52
Methode voorbeelden 1 Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke kennis en gezond verstand Stel een garagist die een motor moet repareren opdat defect voertuig opnieuw bergop zou kunnen rijden Nut van gezond verstand, het doet er niet toe welk kennisbestand de garagist erop nahoudt mbt de zwaartekracht Autisme is het gevolg van slechte opvoeding (ijskast- ouders) Misleiding gezond verstand: veronderstelling was niet getoetst Vrouwen horen niet thuis aan de universiteit, verklaard door autoriteiten (antropoloog, artsen, …) Misleiding gezond verstand: niet getoetst, enkel verzekerd door autoriteiten Wie de roede spaart haat zijn kinderen, straf is de basis van een goede opvoeding Misleiding gezond verstand: na onderzoek bleek beloning effectiever te zijn en straf heeft ongewenste neveneffecten Basket: gorilla filmpje bij het overgooien van de bal Selectiviteit stimulatie: selectief in wat we onthouden van de ene fixatie naar de volgende Goocheltrucje: speelkaarten die van kleur veranderen Wason’s 2-4-6 probleem: zoek de regel die tripletten van getallen genereert. De regel was dat getallen in stijgende lijn moesten voorkomen. Confirmatie tendens bij selectiviteit: Je bedenkt zelf een regel en zoekt getallen die aan die regel voldoen. Verhaal van Hyman: handpalm lezen. Mensen reageerde altijd positief of Hyman nu de regels van handpalm lezen volgde of het tegenovergestelde deed. Mensen keken in zichzelf op zoek naar evidentie van wat Hyman/James hen zei en vonden dit vaak ook. Men gebruikt heuristieken James Randi: vertelde mensen dat hij hun persoonlijkheid zou toelichten aan de hand van een geschreven tekst. In werkelijkheid las hij ‘readings’ voor die een astroloog maakte van drie mensen in het publiek. Toch kreeg de toelichting extreem goede scores Wat komt in het Engels het frequentst voor, woorden die beginnen met een R of woorden met een R op de derde plaats Je haalt op wat meteen in je geheugen opkomt, mensen bedenken meer woorden die beginnen met een R (makkelijk); beschikbaarheidsheuristiek hoeveel % van de tijd was jij aan het woord tijdens je laatste gesprek met een medestudent? Mensen overschatten eigen bijdrage Beschikbaarheidsheuristiek: mensen herinneren zich eigen bijdrage beter Experiment met bekende mannen en vrouwen; foto’s van mannen en vrouwen, percentage vrouwen in reeks inschatten. Bij conditie 1 (bekende mannen gebruikt) schat men meer mannen, bij conditie 2 (bekende vrouwen gebruikt) schat men meer vrouwen. In werkelijkheid was het 50/50 Bekende mannen en vrouwen zijn gemakkelijker uit het geheugen op te halen: beschikbaarheidsheuristiek Beslissing over welke auto te kopen, je informeert je grondig en besluit merk X te kopen. Een vriend kent iemand die iemand kent die merk X heeft gekocht maar er niet tevreden over is. Je koopt merk X niet Neiging veel gewicht toe te kennen aan dit ene stukje evidentie tov de statistische evidentie omdat deze ene ervaring meer vivid is Generaal John Hutton; Reagan realiseerde zich de ernst van aids niet tot hij zag dat de acteur Rock Hudson was gestorven aan de ziekte. Er was al vijf jaar verstreken

Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

  • Upload
    others

  • View
    18

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 1

Voorbeelden document

Voorbeeld Situering

Wetenschappelijke kennis en gezond verstand

Stel een garagist die een motor moet repareren opdat defect voertuig opnieuw bergop zou kunnen rijden

Nut van gezond verstand, het doet er niet toe welk kennisbestand de garagist erop nahoudt mbt de zwaartekracht

Autisme is het gevolg van slechte opvoeding (ijskast-ouders)

Misleiding gezond verstand: veronderstelling was niet getoetst

Vrouwen horen niet thuis aan de universiteit, verklaard door autoriteiten (antropoloog, artsen, …)

Misleiding gezond verstand: niet getoetst, enkel verzekerd door autoriteiten

Wie de roede spaart haat zijn kinderen, straf is de basis van een goede opvoeding

Misleiding gezond verstand: na onderzoek bleek beloning effectiever te zijn en straf heeft ongewenste neveneffecten

Basket: gorilla filmpje bij het overgooien van de bal Selectiviteit stimulatie: selectief in wat we onthouden van de ene fixatie naar de volgende

Goocheltrucje: speelkaarten die van kleur veranderen

Wason’s 2-4-6 probleem: zoek de regel die tripletten van getallen genereert. De regel was dat getallen in stijgende lijn moesten voorkomen.

Confirmatie tendens bij selectiviteit: Je bedenkt zelf een regel en zoekt getallen die aan die regel voldoen.

Verhaal van Hyman: handpalm lezen. Mensen reageerde altijd positief of Hyman nu de regels van handpalm lezen volgde of het tegenovergestelde deed. Mensen keken in zichzelf op zoek naar

evidentie van wat Hyman/James hen zei en vonden dit vaak ook. Men gebruikt heuristieken

James Randi: vertelde mensen dat hij hun persoonlijkheid zou toelichten aan de hand van een geschreven tekst. In werkelijkheid las hij ‘readings’ voor die een astroloog maakte van drie mensen in het publiek. Toch kreeg de toelichting extreem goede scores

Wat komt in het Engels het frequentst voor, woorden die beginnen met een R of woorden met een R op de derde plaats

Je haalt op wat meteen in je geheugen opkomt, mensen bedenken meer woorden die beginnen met een R (makkelijk); beschikbaarheidsheuristiek

hoeveel % van de tijd was jij aan het woord tijdens je laatste gesprek met een medestudent? Mensen overschatten eigen bijdrage

Beschikbaarheidsheuristiek: mensen herinneren zich eigen bijdrage beter

Experiment met bekende mannen en vrouwen; foto’s van mannen en vrouwen, percentage vrouwen in reeks inschatten. Bij conditie 1 (bekende mannen gebruikt) schat men meer mannen, bij conditie 2 (bekende vrouwen gebruikt) schat men meer vrouwen. In werkelijkheid was het 50/50

Bekende mannen en vrouwen zijn gemakkelijker uit het geheugen op te halen: beschikbaarheidsheuristiek

Beslissing over welke auto te kopen, je informeert je grondig en besluit merk X te kopen. Een vriend kent iemand die iemand kent die merk X heeft gekocht maar er niet tevreden over is. Je koopt merk X niet

Neiging veel gewicht toe te kennen aan dit ene stukje evidentie tov de statistische evidentie omdat deze ene ervaring meer vivid is

Generaal John Hutton; Reagan realiseerde zich de ernst van aids niet tot hij zag dat de acteur Rock Hudson was gestorven aan de ziekte. Er was al vijf jaar verstreken

Page 2: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 2

Verkeersongevallen: iemand die op een vliegtuig stapt wens je een veilige reis toe terwijl het gevaarlijker is om met de auto te rijden.

Verhaal: is stef een landbouwer of een bibliothecaris? Meeste mensen zeggen bibliothecaris

Representativiteitsheuristiek: beschrijving komt meer overeen met stereotype van bibliothecaris maar basisprobabiliteit: meer landbouwers in West-Vlaanderen

Arts met patiënt. Hoe hard lijkt patiënt op stereotype van geval A of geval B? Indien het meer lijkt op geval B, ookal is dit super zeldzaam kiest men eerder voor geval B dan geval A

Representativiteitsheuristiek

Je zwiert een bal aan een touw rond, wat is het traject dat de bal zal volgen? Men verondersteld rol van impetus: interne kracht dat iets voortbeweegt (bal blijft rondjes draaien). Dit klopt niet. Gezond verstand <-> wetenschappelijke

kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op basis van ervaring (vaak fout, indien men werkt met perceptie antwoord men accurater)

Er vliegt een bommenwerper om 2000 voet, waar zou je de bom laten vallen en teken het traject van de bom. Straight down belief: tijdens beweging iets recht naar beneden zal vallen maar dit klopt niet, het valt niet recht naar beneden

Stel dat je met een geweer schiet vanop schouderhoogte, hoe lang duurt het voor de geschoten kogel de grond raakt?

Mensen die heel religieus zijn, zijn meer altruïstisch, Een volle maan beïnvloedt het menselijk gedrag, Mensen met tegengestelde persoonlijkheden trekken elkaar aan, Familiarity breeds contempt, Blinden mensen hebben een supergevoelig gehoor.

Intuïtieve psychologie: enkele opvattingen die door de empirie achterhaald zijn

Enkele opvattingen over wetenschap

Fysica van klassieke Newtoniaanse mechanica naar moderne relativiteitstheorie Voorbeelden paradigmawissels

(dynamische visie) Psychologie; van behaviorisme naar cognitieve psychologie

Enorme ontwikkeling in genetica en moleculaire biologie gedurende laatste 100 jaar

Einstein-syndroom is niet verantwoordelijk voor alle vooruitgang

Lakatos: doet cruciale experimenten maar kreeg als review dat het Bullshit was en werd dus niet gepubliceerd. Later zien men wel in dat het cruciaal was.

Einstein-syndroom; Veel kritische experimenten worden pas later in de geschiedenis van de wetenschap als kritisch erkend + connectiviteitsprincipe

Bronowski

connectiviteitsprincipe

Citaat mario bunge: een echte wetenschappelijke revolutie zal, in tegenstelling tot een wetenschappelijke tegenrevolutie niet alle verworvenheden wegvegen, maar ze wel corrigeren en verrijken. Een revolutie is altijd partieel, nooit totaal. In alle wetenschappelijke revolutie is er in bepaalde opzichten een discontinuïteit maar in andere opzichten continuïteit

Page 3: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 3

Biological experiment reveals the key to life New breakthrough in mind control California scientist discovers how to postpone death

Einstein syndroom; rol van media

Vroegere bevindingen zijn onbelangrijk; mijn theorie is een compleet nieuwe kijk op de realiteit, een doorbraak en een radicale afwijzing van vroegere bevindingen

Einstein syndroom; theorie als pseudowetenschappelijk

Ik weet het; mijn theorie is zo nieuw dat de relevante evidentie nog niet voorhanden is, maar dat komt wel in de nabije toekomst

Kennisgerichte vs pragmatische visie

Nieuwe geneeskundige vaccins ontwikkelen Nieuwe diagnostische instrumenten ontwikkelen Snellere computers ontwerpen

Pragmatische visie

Hoe werkt het geheugen? Hoe kunnen we een gesproken zin verstaan?

Kennisgerichte visie

Als we weten hoe normale, onbeschadigde, gezonde hersenen werken, kan ons dat helpen de gevolgen van hersenaandoeningen te verstaan

Kennisgericht pragmatische visie

Toegepast onderzoek kan een therapeutische ingreep ontwikkelen om een bepaalde ziekte te genezen, zonder inzicht in het onderliggende proces

Pragmatisch kennisgericht

PROSBAGNOSIE: mensen kunnen gezicht niet herkennen.

1) Hoe doen we dat, gezichten herkennen? Proberen te helpen persoon met prosbagnosie

2) Personen met prosbagnosie onderzoeken hoe werkt gezichtsherkenning

Zij kijken naar een gezicht in stukjes, wij bekijken heel het gezicht

1e is Kennisgericht pragmatische visie 2e is Pragmatisch kennisgericht

Om tv te ontwerpen hebben we kennis van elektriciteit nodig. Pioniers in het onderzoek van elektriciteit waren puur theoretisch geïnteresseerd. Praktische toepasbaarheid bleek later

Wetenschap moet niet meteen maatschappelijk relevant zijn

Röntgenstralen Laserstralen Einsteins relativiteitstheorie

Allemaal ontwikkeld zonder te weten waarvoor je het zou gebruiken

Doel van wetenschap: theorie

Agressie: = theoretisch begrip

- Steun op specifieke observaties Waarnemingen over de aanwezigheid van een gemeenschappelijke eigenschap die je ervaart wanneer je gedragingen observeert die de bedoelingen hebben anderen pijn te doen of dingen kapot te maken

- Is een generalisatie Gemeenschappelijkheid van de ervaringen gaat terug op een eindige verzamelingen van specifieke gevallen

Agressie is een concept

Page 4: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 4

Voorbeeld achterkant p20:

Page 5: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 5

Empirische cyclus

Shapiro: ‘ik voel me slecht en opeens niet meer, wat is er veranderd?’ zo werd EMDR (Eye movement desensitization and reprocessing) ontwikkeld

Observatiefase

Penicilline, cornflakes, microgolfoven, viagra, klassieke conditionering door Pavlov

Serendipisme

Stel marsbewoner observeert aarde. Hij merkt dat er op aarde grote metalen buizen rondbewegen. Zowel op aarde, in de lucht en onder water. Buizen spuwen op geregelde momenten kleine wezens uit en nemen er andere op. Mogelijke conclusie:

- Buizen zijn levende wezens - De kleine wezentjes die opgenomen worden

zijn voedsel = een theorie (probeert observaties te verklaren) resultaat inductieve fase (observeren naar theorie)

Observatie wordt altijd al geleid door theorie bij observatiefase

Marsbewoner: Mogelijke predictie: wanneer buizen een tijdje geen eten krijgen gaan ze sterven

Deductie

Marsbewoner Predictie: wanneer buizen een tijdje geen eten krijgen sterven ze. Klopt niet! Theorie moet verworpen of aangepast worden

Evaluatieve fase

Operationaliseren van variabelen

Waar is New York? Why go there? Stop onnozel te doen In Amerika, … , Coördinaten Zeg nu hoe ik moet rijden Vertelt wegbeschrijving

Operante (of instrumentele of Skinneriaanse) conditionering

Page 6: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 6

Respons (gedragingen) worden geassocieerd met stimuli (S)

Bekrachtiger: gebeurtenis die op respons volgt en kans op die respons verhoogt

Positieve bekrachtiger: gebeurtenis die kan sop respons verhoogt wanneer zeo p de respons volgt (skinnerbox) Vb wanneer je een rat voedsel geeft nadat ze op een pedaal heeft geduwd, dan is voedsel een positieve bekrachtiger voor op pedaal duwen

Vb moeder die reageert op wenen van baby: aandacht die baby daardoor krijgt is positieve bekrachtiger voor baby om gedrag te herhalen Negatieve bekrachtiger: gebeurtenis die kan sop respons verhoogt wanneer ze verdwijnt na respons Vb aspirine nemen vermindert pijn Vb moeder die reageert op wenen van baby (perspectief) Rust die daardoor ontstaat is negatieve bekrachtiger voor moeder om gedrag te herhalen Operationaliseren van variabelen Stelling:

- Sterkte waarmee een respons geassocieerd is met een stimulus = eigenlijk mate waarin er geleerd wordt neemt toe

o Naarmate het aantal bekrachtigingen onmiddellijk na de respons toeneemt

o Naarmate de intensiteit van de bekrachtiging toeneemt

- De twee variabelen werken onafhankelijk van elkaar in

Causale relatie tussen concept-variabelen

Als de intensiteit van de bekrachtiging constant gehouden wordt, dan zal de responssterkte toenemen wanneer het aantal bekrachtigingen toeneemt

Afgeleide stelling

Taken worden vlugger geleerd wanneer personen sociaal bekrachtigd (geprezen) worden door meerdere personen dan wanneer ze bekrachtigd worden door slechts één persoon

Hypothesestelling

Kinderen die de specifieke doolhof leren doorlopen zullen bij hun zesde poging minder fouten maken wanneer zij gedurende hun vorige pogingen door twee aanwezige personen(handlangers van deproefleider) een lofbetuiging krijgen dan wanneer ze maar door één persoon geprezen worden

Predictie (voorspelling)

Page 7: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 7

Hypothese: als kinderen geweld zien op TV, dan zullen ze zich agressiever gedragen Opmerking: geen triviale hypothese

Amerikaanse studie uit 1994 Geschat aantal moorden dat gemiddelde adolescent top tv heeft zien gebeuren: 18 000 Aantal laatste jaren stabiel gebleven maar geweld wordt wel explicieter getoond Proefgroep: 68 jongens en 68 meisjes van 5-9jaar

Procedure Eerst toestemming vragen aan ouders Kind naar wachtkamer, proefleidster stelt voor kind even naar TV te laten kijken tot het experiment klaar is Elk kind per toeval aan één van twee groepen toegewezen Experimentele conditie: 2 reclame boodschappen, dan 3.5min agressief fragment, reclameboodschap controle conditie: 2 reclame boodschappen, dan 3.5min sport fragment, reclameboodschap Dan kind naar andere kamer Grijze metalen doos met wit licht en een groene knop (de helpknop) en een rode knop (de pijnknop) Coverstory: doos verbonden met een spel dat in een andere kamer door een ander kind gespeeld wordt, indien het lichtje brand start het kind met het spel. Als je op de groene knop drukt wordt het spel makkelijker gemaakt voor het ander kind, de rode knop = moeilijker

Toepassing operationalisering

Onafhankelijke variabele Al dan niet gewelddadig tv programma Operationalisatie: 3.5 min fragment untouchables of sportprogramma

Afhankelijke variabele Agressief gedrag Operationalisatie: totale tijd op rode knop gedrukt

Resultaten Kinderen drukten langer op rode knop na zien gewelddadig fragment, geen verschil tussen jongens en meisjes

Jonge zoogdieren blijven bij moeder omdat deze hen voedt (aangename reductie honger)

Hypothese

Alle motieven beperkt aantal behoeften Stelling

Molaakaapjes harlow Harde kunstmama voedsel, zachte kunstmama zonder voedsel

Predictie

Hechtingsgedrag bepaald door bevrediging fysio behoeften

Afgeleide stelling

Page 8: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 8

Hypotheses

Taak: bij elke proefbeurt beslissen of doelstimulus aanwezig is of niet Afleider: streepjes naar de andere kant of andere kleur Onafhankelijke variabele: aantal afleiders (wordt moeilijker) Afhankelijke variabele: reactietijd (of aantal fouten)

Hypotheses: a) Er bestaat een verband tussen het

aantal afleiders en de reactietijd: wanneer het aantal afleiders wijzigt, zal ook de reactietijd wijzigen

b) Er bestaat een stijgend verband tussen het aantal afleiders en de reactietijd: wanneer het aantal afleiders toeneemt, zal ook de reactietijd toenemen

c) Er bestaat een stijgend lineair verband tussen het aantal afleiders en de reactietijd: bij een grote toename van het aantal afleiders is er een even grote toename in reactietijd

Bij elke proefbeurt beslissen of doelstimulus aanwezig is of niet. Afleiders zijn streepjes naar de andere kant OF in conditie twee in andere kleur Dit is makkelijker dan beide soorten afleiders

Nut nulhypothese

Achterliggende theorie: - Toewijzen van aandacht: parallelle vs seriële

verwerking * zoeken naar een enkelvoudig kenmerk: Doelstimulus kan van de afleiders onderscheiden worden op basis van één enkel kenmerk (= pop out, doelstimulus springt eruit) Pre-attentieve, parallelle verwerking Lijkt alsof waarnemer alle locaties tegelijk/ in parallel kan onderzoeken Vlake zoekcurve (nulhypothese)

* Zoeken naar een conjunctie van kenmerken Doelstimulus kan alleen van afleiders onderscheiden worden door een combinatie van kenmerken Attentieve, seriële verwerking Lijkt alsof de waarnemer elke locatie één voor één moet onderzoeken zoekcurve met stijgend (lineair) verband

- Laat toe de primitieve kenmerken van perceptie te ontdekken (waar aandacht in werking schiet)

- Als je stimulus kan vinden onafhankelijk van aantal afleiders: vermoedelijk primitief kenmerk

o Kromming van een lijnstuk o Oriëntatie van een lijnstuk o Kleur en helderheid o Beweging

Binding kenmerken (wel aandacht)

Page 9: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 9

Relatie theorie – empirische cyclus

Stel theorie over het begrijpen en onthouden van teksten Complex geheel van deel processen:

Activeren van woorden in een mentaal lexicon

Zinsontleding

Integreren van representatie van verschillende zinnen

Op zo’n manier onthouden dat achteraf informatie kan opgehaald worden uit het geheugen

Computersimulatie (coherentiecriterium

Gewicht wordt gedefinieerd in termen van concrete wegingsoperaties. Bv: het in evenwicht brengen van de druk uitgeoefend door één te wegen object en de tegendruk van standaardgewichten op een balans.

Operationele definities Tijd definiëren door te refereren naar klokken

Intelligentie wordt bepaald door aan te geven welke gedragingen we intelligent vinden: prestatieniveau op bepaalde taken, meest uitgesproken in intelligentietest

Tijd definiëren als onafhankelijke variabele in bewegingswetten

Constitutieve definities

Intelligentie is het vermogen van abstract denken, abstract denken: intelligentie

Intelligentie: Mensen verschillen in intelligentie

Mensen situeren zich verschillend op een variabele die niet rechtstreeks observaarbaar is

Latente variabele

Mensen verschillen wanneer zij taken moet oplossen waarvan men zegt dat men over een zekere mate van intelligentie moet beschikken om ze te kunnen oplossen

Manifeste variabele

Intelligentie is als latente variabele wel verantwoordelijk voor de wijze waarop subjecten manifest onderling van elkaar verschillen in het resultaat van een intelligentietest

Harlow Stelling: Bv motieven, bevrediging, basisbehoeften

constitutief gedefinieerde (latente variabelen)

Extreem behaviorisme: enkel uiterlijk waarneembar Extreem operationalisme Vb aantal uren voedseldeprivatie is de definitie van

het theoretische concept honger

Page 10: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 10

Vb een specifieke maat van performatie is de definitie het theoretisch concept respons-sterkte Waarneembare respons en manipuleerbare stimuli

Vb galvanometer (toestel voor het meten van zwakke elektrische stroom door middel van de afwijking van een vrij zwevende magneetnaald)

Puur meetinstrument bestaat niet Meting met galvanometer ook beïnvloed door wrijving, zwaartekracht en andere fysische variabelen ipv enkel zwakke stroom

Concept God Geen verklarende kracht, ze moeten teminste indirect verbonden zijn met observeerbare date

Empirische observatie: we horen een bel Via correspondentieregels naar constructen lucht als medium, trilling, … We horen een bel omdat:

Bel trilt

Dit veroorzaakt drukvariaties in de lucht

Haarcellen in het slakkenhuis in het oor zetten drukvariaties om in neuronale signalen,…

Vanuit theorie voorspelling maken:

Wanneer we het medium wegnemen (lucht) we zulen de bel niet meer horen

Via correspondentieregels terug naar empirie:

Stolp over bel

Met lucht: we horen bel nog

Stilaan vacuüm maken: geluid verdwijnt geleidelijk

Correspondentieregels werken in twee richtingen

Beoordelingscriteria voor theorieën

Stel drie theorieën over relatie tussen scheiding en aantrekkelijkheid. Wanneer mensen gescheiden worden van een object (bv.: een andere persoon), wordt dat object dan na een tijd aantrekkelijker of niet? Waarom? Theorie A: gemotiveerde nostalgie Wanneer mensen van een object gescheiden worden, dan hebben ze de neiging om de waarde van het object te overdrijven, omdat mensen gemotiveerd zijn om positieve herinneringen te hebben aan objecten waar ze vroeger mee in contact kwamen (= absence makes the heart grow fonder) Theorie B: uitdoving Bij scheiding van een object wordt het minder aantrekkelijk omdat het niet langer samen voorkomt met een aangename stimulus (extinctie, uitdoving) (= uit het oog, uit het hart) Theorie C: geheugen voor saliënte kenmerken (kenmerken die in het oog springen)

Extensiviteit: theorie is het meest wijdomvattend

Page 11: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 11

Mensen die van een object gescheiden worden zullen de kwaliteiten ervan (goed of slecht) overdrijven, omdat ze de neiging hebben de meest saliënte kenmerken van een object in het geheugen op te slaan. Dit verklaart zowel ‘absence makes the heart grow fonder’ en ‘uit het oog, uit het hart’

Vis vitalis (levenskracht) in biologie: Bijzondere invloed doe in een levend organisme werkzaam is (beschrijvend, niet verklarend)

Spaarzaamheid

Evaluatieve fase

1 2 A 1 3 C

1 4

Kennis kan waarneming beïnvloeden

Perceptie van apparante beweging (schijnbeweging): persoon neemt beweging waar zonder dat er een fysische beweging gegeven is. De bol staat wisselend links en rechts, ze staat nooit in het midden en toch zien we ze af en toe in het midden. Net het zelfde met de bewegende bollen:

of je ziet ze als kruisvorm bewegen, of je ziet ze zo bewegen > <

Bij bal gooien voornamelijk kruisinterpretaties Bij biljart voornamelijk bots interpretaties

Context vult informatie aan: Top down verwerking

Objectherkenning: matchen met kennis over voorwerpen opgeslagen in het geheugen. Voorwerpen die in een scene thuishoren worden sneller herkend dan voorwerpen die er niet in thuis horen.

Scène contextexffecten op objectidentificatie: bottom up voor objectherkenning, top down voor de omgeving

Proefpersoon krijgt alledaagse scène te zien en moet het aantal niet bestaande objecten tellen. Cruciale manipulatie: al dan niet verbreken van verwachten relatie tussen (bestaande) object en scène

Scène consistent object: bromfiets wordt in garage verwacht Scène inconsistent objecten: stofzuiger en barbecue worden niet in garage verwacht

Page 12: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 12

Scène inconsistent object: bromfiets en parkeermeter worden niet in labo verwacht

Afhankelijke variabele: fixatieduur op geselecteerde bestaande voorwerpen Onderliggende veronderstelling: fixatieduur is een operationalisering van gemak waarmee objecten kunnen geïdentificeerd worden Fixatieduur langer op scène inconsistente voorwerpen

Hypothese: zwanen zijn wit Observatie van 1000 witte zwanen betekent niet dat algemene geldigheid van hypothese absoluut zeker is.

Een eenmalige bevestiging van een predictie aan de hand van geobserveerde gegevens biedt geen absolute zekerheid over de algemene geldigheid van de hypothese waaruit de predictie werd afgeleid.

Hypothese: zwanen zijn wit. Observatie van één zwarte zwaan is voldoende om hypothese te verwerpen

Popperiaans falsificationisme

Ik heb het hersenmechanisme ontdekt dat aan de basis ligt van de controle van het gedrag. Je zal binnenkort over deze ontdekking kunnen lezen. In de linkerhemisfeer (hersenhelft), dicht bij het taalcentrum bevinden zich twee kleine groene mannetjes… deze controleren eigenlijk alles. De groene mannetjes hebben de gave elke poging om binnen te dringen in de hersenen te detecteren en wanneer ze zo’n poging tot binnendringen aanvoelden dan hebben ze de neiging te verdwijnen, ze maken zichzelf dan onzichtbaar.

Niet-falsifieerbare theorie: Zowel als de groene mannetjes geobserveerd worden als dat ze niet geobserveerd worden wordt de theorie bevestigd

Extrasensorische perceptie (ESP, paranormale) Iemand verklaart ESP te kunnen demonstreren in een labo. Dan lukt het ineens niet meer. De uitleg van de proefpersoon: psychische krachten zijn delicaat en gemakkelijk verstoord, de ‘skepticus’ zendt negatieve vibraties uit die de psi krachten verstoren.’

Niet falsifieerbaar: Demonstratie lukt: psi krachten werkzaam Demonstratie mislukt: psi krachten verstoord

Stanovich: talk show met therapeut die zijn nieuwe provokatieve theorie van geboorte-volgorde voorstelt. De eerstgeborene wordt onderworpen aan een dynamische verwachtingsspiraal die ervoor zorgt dat ze zichzelf pushen tot het beste. Bij sommigen leidt dit tot een kortsluiting en dus wil die niet meer presteren.

Niet falsifieerbaar: Workaholic: dynamische verwachtingsspiraal Tamzak: kortsluiting bij spiraal

Objectiviteit door consensus

Ontwikkelingswerker in bevolkingsgroep in afgelegen, dichtbegroeid oerwoud. Leven in situatie waarin diepte-perceptie (vooral voor verre afstanden) onbelangrijk is. Ontwikkelingshelper neemt hoofd van de groep mee naar rand van oerwoud en in de verte staat een olifant. Inheemse bewoner ziet olifant als kleine olifant, ontwikkelingshelper ziet olifant als verre olifant. Indien men steeds dichterbij komt zegt de bewoner dat de olifant groeit.

Objectiviteit door consensus niet waterdicht

Page 13: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 13

Iedereen van de bevolkingsgroep steunt het hoofd in zijn/haar interpretatie

Meten in de psychologie

Meetniveaus

We nemen van persoon A een vragenlijst af ivm creativiteit. Via één of ander model levert dat een score op van creativiteit. De score is de operationalisering van theoretisch construct creativiteit. Stel score A= 80 en score B = 40. Betekent dit dan ook dat A twee maal zo creatief is als B?

Belang van meetniveaus

Personen indelen op basis van geslacht Aardbevingen indelen obv hun hevigheid Voorwerpen indelen obv hun temperatuur Werknemers indelen obv hun maandlaan Gezinnen indelen obv hun aantal kinderen

Variabelen

Aantal kinderen per gezin Discrete (categorische) variabele Je kan geen 2.5 kinderen hebben

Aantal woorden dat proefpersoon zich kan herinneren in een geheugenexperiment

Hoogte van Eiffeltoren nemen als meeteenheid voor lengte is minder fijne klassenindeling als de lengte van de wijsvinger te nemen als meeteenheid Of bv lichtjaren

Fijnheid discrete variabelen

Variabele = lengte

Emma Grootte V 163 Martha Grootte w 152

Bavo Grootte X 122 Ewald Grootte Y 120 Willem Grootte Z 106

Onderzoeksobjecten

ERS Waarden

Meetwaarden NRS

Meten

Variabele = lengte

Emma 163 Groter dan > Martha 152 Groter dan > Bavo 122 Groter dan > Ewald 120 Groter dan > Willem 106

Empirisch relationeel systeem: onderzoeksobjecten en relaties

Numerisch relationeel systeem

Empirisch geordend systeem naar numerisch geordend systeem

Personen classificeren in functie van geslacht: man of vrouw

Nominaal niveau: zowel de woorden als getallen

Page 14: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 14

Mensen die gistermiddag tussen 12 en 14 in Alma gingen eten in verschillende categorieën classificeren: (1) student, (2) academisch personeel, (3) niet-academisch personeel, (4)andere…

Bruine paarden lopen sneller dan grijze paarden

- Tien bruine en tien grijze paarden - Nagaan hoeveel bruine paarden en hoeveel

grijze paarden bij eerste tien

Kleur paard

Grijs Bruin Bij eerste tien 3 7 Bij laatste tien 7 3

Nominaal wordt de hypothese ondersteunt

Voorbeeld van de bruine en grijze paarden:

Rekening houden met de plaats in het klassement (eerste, tweede, …)

Grijze paarden Bruine paarden

1 4

2 5

3 6

7

11 8

12 9

13 10

14

15 18

16 19

17 20

Ordinaal niveau: minder evidentie voor hypothese dat bruine paarden sneller zijn

Schaal van Richter: Om hevigheid van een aardbeving aan te geven:

1) Alleen meetbaar door instrumenten 2) Nauwelijks meetbaar, zelfs in nabijheid van

het epicentrum 3) Wordt gevoeld binnenshuis 4) Waarneembaar door de meeste mensen,

weinig schade 5) Gevoeld door de meeste mensen, kleine tot

gemiddelde schade 6) Gemiddelde schade 7) Grote schade 8) Totale vernietiging

Ordinaal niveau

Schaal van beaufort: Om de windsnelheid aan te geven:

0) Stil: rook stijgt (recht) omhoog 1) Zwak: rookpluimen geven richting aan

Page 15: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 15

2) Zwak: bladeren ritselen 3) Matig: bladeren en twijgen in beweging 4) Matig: stof en papier dwarrelen op 5) Vrij krachtig: takken in zwaaiende beweging 6) Krachtig: groep takken bewegen 7) Hard: bomen bewegen 8) Stormachtig: twijgen breken af 9) Storm: takken breken af, dakpannen 10) Zware storm: bomen worden ontworteld 11) Zeer zware storm: uitgebreide schade

gebouwen 12) Orkaan: niets blijft overeind

Schaal van Mohs: Om de hardheid van mineraal aan te geven (op zo’n manier dat een mineraal een hogere warde krijgt als het in staat is het andere materiaal te krassen)

1) Talk 2) Gips 3) Calciet 4) Fluoriet 5) Apatiet 6) Veldspaat 7) Kwarts 8) Topaas 9) Korund 10) diamant

Ordinaal niveau

Likert schaal: hoe graag luister je K3 0 1 2 3 4

Helemaal niet graag

Niet graag Neutraal Graag Heel graag

Ordinaal niveau

Page 16: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 16

Page 17: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 17

Stel vier schilderijen a, b, c, d Informatie over rangorde naar schoonheid van 1pp: c≥ d ≥ a ≥ b waarbij c ≥ d betekent c is even mooi of mooier dan d ook informatie over rangorde van alle paren van schilderijen (b,a) ≥ (c, d) ≥ (a, d) ≥ (b, d) ≥ (a, c) ≥ (b, c) Waarbij (b,a) ≥ (c,d) betekent b en a hebben evenveel of meer onderlinge gelijkenis qua schoonheid dan d en c

Geordend metrisch niveau

3 4 8 10 B A D c

W M Em Ew B

Geordend metrisch niveau

Page 18: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 18

Temperatuur in celcius. Afstand tussen 30° en 35° C is hetzelfde interval als de afstand tussen -10° en -5°C

Intervalniveau

Proporties in warmte (verhoudingen van verschillen) veranderen niet tussen ° celcius en ° fahrenheit (30°C = 86°F)

Alleen het meetsysteem met zijn eigen (op een manier arbitrair nulpunt en meeteenheid is veranderd

Jaartal tellen vanaf geboorte van Christus of vanaf Franse revolutie (jaar 1789). Transformatie: y = x- 1789

Interval niveau

Bv score op een vak op 20 - je kan niet zeggen dat de afstand tussen 0 en 4

dezelfde afstand is als tussen 10 en 14 - waar het meer op lijkt is dat een student

gerangschikt wordt relatief tov huidig en vroeger equivalent werk

- stel ik stel 20 vragen, student krijgt op elke vraag 0 of 1 en ik maak de som. Dan is interval 8 tot 10 niet gelijk aan interval 12 tot 14 want de vragen waren niet allemaal even moeilijk

- de bedoeling van toets is iets te weten te komen over de kennis of vaardigheid, om van een score van 8 naar 12 te gaan heb je niet noodzakelijk twee keer zo veel kennis of vaardigheid nodig als om van een score van 8 naar 10 te gaan

Iets wat interval lijkt hoeft het niet te zijn. Vaak doen we wel alsof

Page 19: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 19

Score op intelligentietest: Iemand met een score van 80 verschilt niet evenveel in intelligentie van iemand met een score van 100 als dat iemand met een score van 120 verschilt van iemand met een score van 140

Vb tijd nodig om marathon te lopen: wanneer een atleet de wedstrijd in 1u15min loopt, dan kunnen we zeggen dat die persoon twee keer sneller was dan een atleet die er 2u30min over deed

Rationiveau

Gewicht, lengte

je kan niet – gewicht of – lengte hebben

arbitraire eenheid: gewicht: kg, gr, mg, … Lengte: km, m, el, voet, …

verhoudingen blijven wel onveranderd

Temperatuur uitgedrukt in kelvin heeft een vast nulpunt. 0° is de energie van een ideaal gas

Tijd : interval (geen absoluut nulpunt, tenzij Big Bang) Duur: verhoudingsschaal (ratio) (nulpunt: beginpunt van periode waarvan duur gemeten wordt Leeftijd: ratio (nulpunt = geboorte

Verschil tussen meetniveaus is vaak subtiel

Van BEF naar euro transformeren Similariteitstransformatie

Hypothese van bruine paarden; nu ook rekening houden met de duur waarin de paarden wedstrijd lopen (sec)

Grijze paarden Bruine paarden

120 123

121 124

122 126

127

137 128

138 129

139 130

140

Hypothese wordt niet meer bevestigd op rationiveau

Page 20: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 20

141 145

142 146

144 147

Aantal kinderen in een gezin

Absoluut niveau

De herder die zijn schaapjes telt

Hypothese bruine en grijze paarden

Meeste informatie op absoluut niveau

Hypothese: bij het leren schrijven verbetert de schoonheid van het geschrift naarmate er meer oefening wordt aan besteed men moet kunnen nagaan of geschrift a mooier

is dan geschrift b schoonheid van geschrift moet minstens op

ordinaal niveau meetbaar zijn specifiekere hypothese: bij een verdubbeling van het aantal uren oefening wordt het geschrift twee keer zo mooi schoonheid van geschrift moet minstens op

verhoudingsniveau meetbaar zijn (weliswaar moeilijk om een maat voor schoonheid schrift te vinden)

praktische consequentie: zou bv nuttig kunnen zijn voor het opstellen van een leerplan

Verband meetniveaus met theorie

Page 21: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 21

Reactietijd: verhoudingsschaal als meting van duur geen verhoudingsschaal als operationalisering van cognitieve verwerkingssnelheid

Meetniveau is geen intrinsieke eigenschap van een variabele

We nemen van persoon A en persoon B een vragenlijst af ivm creativiteit Stel score A = 80 en score B = 40 Waarschijnlijk betekent dit niet dat A twee maal zo creatief is als B, dit zou enkel het geval zijn indien de schaalwaarden op rationiveau liggen. De score op de vragenlijst is maar een operationalisering van creativiteit

Inleiding meetniveau

Inleiding in datatheorie

Test voor rekenvaardigheid: Test is verzameling items die we voorleggen aan subjecten. Dus P = proefpersonen, S = stimuli Elk element van P wordt geconfronteerd met elk element van S en dit resulteert in een score = voorbeeld met dichotome of binaire gegevens want: Xps = 1 indien p item s goed beantwoord, anders 0 Elk item heeft een bepaalde moeilijkheidsgraad, en kan zo als een punt op de recht gesitueerd worden. Ook de subjecten kunnen op deze lijn gesitueerd worden. Zo zie je de relaties tussen subjecten, proefpersonen en subjecten en proefpersonen.

Enkelvoudige prikkelgegevens Het op een lijn kunnen zetten!

Subjecten: 1, 2, 3 en 4 Items: a, b, c en d Oefn: 1 lost geen items op 2 lossen a en c op 3 lost a op 4 lost a, c en d op

Attitude-vragenlijst in sociale psychologie: subject domineert een item wanneer hij/zij akkoord gaat met de uitspraak in het item

Relatie tussen twee entiteiten Andere paren dan subject-vraag paren

Medische diagnose: subject wordt gedomineerd door bepaald symptoom wanneer hij/zij dat symptoom vertoont

Psychofysische taak: Observatie dat subject één een stimulusintensiteit a al dan niet kan detecteren kan voorgesteld worden als een dominantierelatie tussen een punt dat correspondeert met de absolute drempel voor subject 1 en een punt a op een dimensie van stimulusintensiteit

Voorbeelden p 157 – 165 Onder andere WOII onderzoek

Triangulaire fit

Je kunt van een verzameling items nagaan of ze op hetzelfde continuüm betrekking hebben; of ze tot dezelfde ‘universe of content’ behoren

Schaaltechnieken kunnen een belangrijke rol spelen in theorievorming

Page 22: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 22

Vb hoe dikwijls gaat u naar bioskoop: < 1x per jaar < 1x per maand < 1x per week > 1x per week

Multicategoriële items (items met meer dan twee antwoordalternatieven)

Voorbeeld P168-170

Drie subjecten rangordenen vier schilderijen naar voorkeur: 1: a b c d 2: b a c d 3: d c b a

Voorkeursgegevens

Elk schilderij heeft voor een bepaald subject een bepaalde aantrekkelijkheid

Elke dimensie heeft betekenis

Subject 1 verkiest dus schilderij a boven b

Ideaalpunt c

96 subjecten beoordelen 6 schilderijen

I-schalen Frequentie i-schalen 2 Frequentie2

a b c e f d 3 d f c b a e 5

c b f d a e 7 f d c b a e 3

b a c e f d 12 f c d b a e 8

c b f a d e 1 f c b d a e 9

d f c b a e 5 c f b d a e 12

c b a f e d 4 c b f d a e 7

e a b c f d 6 c b f a d e 1

b c a f e d 5 c b a f d e 3

f c d b a e 8 c b a f e d 4

c f b d a e 12 b c a f e d 5

a b e c f d 7 b c a e f d 9

b c a e f d 9 b a c e f d 12

f c b d a e 9 a b c e f d 3

c b a f d e 3 a b e c f d 7

f d c b a e 3 a e b c f d 2

A e b c f d 2 e a b d f d 6

Ontvouwingstechniek van Coombs [n (n-1)/2]+1 = 16 exact 16 combinaties Max één paar met tegengestelde I-schalen: d f c b a e en e a b c f d Slechts twee verschillende stimuli als laatste: e en d Als er een middenpunt PQ overschreden wordt, verandert voorkeur van P over q naar Q over P op zoek naar letters met twee omwisselingen

Geometrische voorstelling van bovenstaande observaties

Schilderijen van abstract naar figuratief Stimuluseigenschap plakken op volgorde

Uit multidimensionale schaaloplossing kan blijken dat de abstract/figuratief dimensie één van de karakteristieken is die voorkeur bepalen

Gebruiken subjecten complexe criteria

Expliciete hypothese dat abstract/figuratief Belang van theorie Is voorkeur voor politieke partijen te verklaren vanuit één

onderliggende links-rechts dimensie?

Page 23: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 23

96 subjecten en 6 schilderijen, Stel ook 4 subjecten met afwijkende I-schaal bdeafc Dan verklaart J-schaal 96% van de gegevens

Toevallige afwijking + index voor graad van aangepastheid van schaaloplossing aan gegevens

A b c B a c B c a C b a C a b A c b

Geen zin om deze gegevens in twee dimensies voor te stellen

Voorbeeldstudie Ritsema en Van der Kloot (1980): 4 docenten (x, y, z en w) van voorbereidende opleiding psychologie nomen drie keer deel aan onderzoek (begin, halverwege en einde opleiding). Vier uitspraken:

1) gedrag wordt veel sterker ingegeven door emoties dan door rationele overwegingen

2) mensen kunnen in praktisch elk denkbare richting veranderd worden als de omgeving op de juiste wijze gecontroleerd wordt

3) aangeboren eigenschappen zijn in sterke mate bepalend voor het soort persoon dat iemand later wordt

4) de belangrijkste voorwaarde voor mensen om te veranderen is dat ze een helder inzicht in hun situatie hebben

Uitspraken aangeboden in alle mogelijke reeksen van drie Respondent moet telkens aangeven met welke uitspraak hij/zij het meest instemt en met welke het minst Laat (gegeven een aantal voorwaarden) toe voor iedere docent op de drie tijdstippen een voorkeurrangorde van de uitspraken af te leiden.

Inleiding van het voorbeeld

Docent Tijdstip Orde

X 1 Ieoa X 2 Eioa X 3 Ieoa Y 1 Ioea Y 2 Ioea Y 3 Oiea Z 1 Oiea Z 2 Ioea Z 3 Ioea W 1 Eaio W 3 Aeio

Gegevens: Er zijn 6 ordeningen, er zijn er 7 mogelijk dus ze laten er één weg. Alleen a en o komen als laatste voor Aeio en oiea zijn enige twee spiegelbeelden Docent w deed niet met tijdstip 2

Page 24: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 24

Structuur in werkelijkheid Dit als oplossing kunnen geven

- docenten genereren over de cursusperiode niet altijd dezelfde rangorde, maar hun ideaal punt verschuift hoogstens één stap over de schaal heen en weer (mensen veranderen in geringe mate van mening)

- j-schaal lijkt overeen te komen met basisovertuiging ivm nature nurture problematiek:

- docenten links op de schaal: vooral belang van aangeboren eigenschappen en emoties

- docenten rechts op schaal: vooral belang van omgevingsinvloeden en inzicht

Interpretatie structuur in werkelijkheid

Variabelen en proefopzet

Invloed van zien van geweld op TV op agressief gedrag: OV heeft twee niveaus:

subject ziet agressief tv fragment OF

subject ziet neutraal tv fragment

OV heeft minstens twee niveaus

Shepard en Metzler: pp krijgt 2 prenten van een object te zien. Pp moet zo snel mogelijk beslissen of objecten dezelfde zijn (afgezien van een rotatie!) of niet

OV kan meerdere niveaus hebben

Page 25: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 25

Grootte van hoek waarover het ene object gedraaid moet worden om met het andere object samen te vallen (OV) 9 niveaus (wanneer we ons beperken tot proefbeurten waarin de objecten gelijk zijn) (AV is hier reactietijd)

Reactietijd neemt toe naarmate rotatiehoek toeneemt. Mentale rotatie: is analoog aan fysische rotatie

Resultaten en interpretatie

Correlationeel verband / causaal verband

Studie waarin correlatie gevonden werd tussen voorkomen van ooievaars en hoogte van het geboortecijfer. GEEN causaal verband, verband bepaald door urbanisatiegraad: relatief meer ooievaars en jonge gezinnen (vandaar meer kinderen) op platteland

Correlationeel verband is niet noodzakelijk causaal verband derde variabele veroorzaakt

vermoedelijk het verband derde variabele zowel in

verband met variabele 1 als 2

Studie over gebruik van contraceptiva in Taiwan: Welke gedrags- en omgevingsvariabelen voorspellen het gebruik van voorbehoedsmiddelen best? Vragenlijst voor verschillende variabelen afnemen, dan correlatie berekenen tussen variabelen en uitslag op vragenlijst over gebruik van contraconceptiva resultaat: hoogste correlatie tussen gebruik van

contraceptiva en aantal elektrische apparaten in huis (broodrooster, ventilator, …)

mogelijke conclusie: probleem van tienerzwangerschappen oplossen door gratis broodroosters uit te delen in secundaire scholen

Page 26: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 26

Pearson en TBC Pearson van correlatie ( -1 < r < 1) Pearson berekende correlatie tussen verschillende biologische variabelen. Correlatie tussen kans dat ouders TBC krijgen en kans dat kinderen TBC krijgen was 0.5 interpreteerde Pearson als evidentie voor erfelijke overdraagbaarheid van TBC (Eugenetica). Later ontdekking van TBC Bacil en rol van hygiëne in overdraagbaarheid van ziekte.

Goldberger en de pellagra ziekte: Symptomen: duizeligheid, slaperigheid, schilferende zweren, overgeven en ernstig diarree. Hypothese van national associatition for the Study of Pellagra: pellagra wordt veroorzaakt door een levend micro-organisme of unknown origin. Ze vonden correlatie met sanitaire omstandigheden. Er was meer pellagra in de minder hygiënische wijken bij slechte sanitaire omstandigheden wordt de besmettelijke ziekte overgedragen via de uitwerpselen van pellagra-zieken (causaal verband) Joseph Goldberger zag het anders: Pellagra wordt veroorzaakt door inadequate voedingsgewoontes (ten gevolge van armoede) zij aten vooral koolhydraten (veel granen), maar weinig proteïnen (weinig vlees, eieren en melk) Ook Goldberger vond hier een correlatie voor. Hij ging dan ook cruciale variabele manipuleren als onafhankelijke variabele

1) testen of pellagra overgedragen wordt door besmetting: Op elke mogelijke manier (vieze) zaken van mensen met pellagra opeten

2) testen dat pellagra te maken heeft met voedingsgewoontes: gevangen op dieet zetten (ethisch?)

beide hypothesen kwamen positief uit voor Goldberger

Page 27: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 27

unifactorieel en univariaat: OV: voorwerp waarschijnlijk in sène of niet AV: percentage fouten

unifactorieel en multivariaat OV: voorwerp waarschijnlijk in sène of niet AV: percentage treffers (signaaldetectie) EN percentage valse alarmen

multifactorieel, univariaat: AV: percentage fouten OV: voorwerp wss in scène of niet EN voorwerp vanuit gemakkelijk te herkennen gezichtspunt of niet

Multifactorieel, multivariaat: OV: voorwerp wss in scène of niet EN voorwerp vanuit gemakkelijk te herkennen gezichtspunt of niet AV: percentage treffers (signaaldetectie) EN percentage valse alarmen

Meerdere OV en AV mogelijk

Stel experiment met verloop van proefbeurt:

presentatie van woord (zoek-object)

tachistoscopische presentatie van scène

scène wordt gemaskeerd

tegelijk wordt cue (teken) aangeboden

ppn moeten beslissen of op de plaats van de cue een voorwerp stond met de naam van het woord

o

Page 28: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 28

Validiteitsvoorwaarden

Studie van belson:

1500 jongens uit Londen geïnterviewd over tv-kijkgedrag en agressiviteit

Jongens die meer agressie keken scoorden ook hoger op agressiviteit MAAR

Leidt het kijken naar geweld op TV tot meer agressief gedrag? OF

Kijken aggressievere jongeren liever naar gewelddadige TV?

richting van verband

De Pepsi challenge:

Smaaktest waarbij mensen twee cola’s proeven en zeggen welke ze verkiezen

Voorkeur voor pepsi ipv coca cola

Storende variabele: pepsi was een glas met de letter M en coca cola een glas met de letter Q

Onduidelijk of voorkeur van subjecten te wijten was aan Pepsi of letter M bleek letter M te zijn

Interne validiteit: storende variabele

Perceptuele verdediging: Het perceptuele systeem verdedigt zich tegen bedreigende, onaangename of angst opwekkende stimuli Procedure:

Tachistoscopische presentatie van een woord

Presentatietijd wordt verhoogd tot de Pp het woord kan identificeren (vijfletter woorden)

Manipulatie: neutraal woord (lepel) of seksueel geladen woord (penis)

Lepel wordt sneller herkend

Interpretatie: woorden worden op een onbewust niveau geïdentificeerd, indien woord angst verwekkend: bewuste identificatie wordt verhinderd of vertraagd

Mogelijke storende variabele is hier woordfrequentie (lepel > penis)

Mogelijke oplossing: woordfrequentie controleren

Als een voorwerp in een scène thuishoort, trekt dat voorwerp de aandacht Stimuli: scène met daarin voorwerpen (sommige zijn non objecten) Taak : tel het aantal nononbjecten Presentatietijd van 1 sec (+- 4 objecten fixeren OV: scène consistentie van objecten AV: kans dat een object gefixeerd wordt Predictie: kans dat een scène object gefixeerd wordt is groter dan kans dat een scène inconsistent object gefixeerd wordt MAAR Ook evidentie dat mensen voorwerpen die in scène

Page 29: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 29

thuishoren verder in periferie (buiten netvlies) kunnen identificeren Als voorwerp al in periferie geïdentificeerd is,

minder kans dat het nog gefixeerd wordt

Geweld op TV Agressie Stukje film tijd op rode knop gedrukt

1) Validiteit van de statistische conclusie: Verschil tussen twee condities (in tijd) eigenlijk grote mate toeval (toevallig)

2) Interne validiteit: Onderzoeker gedraagt zich subtiel anders door voorkennis condities (Storende variabele)

3) Constructvaliditeit: Tijd op rode knop drukken is geen goede maat van agressie

4) Externe validiteit: Effect kan je niet veralgemenen naar pubers

validiteit

Experimentele vs foutenvariabiliteit

Aangeleerde smaakaversie (Pavlovs hond): Vlees = onvoorwaardelijke stimulus (OS) Saliveren (kwijlen) op vlees = onvoorwaardelijke respons (OR) Toon = voorwaardelijke stimulus (VS) Saliveren op toon = voorwaardelijke respons (VR)

1) Voor conditionering: OS OR VS oriënteringsreflex (toon vlees speeksel)

2) Tijdens conditionering VS + OS OR (Toon EN vlees speeksel)

3) Na conditionering VS VR

Page 30: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 30

Aangeleerde smaakaversie: Garcia-effet Subjecten: dorstige ratten Leerfase:

- Groep 1: o Gezoet water (VS1) + helder licht (VS2) + sterk

lawaai (VS3) = VS o Nadien misselijk gemaakt (door kleine dosis

gif of door x-stralen = OS Dit kwam hele tijd later dan VS

- Groep 2: o Geziet water + helder licht + sterk lawaai = VS o Elektrische schok = OS (onmiddellijk erna)

Men ging ervanuit:

Verband tussen alle VS en schok

Geen verband tussen alle VS en misselijkheid Beiden kloppen niet

+ one-trial learning (het is maar 1x gebeurd) - Testfase (3 dagen later)

o Groep 1 en 2: gezoet water OF water+ helder licht + sterk lawaai

o Groep 1 : leren alleen aversie aan voor gezoet water (niet voor licht en lawaai)

o Groep 2: enkel vreesrespons voor licht en lawaai (niet gezoet water)

Mogelijke verklaring: biologische predispositie om bepaalde associaties gemakkelijker te leren dan anderen (misselijkheid door voedsel en externe pijn door schok)

Onderzoek bij kankerpatienten (Berstein)

Groep 1: nieuw ijssoort een uur voor chemotherapie Patiënten weten dat ijs niet ziek maakt

Groep 2: zelfde ijs op dag zonder chemotherapie

Groep 3 : geen ijs op dag van chemotherapie (!)

5 maanden later smaaktest (dit ijs of ander onbekend ijssoort)

Groep 1 : afkeer van ijssoort

TOEPASSING: o Kankerpatiënten vaak gewichtsverlies tijdens

chemotherapie ( = tumor anorexia) o Oorzaak: aangeleerde aversie voor normaal

voedsel dat ze voor chemotherapie aten o Behandeling: kort voor therapie nieuwe

ijssmaak toedienen o Verklaring: nieuwe ijssmaak neemt rol van

zondebok op

Fictieve data: Groep van 24 kankerpatiënten toevallig verdeeld over 3 groepen van 8 participanten

Groep 1: nieuwe ijssoort een uur voor chemotherapie

Groep 2: geen ijs op dag van chemo

Groep 3: zelfde ijs op dag zonder chemo kan storende variabele zijn

Page 31: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 31

Om mogelijkheid na te gaan dat dit specifieke soort ijs altijd minder aantrekkelijk is wanneer je het voor de tweede keer (interne validiteit)

Één maand later is de testfase:

Subjecten krijgen zelfde ijs

Afhankelijke variabele : hoeveelheid ijs gegeten van nieuwe soort (in gr)

Variantie

afwijking

Page 32: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 32

Ijsjesvoorbeeld:

Individuele voorkeur voor bepaalde smaken

Moment van de dag waarop smaaktest plaatsvindt

Wegingsprocedure

Leeftijd, geslacht,…

Foutenvariabiliteit

Proefpersoon die tijdens leerfase ijs kregen voor de chemotherapie eten tijdens de testfase minder van dat ijs dan Ppn die tijdens leerfase geen ijs kregen voor de chemotherapie en ppn die ijs kregen op een dag zonder chemotherapie

Variantie analyse

Page 33: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 33

basisopzetten

Effect van slaapdeprivatie op het geheugen Drie niveaus van slaapdeprivatie:

12, 24 of 36 uur

5 participanten per conditie Nadien woordenlijst leren Afhankelijke variabele: aantal herinnerde woorden

Manipulatie van een variabele TUSSEN subjecten

In het ijs voorbeeld: zelfde behandeling binnen groep

Effect van type woordenlijst (concreet-abstract) en van slaapderivatie op geheugen

Twee niveaus van type woord: concreet abstract

Drie niveaus van slaapdeprivatie (12, 24, 36)

Manipulatie van meerdere variabelen TUSSEN subjecten = 2 x 3 opzet

Experiment over hechtingsgedrag (harlow):

- Uitgangspunt: oude theorie o Baby hecht zich aan moeder omdat moeder

een bron van voedsel is o Baby honger voedsel bij moeder

aangename ervaring (reductie honger) associatie moeder met aangenaam gevoel (= hechting)

Manipulatie van een variabele BINNEN subjecten, met GELIJKTIJDIGE meting

Page 34: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 34

o Afgeleide stelling uit meer algemene theorie: alle motieven gaan uiteindelijk terug op de bevrediging van een beperkt aantal basisbehoeften

- Alternatief voor oude theorie: o Hechtingsgedrag niet bepaald door

bevrediging van fysiologische basisbehoefte zoals honger en dorst

o Hechtingsgedrag bepaald door contactcomfort: zachte, behaaglijke, tactiele contactmogelijkheid waarvan de baby houdt

- Procedure o Pasgeboren makaakaapjes o Krijgen keuze tussen twee kunstmoeders

(= artificieel, in wereld komt voedsel en contact samen voor): - kunstmoeder uit ijzerdraad, met papfles - kunstmoeder in zachte stof, zonder papfles

o Afhankelijke variabele: hoeveelheid tijd gespendeerd bij moeder

- Resultaten o Gemiddeld 15u/dag bij zachte moeder o Alleen bij harde moeder om te eten o Bij bedreiging vluchten ze naar zachte

moeder - Opzet

o Één OV met twee niveaus o Gemanipuleerd binnen subjecten o Verschillende niveaus zijn gelijktijdig

aanwezig o Subject moet a.h.w. kiezen

Shepard en Metzler: mentale rotatie - OV: grootte van hoek waarover het ene object

gedraaid moet worden om met het andere object samen te vallen

- Elk subject krijgt elk niveau van de OV, maar telkens op een ander tijdsmoment

Manipulatie van een variabele BINNEN subjecten, met HERHAALDE meting

Page 35: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 35

Shepard en Metzler: mentale rotatie

- Eerste OV: zelfde object of niet - Tweede OV: grootte va hoek waarover het ene object

gedraaid moet worden om met het andere object samen te vallen

Manipulatie van meerdere variabelen BINNEN subjecten

2 x 9 opzet

Page 36: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 36

Test van 4 hoogtemeters in vliegtuig (crash United Airlines 1965)

- Subjecten: 3 groepen van telkens 4 piloten o Groep 1: 500 – 1500 uur vliegervaring o Groep 2: 1500 – 2500 uur vliegervaring o Groep 1: > 2500 uur vliegervaring

- Procedure

o Elke piloot leest 100 keer de hoogte af op elk van de 4 experimentele hoogtemeters (= manipulatie binnen subjecten)

o Afhankelijke variabele = aantal fouten dubbeltaak paradigma: verschillende taken uitvoeren

Manipulatie van één variabele TUSSEN of BINNEN subjecten en één BLOK VARIABELE

Ergonoom geïnteresseerd in factoren die performantie in een vigilantie taak beïnvloeden:

- Vigilantie (neemt af met tijd) o Operator moet signalen detecteren over een

relatief lange tijdsperiode (= watch) o Signalen komen met tussenpozen voor, zijn

onvoorspelbaar en infrequent o Voorbeelden: radar, veiligheidscontrole op

luchthaven, wereldoorlogen, procescontrole, kwaliteitscontrole (bandwerk), Three Miles Island kerncentrale, …

- Experiment o Eerste OV: modaliteit van signaal presentatie:

visueel of auditief o Tweede OV: duur van watch:1, 2, 3 of 4 uur o AV: responsduur tov signaal (vigilantiedaling) o 8 participanten ad random verdeeld over 2

groepen van 4 participanten o 2 groepen ad random toegewezen aan 2

niveaus van eerste OV (tussen subjeten) o Alle subjecten geobserveerd onder 4 niveaus

van tweede OV (binnen subjecten)

Gemengde opzetten met manipulatie zowel van variabele(n) TUSSEN subjecten als variabele(n) BINNEN subjecten

Page 37: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 37

= 2 x 4 opzet = split plot factorieel proefopzet (opzet met minstens 1 tussen en minstens 1 binnen subject variabele)

- Intelligentie - Geslacht - Zelfzekerheid

Persoonsvariabele als OV

Hypothese: emotionele ervaring wordt verzwakt/ versterkt door gezichtsspieren (= bevestigd) Hersenen ontvangen feedback lachspieren

- Experiment: o Balpen in de mond o Klinkers in tekst doorstrepen

en Cartoons beoordelen op 7 punten schaal

o Balpen tussen lippen en balpen tussen tanden

Geef proefopzet

Volgorde (tussen subjecten)

Balpen (binnen subject)

Eerst tanden

Eerst lippen

Tussen tanden

Tussen lippen

Maximiseren experimentele variabliteit

Hypothese: als kinderen geweld zien op TV, dan zullen ze zich agressiever gedragen

Operationalisering van agressief gedrag: drukken op rode knop (pijnknop) in plaats van groene knop (helpknop)

Goede operationalisering OV Indien geen goede operationalisering: kans op significant effect kleiner

Invloed van lichtintensiteit (OV) op arbeidsprestatie (AV):

Indien niveaus van OV (graden lichtintensiteit) onvoldoende van elkaar verschillen, kans op significant effect kleiner

Keuze tussen verschillende niveaus van een OV

Dierenexperiment

Honger als motiverende factor in leerexperiment

Honger operationaliseren als aantal uren voedseldeprivatie

Maar als te extreme waarde: acute en inhiberende pijn in plaats van honger (constructvaliditeit!)

Page 38: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 38

Verschillen tussen vrouwelijke en mannelijke eerste bachelorsstudenten in mathematische vaardigheden:

8 x 7 = ? (plafondeffect)

8543 / 22.5 = ? (vloereffect)

Plafond of vloereffecten vermijden

Power analyse Voldoende participanten kiezen

Invloed van gemoedstoestand op geheugenprestatie:

Leren van woordenlijst terwijl muziek opstaat

Achteraf woordenlijst reproduceren

Manipulatie: aard naar muziekstuk opwekkend (Beethoven’s Ode aan vreugde) deprimerend (Chopin’s begrafenismars)

Na geheugenmeting ook manipulatie check: o Bv via vragenlijst nagaan of muziek wel

invloed had op gemoedstoestand (kan ontbreken effect verklaren)

Manipulatie check

Maximiseren van controle op storende variabelen

Plaats van experiment (bv kelder) Moment van dag Identiteit van experimentator Standaardisatie van instructies Stilte bord buiten het lokaal Scoring van afhankelijke variabele (conditieblind)

Constantie

Pepsi challenge: - Effect verdween zodra glas waaruit Pepsi of Cola

gedronken moest worden constant werd gehouden

Constantie

Invloed van alcohol op reactie t.o.v. verschijnen visuele stimulus

- OV: alcoholhoudend vs niet-alcoholhoudende drank dranken moeten zelfde smaak, viscositeit, uitzicht hebben

- Stel bloedstaal als manipulatiecheck Ook bloedproef doen bij groep met niet-alcoholhoudende drank! Want afname bloedproef kan op zich reactie uitlokken

Pavlovs speciale laboratorium in het Instituut voor Experimentele Geneeskunde in Petrograd (historisch, extreem vb):

- Strenge voorzorgen om ervoor te zorgen dat hond alleen associatie kon leggen tussen OS en gemanipuleerde VS (en niet tussen OS en andere, toevallig aanwezige stimuli)

Gebouw rust op balken die in zand staan, omgeven door een gracht van stro, dat vibraties moet breken

Gelijkvloers en tweede verdieping (met experimenteerruimtes) zijn gescheiden door eerste verdiep (met stille apparatuur)

Vier experimenteerruimtes zijn van buitenmuren en van elkaar gescheiden met gangen

Binnen elke ruimte zijn hond en experimentator gescheiden door wand

Page 39: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 39

Klassiek onderzoek van Rosenthal: - Studenten ad random verdeeld in 3 groepen - Cover story: als proefleider fungeren in een

experiment waarin ratten een doolhof leren doorlopen

- OV (tussen subjecten): Groep 1: ‘de ratten zijn geselecteerd als slimme ratten’ Groep 2: ‘de ratten zijn geselecteerd als domme ratten’ Groep 1: ‘er is geen informatie over de intelligentie’

- In werkelijkheid: ratten uit zelfde steekproef op toevallige wijze verdeeld over de drie groepen (er waren geen slimme en domme ratten)

- Resultaten: zgn. slimme ratten leerden sneller dan ratten waaover men zgn. niets wist, die dan weer sneller leerden dan de zgn. domme ratten

- Interpretatie: proefleiders gedroegen zich differentieel t.o.v. de ratten, in functie van de foutieve informatie

experimentatorvariabelen

Farmacologischonderzoek:

Uittesten van effect van nieuw geneesmiddel (vb antidepressivum, slaapmiddel)

Nieuw geneesmiddel aanbieden aan groep van patiënten

Effect vergelijken met effect in groep van patiënten die geen geneesmiddel kreeg

Probleem: patiënt die geneesmiddel toegediend krijgt

kan verwachten dat geneesmiddel ‘zal helpen’

Deze verwachting op zich kan al een effect hebben op de AV

Placebo effect + Placebo conditie

Page 40: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 40

Patiënten in controleconditie krijgen nep-pil, die

cruciale biochemische substantie niet bevat

Gevolg: verwachtingen van participanten in experimentele en controleconditie constant (conditie-blinde participanten)

Gevolg; geobserveerde verschillen in AV kunnen niet toegeschreven worden aan verschillen in verwachting

Bok: the ethics of giving placebos - Patiënten met een heel gamma van klachten - 35% rapporteerden voldoende verbetering na

placebobehandeling

Ernst placebo effect

Page 41: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 41

Psychologische studie:

Effectiviteit van subliminale zelf-hulp geluidsbanden (boodschappen onder gehoorsdrempel)

Test van geluidsband om geheugen te verbeteren en van geluidsband om zelfwaardegevoel te verhogen

Proefpersoon krijgen een voortest ivm geheugen en zelfwaardegevoel

Luisteren gedurende maand dagelijks naar een subliminale zelf-hulp geluidsbanden

Natest ivm geheugen en zelfwaardegevoel o Groep 1: band met als label

‘zelfwaardegevoel’ en boodschap ivm zelfwaardegevoel

o Groep 2: band met als label ‘geheugen’ en boodschap ivm gheugen

o Groep 3: band met als label ‘zelfwaardegevoel’ en boodschap ivm geheugen

o Groep 4: band met als label geheugen en boodschap ivm zelfwaardegevoel

Resultaten: o Groep 1 en 3 hadden bij de natest hogere

scores op zelfwaardegevoel o Groep 2 en 4 hadden bij natest hogere scores

op geheugen

Interpretatie: het label op de band was de determinerende factor, niet de inhoud

Placebo effect

Hawthorne: bedrijf om telefonene te assembleren

Onderzoek: hoe door werkomstandigheden te verbeteren (vb verlichting en inlassen rustpauzes) productiviteit verhogen?

Resultaat: productiviteit verhoogde in alle condities (vb niet alleen in conditie waarin werkplaats helderder werd, maar ook conditie waarin werkplaats donkerder werd; en in conditie waarin lichtniveau in werkelijkheid niet veranderde, maar de werknemers dachten van wel) omdat werknemers wisten dat ze aan een onderzoek over productiviteit deelnamen

Door de verwachtingen stijgen productiviteit

Hawthorne effect

Onderzoek naar relatieve effectiviteit van twee methodes van rekenonderwijs:

Stel: alleen ppn met een IQ tussen 95 en 115 (+- constant houden)

Voordeel: indien effect van methode: kan niet te wijten zijn aan verschillen in IQ

Probleem: veralgemening naar andere mensen (externe validiteit)

Subjectvariabelen constant houden

Shepard en Metzlers experiment ivm mentale rotatie: - Stel: alle proefbeurten worden één maal

gerandomiseerd en alle ppn krijgen de proefbeurten in die volgorde aangeboden (constantie)

randomisering

Page 42: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 42

- Gevaar: misschien is er toch systematiek in die ene volgorde (vb meer proefbeurten met kleine oriëntatieverschil tussen de twee objecten in het tweede deel van de lijst dan in het eerste deel)

- Mogelijke oplossing: voor elke participant nieuwe randomisering van aanbiedingsvolgorde

Onderzoek naar effectiviteit van twee methodes rekenonderwijs:

- Ipv IQ +- constant houden - Ppn ad random over de twee condities verdelen (kans

dat een bepaalde participant in één experimentele conditie terechtkomt is even groot als kans dat participant in een andere groep terechtkomt)

- Dus meer info over intelligentie, specifieke rekenvaardigheid, motivatie, sociale ingesteldheid, opvoedingsstijl thuis, … (voordeel 2)

Onderzoek naar effectiviteit van twee methodes van rekenonderwijs:

- Methode 1: leerling gerichte methode - Methode 2: leerstof gerichte methode - OV: misschien andere invloed afhankelijk van ervaring

leerkracht (traditioneel of methodenschool) - Vandaar ervaring leerkracht als pseudo OV

o Ervaring in traditioneel onderwijs vs ervaring in methodenonderwijs (persoonsvariabele leerkracht) experiment met twee variabelen tussen subjecten (dit zijn de leerlingen)

Manipulatie als pseudo OV

Vraag: wordt de plaats van een bewegend voorwerp accurater gecodeerd dan de plaats van een stilstaand voorwerp? Verloop proefbeurt: op scherm verschijnt één bol (ofwel staat de bol stil ofwel verschuift bol van L naar R, of van R naar L)

- In helft van proefbeurten wordt bol op bepaald moment plots verplaatst

contrabalancering

Page 43: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 43

- Taak: detectie van verplaatsing (twee drukknoppen) Extra verplaatst of niet?

- Iedereen krijgt zowel stilstaande als bewegende bol - Opzet:

o Bewegend vs stilstaand object wordt BINNEN subjecten gemanipuleerd

o Proefbeurten met bewegende object en beurten met stilstaande object worden ‘geblokt’ aangeboden’ (alle beurten met bewegend object na elkaar; alle beurten met stilstaand object na elkaar) (2 blokken proefbeurten)

- Contrabalancering van volgorde: o Helft van subjecten begint met conditie met

bewegend voorwerp, gevolgd door conditie met stilstaand voorwerp

o Andere helft van subjecten begint met conditie met stilstaand voorwerp, gevolgd door conditie met bewegend voorwerp (omgekeerd)

Kan ook op andere manieren gecontroleerd worden, bv randomisering (stil en bewegen door elkaar gooien)

Andere variabelen - Pp geeft antwoord (voorwerp is verplaatst of niet)

door op één van twee knoppen te drukken - Contrabalancering van drukknoppen:

o Helft ppn drukt rechts als zij/hij verplaatsing ziet en links als hij/zij geen verplaatsing ziet

o Andere helft ppn drukt links als zij/hij verplaatsing ziet en rechts als hij/zij geen verplaatsing ziet

Nog andere variabelen - In proefbeurten met bewegend voorwerp beweegt

het voorwerp ofwel van links naar rechts over het scherm, ofwel van rechts naar links (wegens saaie aard experiment)

- Om het aantal proefbeurten niet op te drijven, werd de bewegingsrichting BINNEN een gegeven subject constant gehouden

- Bewegingsrichting werd wel gecontrabalanceerd TUSSEN subjecten

o Voor helft van subjecten was de bewegingsrichting altijd van links naar rechts

o Voor andere helft van subjecten was de bewegingsrichting altijd van rechts naar links

Page 44: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 44

Latijns vierkant opzet

Onderzoek naar types banden op auto (bruikbaarheid OV : types AV: diepte inkerving na aantal maanden MAAR Banden vooraan slijten sneller (SV) ipv volgorde plaats op de auto

Latijns vierkant opzet gebruikt bij andere variabelen dan aanbiedingsvolgorde

Onderzoek naar effectiviteit van vier methodes van rekenonderwijs

- Invloed van intelligentie controleren via gelijkstelling

- Binnen de blokken worden de subjecten daarna ad

random toegewezen aan de eperimentele condites (methode) ad random om SV te vermijden (interne validiteit) intelligentie als invloed

Gelijkstelling (matching)

Page 45: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 45

- Intelligentie binnen een groepje proefpersonen wordt

meer of meer gelijk gehouden (matching!)

Pepsi challenge

Elk subject: toeval in welk glas welk merk terechtkomt Randomisering

Helft subjecten krijgen pepsi in M en coca cola in Q, andere helft omgekeerd

Manipulatie als pseudo-variabele (contrabalancering)

Particpanten rangschikken naar voorkeur M over Q, elk groepje van twee kgijt coca cola in M of Q

Gelijkstelling (matching)

Pepsi en cola in letter Q Constantie

Minimiseren van foutenvariabiliteit

Bewegend of stilstaand object, verplaatst of niet?

Vraag: wordt de plaats van een bewegend voorwerp accurater gecodeerd dan de plaats van een stilstaand voorwerp?

Stel: manipulatie TUSSEN subjecten: o Helft PPN moet verplaatsing detecteren van

stilstaand voorwerp o Andere helft PPN moet verplaatsingen

detecteren van bewegend voorwerp

Stel: manipulatie BINNEN subjecten:

o Alle PPN moeten verplaatsingen detecteren van stilstaand voorwerp en van bewegend voorwerp

Page 46: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 46

Quasi-experimenteel onderzoek

Hoe snel reageren ouders op wenen van baby

1) Geen causaal verband

Correlationeel, richting? Moeders reageren sneller als en alleen als baby minder druk zijn (niet causaal!)

2) SV? Bv lawaai in huis kan er voor zorgen dat de baby drukker wordt en de moeder in huis minder hoort

3) In labo, wel ethisch?

Redenen voor quasi-experimenteel onderzoek

Hypothese: dragen van veiligheidsgordel in auto verhoogt veiligheid Vergelijking van aantal slachtoffers in staten waar gordel verplicht is met staten waar gordel niet verplicht is

Vergelijking tussen groepen die al bestaan

Lichamelijke opwinding na emotie: Hypothese: opwinding door ene emotie kan ook andere emotie intensificiëren (of we kunne lichamelijke opwinding soms verkeerd interpreteren) Mogelijk experimenteel onderzoek:

Subjecten ad random in twee groepen verdelen

Groep 1: via manipulatie emotioneel opgewonden

Groep 2: niet emotioneel opgewonden Quasi-experimenteel onderzoek:

Mannelijke PPN

Keuze tussen twee bruggen over ravijn, een gevaarlijke brug en een makkelijke brug

Subjecten die gevaarlijke brug kozen = groep 1 subjecten die gemakkelijke brug kozen = groep 2 niet ad random toegekend

Achterliggende veronderstelling; groep 1 zal meer lichamelijk opgewonden zijn dan groep 2

Page 47: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 47

Aan overkant begroet door vrouwelijke medewerker van onderzoeker die hen vragenlijst voorlegt

Onderzoeksvraag: zouden opgewonden mannen op gevaarlijke brug zich ook meer tot vrouw aangetrokken voelen?

Zou betekenen dat lichamelijke opwinding (owv brug) verkeerd geïnterpreteerd kan worden

Operationalisering van AV (seksuele aantrekking) a) vragenlijst bevat ook vraag over seksuele verbeelding (blinde scoring) filler items en thematic apperception test B) onderzoeker geeft ook haar telefoonnr voor het geval de participant de resultaten van het onderzoek wil kennen

Aantrekkelijkheid omhoog meer kans op bellen

Interpretatie: na gevaarlijke brug zijn PPN in toestand van verhoogde opwinding Interpreteren verhoogde opwinding als aantrekking tot vrouw

Alternatieve verklaring: mannen die voor gevaarlijke brug kozen waar meer bereid risico’s te nemen, en dus ook te bellen (SV)

VANDAAR EXPERIMENTEEL CONTROLE ONDERZOEK

Participanten alleen mannen die gevaarlijke brug kozen

Ad random aan één van twee groepen toewijzen: Groep 1: meteen door vrouw begroet Groep 2: een tijd later door vrouw begroet

Page 48: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 48

Hypothese: dragen van veiligheidsgordel in auto verhoogt veiligheid Vergelijking van aantal verkeersslachtoffers voor invoering van wet die dragen van gordel verplicht met periode na invoering

Vergelijking binnen eenzelfde groep subjecten voor en na behandeling

Programma van drugspreventie in secundaire school - Druggebruik meten voor en na programma

Studenten kunnen ondertussen veranderd zijn Maturatie effect

Bekende rockster sterft aan overdosis Historiciteitseffecten

Pretest kan studenten aan het denken gezet hebben

Testeffect

Mogelijk dat er grote fluctuaties in gebruik zijn

Instabiliteit

Programma inlassen op moment dat druggebruik een alarmpeil heeft bereikt

Regressie effect

Page 49: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 49

Effect van leesprogramma nagaan bij kinderen met extreem lage scores op leestests: Gegeven dat meetresultaten schommelingen vertonen over de tijd:

Extreme scores hebben de neiging bij een volgende meting te verschuiven naar het gemiddelde

o Extreme hoge scores zullen over het algemeen lager zijn bij een tweede meting

o Extreem lage scores zullen over het algemeen hoger zijn bij een tweede meting

Druggebruik meten voor en na programma - Controlegroep (vergelijkbare school): Druggebruik op

zelfde momenten meten maar zonder programma van drugspreventie

Pretest posttest opzet met controlegroep

Bekende speler uit school-voetbal-ploeg uit ploeg gezet owv druggebruik

Lokaal historiciteitseffect

Vroeger moest om te kunnen scheiden, één van de twee partners een klacht indienen tegen de andere partner Dan kwam er een wet dat dit onnodig maakte. Critici van wet beweren dat wet tot een verhoging van het aantal echtscheidingen leidde

Eenvoudig onderbroken tijdsreeksproefopzet

- Effect van invoeren van wet die dragen autogordel verplicht (kan je niet zomaar opheffen)

- Programma van drugspreventie (permanent effect) - Studie van effect van extra loon op productiviteit van

arbeiders: verwijderen van behandeling kan tot lagere productiviteit leiden dan voor de invoering (bv omdat arbeiders ontevreden zijn over de verwijdering)

Beperkingen onderbroken tijdreeksproefopzet met reversie

N=1 onderzoek

In klinisch onderzoek: heeft een bepaalde therapie effect of niet?

- Mogelijk storende variabelen: o Spontaan herstel: spontante vermindering

van klachten o Placebo effect; herstel omdat mensen weten

dat ze aan onderzoek deelnemen o Observator effecten: therapeut kan herstel

waarnemen omdat zij/hij dat verwacht

Page 50: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 50

- Controle nodig

- Subject: kind met lage intelligentie in bijzonder onderwijs

- Begon frequent luid te praten in de klas - Studie: effect van bekrachtiging door de leerkracht op

het storende gedrag van het kind (operante conditionering S - R – C)

- Bekrachtiging (onder vorm van contract leerkracht-leerling): indien een dag minder dan 4 uitbarstingen spendeerde de leerkracht 15 min met leerling na de klas (= aangename ervaring voor leerling)

ABAB proefopzet

- Vrouw met depressieve klachten (na overlijden moeder)

- Echtgenoot en kinderen reageerden met sympathie en troost op depressieve gedragingen hypothese: depressief gedrag positief bekrachtigd

- Actie van gedragstherapeut: opdracht aan familiegenoten depressief gedrag te negeren en positief ‘coping’ gedrag aandacht te geven

Page 51: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 51

- Subject: 12 jarig meisje met IQ van 14 - Ongewenst gedrag: trekken en duwen van andere

kinderen, vingers in de mond steken na neuspeuteren, basis van genitale en anale zones, trekken aan eigen haar met als kale plekken op schedel als gevolg

- Doel-gedragingen: door gedragstherapeut geselecteerd:

o Aanraken gezicht o Aanraken haren o Nemen van voorwerpen

- Fase 1: basislijn meten voor drie doel gedragingen - Fase 2: ‘over-correctie’ van eerste doel gedrag

telkens bij aanraking van gezicht: in hoek van kamer aan lessenaar zitten, handen op lessenaar, vastgemaakt met plaklint (=straf)

- Fase 3: ‘over-correctie’ van eerste en tweede doel-gedrag (aanraking haren)

- Fase 4 : ‘over-correctie’ van eerste, tweede en derde doel-gedrag (wegnemen objecten)

- Relatief grote zekerheid dat wijzingen in gedragingen het gevolg waren van de introductie van de OV

Multiple basislijn proefopzet

Page 52: Voorbeelden document Voorbeeld Situering Wetenschappelijke ... · Gezond verstand  wetenschappelijke kennis intuïtieve fysica: gezond verstand theorieën over fysica op

Methode voorbeelden 52