Vrijednost biomarkera u Vrijednost biomarkera u ranoj dijagnozi ranoj dijagnozi ginekološkog rakaginekološkog raka

Pavao Planinić, Magdalena Karadža

Tumorski biljezi - Tumorski biljezi - biomarkeribiomarkeriTvari (proteini, šećeri, hormoni…)

koje se normalno nalaze u organizmu, ali se kod nekih vrsta raka nalaze u višim koncentracijama u krvi, jer ih izravno proizvode tumorske stanice ili potiču njihovo stvaranje

CA 125, CA 19-9, CA 15-3, CEA, LDH, AFP, HCG...

Tumorske biljege koristimo za screeninig, u dijagnostici, kod praćenja odgovora na terapiju te za otkrivanje povrata bolesti

Idealan tumorski biljeg ima specifičnost, senzitivnost i pozitivnu prediktivnu vrijednost 100%

Rak jajnikaRak jajnika

CA 125CA 15-3CA 19-9CEAAFPinhibin

CA 125 CA 125 (cancer antigen (cancer antigen 125)125)protein koji je kodiran genom MUC16nalazi na površini epitelnih stanica

reproduktivnaog trakta kod žena, a osim toga se nalazi i na epitelnim stanicama respiratornog sustava te na epitelnim stanicama oka

najbitniji je kao biljeg tumora jajnikatumori jajovoda, endometrija, pluća,

dojki te tumora gastrointestinalnog trakta

CA 125 – problem!CA 125 – problem!nije dovoljno specifičan ni senzitivan

◦povišen je kod raznih drugih benignih stanja, a ne samo kod tumora

Ginekološka stanja Neginekološka stanja

PID Hepatitis

Endometrioza Pankreatitis

Adenomioza Ciroza

Funkcionalne ciste jajnika

Divertikulitis

Benigni tumori jajnika Mezoteliom

Miomi SLE

Menstruacija Pneumonia

CA 125 – problem!CA 125 – problem!

rijeđe je povišen kod mucinoznih i borderline tumora nego kod seroznih

oko 20% tumora jajnika uopće ne luči CA 125

pozitivan je kod manje od 50% pacijentica u stadiju I karcinoma jajnika

CA 125 - screening raka CA 125 - screening raka jajnikajajnikaJacobs et al.: Screening for

ovarian cancer◦22000 žena starijih od 45 godina◦6,7 godina◦47775 testova◦767 žena je imalo CA 125 viši od 30

U/mL◦49 karcinoma - 6.3%◦0.0022% od svih testiranih žena

CA 125 - screening raka CA 125 - screening raka jajnikajajnikamultimodalni screeninigkombinacija više tumorskih biljega

(MES, HE4)ROCA - Risk of Ovarian Cancer

algorithmdvije studije

◦U.K. Collaborative Trial of Ovarian Cancer Screening (UKCTOCS)

◦Prostate Lung Colorectal and Ovarian Cancer Screening trial (PLCO)

CA 125 - dijagnostikaCA 125 - dijagnostikapovišene vrijednosti CA 125 su

povezane sa malignom bolešću u manje od 25% slučajeva kod žena mlađih od 50 god. , a kod žena starijih od 50 god. u 80% slučajeva

ACOG Guidelines for Referral of Newly Diagnosed Pelvic Mass to Gynecologic Oncologist

Premenopausal woman (<50 years) CA125 >200 U/mL Ascites Evidence of abdominal or distant metastasis (by examination or imaging study) Family history of breast or ovarian cancer (in a first-degree relative)

Postmenopausal woman ( 50 years) CA125 >35 U/mL Ascites Nodular or fixed pelvic mass Evidence of abdominal or distant metastasis (by examination or imaging study) Family history of breast or ovarian cancer (in a first-degree relative)

CA 125 – odgovor na terapiju CA 125 – odgovor na terapiju i praćenje bolestii praćenje bolestivrijednosti CA 125 odgovaraju

progresiji ili regresiji bolesti u 90% slučajeva kod pacijenata sa rakom jajnika koji su prije terapije imali povišene vrijednosti CA 125

kretanje vrijednosti CA 125 je bolji pokazatelj nego njegova apsolutna vrijednost

serijsko određivanje vrijednosti CA 125 nam pomaže u detekciji povrata bolesti

CA 125 – odgovor na CA 125 – odgovor na terapijuterapiju

Correlation between serum CA125 and clinical course in ovarian cancer.

CA 15-3CA 15-3protein koji je kodiran genom

MUC1 koji se nalazi u tkivu dojkepovišen kod tumora dojkepovišen kod 55-70% tumora

jajnikau kombinaciji sa CA 125

povećava senzitivnost i specifičnost testa kod tumora jajnika

CA 19-9CA 19-9antigen koji je dio Lewis krvne

grupe antigena povišen kod 76% mucinoznih

tumora jajnika te kod 27% seroznih tumora jajnika

često povišen kod borderline tumora jajnika

CEACEAkarcinoembriogeni antigenglikoprotein, ima ulogu u

adheziji stanicanajčešće povišen kod

kolorektalnog raka i raka gušterače

može biti povišen kod endometrioidnog raka jajnika i kod Brennerovog tumora

AFP – alfa-fetoproteinAFP – alfa-fetoproteinprotein kojeg proizvode žumanjčana

vreća, jetra i gornji gastrointestinalni trakt

povišen u trudnoći te kod benignih bolesti jetre i kod tumora jetre

povišen kod tumora zametnih stanica jajnika (kod svih endodermalnih sinusnih tumora, kod 60% nezrelih teratoma te kod 10-15% disgerminoma)

iznimno rijetko povišen kod epitelnih tumora jajnika

InhibinInhibinprotein koji regulira lučenje FSHpovišen kod granulaoza staničnih

tumora jajnikavrijednost inhibina kao tumorskog

biljega kod epitelnih tumora jajnika još nije sasvim jasna

Tsigkou A et al. Total inhibin is a potential serum marker for epithelial ovarian cancer 2007 – u kombinaciji sa CA 125 povećava senzitivnost i specifičnost kod epitelnih tumora jajnika

Rak endometrijaRak endometrijaCA 125 povišen u 10-20% slučajeva

u ranom stadiju bolesti te kod 60-65% u kasnom stadiju bolesti

povišen CA 125 može ukazivati na širenje bolesti izvan maternice

kallikrein 6, MMP-2 (metaloproteinaza 2)

za sada ne postoji prihvaćen tumorski biljeg u redovnoj kliničkoj praksi

Rak vrata materniceRak vrata materniceSCC – (squamous-cell

carcinoma antigen)povišen u 55-70% raka

pločastih stanica vrata maternice

CA 125 povišen kod 15-20% raka vrata maternice

ne koriste se u redovnoj kliničkoj praksi

Karcinom vulve i rodniceKarcinom vulve i rodniceNema tumorskih biljega

prihvaćenih u redovnoj kliničkoj praksi

SCC povišen u 43% slučajeva

Gestacijska trofoblastična Gestacijska trofoblastična neoplazijaneoplazijahCGproizvodi ga sinciciotrofoblast u

trudnoćipovišen kod svih oblika GTN

(mola hydatidosa, invazivna mola I koriokarcinom)

razina hCG-a odgovara težini bolesti te se koristi u staging-u i praćenju bolesti

H V A L A!