STVARALACKI RAD DOBRICE COSICA

Dobrica Cosic je savremeni pisac koji je obiljezio drugu polovinu XIX vijeka.Prvo se javlja romanom “Daleko je sunce” (1951.), sa temom iz revolucije u kojoj je ucestvovao kao politicki komesar.Iako je zavrsio samo poljoprivrednu skolu, zahvaljujuci knjizevnom talentu, ratnom iskustvu i izuzetnom poznavanju kako kolektivne psihologije svoga naroda tako i cudi pojedinaca sa kojima se susretao, uspio je da napise roman koji se razlikovao od svih dotadasnjih romana o revoluciji.Temu revolucije,sumnje, dileme i diobe koje se nagovjestene u ovom romanu prenijece u roman “Deobe” ( 1961.) ispisujuci jednu vrstu naseg “Tihog Dona”.Poslije rata bio je angazovan kao politicar i mnogo je radio na svom socioloskom, filozofskom i svestranom humanistickom uzdizanju.Pokrece razna pitanja, razmatra nove teme koje su obiljezile novo drustvo i nastavlja sa novim pisanjem.Suocen sa dogmom vladajuce elite koja ravnopravnost (ekonomsku, ljudsku i vjersku) pretvara u laz i obmanu, ustaje u odbranu prava svog naroda. Ukazuje na egzodus Srba na Kosovu zbog cega biva politicki anatemisan i iskljucen iz javnog zivota.Prije nego sto ce se to desiti napisao je roman “Koreni” koji ce postati temelj modernog srpskog romana i sa kojim dolaze i velika priznanja.Kada je doslo do sukoba izmedju njega i postojecih vlasti, povucen u sebe i svoju tisinu, Cosic zapocinje sa stvaranjem romana koji ce ciniti niz visetomnih djela.Zacetak i pocetna ideja svih tih djela je u romanu “Koreni” ciji se potomci javljaju i u velikoj prozi “Deobe”.Istorijski prostor izmedju “Korena”, koji govore o pojavi srpskog gradjanskog drustva s kraja XIX i pocetka XX vijeka i “Deoba” Dobrica Cosic popunice prozom “Vreme smrti”, objavljenom u periodu od 1972. do 1975. godine.Junaci iz “Korena” naci ce svoje mjesto i u romanu “Vreme smrti”, ciji je predmet pripovijedanja Prvi svjetski rat, borba,stradanje i tragedija srpskog naroda.Zatim su dosla nova djela da popune medjuprostor izmedju Prvog i Drugog svjetskog rata, vrijeme komunistickog pokreta Komiterne, medjusobnih cistki, pod nazivom “Vreme zla”:”Vernik”(1984.),”Gresnik”(1985.) i “Otpadnik”(1986.), u kojima clanovi porodicnog stabla iz “Korena” takodje bivaju aktivni.Na kraju, kao kruna svega, dolazi djelo “Vreme vlasti” (1995.) da obiljezi sva politicka ustrojstva, politicke igre i zrtve u poslijeratnom periodu.Cosic je napisao i parabolu o covjeku i djavolu “Bajka” (1966.), zatim filozofske meditacije “Moc i strepnja” (1971.) i “Stvarno i moguce” (1982.).Stvaralacki gigantizam Dobrice Cosica je neprevazidjen, ne samo po broju djela i njihovom obimu, nego i po vremenskom opsegu i ulancavanju ljudskih sudbina, prolazeci put pisca od poetskog realizma, sa nizom modernih pripovjedackih postupaka, pa sve do posljednjih proznih ostvarenja u kojima je komponenta filozofskih i politickih promisljanja u prvom planu u odnosu na poetsko prisutno u prethodnim djelima.U tome treba vidjeti potrebu pisca da promisli i ukaze na neke korijene pogubne politike, kao i na neke ljudske probleme, odredjujuce i bitne za srpski narod i njegovu sudbinu. U pitanju nije samo proslost i njena raskosna poetizacija, nego i filozofska vizija srpskog naroda, koja se tice i njegove buducnosti. 

O ROMANU “VREME SMRTI ”

Roman “Vreme smrti” je roman epopeja. Po tematici je istorijski roman.Ovim romanom Cosic se pridruzio piscima koji su za temu uzeli Prvi svjetski rat na tlu Srbije. Cosicev stvaralacki pristup Prvom svjetskom ratu razlikuju se od svih prethodnih. Dok su ostali pisci ovaj rat sagledavali parcijalno, samo jednim dijelom,izvan sopstvenog stvaralackog konteksta, Cosic ovaj rat i njegovo vrijeme sagledava u kontekstu individualne i nacionalne istorije od kraja XIX vijeka pa do Drugog svjetskog rata. Time je roman “Vreme smrti” samo segment siroke poluvijekovne istorije Srbije. Posebnu draz predstavlja cinjenica da su junaci ovog romana proistekli iz “Korena”, a nastavljaju romaneskni zivot u “Vremenu zla” i “Deobama”.U romanu , pripovijedanje je ostvareno na dva plana: opstem i pojedinacnom.Opsti (istorijski) plan ostvaruje se prikazom istorijskog dogadjaja - Prvog svjetskog rata na tlu Srbije. Prikazno je djelovanje diplomatije, Skupstine, Vlade, General-staba; pokreti vojske, bitke, front i bolnice. Ovaj plan je ispunjen djelovanjem velikog broja istorijskih licnosti: Zivojin Misic, Nikola Pasic, Radomir Putnik, kralj Petar, prestolonasljednik Aleksandar, Stepa Stepanovic, Nadezda Petrovic i dr.U ovom romanu su na najbolji nacin aktivirane sve osnovne epske karakteristike: vrijeme, prostor, dogadjaji i licnosti.Roman je zahvatio dvije kalendarske godine Prvog svjetskog rata, ali je vremenski to nepuna godina od izbijanja rata do povlacenja preko Albanije.Prostor je sirok, jer je cijela Srbija popriste ratnih zbivanja i nesredjenih sudbina. Unosenjem dokumentarne gradje, prostor se prosiruje na Evropu i njene glavne gradove, u kojima se javljaju odjeci golgote Srbije.Dogadjaji su razvijeni i isprepleteni. Osnovni dogadjaj je rat, ali se on grana u bezbroj epizoda i situacija, koje zahvataju razlicite krajeve, gradove i sela, opste i pojedinacno, narod i pojedinca. Ratni vihor je zahvatio ne samo narod nego i veliki broj pojedinaca, od onih koje je istorija upamtila do onih koji su potonuli u zaborav, ostavivsi svoja stradanja i podvige istoriji naroda kome su pripadali.

 

LIKOVI“Vreme smrti” ima veliki broj likova iz razlicitih drustvenih slojeva, razlicitog obrazovanja, mentaliteta,karaktera, vaspitanja, zivotnih opredjeljenja i ideala --od seljaka, preko zanatlija i intelektualaca do politicara i vojskovodja.Slozenost ljudskog svijeta ovoga romana utoliko je veca sto se ovde srecu istorijske (Zivojin Misic, Nikola Pasic, Radomir Putnik, kralj Petar, prestolonasljednik Aleksandar, Stepa Stepanovic, Nadezda Petrovic i dr.) i fiktivne (Katici, Bora Pub, Bogdan Dragovic, Dacici i dr.) licnosti.Lik u ovom romanu ima svoju opstu i posebnu umjetnicku funkciju. Pod opstom umjetnickom funkcijom podrazumijeva se sizejno i tipolosko funkcionisanje lika u romanesknoj strukturi: iniciranje zbivanja i radnji, na jednoj strani, i prezentiranje odredjenog tipa ljudske zajednice, na drugoj strani - s obzirom na socijalno porijeklo, mentalnu strukturu, karakterne osobine itd. Pod posebnom umjetnickom funkcijom podrazumeva se da odredjeni likovi apliciraju neku ideju, viziju ili politicki problem.Priroda romana “Vreme smrti”, kao istorijskog romana, i njegova siroka kompozicija (tetralogija), nametnula je veliki broj aktera price. Svi njegovi likovi su dovoljno specificni i individualizovani tako da svaki pojedinac predstavlja svijet za sebe: originalnost karaktera, psihologije, svijesti i misli.VUKASIN KATIC - tip intelektualca i aplikacija egzistencijalnog problema raspinjanja izmedju opsteg interesa ( duznosti i poziva) i porodice.OLGA KATIC - tip supruge i majke.ZIVOJIN MISIC - tip vojskovodje i ratnika, aplikacija problema jugoslovenskog ujedinjenja.NIKOLA PASIC - tip drzavnka i aplikacija politickog pitanja odnosa Srbije i saveznika