Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI I SHKENCAVE TEKNIKE TË APLIKUARA

FERIZAJ

Tema: Riciklimi i Polipropilenit (PP) dhe përfitimi i produkteve nga

materiali i ricikluar

Mentori: Kandidati:

Mr.sc. Ismet Malsiu, ligj. Ardian Bytyqi

Ferizaj, dhjetor 2011

Ardian Bytyqi Punim Diplome

2

Rezyme

Që pas luftes së dytë botërore masat plastike janë bërë një problem i madh në

mbeturinat urbane. Pjesa më e madhe e masave plastike nuk biodegradojnë mirë ose aspak

dhe kontributi i tyre në mbeturina solide është i madhë në fushat e grumbullimit të plehrave

edhe pas biodegradimit të mbeturinave të tjera.

Në saje të varietetit të përbërjes, papastertive, pigmenteve përbërëse dhe faktoreve të

tjerë, riciklimi i masave plastike në mbetjet e ngurta urbane është një synim që duket

premtues. Teknologjia e riciklimit të masave plastike të pas-konsumit është zhvilluar më

shpejt se sa teknologjia e riciklimit të materialeve të tjera, këtë gjysmëshekulli.

Megjithatë, vetëm pesë vitet e fundit të dhjetëvjeqarit të kaluar post-konsumet

plastike të poliprpilenit (PP) është kosideruar si i riciklueshëm.

Tregu për plastika është më pak i zhvilluar ndermjet tregjeve të riciklimit për shkak të

aftesive të vogla të riciklimit. Megjithatë, shumë masa plastike janë dendësuar, duke i

petëzuar, duke i bërë deng ose duke i copëtuar dhe më vonë i’u shiten konvertuesve.

Riciklimi është një pjesë shumë e rendesishme e qendrueshmërisë së hierarkies se

menagjimit të mbetjeve.

Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjës, si dhe zhvillimi i teknologjive të

trajtimit të mbetjeve ka si rezultat pakesimin e volumit të mbeturinave urbane për të ricikluar

100%.

Parandalimi i mbeturinave është një element kyç dhe realizohet duke nxitur riciklimin

e mbetjeve .

Riciklimi nenkupton atë procedurë me ndihmen e se cilës, materialet e vjetra dhe

mbetjet pregaditën në menyrë që ato të mund të përdoren në një prodhim të ri.


3

Sumary

Since the second world war the plastic measures are making a big problem in urban

waste. Most plastic mass don’t biodegradate good or not, and their contribution to solid waste

is large in the areas of garbage collection after the biodegradation of other wastes.

Due to the variety of composition, impurities, pigments and the other factors, plastics

recycling measures in urban solid waste is a goal that seems promising. Technology of

recycling measures of consuming plastic is developing faster than the technology of recycling

of other materials, this half-century.

However, only the last five years of past decade plastik consuming of polypropylene

(PP) is considered as recyclable.

The market for plastics is less developed among recycling markets because of small

recycling capabilities. However, many measures are densified plastic, with laminating,

making bundle or shredded and sold later to converters.

Recycling is a very important part of the sustainability of hierarchy and waste

management.

The current emphasis on pollution prevention, and development of waste treatment

technologies has as result reducing the volume of waste to be recycled 100%.

Waste prevention is a key element and realize by promoting waste recycling.

Recycling means that procedure with the help of which, old and scrap materials prepares in a

way that they can be used in a new product.


4

PËRMBAJTJA

1. HYRJE . ......................................................................................................................................6

2. POLIMERET ............................................................................................................................7

2.1. Ndarja e polimerive .. .............................................................................................................7

2.1.1. Ndarja e materialeve në bazë të shkalles së përpunimit ..............................................7

2.1.2. Vetitë e masave plastike ............................................................................................10

2.1.3. Përfitimi i masave plastike . .......................................................................................11

2.1.4. Struktura e materialeve polimere ..............................................................................14

2.1.5. Llojet e monomereve ................................................................................................14

2.1.6. Makromolekulat e disa polimerive ...........................................................................15

2.1.7. Struktura molekulare (kimike) e polimerive .............................................................16

2.1.8. Struktura mbimolekulare (fizike) e polimerive . ........................................................16

2.1.9. Llojet e lidhjeve polimere .........................................................................................17

2.1.10. Shenimi i materialeve polimere sintetike ................................................................17

2.1.11. Materiet shtesë në materialet polimere ....................................................................20

2.2. Përfitimi i polipropilenit (PP) ..............................................................................................21

3. HEDHURINAT, KLASIFIKIMI I TYRE ............................................................................27

3.1. Jetë pa mbeturina nuk ka .....................................................................................................27

3.1.1. Çfarë janë mbeturinat .................................................................................................28

3.1.2. Klasifikimi i mbeturinave .........................................................................................29

3.1.3. Mbeturinat urbane .....................................................................................................30

3.1.4. Mbeturina të veqanta .................................................................................................30

3.1.5. Mbeturina të rrezikshme ............................................................................................31

3.1.6. Problemi i mbeturinave .............................................................................................32

3.1.7. Platforma për mbledhje .............................................................................................32

3.1.8. Mbledhja derë më derë ..............................................................................................33

3.1.9. Shporta në dyqane ......................................................................................................34

3.1.10. Rekuperimi ..............................................................................................................34

3.1.11. “Këmborë” dhe shporta............................................................................................35

3.1.12. Informim dhe pjesëmarrje ........................................................................................35

3.2. Përfitimi i mbeturinave ........................................................................................................35

3.3. Përfitimi i mbeturinave të ngurta ........................................................................................37

3.4. Grumbullimi dhe ndarja ......................................................................................................39

3.5. Rreziqet që paraqesin mbeturinat për shëndetin dhe mjedisin.............................................42

4. SIMBOLET, DOMETHËNIA E SIMBOLEVE DHE ARSYESHMËRIA E

PËRDORIMIT TË TYRE ...........................................................................................................43

4.1. Simbolet e riciklimit mund të ndahen në dy kategori të veçanta ........................................43

4.1.1. Simbolet e ‘’Riciklimit’’ ...........................................................................................43

4.1.2. Simbolet e ‘’Ripërpunimit’’ ......................................................................................44

4.1.3. Origjina e simbolit të riciklimit .................................................................................45

4.1.4. Kuptimi i simboleve të riciklimit ...............................................................................45

http://myabcal.org/site/riciklimi/info-nga-shqiperia/68-mbetjet-plastike-dhe-demet-e-tyre.html


5

4.1.5. Evolucioni i simboleve të riciklimit ...........................................................................46

4.1.6. Simboli i ‘’Ripërpunimit’’ për karton ........................................................................47

4.1.7. Simboli i ‘’Riciklimit’’ për qelq ................................................................................47

4.1.8. Polietilen teraftalati (PETE ose PET, dhe PETG) .....................................................48

4.1.9. Densitet i lartë i polietilenit (HDPE) ........................................................................50

4.1.10. Polivinil kloridi (PVC, V) .......................................................................................52

4.1.11. Polietileni me dendësi të ulët (LDPE) ....................................................................53

4.1.12. Polipropileni (PP) ....................................................................................................55

4.1.13. Polistireni (PS) ........................................................................................................56

4.1.14. Të tjera ....................................................................................................................57

4.1.15. Simbolet rrëshire pa akronime ................................................................................58

4.1.16. Simbolet alternative të riciklimit të plastikës rrëshire .............................................58

4.1.17. Rrëshirat pothuajse tashmë të ricikluara .................................................................59

4.1.18. Akronitril Butadien Stireni (ABS) ..........................................................................59

4.1.19. Simbole të ndryshme riciklimi ................................................................................60

4.1.20. Përmbyllja e simboleve ............................................................................................61

5. PËRSHKRIMI I VIJËS PËR RICIKLIMIN E POLIPROPILENIT DERI TE

REGRANULATI DHE PRODHIMI I KAMPIONEVE .........................................................63

5.1. Procesi i riciklimi deri në gjysmelënd ................................................................................63

5.1.1. Paketimi i masave plastike në presa për paketim ......................................................63

5.1.2. Presa për prerje .........................................................................................................64

5.1.3. Bluarja e polipropilenit .............................................................................................65

5.1.4. Pastrimi tek linja për larje ..........................................................................................66

5.1.5. Centrifuga për terje ....................................................................................................68

5.1.6. Sillosi ku bëhet edhe aglumerimi i gjysmelëndes ......................................................68

5.2. Linja për prodhimin e regranulatit nga polipropileni (PP) ...................................................71

5.2.1. Ekstruderi që pranon gjysmelënden për të bëtë regranulat ........................................71

5.2.2. Dalja e fijeve polimere në dizën e ekstruderit ...........................................................73

5.2.3. Kada për ftohje ..........................................................................................................73

5.2.4. Prerja e fijeve dhe përfundimi i linjës së prodhimit të regranulatit ..........................74

5.2.5. Regranulati ................................................................................................................74

5.3. Linja për prodhimin e një kampioni me regranulatin e fituar .............................................76

5.3.1. Ekstrudimi .................................................................................................................76

5.3.2. Vegla e cila prodhon piruna plastik nga materiali i polipropilenit (PP) ....................78

6. ASPEKTET EKOLOGJIKE .................................................................................................81

6.1. Parandalimi i ndotjes së ambientit ......................................................................................82

6.2. Degradimi i mbeturinave plastike nga polipropileni (PP) ..................................................83

7. LITERATURA .........................................................................................................................86

8. SHTOJCË ................................................................................................................................87


6

1. HYRJE

Plastika është një substancë organike që fitohet fillimisht nga përpunimi i karburantit.

Prodhimi i plastikes thith rreth 4% të prodhimit botëror të naftës.

Procesi i trajtimit të naftës për të fituar derivate plastike quhet cracking (ndarje e

zinxhirëve të gjatë të molekulave të hidrokarbureve të naftës), i ndjekur nga polimerizimi,

përmes së cilës ribashkohen monomere të fituara përmes cracking dhe përfitohen polimeret

me strukture dhe karakteristika të ndryshme në bazë të përdorimit për të cilin janë të

destinuara.

Plastika ka karakteristika, rezistence e lakueshmeri te dukshme, e për këtë ka arritur

praktikisht nivele aplikimi në çdo fushë. Biodegradimi shkart i saj (nga 2000 deri ne 3000

vite) e bën një armik të ambientit, nese nuk vehët në vijë një riciklim korrekt nëpërmjet

grumbullimit të diferencuar dhe trajtimit pranë impianteve të seleksionimit.

Riciklimi (riqarkullimi) dhe asgjësimi i materialit është një karakteristikë shumë e

rëndësishme e materialeve inxhinierike. Riqarkullimi paraqet veprimet e nevojshme për

përpunimin e materialeve të papërdorshme ose materialeve të vjetra me qëllim të

ripërpunimit të tyre.

Polipropileni përfitohet nga polimerizimi i propilenit. Përdoret për prodhimin e

komponentëve për automjete, tubacione, mobilime shtëpiake, film për ambalazhime, tuba

termohidraulik për impiante ngrohje.

Qellimet dhe Objektivat e kësaj mase plastike janë:

1. Identifikimi i përdoruesit të madhë të kontenjerëve të polipropilenit të vendosurë nëse

është e mundur për të vendosur një mekanizëm të përshtatshëm për mbledhjen e

mbeturinave për riciklim,

2. Të vlerësohen kontenjerët për ndotjen dhe lehtësinë e grumbullimit,

3. Vlerësimi për pastrimin dhe ripërpunimin e mbeturinave në kontenjerë të mbledhur për

të përcaktuar efikasitetin e procëdures,

4. Vlerësimi, ripërdorimi i materialit dhe perseritja për prodhimin e produkteve të reja,

5. Vlerësonë implikimet komerciale e të gjithë proceseve, pasi kjo do të përcaktojë

pranimin për të rritur aktivitetin aktual në këtë fushë.


7

2. POLIMERET

Polimeri (polymer) është një molekulë e madhe (makromolekulë) e përbërë nga nësitë

strukturore të përsëritura. Këto subnjësi janë të lidhura në mënyrë tipike nga lidhje kimike

kovalente.

Makromolekula është një molekulë e madhe e krijuar zakonisht nga një formë

polimerizimi.

Në biokimi, termi është aplikuar në katër biopolimere konvencionale (acidet nukleike,

proteinat, karbohidratet, lipoidet) si dhe te molekulat jo-polimerike me masë të madhe

molekulare të tilla si makrociklet. Në kimin polimerike, njësia strukturore është një bllok

ndërtimi i një zinxhiri polimerik. Ky është rezultat i një monomeri, i cili ka qenë i

polimerizuar në një zinxhir të gjatë.

Molekulat përbërëse nga të cilat janë formuar makromolekulat quhen monomere

(mono = e vetme, meros = pjesë).

Edhe pse termi polimer është marrë ndonjëherë për t’iu referuar plastikës, ai në fakt

përfshinë një gamë të madhe të materialeve natyrale dhe sintetike me një shumëllojshmëri të

gjerë të vetive.

Për shkak të një game të jashtëzakonshme të vetive të materialeve polimerike, ato

luajnë një rol thelbësor kudo në jetën e përditshme.

Ky rol fillon nga plastika e njohur sintetike dhe elastomere deri te biopolimeret

natyral si acidet nukleike dhe proteinat të cilat janë të domosdoshme për jetesë.

Materialet natyrore polimere si goma natyrale është përdorur shekuj me radhë.

Një shumëllojshmëri e polimereve të tjera natyrore ekzistojnë të tilla si celuloza, e cila është

përbërësi kryesor i drurit dhe letrës.

Lista e polimereve sintetike përfshinë gomën sintetike, bakelitin, najlonin, PVC,

polietilenin, polipropilenin, poliakrilnitrilin, PVB, silikonin dhe shumë të tjerë.

2.1 Ndarja e polimereve

2.1.1 Ndarja e materialeve në bazë të shkalles së përpunimit

Sipas shkalles së përpunimit materialet në industri ndahen në:

- lëndët e para,

- gjysmë prodhimet dhe

- prodhimet finale.

Lëndët e para janë materiale të cilat në teknologji gjegjësisht prodhimtari paraqesin

materiale fillestare. Në përgjithësi lëndët e para janë materiale në të cilat nuk është kryer

ndonjë punë në suazat e industrisë përpunuese.

Prandaj ato janë prodhime të fituara nga eksploatimi i pasurive natyrore siç janë:

- prodhimet nga eksploatimi i pyjeve (shfrytëzimi i pyjeve),

- prodhimet bujqësore,

- prodhimet e xehetarisë,

- prodhimet e peshkatarisë,

- kripa e detit,

- uji i ujësjellësit etj.


8

D.m.th me lëndën e parë nuk nënkuptohet materiali në të cilin nuk është bërë asnjë

lloj pune. Pasi që xehet dhe mineralet në tokë, ajri, uji dhe bimët në të cilat njeriu nuk ka

investuar asnjë lloj pune nuk mund të konsiderohen si lëndë të para. Ato janë potenciale

burimore të lëndëve të para.

Prej kësaj mund të konstatojmë se çdo lëndë e parë është lëndë pune por çdo lëndë

pune nuk është lëndë e parë.

Gjysmë prodhimet ose mes fazat paraqesin gjendjen e materialit e cila ndodhet në

mes proceseve të veçanta teknologjike. Të gjitha format e lëndëve punuese të cilat rrjedhin në

procesin e prodhimit prej lëndës së parë deri te prodhimi i gatshëm mund të konsiderohet si

gjysmë prodhime. Është e rëndësishme të ceket se gjysmë prodhimet paraqesin materialin

reprodukues (reproduktiv). Karakteri ekonomik – komercial i gjysmë prodhimit e përcakton

se një material i përpunuar a do të konsiderohet si lëndë e parë, gjysmë prodhim ose i

gatshëm.

Prodhimet e gatshme janë ato materiale në të cilat nuk ka nevojë të bëhet përpunimi

i mëtutjeshëm. Prodhimet finale ndahen në:

- mjetet e punës dhe

- mjetet për konsum personal.

Në bazë të nivelit të aplikimit teknologjik materialet ne përgjithësi mund të ndahen në:

- prodhime natyrore,

- prodhime artificiale ose artistike dhe

- prodhime sintetike.

Në prodhimet natyrore të fituara nga burimet natyrore të cilat nuk i nënshtrohen

asnjë përpunimi teknologjik, bëjnë pjesë prodhimet e xehetarisë, bujqësisë, pylltarisë,

gjuetisë, peshkatarisë.

Prodhimet artificiale ose artistike janë prodhime të industrisë përpunuese dhe

veprimtarive tjera, të cilat fitohen nga prodhimet natyrore gjegjësisht lëndët e para pa

ndryshime të dukshme kimike në përbërjen e tyre. Përbërja kimike e tyre është e përafërt me

përbërjen kimike të materialeve natyrale prej të cilave rrjedhin ato. Materialet artificiale

fitohen kryesisht me veprimin e procese kimiko-fizike dhe fiziko-mekanike në materialet

natyrore dhe materie të tjera riprodhuese.

Prodhimet sintetike gjegjësisht materialet sintetike (polimere) janë materiale

artificiale të cilat formohen me sinteza kimike gjatë së cilës përbërja kimike, struktura dhe

vetitë e materialit të fituar dukshëm ndryshojnë dhe dallojnë prej përbërjes kimike, strukturës

dhe vetive të lëndëve të para prej të cilave fitohen ato.

♦ Materialet sintetike munden me qenë zëvendësime:

● për ato prodhime që i gjejmë në natyrë;

- lëkura artificiale-sintetike,

- fijet sintetike (pëlhurat),

- goma sintetike etj. dhe

● ato materiale për të cilat në natyrë nuk mund të gjinden shembuj për krahasim:

- masat plastike silikone,

- yndyrat sintetike,

- vajrat sintetike etj.


9

Në praktikë është vështirë të vërehet kufiri në mes të materialeve artificiale dhe

sintetike.

E njëjta gjë vlen edhe për materialet natyrale dhe artificiale. p.sh. birra praktikisht

është natyrale ndërsa është fituar artificialisht nga prodhime natyrore.

Materialet polimere sipas prejardhjes mundë të jenë:

- NATYRALE (psh., kauçuku natyral)

- SINTETIKE (psh., goma sintetike, bakeliti, najloni, PVC, plastika, polietileni,

polipropileni, poliakrilnitrili, PVB, silikoni).

♦ Materialet artificiale sipas përbërjes kimike mund të ndahen në :

a ) Joorganike (qelqi, porcelani etj. ) dhe

b ) Organike (bakeliti, PVC, pleksiglasi, polietileni , polistiroli, celofani, celuloidi etj.)

♦ Në këtë kapitull do të bëhet fjalë vetëm për materialet artificiale organike, të

ashtuquajtura masat plastike (plastmasat).

Masat plastike (plastmasat, polimeret) janë materiale, përbërësit kryesorë të të

cilave ndërtohen prej lidhjeve organike makromolekulare, të cilat fitohen me procesin e

sintetizimit ose me transformimin e prodhimeve natyrore.

Plastmasat nën veprimin e temperaturës dhe presionit kalojnë në gjendje plastike dhe

mund t’u jepet forma e dëshiruar.

Zakonisht, ato janë plastike në fazën e prodhimit dhe të përpunimit, ndërsa në formë

të gatshme, në shumicën e rasteve, nuk janë plastike, por të ngurta.

Masat plastike nuk janë vetëm një zëvendësim i thjeshtë i materialeve natyrore por,

edhe materiale për konstruksione në elektroteknikë, makineri, ndërtimtari, transport dhe

sektorë të tjerë të ekonomisë.

Sipas vetive termike ndahen në dy grupe;

- Termoplaste (Plastomere) dhe

- Duroplaste ( Duromere).

Termoplastet janë materiale te cilat në gjendje të nxehtë zbuten, bëhen plastike dhe

munden lehtë të përpunohen. Pas ftohjes, forcohen dhe bëhen të ngurta. Gjatë nxehjes së

serishme përsëri zbuten etj. Ky proces mund të përsëritet shumë herë dhe masa kimikisht të

mos ndryshoj.

Në këtë grup hyjnë kryesisht polimerizatet, prodhimet me bazë celuloze dhe

prodhimet me bazë të albuminave shtazore si dhe disa polikondenzate.

Struktura zinxhirore e termoplasteve është shkaktare e vetive tipike të këtyre

materialeve:

- elasticitet i madh dhe me të edhe qëndrueshmëria në goditje,

- mundësia e përpunimit të lehtë me teknikë automatike (ngase gjatë përpunimit

masa e nxehtë mbetet për kohë të gjatë e pandryshuar),

- termostabilitet i ulët për shkak të pikës së shkrirjes relativisht të ulët,

- fortësi e vogël në sipërfaqe të produktit.

Duroplastet (masat termoreaktive), janë masa plastike, të cilat gjatë nxehjes

kimikisht ndryshojnë, zbuten dhe mund të formësohen.

Tipike për këtë grup të masave plastike është ajo që këto me nxehjen e parë zbuten

pastaj, për dallim nga termoplastet nga ndikimi i nxehtësisë fillojnë reaksionet kimike

(“termoreaktiviteti”) të masës në duroplaste molekulat e të cilës në këtë rast lidhen kimikisht

në mes veti.


10

Si përfundim i tërë kësaj lajmërohet formimi i rrjetës gjigante hapësinore, e

shpërndarë në tre dimensione, pjesët përbërëse të së cilës janë fortë të lidhura me lidhje

kimike dhe bëhen të patretshme në bazat organike. Për shkak të stabilitetit termik të rrjetës

hapësinore, duroplasti i fortësuar njëherë me nxehje më nuk mund të zbutet.

Nga kjo strukturë dalin edhe vetitë e duroplasteve siç janë:

- qëndrueshmëria termike,

- mekanike dhe kimike, dhe

- stabiliteti në dimensione.

Sipas vetive fiziko-mekanike, në bazë të standardit DIN – 7731 masat plastike ndahen në:

1. Plastomere (materiale plastike: termoplastet dhe duroplastet),

2. Elastomere (kauçuku, silikoni ose tipe të tjera produktesh makromolekulare),

3. Fluidoplaste (ngjitësat, llaqet etj.),

4. Fibra (sintetike dhe gjysëm sintetike).

Elastomeret kanë lidhje reciproke të dobët të makromolekulave. Gjithherë janë

amorfe.

Në temperaturë normale janë elastike (ngjashëm më gomën) . Deri në gjendje plastike

nuk mund ti sjellim as me nxehje.

Këtu bëjnë pjesë psh., kauçuku natyral (NR), polivinil kloridi i butë (PVC),

poliuretani (PUR), silikoni (SIR) etj.

2.1.2 Vetitë e masave plastike

Masat plastike kanë një varg vetish, të cilat materialet klasike, psh, metalet, nuk i

kanë.

♦ Vetitë pozitive të masave plastike në krahasim me metalet janë :

- dendësia e vogël (pesha specifike ) përafërsisht 0.92 – 1.9 g /cm3

- veti të mira izoluese elektrike,

- përçueshmëri e vogël e nxehtësisë, dmth. veti të mira për izolime termike,

- qëndrueshmëri të mirë ndaj ndryshkut (korrozionit), thartirave, bazave dhe

pjesërisht ndaj tretësve,

- mbrojtja sipërfaqësore nuk është e nevojshme sikur te metalet,

- nuk kanë ndikim të dëmshëm fiziologjik, janë pa shije dhe pa erë,

- përpunohen me lehtësi me përpunim me prerje dhe pa prerje,

- mund të ngjyrosën lehtë në brendi dhe sipërfaqësisht,

- çmimi i kushtimit, i cili gjithnjë ka tendenca të rënies, derisa prodhimtaria

rritet.

Vetitë negative të masave plastike në krahasim me metalet janë:

- rezistencë të vogël ndaj temperaturës,

- ngurtësia e vogël në shumicën e rastev,

- bymim të madhe në temperaturë,

- janë të ndezshme.


11

2.1.3 Përfitimi i masave plastike

Lëndët e para më të rëndësishme – fabrikatet dhe gjysmëfabrikatet për përfitimin e

masave plastike sipas prejardhjes mund të jenë:

♦ Minerale: Karboni, nafta, gazi tokësor, katrani (peshkve), acetileni, benzini

(benzoli), etileni, stiroli, acetoni, acidi klorhidrik, klori, fenoli, formaldehidi, kreoli, urea,

dialkoholi etj.

♦ Organike:

- bimore: druri ( kauçuku natyral), celuloza etj.

- shtazore: qumështi, kazeina, albuminat etj.

Prodhimet finale dhe gjysëm fianale fitohen nga fraksioni i naftës së papërpunuar në

temperaturë të vlimit (rreth 300ºC), ashtu që ato fraksione nxehen nën presione dhe

temperatura të larta, që shkaktojnë zbërthimin e molekulave të mëdha (makromolekulave) në

molekula më të vogla të përshtatshme për industrinë e prodhimeve artificiale.

Llojet e prodhimeve finale dhe gjysëmfinale të cilat fitohen prej naftës së

papërpunuar janë dhënë në skemën në vijim.

♦ Përveç naftës së papërpunuar, në ditët e sotme gjithnjë e më tepër po përdoret

si lëndë e parë kimike edhe gazi tokësor në përbërjen e të cilit bëjnë pjesë:

- metani (rreth 90%),

- etani,

- propani,

- butani,

- pentani,

- heksani si dhe

- izomeret e tyre, gjithashtu edhe

- CO2, H2, CO, N2, H2S etj.

♦ Gazi tokësor përpunohet me djegëje jo të plotë ose me zbërthim termik (me

pirolizë në temperaturë rreth 700º.


12

♦ Me djegëje jo të plotë perfitohet:

- acetileni, si dhe përzierja

- CO2 dhe H2 e përshtatshme për sintezën e uresë (karbamidit) dhe amoniakut.

♦ Me anë të pirolizës fitohen:

- etileni,

- propileni,

- acetileni dhe

- bashkëdyzimet tjera të cilat shfrytëzohen për sinteza kimike të mëtejme.

Nga thëngjilli fitohen bashkëdyzime të ndryshme kimike sipas destilimit të thatë

(koksimit).

Destilimi i thatë bazohet në nxehjen e thëngjillit pa prezencën e ajërit në

temperaturën (1100-1300ºC). Në ketë temperaturë fitohen prodhimet e:

- gazta,

- lëngëta (rrëshira-smolla), dhe

- ngurta (koksi).


13

Shprehja nga masat plastike rrjedh për shkak se ato gjatë një faze të përpunimit ka

qenë e deformueshme.

Te një lloj i masave plastike deformueshmëria mbetet e përhershme, deri sa prodhimet

finale mund të riciklohen (termoplastet).

Ndërsa, te gupi tjeter i masave plastike deformueshmëria humbet në mënyrë të

përhershme me rastin e finalizimit të prodhimit (duroplastet).

Materialet termoplastike (termoplastet) nën ndikimin e temperaturës zbuten, ndërsa

gjatë ftohjes përsëri ngurtësohen. Shembuj tipik te termoplasteve paraqesin; polistireni,

polietileni, najlloni, pleksigllasi, tefloni etj.

Termoplastet në përgjithësi nuk janë të rrezistueshme ndaj temperaturave të larta

(perjashtim bënë tefloni), Në të kundërtën e tyre, plastikat termoreaktive (duroplastet) gjate

nxehjes ngurtësohen dhe fitojnë formë të përhershme, kështu që në të ardhmen nuk mund të

kalojnë kurr më në gjendje të plasticitetit. Shembuj të duroplasteve janë; bakeliti, goma,

silikoni, rrëshirat epokside.

Duroplastet nuk digjen por në temperatura relativisht të larta karbonizohen dhe

shkatërrohen.


14

2.1.4 Struktura e materialeve polimere

Polimeri është një molekulë e madhe (makromolekulë) e përbërë nga njësitë

strukturore të përsëritura.

Siç shihet edhe nga figura e mësipërme , këto materie përbëhen prej shumë mere-ve,

të cilat paraqesin njësinë bazë të një molekule monomere (nga fjale greke mono-një dhe

meros-pjesë). Me lidhjen e një numri të madh monomereve në molekulën e gjatë vargore

fitohet polimeri (nga fjala greke polis-shumë dhe meros-pjesë). Kur thuhet se molekulat janë

të “polimerizuara” kjo do të thot se mes veti janë lidhur në makromolekula gjegj., molekula

të mëdha.

2.1.5 Llojet e monomereve


15

2.1.6 Makromolekulat e disa polimereve


16

2.1.7 Struktura molekulare (kimike) e polimereve

2.1.8 Struktura mbimolekulare (fizike) e polimereve


17

2.1.9 Llojet e lidhjeve polimere

a) Lidhjet primare (kimike): lidhja e mereve në zinxhirin makromolekularë.

b) Lidhjet sekondare ( fizike): lidhja ndërmjet zinxhirëve makromolekularë.

2.1.10 Shenimi i materialeve polimere sintetike

Materialet polimere shënohen në bazë të emërtimit të monomereve përbërës kryesor:

Homopolimeri është një polimer i përbërë tërësisht nga një lloj i vetëm i njësisë

së përsëritur. Kjo rezulton nga polimerizimi i monomerit të vetëm.

Poli –vendoset para emërtimit të monomerit përbërës kryesor:

Kopolimeri ose heteropolimeri është polimeri i derivuar nga dy (ose më shumë)

lloje të monomereve.

Shënimi i kopolimereve bëhet duke përdorur vizën thyese ( / ) ndërmjet monomereve

përbërëse.

Shembuj:

Kopolimeret komerciale më të njohura janë plastika ABS (Akrilonitril / Butadien /

Stireni), goma Nitrile, stireni-akrilonitril, stiren / isopren / stiren(SIS), dhe vinil acetati i

etilenit.

Ekziston mundësia e radhitjes së ndryshme e atomeve të të njëjtit element në

monomer. Kjo shkakton edhe ndryshimin e vetive, që dmth., se monomeret e përbërjes së

njëjtë por me radhitje të ndryshme të atomeve quhen izomere.

Për industrinë janë të rëndësishme dy lloje të materialeve polimere:

- plastika, e cila fitohet me procesin e polimerizimit ose polikondenzimit dhe

- elastomeret, të cila fitohen me procesin e vullkanizimit.


18

Polimerizimi (polimerizimi aditiv)

Kur disa monomere të njëjta ose të ngjashme lidhen ashtu që formojnë lidhje

zinxhirore (vargore), ky proces njihet si adicion.

Monomeri i etilenit është përbërë prej dy mereve të lidhura me lidhje të dyfishtë. Me

veprimin e nxehtësisë dhe presionit hapet njëra lidhje e monomerit, ato lidhen në zinxhir dhe

formojnë polietilenin. Nga gjatësia e zinxhirit varet edhe dendësia e polietilenit.

Me polimerizimin aditiv të monomerit të vinil-kloridit fitohet zinxhir i gjatë i

polivinil-kloridit (PVC).


19

Prej monomerit i cili permban unazen e benzenit (C6H5) me polimerizim aditiv

fitohet polistireni, i cili ne gjendje shkume njihet si stiropen. Prodhimet e fituara me

polimerizimin aditiv i takojnë grupit të termoplasteve.

Kopolimerizimi është proces i lidhjes së dy ose më shumë monomereve të ndryshme.

Shumë momere nuk munden vetvetiu të lidhën në makromolekula, por së bashku me

monomere të tjera munden të formojnë kopolimere. Kështu psh., monomeri i vinil-kloridit

dhe vinil-acetatit shkëmbejnë elektrone valente dhe formojnë polimerin zinxhiror.

Prodhimet e kopolimerizmit me vetitë e tyre dallojnë dukshëm nga substancat nga të

cilat përfitohen.


20

2.1.11 Materiet shtesë (aditivet) në materialet polimere

Materialet plastike përveç përbërësve themelor në formë të substancave me

polimerizim të lartë, përbëjnë edhe materie shtesë të llojllojshme si:

- stabilizator,

- mbushësa,

- plastifikatorë dhe

- pigmente ( për ngjyrosje).

Varësisht nga lloji dhe sasia e materieve shtesë, materialet përbërës themelor të njëjtë

tregojnë ndryshime të dukshme në vetitë e tyre.

Stabilizatorët - janë substanca, të cilat u sigurojnë lidhjeve kimike me polimerizim të

lartë qëndrueshmëri me rastin e veprimit të faktorëve të jashtëm siç janë; temperatura,

rrezatimi i dukshëm ose ultraviolet etj., psh., bloza e mbron polietilenin nga ndikimi i

rrezatimit ultraviolet.

Mbrojtja e PVC nga veprimi i temperaturave të rritura dhe rrezatimi ultraviolet arrihet

me ndihmën e sapunëve, lidhjeve organike të kallajit ose të metaleve të rënda.

Mbrojtja e materialeve të bazuara në butadiene (gomë) nga vetoksidimi në ajër arrihet

me shtimin e lidhjeve të fenolit.

Mbushësit - janë substanca kimikisht neutrale, të cilat shtrihen me qëllim të arritjes së

vetive të dëshiruara të plastikës; përmirësim të vetive mekanike, përçueshmërisë termike ose

elektrike, rezistencë ndaj konsumit (brejtjes) etj.

Varësisht nga forma, mbushësit mund të jenë:

- Pluhur- metalik, grafit, blozë, druri dhe guri si dhe rërë kuarci,

- Fije- metalike, qelqi, azbesti, sintetike, pambuku dhe

- Fleta – folje ose rrjeta metalike, pëlhura; qelqi, sintetike, pambuku, letra etj.

Sipas prejardhjes, mbushësit mund të jenë:

Mbushësit joorganik – zvogëlojnë ndezshmërinë e materieve artificiale,

veçanërisht pluhuri metalik, i cili edhe e rritë përçueshmërinë termike dhe elektrike; azbesti i

rritë vetitë izoluese; grafiti e përmirëson rezistencën ndaj konsumit.

Mbushësit organik - kryesisht mielli i drurit dhe pëlhurërat e rrisin vtinë e

qëndrueshmërisë së rrëshirave, deri sa bloza në masë të madhe e rritë vetin e

qëndrueshmërisë së kauçukut.

Plastifikatorët (zbutësit) - janë lidhje organike kimikisht aktive, të cilat

shpeshherë shtohen në sasi relativisht të mëdha me qëllim të rritjes së plasticitetit të

prodhimeve. Ato veprojnë në mënyrë kimiko-fizike ose vetëm fizike në formimin e

molekulave. Si plastifikator kryesisht përdoren thartirat organike, amoniaku, alkooli etj.

Pigmentet - shtohen me qëllim që prodhimi në ngjyrën e caktuar dhe në princip

nuk ndikon në vetitë fizike.


21

2.2 Përfitimi i polipropilenit (PP)

Polipropileni përfitohet me polimerizimin e polietilenit të pastër në temperaturë 50-

1000C nën presion prej 0,1 – 1,0 Mpa. Është i rezistueshëm ndaj kemikaleve.

Polipropileni është masë plastike me peshë molekulare të lartë. Veçori e tij është se

mbetet e pa ndryshueshme edhe në temperatura pak të ngritura. Karakteristike e veçant e

polipropilenit është se është i përshtatshëm për shumë lloje punimesh siq janë:

- ka veti më të mira termike dhe mekanike, ndërsa në temperatura të ulëta më

pak i qëndrueshëm;

- është rezistent ndaj: thartirave, tretësirave të acidit klorhidrik, vajit etj;

- përdorimi: pllaka, gypa, mbështjellës të kabllove, industria e automobilave,

teknika e bardhë.

Në ekonomitë familjare më së shpeshti hasen shishet PET e plastikës se të HDPE dhe

PP për shkak se ato janë përdorur për paketimin e produkteve të ndryshme (ushqim, ujë, pije,

kozmetike, kimikalet shtëpiake, etj.) dhe përhapjen e erës së keqe.

Janë elaboruar shumë metoda të përfitimit të polipropilenit si dhe polipropileneve të

tjera makromolekularë.

Kjo është bërë sepse këto produkte kanë gjetur një përdorim të gjërë si fibra në lëmitë

e ndryshme. Për herë të parë ka filluar të përpunohet në vitin 1957.

Për prodhimin si katalizatorë përdoren tretësirat alkilike të aluminit me halogjenure të

titanit (AlC2H5)3-TiCl3 të përziera me hidrokarbure. Kjo përzierje futet në reaktorë të

polimerizimit ku shtohet sasi të polipropilenit 95% të pastër. Reaktori punon në shtypje 10

bar, dhe temperaturë 50-100 oC, ku si hollues përdoren heksani dhe heptani.

Polipropileni bie në masat termoplastike me peshë specifike më të ulët dhe dallohet

për nga vetitë e shkëlqyeshme mekanike e veçanërisht atyre kimike gjegjësisht ka rezistencë

të lartë ndaj ndikimit të thartirave.

Për këtë arsye shfrytëzohet masovikisht në repartet e industrisë kimike, ku janë

mediumet shumë agresive:

- ka veti më të mira termike dhe mekanike, ndërsa në temperatura të ulëta më pak i

qëndrueshëm.

- është rezistent ndaj: thartirave, tretësirave të acidit klorhidrik, vajit etj.

- përdorimi: pllaka, gypa, mbështjellës të kabllove, industria e automobilave, teknika

e bardhë.


22

Fig.2.1 - Karakteristikat e përgjithshme të polipropilenit

Vendi ynë është shumë i zhvilluar në industrinë e përpunimit të plastikës, ka kompani

të shumta të përfshirë në riciklimin e mbeturinave plastike, si dhe prodhimin e artikujve të

plastikes. Në vëndin tonë nuk ka vende për depozitimin dhe blerjen e mbeturinave plastike

nga depotë grumbulluese të cilat nuk funksionojnë fare.

Problemi i mbetjeve plastike është një çështje shumë komplekse, sepse përbërja e tyre kimike

ndryshon nga rasti në rast.

Vet

itë Emertimi i

vetive Njësia PP

Tek

nik

e

Kapaciteti specifik i nxehtësisë KJ /kg K 2,0

Përçueshmëria e nxehtësisë W/m K 0,17 – 0,22

Përçueshmëria e temperaturës m2/s 10

8 6,7 – 5,9

Përshtatja e temperaturës Ws1/2

/m2K 620 – 682

Temperatura e mbajtjes së

formës (DIN 53460)

K

363 – 373

Fiz

ike

Dendësia Kg/m3

900 – 907

Tkurrja % 1 – 2

Absorbimi i ujit, 3mm % 0,01

Shpejtësia e ndezjes cm/min ngadalë

Depërtueshmëria e dritës % -

Rezistenca në acide (thartira) - Shumë e mirë

Rezistenca në baza - Shumë e mirë

Mek

an

ike

Ngurtësia në zgjatje N /mm2

28 – 38

Ngurtësia në lakim N /mm2

-

Rezistenca ndaj goditjes kg cm/cm 2,7 – 10,8

Moduli i elasticitetit N/mm2

1120 - 1500

Fortësia sipas Rockwel-it - R – 85 do

110

Ele

ktr

ike

Ngurtësia dielektrike V/0,0025

mm

500 - 600

Rezistenca sipërfaqësore Ω 1 ∙ 1016

Konstanta dielektrike pa

60 cikle

-

2,2 – 2,6

Rezistenca specifike vëllimore Ω/cm 1015

- 1016

Faktori dielektrik i humbjes për

50Hz

-

0,003 – 0,001


23

FORMULA MOLEKULARE E POLIPROPILENIT:

(-CHCH3-CH2-)n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C në lidhje

të vetme në një polimer.

Grupet apo llojet homopolimere të ashtuquajtura materiale nga polipropileni (PP) të

përfituara nga polimerizimi i propilenit të pastër, sipas taktikave të tyre, ekzistojnë tri lloje:

Polipropileni izotaktik, tek këto materiale bëhet shpërndarja e rregullt e grupit metil

që jep një dendësi të lartë të grimcave edhe me shumë se 70-80%. Këto me së shumti

përdoren sot.

Polimeret izotaktike që përbëhen nga molekulat izotaktike (definicioni IUPAC) në

makromolekulat izotaktike gjenden të gjithë përbërësit (substituent) në të njëjtën anë të nyjës

makromolekulare. Makromolekula izotaktike përbëhet nga 100% e polipropilenit të plotë.

Polipropileni është formuar nga shkencëtaret Ziegler dhe Natta me katalizator për polimer

izotaktik (citat i nevojshëm), polimeri izotaktik me kristale te thjeshta dhe shpeshherë me

konfiguracion ne formë të përdredhjes (spirales).


24

Fig.2.2 – Polipropileni izotaktik

Polipropileni sindiotaktik, ndryshon shumë pak duke e bërë atë me elastik se

polipropileni izotaktik por me pak të qëndrueshëm.

Polimeri sindiotaktik me makromolekula sindiotaktike që përbërësit kanë pozicione

alternative përgjatë zinxhirit. Makromolekulat përbëhen nga gjysma e 100%-inshit të plotë

nga polipropileni. Polistireni sindiotaktik nga polimerizimi i katalizes se metalit është

kristalor me një pikë të shkrirjes 1610C.

Fig.2.3 – Polipropileni sindiotaktik

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/46/Isotactic-polypropylene-3D-balls.png


25

Polipropileni ataktik, përdoret te materialet tërësisht eksploduese që është mjaft rrezik

për ngacmimet e eksplodimit.

Polimeri ataktik i përbërëseve të makromolekulave sibstituente janë të vendosura

rastësisht përgjatë zinxhirit. Përqindja e plotë është në mes të vlerave 1-99%. Me ndihmën e

teknikes spektroskopike siç është e mundur të tregohet përbërja e polimerit ne pasqyrim të

përqindjes për çdo treshe (citati është i nevojshëm).

Fig.2.4 – Polipropileni ataktik

Polimeret të cilat janë te formuara nga ana e mekanizmave të lirë radikale, të tillë siç

është polivinilkoridi janë zakonisht ataktike. Për shkak të rasteve të polimereve ataktike

natyrore janë zakonisht amorfe. Në makromolekulat kimio-izotaktike secila njësi e dytë

përsëritëse ka përbërës të rastësishëm.


26

Polimeret ataktik janë teknologjikisht shumë të rëndësishëm. Një shembull i mirë vjen

nga polipropileni (PP). Nëse katalizatori i veçantë shfrytëzohet në sintez është e mundur të

përfitohet polimeri sindiotaktik i këtij versioni, mirëpo shumica e stiroporeve industrial janë

të prodhuara nga polimeret ataktik. Dy materiale kanë veçanti mjaft te ndryshme, ngase jo

rregullisht struktura e llojit ataktik krijon pamundësi për ti vendosur polimeret zingjiror në

mënyrë të rregullt. Rezultati është që përderisa polipropileni sindiotaktik është material i

kristalizuar, shpeshherë lloji ataktik nuk mund të shfrytëzohet dhe të formohet në vend të

qelqit. Ky shembull është tërësisht i thjeshtë (që shumë polimere në rëndësinë ekonomike

janë qelqe të formave ataktike).

Polipropileni mund të formohet me kopolimerizim të shkalles së parë të djegies në

kontakt me lëkurën, nëse kontakti zgjatë me shumë se 24orë. Shtimi në mes të 5-30% në

polimerizimin e kopolimereve të etilenit është marrë sa forca me e lartë e një ndikimi të

homopolimerit të polipropilenit. Ekzistojnë përsëri dy lloje:

Kopolimer të rastit, etileni dhe propileni janë njëkohësisht të vendosur në të

njëjtin reaktor, që rezulton në zinxhirin polimerizues në të cilën të dy monomeret

janë rastësisht të ndërruar.

Kopolimeret bllok, në këtë rast, për herë të parë është realizuar propilen

polimerizues e pastaj në reaktorin e dytë, etileni polimerizues i shtohet

polipropilenit të porsaformuar ashtu që përfitohet zinxhiri homogjen në blloqet e

polipropilenit (PP) dhe polietilenit (PE). Rezistenca në goditje e këtyre polimereve

është mjaft e lartë ashtu që janë të njohura si PP PP si ndikues apo goditës.

Kur përqindja e etilenit kalon vlerën e caktuar, materiali nga etileni kalon për tu

sjellur si elastomer, me veti të ndryshme nga polipropileni konvencional. Produkti i quajtur

etilen –propilen gome (EPR etilen-propilen gome Anglisht).

Makromolekula e polipropilenit eutaktik substituent mund të jetë si specifike

(potencialisht për kompleks) përgjatë pozicioneve në zinxhir. Polimeri sindiotaktik dhe

izotaktik janë raste të klasës së thjeshtë të polimerit eutaktik e cila gjithashtu kyç edhe

makromolekulat heterogjene në të cilat seria përbëhet nga llojet e substituenteve të ndryshëm

(P.sh nga ana e zinxhirit të proteinave dhe bazat e acidit nukleik).


27

3. HEDHURINAT, KLASIFIKIMI I TYRE

3.1 Jetë pa mbeturina nuk ka.

Sot ne shoqëritë moderne, problemi i mbeturinave lidhet ngushte, me mbrojtjen e

mjedisit, ndaj dhe shume shtete kane përsosur teknologjitë për eliminimin e mbeturinave

madje jo rralle ato shërbejnë si lende e pare për te prodhuar produkte te ndryshme.

Por pamvarësisht teknologjive te prapambetura, ne sot kemi mundësi te bëjmë me

shume për riciklimin e mbeturinave sidomos për, ambalazhet e letrave, te kartonit, te

kanaçëve te aluminit, te lendeve plastike e tjerë. Seperimi i tyre nuk kërkon teknologji te

sofistikuar, nuk kërkon burime financimi, nuk kërkon impjante te fuqishme, por kërkon

thjesht një ndërgjegjësim dhe kulture qytetare, te cilën pjesërisht e merr ne konsiderate dhe

edukimi qe mund te sjell përdorimi i kësaj mase plastike.

Zhvillim ekonomik do të thotë mirëqënie e përhapur dhe ofertë prodhimesh gjithnjë e

më të shumtë dhe të ndryshëm. Por rritje e konsumeve do të thotë edhe një sasi e madhe

mbeturinash. Çdo ditë prodhojmë një sasi mbresëlënëse e gjithnjë në rritje të mbeturinave

ndonjëherë të braktisura e të lëna pa kujdes: një peshë e papërballueshme për mjedisin tonë,

tashmë të lodhur nga shumë forma ndotjeje.

Të prodhosh dhe të hedhësh sasi të mëdha mbeturinash vlerësohet sot një fakt i qartë,

pothuaj si pjesë e natyrës njerëzore; në të vërtetë bëhet fjalë për zakone të kohëve të fundit,

që nuk egzistonin para epokës industriale dhe shoqërisë së konsumit (siq shifet në Fig.3.1).

Në të kaluarën mbeturinat ishin të pakta e përbëheshin kryesisht nga lëndë organike

(mbetje ushqimore) që shndërroheshin natyrisht në terren. Sa më e varfër është një shoqëri,

aq më e vogël është sasia e mbeturinave që ajo prodhon, sepse më të vogla janë konsumimet,

pak mbetjet dhe gjithçka përdoret sa më gjatë dhe rikuperohet.

MENAXHIMI I MBETJEVE URBANE

Fig.3.1 - Menagjimi i mbetjeve urbane

NDERMARRJA E PASTRIMIT

MBETJE TË DIFERENCUARA

ORGANIKE -Shtëpiake -Te tregut

PLEH I PËRDORSHËM SKARCO Skarco Për përdorim

Ripërdorimi ose riciklimi

TË THATA -Plastike -Qelq etj.

IMPIANT I KOMPOSTIMIT

LINJAT E NDARJES

PËRDORIM NË BUJQESI

MBETJE TË PADIFERENCUARA

BIONDARJA FILLESTARE

NDARJA SIPAS VLERES

HEKUR QELQ TË THATA TË NJOMA

Mbetje të tjera Seleksionim i fundit

DEPOZITIM (Landfield) Skarco


28

3.1.1 Çfarë janë mbeturinat - Mbeturinë është çdo objekt ose lëndë prej të cilit

lirohemi nga: mbetjet, skartimet, teprica, sende të thyera ose të papërdorshme, rrjedhojë e

veprimtarive shtëpiake ose proceseve prodhues siq shifet në Fig.3.2 dhe 3.3.

Fig.3.2 - Mbeturinat e pa kontrolluara

Fig.3.3 - Ndotja e ajrit nga mbeturinat


29

3.1.2 Klasifikimi i mbeturinave - Mbeturinat klasifikohen, në bazë të origjinës së tyre

si në Fig.3.4, në mbeturina urbane dhe speciale.

Mbeturinat ndahen edhe, në bazë të rrezikshmërisë së tyre, në mbeturina të

rrezikshme dhe jo të rrezikshme po ashtu edhe në mbeturina të ndryshme si në Fig.3.5.

Fig.3.4 - Klasifikimi i mbeturinave

Fig.3.5 - Ndarja e mbeturinave


30

3.1.3 Mbeturinat urbane - Hyjnë në këtë përcaktim:

- mbeturinat shtëpiake që vijnë nga banesat; mbeturinat jo të rrezikshme të

ndryshme nga ato shtëpiake, por të ngjashme si sasi e cilësi;

- mbeturinat që gjenden në rrugë e zona publike, plazhe detarë e liqenorë, gjatë

brigjeve lumorë;

- mbeturinat bimore që vijnë nga parqe e zona të gjelbra.

Fig.3.6 - Mbeturinat urbane

3.1.4 Mbeturina të veçanta - Përcaktimi përfshin:

- mbeturinat që vijnë nga punime industriale, veprimtari bujqësore, artizanale,

tregtare e shërbimesh;

- mbeturinat spitalore;

- materialet që vijnë nga gërmimet, ndërtimet e shembjet;

- makineri e mjete të papërdorshme;

- makina, motorë dhe pjesë të tyre;

- teprica nga trajtimi i vetë mbeturinave.

Fig.3.7 - Vëndgrumbullimi i mbeturinave


31

Fig.3.8 - Pamja në 3D e vëndgrumbullimit

3.1.5 Mbeturina të rrezikshme - Janë të gjitha mbeturinat që përmbajnë lëndë

helmuese ose të dëmshme për njeriun dhe mjedisin, si bateri, barna, vajra të përdorura, etj.

Mbeturinat të rrezikshme - janë mbeturinat që kanë së paku njërën nga këto

karakteristika si vijon:

- eksplozive,

- oksiduese,

- të ndezshme,

- irituese,

- dëmtuese,

- toksike,

- kancerogjene,

- korrozive,

- infektuese,

- teratogjenike,

- mutagjenike,

- liron gazra toksike në kontakt me ujin, ajrin ose një acid,

- ka mundësi për prodhimin e substancave tjera të rrezikshme dhe

- ekotoksike.


32

Fig.3.9 - Mbeturinat e rrezikshme

3.1.6 Problemi i mbeturinave - Mbeturinat prodhojnë ndotje: lëngje, gaz, lëndë

helmuese dhe materiale të pashkatërrueshme mund të ndotin ajrin, ujin, tokën.

Mbeturinat kushtojnë: na zënë vend dhe harxhojnë burime njerëzore dhe ekonomike

për trajtimin e tyre, por edhe për të ndrequr dëmet mjedisore dhe shëndetësore që shkaktojnë.

Mbledhja e diferencuar ka të bëjë me ndarjen që në fillim të llojeve të ndryshme të

mbeturinave. Është një mjet thelbësor për një menaxhim korrekt të mbeturinave urbane, sepse

lehtëson rekuperimin dhe kufizon përdorimin e vendshkarkimeve.

3.1.7 Platforma për mbledhje - Platforma është një zonë e pajisur me mjetet e duhura

ku qytetarët mund të shpien mbeturinat, tashmë të ndara sipas llojit të materialit. Sistemi

edhe pse më pak i rehatshëm për qytetarin, ka epërsinë e të qenit më ekonomik, e mund të

lejojë ulje të mundshme të taksave vendore për shpërbërjen e mbeturinave.

Fig.3.10 - Kamionet për mbeturina


33

3.1.8 Mbledhja derë me derë - Në këtë rast mbeturinat tërhiqen direkt pranë banesave,

zyrave, dyqaneve. Me shumë epërsi për qytetarët që prodhojnë sasira të mëdha mbeturinash

të veçanta (menca. zyra, restorante), është zgjidhja ideale për gjendje të veçanta, si qendrat e

qyteteve, ku është e vështirë të vendosen shporta, ose për materialin organik, që mund të

sjellë erëra të këqija nëpër shporta.

Fig.3.11 - Edukimi i mbledhjes nëpër banesa

Grumbullimi derë në derë bëhet direkt në banesë. Për të pasur mundësi që të marrim

pjesë vihet në dispozicion një kontejner me përmasa të ndryshme, në bazë të kërkesave, sipas

hapësirës dhe të prodhimit të hedhurinave të secilit.

Me sistemin e ri të grumbullimit dhe të tërheqjes së tipologjive të ndryshme të

hedhurinave, sipas një kalendari që i dorëzohet të gjithëve, ku janë të përcaktuara ditët e

ndryshme në të cilat duhet të vendosen përpara shtëpisë ose ndërmarrjes sonë kontejnerët

përkatës.

Mënyrat e grumbullimit të gjithë hedhurinave që nuk janë tërhequr në banesa dhe që

duhet të hidhen në kontejnerët përkatës.


34

3.1.9 Shporta në dyqane - Ky sistem parashikon sistemimin në shportë pranë

dyqaneve, farmacive, qendrave tregtare, për mbledhjen e llojeve të veçanta të mbeturinave (si

barna e bateri).

Kjo zgjidhje garanton një cilësi të lartë të mbeturinave të mbledhura dhe shmang

shpërbërjen e tyre në vendshkarkim me rreziqet që sjell kjo për ndotjen e mjedisit.

Fig.3.12 - Shporta e riciklimit

8 3.1.10 Rekuperimi - Disa mbeturina mund të rekuperohen drejpërdrejt; të tjera ripunohen

për të marrë prodhime të reja.

Nga letra dhe kartoni merret letër e ricikluar; nga kanaçe të vjetra merren të reja;

shishe e kuti nga qelqi e kështu me radhë. Edhe lloje të ndryshme plastike mund të

rekuperohen. Të rekuperosh është me leverdi: ruan rezervat natyrore të lëndëve të para,

kërkon më pak përpunime e konsumon më pak energji.

Mbeturinat e rekuperuara nuk i nënshtrohen pra dërgimit në vendshkarkim dhe në

impiante djegëse, me rrjedhojën e logjikshme të uljes së kostove të shpërbërjes e mbi të gjitha

zvogëlimin e rreziqeve mjedisore. Mbledhja e diferencuar kryhet në mënyra të ndryshme.


35

3.1.11 “Këmborë” dhe shporta - Sistemi më i përhapur është ai i këmborëve të

vendosur përgjatë rrugëve, të dallueshme për lloje të ndryshme materialesh. Ky sistem është

mjaft i rehatshëm për qytetarët; mjafton vetëm të ndajmë mbeturinat para se t’i hedhim në

shportë.

Fig.3.13 - Disa forma të kontenjerëve

3.1.12 Informim dhe pjesëmarrje - Sido që të organizohet, mbledhja e diferencuar

kërkon para së gjithash një informim të përpiktë për të orientuar sjelljet e qytetarëve, që

përfshihen direkt. Mbledhja e diferencuar dhe rekuperimi mund të sjellin epërsi të mëdha për

ne dhe mjedisin tonë: që të arrihet me sukses kjo është e nevojshme pjesëmarrja aktive dhe e

ndërgjegjshme e secilit prej nesh.

3.2 Përfitimi i mbeturinave

Në një qëndër të buruar tërsia e aktiviteteve të pergjithshme është e nderlidhur mbi

bazën e konsumit të lëndeve të para që vinë nga burime të ndryshme. Këtu duke e futur në

zingjirin e prodhimeve të produktit për konsum transformohen në produkte të gatshme dhe në

produkte që nuk kanë vler konsumi, pra janë të pa perdorshme.

Në aspektin më të gjerë të trajtimit të ketijë cikli gjigand të transformimit të lëndeve

të para të dy llojeve të sipershenuara perfshihet aktiviteti i perditshem shtepiak, industrial,

bujqësor etj.

Pra, janë pikerisht këto aktivitete të cilat prodhojnë vazhdimisht krahas të mirave

materiale dhe mbeturina. Duke theksuar se natyra e mbeturinave nuk ndryshon midis vendeve

të ndryshme, por ajo që i dallon ato është përbërja e tyre.


36

Factor të till si shkalla e zhvillimit ekonomik, niveli social, traditat kulturore etj, lujnë

një rol të madh në llojshmërin e mbeturinave dhe në mënyren e trajtimit të tyre.

Ekzistojnë dy terma të cilët ndryshojnë dukshëm nga njëri tjetri. Këto terma janë:

Mbetje dhe Mbeturina.

Duke theksuar se ndryshimi ndermjet tyre qendron ne faktin se nese mbetjet mund të

perdoren në procese tjera teknologjike, pra kanë vlerë, mbeturinat janë fare të paperdorshme.

Në Fig.3.14. është dhënë skema e perfitimit të mbeturinave.

Fig.3.14 - Tabela e rikthimit të mbeturinave


37

3.3 Metodat e eleminimit të mbeturinave

Prodhimi i madh industrial si dhe intensiteti i jetës së përditshme kanë si produkt të

tyre nxjerrjen e nënprodukteve të natyrave të ndryshme.

Përball këtyre vëllimeve të mëdha të mbeturinave njeriut i duhet të veprojë për të

ruajtur ekujlibrin natyral të mjedisit. Për të kontribuar në ruajtjen e vlerave ekologjike të

mjedisit si dhe për të ulur shpenzimet për administrimin e mbetjeve është i nevojshëm të

bëhet eliminimi dhe trajtimi adekuat i tyre.

Eliminimi- është tërësia e operacioneve të administrimit të mbeturinave që

përmban: grumbullimin dhe ndarjen, trajtimin dhe depozimin përfundimtar të tyre.

Eliminim të mbeturinave në kuptimin e plotë të fjales nuk ka, por ato transformohen

në forma të ndryshme: të ngurta, të lëngëta dhe të gazta, përpara se ato të kthehen në mjedis.

Për të arritur në këtë objektiv duhet:

Të minimizohet prodhimi i tyre,

Të reduktohen në maksimum mbetjet në origjinën e tyre,

Të maksimizohet ndarja sipas llojeve të mbeturinave,

Të zvoglohet ndotja me anën e trajtimeve të thjeshta.

Duke trajtuar problemin në këtë menyrë, evitimi i mbeturinave është masa e vetme

për përballjen e tyre. Me evitim të mbeturinave do të kuptojmë që:

Të blejmë në mënyrë të ndërgjegjëshme për mjedisin (të kemi kujdes nga paketimet),

Të prodhojmë vetë disa produkte (p.sh. kos etj),

Të jemi të kursyer në përdorimin e energjisë, ujit dhe kimikaleve,

Të heqim dorë nga flakja e artikujve.

Mbeturinat nuk duhen thjesht të hidhen


38

Fig.3.15 - Grafiku i riciklimeve të mbetjeve të veqanta


39

3.4 Grumbullimi dhe ndarja

Të gjitha mbeturinat që formohen nga shtepitë tona, dyqanet, restauranet, vendet

publike (zyra, shkolla) duhet të grumbullohen në kontejner dhe në menyrë periodike të

zbrazen. Nëpermjet zbrazjes periodike të mbeturinave mund të menjanohen probleme

higjenike dhe evitimi i papastertive nga qytetet apo krahina. Tani egzistojnë në përdorim

kontejner metalik apo edhe plastikë me një kapacitet prej 1100 litre.

Kryerja e procesit të grumbullimit dhe ndarjes që në burim është themelor si për

mbrojtjen e mjedisit ashtu edhe për racionalizmin e sistemeve të trajtimit. Ndarja që në burim

synon:

o Heqjen e mbeturinave të veçanta për ti futur ato në trajtim special

o Rekuperimin e vlerave të materialeve të ndryshme,

o Reduktimin e vëllimit për tu trajtuar.

Metodat e trajtimit të mbeturinave - Trajtimi i mbeturinave bëhet përmes këtyre

metodave:

Fushave të grumbullimit,

Kompostimit,

Riciklimit (Ripërpunimit),

Djegies.

Riciklimi – ka të bëjë me procedurën e shendrrimit të materialeve të vjetra në një

prodhim të ri (material i ricikluar) ose riciklimi konsiston në futjen e një përbërësi të

rikuperuar në një cikël prodhimi ku ai përdoret pjesërisht ose tërësisht si lënd e parë.

Riciklimi ka për objektiv: qoftë ti japë industrive të interesuara lëndë të parë; qoftë të

lehtësoj industrin në nivel kombëtar duke i kurësyer lloje shpenzimesh të panevojshme.

Riciklimi i prodhimeve termike definohet si: ˏˏripërdorim i sërishem ose

shfrytezimi i prodhimeve apo pjesëve të mbetura nga këto prodhime në përberje të një procesi

në formë të rrethqarkullimit’’.

Në këtë difinicion për herë të parë po potencohet ˏˏrrethqarkullimi’’ që ka kuptim nga

se duke u mbështetur në prejardhjen e fjalës riciklim (angl. Recycling: re....’’përsëri....,

këthyes...+ cycle, rrethqarkullim, ciklues,,).

Ripërdorimi - mbasi mbeturinat të grumbullohen të veçuara, disa prej tyre mund të

perdoren sërish.

Përdorimi mund të jetë me qellim të pershtatshëm për një fubksionim të ri (psh. fletë

druri që perdoret në kuzhinë, qelq i vjetër për një perdorim të dytë ose për të prodhuar qelq të

ri ose përdorimi i hekurishtave për furrënaltat.

Lende të vjetra të ripërdorura mund të jenë: leckë, qilim, paqe antike, enë, enë

porcelani, lugë antike, lodra, mobilje, sendet të vjetra të çmuara, mobile etj.


40

Djegia - është trajtimi termik i mbeturinave të ngurta që konsiston në shkatërrimin e

tyre nga zjarri. Kjo duket në pamje të parë si metodë e thjeshtë, por në fakt ajo nuk është e

tillë dhe as ekonomike.

Djegia e mbeturinave mund të bëhet e kontrolluar. Kjo bëhet në aparate përkatëse në

prani të O2 dhe në një temperaturë nga 8000C deri në 1000

0C .

Djegia e mbeturinave është një praktikë dhjetëvjeçare që përdoret në shumë vende të

botës, por duke perdorur një teknologji të re për pastrimin e tymit të gazrave në menyrë që të

mbrohet ambienti dhe në tëresi faktori njeri.

Djegia e pakontrolluar e mbeturinave çon në formimin e gazrave të rrezikshme.

Substancat helmuese të cilat smundje të dëmshme trashëguese shpërbëhen me veshtirësi dhe

në këtë menyrë rikthehen në organizëm nëpërmjet ajrit që thithim, ujërave nëntokësor dhe

lëndëve ushqyese.

Qellimet e djegies së mbeturinave janë:

Pakësimi i vëllimit të tyre,

Mineralizimi i substancave (inertizimi i mbetjeve),

Fitimi i energjisë (shfrytëzimi i nxehtesisë nga djegia për vënjen në punë të turbinave

me avull).

Depozitimi final

Depozitimi i mbeturinave është një pjesë e rendësishme e një sistemi modern, të

kujdesit për mbeturinat të cilat nuk mund të përdoren më. Është e pamundur, që jeta e jonë të

zhvillohet pa formuar mbeturina prandaj, si rrjedhim lind nevoja edhe e depozitimit të tyre.

Të gjithë jemi deshmitar se sot mbeturinat ose digjen, derdhen në dete apo hudhen në

ndonjë faqe të ndonjë kodre.

Kjo gjë sjell rrezikimin e sipërfaqës së tokës pjellore, ndotjen dhe rrezikimin e ujrave

nëntokësor si dhe shkaktojnë erëra të këqia. Për hirë të mbrojtjes së mjedisit duhet të

ndryshohet kjo gjë sa më shpejtë.

Mbeturinat duhet të grumbullohen dhe në formë të organizuar duhet të dergohën në

depo. Pra, mbeturinat që janë të pa riciklushme, të pakompostueshme, si dhe mbeturinat e

djegëshme janë të destinuara ti nënshtrohen procesit të depozitimit final në fushat

përkatësisht në depot e mbeturinave.


41

Për ndertimin e depove duhet të kemi parasysh:

Vendi i një depoje duhet të ofrojë një siguri sa më të madhe për natyrën. Zonat në të

cilat kemi depozita të ujit, burime dhe ujra nëntokësore nuk janë të përshtatshme për

ndërtimin e depove.

Gjithashtu edhe në toka runore dhe ne ato ku ka zhavor nuk mund të ndërtohen depotë

për depozitimin e mbeturinave.

Depotë mund të ndërtohen larg zonave të banuara për të shmangur zhurmën,

fluturimin e letrave, të tymit dhe erën e keqe.

Në depotë e rregullta duhet të ketë aparate, që mundësojnë kontrollë të vazhdueshëm.

Fig.3.16 - Riciklimi

Deponi - quhet vendi i caktuar (i rregulluar) i mbeturinave, nën apo mbi sipërfaqe të

tokës, ku vendosen mbeturinat, duke përfshi:

- vendin e brendshëm ku vendosen mbeturinat (deponinë ku prodhuesi i

mbeturinave e dërgon mbeturinën e vet për deponim, në vendin e prodhimit);

- vendin e përhershëm (më shumë se një vit) i cili përdoret për vendosjen e

përkohshme të mbeturinave, por përjashtohen:

- objektet ku mbeturinat shkarkohen në mënyrë që të bëhet përgatitja e tyre për

transport të mëtejshëm, me qëllim të përpunimit, trajtimit ose deponimit diku tjetër;

- vendet për ruajtje të mbeturinave, para përpunimit ose trajtimit për një

periudhë më të shkurtër se tri vjeçare, ose

- vendet për ruajtje të mbeturinave para deponimit për periudhë deri në një vit.


42

3.5 Rreziqet që paraqesin mbeturinat për shëndetin dhe mjedisin

Objektet kryesore për të cilat mbetjet paraqesin rrezik janë dy:

Shëndeti i njeriut dhe

Mjedisi.

Rreziqet për shendetin

Mbeturinat duke ndotur ujin nëntokësor dhe në përgjithësi ujërat sipërfaqësore rrisin

mundësitë e prekjes së shëndetit të njeriut nga substancat e dëmshme dhe të

rrezikshme që merren nëpërmjet rrugëve të ndryshme.

Është e rëndësishme të theksohet edhe rreziku i smundjeve të transmetueshme nga

kafshet si:

Smundjet e transmetueshme me anë të qeneve endacak,

Smundjet e transmetueshme me anë të minjëve (Diyanteria, tifua, hepatiti, etj.).

Smundjet e transmetueshme me anë të mizave, mushkonjave, pleshtave, etj.

Një rrezik tepër të madh paraqesin mbeturinat e hudhura jashtë vendeve të posaçme të

grumbullimit të tyre. Këto mbeturina duke u prekur nga fëmijët mund të shkaktojnë,

këtyre të fundit infeksione të ndryshme tepër të rrezikshme.

Djegia e mbeturinave në vendin fillestar të grumbullimit të tyre krijon erëra të këqia

dhe ndotë mjedisin përqark duke çliruar në ajër ndotës tepër të rrezikshem si: SO2,

CO, CO2 etj. Kjo gjë shkakton probleme në aparatin e frymëmarrjes, sidomos të

fëmijët dhe të moshuarit.

Si faktor që ndikon drejtëpërdrejtë në shëndetin e njerëzve është gjithashtu dhe

kontakti qoftë edhe ai vizual me të, sidomos kur ato nuk depozitohen në vendet e

posatshme për grumbullimin e tyre por hidhen vend e pa vend si psh: në rrugë, në

lulishte, në oborret e pallateve etj.

Rreziqet për mjedisin

Ndotja e ujrave nëntoksore dhe të atyreve sipërfaqësore shkaktohen qoftë si pasojë e

grumbullimit të mbeturinave në afërsi të zonave ujëmbajtëse pa marrë masa

mbrojtëse, qoftë nga depozitimi ose hedhja në ujrat sipërfaqësore të mbeturinave.

Krijimi i erërave të këqia dhe biogazit që është një ndotës tepër i rrezikshëm për

atmosferën dhe që lidhet drejtëpërdrejtë me dekompozimin e mbeturinave organike.

Përbërësi kryesor i biogazit është metani i cili përveq erës së keqe që ka edhe

gjithashtu një element me veti të forta helmuese.

Ndotja e tokës, që vjen si rezultat i depërtimit në tokë të elementëve të ndryshme

tokësike që prodhojnë vetë mbeturinat.


43

4. SIMBOLET, DOMETHËNIA E SIMBOLEVE DHE

ARSYESHMËRIA E PËRDORIMIT TË TYRE

4.1. Simbolet e riciklimit mund të ndahen në dy kategori të veçanta.

Me Simbolet e 'Riciklimit' janë shënuar produktet e bëra nga materiale të veçanta që

janë të përshtatshme për riciklim në varësi të faktit nëse ka një mekanizëm të grumbullimit në

vend të kundërt të komunitetit lokal për këto materiale të veçanta.

Me simbolet e "Ripërpunimit" në përcaktimin e produkteve që përmbajnë materiale të

riciklueshme.

Përdorimi i termave 'ripërpunimit' dhe "të riciklimit", ndër të tjera, dhe shfaqjen e

simboleve është i qeverisur nga Komisioni Federal i Tregtisë për përdorimin e kërkesave nga

Marketingu i Mjedisit. Këto udhëzime rregullojnë të gjitha pretendimet e mjedisit të

bashkangjitur ose të lidhura me produkte, duke përfshirë edhe ato të përshkruara në etiketim,

reklamat, dhe të gjitha format e marketingut.

Standard ndërkombëtar për përcaktimin e kërkesave të mjedisit mbi produkte ose mbi

paketimin mund të gjenden në ISO 14021: Etiketat e Mjedisit dhe deklaratat e Kërkesave

Mjedisore.

4.1.1 Simbolet e 'Riciklimit'

Simbolet në të majtë përfaqësojnë dy variacione të simbolit riciklimit origjinal.

Simboli në të djathtë, formë e përshkruare pranohet si simbol i riciklimit tradicional, ose

universal, ndërsa më poshtë është një modifikim.

Produkte letre zakonisht të shfaqura në formë të përshkruar, shpesh me germa të tilla

si-'Ky produkt mund të ripërpunohet' ose të 'Riciklohet'. Kur identifikohet me një nga

simbolet, produktet, apo materialet e paketimit janë të referuara si produkte të riciklueshme,

ose produktet që janë në gjendje të riciklohen.

Një produkt i shënuar me tjetrin simbol mund të riciklohet, nëse komuniteti lokal

mund të sigurojë për mbledhjen e saj. Edhe pse simbolet janë përdorur si një produkt i

shpërndarë në mbarë vendin, ligjet që rregullojnë mbledhjen e këtyre produkteve me qëllim të

riciklimit janë të përcaktuara në nivel lokal dhe ndryshojnë shumë nga lokaliteti në lokalitet.


44

4.1.2 Simbolet e "Ripërpunimit"

Një produkt, i cili mund të jetë një përmbajtës i paketimit, i shënuar me këtë simbol

është prodhuar nga materialet që kanë qenë të ripërpunueshme. Në përgjithësi, informacion

shtesë është përcjellë me simbole të tilla siç janë -"Shtypur në letër të ripërpunuar".

Kur një përqindje është treguar në simbol, kjo përqindje e produktit është bërë nga

materiale të riciklimit.

Këto dy simbole më lartë tregojnë 'ripërpunimin' dhe janë portretizuar në një stil

grafik në përputhje me simbolin e riciklimit origjinal të shpallur nga ana e disa amerikaneve

dhe Shoqata pylli dhe letre për ripërpunim, duke përfshirë edhe Institutin Amerikan Paper

dhe Korporatën "Container" të Amerikës. Këto simbole janë përdorur zakonisht në letër dhe

karton.

Më këtë simbol të 'ripërpunimit' dalim në përfundim se përqindja e përmbajtjes që

riciklohet, megjithatë, edhe në letër dhe produktet e kartonit është bërë tashmë nga materiale

të riciklimit këto materiale mund të konsiderohen të ripërpunueshme.


45

Një e treta e simbolit të 'ripërpunimit' është gjithashtu në përdorim. Ky simbol

ndryshon nga dy të parët duke pasur shigjeta të ngurta të zeza brenda një rrethi të jashtëm të

zi. Rrethi i jashtëm i zi tregon se të paktën disa përmbajtje janë nga materiale të riciklueshme.

Ky simbol është parë edhe me shigjetat e një ngjyrë të pjesërishme.

4.1.3 Origjina e simbolit të riciklimit

Simboli origjinal i riciklimit është projektuar në vitin 1970 nga Gary Anderson, një

zyrtar i lartë në Universitetin Jugor California, në Los Anxhelos. I’u dërgua në Konferencën

Ndërkombëtare të Dizajnit, si pjesë e një konkursi mbarëkombëtar për shkolla të mesme dhe

studentëve të kolegjeve të sponsoruar nga Korporata Container të Amerikës. Konkursi ishte

një rezultat i rritjes së vazhdueshme të ndërgjegjësimit të konsumit dhe zhvillimit të një

përgjegjësie në ditën e parë të tokës.

Simboli riciklimit përbën një rrotullim të përbërë nga tri-shigjetat në formë të një

trekëndëshi. Çdo shigjetë e përbashkët kthehet në vetvete, dhe të tri shigjeta ndjekin njëra-

tjetren. Kjo është një përfaqësim i përkryer i riciklimit. Rrethi vetanak u zbulua në vitin 1858

nga Auguast Ferdinand Möbius (1790-1868), një matematikan dhe astronom gjerman, dhe ka

qenë një mrekulli matematikore e thjeshtësisë, e pazakontë, dhe e vazhdueshme që nga

atëhere.

4.1.4 Kuptimi i simboleve të riciklimit

Secila nga tri shigjetat mund të përfaqësojë një hap në një proces tre-hapesh që

formon një lak të mbyllur, harku i riciklimit. Hapi i parë paraqet mbledhjen e materialeve që

do të riciklohen. Ky hap ndodh kur materialet e riciklueshme janë vendosur në riciklimin e

shportes së rrethrrotullimit ose të marrura në një qendër lokale të mbledhjes. Materialet e

mbledhura janë të pastruara dhe të renditura për shitje në një mjedis të prodhimit. Procesi i

dytë i prodhimit është në simbol të riciklimit. Materialeve të riciklueshme janë prodhuar në

produkte të reja për shitje me pakicë. Hapi i tretë është blerja aktuale dhe përdorimi i

produkteve të bëra nga materiale të riciklueshme. rrethi tani është kompletuar.


46

Mos harroni 3R janë - Reduktimi, ripërdorimi dhe riciklimi

Fig.4.1 - Simboli i riciklimit

4.1.5 Evolucioni i simboleve të riciklimit

Aktualisht identifikimi i sistemit të kodimit rrëshirë është detajuar më lart që u

prezantua nga Shoqata e Industrisë Plastikë (SIP), në vitin 1988 me kërkesë të riciklimeve në

të gjithë vendin. Në një përpjekje për të ulur volumin e subjektit të mbeturinave të

ndërhyrjeve në tokë, një numër në rritje të produkteve janë zbatuar programet e riciklimit.

Këto programe janë drejtuar shpesh në nivel shtetëror të riciklimit. Identifikimi i kodit të

rrëshirës është zhvilluar për të plotësuar nevojat, duke i siguruar prodhuesit një përputhje të

sistemit për riciklim, një rregull që mund të aplikohet në mbarë vendin.

Identifikimi i sistemit të kodit të rrëshirës ofron një mjet për identifikimin e

përmbajtjes së rrëshirës së shisheve dhe kontenierëve që gjenden zakonisht në vëndin e

mbeturinave të banimit. Duke identifikuar përmbajtjen rrëshirë, konsumatorët do të dinë se

çfarë lloje të paketimeve plastike ishin shfrytëzuar, dhe në këtë mënyrë, që të dihet se cilat

mund të riciklohen. Konsumatorët ishin, dhe do të jetë gjithmonë në rreshtin e parë të

veprimit në çdo program të riciklimit të efektshem. Pjesa më e madhe e ricikluesve do të

filtronin rrymën hyrëse të riciklimit duke shikuar në kodin e ambalazheve plastike.

Që nga simboli i parë i riciklimit që është projektuar, dhe kodet plastike rrëshirë të

futura, industri të caktuara kanë zhvilluar simbole unike të veçanta për një industri. Për

shembull, shoqatat e industrisë për qelq, për karton, dhe për materiale të valëzuara janë

zhvilluar të gjitha, dhe në disa raste të tregjeve të simboleve unike të riciklimit. Këto tri

simbole të veçanta të gjitha mund të klasifikohen si simbole të 'ripërpunueshme'.


47

4.1.6 Simboli i "Ripërpunimit" për karton

PËRMBAJTJA MINIMALE E KONSUMIT 25%

Në vitet e fundit një simbol i 'ripërpunimit' të ri të veçantë me përdorimin e kartonit të

riciklushem është zhvilluar. Pjesa grafike është një markë e regjistruar dhe është e kontrolluar

nga 100% e ripërpunimit të kartonit.

Për qëllime ilustrimi vetëm në këtë faqe, markë tregtare e regjistruar është shfaqur më

të gjelbër, ndërsa shpjegimi përshkrues është paraqitur në të zezë dhe varion nga produkti në

produkt. Simboli dhe shpjegimi, siç mund të shfaqet në një kuti kartoni, mund të interpretohet

si më poshtë. Materiali i fletës, i kartonit është bërë nga përmbajtja 100% e ricikluar. E që

përmbajtja riciklimit, të paktën 25% erdhi nga konsumi i përmbajtjes së më parshme. Me

fjalë të tjera, të paktën 25% të kartonit të përdorur për të bërë karton që erdhi nga produktet e

riciklueshme që kaloi nëpër duart e konsumatorëve. Përmbajtja e mbetur e riciklimit të

kartonit ka të ngjarë me materialin që rezulton nga procesi prodhues i më hershëm. Mos

harroni, edhe pse një produkt është bërë nga materiale të riciklueshme, që të njëjtin produkt

ende mund të riciklojmë për përdorim në një produkt tjetër tek të cilat materiale kërkesat janë

më pak të rrepta.

4.1.7 Simboli i 'Riciklimit' për qelq

Instituti për paketim qelqi (IPQ) ka zhvilluar edhe një 'riciklueshmeri' në simbolet për

përdorim në paketim qelqi i cili mund të riciklohet. Edhe pse shumica enë qelqi mund të

konsiderohen të riciklueshme, simboli megjithatë inkurajon identifikimin sistematik, dhe

ripërdorimin e materialeve të riciklueshme.


48

4.1.8 Polietilen teraftalati (PETE ose PET, dhe PETG)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CO-C6H4-CO-O-CH2-CH2-O-)n

ose

Në kuadër të Shteteve të Bashkuara PETE është një akronim që është përdorur në

mënyrë specifike nga prodhuesit për të shënuar dhe për të identifikuar shishe plastike ose

kontenierë të bërë nga polietilenteraftalati për qëllim të riciklimit. Akronimi PET në

përgjithësi është i përdorshëm në industrinë kimike për përcaktimin e materialeve plastike të

polietilenteraftalatit, që gjithashtu mund të shkruhet si poli (etilen teraftalat). PET është

akronim i cili është pranuar nga standardet e organizatave, duke përfshirë Shoqërinë

Amerikane për Testimin dhe Materialet Ndërkombëtare (ASTM), dhe Organizata

Ndërkombëtare për Standardizim (ISO). Megjithatë, Akronimet Pete dhe PET i referohen të

njëjtit klasë të materialeve plastike. Në diskutimin më poshtë, Pete është përdorur në lidhje

me një enë të riciklueshme që është bërë nga PET ku i referohet direkt materialeve plastike të

riciklueshme.


49

Statistikë: Në vitin 1999 PET llogariti 48% të shitjeve nga rrëshira plastike, duke e

bërë atë rrëshirë më të përdorur në shishe plastike.

Përshkrimi: PET, gjithashtu referohet si poliestër, është një material paketimi për

ushqim dhe produkte jo-ushqimore për shkak se është i lirë, i lehtë, rezistent ndaj thyerjes dhe

riciklohet. PET është i pastër dhe ka lagështi të mirë dhe është pengues e gasit, është me

ngjyrë, ngjyra e tije mund të jetë e gjelbër. Shtresat dhe epruvetat e pastruara të konsumimit

të riciklimit PET janë kërkesa të rënda për përdorim për fije tjerrje qilimi dhe për prodhimin e

fibrave dhe azbestit.

Aplikime Përdorimi: shishe e butë për pije, shishe uji, shishe birrë, enë për sallatë,

shishe lëngu, shishe të vajrave bimore.

Produktet e ricikluara: Fiber, korpat e reja Pete për produktet ushqimore si dhe jo-

ushqimore, pëlhurë për veshje, këpucë atletike, valixhe, tapiceri, mobile, qilima, fibera për

shtretër gjumi dhe mantelet e dimrit, fletë filmi, pjesë të automobilave, kuti të siguresave dhe

panelet e dyerve.

Edhe pse Pete akronim u miratua nga prodhuesit për të identifikuar paketimin e bërë

nga PET, kryesisht në përgjegjësi të një tregu, një simbol i riciklimit që përfshin caktimin

PET jo Pete është identifikuar në paketat e produkteve të importuara nga jashtë.


50

PETG është akronim për polietilen teraftalat glykolin, një bashkë-polimer Pete. PETG

ka qartësi të shkëlqyer dhe është përdorur zakonisht për paketim të produkteve të tilla si

shamponët, detergjentet, sapunët, vajrat dhe gjerat farmaceutike. Kjo është një plastike e

qartë amorfe me rezistencë të mirë ndikuese.

(SHËNIM: C6H5 në formulen molekulare, përbëhet nga një rrjet benzinë Benzol është

konsideruar përgjithësisht nje substancë kanceroze.)

4.1.9 Densitet i lartë i polietilenit (HDPE)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CH2-CH2-)n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në një monomer të etilenit është shndërruar në një lidhje C-C

të vetme me një polimer.


51

Statistikë: Në vitin 1999 HDPE numëroj 47% të shitjeve nga rrëshira plastike, duke e

bërë atë rrëshirën e dytë më të përdorur në shishe plastike. HDPE dhe Pete së bashku

përbënin 95% të përdorimit të shisheve plastike.

Përshkrimi: shishe e bëra nga HDPE vjenë nga rezina e dy pigmenteve dhe jo-

pigmenteve. Rrëshirë jo të pigmentuar që është e tejdukshme. Ajo gjithashtu ka ngurtësi të

mirë dhe pronat pengesë. Kështu që është ideal për paketimin e produkteve të qumështit.

HDPE ka rezistencë të mirë kimike që lejon të përdoret në paketimet mbajtëse në industrinë

kimike. Rrëshira e pigmentuar ka rezistencë edhe më të mirë në goditje se sa rrëshira kimike

e pa pigmentuar.

Aplikime Përdorimi: paketime Qumështi, shishe lëngu, shishe uji, shishe shamponi,

qese të plehrave, çanta për bartje, shishe për vajra motorike, shishe të pastëve shtëpiake, enë

kosi etj.

Produktet e ricikluara: tube kullimi, shishe pastrimi, shishe vaji, stilolapsa, kolibe

qenësh, kontejner të riciklimit, tjegulla të baneses, tavolina për piknik, dhe kutitë postare.

Qese plastike prodhuesit kanë miratuar një identifikim diqka të ndryshem nga simbolet e

identifikimit HDPE treguar si me lartë.


52

4.1.10 Polivinil kloridi (PVC, V)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CH2-CHCl-)n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C me një

polimer të vetëm.

V në simbol të parë në të vërtetë qëndron si vinil, megjithatë kjo rrëshirë plastike

është zakonisht e referuar në një polivinil klorid (PVC) prandaj simboli ka evoluar me

destinimin e rrëshirës PVC.

Statistikë: Në vitin 1999 PVC numërohet 2% të shitjeve nga rrëshira plastike.

Përshkrimi: Vinil, ose polivinilklorur, ka veti të qëndrueshme elektrike dhe fizike. Ka

rezistencë të shkëlqyer kimike dhe fortësi të mirë. Karakteristikat e bëjnë të përshtatshme për

prodhimin me injeksion.


53

Aplikime Përdorimi: shishe të pastër si xhami, shishe vaji, shishe për detergjent,

shishe shamponi, paketim ushqimi, tela dhe lidhje të kabllove, tuba mjekësor, me fjalë të tjera

është e rëndësishme për prodhime shtëpiake dhe të materialeve të ndërtimit, e sidomos për

mure anësore, tuba, dhe dritare.

Produktet e ricikluara: Stolisje, panel, mbrojtëse rrugë, parket, kabllo, ndalesa për

shpejtësi etj.

SHËNIM: Cl (atomi i klorit) në formula molekulare e bën PVC-në një material

potencialisht toksik kur të digjet. Djegia e PVC-së mund të rezultojë në krijimin e dioksidit,

një material që konsiderohet kancerogjen.

4.1.11 Polietileni me dendësi të ulët (LDPE)

FORMULA MOLEKULARE:

( - CH2 - CH2 - )n

Statistikë: Në vitin 1999 LDPE numëroi vetëm 1% të shitjeve nga rrëshira plastike.

Përshkrimi: Për shkak së është i ashpër, fleksibil, transparentë, LDPE është përdorur

shpesh në aplikimet ku ngrohja është e nevojshme. Kjo masë plastike kryesisht përdoret në

tela, kabllo dhe lidhje izolimi.

Aplikimet Paketimi: shishe të ngjeshura, çanta për ushqime të ngrira, çanta ngarkese,

veshje, mobilje, dhe qilim.

Produktet e ricikluara: Film dhe fletë, për mbeturina të oxhakut, mobilje, shporta

plehrash, veshje dërrasash, lëndë për mveshjen e druri, etj.


54

Për qeset e plastikes prodhuesit kanë miratuar diqka ndryshe nga simbolet e

identifikimit për keset LDPE siq janë të treguara më lartë.

(SHËNIM: formulat molekulare për LDPE dhe HDPE janë të njëjta dallimi në

plastike është dendësia e zinxhirëve molekular, densiteti ndryshon në mënyrë me zinxhirët

polimerik. Në lidhjet HDPE është në thelb një zinxhir i vazhdueshem..., duke lejuar që

fillimisht të kthehet nga njëra pjesë e dendur deri te hapësira tjetër. Në LDPE zinxhirët kanë

degë të shumfishta, të cilat ndërhyjnë me një paketim të organizuar mjeshtërisht të

zinxhirëve. Vendi i paketimit është më i paorganizuar, duke zënë më shumë hapësirë dhe

rezulton me një dendësi më të ulët.).

Prodhuesit e qeseve plastike janë duke i bërë prodhimet e tyre të përdorshme me një

densitet të ulët polietileni, një simbol për të cilin shifet më lartë. Siç mund ta kuptoni,

densiteti i ulët i polietilenit ka një dendësi molekulare edhe më pak se densiteti i polietilenit.


55

4.1.12 Polipropileni (PP)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CHCH3-CH2-)n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në një lidhje C-C në lidhje

të vetme në polimer.

Statistikë: Në vitin 1999 polipropileni (PP) numëroi 2% të shitjeve nga rrëshira plastike.

Përshkrimi: Polipropileni ka densitet më të ulët të rreshirës të përdorur në produkt. Ai

është i fortë dhe rezistent ndaj kimikaleve. Që kur të arrinë piken me të lartë të shkrirjes

mund të shfrytëzohet në të gjitha aplikacionet kërkuese që i duhet enës për mbushje me një

lëng të nxehtë.

Aplikimet e përdorimit: tas kosi, shishe shurupi, shishe keqapi, kapak, shishe për

përdorim në mjekësi.

Produktet e ricikluara: dritat e sinjalit, kabllo për bateri, fshesa, brusha, bateri të

automjeteve, shtaga për skijim në akull, kufizim i pikturave (peisazhit), rrota biçiklete,

shporta, paleta, dhe tabak.


56

Një simbol tjetër për riciklimin e shfrytëzimit të polipropilenit të dizajnit origjinal për

shigjetat rrotulluese, për rikthim, siq është treguar më lartë.

4.1.13 Polistireni (PS)

FORMULA MOLEKULARE:

(-CHC6H5-CH2-)n

ose

C = C lidhje të dyfishtë në çdo monomer është shndërruar në lidhje C-C të vetme në

një polimer.


57

Statistikë: Në vitin 1999 PS përdorët si një rrëshirë plastike në thelb ishte zero.

Përshkrimi: Stiropori mund të bëhet në produkte të ngurta apo flluska shkume. Ka një

pikë relativisht të ulët shkrirëse.

Aplikime Përdorimi: pjata, gota, takam, tabaka mishi, kartonë vezësh, enë mbajtëse,

shishe aspirinash, mbajtëse për disqe.

Produktet e ricikluara: izolime termike, pllaka të lehta, kartona vezësh, vizore,

paketim për shkumë.

(SHËNIM: C6H5 në formula molekulare përbëhet nga një rrjet benzinë (Benzol) është

konsideruar përgjithësisht një substancë kancerogjene..)

4.1.14 Të tjera

Pronësia: ndryshonë në lidhje në bazë të rreshires.

Statistikë: Në vitin 1999 ka pasur përdorim minimal të rrëshires në kategori 'të tjera'

në shishe plastike.

Përshkrimi: Kategoritë "e tjera" përfshijnë një rrëshirë të numëruar në mënyrë

specifike 1, 2, 3, 4, 5, apo 6, apo kombinimi i një apo më shumë prej këtyre rrëshirave.

Aplikime përdorimi: tre deri në pesë shishe të ujit, disa produkte ushqimore.

Produktet e ricikluara: lëndë plastike, dhe produkte me porosi.


58

4.1.15 Simbolet rrëshirë pa akronime

Ju mund të kuptoni simbolet e riciklimit që tregojnë se vetëm një numër pa një

akronim mund të përdoret për rrëshirë plastike. Rrëshira plastike e kontejnerëve apo

paketimit të etiketuar në këtë mënyrë mund të identifikohet me këtë numër dhe pse jo si

informacion në krahasim me një akronim të shënuar në simbolet e më poshtme, sigurisht që

është një mjet i realizueshëm për identifikimin dhe klasifikimin e plastikes së riciklueshme.

4.1.16 Simbolet alternative të riciklimit të plastikës rrëshirë

Një simbol alternativ i riciklimit për rrëshirë plastike mund të jetë hasur në njohje të

origjinalitetit në bazë të tri shigjetave ndjekëse që së bashku janë me një numër në qendër.

Këto simbole mund të shfaqen me ose pa një akronim përshkrues.


59

4.1.17 Rrëshirat pothuajse tashmë të ricikluara

Ju mund të pyesni për të gjitha ato shishe plastike që janë të riciklueshme, ose t’gjitha

gazetat, çfarë ndodh me to? Në përgjithësi, një produkt i cili është ricikluar dhe riprodhuar në

një produkt i ri që ka specifikimet më pak të kërkueshme për përdorimin e produktit të ri të

riciklueshem. Në rastin e produkteve të letrës, kopja e letrës së bardhë mund të përfundojë si

gazet. Letra gazete mund të përfundojë, poashtu si letër higjienike (tualeti).

Materiale plastike mund të riciklohen në një material të paketimit të kërkesave më të

pakta. Kështu që rrëshira që është bërë një produkt i ricikluar, është identifikuar më tej me një

R para për përcaktimin e riciklimit që është bërë me herët, në mënyrë për të treguar se

materiali është tashmë i ricikluar. Simbolet e identifikimit të këtyre produkteve janë treguar

më sipër. Si shembull, RHDPE është një akronim i interpretuar si polietilen i ricikluar me

densitet të lartë. Megjithatë, mbani në mend se materialet - R kanë ende aftësi për riciklim të

mëtejshem.

4.1.18 Akronitril Butadien Stireni (ABS)

Pronësia: elastik, densitet të ulët, të ngurtë, indiferent.

Përshkrimi: Akronitril butadien stireni nuk ishte pjesë e sistemit të identifikimit

origjinal të rrëshirës.

Aplikime përdorimi: tuba, ndalesa shpejtësie të automjeteve, lodra, paisje për sportin

e golfit, rrethime etj.

(SHËNIM:. Tre komponentët e (ABS) Akronitril, butadien dhe stiren konsiderohen si të

mundshme kancerogjene)


60

4.1.19 Simbole të ndryshme riciklimi

Një formë e përgjithshme e kodeve të identifikimit të rrëshirës plastike pa numër

është gjithashtu duke u shfrytëzuar për të caktuar riciklimin e produkteve që nuk janë

plastike. Zakonisht ka tekst përshkrues për përcaktimin e përmbajtjes së veçantë të tijë.

Në një hap të mëtejshem për zhvillimin e simboleve të riciklimit, të paktën një

kompani individuale e ka shpallur variantin e saj të një simboli të "riciklimit". Hewlett-

Packard identifikon materialet e paketimit me një simbol që është i ngjashëm me simbolet e

'ripërpunimit' për rrëshirën plastike. Në simbolin e 'riciklimit' që është paraqitur materiali

bazë i letrës. Numri i parë i palës tregon përqindjen minimale të konsumimit të përmbajtjes së

riciklimit (në këtë rast 50%), ndërsa numri i dytë tregon përmbajtjen totale të riciklimit (në

këtë rast 80%). Materiale të tjera, duke përfshirë plastikat, janë të identifikuar me një etiketim

të duhur.


61

Simboli me një prapavijë të kaltërt tregon tri shigjeta në një kontekst planifikimi. Ky

simbol i veçantë është një arritje relativisht e re.

Korporata e Baterive Ribushëse e Riciklimit (RBRC) është një organizatë jo-

fitimprurëse, organizatë e shërbimit publik që promovon riciklimin e baterive rimbushese.

Këto bateri gjenden zakonisht në mjetet me energji elektrike, telefonat celulare,

kompjutera llaptop, kamerat, kamera digjitale, dhe lodrat me dirigjues. Bateria nikel

kanadium (Ni-Cd), bateria nikel metal hidrid (Ni-MH), bateria litium jon (Li-ion), dhe bateri

të vogla (Pb) plumb janë pranuar të gjitha për riciklim. Ju lutem mbani në mend se bateritë

nuk mund të depozitohen për riciklimin për një enë të riciklimit të formuare me produkte të

tjera të riciklueshme. Bateritë duhet të dorëzohen në një vend ku mblidhen bateritë.

4.1.20 Përmbyllja e simboleve

Simbolet e tjera të specializuara për kanaçe alumini dhe kanaçe çeliku janë duke u

shfrytëzuar nga prodhuesit individual. Prandaj, trend në evolucionin e simboleve të riciklimit

mund të përmblidhen si më poshtë:

1. Së pari, origjina e saj që kishte për qëllim të jetë një simbol universal riciklimi,

2. Së dyti, divergjenca e simbolit origjinal të riciklimit në një simbol të 'reduktimit' dhe

një simbol i 'ripërpunimit', me mundesi të ndryshme të secilit nga këto,

3. Së treti, përhapja e industrisë së caktuar të simboleve ricikluese ose" ripërpunuese" së

bashku me përdorimin e simboleve unike nga kompanitë individuale, dhe nga rajone

të tjera të botës,

4. Së fundi, simbole të tjera do të vazhdojnë të shfaqen si mundesi të reja dhe kategori të

produkteve të riciklimit dhe produkteve të ripërpunimit që janë të zhvilluara.


62

Fig.4.2 - Tabela e tipeve dhe klasifikimi i tyre


63

5. PËRSHKRIMI I VIJËS PËR RICIKLIMIN E

POLIPROPILENIT DERI TE REGRANULATI DHE

PRODHIMI I KAMPIONEVE

5.1 Procesi i riciklimit deri në gjysmelënd

5.1.1Paketimi i masave plastike në presa për paketim

Paketimi i masës plastike nga polipropileni bëhet nga presa për paketim e cila bënë

ndrydhjen e masës plastike si shkart (mbeturinë) në të cilën bëhen përgatitje për vijën e

mëtutjeshme e cila mbeturin plastike është në form kutie e gatshme për riciklim.

Fig.5.1 - Dengimi

Fig.5.2 - Vendgrumbullimi i dengimit


64

Fig.5.3 - Bartja e dengimit

5.1.2. Presa për prerje

Presa e cila benë prerjen (Presa Prerëse) e masës plastike në copa normale për riciklim

dhe ripërpunim te masës plastike e cila si e presuar hyn në pres dhe shkëputet nga ngurtësimi

i presës ndrydhëse e cila e ka bërë më parë.

Fig.5.4 - Presa për prerje


65

Masa plastike e gatshme për riciklim e cila është bërë gati për bluarje për të vazhduar

më tutje me prodhimin e regranulatit.

Fig.5.5 - Prerja e bërë nga presa në copa të mjaftueshme për bluarje

5.1.3. Blurja e Polipropilenit

Bluarja e masës plastike bëhet në mulli i cili e bluan masën plastike dhe bënë bartjen

deri tek larja për te eliminuar të gjithë mbeturinën e cila ka mbetur në atë masë plastike pra

shihet në Fig.5.6 dhe 5.7 bluarja e masës plastike.

Fig.5.6 - Gjatë bluarjes


66

Fig.5.7 - Bluarja e masës plastike

5.1.4. Pastrimi tek linja për larje

Pastrimi bëhet në tri faza për pastrim ku keto tri faza të pastrimit bëhen për arsye që

masa plastike nga materiali i polipropilenit të jetë sa më e paster që mos të ketë probleme në

prodhim me këtë masë plimere e cila duhet të jetë në gjendje si më parë.

Fazat për pastrimin e masës polimere janë:

1. Faza e parë e larjes me ujë të ftohet Fig.5.8,

2. Faza e dytë e larjes me ujë të nxehtë Fig.5.9, dhe

3. Faza e tretë e larjes me detergjente Fig.5.10.

Fig.5.8 - Pastrimi me ujë të ftohet


67

Fig.5.9 - Pastrimi me ujë të nxehtë

Fig.5.10 - Pastrimi me detergjente

Në pastrim hynë e gjithë masa plastike e cila përgatitet për t’u bërë regranulat.


68

5.1.5. Centrifuga për terje

Centrifuga bën terjen e masës plastike të polipropilenit e cila përgatitet për riciklim ku

bëhet aglomerimi i masës plastike siq shifet në figuren e më poshtme.

Fig.5.11 - Terja e Polipropilenit

5.1.6. Sillosi ku bëhet edhe aglumerimi i gjysmelëndes

Pas terjes kalon në sillos i cili bënë tharjen e Polipropilenit dhe reduktimin e bluarjes

në formë të njëjtë pra bëhet përgatitja për prodhimin e regranulatit e cila masë plastike nga

polipropileni është si gjysmelëndë e përgatitur për të rikthyer në regranulat për prodhimin e

një produkti të një mase plastike siq është paraqitur në Fig.5.12 dhe 5.13 .


69

Fig.5.12 - Sillosi

Fig.5.13 - Dukja nga brenda e sillosit


70

Fig.5.14 - Masa plastike e Polipropilenit e dalur nga sillosi ose gjysmelënda

Fig.5.15 - Gjysmelënda

Fig.5.16 - Linja deri tek gjysmelënda


71

5.2. Linja për prodhimin e regranulatit nga polipropileni (PP)

5.2.1. Ekstrudimi që pranon gjysmelënden për të bërë regranulat

Gjysmelënda e polipropilenit është e gatshme për ekstradim, e cila pas ekstrudimit

kalon në regranulat ku regranulati sherbenë për prodhimin e një mase plastike nga

polipropileni.

Ekstrudimi është një makinë e cila bën shkrirjen e gjysmelëndës në gjendje viskoze të

rrjedhshme me anë të nxehëmsave të vendosur në cilindër, për mes boshtit kërmillor bën

shtyrjen e masës plastike në gjendje viskoze e cila kalon nëpër ekstruder dhe del nga

ekstruderi përmes boshtit kërmillor duke kaluar nëpër cilindër deri tek koka e ekstuderit.

Pas daljes nga koka e ekstruderit fijet e holla polimere zhyten në ujë që të bëhet ftohja

dhe kalon tek presa për prerje, bëhet prerja dhe përfundon kjo linjë e prodhimit të regranulatit

pra ku tashmë ne mund të prodhojmë një masë plastike nga polipropileni si produkt te ri

(kampion) te cilin e kemi fituar me nje masë plastike të hedhur si mbeturinë.

Fig.5.17 - Funizuesja me gjysmelënd


72

Fig.5.18 - Hinka për pranimin e lëndes viskoze nga polipropileni

Fig.5.19 – Ekstruderi që bën presimin e lëndes viskoze


73

5.2.2. Dalja e fieve polimere në dizen e ekstruderit

Koka e ekstruderit bën ndarjen e masës plastike në formë rrjete ne fije të holla te cilat

dalin nga ekstruderi në gjendje viskoze si ne figuren me poshtë.

Fig.5.20 - Koka me fije te holla polimere

5.2.3. Kada për ftohje

Pas daljes nga koka e ekstruderit masa plastike në gjendje viskoze hyn në kaden për

ftohje ku bëhet ftohja e fijeve te holla polimere ku ato fije kalojnë nëpër kade dhe vazhdojnë

deri tek prerësi i cili bën prerjen e fijeve polimere.

Fig.5.21 - Fijet e holla polimere të dala nga kada për ftohje


74

5.2.4. Prerja e fijeve dhe përfundimi i linjës se prodhimit të regranulatit

Fig.5.22 - Presa për prerjen e fijeve dhe mbushjen e thaseve

5.2.5. Regranulati

Prerja është e fundit deri tek granulat i cili u fitua nga e gjithë kjo makineri e rëndë e

masave plastike polimere e cila bën prodhimin e regranulatit përmes kësaj makinerie. D.m.th

nga mbeturinat qe ne i hedhim, i djegim, i keqtrajtojmë, i gruposum në tokë ne mund të

arrimë një fitim të ripërseritëshem të një mase plastike duke i trajtuar në mënyrën me të mirë

të mundshme me grumbullimin e tyre deri tek prodhimi pra mos i hedhni mbeturinat po

gjejeni vendin e duhur se ku do ti vendosim ato se edhe me to ka fitim dhe pastrim te

ambientit hapësinor.

Pra shihen dy lloje te regranulatit të fituar nga polipropileni që me parë kanë qenë si

mbeturin, pra keto dy lloje janë të dalluara me ngjyra, në bazë te kësaj themi se polipropileni

nëse është i ngjyrosur me ndonje ngjyrë me nuk mund të kthehet në ngjyrë të bardhë.


75

Fig.5.23 - Regranulati i ngjyrosur

Fig.5.24 – Regranulati i bardhë

Fig.5.25 - Linja e prodhimit të regranulatit


76

5.3. Linja për prodhimin e një kamioni me regranulatin e fituar

5.3.1. Ekstrudimi

Me regranulatin e fituar kemi mundësinë e riprodhimit të masës plastike të cilën mund

të prodhojmë pa problem me regranulat si prodhim i një mase plastike nga Polipropileni me

prodhimin e pirunëve plastik nga kjo masë plastike qe ka përfitime te mjaftueshme nga

shumë sektor privat e komercial.

Karakteristikat e makinave injektuese ‘’ARBURG 305-210-700” për prodhimin e

pirunëve:

- Fuqia e elektromotorit 32 kW,

- Forca e mbyllje së veglës 700 kN,

- Kapaciteti i hinkës 30 kg.

Fillimi i punes:

Makina aktivizohet 40 min para se të fillon prodhimi,

Zakonisht ne fillim krijohet produkt jo i mire (shkart). Kjo zgjat afërsisht 4 min apo

36 produkte,

Injektimi bëhet nga një pikë (për piruj, injektimi behet nga një pik për 6 cope).

Prodhimi i pirunëve:

Pesha e detalit 5,5 gr,

Humbjet gjatë prodhimit 1 gr,

Koha e prodhimit 20 sec.

Fig.5.26 - Ekstruderi për prodhim


77

Cikli i injektimit:

Nr: Veprimet KOHA , sec.

1 Mbushja 1

2 Mbyllja e veglës 2

3 Injektimit 5

4 Ftohja 7

5 Hapja e veglës 2

6 Nxjerrja e produktit 3

Gjithsej 20

Fig.5.27 – Koha e veprimeve

Fig.5.28 – Koha me përqindje

Cikli i Injektimit në 3D

Fig.5.29 – Koha në sekonda e paraqitur në 3D

mbushja 5%

mbyllja e vegles 10%

injektimi 25% ftohja

35%

hapja e vegles 10%

nxjerrja e produktit

15%

Mbushja 1s Mbyllja e Vegles

2s

Injektimi 5 s

Ftohja 7 s

Hapja e vegles 2s

Nxjerrja e produktit 3s


78

Fig.5.30 - Ekstruderi për prodhim

5.3.2. Vegla e cila prodhon piruna plastik nga materiali i polipropilenit (PP)

Fig.5.31 - Një prodhim nga po kjo makinë


79

Fig.5.32 - Vegla për prodhimin e pirunëve

a) b)

Fig.5.33 - Pirunët e kuzhinës: a) Produkti i sapo dalë nga vegla; b) Produktet e veçanta.


80

Fig.5.34 - Piruna plastik tek te cilet janë bëre defekte gjatë injektimit

Fig.5.35 - Piruna plastik të gatshem për shitje


81

6. ASPEKTET EKOLOGJIKE

Mbrojtja e mjedisit është praktikë e mbrojtjes së mjedisit, në nivel individual, të

organizatave ose të qeverisë, në dobi të mjedisit natyror dhe të qenieve njerëzore.

Mbrojtja e mjedisit nga aktivitete të ndryshme të njeriut është e nevojshme.

Ndotja paraqet hedhjen e materialit kontaminues (ndotës) në mjedis. Ajo shkaktohet

kryesisht nga aktivitetet e njeriut, por gjithashtu mund të jetë rezultat i fatkeqësive natyrore.

Ndotja ka ndikim dëmtues në çfarëdo organizmash të gjallë në mjedis, duke e bërë praktikisht

të pamundur qëndrueshmërinë e jetës.

Ndotja dëmton mjedisin në Tokë dhe banorët në shumë mënyra. Tri llojet kryesore të

ndotjes janë:

Ndotja e tokës - paraqet ndotjen e sipërfaqes natyrore të Tokës nga aktivitetet

industriale, komerciale, shtëpiake dhe bujqësore.

Ndotja e ajrit - paraqet grumbullimin e atyre substancave të rrezikshme në atmosferë

të cilat substanca rrezikojnë jetën e njerëzve dhe të ngjallesave të tjera.

Ndotja e ujit - paraqet hedhjen e materieve kimike, biologjike dhe fizike nëpër sasi të

mëdha të ujit, të cilat materie shkatërrojnë cilësinë e ngjallesave në të dhe që e shpenzojnë

atë.

Fig.6.1 - Ndotja e ambientit


82

6.1 Parandalimi i ndotjes së ambientit

Ndotja e tokës

Mënyra më e mirë për të parandaluar ndotjen e tokës është përmes menaxhimit të

mbeturinave në mënyrë adekuate; shfrytëzimit të tokës në mënyrë adekuate dhe praktikave

adekuate bujqësore.

Ndotja e ajrit

Mënyra më e mirë për parandalimin e ndotjes së ajrit është të ecim këmbë ose të

ngasim biçikletën dhe të ngasim makinat më pak. Kjo do të parandalojë ndotjen e ajrit nga

lëndët djegëse fosile.

Ndotja e ujit

Mënyra më e mirë për parandalimin e ndotjes së ujit është që të mos hedhim

mbeturina dhe materie të tjera kimike të dëmshme në burimet tona të furnizimit me ujë.

Duke ditur problemet mjedisore që i shkakton djegia e mbeturinave dhe vështirësitë

teknike dhe ekonomike të riciklimit, është e pamundshme të kuptohet se pse opcionet e tjera,

si pakësimi i mbeturinave dhe ripërdorimi i tyre, nuk merren parasysh.

Në të njëjtën kohë, Udhëzimi ka dështuar t'i harmonizoj rregulloret për arsye se

implikacionet kanë ndryshuar prej shtetit në shtet. Përfundimisht, shumica e pasojave ende

nuk janë të qarta dhe kjo varet nga aktivitetet që industritë apo shtetet anëtare do t'i përdorin.

Ky Udhëzim ka edhe dobësi të tjera si mosndalimi i klorit dhe PVC-së, mungesa e

"Principit më të afërt"- Proximity Principle për hudhje ose deponim të mbeturinave, mungesa

e standardizimit, përcaktimi i caqeve duke u bazuar në peshë e jo në vëllim të mbeturinave,

që i jep përparësi përdorimit (dhe hudhjes) të plastikës, kartonit dhe aluminit e jo qelqit dhe

nuk ka hierarki strikte në menagjimin e mbeturinave që do të shtynte drejt parandalimit të

mbeturinave.

Ka shumë lloje të plastikave që përdoren në amballazha. Llojet e tyre janë të radhitura

në vijim: PP (polipropileni) Pjesa më e madhe e PP-së së rigjetur vjen nga hudhja e baterive

të automjeteve, 40% e të cilave riciklohen dhe bëhen prapë veshje e baterive. Kjo shumë

shpesh përdoret edhe për ndërresa termale.

Qëllimi:

Krahasimi i një ndikimi mjedisor potencial i metodave për riciklimin e plastikës:

riciklimit të materialeve (RM), riciklimit kimik (RK), dhe riciklimit termik (RT) si ne Fig.6.2.

Fig.6.2 – Sistemi i riciklimit


83

6.2 Degradimi i mbeturinave plastike nga polipropileni (PP)

Degradimi, Koha e mbeturinave plastike për degradimin e tyre është shumë e gjatë

dhe mund të marrë diku prej 2000 deri 3000 vite. Përveç një degradimi të madh të kohës për

eliminimin e kësaj mase polimere të mbeturinave është një problem i madh nga pikëpamja e

hapësirës që merr në tokë.

Riciklimin e mbeturinave plastike gjithashtu ndihmon për të reduktuar konsumin e

energjisë dhe duke reduktuar emetimet.

Shishe e prodhuar nga Polipropileni e cila është eliminuar diku 3000vite e testuar nga

disa amerikanë në Ameriken jugore.

Fig.6.3 - Degradimi i një shishe plastike nga polipropileni

Manaxhimi i mbetjeve të ngurta (MMN) paraqet një nga problemet më të rëndësishme

dhe më serioze me të cilat përballet vendi, ndërkohë që ky problem nuk është adresuar akoma

siç duhet.

Përpjekjet e deritanishme në këtë sektor kanë qenë të pamjaftueshme, të

pakoordinuara dhe kryesisht të udhëhequra nga axhendat e donatorëve. Megjithatë, kohët e

fundit gradualisht, çështja e mbeturinave ka filluar të artikulohet madje edhe nga politikanët,

duke e futur në listën e prioriteteve të qeverisë e duke krijuar kështu një kontekst të mirë në

përmirësimin e performancës së Kosoves edhe në këtë sektor.

Është e qartë që kombinimi i të dyja metodave do të ishte idealja. Pra, lindja dhe

zhvillimi i kërkesës si një nevojë e kushtëzuar nga tregu dhe që mirëmbahet dhe trajtohet me

kujdes nga iniciativat dhe instrumentet ekonomike, të cilat stimulojnë pjesëmarrjen e sektorit

privat edhe në rastet kur tregu dështon.


84

Fig.6.4 - Planifikimi urban

Megjithatë për të arritur riciklimin dhe kompostimin e mbetjeve, përveç vlerësimit të

potencialeve teorike të tyre është shumë e rëndësishme që të kemi edhe një vlerësim të

kërkesës për të kryer riciklimin, e cila duhet trajtuar me kujdes duke e kanalizuar dhe

transformuar më pas në një industri riciklimi.

Ka dy qasje për të krijuar dhe mirëmbajtur këtë kërkesë për riciklim:

1. Nëpërmjet politikave dhe instrumenteve kryesisht financiare, që stimulojnë sektorin

privat drejt riciklimit dhe që janë të sanksionuara në akte ligjore,

2. Të trajtohet si një kërkesë që orientohet dhe zhvillohet nga mekanizmat e tregut

(ofertë-kërkesë) në mënyrë krejt rastësore, si një zhvillim i luhatshëm, të cilit nuk

mund t`ia paravlerësojmë qëndrueshmërinë në kohë.

Në fakt, zhvillimi i sektorit të riciklimit ka qenë më tepër i orientuar kryesisht nga

kërkesa e tregut për rryma të ndryshme të mbetjeve, sesa i mbështetur dhe i fuqizuar nga

qeveria qendrore.

Kështu, mungesa e politikave që favorizojnë bizneset në harmoni me mjedisin, të cilat

mund të ndihmojnë në reduktimin e përdorimit të paketimeve (sidomos përdorimin e tepruar

të qeseve plastike), apo që mund të stimulojnë ndarjen e mbetjeve që në burim apo edhe

mbledhjen e selektuar të fraksioneve të veçanta të rrymave të mbetjeve (për shembull, pikat e

grumbullimit të letrës apo shisheve kanë ekzistuar kohë më parë në vend), jo vetëm që nuk e

kanë ndihmuar aspak zhvillimin e këtij sektori, por në të njëjtën kohë tregon që riciklimi s`ka

qenë një prioritet i politikave në sektorin e mbetjeve.

40%

8% 9%

37%

6% Menaxhimi i mbeturinave

Konsumi i energjisë

Transporti dhe ndikimet e tij

Gjelbërimi i qyteteve dhe planifikimi urban

Menaxhimi i ujit dhe i ujërave të zeza


85

PËRFUNDIM

Në Evropën Qendrore dhe Lindore vërehen gjëra pozitive, negative apo të përziera në

sferën e mjedisit, paketimit dhe mbeturinave. Zhdukja e sistemeve të ri-mbushjes jo vetëm që

e ka dëmtuar mjedisin por e ka dëmtuar edhe ekonominë, pasi që fabrikat e shisheve nga PP

janë mbyllur dhe punëtorët që kanë punuar në sektorin e mbledhjes dhe rimbushjes së

shisheve, kanë mbetur të papunë.

Kohëve të fundit më shumë rëndësi i ipet riciklimit dhe hudhjes se sa parandalimit të

mbeturinave, gjë që është shumë e rrezikshme për mjedisin. Rritja e importimit të paketimeve

vetëm për një përdorim ka shkaktuar katastrofa në grumbullimin e mbeturinave shtëpiake.

Pagesat që bëhen për hudhjen e mbeturinave në këtë rajon, janë shumë të ulëta, gjë që

krijon situata të volitshme për tregtarët e mbeturinave t'i sjellin mbeturinat aty. Pagesat për

mbledhjen e mbeturinave shtëpiake janë gjithashtu shumë të ulëta, apo nuk ekzistojnë fare, si

në Budapest, që do të thotë se hudhja e mbeturinave është aq e lirë sa që konsumatorët nuk

mendojnë fare për pakësimin e mbeturinave.

Burimet e reja të mbeturinave krijohen nga llojet e reja të mbeturinave shtëpiake, si

kanaqet e aluminit, kutitë e plastikës për ushqim dhe gotat e laminuara për një përdorim,

shishet e qelqit për një përdorim, paketimet shumë-shtresore dhe me shumë materiale, si dhe

paketimet e tejdukshme nga plastika.

Mbeturinat e paketimeve krijojnë probleme të mëdha mjedisore dhe do të vazhdojnë

të krijojnë ende probleme në të ardhmen. Qeveritë janë duke ndërmarrë masa financiare si

eko-etiketimet dhe ekotatimet, që do të ndihmonin eliminimin e këtij problemi.

Popullata sot ka njohuri për klasifikimin e mbeturinave, për riciklim dhe për

paketimet alternative që janë më të përshtatshme për mjedis. Një histori 50-vjeçare e

klasifikimit të mbeturinave dhe ri-përdorimit të paketimeve ka ndikuar që konsumatorët të

mësohen me këto zakone. Çmimet e paketimeve mund të ndikojnë në llojin e paketimit që

konsumatori e blen, si për shembull, qeset e plastikës janë më të lira se kartonët dhe shishet

nga PP janë më të lira se kanaqet e aluminit. Shpresojmë se kjo temë diplome do të ndihmoj

në sferat e dijes për çështjet e mbeturinave dhe se do të jetë një mjet pozitiv për ndryshime.


86

7. LITERATURA

1. Mr.Sc. Ismet Malsiu, Riciklimi i materialeve polimere, Ligjërata të autorizuara,

Fakulteti i Shkencave Teknike të Aplikuara, Ferizaj.

2. M.Sc. Marianthi Guri, Studim gjeoambjental i vend depozitës të MbU të Pogradecit,

2001.

3. Vogler, Jon, Small-scale recycling of plastics. Intermediate Technology

Publications1984. A book aimed at small-scale plastics recycling in developing

countries.

4. Puna praktike e marrë në Fabriken ‘’Pista EKOPLAST’’ në Rahovec dhe në Fabriken

‘’Çlirimi’’ po ashtu në Rahovec

Literatura e marr nga interneti:

1. http://www.earthodyssey.com

2. http://dwb4.unl.edu/Chem/CHEM869E/CHEM869ELinks/qlink.queensu.ca/~6jrt/chem

210/Page3.html.

3. J. Scheirs and W. Kaminsky (Eds) Feedstock Recycling and Pyrolysis of Waste

Plastics, 2006, John Wiley & Sons, Ltd.

http://www.earthodyssey.com/


87

8. SHTOJCA


88

Kompania ‘’PISTA’’ RAHOVEC është e regjistruar si ndërmarrje private në vitin

1989 me numrin e regjistrimit të biznesit 80139896.

Në fillim ndërmarrja është marrë me prodhime dhe tregti.

Programi i prodhimit prej vitit 1990 është bazuar në prodhimin e brekëve higjienike,

kopertonave për vizitë karta, fasiklave të ndryshme prej PVC-së, kutive për ndihmën e parë

(sanitare) dhe shumë gjërave tjera, që kanë të bëjnë me vullkanizimin e folieve të PVC-së.

Në vitin 1996 kompania ka zgjeruar lepezën e prodhimit dhe ka nisur të prodhojë të

gjitha llojet e granulateve prej PVC-së (Polivinil Klorid) origjinale dhe regranulateve prej

mbeturinave të PVC-së, si dhe prodhimin e zorrëve për ujë, zorrëve pneumatike dhe

hidraulike të thurura (mbështjellura) me shtresën e tekstilit.

Vlen të ceket se kompania jonë gjatë luftës ka qenë totalisht e shkatërruar dhe falë

zotit dhe miqve tanë afarist dëmet janë sanuar shumë shpejtë.

Me datën 19.01.2005, kompania jonë ka arritur ta privatizojë ndërmarrjen shtetërore

Ekoplast në RAHOVEC, e cila ka programin e vet prodhues për riciklimin e termoplasteve.

Ndërmarrja Ekoplast posedon hapësirë prej 5 hektarëve tokë, 1200m2 hallë prodhuese,

me një teknologji në gjendje të gatshme për riciklimin e masave plastike me kapacitet 20.000

tonë në vit.

Kompania ‘’Pista-Ekoplast’’ i ka të punësuar 25 punëtorë të profileve të ndryshme,

duke përfshirë menaxhmentin, ekspertët në lëmi e termoplasteve dhe kuadrin tjetër

profesional.

Mund të themi se është arritur shumë në pastrimin e ambientit nga mbeturinat me

prejardhje plastike.

Po ashtu vlen të ceket se programi i riciklimit i kompanisë sonë është unik për Kosovë

she rrallë gjendet në Ballkan e më gjerë.

Kompleksi – pista EKOPLAST


89

Teknologjia e prodhimit

Halla e prodhimit

Pamja nga prodhimi


90

Linja për Bluarje dhe Larje

Plastika (termoplastet) e përdorura nuk janë plehra! Mos e gjuani atë kudo apo në

depozitë e ndryshme, ato duhet t’i grumbullojmë në vende të caktuara, pra të punojmë së

bashku për mbledhjen e tyre, për një Kosovë sa më të pastër, që është edhe motoja e

Kompanisë sonë.

Mënyra më e mirë e mundshme për asgjësimin e plastikës së papërdorshme është

riciklimi, dhe ne jemi këtu që të kujdesemi për procesin e riciklimit.

Riciklimi është riprocesimi i materialeve në një produkt të ri; Është një proces

ekologjik, termik, ekonomik, i cili në Kosovë është në zhvillim e sipër.

Objektivi i jonë është që të mbledhim të gjitha mbeturinat, pra materialet e

parrezikshme nga plastika (termoplastet), dhe bëjmë të mundur që materialet e mbledhura

prapë të përdoren në procesin e prodhimit.

Nga mbledhja dhe riciklimi i mbeturinave të parrezikshme nga plastika (termoplastet):

Përfitohet lënda e parë (regranulate) për prodhimet e ndryshme nga plastika,

Dukshëm reduktohet prania e këtyre mbeturinave në depozitë e qyteteve të

ndryshme,

Rritet përfitimi i lëndëve sekondare,

Kursehet rryma elektrike,

Ruhet ambienti dhe mjedisi,

Zvogëlohet kostoja e Biznesit dhe e konsumatorëve etj.

Kompania jonë bënë riciklimin e të gjitha llojeve të masave plastike (termoplasteve)

si dhe filamentet e tekstilit, akumulatorëve të vjetër dhe shumë gjërave që kanë të bëjnë me

mbeturinat dhe tepricat teknologjike me prejardhje nga plastika.

Lëndën e parë për riciklim e marrim nga depozitë e qyteteve të ndryshme të Kosovës,

spitaleve, bazave të KFOR-it, tepricat teknologjike prej kompanive që krijohen gjatë

veprimtarisë së prodhimit, si dhe i importojmë prej Maqedonisë, Serbisë, Greqisë, apo vende

të tjera nga rajoni dhe me gjerë në një sasi prej afro 1600 tonë në vit.


91

PP - materialet para riciklimit

Materialet para riciklimit

PP - para finalizimit


92

PP – para finalizimit

Mbledhja e PET-it në Fabrikën tonë

Në kompaninë tonë ne bëjmë finalizimin e disa llojeve të produkteve.

Këto prodhime finale i bëjmë me lëndë të parë (granulat dhe regranulat) kryesisht të

prodhuar në kompaninë tonë.

Prodhimi i disa llojeve të lëndës së parë (granulat dhe regranulat);

PVC, LD-PE, HD-PE, PP, PE, ABS, PS, PA etj.

Si dhe së shpejti në planin afatshkurtër do të fillojmë me përpunimin e PET-it apo

shisheve nga plastika.

Prodhimi i gypave fleksibil nga PVC-ja, për ujitjen e kopshteve, me një shtesë

dhe me dy shtesa (të tharura).

PVC Gyp Fleksibil 1/2



PVC Gyp Fleksibil 1


PVC Gyp Fleksibil Pneumatik (për ajër)


93

Prodhimi i PVC-së gypave të kanalizimit dhe për izolimin e kabllove nëntokësore

(telefon, rrymë, kabllot optikë, etj), të dimensioneve të ndryshme sipas porosisë.

Prodhimi i PE gypave për izolime të kabllove elektrike

PE Gyp Ø13

PE Gyp Ø16

PE Gyp Ø20

PE Gyp Ø23

Prodhimi i PE gypave për instalimin e ujit, të dimensioneve të ndryshme sipas

porosisë.

Prodhimi i çizmeve për fëmijë dhe të rritur, (të gjitha numrat).

Prodhimi i kopertonave për dokumente të ndryshme:

Kopertinat për patent shofer dhe leje të qarkullimit,

Kopertinat për vizit-karta sipas porosisë me logon e klientit dhe disa lloje të prodhimeve të

tjera.

Brekë higjienike (baby brekë), të gjitha numrat nga 1-5.

PP granulat

Granulatet dhe Regranulatet


94

Kopertina të ndryshme

Në Kompanin tonë ne i kryejmë shërbime të ndryshme si psh:

Bluarjen, larjen, terjen, aglomerimin, granulimin, e të gjitha materialeve nga masa

plastike (termoplaste).

Aglumerimi

Bluarja

Documents

Waste Management Riciklimi i Masave Plastike - Plastmasave