Nëntor 2009 11111MOKRA

Viti i dhjetë i botimit, Mujore, Nr.11 (127) Nëntor 2009gazetamokra@yahoo.com Kryeredaktor: FLORI SLATINA

www.poradeci.com/mokra ÇMIMI 20 LEKE

Pogradeci me plan të ri rregulluesPlani i ri rregullues do të

ketë një shtrirje kohore për15 vjet dhe parashikon njërritje të popullsisë prej 50

mijë banorë në variantin eparë në të dytin 60 mijë enë tretin 75 mijë banorë.

Vartianti me i pranueshëmnga intelektualet dhe

banorët është ai qëparaqet nje rritje trë

popullsisë prej 50 mijëbanorësh duke krujuar më

pak ndërtime dhe mëshumë hapesira të

gjelbërta .

Nga Selaudin BOGDANIKryetar i Komunës Rrajcë

Në vazhdimësi të daljes nëmediat të shkruara apo vizivepër probleme madhore që ka

komuniteti ynë rrajcar, të cilat për fat tëkeq janë bërë të padurueshme, aq sa rën-domtë përdoret shprehja: “Rrajca ështëkthyer në një Mitrovicë të dytë tëShqipërisë”.Ju jemi drejtuar mediave përproblematikën hallemadhe që kemi mebesim se do të jemi jo vetëm në të drejtëntonë por do të gëzojmë edhe përkrahjenpër të vënë në vend atë që kërkohet: kusecili të jetojë i qetë në shtëpi të vet enë të drejtën njerëzore e ligjore garan-tuar nga Kushtetuta e Republikës së

Rrajca, “Mitrovica” e... ShqipërisëShqipërisë. Për problemin që do të traj-tojmë nuk është i panjohur për instan-cat shtetërore, në të gjitha nivelet porqë fatkeqësisht thuajse te të gjitha nukkemi gjetur përkrahjen institucionaledhe ligjore. Kemi shkruar ankesa, kërke-sa protestive deri kemi plotësuar edhedosje të dokumenteve me të gjithë për-bërësit e argumentet ligjorë në çdo in-stancë që përfaqëson shtetin tonë, legjis-lativ, ekzekutiv dhe së fundmi edhegjyqësor por që fatkeqësisht pa pasurende një zgjidhje institucionale.

Një shkrim i tillë kurrsesi nuk do tëishte i mjaftueshëm për të pasqyruargjendjen aq vulgare afero-korruptive nëproblematikën absurde të cënimit të in-tegritetit të Komunës Rrajcë dhe ndof-ta do të duheshin edhe shumë volume

Çezma në shekujt XX -XXIZalo Musa PALLA

Në jug-perëndim të Mokrës sëSipërme në një teritor paksa të veçantëjanë vendosur ngulimet e katër fsha-

trave: Çezma e Vogël, Çezma e Mad-he, Hondishti dhe Llënga. Këto vend-banime janë vendosur në një ngritjetektonike me lartësi më të madhe1358 m. mbi ni

Librazhdi nërrjedhën ehistorisë

Nga Zabit ÇUKU

(In Memoriam - Guri Tola)

Kur largohetnjë mik idashur

JETA 6-MUJOREE GJERASIM D.

QIRIAZIT MEKAÇAKËT

Nga Zenun FERO

Gjerasim Qiriazi,ka përshkruar jetën ecubave, bisedat e tyredhe të gjitha ato që ikanë ndodhur nga 12nëntor 1884 deri 25prill 1885, gjashtëmuaj sa ka qënë pengu i tyre. Dorëshkrimine la në gjuhën shqipe, por nuk është gje-

Nëntor 200922222 MOKRAOPINION

Plani i vetëm rregullues për qytetin e Pogradecit është miratuar në vitin 1983. Që nga ky

vit nuk është ndërmarrë më ndonjë nismëpër të paraqitur ndryshimet e bëra nëvitet e kthesës. Qyteti është zhvilluarme plan “shkatërues”. Ndërto ku tëmundesh e si të mundesh. Nevoja përtë pasur qyteti liqenor, me liqenin më tëvjetër në Ballkan, një plan të ri rregul-lues është ndier prej kohësh.

Pergatitjet

Kryetari i Bashkisë së Pogradecit Ar-tan Shkëmbi, që ndjek dhe fazat e për-gatitjes së planit të ri rregullues, ushpreh për gazetën “Telegraf,, se “Kemibërë dy takime, ku kemi paraqitur trevariante të mundshme për planin rreg-ullues të qytetit që i ka munguar prejkohesh. Një takim e kemi zhvilluar megrupet e interesit dhe një tjetër me in-telektualët dhe banorë të qytetit për tëparë dhe të shprehiur mendime rrethprojekteve të paraqitura nga instituti iProjektimit’’. Shkëmbi gjithashtu bënme dije se Plani i Rregullues do të mar-rë miratimin në Këshillin Bashkiak dhenë KRT-në e Bashkishë dhe pasi ta kemikompletuar e të kemi zgjidhur variantinmë të mundëshëm do ta paraqesim nëKRT-në e Republikës për t’u vënë nëzbatim. Grupi i studimit e ka nisurpunën që në vitin 2003 dhe gjatë kësaj

Më 23-24 tetor 2009 Akademistët e Kursit të Lartë tëOficerit, zhvillojnë një

udhëtim studimor në Mushqeta, Domos-dovë, e Pojskë nën drejtimin e pedagogëvetë Departamentit të Strategjisë dhe His-torisë, nënkolonel Blenard Zotaj, zotinMuharrem Alba. Ishte një udhëtim satepër histori aq edhe nëpër shpirtin e pop-ullit shqitar.

Beteja e Mushqetasë është quajturpagëzimi i fitores drejt çlirimit të Tiranës17 nëntor 1944. Për këtë betejë folën ak-ademistët nënkolonel Dashnor Beta,nënkolonel Fredi Dino e nënkolonel Vik-tor Pershqefa.

Ndalesa e dytë ishte në Domosdovë,atje mëse pesë shekuj më parë, më 29 qer-shor 1444, Gjergj Kastrioti Skëndërbeuzhvilloi një nga betejat më të lavdishmedhe në kuroizim të tij bëteja e Torviollit.Edhe pse me forca te pakta, pothuajse sagjysma e numurit të trupave të ushtrisëturke të drejtuara nga komandanti më ibesuar sulltan Muratit të II, Ali Pasha.Por Skëndërbeu duke njohur mirë terre-nin, duke përdorur në mënyrë efikasemaskimin nëpërmjet realizimit me finesëprej strategu të tërheqëjes së përkohshme,arriti të bëjë një rrethim të plotë të forcavekryesore osmane dhe i shpartalloi ato nënjë kohë record. Dhe jo pak por 25000

BETEJA E DOMOSDOVËS DHE LUFTA E POJSKËS PJESË E PROGRAMIT TË KURSIT TË LARTË TË OFOCERIT TË AKADEMISË MBROJTEJES

trupa prej të cilëve 15000 ishin kalorës.Pas një sërë fitoresh të njëpasnjëshme nëEvropë kjo ishte disfata e parë e ushtrisëturke. Kjo betejë e bëri të njohur GjergjKastriotin në kancelaritë e Evropës dheshumë shpejt Papa do ta pagëzonte “Atle-ti i Krishtërimit,,.

Këtë fitore në planin e brendshëmSkën-dërbeu do ta shfytëzonte për bash-kimin e principtave shqiptare rreth vetes,të cilët panë tek ai mendimtarin dhe star-tegun e duhur dhe korrekt. Skëndërbeu

do të kryente në ardhmen edhe fitore tëtjera, por fitorja e arritur në betejën eTorviollit, siç theksonte Fan.S. Noli ishtefitorja e njërës prej betejave më të shkëlqy-era të zhvilluara prej tij, si nga ana taktikeashtu edhe për objektin e saj startegjik.

Pas kësaj, udhëtimi ynë i përbashkët,një udhëtim pune dhe argëtimi njëkohë-sisht u nis drejt Pogradecit duke shijuarpejsazhe të mahnitshme të natyrës turis-tike shqiptare. Në Pogradec do të shpal-osej jo vetëm bukuria natyrore, por edhe

historia. Pas një dreke pune buzë liqenittë Ohrit u drejtuam drejt Pojskës. Pikër-isht, aty ku u zhvillua beteja e përgjak-shme e drejtuar nga Heroi i PopullitReshit Çollaku. Ishte nga betejat më tëlavdishme, por edhe më të kushtueshmepo t’ju referohemi humbjeve. Terreni izgjedhur nuk ishte i përshtashëm .Op-sioni i komandës së luftëtarëve shqiptarëpër një tërheqje të shpejtë pas goditjes sëparë drejt maleve të Mokrës nuk u reali-zua dot. Megjithatë, qëndresa heroike ebatalionit partizan të asja kohe të drejtu-ar nga Reshit Çollaku u kthye në një sim-bol të heroizmit, të qëndresës, të shpirtittë sakrificës dhe të patrotizmit antifashitpër shqiptarët .

Forcat antifashiste në këtë betejë,treguan veten si një detashment i organi-zuar dhe në radhë të parë, me një disi-plinë të qartë e të vendosur, per të dhënëedhe jetën për arritjen e objektivit .

Kjo betejë do të ishte kushtrimi i parëdhe të rënët e saj ishin nga dëshmorët eparë të një ushtrie çlirimtare tanimë nërrugën e betejave të mëdha ballorë mearmikun. Ky tripik: Mushqeta-Torvioll-Pojskë, na mësoi edhe një herë nëudhëtimin tonë tre fletë të lavdishme tëhistorisë së Shqipërisë, të luftës për liri.Njëkohësisht ato ishin tre leksione nënatyrë dhe të paharrueshme për kursantëte Kursit të Lartë të Oficerit të realizuar meaq kujdesa nga Departamenti Strategjisëdhe Historisë në Akademinë e Mbrojtëjes .

Nga N/kolonel Kasem SALIASI

Kreu i Bashkisë, Artan Shkëmbi:Pogradeci me plan të ri rregullues

kohe ka hedhur të gjitha ndryshimet qëkanë ndodhur .

Lidhur me shqetësimin se ndërtimetaktuale kanë arritur në 9-dhe 10 kate,z. Shkëmbi tha: “Nuk mbetet pa uparashikuar dhe lëvizja ujore dhe kriji-mi i një moli për sistemimin e varakve.Zona e kalasë ruan vlerat të pa ndry-shuara dhe të pa prekshme për vetë vler-at që ajo mban për qytetin duke krujarrreth saj një park e nuk do të lejohen tëbëhen ndërtime. Parku i qytetit do tëngrihet rreth kalsaë. Kërkesë shtesë përt’u parë në planin rregullues nga dis-kutimet doli dhe mundësia e krijimit tënjë distrikti për artistët.

Ndyshime do të ketë rruga naciona-le që sot kalon përmes qytetit. Ajo do tëketë devijim dhe do të eleminojë zhur-mat dhe do të lehtësojë trafikun brendaqytetit. Ajo që bie në sy duke par skicate planit rregullues është krjimi i par-qeve dhe zonave turistike.Parashikohetnjë zgjerim i sipërfaqeve të banuara nga200 hektarë aktualisht në 615 hektarë.Zona sportive do të zerë 6.36 hektarë.Zona ekonomike 18.63 hektarë. E pan-dryshuar do të mbetet edhe për 15 vjetrezidenca Qeveritare me nje siparfaqe

Plani i ri rregulluesdo të ketë një shtrirje

kohore për 15 vjetdhe parashikon një

rritje të popullsisëprej 50 mijë banorënë variantin e parë

në të dytin 60 mijë enë tretin 75 mijë

banorë.

aktuale 3.72 hektare. Por rritja në lartë-si do të lejohet deri në tetë katë .

Plani i ri rregullues do të ketë njështrirje kohore për 15 vjet dhe parash-ikon një rritje të popullsisë prej 50 mijëbanorë në variantin e parë në të dytin60 mijë e në tretin 75 mijë banorë.Vartianti me i pranueshëm nga intelek-tualet dhe banorët është ai që paraqetnje rritje trë popullsisë prej 50 mijë ban-orësh duke krujuar më pak ndërtime dhemë shumë hapesira të gjelbërta .

Pëllumb ÇUNI

Nëntor 2009 33333MOKRAOPINION

Kryeredaktor Flori SLATINAwww.poradeci.com/mokra gazetamokra@yahoo.com

florislatina@yahoo.com

Pellumb ZADE, kryetar i shoqatës “Pelioni” Zenun FERO, nënkryetar i shoqatës

Zabit Çuku, sekret i shoqatësDega e Pogradecit: Kryetar Llazi TONA

Nga Selaudin BOGDANIKryetar i Komunës Rrajcë

Në vazhdimësi të daljes nëmediat të shkruara apo vizivepër probleme madhore që ka

komuniteti ynë rrajcar, të cilat për fat tëkeq janë bërë të padurueshme, aq sa rën-domtë përdoret shprehja: “Rrajca ështëkthyer në një Mitrovicë të dytë tëShqipërisë”.Ju jemi drejtuar mediave përproblematikën hallemadhe që kemi mebesim se do të jemi jo vetëm në të drejtëntonë por do të gëzojmë edhe përkrahjenpër të vënë në vend atë që kërkohet: kusecili të jetojë i qetë në shtëpi të vet enë të drejtën njerëzore e ligjore garan-tuar nga Kushtetuta e Republikës sëShqipërisë. Për problemin që do të traj-tojmë nuk është i panjohur për instan-cat shtetërore, në të gjitha nivelet porqë fatkeqësisht thuajse te të gjitha nukkemi gjetur përkrahjen institucionaledhe ligjore. Kemi shkruar ankesa, kërke-sa protestive deri kemi plotësuar edhedosje të dokumenteve me të gjithë për-bërësit e argumentet ligjorë në çdo in-stancë që përfaqëson shtetin tonë, legjis-lativ, ekzekutiv dhe së fundmi edhegjyqësor por që fatkeqësisht pa pasurende një zgjidhje institucionale.

Një shkrim i tillë kurrsesi nuk do tëishte i mjaftueshëm për të pasqyruargjendjen aq vulgare afero-korruptive nëproblematikën absurde të cënimit të in-tegritetit të Komunës Rrajcë dhe ndof-ta do të duheshin edhe shumë volumetë tjera. Të qartë, të bindur dhe të ven-dosur në të drejtën tonë kushtetuese mepërkushtimi absolutisht maksimal do tishkojmë çështjes deri në fund për tëmbrojtur me çdo kosto çdo metër katrorëtokë rrajcare nga hajdutët e të gjithallojeve me synimin e vetëm që të çojmënë vend dinjitetin e nëpërkëmbur nëpërvite nga bastardët e çdo kallëpi.

Komunitetit rrajcat fatkeqësisht ijanë rrëmbyer troje të tëra në vazhdimë-si dhe mbetet një nga subjektet admin-istrative të pushtetit lokal me më paktokë për frymë. Që në vitin 1913 me cak-timin e kufijve shtetërorë me Maqedon-inë, shumë toka rrajcare mbetën jashtëkufirit. Fat është se edhe mbi fshatinLadorisht, Komuna e Strugës një pllajëe tërë quhet edhe sot “Gështenjat eBogdanëve të Rrajcës”.

Uraka si pasardhëse e Orakullit,treguesi i profetësive të shekullit të II,vendlindja e dëshmorëve këshilltarë, sotbanorët e saj nuk njihen si pronarë tëligjshëm të tokës së tyre, i vetmi rastky, unikal për gjithë Qarkun e Elbasan-it. Fshati Katjel, historikisht pronar ifushës së Pojskës, me emërtimin evërtetë “fusha e Katjelit”, i mohohet edrejta e pronësisë. Ndërkohë që vetëmtraseja e hekurudhës u ka marrë rraj-carëve mbi 40 ha tokë bujqësore. Liqenenë qendër të komunitetit ka zënë bash-kë me digën rreth 25 ha tokë. Rrugaautomobilistike nacionale mes përmeskomunës sonë i ka marrë këtij komuni-teti 13 ha tokë.

Për të vazhduar më pas me çudinëmë antikushtetuese që mund të ketë

Rrajca, “Mitrovica” e... Shqipërisëbërë vaki ndonjëherë. Kjo tek tokat his-torikisht rrajcare në doganën e Qafë-Thanës, ku për arsye që kuptohet vetë,kanë mbetur shtetërore. Dhe jo pak pormbi 15 ha tokë, ku edhe aktualisht përhir të së vërtetës i gëzojnë rrajcarët porqë nuk u njihet për asnjë arsye tapitëdhe ca më pak që ti certifikojnë. Por kyproblem do të ketë një trajtim të veçantënë shkrimet e mëvonshme sepse në plantë parë del abuziviteti dhe absurditeti mëi paskrupullt që qëndron në mënyrën mëabsolute në pretendimet bastardike tëbashkiakëve të Përrenjasit ndaj territor-eve të komunitetit rrajcar, duke synuar memetoda majoze korruptive të cënojë in-tegritetin territorial të Komunës Rrajcë.

Fillimisht Komuna Rrajcë dhe Bash-kia Prrenjas ishin një njësi administra-tive, Komuna Përrenjas me epiqendërqytetin me 9 fshatra me populli prej 20mijë banorësh, si njësi amolgane ku pri-oritet natyrisht kishte qyteti ndërsa fs-hati ngrohej në diell si qëmoti. Ndaj ukërkua me forcë ndarja, e cila u realizuamë 1996. Ndarja administrative ështëbërë me VKM nr 269 datë 25.06.1992,ndryshuar me VKM nr 852 datë12.08.1996 dhe me ligjin nr 8658 datë31.07.2000. Në bazë të këtyre dispozi-tave veçse ligjore përcaktohet qartazi sidrita e diellit se:

1) Bashkia/Komuna Përrenjas e për-bërë nga qyteti Përrenjas me fshatratPërrenjas-fshat dhe Rashtan.

2) Komuna Rrajcë me qendër Rarjcëe përbërë nga fshatrat, Rrajcë-Fushë,Sutaj, Skënderbe, Bardhaj, Katjel, Urakëdhe Kotodesh.

Theksojmë se pavarësisht ndarjesadmonistratovo-tokësore në vitin 1996sipas përkatësive të mësipërme, fshatiRrajcë i emërtuar në vitin 2000 edhe siRrajcë-fushë ka ekzistuar që në lashtësidhe historikisht me një popullsi autok-tone e pa përzier asnjëherë dhe me ter-ritor të caktuar dhe kufij të saktë.

Ndërmjet fshatit Rrajcë dhe fshatitPërrenjas nuk ka pasur asnjëherë mos-marrëveshje për sa i përket kufijve të tyreterritorialë pasi këto kanë qenë të sak-tësuar me dokumente arkivorë. Përmen-dim këtu “Letër-kufinj” e vitit 992 sipaskalendarit islam në të cilin kufiri territo-rial i fshatit Rrajcë përcaktohet shumëqartë dhe me emra vendesh të njohur.Gjithmonë mbi bazën e këtij dokumentikufiri i fshatit Rrajcë kalon poshtë ish-PAM (parkut të makinave), kthehet drejtveriut duke përshkuar një pjesë të qy-tetit deri në arën e Ded Kolës, që sot ështëspitali i qytetit Përrenjas. Duke vazhdu-ar më pas më tej drejt deri tek sheshi iDukës, i njohur si kreu i sheshit.

Ky është dokument me vlerë ligjoreqë tregon qartazi të vërtetën madhore përpronat rrajcare që mundohen t’i grabisinbastardët. Shumë e qartë dhe e saktë kjondarje mes fshatit Rrajcë dhe atij Përren-jas ka qenë edhe në kohën e mëvonshmetë monarkisë së mbretit Zog e më pas.

Nisur nga fakti se ligji nr 108: Re-forma agrare shpronësoi fshatarë të Rra-jcës përsëri shtrirja territoriale e Rra-jcës dhe ajo kufizuese me Përrenjasin kaqenë saktësisht e përcaktuar në kohët emëvonshme deri në dittë tona. Me fillimin

e demokracisë, viti 1991 në bazë të ligjitnr 7501 për tokën kemi saktësisht rua-jtjen e shtrirjes territoriale dhe kufijtëautoktonë të Rrajcës. Banorët e këtij fs-hati përfituan tokë sipas ligjit në fjalë, porfaktikisht në pronësia ata morën tokën qëkanë pasur në pronësi të parët e tyre.

Me vendimin nr 7 datë 17.09.1991të Komisionit të ndarjes së tokës tëkëshillit të rrethit Librazhd janë përcak-tuar kufijtë e fshatit Rrajcë dhe Përren-jasit të shprehura në plashetën nr 194-D të ZK (zonës kadastrale) 3203 Rra-jcë-Fushë. Shumë qartazi, e dukshme,e prekshme (vetëm po nuk deshe) kufirindarës mes Rrajcës dhe Përrenjasit ësh-të: Duke filluar nga ish-PAM drejt rrugësnacionale në perëndim të karburantitELDA, ecën drejt tek ish-tunelet e ush-trisë dhe vijon gjatë luginës duke arri-tur në majë të kodrës dhe kthehet nëdrejtim të perëndimit deri tek sheshi iDukës. Mbi këtë vendbanim bazë ban-orët e Rajcës gëzuan taksativisht tëdrejtën e pajisjes me tokë bujqësore, dhejo pak por për rreth 210 familje qëzotërojnë në regjistruara në ZRPP-në eLibrazhdit dhe pikërisht këto toka kufi-zohen me bashkinë Përrenjas.

Pretendimet e bashkisë Përrenjasmbi këtë territor janë sofizma naivo-in-jorantësh, shumë të djallëzuara dhe tëmpleksuara në afera hajdutërie dhe kor-ruptive të ishëve dhe aktualëve. A mundtë quhet argument apo fakt juridik pselagjja “Balla” ku disa familje kanë bërëpasaportizimin në Përrenjas dhe vallhakëtu na qenka kufiri mes Komunës dheBashkisë? Këta hileqarë dhe qëllim-dashakeqës harrojnë se e ashtuquajturalagjja “Balla” (se mund të quhej dhe Laç-ka ose Hallidri) është historikisht dhe ak-tualisht tokë rrajcare dhe pjesë e kadas-trës 3203. Realisht këto pak familje nukjanë autoktone por të ardhura nga Urakadeh kategorikisht nuk mund të bëhenshkak kurrsesi për ndryshim të vijës kufi-zuese mes Rrajcës dhe Përrenjasit.

Në këtë territor kanë banesat e tyredhe tokën në pronësi mbi 50 familje rra-jcare autoktone të regjistruara në Ko-munën Rrajcë dhe të gjitha këto familje(përfshi këtu edhe fisin Balla) kanë tokatnë pronësi të zonës kadastrale 3203 duketheksuar sërish se vija kufizuese ështëe përcaktuar qartë historikisht deri nëditët e sotme. Çudia e këtyre mak-abriteteve qëndron në një fakt të hidhurse paria e qytetit Përrenjas, si kryebash-kiakë vijnë kokoshë nga stepat e malë-sisë së Llangës së Pogradecit apo tëGorës dhe Oparit, të sëmurë kancerozëqë mundohen të nxisin urrejtje fëlliqë-sirë në mes të miqësive që kanë ekzis-tuar dhe ekzistojnë mes popullit të Për-renjasit dhe atij të Rrajcës.

Qartësojmë më tutje se:a) Në kufij me qytetin Përrenjas, rra-

jcarët kanë ndërtuar shtëpi me lejendërtimi nga Komuna Rrajcë si i vetmiorgan që mund të japë vendime dhe tëushtrojë kompetencat e veta në këtë ter-ritor në administrim.

b) Trashëgimia historike e kufiritnatyror, administrativ mes Rrajcës dhe

Përrenjasit fshat.c) Lidhja organike e tokave bujqësore

të fshatit Rrajcë-fushë me gjithë pjesënveriore të faqes së kodrës mbi rezervuar,sot Rrajca e re.

d) Banorë 100% rrajcarë në lagjen“Rrakca e re” homogjenë dhe nuk ka asnjëbanor të ardhur nga Përrenjasi ose gjetkë.

e) Pronësia e tokës e vërtetuar ngaZRPP-ja Librazhd me dokumente (certi-fikatë pronësie) është po e këtyre banorëve

f) Banorët e kësaj lagjeje janë zgjedhëstë Komunës Rrajcë, të cilët kanë votuarrregullisht në këtë komunë.

g) Aktiviteti ekonomik i kësaj lagjejeështë përshtatur me drejtimin blektoralo-bujqësor dhe vetë urbanizimi po ashtu.

h) Administrata e komunës ështëvendosur e baraslarguar nga fshatrat përti shërbyer sa më mirë banorëve të këtijkomuniteti. Jo pak por janë 88 familjerrajcare të shpronësuara nga kufiri mePërrenjasin deri tek dogana e Qaf-Thanësme sipërfaqe 1.7 ha të rrugës nacionale,rikonstruktuar nga shteti në vitin 2002.

Pra kjo tregon edhe një herë se vetështeti disponon dokumente ligjorë përtokën taksativisht dhe e respekton atëkushtetueshmërisht. Në qoftë se Rraj-ca ka dokumente ligjorë-historikë që ar-gumenton katërçipërisht autoktoninë evet, liliputët e bashkisë Përrenjas ngrenëalibi, e veprojnë në mënyra më mafiozetduke pretenduar me sofizma të tilla si: “Ithonë Përrenjas (duke i vënë vetë emër-timet), ose këtu apo aty ka kullotur ka-lin Dylli dhe se kemi banorë që kanë pasa-portizimin në Përrenjas, se në territorine Rrajëcs ka ndërmarrje shtetërore dhe ipërkasin vetëm Përrenjasit, se këto tokajanë periferi e qytetit, etj, etj.

Kamelleonët e bashkisë Prrenajs siparaardhësit dhe aktualët kanë të njëjtënfytyrë të stonuar, vetëm me synimin përtë shkatërruar Rrajcën bashkë me kul-turën e saj madhore, që ka përfaqësuardenjësisht edhe kombin, madje edhendërkombëtarisht. Me ndarjen e komu-nës Përrenjas në vitin 1996 duke për-fituar nga mefshtësia e komunarëve tëKomunës Rrajcë “maçokët” e bashkisëPërrenjas mjaullijnë njëri pas tjetrit derisot për ti rrëmbyer rrajcarëve edhe atëpak tokë që u ka mbetur, madje për tilarguar nga trojet duke i nënshtruaregërsisht. Janë munduar dhe kanë pen-etruar fatkeqësisht edhe tek përfaqësuestë shtetit dhe instanca shtetërore për tëarritur qëllimet e tyre korruptive përgrabitjen e territoreve të Rrajcës.

Mekanizmat antiligjorë-djallëzorë tëkryebashkiakëve të Prrenjasit, njëri mëintrigant se tjetri, në vazhdimësi kanësynuar tinzarisht të rrëmbejnë trojetrrajcare deri agresivisht që përbën nëvetvete një cënim të integritetit territo-rial të një populli. Në vitin 1994-1995në komunën e Përrenjasit u paraqit njëstudim urbanistik nga këshilli i rrethitLibrazhd dhe vetë këshilli i komunës iasaj kohe vendosi që pjesën kadastrale3203 të ndërtonin vetëm rrajcarët, real-isht në pronat e tyre. Vendimi nr 8 datë25.09.1998 i KRRT të rrethit, që ështëtotalisht i paligjshëm dhe në kundër-shti të cilido ligjtë dhe udhëzimi të dalëmë parë dhe më pas për Rrajcën dhePërrenjasin, kurrsesi nuk mund të shër-bejë si argument për të prekura dhe camë pak për të rrëmbyer territoret e ko-munës Rrajcë. Duhet të jesh vërtet injo-rant, djallëzor, i korruptuar në çdo qelizëqë KRRT-të ti paraqitësh si instancë përndarjen territoriale administrative të sub-jekteve të pushtetit vendor dhe jo si“ndërtuese urbanistike”, qëllimi i vetëmpër të cilin janë ndërtuar.

Nëntor 200944444 MOKRA PANORAME

Zalo Musa PALLA

Në jug-perëndim tëMokrës së Sipërmenë një teritor paksa

të veçantë janë vendosur nguli-met e katër fshatrave: Çezma eVogël, Çezma e Madhe, Hondish-ti dhe Llënga. Këto vend-banimejanë vendosur në një ngritje tek-tonike me lartësi më të madhe1358 m. mbi nivelin e detit tekAhishta e Çezmës, 1238 m. tekkorja e hezmës dhe 1107 m. tek(brigjet) kodra e Çezmës me to-ponim Bregu i Veselit, fshati sh-trihet (Çezma e Vogël) nga lartë-sia rreth 1015 që vjen duke u ulur.

Interesant është fakti që “to-pografët” e lashtësisë kanë piket-uar e vendosur ngulimet e qën-drave të banuara pothuaj melartësi të barabartë. P.sh. dukekrahasuar Kalivaçin-Rruga auto-mobilistike është 1010 m. lartë-si kurse Çezma e Vogël 1015 m.pra me një diferencë prej disa me-trash dhe kjo është e pranueshmepo të kemi parasysh “Instrumen-tat” e natyrës që kanë përdorurdhe që janë të pranishme edhenë ditët tona, siç janë kurora emjergullës dhe ajo e dëborës qënë kohë të ndryshme presin bre-za të lartësive të ndryshme dheluhatje të temperaturës.

Kjo ngritje tektonike ku janëvendosur këto katër fshatra të lëpërshtypjen e një gadishulli tëvogël në trevën e Mokrës sëSipërme për faktin se ajo është errethuar nga një kordom i bardhëi burimeve të Shkumbinit, ngalindja burime që vinë nga Kalivaçie Dhenica nga Jug-Perëndimi ngaburimet e Llëngës, ujit të ftohtëe Bishnicës të cilat bashkohen nëRaspendje (rëra e Slabinjës) dhelidhet me tokë vetëm me 1/3 nëjug-lindje të saj, këtu qëndronedhe e veçanta e kësaj pjesë tëMokrës së Sipërme.

Nga Lindja në vendin ku tako-het përroj i Çezmës me luminshënon nivelin 647 m. lartësi, praështë më ulët nga niveli i liqenittë Ohrit që ndodhet 695 m. mbinivelin e detit, 48 m. më ulët,kurse veri-perëndim ku bashko-het Shkumbini me Lumin e Bish-nicës është me lartësinë 884 m.lartësi, 189 m. mbi nivelin e liq-enit.

Në këtë gadishull të vogël, nëqoftë se mund ta quajmë kështuka shumë toponime të vjetra ash-tu si edhe shumë histori e legjen-da e ngjarje që për shumë arsye,objektive e subjektive është epamundur t’u jepet përgjigje.

Toponimi i vjetër dhe origji-nal i Çezmës ka qenë kroj i madh,për Çezmën e madhe dhe kroj ivogël për Çezmën e vogël dhe kjopër arsye dhe sipas burimeve tëujit që kanë pasur këto dy fsha-tra, sipas gjasave këto toponimekanë qenë para pushtimit të ven-dit nga perandoria turke, në atëperiudhë, kur këto vendbanimeishin të krishtera dhe objektet ekultit ishin vetëm Kisha, të cilatpërmenden edhe sot për të dy fs-hatrat.

Në qendër të Çezmës sëVogël, në mes të lagjes është edhe

Çezma në shekujt XX -XXI

sot një shesh i vogël që mbanemrin kishë, këtu ka edhe shumëgjurmë të mbetjeve të asaj peri-udhe, aty rreth viteve 1954-55kemi gërmuar për të nxjerrë gurëdhe janë zbuluar themelet ekishës rreth 1.5 m. të gjëra, kemigjetur edhe një copë të suvatuardhe me figura gjeometrike mebojra që s’kishin ndërhyrë teknjëra tjetra, gjithashtu janë gje-tur edhe skelete varresh dhe njëvarr me 4 kate. Çezma e vogël kaqenë si qendër për këto katër fs-hatra, në këtë shesh mblidheshinburrat e katër fshatrave për të dis-kutuar probleme të ndryshme etë përbashkëta, rreth 200 m,m nëveri të kishës ka qenë ndërtuarnjë xhami, që ishte me gjysëmminare, nuk e di në ishte shem-bur apo nuk ishte mbaruar sëndërtuari edhe këtu ishte njëshesh, quhej sheshi i xhamisë qëishte gjithashtu edhe varrezë evjetër. Xhamia me siguri që ësh-të ndërtuar mbas pushtimit tëvendit nga perandoria osmane,kohë në të cilën duhet të ketëndodhur edhe një katastrofë emadhe duke shkatërruar të gjithakultet e mëparshme të krishteradhe kulturën ekzistuese dukesjellë edhe ndryshimet de-mografike të mëparme.

Kësaj periudhe i përket edhendryshimi i toponimeve për të dyfshatrat. Fjala Çezme është meprejardhje nga turqishtja. Çesme,tani, sikur s është zëvendësuar zdhe kush ka qenë arsyeja unë nukdi ta them, është për arsye të di-alektit të zonës apo ndonjë tjetër,këto janë probleme të le-ksikologjisë, por sido që të jetëorigjina mbetet e pandryshuar,kroj i vogël – Çesma e vogël –Çezma e vogël.

Rreth viteve 34 të shekullittë kaluar, në kohën e Zogut ësh-të bërë një përçapje për të vendo-sur toponimet shqip të më-parshme për t’u kthyer te kroi imadh dhe kroj i vogël, por kjonuk ka funksionuar e ka mbeturvetëm në letër.

IIArterjet që lidhin këto vend-

banime me pjeët edhe vend-banimet e tjera të Mokrës dhe tëtrevave të tjera përreth janë tëshumta, por më kryesoret janërruga që vjen nga perëndimi qëkalon në Llëngë (Llënga, nga sh-qipja e vjetër, do të thotë grykëlumi, luginë), rrugë që kalontenëpërmjet dy urave të gurta, njërate gryka e gurit dhe tjetra që ekz-iston edhe sot gjysma e rrënuar,pastaj kur shkon për nga ujët eftohtë.

Rruga tjetër lidhëse vjen ngaSlabinja e Losniku dhe kalontenëpër Hondisht dhe kjo arterieka patur një urë të gurtë tek ven-di me toponim - Mulliri i Kolanx-hit dhe e treta rruga që vjen ngazona lindore (Trebinjë-Pervelan)edhe në këtë arterie duket edhenë ditët tona një urë e gurtë qëndodhet rreth 200 m. nën rrugënautomobilistike të soçme, tekpërroj i çezmës. Këto rrugë kanëqënë ndërtuar me kalldrëme dhesipas gjasave kanë qënë degëzimetë rrugës Egnatia ku lëviznin kar-vanet e kuajve të cilët kanë lënëtë gdhendur në gur gjurmët dhemundin e tyre.

Skalitja me gur i këtyre gjur-mëve dëshmon për lashtësinë ekëtyre trevave dhe është e lidhurme periudhën e hekurit ku njënga prodhimet e para që solli të

ardhura e fitime për farkëtarëtishte patkoj që gjeti treg tëbollshëm tek karvanët që deriatëhere kishin lëvizur të zbathur.Këtej e ka prejardhjen simboli ipatkojt që edhe sot vendoset nëbanesa dhe objekte të shumta përtë sjellë fat ashtu siç u solli hek-urpunuesve të parë.

Gjurmët e skalitura në gurnga këmbët e mbathura të kar-vanëve janë të shumta, të qarta etë pa vdekshme, si në shullenjtëe Llëngës, tek varri Serjanit,Kardhëket e Malinës, Rrasa eÇezmës e shumë vende të tjeraqë është apo mundur të për-menden, të gjithë se gjurma tëtilla ka në çdo trevë në arterjetkryesore.

Arterja lindore e Çezmës lid-het me një toponim (emër) tënjohur për të gjithë zonën eMokrës dhe mbase më gjërë dhekjo për shkak të përpjetës së mad-he që ka – Kamniku.

Në shqipen e vjetër kanik dotë thotë – vendqëndrimi, vend-pushimi, por sesi ndryshoj emriduke shtuar gërmën m, dhe ngaKanik u bë Kamnik, për arsye di-alekti apo leksikore është tjetërpunë por prejardhja e toponimitështë kjo e sotmja.

Kamniku ka qenë një gur imadh ose një shkëmb i vogël nëkrye të përpjetës me të njëjtinemër dhe rrëzë këtij shkëmbi

pushonin udhëtarët për t’uçlodhur, me kalimin e kohës kyshkëmb u shemb dhe gërmadhate gurëve ndodhen dhe dukenedhe sot në postena tek mulliri iKadriut, ai u zhduk por toponi-mi mbeti dhe vendi edhe në ditëttona përdoret si vendqëndrimi eçlodhje (si stacion) në mes tëpërpjetës. Kamniku ndodhet nëlartësinë rreth 710 m. mbi nive-lin zero.

Në Kamnik tek rrasa ku ndanrruga për në Çezmën e vogël, nëtë djathtë kur shkon përpjetë, nënjë pjesë toke (trekëndëshe) janëgjetur edhe gjurmët e një pun-ishteje guri ku gdhendeshingurë e kallama guri për ndërtimine objekteve të kultit dhe një pjesëe një kollone guri të tillë është eoranishme edhe në ditët tona sidëshmi e asaj periudhe por si-doqoftë këto janë objekt igjeologjisë, mbase në një tëardhme do të dalin në dritëshumë dëshmi deri tani tëmbetura në errësirë apo të arshi-vuara nga natyra.

Në këtë pjesë të territorit tëMokrës, në lartësinë rreth 900 m.mbi nivelin e detit ndodhet ma-nastiri i Shën Marinës i cili kanjë histori më vehte. Këtu më 18korrik të çdo viti mblidheshin përtë festuar popullsi me përkatësitë ndryshme fetare dhe jo vetëmnga Mokra, por edhe Gramshi,Elbasani e më gjërë, ky fakt tre-gon edhe bashkëjetesën në paqee harmoni të popullit tonë.

Në këtë pjesë, në jug-lindjetë Shemerenës, në lartësinë 975m. janë ndërtuar dy rezervuarë,vepra ujitëse për vaditje të zonëssë Mokrës deri në Trebinjë ePleshisht. Këta rezervuarë janëndërtuar në vendin me toponimMujaze që vjen nga emri rejazekështu quhej ajo luginë me njëbukuri të rrallë në këtë lartësimbasi vetë lugina në pjesën mëtë madhe të saj rrinte gjithmonëe lagësht si një sfungjer i ngopurme ujë dhe mblidhte ujrat që

Toponimi i vjetër dhe origjinal i Çezmës ka qenëkroj i madh, për Çezmën e madhe dhe kroj i vogëlpër Çezmën e vogël dhe kjo për arsye dhe sipasburimeve të ujit që kanë pasur këto dy fshatra, sipasgjasave këto toponime kanë qenë para pushtimit tëvendit nga perandoria turke, në atë periudhë, kurkëto vendbanime ishin të krishtera dhe objektet ekultit ishin vetëm Kisha, të cilat përmenden edhesot për të dy fshatrat.

Nëntor 2009 55555MOKRASPECIALE

rridhnin nga të dy krahët e saj.Periudha e dimrit shtonterrjedhat e ujit dhe lugina krijon-te në shtratin e saj një përrua qëhumbiste në fund të luginës dhedilte në Shkumbin, kjo për fak-tin se lugina ishte e mbyllur dhelartësohej tek kryqi i Shën-Marenës dhe për këtë arsye ven-di edhe sot mban toponimin “kuhumbet ujët” që sot është njëgropë natyrore në fund të digëssë rezervuarit.

Kurse kryqi i vjetër ka qenëvendosur më lart, në veri të kry-qit ekzistues, tek guri i shpuarqë është i pranishëm edhe në ditëttona.

Në luginën e rejazes, aty kudilte rruga që rrinte nga Llëngaka qenë një burim uji me emër(toponim) Poçe, quhej kështunga fakti i ndërtimit të saj, ishtendërtuar në formën e një pusi tëvogël me mur guri rreth 0,5 m.të thellë, kjo për ujin e ftohtë qëkishte ishte bërë një vend push-imi e qëndrimi për udhëtarët qëkalonin dhe banorët e zonës.

Këtu, te Poçja ka qenë edhelapidari i ngritur në përkujtim 31martirëve të pushkatuar ngaLlënga në masakrën e këtij fshatinga nazifashizmi dhe bash-këpunëtorët e tyre vendas në vitin1942 dhe që mbas ndërtimit tërezervuarëve ka ndërruar vendin.

I përmenda këto për faktin sePoçja nuk ekziston më ajo baskëme ujin e ftohtë që kishte, ështëvarrosur në fund të rezervuarit.Po kështu edhe lapidari si dësh-mi të së kaluarës nuk ndodhetmë në vendin e ngjarjes makabretë asaj periudhe që shkaktoj aqdhimbje që do të mbetet gjatë nëkujtesën e banorëve të zonës.

Lapidari sot ndodhet diku atyrrotull vendit të ngjarjes pasrrugës që shkon për në fshatinLlëngë. Në këtë pjesë të Mokressë sipërme ka një florë dhe faunëtë pasur në ujrat e Shkumbinitrriten korani e Belushka si dhenjë gjitar i rrallë, Vidra ose Lun-dra që ushqehet kryesisht mepeshk dhe shumimin dhe këly-shët i bën në tokë. Këtu gjendenedhe kaprolli, derri i egër, macjae egër, kunadhja, gjeli i egër dheshumë kafshë e shpezë të tjeraqë janë të pranishme në të gjithëzonën.

Kushte të përshtatshme kaedhe për bujqësi e blegtori, kul-turat kryesore janë drithrat ebukës por edhe bimët industri-ale si duhani, luledielli, panxharsheqeri etj. pa lënë mënjanë bleg-torinë dhe fruta perimet, vresh-taria etj. që mua më duket e tepërtpër të përmendur të gjitha.

Proceset demografike. NëÇezma e vogël kanë jetuar 14 fise;Palla, Baçi, Guçe, Driza, Buçuku,Bako, Qosolli, Merollari, Çipi,Brakolli, Minçe, Llapushi, Takodhe Lipe, dy rë fundit nuk ekzis-tojnë më, janë shuar. Prejardhjae tyre është e ndryshme dhe nukdihet me saktësi por sipaslegjendës fiset më të mëdha Baçi,Guçe dhe Driza thuhet se kanëardhur nga Molla e Kuqe, por,shprehja Molla e Kuqe thuhetedhe për një vend të largët apombase është i pa qenë, pra një(Eldorado) që nuk dihet ku ndod-het, por në rastin konkret për këta3 fise thuhet se kanë ardhur nga

Molla e kuqe e Elbasanit, zona eZolisit e cila ka qenë një zonë ebanuar dhe e qytetëruar dhembase në zhvillimin urban tëPolisit një rol të rendësishëm kaluajtur edhe rruga Egnatia qëkalon nëpër Polis. Thuhet gjith-ashtu nga gojëdhënat se Polisiështë sulmuar dy herë nga tur-qit dhe ka pjesë që ky ka qënëshku i çvendosjes së popullsisëpër në jug, në Mokër. ToponimiPolis nga greqishtja e vjetër dotë thotë qytetërim ose fillimqytetërimi dhe fakti që është sul-muar dy herë nga turku dësh-mojnë se ai ka qenë një qëndërurbane e konsoliduar dhe mefillim qytetërimi.

Po kështu edhe për fisin ePallës legjenda thotë që vjen ngaMolla e kuqe si edhe tre të parat,ky është një variant dhe variantii dytë thotë se: vjen nga Molla ekuqe e Maqedonisë (ky toponimshqip ndodhet në veri të Maqe-donisë por unë nuk kam mun-dur të saktësoj më tej).

Sipas legjendës fisi Palla nëÇezmën e Vogël dhe ai në Çezmëne Madhe kanë ikur nga MollaKuqe për punë hasmërie dhe janëvendosur në fshatrat e Divjakës,nuk dihet sa rrinë atje dhe ven-dosen aty ku qenë kanë ardhurnë Çezmë me mbiemër Agalliupor më vonë për hir të mbajtjesprej tyre të një lloj arme të kohëssë tyre që quhej Pallë edhe këtatë ardhur nga Divjaka marin mbi-emrin Palla që e kanë edhe sot.fisi Palla ka qenë 68 banorë në21 familje, në Çezmë tani ështëvetëm një familje.

Fiset Baçi dhe Guçe të ardhurnga Polisi, legjenda thotë se kanëqenë dy vëllezër, Braçer dheAgush prej ndarjes së tyre dalindy mbiemrat – Braçe – Baçi dheAgush – Guçe edhe këto janënga familjet e mëdha të fshatit.

Në qershor – korrik të 1915kur Lufta e Parë Botërore kishtefilluar, serbi që kishte ardhur nëMokër që për rastin konkret ish-te në Llëngë, nis një togë ush-tarë për të djegur Baçin, motiviishte se në familjen e Baçit ishtestrehuar e kish ndenjur frënguqë ish në koalicion me austro-hungarezin të cilët ishin kundër-shtarë të serbit, por, mbasi in-formohen për gjëndjen që po kr-ijohej. Brahim Baçi që kryesontefamiljen, mbledh miq, shokë, tëafërm e simpatizantë i ze pritëtogës serbe dhe e shpartallon,mbas kësaj përplasje serbët e mbe-tur largohen për të ardhur përsëri.

Pak ditë pas kësaj që ndodhiserbi kapi 9 burra të fisit Pallaku ishin me gjënë e gjallë në pyll,te kroj i Penjës edhe këtu të fshe-hur nga serbi. Të 9-të burrat pasiu kishin marrë armët që i kishinfshehur të gjithë në një vend, ulidhën me një litar në kohën epushkatimit tre burra prenëlitarin dhe ikën në pyll kurse 6veta u vranë. – Ali Palla, Myredi-ni, Qemali, Shazhi Mehmet Ripo,midis të pushkatuarve njëri shpë-toj dhe iku mbasi nuk e kishtezënë asnjë plumb. 5 të vrarët uvarrosën aty ku u vranë në fundtë sheshit para se të vesh te kroji penjës dhe qe prej asaj kohevendi mori toponimin (varret ePallës) dhe kështu vazhdon tëquhet edhe sot.

Nga Zabit CUKU

Në Kandavinë antike bëntepjesë edhe katundi i Librazhdit.Osmanët kur erdhën në shek-ullin e 15-të pas luftrave të gja-ta e të përgjakshme, që të shua-nin kryengritjen e udhëhequrnga Gjergj Golemi, ata bënë tëparin regjistrim të popullsisë.Osmanët në vitin 1467 kanëregjistruar 38 shtëpi, në një fs-hat i vogël.

Rruga Egnatia kalonte nëbrgeun tjetër të Shkumbinit,dhe nuk përmendesh. Fshatifilloj të gjallërohet nga fundi iviteve 20-të, në shekullin e 20-të kur filloj të ndërtohesh rru-ga e re Elbasan–Korçë, dhe njëdegëzim rruge që lidhe Librazh-din me Dibrën, këtu punimet ukryen me punë angari nga ban-orët përgjatë rruges. Nga Mbretiështë dhënë urdhëri që secilikryefamiljar duhej të regjistron-te një numur të caktuar ditëshnë ndërtimin e rrugës në vitin1929.

Në regjistrimin e vitit 1923,Librazhdi kishte 71 shtëpi. Njëvit më vonë këtu u vendos qen-dra e një nënprefekture të re qëvarej nga Elbasani. Në vitin1945 kishte arritur në 115 sh-tëpi, ku banonin 899 banorë .

Filloi të zhvillohej që në pe-rudhën e qeverisjes së AhmetZogut, italianët filluan të ndër-tonin minerat e hekur-nikelit

Librazhdi në rrjedhën e historisëku kjo zonë ka qënë e pasur mesasira të mëdha .

Në qëndër të librazhdit undërtua një han, disa dyqane,postë-telegrafa dhe ndonjë go-dine administrative, pra këtoishin ndërtesat e para të fshatit.

Kafeja e Llaz Popës, ështëthemeluesi i vërtetë i qytetit tëardhshëm të Libraazhdit. Nëvitin 1958 Librazhdi u shën-drrua në qendrën e një rrethimë vete.

Në vitin 1972 në Librazhdkalon hekurudha në një terrenmalor Elbasan Përrenjas medrejtimin për në Gurin e KuqPogradec. Në këto kushte filloime gjërësisht shfytëzimi i mini-erave të këtij rrethi duke rriturme tej aktivitetin ekonomik. NëLibrazhd ka patur edhe një gar-nizon ushtarak, ky i ndërtuarqë në kohën e Zogut dhe të Ital-isë. Kështu në Babje në një ra-jon shumë të përshtatshëm nëkohën e Italisë është ndërtuarsi një garnizon ushtarak shumëi rregullt dhe tepër i fortifilkuarpër interesat e tyre pushtuesedhe për mbështetje në çdodrejtim, ishte një pike lidhse,siguruese dhe mbështetse.

Edhe pas çlirimit të venditnë këtë garnizon u vendosaënforca të Ushrrisë Shqiptare nënivel batalioni. Në vitin 1960 ukrijua në nivel Brigade këmbë-sorie, në vitin 1983 ne nivelDivizion këmbësorije, në vitin1992, kalon në nivel brigade

kembesorije dhe në vitin 2002garnizoni ushtarak i Babjes nëLibrazhd u reduktua .

Në vitin 1930-të në Librazhdkanë qënë ndërtesat e Popajve,Hani i Xhemal Bicit, ato të Me-hjes dhe rreth 5-6 shtëpi. Sh-kolla u hap në vitin 1939.

Në vitin 1967, mori njëfrymë të gjërë në jetën artistiketë rrethit mjeshtri i merituarSadi Halili, i cili u bë i famshëmme asamblin e valleve te krahinsdhe sidomos të Rrajcës. Edhetani Sadiu pse ka aftësi fizike tëkufizuara, prapë punon dhe jepmaksimumin për përhapjen dhegjallërimin e jetës artistike.

Studioja e piktorit Sami Rociafron shumë qytetarë çdo ditë .Ai është arsimuar në Tiranë,familja e tij ka ardhur nga Hotol-ishti në Librazhd që në vitin 1967.

Historianët e Librazhdit, qëjanë të shumtë, punojnë përpasqyrimin e historisë lokale.Vlen të përmenden librat AvniAlcani “Librazhdi,, shtëpiabotuese “Progres,, viti 2008,Shaban Gjura “Librazhdi dheLufta Antifashiste Nacionalçlir-imtare,, Tiranë, 2008, e shumee shumë të tjera.

Librazhdi si një nyje lidhëseka nevojë për një vemendje nëfushën e investimeve më tëmëdha sidomos në infrastruk-turën rrugore dhe një zhvillimtë fuqishëm të turizimit malortë cilin është shumë i bukurdhe ndër të veçantët.

Nëntor 200966666 MOKRAKUJTESE

65 VJETORI I ÇLIRIMIT TË ATDHEUT (1944-2009)

NAUN LLËNGA, LUFTËTARI TRIM I MOKRËS SËSIPËRME QË RA DËSHMOR PËR ÇLIRIMIN E TIRANËSNga LLAZI TONA

Në moshë të vogël dole malit për liripushka jote krisi në jugë e veriqë nga Korça plakë gjer në PeshkopiNaun te Ura e Farkës se çzure pusidhe vrave gjermanë, aq sa deshe tiplumbi i mallkuar të rroku në sygjithë Brigada e katërt për ty mbajti zi

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

Vitet kalojnë, por puna e të ndjerit Remzi do të mbetetpërherë në kujtesën e famil-

jes, të nipërve dhe shokëve të tij. Që nëmosh të re, ai u edukua nga një familjeatdhetare. Me çlirimin e Shqipërisë aindjeu rëndë varfërinë që kishte pllako-sur familjen, Mokrën dhe të gjithë Sh-qipërinë. Me mbarimin e shkollës, Rem-ziu iu përkushtua punës për të përmirë-suar jetën familjare. Dy ishin problemetmë madhore për të ndjerin, të vazhdon-te shkollën dhe të punonte për të jetu-ar. Jetën e tij e shikonte së bashku mefshatarët. Kudo ku u emërua me punë epërgjegjësi shtetërore të asaj kohe, ainë plan të parë ndihmonte ata fshatarëme të ardhura të pakta ekonomike.

Nauni lindi në vitin 1926 në Llëngë tëMokrës në një familje me ndjenja atdhedashëse.Gjyshi i tij Spiro mori pjesë në Luftën përpamvarësinë e vendit i inkuadruar në çetën epatriotit Pun Kokoneshi këto ndjenja utrashëguan dhe te i ati i tij Ndini, i cili push-timin fashist e priti me urrejtje të madhe. Nëvitin 1942 ai familjarisht u lidh me udhëheqësine Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare tëMokrës akademikun Reshit Çollakun. ShtëpiaNdinit ka qenë e hapur për udhëheqjen eLevizjes, për militantët por dhe i ka mbrojturata në ato raste kur ka qenë në rrezik.

Ndini së bashku me vëllezërit u aktiv-izuan që në fillim me Njësitin Gueril tëLlëngës që komandohet At. DhimitërKokoneshi dhe kanë marrë pjesë në shumëaksione si në Velçan, Osnoms, Guri i Kamjes etj.

-Jeta nuk ka kuptim për lirinë e atdheut, qëvjen i huaji e bëhet zot i vendit, të merrerzin, nderin, lirinë. Kjo nuk durohet. Këtoishin disa fjalë që u tha Nauni njerëzve tështëpisë, në ato ditë kur ngjeshi gjerdanindhe hodhi malierin krahash e doli partizansë bashku me xhaxhanë Kristo.

-Zakoni e do, or bir – i tha i ati duke eputhur në ballë, të uroj të dalësh faqebardhë…Shëndoshë dhe me Lirinë të kthehesh.

Kështu u nda ai me familjen.Tetëmbëdhjetë vjeç, ishte Nauni kur e nisi

Epopenë partizane. Mori pjesë në çetën parti-zane të Mokrës, Batalionin e Mokrës e më vonënë Batalionin e Dytë të Brigadës së KatërtSulmuese. Atje ai u bë shpejt një luftëtar izjarrtë dhe i vendosur për çlirimin e vendit.Atje ai u kalit dhe fitoi cilësi e veti të reja tënjë luftëtari të vërtetë. E mbi të gjitha atij iushtua urrejtja për armikun nuk përmbahej mesulmet. E qortonin, shpesh shokët që të mosqëllonte në këmbë.

-Keni të drejtë – u thoshte ai – veten duhetta ruajmë; armikun ta godasim, ta vrasim. Poi shihni? Nuk durohen. Shikoni sa gjermanë ugrumbulluan atje! Nuk të vjen të shkosh e t’ishuash të tërë me nje bombë?

Kështu luftonte vazhdimisht. Ai qëllontepa pushim e agresohej mbi armikun.

Kush nuk e njihte Naun Llëngën me Batal-ionin e Dytë të Brigadës së Katërt Sulmuese,për guximin, shkathtësinë, trimërinë dhe sjell-jen e tij me shokët në luftën me armikun.

Me shumë beteja të zhvilluara si në Qafëne Thanës, Guri i Kamjes, Kamenicë, Zefdan,

në Bone e Çermenikës, Peshkopi, Lurë, Mird-itë, Labinot e deri në Luftën për Çlirimin eTiranës spikati trimëria dhe guximi i këtij par-tizani. Naun Llënga në këto luftime ishte gjith-monë në ballë të aksioneve i pamëshirshëm mearmikun.

-Lemizhdë po më duken megjithatë janë tëarmatosur mirë – thoshte ai – gjaku mu ndeztani. Kam hak për të marrë.

Në luftimet për çlirimin e Peshkopisë ko-mpania e parë e Batalionit të Dytë i ishte cak-tuar detyra që të sulmohej armiku nga krahu idjathtë. Lufta filloi ashpër. Lufta mori përmasatë mëdha. Partizanët me pushkë e bomba doreu hodhën me sulm të furishëm mbi armikun.Kudo dëgjoheshin breshëritë e zjarrit të armëvepartizane, dëgjohesh dhe zëri i Naun Llëngës.Automatiku i tij vinte zjarr të pandërprerë mbiforcat armike . Në këto beteja ai fitoi admir-imin dhe respektin e shokëve pa guximin dhetrimërinë e rrallë.

Në Luftën për Çlirimin e Tiranës Naun Llën-ga i jepet titulli oficer dhe i caktohet detyra ko-mandant toge të cilën e kreu me nder ashtu siç ika hije një partizani deri në fund të jetës së tij.

Në këto luftime u dallua në shumë aksioneqë ndërmorën partizanët në drejtim të Pal-latit të Brigadave, Qyteti i nxënësve, Tiranëssë Re etj.

Gjermanët duke qenë nën trysninë e forcavepartizane ishin strukur brenda në qytet dhenuk guxonin të dilnin nga qyteti por prisninndihmë nga forcat që ndodheshin në Jug.

Kompania që ndodhesh në afërsi të Urës sëFarkës kishte marrë urdhër nga Shtabi i Batal-ionit që të godiste gjermanët që ishin në postepër ruajtjen e Urës. Për të kryer këtë detyrë jungarkua Naunit me efektivin e togës së tij.Aksioni ishte mjaft i vështirë për ta kryer, porNauni me zgjuarsinë që e karakterizonte gjetivariante për ta kryer këtë aksion të rëndësishëm.

Ishte 4 Nëntor i vitit 1944. Rrezet e diellitshndrrisnin sikur të ishte pranverë. Degët epemëve binin lehtë për tokë. Naun Llënga bashkëme partizanët ju afrua shtëpisë që ishte afërUrës dhe futen brenda shtëpisë që ishte ballëpër ballë me postën e gjermanëve.

Nga kjo shtëpi filloi të vërshojë furishëmautomatiku i Naunit. Me breshërinë e parëvret katër gjermanët dhe plagos disa. Ky kaqenë një aksion i shpejtë dhe i befasueshëmmbi armikun që i përjetoi për disa minuta.Por një i plagosur rëndë qëllon mbi luftëtarindhe komandantin e togës Naun Llënga, i ciliqëllonte mbi armikun pa lëshuar armën ngadora deri në sekondën e fundit të jetës së Tijduke frymëzuar me trimëri shokët e tij. Kësh-tu pushoi së rrahuri zemra e zjarrtë e burrit tëMokrës së Sipërme, dëshmorit të LANÇ NaunNdini Llënga.

Populli i Tiranës i ka ngritur një përmendoreafër varrezave të Dëshmorëve të Tiranës. NdërsaKomuna e Mokrës së Sipërme i dha titullin “KRE-NARIA E MOKRËS”.

REMZI LEKA DO TE MBETET NJE MOKRAR I NDERUARGjithmonë në shpirtin e tij bënte çmospër tu sistemuar në punë. Edhe nësistemin diktatorial kishte korrupsionpor ai kurrë nuk u pajtua me këtë njollëtë keqe të shoqërisë. I thjeshtë dhe gojëëmbël jetonte me bashkëfshatarët dhepunëtorët.

Në vizitat shoqërore që ai bënte tekmiqtë e shokët kërkonte thjeshtësi dhëçiltërsi. Nuk donte t'i vinte në siklet përprit jet e traditat bujare mokrane. IshteI prerë dhe i vendosur kundra prirjevete shumta që rëndonin shëndetin enjerëzve e të ekonomisë familj are.

Gjithmonë kënaqej me këngëtmokrane që i këndoheshin luftës përçlirimin e vendit apo dëshmorëve tëgjithë Mokrës. Trimave Zallorë që me

trimëri mbrojtën tokat nga pushtuesite fuqishëm. Ai kënaqej nga tregimet ekushërinjve të tij, Luman Leka e BariLeka si dhe dajës së tij Hasani. Të gjithakëto e shumë ngjarje të tjera ishin njëfrymëzim për Remziun. Në kohën edemokracisë, Remziu u ul me banim nëPogradec. Në çastet e jetës kur po plotë-sonte dokumentat për pension thoshte:Cdo ditë do të dal buzë liqenit të Pogradecitme nipërit dhe mbesat. Familja për Rem-ziun ishte e shtrenjtë. Në këtë dy vjetorkanë lindur nipçe por ti Remzi nuk I sheh.Vdekja tragjike më 29 shtator 2007 prekufamiljen, miqtë e shokët. Të kujtojmë epërulemi para teje. Ti do mbetesh i paha-rruar për familjen, miqtë e shokët!

Fatmir BALLIURemzi LEKA

Vdekja e shpejtë, tmerrësishte beftë e mikut tonë të dashur,Guri Tola, të gjithë ne shokëve tëtij, na trishtoi skajërisht. Si mundtë ikte ashtu Guri, pa lajmëruar,pa thënë asnjë fjalë, asnjë ama-net. Pse vendosi të shkojë në atëbotë befasisht, si i zemëruar metë gjithë? Prej 16 korrikut tëhidhur kur iu shfaq së pari dhim-bja e stomakut, nuk kaluan as dymuaj nga largimi përfundimtarnë gjumin e pafund. Ne e morëmvesh njëri pas tjetrit lajmin e hidhur.

Ishte operuar dhe nuk ndihej mirë, vetëm kaq.Një grup miqsh i shkuam në shtëpi ta

shikonim pa menduar se nuk do të mund tashihnim më asnjëherë, madje as atë radhë.Marjeta na tha se sapo e zuri gjumi, se ka netëtë tëra pa fjetur, se po qetësohet...

Kjo ishte dhimbje e rëndë. Shpesh pesha esë keqes bëhet e plumbtë, përtej reales, kapër-cen caqet e zakonta. Trishtimi amplifikohet sirrokullimë tërmeti në një natë të qetë kur askushnuk e pret. Të trishtuar, të prerë në fytyrëshikonim nënën plakë që nuk e dinte sëmund-jen e djalit të vetëm dhe besonte se do të shëro-hej së shpejti. Ajo dukej e qetë, e sigurt; Gurii saj, djali simpatik, i miri i nënës do të ngri-hej nga shtrati pas ca kohësh dhe do të bashko-hej me shokët e tij. Na shikonte me shpresë tëmadhe sikur ne do ta shëronim, apo do të për-shpejtonin shërimin e tij. Si mund të vdiste Guripara saj? A ka kob më të mdh se të ikë djali dhetë rrojë nënëzeza? Ajo e rriti jetim fare të vogël,me njëmijë mundime, tërë jeta e saj ishin fëm-ijët, ishte Guri, djali i saj i mrekullueshëm.

Në shpirt m’u mblodh një lëmsh dhe nukmunda të mbaj lotët. Ajo më shikoi me habi!Ula kokën i zënë në faj përpara asaj nëne tëmirë e të dhembshur si të gjitha nënat mokrare.

Nga situata tejet e rëndë na nxorri KoçoPihoni, gjithnjë i ekuilibruar, i qetë dhe i mirëpërmbi të gjithë ne të tjerët zemërpula.

- Alfons, martohu, - iu drejtua djalit tëGurit, - mos e bëj si unë që i kam djmtë evegjël kur duhej të isha bërë gjysh me kohë.

E shikuam me habi. Na u duk mendjele-htësi në atë situatë të rëndë, po çuditërisht fy-tyra e tij ishte e qetë, disi indiferente. Unë ekuptova saktësisht shokun tim të mirë babax-han. Ai deshi të dilte mbi situatën e rëndë, umundua t’i japë kurajë nënës së Gurit, Mar-jetës dhe Alfonsit. Ishte një përpjekje e mençur,përmbi mundësitë e të tjerëve. Përparim Ka-lanxhi e shikoi me inat për atë gafë të pafalshme.

Nëna vuri buzën në gas.- Të lumtë ajo gojë o bir, - iu drejtua Koços,

- i themi të gjithë po nuk do. I ati e ka plagë nëzemër martesën e tij. Një djalë ka, s’ka faj.

Si pakuptuar u kapërcye ajo atmosferë engarkuar me ndiesi të hidhura. Të gjithë kish-in nevojë të bisedonin tjetër gjë, askush nuk edonte vdekjen që trokiste me dorën e rëndë naatë shtëpi të thjeshtë e të pastër mokrare aty nëlagjen Kala të qytetit të Pogradecit.

Dhjetë ditë më vonë një mëngjes vjeshte të

vrejtur ra telefoni im: - Istref, Guri na la, u thuaj

shokëve, përgatit diçka për talexuar në varrim.

Ishte LLambi Buzo, kunatii Gurit dhe shoku im i vjetër.

Nuk e kuptova tamam apovetëdija ime nuk e përceptoi dotatë “Guri na la”, nuk e dëgjo-va pjesën tjetër, kërkesën ethjeshtë e të rëndë, të flisja nëvarrimin e tij. Menjëherëlajmërova shokët që më ranë

ndërmend. Me zë të dridhur dhe lot në sy ujepja lajmin e rëndë, “Guri na la”.

E përcollëm shokun tonë të dashur nëvarrezat e qytetit atje në gështenjat. Nuk mundta harroj kurrë atë ditë të vrejtur vjeshte. Dukejsikur vjeshta mbante zi dhe qante me lot prejshiu. Gjethet e zverdhura të gështenjave napreknin lehtë butësisht. Donin të na jepninkurajë të mbanim lotët, të mpaknim dhimb-jen që buronte te të gjithë.

Kur arkivoli po rrëshqiste në gropën e zezëu dëgjua kuja e dhimbshme e të bijave:

- O babi mos ik!Mes lotëve të vajzave, Marjetës, djalit,

nënës kërcure, të afërmëve të shumtë dhe miqvetë pafund nisi Guri Tola jetën tjetër tëamëshuar.

Zootekniku i talentuar, i cilësuar nga ek-spertët si specialist blegtorie nga më të mirët errethit të Pogradecit, tani nuk jeton më. Ne,shokët e tij e kujtojmë shpesh, sa herë vjenrasti kudo kur mblidhemi tok.

- Guri Tola ishte i rrallë, i ndershëm përtejtë zakonshmes, i mirë në thelbin e tij njerë-zor. I kishte shokët e rrallë, - thotë Feim Jas-harllari, ndër miqtë më të afërt të tij.

Feimi i pashëm, burrëror nuk e fsheh tr-ishtimin. Vështrimi tretur diku kërkon profi-lin e shokut të tij, që nuk rron më.

- Nuk e prish dot numërin e celularit teGurit, - thotë sypërlotur, - më duket se po t’ibie do të përgjigjet.

Dhori Vako, ndër shokët e tij të afërt thotëi menduar dhe i prekur:

- Ishte ndër njerëzit e veçantë me një kor-rektësi të admirueshme, skrupuloz në punëdhe i përkushtuar. Te Guri të gjithë shihninnjeriun e pnës, i drejtë dhe besnik në mar-rëdhënie me njerëzit.

Mokrari i mençur, portreti i tij i ëmbël,fjala e menduar dhe e ngrohtë duket sikur ekanë sfiduar vdekjen, e cila nuk ka mundurta largojë Gurin tonë të dashur në gjumin epacak. Ai vazhdon te jetë mes nesh shokëve tëtij, në gjirin e familjes model, shpirti i tijendet përreth, na përkëdhel butësisht me dorëtë padukshme prej ajri dhe ne bëhemi më tëndjeshëm, më të mirë...

Nuk munda t’i them këto fjalë në varrim,ndaj e ndjeva detyrë t’i shkruaj për të gjithëmiqtë dhe të afërmit e tij të shumtë. Dua t’uthem të gjithëve se njerëz si Guri Tola jetojnëgjatë në kujtesën e atyre që e njohën.

Istref HAXHILLARI

Kur largohet një mik i dashur(In Memoriam - Guri Tola)

Nëntor 2009 77777MOKRAPERSONALITET

Nga Zenun FERO

Historia e ShoqërisëBiblike në Shqipëri

Gjerasim Qiriazi, ka përshkruar jetëne cubave, bisedat e tyre dhe të gjitha atoqë i kanë ndodhur nga 12 nëntor 1884deri 25 prill 1885, gjashtë muaj sa kaqënë pengu i tyre. Dorëshkrimin e la nëgjuhën shqipe, por nuk është gjetur,prandaj libri është bërë nga përkthimi itij nga anglishtja.

Libri “Pengu i Kaçakëve,, i GjerasimD.Qiriazit është përkthyer në gjuhënangleze nga J. W. Berdi, u botua nëLondër në vitin 1902, nga ReligionusTract, Society. Libri u botua për herë tëparë në gjuhën shqipe në prag të 100vjetorit së vdekjes së Gjerasim Qiriazit,nga shtëpia botuese “Kartë e Pende,, nëvitin 1993.

Shoqëria Biblike u formua në Anglinë vitin 1804, me qëndër në Londër, meqëllim që të realizonte përkthimin, sh-typjen dhe shpërndarjes e Fjalës së Per-endisë, në mbarë botën. Për Shqipërinëajo filloj të interesohej më 25 gusht1816, dhe pas vizitës që bëriDr.Aleksandër Tomsonit skocez, për tetëditë në Tiranë, Elbasan Berat. Atij i re-komanduan një shqiptar, që të përk-thente librat në Shqip, që kishte stu-doiuar në Maltë dhe ndodhej në Tunizi,Konstandin Kristoforidhi.

Më 7 Janar 1865 Kristoforidhi, ishpreh kënqsinë e tij, Shoqërisë Biblike,që më në fund vendosi të bëjë diçka përShqipërinë. Më 31 gusht 1870 Kristo-foridhi u kthye në Shqipëri në sherbimtë Shoqërisë Biblike për të shitur librintë cilët ai ishte munduar aq shumë t’ipërkthente. Më 1882, Dr. AleksandërTomsoni dëgjoi për një shqiptar të ri ngaManastiri, i cili sapo kishte mbaruarstudimet teologjike në Somokv të Bull-garisë. Më 18 Janar 1883 i shkruan, përtë punuar pranë Shoqërisë Biblike.Gjerasim Qiriazi e pranoi bashkë me li-bra shitësin Gjon Ciku.

Në pranverën e vitit 1884, Gjerasimikthehet në Manastir, dhe krijon njëbazë, nga e cila do të përhapte punën eShoqërisë Biblike në Shqipëri. Ai filloitë jepte mësime shqip për nxënësit eshkollës amerikane në Manastir, kursenatën mësonte të rriturit. Në shkollëne hapur në Korçë më 7 mars 1887, janëpërdorur botime të shoqërise Biblike.

Shoqëria Biblike, me botimet, shitjendhe shpërndarjen e literaturës shqipenëpër të gthithë vendin, përkrahu dhendihmoi fuqimisht luftën kundër anal-fabetizmit në Shqipëri. Në vitet e paratë Luftës Parë Botërore janë marrë mepunët e Shoqërisë Biblike dhe GjergjQirazi, Nuçi Naçi, Gligor Cilka, Anas-tas Sina e tjerë. Dr. Aleksandër Tomso-ni (Skocez) si përfaqësues i shoqërisëBiblike, njihet nga rilindasit më të njo-hur, duke përfshirë Naim Frashërin, JaniVreton, Petro Nini Luarasain, PandeliSotirin, Thimi Mitkon e të tjerë.

JETA GJASHTËMUJORE E GJERASIMD. QIRIAZIT ME KAÇAKËT

JETA ME KAÇAKËTMë 12 nëntor 1884 Gjerasim Qiri-

azi u nis nga Manastiri për në Korçë.Tek Qafa e Zvezdës, në grykën e Laj-thizës, kaçakët, me kapedanin e tyreShahin Matrakun e marrin peng, dhe ikërkuan që t’i sillnin pesëqind lira, më13 nëntor 1884. Kaçakët që e morënpeng ishin Shahin Matraku, ngaPopçishti, Lefter Nuri nga Bozhigradi,të dy kapedanë, Kajo Babjeni kapedan injë grupi 10-15 vetash, e shumë të tjerë.Nga Mokra, Llënga ishin TunKokoneshi, Rrapi Kokoneshi me trevëllezër), Narti, Laskë Kokoneshi ( i birii Tahirit ), Ban Kokoneshi (14 vjeç) ngaLahja, i biri i Nartit, Veseli, Hyseni. Këtady të fundit u ndanë nga të tjerët nëkohën kur më zunë peng, por gjatërrugës për në shtëpi i kapën e i shpunënë burgun e Manastirit, kur më zunëmua, ishin vetëm njëzet e dy vetë, pormë vonë u shtuan edhe të tjerë.(Gjerasim D. Qiriazi “Pengu i Kaçakëve“Shtëpia botuese “Kartë e Pendë” viti1993, faqe 35-36)

Shahin Mtarakun hallet e kishinbërë kaçak, kishte vajtur në Opar, kishtenjë grup kaçakësh, kishte një vulë, dheishte kaçak që nga viti 1875. Kaçakëtkaluan Maliqin, shkuan në Shipkë, nëKrushevë, në fshatin Osoje, në Ganu-kas, Popçisht, Kucak, në kasollet e Loz-hanit, në Strelcë, tek Shpella e Lugëve,tek Sharrat e Grabovës, më 8 prill 1885.

Tek Sharrat e Grabovës, filloi bisedame kapedan Shahin Matrakun. Ai i dhanjë letër që i vinte nga shtëpia. Kur elexoi Gjerasimit i rrodhën lot, mori veshtse të gjithë në shtëpi i kishte mirë. Sha-hini shkoi në Grabovë, ndërsa kaçakëtqëndruan tek sharrat në një kasolle. Ish-te nata e parë që Gjerasimi kuvendoi lir-isht pranë zjarrit, kishte për jastik njëkërciu të mirë druri dhe atë natë bëri njëgjumë mjaft të rehatshëm. Kishte katërmuaj që nuk shtrihej në dërrasa atë dimër,

por vetëm nëpër gurë, dëborë, e tokë.Në mëngjez, Shahin Matraku i jep një

copë byrek, e bukë gruri. Të nesërmen unisën drejt Llëngës, me Tun Kokoneshinqë i printe, ishin 28 kaçakë. Në dorësh-krimin e Gjerasim Qiriazit shkruhet “Dyshkëmbinj të mëdhenj nga dhjetë metratë lartë, që dukeshin si mure përkarshinjëri-tjetrit kishin vënë në mes një hapë-sirë të vogël, si kështjellë, u ngritën ka-sollet.. Pastaj premë degë bredhi, e ng-ritëm kasollet. Ngritëm dy të mëdha përtë gjithë.Tun Kokoneshi me ca të tjerëngritën edhe një tjetër te skaji i Kresh-tës. Buka na vinte nga shtëpia eKokoneshëve në Llëngë. Nga një herë disakaçakë venin në fshatrat përqark për tëmarrë bukë, sepse një shtëpi s’mund tëmbante dot me bukë njëzet e tetë frymësa ishim ne,, (faqe 126-127).

Shahin Matraku, Kajo Babjeni, e TunKokoneshi ishin kapedanët që drejtoninkaçakët në çdo drejtim.

NGJARJET NË LLËNGË,MOKËR.

Më 28 prill 1885, në shtëpinë eKokoneshëve kishte ardhur dikush me parepër lirimin e Gjerasim Qiriazit. U mblodhënShahin Matraku, Kajo Babjeni, Nuriu, dhei premtuan se do ta lironin.

U përshëndet me kaçakët, dhe nëmëngjes u nis i lirë, i printe Shahini. Nërrugë takuam Nikolla Zarçe, i cili kishtesjellë paratë e shperblimit, me një djalë qëquhej Man. Shumica e kaçakëve ngulënkëmbë që të lirohej Gjerasimi. Tërë atë ditëe kaluam duke kënduar e duke qëlluar nëshenjë me pushkë martine.

Para se të ikte, Shain Matraku, i dhuroinjë lirë, që ta kishte me vete Gjerasimi.Tun Kokoneshi dhe Lokja nga Skraparishoqëruan Gjerasimin. Të pestë, Tuni, Lok-ja, Zarçja, Mani dhe Gjerasimi morënrrugën, ndërsa Shahini u kthye me të tjerët.

Kaluam nëpër Mokër dhe arritrëm në

fshatin Lin në breg të liqenit të Ohrit.Aty deri në Ohër kaluam me lundrim mevarkë. Për të marrë Gjerasimin, kishinardhur në Lin vëllai i tij Kosta dhe GjonCiku. I zoti i stanit në Lin i priti mirë atënatë, në mëngjes u nisëm drejt Ohrit.

Në Ohër shkuam në shtëpinë eZarçes, aty Gjerasimit i dhanë një palërroba të reja. Ato të vjetrat i futi në hebetëe kalit dhe i shpuri në Manastir. Atë natëatë se merrte gjumi, dhe në të gëdhirë moriudhën për në Manastir. (Gjerasim Qiriazi“Pengu i Kaçakëve,, faqe 145)

DISA KAPEDANË E KAÇAKË NËMOKËR E VËRÇË.

Kapedan Jaçe Jolla, i pari i fisitJolla,drejtonte Poraçanin. Ai mbrojti fs-hatin nga turqit, nga tërë burrat e fisit tëtij mbeti gjallë vetëm ai.(Istref Haxhillari’’Bari Ujkut” shtëpia botuese Toena,, Ti-ranë 2009 faqe 213). Fisi u largua, ShënMërena i priti, emrin e vendit i’a vunë Jollë.I pari i Shën Marenës., udha tokë, i bëribujq të Manastirit.

Kaçaku Kapo Mato, rrinte në malet eLenies, bashkë me grupin e tij. Kapua ish-te nga fshati Rashtan, Vërçë, dhe aktivi-teti i tyre ishte edhe në Mokër. Ushqimine siguronin nëpër fshtara merrnin bagëtitë imta e i grumbullonin në Lenie. Tre-gon Asllan Fero (gusht 2006) se një herëkishin marrë bagëti me forcë në fshatinHomçan, dhe banorët i ndoqën deri te urae Slabinjës. Një herë tjetër morën bagëtite stani i Rapçes, por banorët e Velçanit irrethuan, e i lanë bagëtitë.

Arif Biba tregon, (Korrik 2009), sekaçaku Kapo Mato kishte në grup edheTele Masati, nga fshati Kukër, XhileQyrkun, Kukër. Ishin të armatosur dheshkonin deri në Strugë, dhe lëvizninnatën.Turqit, kishin vajtur në fshatinRashtan, e kishin arrestuar, dhe do e dëno-nin. Por me shpejtësi u lajmëruan ban-orët e fshatrave për rreth, dhe erdhën errethuan turqit, dhe këtë të fundit e liru-an. Kapo Mato, nuk i vrau turqit, u moriarmët, u’a uli me kokë poshtë, i shoqëroideri në Mokër, ku i la të lirë të shkoninnë Strugë. Kjo u bëri pëshrtypje të gjithëVërçës, Mokrës e dëgjua deri në Pogradec,Ohër, Opar,Gorë. Tregojnë, se një ngjarjekishte tronditur rëndë.

Në Mal të Thatë, kishte lidhur njëçoban pas një druri dhe i kishte marrëtufën e bagëtive. Por kur u kthye pas njëviti, tek druri, gjeti eshtrat e çobanit, dhepas kësaj nuk bënte më të tilla veprime.

Në jetën prej kaçaku, vrau gabimishtdjalin e tij. Jeta familjare i ka shkuar jomirë, u martua tre herë, dhe gruaja ështëndarë nga jeta në vitin 1962.

Miqësia e tij në Mokër vazhdon në disafshatara, si në Velçan, me fisin Lufo, nëSlabinjë me fisin Balliu e tjerë, por kishteedhe hasmëri, në Çezmën e Vogël, nëVelçan, Homçan e tjerë: Dëgjonte shumë,në Rashtan, Hajdar Mato, dhe Lufot nëVelçan, ata i kishte miq. Sipas burimevegojore, Kapo Mato është ndarë nga jeta rrethviteve 1930-të, la një familje të madhe medjem e vajza. Natyrisht ai ishte i fuqishëm,trim por ka pasaur edhe anë negative, qëvepronte i nxituar herë pas here .

Kaçakët nuk u konsideruan si keqbërësnë cepat e historisë. Përkundrazi në çdoetapë, u futën në komunite të ndryshmedhe bënë pjesë aktive. Me zgjerimin eRomës në Perandori, dhe në lindje patinjë zhvillim të fuqishëm të inkursionevenë tokë të tipit piratesk dhe Pompeu imadh u ngarkua nga Senati në vitin 67para krishtit, ta luftonte.

Nëntor 200988888 MOKRA DOSSIER

GJURMË TË LASHTESISË

KOMUNIKACIONI TOKËSOR SHQIPTAR, NGA LIDHJA EPRIZRENIT DERI NË SHPALLJEN E PAVARËSISË (1878-1912)

Nga Llazi TONA(Vijon nga numuri i mëparshëm)

Burimet arkivore hedhin dritëmbi kontribut që kanë dhënëmjetet e transportit për Ushtrinë

e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për tëplotësuar nevojat e saj me armë, ushqimedhe veshmbathje në sasi dhe kohën e cak-tuar. Bie në sy fakti që vitet e stuhishmetë Lidhjes kanë nxjerë urdhëresa që shpre-hin interesimin për organizimin e trans-portit ushtarak këshillave për trofetë eluftës, Lidhja u ngarkoi detyra të veçantapër regjistrimin dhe ndarjen e kafshëveqë do t’ju merrnin si plaçkë lufte armikut.

Dokumentet e Lidhjes shqiptare tre-gojnë shumë mbi shërbimin e transportitushtarak për mbrojtjen e tërësisë së kufijvetë veriut dhe të jugut. Në mënyrë tëveçantë del në pah përdorimi i kafshëveqë populli shqiptar dha për mbrojtjen ePlavës dhe Gucisë. Nga dokumentet delse atëhere çdo ditë niseshin nga Shkodrapër në Tuz 60-100 kuaj me miell, përveçmaterialeve ushtarake e veshmbathje përforcat vullnetare. Me qindra kuaj tëngarkuara me armë dhe ushqime dërgo-heshin nga krahina të ndryshme të ven-dit në drejtim të Veriut. Karvani i parëpërshkoi nga Shkodra me një karvan prej60 kuaj të ngarkuar me materiale lufte.Një karvan nisej nga Peja me treqin qaseme miell, 200 martina, fishekë. Po kësh-tu dhe nga krahina të tjera.

Më 1902 në vendin tonë u ndërtuarruga për lëvizje me anën e kafshëve dheqerreve. Kjo rrugë fillonte nga Manastiri– Korçë – Janinë me një gjatësi 200 kilo-metra Inxhinjeri Italian që merrej me cak-timin dhe matjen e rrugëve shpërblehej(30 qindarka ari ose flori) për kilometër.Gjithsej mori 2600 napolona ari. Punë-simin e rrugës, si gërmime, çeljen e kana-leve dhe thyerjeve, shtrimin e çakullin e

bëri popullsia e vendit me punë angarie.Më 1894 Kosova mbante lidhje me

Selanikun sidomos për ndërtimin e hek-urudhave. Kështu më 1894 u ndërtuahekurudha Manastir-Selanik. Më 1896 undërtua hekurudha Selanik-Stamboll.

Në vitet e para të shekullit XX-të mehekurudhën Selanik-Mitrovicë u ekspor-tuan 4000 ton produkte bujqësore e tjera.

Ndërsa tabela e qarkullimit të mall-rave dhe udhëtimit sipas stacionevedukej kështu (shih tabelen poshte).Nga gjithë sasia e grurit në Vilajetin eKosovës eksportohej më se 3/4 e tyrekjo për në Selanik.

Më 1902 u fillua ndërtimi nga të dyanët i rrugës nga manastiri-Elbasan. Poshumë pak u bë sepse ju dha rëndësindërtimit Manastir-Ohër si dhe pjesae rrugës Elbasan-Fusha e Shushicës –Fusha Bullit – Polis rrugë këto për kar-vanxhinjtë.

Më 1908-1909 u ndërtua pjesa errugës prej Qukësi në Hotolisht.Punimet u bënë nga një kompani ush-tarësh turq të dënuar për arsye se kish-in marrë pjesë në një kryengritje. Në

ndërtimin e kësaj rruge morën pjesë dhebanorë të zonave përkatëse jo vetëm qëpagonin taksat por dhe punë angari.

Me krijimin e Qeverisë shqiptare më1912 pra me fitoren e Pamvarësisë sëShqipërisë populli shqiptar nuk trashë-goi nga sundimi otoman asnjë rrugëautomobilistike veçse 100 km rrugë qëmund të tërhiqeshin mjetet me anën ekafshëve (karroca apo qerre).

Pak e dinë dhe shumë nuk e dinë senga fundi i shekullit XIX dhe fillim tëshekullit XX Prof. Antonio Baldaci Ak-ademik i Shkencave të Bolonjës, tëBukureshtit të Budapestit, te Anthinandërmori një varg studimesh të thelladhe shumë të dobishme me një sinqer-itet të madh dhe një përvojë udhë-timesh nëpër Shqipëri (25 vjet). Udhë-time dhe kërkime nëpër Shqipëri. Aibëri vizitë dhe në qytetin e Pogradecitdhe kreu studime e kërkime shkencorenë Niçe e Llëngë.

“Komuna e Llëngës – shkruan ai nëLibër – ka pasur 7000-8000 shtëpi. Niça6000-7000 shtëpi aq dhe Grabova ndërsasot deri në 100 shtëpi. Në to ai bën stu-dime dhe kërkime shkencore në mënyrëtë veòantë në pyjet e stërmadhura tëLlëngës si në Kurrorën e Valmarës,Gurë, Gur-Top, në Lenie të Niçes, nëpyje të Grabovës dhe në disa pyje të tjeratë Shqipërisë.

Rëndësi ai i kushtoi dhe gjallesavetë tjera si Flora dhe Fauna pra kafshëvetë egra dhe bimëve mjekësore që rritennë pyll.

Ai zbuloi 200.000 mijë bimësh qëndodheshin nëpër pyjet e Shqipërisëdhe i dërgon ato nëpër muzetë eEvropës si Romë, Paris, Berlin, Vjenë,Moskë, Londër etj. Një pjesë e kon-siderueshme e tyre akademiku AntoniaBaldaci i zbuloj në kurrorën e Valmarëssë Llëngës dhe në pyjet e Niçes. Mjaftnga këto bimë morën emrin “Baldaç”.Çdo udhëtim që ai bëri në këto zonashoqërohej dhe mbrohej nga çeta eKokoneshëve.

Kokoneshët – shkruan ai në Librine tij – janë një familje e madhe antike.Ata janë Kokon pra janë nga fisi Dukë,fis mbretëror. Kanë banuar midis Vlorësdhe Kavajës në Shën premtja. I madhi i

tyre ka qenë kryekapo të çetave deri nëJaninë. Një vit pas vdekjes së tijudhëheq djali i madh Thanasi”. (Shihlibrin).

Akademiku Antonia Baldaci botoidisa libra për Shqipërinë si “IntenerariAlbania”; “Studia Albanesi” etj. si dhembi njëqind shkrime nëpër gazeta dherevista të asaj kohe si: “Çështja sh-qiptare”; “Shteti i ri shqiptar”; “Mbipyjet e Shqipnis”; “Ripyllëzimi i Saza-nit”; “Të rimëkëmbim Ilirinë”; “Burimete Florës dhe Faunës”, në Shqipëri”;“Shqipënia monografi”; “Gjendja min-erare në Shqipëri” etj.

Në këtë shkrim do të përqëndrohempak për “komunikacionet në Shqipëri”sipas Librit “Rrugëtime Shqipëtare”(1892-1902) të autorit Akademik pra-ANTONI BALDACI.

“Komunikacionet janë sot tepër tëpamjaftueshme në Shqipëri dhe mandejas që ekzistojnë në kuptimin moderndhe civil, në Shqipëri mungojnë thua-jse krejtësisht rrugët për makina dhekarroca në kuptimin e saktë të kësajfjale. Është fare e vërtetë se mund tëkalojnë mjete transporti ndërmjetMjedës dhe Shkodrës, ndërmjet Dur-rësit dhe Tiranës dhe ndërmjet Beratit,Fierit dhe Vlorës (pa pjesët shkatër-ruese, ndoshta janë më shumë se 150km. rrugë karrocash të ndërtuara nëkohën e Turqisë) por edhe këto rrugëkanë nevojë të rindreqen.

Kanë mbetur vetëm rrugët e karrv-aneve të shumta në disa pjesë me kall-drëme sipas traditës romake të ndërtu-ar nga pushtuesit e mëparshëm.

Kjo mungesë rrugësh, që natyrishte ka vështirësuar qëndrimin, ka pen-guar përparimin politik dhe social sidhe ekonominë e lirë të të dy ndarjevetë mëdha të popullit për njohjen endërsjelltë: Gegët e Toskët sot janë tëndarë nga ndryshimet, fetare, katolikedhe islamike në Veri, ortodokse dheislame në Jug me përqindje më të mëdhatë myslimanëve në qendër domethënërajonin më të madh të zonës si dhe i tëardhmes të Shqipërisë.

Që Shqipëria të zhvillohet është edetyrueshme të ndërtohen këto rrugë:

1.Rruga Shkodër-Elbasan, nëpërm-jet Mjedës, Lezhës, Krujës, Tiranës dhemë tepër në Berat dhe drejt Vlorës.

2.Nga Durrësi në Vardarin e Shk-upit nëpërmjet Tiranës dhe Dibrës. Kjorrugë do të thithë produktet e Serbisë.

3.Nga Durrësi në Manastir, nëpërm-jet Elbasanit e Ohrit për të transportu-ar produktet e Maqedonisë.

4.Nga Mjeda në Prishtinë dhe nëDanub rrugë që ka për qëllim të ndih-mojë Shkodrën e cila për ndryshe do tëshuhet.

5.Nga Saranda në Gjirokastër me de-gëzimet për të lidhur këto qendra krye-sore të Epirit dhe për të lidhur këto mearteriet e sipërshënuara.

6.Një rrugë që duhet të jetë paraleleme Detin e Zi për në Dibër e deri në Ohër”.

Këto ishin devizat e Akademikut An-tonio Baldaci për komunikacionin tokë-sor shqiptar.

Qeveria provizore e Vlorës dhe PrinciVidi në Durrës nuk ju përmbajtën këtijstudimi të vëçantë për komunikacionintokësor shqiptar. Pra ato nuk bënë gjë.Ndikuan dhe ngatëresat shqiptare dhe atotë jashtme, që penguan pothuajse çdoveprim në këtë fushë. Ato ndërtuan vetëmnjë rrugë për qerre nga Tirana në Durrës.

(Vijon në numrin e ardhshëm)

Tiranë, më 20.10.2009

Stacioni Qarkullimi i udhëtarëve Qarkullimi i mallrave Ardhje ShkarkimNumri Shkuarje -ngarkim

Shkup 16482 17810 9254 36922 tonMitrovicë 3452 3496 3045 6533

Shqiptare ne fillm te viteve ‘900