VIỆN NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP THUỘC ỦY BAN THƯỜNG VỤ …

HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP:TS. NGUYỄN ĐÌNH QUYỀN (CHỦ TỊCH)TS. NGUYỄN VĂN GIÀUPGS,TS. NGUYỄN THANH HẢIPGS,TS. ĐINH VĂN NHÃPGS,TS. LÊ BỘ LĨNHTS. NGUYỄN VĂN LUẬTPGS,TS. HOÀNG VĂN TÚTS. NGUYỄN VĂN HIỂNPGS,TS. NGÔ HUY CƯƠNGTS. NGUYỄN HOÀNG THANH

PHÓ TỔNG BIÊN TẬP PHỤ TRÁCH:TS. NGUYỄN HOÀNG THANH

TRỤ SỞ:27A VÕNG THỊ - TÂY HỒ - HÀ NỘIĐT: 0243.2121204/0243.2121206FAX: 0243.2121201Email: [email protected]: www.nclp.org.vn

THIẾT KẾ:BÙI HUYỀN

GIẤY PHÉP XUẤT BẢN:Số 438/GP-BTTTT NGÀY 29-10-2013CỦA BỘ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG

PHÁT HÀNH - QUẢNG CÁOHÀ NỘI: 0243.2121202

TÀI KHOẢN:0991000023097VIỆN NGHIÊN CỨU LẬP PHÁPNGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦNNGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM(VIETCOMBANK), CHI NHÁNH TÂY HỒ

MÃ SỐ THUẾ: 0104003894

IN TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN IN HÀ NỘI

VIỆN NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP THUỘC ỦY BAN THƯỜNG VỤ QUỐC HỘI

Mục lục Số 02/2018

NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

BÀN VỀ DỰ ÁN LUẬT

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

CHÍNH SÁCH

KINH NGHIỆM QUỐC TẾ Ảnh bìa: Các chiến sĩ vui mừng vẫy chào tạm biệt, lên đường nhận nhiệm vụ mới tại Trường Sa.Ảnh: ST

GIÁ: 19.500 ÑOÀNG

www.nclp.org.vn

Nhận diện các mô thức giới hạn quyền con người trong pháp luật Việt Nam

TS. Bùi Tiến ĐạtTổ chức xã hội và xây dựng nhà nước pháp quyền

Trương Hồng QuangBảo đảm quyền con người, quyền công dân qua các quy định về nguyên tắc giải quyết vụ án dân sự

TS. Trần Phương ThảoBảo đảm quyền lao động và việc làm của người khuyết tật ở Việt Nam và việc gia nhập Công ước 159 của ILO

TS. Trần Thái Dương

Kiểm soát quyền lực ở đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ThS. Bùi Thị Phương Liên - ThS. Vũ Đình Lãm

Hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật thúc đẩy tích tụ, tập trung đất đai phục vụ phát triển nông nghiệp

TS. Nguyễn Minh Sơn - Bùi Thị Thùy Linh

So sánh các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ trong luật hình sự Cộng hoà Pháp và luật hình sự Việt Nam

TS. Đoàn Thị Phương Diệp

Quyền tự do báo chí trong Luật Báo chí năm 2016 và một số kiến nghị triển khai thi hành luật

ThS. Trần Huyền PhươngBiện pháp cưỡng chế đối với pháp nhân theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và những vấn đề đặt ra khi triển khai áp dụng

TS. Nguyễn Hải NinhBàn về chế định đại diện trong Bộ luật Dân sự năm 2015

Vũ Lan Phương

3

12

17

22

32

35

44

50

56

60

EDITORIAL BOARD:

Dr. NGUYEN DINH QUYEN (Chairman)Dr. NGUYEN VAN GIAUProf, Dr. NGUYEN THANH HAIProf, Dr. DINH VAN NHAProf, Dr. LE BO LINHDr. NGUYEN VAN LUATProf, Dr. HOANG VAN TUDr. NGUYEN VAN HIENProf, Dr. NGO HUY CUONGDr. NGUYEN HOANG THANH

CHEF EDITOR IN CHARGE:TS. NGUYEN HOANG THANH

OFFICE:27A VONG THI - TAY HO - HA NOIĐT: 0243.2121204/0243.2121206FAX: 0243.2121201Email: [email protected]: www.nclp.org.vn

DESIGN:BUI HUYEN

LICENSE OF PUBLISHMENT:NO 438/GP-BTTTT DATE 29-10-2013MINISTRY OF INFORMATIONAND COMMUNICATION

DISTRIBUTIONHA NOI: 0243.2121202

ACCOUNT NUMBER:0991000023097LEGISLATIVE STUDY MAGAZINEVIETCOMBANK

TAX CODE: 0104003894

PRINTED BY HANOI PRINTING JOINT STOCK COMPANY

INSTITURE FOR LEGISLATIVE STUDIES UNDER THE STANDING COMMITTEE OF THE NATIONAL ASSEMBLY OF THE S.R. VIETNAM

Legis No 02/2018

STATE AND LAW

DISCUSSION OF BILLS

LEGAL PRACTICE

POLICIES

FOREIGN EXPERIENCE

Price: 19.500 VND

www.nclp.org.vn

LEGISLATIVESTUDIES

Identification of the Limitation Modality of Human Rights in the Vietnamese Laws

Dr. Bui Tien DatThe Social Arrangements and the Rule of Law in Vietnam

Truong Hong QuangAssurance of Human Rights and Citizenship Rights under the Principle of the Civil Cases Settlements

Dr. Tran Phuong ThaoAssurance of Rights to Work and Employment of Disabled Persons in Vietnam and Accession to the Convention No. 159 of ILO

Dr. Tran Thai Duong

The Power Control in Special Administrative - Economic UnitsLLM. Bui Thi Phuong Lien

LLM. Vu Dinh Lam

Improvement of Policies and Legal Regulations for Land Agglomeration and Concentration for Agricultural Developments.

Dr. Nguyen Minh SonBui Thi Thuy Linh

Comparison of Crimes of Infringement upon the Marriage and Family Regimes in the Criminal Law of the Republic of France and the Criminal Law of Vietnam

Dr. Doan Thi Phuong Diep

Press Freedom Rights under the Press Law of 2016 and Recommendations for the Law Enforcenments

LLM. Tran Huyen PhuongThe Coercive Measures against the Legal Entities under the Criminal Procedure Code of 2015 and the Related Matters raised once the Law is being Enforced

Dr. Nguyen Hai NinhDiscussions of the the representative statutory in the Civil Code of 2015

Vu Lan Phuong

3

12

17

22

32

35

44

50

56

60

TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM1

1 BàiviếtlàkếtquảtừĐềtàinghiêncứukhoahọccấpbộnăm2016-2017:“Quyđịnhvềhạnchếquyềnconngười,quyềncôngdân-Thựctrạngvàgiảipháp”củaViệnNghiêncứuLậppháp,doGS.,TS.PhanTrungLýlàmChủnhiệm.

Bùi Tiến Đạt** TS. Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.

Tóm tắt: Bàiviếtnhậnđịnh,theokinhnghiệmphổbiếntrênthếgiới,cácquyphạmdướihiếnphápcóthểgiớihạncácquyềnhiếnđịnh,vìvậychúngtaphảinhậnbiếtmứcđộbảovệcủaquyềntrêncơsởphápluật.Tiếpđó,bàiviếtphântíchbốnmôthứcchínhcủaviệcgiớihạnquyềnconngườitrongphápluậtViệtNam.Cuốicùng,nghiêncứunàynêuracácvấnđềcầnquantâmtrongviệcủyquyềnquyđịnhvềgiớihạnquyềntrongthựctiễnphápluậthiệnnay.

Abstract: Thisarticleprovidesconclusionsthat,basedonthepopularpractices in the world, the infra-constitutional normsmay normally limit the rights under the constitutions. Itis necessary to recognize the extent of rights protectionaccording to the laws.Then, the article also provides theanalysis of four major types of the limitation on humanrightsinVietnam.Finally,thearticleidentifiesanumberofproblemsofdelegatedauthoritytoprescribelimitation-on-rightsnormsincurrentlaw-makingpractice.

Thông tin bài viết:Từ khóa: quyềnhiếnđịnh;giớihạnquyền;lậpphápủyquyềnLịch sử bài viết:Nhậnbài: 10/09/2017Biêntập: 21/09/2017Duyệtbài: 28/09/2017

Article Infomation:Keywords: constitutional rights; limitationonrights;delegatedlegislationArticle History:Received: 10Sep.2017Edited: 21Sep.2017 Appproved: 28Sep.2017

NHẬN DIỆN CÁC MÔ THỨC GIỚI HẠN QUYỀN CON NGƯỜI

1. Quy phạm dưới Hiến pháp và việc giới hạn các quyền hiến định

Một quyền hiến định được quan niệmnhưmộtnguyêntắcpháplý,theođóviệcthực

hiệnquyềnnàychỉhướngtớimứcđộthực

hiệnlớnnhấtcóthểvàđượcnhậnthứcvà

áp dụng tùy thuộc vào những hoàn cảnh

NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT

3Số 02(354) T01/2018

cụ thể2.Theoquanđiểmnày,mứcđộ thựchiệnmộtquyềnhiếnđịnh thườnghẹphơnphạm vi của quyền đómàHiến pháp nêura.Haynóicáchkhác,mứcđộbảovệcácquyền hiến định thường bị giới hạn.Theocách hiểu phổ biến trên thế giới, sự hạnchế/giớihạnđốivớimộtquyềnconngườinàođóđượchiểu làviệcNhànướckhôngchophép các chủ thể thụhưởngquyền cóthểthựchiệnquyềnđóởmứcđộtuyệtđối3.NếuNhànướckhôngđặtraquyphạmdướihiếnphápđểgiớihạnphạmviápdụngmộtquyềnhiếnđịnhnàođó,vềnguyêntắc,chủthểthụhưởngcóthểthựchiệnquyềnđómộtcáchtuyệtđối,haynóicáchkhác,quyềnđókhôngbịhạnchế.Phầnlớncácquyềnhiếnđịnhkhôngmangtínhtuyệtđối, tứcchúnghàmýhướngtớimộtchuẩnmựclýtưởng,nhưngtrênthựctếnhànướcnàocũngphảidùngnhữngquyphạmdướihiếnphápđểđặtramộtgiớihạnnhấtđịnhchoviệcthựchiệncácquyềnđó.

Việc nhận thức các quyền hiến địnhkhông chỉ dựa duy nhất vào lời văn hiếnphápmàcầntheotưduyhaibước.Theolýthuyếtnày,mộtquyềnhiếnđịnhđượcnhậnthức dựa vào phạm vi vàmức độ bảo vệ.Bước thứ nhất, hiến pháp ghi nhận phạmvicủaquyền;bước thứhai, cácquyphạmdưới hiến pháp xác định mức độ bảo vệquyềnbằngviệc áp dụnggiới hạnđối vớicácquyền tươngđối4.Cácquyphạmdướihiếnphápnàyphảnánhkháiniệmphápluật

2 RobertAlexy,ATheoryofConstitutionalRights,JulianRiversdịch(Oxford:ClarendonPress,2002),tr.47-9.ỞViệtNam,mộtsốquyềnthườnghayđượcxemxétnhưnguyêntắc(vídụ,quyềngiảđịnh/suyđoánvôtội-xem:ĐàoTríÚc,Nguyêntắcsuyđoánvôtội–nguyêntắchiếnđịnhquantrọngtrongBộluậtTốtụnghìnhsựViệtNamnăm2015,TạpchíKiểmsát,số2/2017,tr.37).

3 AharonBarak,Proportionality:ConstitutionalRightsandTheirLimitations(DoronKalirdịch,CambridgeUniversityPress,2012),tr.102.

4 AharonBarak,tlđd2,tr.19-21.5 NguyênvăntiếngAnh:“Intheexerciseofhisrightsandfreedoms,everyoneshallbesubjectonlytosuchlimitations

asaredeterminedbylawsolelyforthepurposeofsecuringduerecognitionandrespectfortherightsandfreedomsofothersandofmeetingthejustrequirementsofmorality,publicorderandthegeneralwelfareinademocraticsociety”(phầninnghiêngdotácgiảnhấnmạnh).

6 RichardClaytonandHughTomlinson(eds),TheLawofHumanRights(2ndedn,OxfordUniversityPress2009),tr.383.

7 “Quyphạmphápluậtlàquytắcxửsựchung,cóhiệulựcbắtbuộcchung,đượcápdụnglặpđilặplạinhiềulầnđốivớicơquan,tổchức,cánhântrongphạmvicảnướchoặcđơnvịhànhchínhnhấtđịnh,docơquannhànước,ngườicóthẩmquyềnquyđịnhtrongLuậtnàybanhànhvàđượcNhànướcbảođảmthựchiện”(khoản1Điều3LuậtBanhànhVBQPPL2015).

tạikhoản2Điều29củaTuyênngôntoànthếgiớivềQuyềnconngườinăm1948:“Trongviệcthựcthicácquyềnvàtựdo,mọingườichỉphảichịunhữnggiớihạndo pháp luật quy định,nhằmmục tiêubảođảmsự thừanhậnvàtôntrọngquyền,vàquyềntựdocủanhữngngườikhác,cũngnhưnhằmthỏamãnnhữngđòihỏichínhđángvềđạođức,trậttựcôngcộng,vànềnansinhchungtrongmộtxãhộidânchủ”5.

TòaánNhânquyềnChâuÂuđãluậngiảirằng,kháiniệmphápluậttrongcụmtừ“determinedby law”khôngchỉ là cácđạoluậtcủanghịviện(statutelaw)màcònbaogồmluậtcủaCộngđồngChâuÂu(EuropeanCommunity law), các quy phạm phi đạoluậtcủacơquanhànhchính(non-statutoryregulations), giải thích luật từ các bản áncủatòaán(commonlaw)vàcácquyphạmkhácdocơquannhànướcđặt ra (rulesofanationalbody).TòaánNhânquyềnChâuÂu nêu ra ba yêu cầu củamột quy phạmđược coi là pháp luật như sau: (1) sự hạnchếquyềnphảicócăncứtừphápluậtquốcnội; (2) pháp luật đó phải có thể tiếp cậnđược;(3)phápluậtđóphảiđượcthểhiệnrõràngđểcó thểdựđoánđược6.Cóthể thấyrằng,kháiniệmphápluậtcủaTòaánNhânquyềnChâuÂu tươngđồngvớikháiniệmphápluậttheonghĩa“quyphạmphápluật”ởViệtNam7.Theođó,cácquyphạmphápluậtđược chứa đựng bởi các VBQPPL khôngchỉ của cơ quan lập phápmà còn của các


4 Số 02(354) T01/2018

cơquannhànướckhác8.Vềbảnchất,kháiniệm quy phạm pháp luật một mặt nhằmbảođảmcácquyềncánhân,mặtkháccũngđặtracácnghĩavụ-tứclàhạnchếquyền.Dođó,Jean-ClaudeRicciđãcólýkhichorằng “quy phạmpháp luật cómục đích làđảmbảosựcânbằngnộitạigiữaquyềnvà nghĩavụ”9.2. Các mô thức giới hạn quyền con người trong pháp luật Việt Nam

Sựgiớihạncácquyềnconngườivốnđãdiễn ra theonhiềuhình thứckhácnhautrong pháp luậtViệtNam.Tuy nhiên, cầnlưuýrằng,chođếnnaycáchìnhthứcgiớihạnđóítkhiđượctiếpcậntừlýthuyếtgiớihạn quyền một cách tổng thể, mà thườngđượcxemxét từcácgócđộviphạmphápluật (VPPL), trách nhiệm pháp lý, cưỡngchếnhànước,cấpphép,đăngkýv.v..Vìlẽđó,phầnnàynhậndiệnvàphântíchcácmôthứcgiớihạnquyềnconngười trongphápluậtViệtNam.

2.1. Pháp luật cấm thực hiện hành vi VPPL và áp dụng trách nhiệm pháp lý

Mộtkhiphápluậtđưaraquyđịnhcấmthựchiệnmộthànhvi,cácchủthểpháplýtrongxãhộiđượcyêucầuphảikiềmchếthựchiệnhànhviđó.Đâychínhlàyêucầutuân

8 Xem:Điều4LuậtBanhànhVBQPPL2015vềhệthốngVBQPPL.9 Jean-ClaudeRicci,Nhậpmônluậthọc,Nxb.Vănhóa–Thôngtin,HàNội,2002,tr.72.10 HoàngThịKimQuế,GiáotrìnhLýluậnvềnhànướcvàphápluật.Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2015,tr.493.11 Nhưtrên,tr.396.12 Cáctộiphạm(viphạmhìnhsự)vàtráchnhiệmhìnhsựđượcquyđịnhtạiBLHSnăm2015(sửađổibổsung2017).13 CácVPHCvàtráchnhiệmhànhchínhđượcquyđịnhtạicácnghịđịnhquyđịnhvềxửphạtVPHCtrongnhữnglĩnhvực

cụthể(sốlượngnghịđịnhdạngnàyrấtlớn,khoảnghơn100nghịđịnh–consốnăm2007).Theotrangmạngwww.thuvienphapluat.vn,trongkhoảngthờigian4nămkểtừngàyLuậtXửlýVPHC2012cóhiệulựcđếnnay(01/7/2013đến19/8/2017),Chínhphủđãbanhành77nghịđịnhvàcácBộvàcơquanngangBộđãbanhành45thôngtưvà01thôngtưliêntịchvềxửphạtVPHC.

14 ViphạmkỷluậtvàtráchnhiệmkỷluậtđượcquyđịnhtạiLuậtCánbộ,côngchức2008,LuậtViênchức2010vàcácvănbảnhướngdẫn,quyđịnhchitiết.

15 ViphạmdânsựvàtráchnhiệmdânsựđượcquyđịnhtạiBộluậtDânsự2015.16 Điều1BLHSnêu:“Bộluậthìnhsựcónhiệmvụbảovệchủquyềnquốcgia,anninhcủađấtnước,bảovệchếđộxã

hộichủnghĩa,quyềnconngười,quyềncôngdân,bảovệquyềnbìnhđẳnggiữađồngbàocácdântộc,bảovệlợiíchcủaNhànước,tổchức,bảovệtrậttựphápluật,chốngmọihànhviphạmtội;giáodụcmọingườiýthứctuântheophápluật,phòngngừavàđấutranhchốngtộiphạm”.

17 “ĐểđấutranhphòngngừavàchốngVPHC,gópphầngiữvữnganninh,trậttự,antoànxãhội,bảovệlợiíchcủaNhànước,quyền,lợiíchhợpphápcủacánhân,tổchức,tăngcườngphápchếxãhộichủnghĩa,nângcaohiệulựcquảnlýcủaNhànước”.

18 Vídụ,Nghịđịnh81/2013quyđịnhchitiếtmộtsốđiềuvàbiệnphápthihànhLuậtXửlýVPHCnêuyêucầu:“HànhviVPHCphảiđượcmôtảrõràng,cụthểđểcóthểxácđịnhvàxửphạtđượctrongthựctiễn”.

thủphápluật10.CácquyphạmcấmđượcthểhiệnrõnétthôngquanhữnghànhvibịcoilàVPPL (hành vi vi phạmquy phạmcấmchínhlàVPPL), thườngđượcxếpvàobốnnhóm11: vi phạm hình sự,12 vi phạm hànhchính(VPHC),13viphạmkỷluật,14viphạmdânsự15.

Lý do chính đáng của quy phạm cấmViệcNhà nước đặt ra các quy phạm

cấmđoánphảicólýdochínhđáng.NhiệmvụcủaBộluậtHìnhsựnăm2015(BLHS)thểhiệnlýdochínhđángcủaviệcgiớihạncác quyền con người16. Lý do chính đángđểhạnchếquyềncũngđượcnêu trong lờinói đầu của Pháp lệnh Xử lýVPHC năm2002trướcđây17.Mụcđíchnày tuykhôngcònđượctrựctiếpquyđịnhtạiLuậtXửlýVPHCnăm2012,nhưngvẫnđượcxácnhậntrongchínhsáchxâydựngluật.Cácvănbảnphápluậtkhác,dùcóthểkhôngnêulýdo,mụcđíchchínhđángcủacácquyphạmcấm,vẫnluôngiántiếpxácđịnhtínhchínhđángnàytrongquátrìnhxâydựngchínhsách.

Những VPPL là sự giới hạn quyền mang tính cụ thể

Phần lớn các hành vi vi phạm hìnhsự,VPHCvà vi phạmkỷ luật thể hiện sựhạnchếquyềnmangtínhcụthể18.Tứclàvềcơbản,sựdiễnđạtcủaquyphạmphápluật


5Số 02(354) T01/2018

trongcáclĩnhvựcnàygiúpchúngtacóthểnhận biết được những hành vi nào khôngđượcphép thựchiện.Quađó,chúng tacóthểbiếtquyềnvàtựdocánhânbịgiớihạntrongchừngmựcnào.

Những VPPL là sự giới hạn quyền mang tính trừu tượng

Trongkhipháp luậthìnhsựvàphápluật xử phạt VPHC có thể định ra từngvi phạm hình sự và VPHC cụ thể, tronglĩnhvựcpháp luậtdânsự,Bộ luậtDânsự(BLDS)thườngchỉghinhậnnhữngnguyêntắcchungtrongviệc thựchiệnvàgiớihạnquyềndânsựvìlợiíchchungcủaxãhội(baohàmcảđảmbảoquyềnvàlợiíchhợpphápcủa người khác). Trong thực tiễn ở nhiềuquốcgia,tòaáncóvaitròrấtquantrọngkhiđưaranhữngánlệgiảithíchcáctrườnghợpmàquyềndânsựbịgiớihạnvìlợiíchchungcủaxãhội.Vìlẽđó,phánquyếtcủatòaáncũnglàmộtdạngquyphạmphápluậtdướihiến pháp được phép giới hạn quyền, nhưgiảithíchcủaTòaánNhânquyềnChâuÂunêutrên.

BLDSnăm2015đãthểhiệntinhthầncủachếđịnhquyềnconngười,quyềncôngdân trong Hiến pháp năm 2013. Theo đó,việc thực hiện quyền và nghĩa vụ dân sựkhôngđượcđingượclạilợiíchcôngcộng.BLDSnăm2015khẳngđịnhcácnguyêntắccơbảncủaphápluậtdânsự,trongsốđócóhainguyêntắcthểhiệnkhárõtinhthầncủaHiếnpháplà:“việcxáclập,thựchiện,chấmdứtquyền,nghĩavụdânsựkhôngđượcxâmphạmđếnlợiíchquốcgia,dântộc,lợiíchcôngcộng,quyềnvà lợi íchhợpphápcủangườikhác”(Khoản4Điều3)và“mọicamkết,thỏathuậnkhôngviphạmđiềucấmcủaluật,khôngtráiđạođứcxãhộicóhiệulựcthựchiệnđốivớicácbênvàphảiđượcchủthểkháctôntrọng”(Khoản2Điều3).

Đặc biệt, BLDS năm 2015 dànhriêngmộtđiều (Điều10)quyđịnhvềgiới

19 CácquyphạmcấmdạngnàyxuấthiệnrấtphổbiếntrongcácVBQPPL.Vídụ:cácngành,nghềcấmđầutưkinhdoanh(Điều6LuậtĐầutư);ngànhnghềtưnhânkhôngđượckinhdoanh(Nghịđịnh94/2017/NĐ-CPvềhànghóa,dịchvụ,địabànthựchiệnđộcquyềnnhànướctronghoạtđộngthươngmại);cáchànhvibịnghiêmcấmtronghoạtđộngtrợgiúppháplý(Điều6LuậtTrợgiúppháplý2017).

hạnviệcthựchiệnquyềndânsự:“cánhân,phápnhânkhôngđượclạmdụngquyềndânsựcủamìnhgây thiệthạichongườikhác,để vi phạm nghĩa vụ củamình hoặc thựchiệnmụcđíchkhác tráipháp luật” (khoản1).Nhưvậy,cóthểthấyĐiều3vàĐiều10BLDS đã thẩm thấu nguyên tắc giới hạnquyềnconngườicủaHiếnphápnăm2013.Tiếpđó,BLDSnêurađiềukiệncóhiệulựccủagiaodịchdânsựtrongmốiliênhệvớilợiíchchungcủaxãhội,baogồmyêucầu:“mụcđíchvànộidungcủagiaodịchdânsựkhôngviphạmđiềucấmcủaluật,khôngtráiđạođứcxãhội”(điểmckhoản1Điều117).BLDSquyđịnh“giaodịchdânsựcómụcđích,nộidungviphạmđiềucấmcủa luật,tráiđạođứcxãhộithìvôhiệu”(Điều123).Ởđây,viphạmđiềucấmcủaphápluậtvàtráiđạođứcxãhội thểhiện sựxâmphạmđếnlợiíchcôngcộng.Ngoàinhữnghạnchếđối với quyền dân sự vì lợi ích công nêutrên, “bên có nghĩa vụmà vi phạm nghĩavụ”cũngbịhạnchếquyềncủamìnhởchỗ“phảichịutráchnhiệmdânsựđốivớibêncóquyền”(khoản1Điều351).Đâychínhlàsựhạnchếquyềnconngườidoxâmphạmđếnquyền,lợiíchhợpphápcủangườikhác.

Các hành vi bị cấm khácBêncạnhcáchànhvibịcấmtheodạng

VPPL,phápluậtcònquyđịnhcáchànhvibịcấmvàtheođóviệcthựchiệncáchànhvinàycóthểdẫntớiVPPL19.

Áp dụng các biện pháp trách nhiệm pháp lý

Như đã nêu trên, khi pháp luật quyđịnhvềcácVPPL,quyềnvàtựdocủacácchủthểtrongxãhộiđãbịgiớihạn-thểhiệnở khía cạnh họ phải kiềm chế không thựchiệnnhữnghànhvibịcấmđó.CácchủthểthựchiệnhànhviVPPLsẽbịápdụngcácbiệnpháptráchnhiệmpháplý-tứcquyềnvàtựdocủahọlạibịgiớihạntheomộtcáchkhác, gồm các biện pháp thuộc ba nhóm:


6 Số 02(354) T01/2018

(i) buộc thựchiệnhànhvi;20 (ii) cấm thựchiệnhànhvi;21(iii)tướcđoạttoànbộhoặchạnchếmộtphầnquyềnvàtựdo.Đâycũnglàbanhómbiệnphápmangtínhápđặtcủacưỡngchếnhànước22.Nhữngbiệnphápnàylà cácgiới hạnquyềnmang tính cụ thểvìphápluậtnêurõcácchếtàiđượcápdụng.Cầnlưuý,cácbiệnpháptướcđoạttoànbộhoặchạnchếmộtphầnquyềnvà tựdocóthểlàsựkếthợpgiữabắtbuộcvàcấmđoánthựchiệnhànhvi23.Tuynhiên,trongmộtsốtrườnghợp,cácbiệnphápnàykhôngnhấtthiếtmangtínhchấtbắtbuộchoặccấmđoánthựchiệnhànhvi(vídụ:hìnhphạttửhìnhtướcđoạtquyềnsống).

2.2 Pháp luật về các biện pháp cưỡng chế nhà nước mang tính phòng ngừa và ngăn chặn

Bêncạnhviệcápdụngcácbiệnpháptrách nhiệm pháp lý, cưỡng chế nhà nướcmang tính phòng ngừa và cưỡng chế nhànướcmangtínhngănchặncũnglàhainhómcưỡngchếnhànướckháphổbiến.Cưỡngchếnhànướcmang tínhphòngngừađượcsửdụngphổbiếntrongluậthànhchínhnhưkiểm tra (giấy tờ, hàng hóa, sức khỏe, hộtịch,cưtrú…)vàphongtỏa(khuvựcdịchbệnh,tainạn…)24v.v..Cácbiệnphápcưỡng

20 Vídụhìnhthứcphạttiền,cácbiệnphápkhắcphụchậuquảtrongxửphạtVPHC.21 Vídụ:cấmđảmnhiệmchứcvụ,cấmđikhỏinơicưtrú.22 TrầnMinhHươngchủbiên,GiáotrìnhLuậtHànhchínhViệtNam,Nxb.Côngannhândân,2017,tr.137.23 Vídụvềtướcđoạttoànbộ:Tướcquyềnbầucử,ứngcửđạibiểucơquanquyềnlựcnhànước(Điều104LuậtThihành

ánhìnhsự2010).Vídụvềhạnchếmộtphầnquyềnvàtựdo:quyềntựdođilại(hìnhphạtquảnchế,khoản8Điều3LuậtThihànhánhìnhsự2010),tựdocưtrú(hìnhphạtcấmcưtrú);quyềnkinhdoanh(tướcquyềnsửdụnggiấyphép-Điều25LuậtXửlýVPHC);quyềnlaođộng(tướcquyềnsửdụngchứngchỉhànhnghề-Điều25LuậtXửlýVPHC;tướcquyềnlàmviệctrongcơquannhànước-Điều105LuậtThihànhánhìnhsự2010;tướcquyềnphụcvụtronglựclượngvũtrangnhândân-Điều106LuậtThihànhánhìnhsự2010;quyềnriêngtư:côngbốcôngkhaiviệcxửphạtVPHCtrêncácphươngtiệnthôngtinđạichúng-Điều72LuậtXửlýVPHC;quyềnvềdanhdự,nhânphẩm:hìnhthứcxửphạtcảnhcáotrongxửphạtVPHC-Điều22LuậtXửlýVPHC;quyềntựdocánhân:phạttùcóthờihạn.

24 NguyễnCửuViệt,GiáotrìnhLuậthànhchínhViệtNam,Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2013,tr.504-506.25 Vídụ:khithựchiệnquyềntựdokinhdoanh,doanhnghiệpphảithựchiệnnghĩavụ(Điều8vàcácđiềukhoảnkháccó

liênquancủaLuậtDoanhnghiệp2014).26 Nghịđịnh158/2005vềđăngkývàquảnlýhộtịch.27 Nghịđịnh78/2015vềđăngkýdoanhnghiệp.28 Xem:LuậtCưtrú2006(sửađổi,bổsung2013).29 TheobáocáogầnđâycủaViệnNghiêncứuQuảnlýKinhtếTrungương(CIEM),phápluậthiệnhànhquyđịnh:7

ngành,nghềcấmđầutưkinhdoanh;243ngànhnghềđầutưkinhdoanhcóđiềukiện;19hànghóacấmkinhdoanh,05dịchvụcấmkinhdoanh;7hànghóahạnchếkinhdoanhvà1dịchvụhạnchếkinhdoanh;92loạihànghóa,dịchvụkinhdoanhcóđiềukiện;20loạihànghóa,dịchvụđộcquyềnnhànước.Tổngsốcácđiềukiệnđầutưkinhdoanhtươngứngvới243ngànhnghềvàokhoảng4.284,tồntạiởhơn230VBQPPLkhácnhau,nhiềunhấtlàởnghịđịnhvới162vănbản.Có15Bộcóbanhànhquyđịnhvềcácđiềukiệnkinhdoànhnày(xem:http://dantri.com.vn/kinh-doanh/doanh-nghiep-nan-long-truoc-nui-4200-dieu-kien-kinh-doanh-2017082221000941.htm).

chếnhànướcmangtínhngănchặnthểhiệnrõnétnhấtởchếđịnhcácbiệnphápngănchặntrongtốtụnghìnhsựvàchếđịnhcácbiện pháp ngăn chặn và đảm bảo việc xửphạttrongxửphạtVPHC.

2.3 Pháp luật đặt điều kiện, nghĩa vụ khi thực hiện quyền

Trongviệcthựchiệnquyềntựdo,cácchủthểpháplýđượcyêucầuthựchiệncácnghĩavụpháplý.Điềunàythểhiệnnguyênlýlàtrừmộtsốtrườnghợp,việcthựchiệnmột quyền đi kèm những nghĩa vụ nhấtđịnh25. Những nghĩa vụ này khá đa dạng:đăng ký (hộ tịch26, kinh doanh27, tạm trú);khai báo (lưu trú, tạm vắng)28, thông báo(biểudiễn,xâydựng),báocáo(báocáotàichính),làmthủtụcxingiấyphép;nộplệphí,nộphồsơ,giấytờv.v..

Thựctrạngvềquyềntựdokinhdoanhcung cấp khá nhiều dạnggiới hạn đối vớiquyền này: cấmkinh doanh, hạn chế kinhdoanh, kinh doanh có điều kiện29. Chẳnghạn,Điều7LuậtĐầutư2014quyđịnhvềcácngành,nghềđầutưkinhdoanhcóđiềukiện.Luậtcũngnêulênmụcđíchchínhđángcủaquyđịnhnày:“Ngành,nghềđầutưkinhdoanhcóđiềukiệnlàngành,nghềmàviệc


7Số 02(354) T01/2018

thựchiệnhoạtđộngđầutưkinhdoanhtrongngành,nghềđóphảiđápứngđiềukiệnvìlýdoquốcphòng,anninhquốcgia,trậttự,antoànxãhội,đạođứcxãhội, sứckhỏecủacộngđồng”(khoản1Điều7).

Trên thực tế, các cơ quan nhà nướcđôikhilạmdụngcáclýdotrênđểhạnchếquyền tựdokinhdoanh.Cáccơquannhànướcchỉ“đơnthuầnviệndẫnlýdotrênđểthuyếtminh sự cần thiết phải quyđịnhvềđiềukiệnđầutưkinhdoanhmàkhôngcósựđánhgiá,phântíchthêmvềquymô,mứcđộrủiro;đánhgiá,sosánhcácgiảiphápkhácnhautừđóchứngminhsựcầnthiếtphảicanthiệp bằng quy định pháp luật”30. Xét vềphươngpháplậpluậnvềtínhcânxứngcủaviệcgiớihạnquyềnconngười,cáccơquanđómới chỉ xem xét bài kiểm tra thứ nhất(mụcđíchchínhđáng)màđãbỏquababàikiểm tra còn lại (sựphùhợpcủaviệchạnchế quyền vớimục đích cần đạt được; sựcầnthiếtcủabiệnpháphạnchếquyềnnhằmđạtmụcđích;vàsựcânbằnggiữalợiíchthuđượcvàthiệthạitừviệchạnchếquyền)31.

2.4 Khoảng trống pháp lýQuyền không được hiến địnhHiến pháp năm 2013 mặc dù đã có

những tiến bộ lớn trongviệc hiến định vềquyềnconngười,quyềncôngdân,vẫncòn

30 ÝkiếncủaTS.NguyễnĐìnhCung,thànhviênTổtưvấnkinhtếcủaThủtướng(xem:http://dantri.com.vn/kinh-doanh/lam-dung-tieu-chi-quoc-phong-an-ninh-de-lap-dieu-kien-kinh-doanh-20170823093835553.htm)

31 ÝkiếnnêutrêncủaTS.NguyễnĐìnhCungliênquanđếnbàikiểmtrathứ4.Vềcácbàikiểmtrađểđánhgiátínhcânxứngcủaviệcgiớihạnquyềnconngười,xem:BùiTiếnĐạt,Hiếnpháphóanguyêntắcgiớihạnquyềnconngười:Cầnnhưngchưađủ,TạpchíNghiêncứuLậppháp,số6/2015.

32 PGS.TS.VũCôngGiaođãđềxuấtnghiêncứubổsungmộtsốquyềnvàoHiếnpháp:quyềntựdotưtưởng,quyềntựdogiữquanđiểm,cấmchếđộnôlệ,nôdịchhoặccưỡngbứclaođộng,quyềnkhôngbịxétxửhồitố,quyềnđượcyêucầuxemxétlạiviệcbắtgiữmình,quyềnđượcimlặnghoặckhôngphảitựchứngminhlàmìnhvôtội,quyềnđượckhángcáo,quyềnđượctạingoạichờxétxử,quyềnđượcsửdụngngônngữcủadântộcmìnhtrongtốtụng,quyềnđượccóvàthẩmvấnnhânchứng,quyềnkhôngbịbỏtùvìkhônghoànthànhđượcnghĩavụtheohợpđồng,quyềnthaythếnghĩavụquânsựvìlýdolươngtâm,quyềntựquyếtdântộc.

(Xem:VũCôngGiao,ChươngII–Quyềnconngười,quyềnvànghĩavụcơbảncủacôngdân,trongcuốn“BìnhluậnkhoahọcHiếnphápnướcCộnghòaXHCNViệtNamnăm2013”(NguyễnĐăngDung,TrịnhQuốcToản,ĐặngMinhTuấnđồngchủbiên,Nxb.Chínhtrịquốcgia–Sựthật,2016),tr.120.

33 Mộtsốhiếnphápkhẳngđịnh:“ViệcliệtkêmộtsốquyềntrongHiếnphápkhôngcónghĩalàphủnhậnhayhạthấpnhữngquyềnkháccủangườidân”(Tuchínhánthứ9,HiếnphápHoaKỳ);“ViệcliệtkêcácquyềnvàtựdocơbảntrongHiếnphápLiênbangNgakhôngcónghĩavụlàphủnhậnhoặcxemnhẹcácquyềnvàtựdokháccủaconngườivàcôngdânđãđượcthừanhậnrộngrãi(khoản1Điều55HiếnphápLiênbangNga).

34 ĐâylàmộttrongnhữnglậpluậnquantrọngkhiếnchếđịnhnhânquyềnchưađượcđưavàoHiếnphápAustralia(Hiếnphápnàymớichỉchínhthứchiếnđịnhmộtsốquyềnítỏi).

35 ĐôikhicónhữngquanđiểmchorằngmộtquyềnkhôngtồntạivìHiếnphápvàphápluậtkhôngghinhậncụthể(chẳnghạn,quanđiểm“Quyềnimlặngkhôngphảiquyềnconngười”củađạibiểuQuốchộiĐỗVănĐương(http://phapluattp.vn/thoi-su/quyen-im-lang-co-phai-la-quyen-con-nguoi-499306.html)).

thiếumộtsốquyềncơbảnkhisosánhvớiluật nhân quyền quốc tế và một số Hiếnpháptrênthếgiới32.MộtsốHiếnpháptrênthếgiớiđãghinhậnnguyêntắcmặcnhiêncông nhận các quyền cơ bản: việc khônghiếnđịnhmộtquyềnkhôngcónghĩaquyềnđókhôngđượcphápluậtbảovệ33.Thậtvậy,trước Hiến pháp năm 2013, quyền sốngvẫnđượcbảovệởViệtNammặcdùkhôngđượchiếnđịnh.Đồng thời,ở chiềungượclại, quyền sống vẫn bị hạn chế thông quacácvănbảnphápluậtdướiHiếnpháp,màrõrệtnhấtlàBLHSđãchophépNhànướctướcđoạtquyềnsống thôngquahìnhphạttử hình.Do đó, việc không hiến địnhmộtsốquyềnkhônghẳnlàmộtvấnđềnghiêmtrọngvìsuychocùng,cácHiếnphápkhôngthểhiếnđịnhđầyđủmọiquyềnconngườicơbản, trongkhicácquanniệmvềquyềnconngườitiếptụcpháttriển34.

Tuy vậy, ở những quốc gia mà vaitrò giải thích Hiến pháp của Tòa án cònrấthạnchếnhưViệtNam,việckhônghiếnđịnhcácquyềncơbảncóthểlàmgiảmkhảnăngquyềnđóđược côngnhậnvàbảovệtrênthựctế.Bảnthânviệckhônghiếnđịnhmộtquyềnkhôngphảilàsựgiớihạnquyềnđó,màviệckhônghiếnđịnhcóthểdẫntớisựgiớihạnquyềntùytiệncủalậppháp(vìkhông có cơ sở hiến định để đối chiếu)35.


8 Số 02(354) T01/2018

ViệcthiếuvắngnguyêntắcmặcnhiêncôngnhậncácquyềncơbảntrongcácHiếnphápViệtNamtừtrướctớinaylàmtăngnhữngnguycơvừanêu.

Quyền hiến định không được luật hóaTình trạng không có luật cụ thể hóa

quyềnhiếnđịnhcũngcóthểđượccoilàmộtdạng giới hạn quyền đó. Có những quyềnhiến định không thể được bảo đảmđầy đủnếukhôngđượcxâydựnghànhlangpháplýtừcácquyphạmdướihiếnpháp.Hiệntượngnàycóthểđượcsosánhvớiquanniệmvề“lỗhổngphápluật”36.Nhiềunghiêncứuđãchỉrarằng:“Chỉkhiđượcquyđịnhtrongphápluật,việctuânthủvàthựchiệncácquyềnconngườimớimangtínhbắtbuộcvớimọichủthể trongxãhội.Ởđây,phápluậtđóngvaitròlàcôngcụgiúpNhànướcbảođảmsựtuânthủ,thựcthicácquyềnconngườicủacácchủthểkhácnhautrongxãhội,đồngthờicũnglàcôngcụcủacáccánhântrongviệcbảovệcácquyềnconngườicủachínhhọthôngquaviệcvậndụngcácquyphạmvàcơchếpháplýquốcgiavàquốctếcóliênquan”37.

Thậtvậy,việcthựchiệnmộtsốquyềnhiến định (như quyền khiếu nại, quyền tốcáo, quyền khởi kiện hành chính, quyềntiếpcậnthôngtin…)phụthuộcvàosựđápứngcủachínhcáccơquannhànước.Vídụ,trướckhiLuậtTiếpcậnthôngtinnăm2016vàcácvănbảnhướngdẫncóhiệulựcphápluật,cơquannhànướckhôngcócơsởpháplýđểđápứngcácyêucầucungcấp thôngtincủacôngdân.Vì lẽđơngiản làcáccơquan nhà nước chỉ được thực hiện nhữngviệcphápluậtchophép.

36 B.Đ.Perevalop,Lýluậnnhànướcvàphápluật,Nxb.Norma,Matxcơva,2005,tr.244(DẫntheoHoàngThịKimQuế,tlđd9,tr.501).

37 NguyễnĐăngDung,VũCôngGiao,LãKhánhTùng(đồngchủbiên),GiáotrìnhLýluậnvàphápluậtvềquyềnconngười,Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,tr.47-8.

38 Barak,tlđd2,tr.110-118.39 NguyêntắcnàyđượcápdụngởnhiềunướcnhưHoaKỳ,Đức,Canada,ẤnĐộ,vàIsrael(Xem:Barak,tlđd2,tr.112).40 “Điều11:Vănbảnquyđịnhchitiết 1.VBQPPLphảiđượcquyđịnh,cụthểđểkhicóhiệulựcthìthihànhđượcngay.Trongtrườnghợpvănbảncóđiều,

khoản,điểmmànộidungliênquanđếnquytrình,quychuẩnkỹthuậtvànhữngnộidungkháccầnquyđịnhchitiếtthìngaytạiđiều,khoản,điểmđócóthểgiaochocơquannhànướccóthẩmquyềnquyđịnhchitiết.Vănbảnquyđịnhchitiếtchỉđượcquyđịnhnộidungđượcgiaovàkhôngđượcquyđịnhlặplạinộidungcủavănbảnđượcquyđịnhchitiết”.

2.Cơquanđượcgiaobanhànhvănbảnquyđịnhchitiếtkhôngđượcủyquyềntiếp.

3. Ủy quyền quy định về giới hạn quyềnQuốc hội/ Ủy ban thường vụ Quốc

hội (UBTVQH) ủy quyền quy định về giới hạn quyền

Pháp luậtquốc tếvàpháp luậtnhiềuquốcgiachophépmộtsốcơquannhànướcđược ban hành quy định giới hạn quyền(không giới hạn ở các đạo luật của nghịviện). Theo đó, giới hạn quyền hiến địnhđượcchiathànhhailoại:giớihạnquyềnbởiđạo luật (limitationbystatute)vàgiớihạnquyềntheođạoluật(limitationaccordingtostatute)38.Việcgiớihạnquyềntheođạoluậtchỉđượcpháisinhtừsựgiớihạnquyềnbởiđạoluật39.

Ủy quyền lập quyỞ Việt Nam, vấn đề giao/ủy quyền

hướngdẫnvàquyđịnhchitiếtthihànhluậtvốnđãđượcápdụnglâunay.QuốchộivàUBTVQHthựchiệnviệcủyquyềnnàythôngquacácđiềukhoảnủyquyềntrongcácluậtvàpháplệnhmàcáccơquannàybanhành.Hiện nay, các khái niệm “hướng dẫn thihành”và“quyđịnhchitiếtthihành”chưađượcphânbiệtrõràngvànhiềukhi tươngđồng.Do đó, thuật ngữ “quy định chi tiếtthihành”nhiềukhimangcảhàmý“hướngdẫnthihành”.LuậtBanhànhvănbảnquyphạmpháp luật (VBQPPL)năm2015 chophépviệcgiaothẩmquyềnquyđịnhchitiếtcácVBQPPL40.Chúng tôicho rằng, sựủyquyềnquyđịnhchitiếtthihànhluậtbaohàmcảkhíacạnhủyquyềnbanhànhhoặccụthểhóaquyphạmgiớihạnquyền.Quyềnquyđịnhchitiếtthihànhluậtcũngthườnggắnvớiquyềnlậpquycủacơquanhànhchính


9Số 02(354) T01/2018

nhànước.Vềnguyêntắc,việclậpquyphảiđượccơquanquyềnlựcnhànướcủyquyềnvàphảidựatrêncơsởcácVBQPPLdocơquanquyềnlựcnhànướcbanhành41.Đãcórấtnhiềulongạivềsựtùytiệncủaviệclậpquy.Nếuchúngtacócơchếkiểmsoáthữuhiệuvềtínhhợphiếnvàtínhhợpphápcủalậpquy,việcchophépvănbảnlậpquyđượcgiớihạnquyềnsẽphùhợpvớixuthếchungtrênthếgiới.

Ủy quyền lập phápBêncạnhviệcủyquyềnlậpquy,Việt

Namchophépsựtồntạicủacác“nghịđịnhtiênphát”42 -mộtdạng lậpphápuỷquyền(delegated legislation). Khoản 3 Điều 19Luật Ban hành VBQPPL năm 2015 quyđịnh: “Vấnđề cần thiết thuộc thẩmquyềncủa Quốc hội, UBTVQH nhưng chưa đủđiều kiện xây dựng thành luật hoặc pháplệnhđểđápứngyêucầuquảnlýnhànước,quản lýkinh tế,quản lýxãhội.TrướckhibanhànhnghịđịnhnàyphảiđượcsựđồngýcủaUBTVQH”.Vớitưcáchnhưmộtđạoluật,nghịđịnhtiênphátcóthểđưaranhữnggiớihạnquyềnđộclập(tứckhôngcầntrêncơsởmộtđạoluậtnào).

Ủy quyền vô hạn và ủy quyền hạn chế về nội dung được quy định chi tiết thi hành

Trongmộtsốtrườnghợp,cácđạoluật

41 TrầnMinhHương(chủbiên),GiáotrìnhLuậtHànhchínhViệtNam,Nxb.Côngannhândân,2017,tr.122.42 NguyễnCửuViệt,tlđd22,tr.143.43 “Điều87.Quyđịnhchitiếtvàhướngdẫnthihành UBTVQH,Chínhphủvàcáccơquankháccóthẩmquyềnquyđịnhchitiết,hướngdẫnthihànhcácđiều,khoảnđược

giaotrongLuậtnày;hướngdẫnnhữngnộidungcầnthiếtkháccủaLuậtnàyđểđápứngyêucầuquảnlýnhànước”.44 Nghịđịnh34/2011quyđịnhvềxửlýkỷluậtđốivớicôngchứccóquyđịnhhạnchếquyềnlàmviệcnhưsau: “Nếucôngchứcbịxửlýkỷluậtbuộcthôiviệcdothamnhũng,thamôhoặcviphạmđạođứccôngvụthìkhôngđược

đăngkýdựtuyểnvàocáccơquanhoặcvịtrícôngtáccóliênquanđếnnhiệmvụ,côngvụđãđảmnhiệmtrongthờigiancóhànhviVPPL”(điểmckhoản2Điều23).

45 Vídụ,LuậtXửlýVPHC2012ủyquyềnchoChínhphủ: “Điều4.ThẩmquyềnquyđịnhvềxửphạtVPHCtrongcáclĩnhvựcquảnlýnhànướcvàchếđộápdụngcácbiệnpháp

xửlýhànhchính CăncứquyđịnhcủaLuậtnày,ChínhphủquyđịnhhànhviVPHC;hìnhthứcxửphạt,mứcxửphạt,biệnphápkhắcphục

hậuquảđốivớitừnghànhviVPHC;thẩmquyềnxửphạt,mứcphạttiềncụthểtheotừngchứcdanhvàthẩmquyềnlậpbiênbảnđốivớiVPHCtrongtừnglĩnhvựcquảnlýnhànước;chếđộápdụngcácbiệnphápxửlýhànhchínhvàquyđịnhmẫubiênbản,mẫuquyếtđịnhsửdụngtrongxửphạtVPHC”.

46 Vídụ:Khoản3Điều7LuậtĐầutư2014:“Điềukiệnđầutưkinhdoanhđốivớingành,nghềquyđịnhtạikhoản2Điềunàyđượcquyđịnhtạicácluật,pháplệnh,

nghịđịnhvàđiềuướcquốctếmàCộnghòaXHCNViệtNamlàthànhviên.Bộ,cơquanngangbộ,HĐND,Ủybannhândâncáccấp,cơquan,tổchức,cánhânkháckhôngđượcbanhànhquyđịnhvềđiềukiệnđầutưkinhdoanh”.

47 Khoản1Điều5LuậtĐầutư2014xácđịnhrõcácvănbảnkháckhôngđượcđưaracácngànhbịcấmkinhdoanh:“Nhàđầutưđượcquyềnthựchiệnhoạtđộngđầutưkinhdoanhtrongcácngành,nghềmàLuậtnàykhôngcấm”.

đãủyquyềnchocáccơquannhànướckhácquyđịnhchitiếtvàhướngdẫnthihànhmộtcáchkhônggiới hạn.Vídụ,Điều87LuậtCánbộ,côngchứcnăm200843.Theođó,cáccơquannhànướckhôngchỉđược“quyđịnhchitiết,hướngdẫnthihànhcácđiều,khoảnđượcgiaotrongLuật”màcònđược“hướngdẫnnhữngnộidungcầnthiếtkháccủaLuậtnàyđểđápứngyêucầuquảnlýnhànước”.TrêncơsởĐiều87,Chínhphủđãbanhànhnghịđịnh,trongđóquyđịnhvềgiớihạnđốivớiquyền làmviệcmàLuậtCánbộ,côngchứckhôngquyđịnhcụthể44.

Trong khi ủy quyền vô hạn nêu trênmangtínhcábiệt,ủyquyềnhạnchếlàhiệntượngphổbiến.Các luật thườngủyquyềnchoChínhphủquyđịnhchitiếtthihànhvềnhững nội dung xác định45. Hay nói cáchkhác,cáccơquanđượcủyquyềnchỉđượcquyđịnhchitiếtthihànhnhữngvấnđềđượcQuốchộigiao.Thậmchí,cónhữngluậtquyđịnh khá rõ cơ quan nhà nước nào đượcphépvàcơquannàokhôngđượcphépquyđịnhchitiết46.Cácluậtcòncóthểxácđịnhnhữngvấnđềmàcácvănbảnkháckhôngđượcđưa raquyđịnhgiớihạnquyền;haynóicáchkhác,cácluậtđóxácđịnhtưcáchđộcquyềncủamìnhtrongviệcđưaranhữnggiớihạnquyềnvềvấnđềnàođó47.


10 Số 02(354) T01/2018

Ủy quyền rộng rãi và ủy quyền chọn lọc đối với các cơ quan được quy định chi tiết thi hành

Điều87LuậtCánbộ,côngchứcnăm2008nêutrênlàtrườnghợptiêubiểuchosựủy quyền rộng rãi.Điều 87 không chỉ traocho UBTVQH và Chính phủmà còn “cáccơquankhác”trongbộmáynhànướcthẩmquyềnquyđịnhchitiếtvàhướngdẫnthihànhLuật.Cònlại,phầnlớncácluậtkhácchỉủyquyền chomột hoặcmột vài cơ quanmộtcáchchọnlọc(chủyếugiaochoChínhphủ).

Phân quyền cho chính quyền địa phương Phân quyền, tự chủ, tự chịu trách

nhiệmđanglàxuhướngtấtyếutrongviệctổchứcchínhquyềnđịaphươngtrênthếgiới48.NguyêntắcnàycũngđãđượcghinhậntạiLuậtTổchứcchínhquyềnđịaphươngnăm2015.Sựtựchủnàyphảinằmtrongkhuônkhổcơquannhànướctrungươngchophép.LuậtThủđônăm2012làmộtminhchứng,trongđóHộiđồngnhândân(HĐND)thànhphốHàNộiđượcđượcquyđịnh tiềnphạtVPHCởmứccaohơntốiđahailầnmứcdoChínhphủquyđịnh49.

Vậy, liệu chính quyền địa phươngđượcphânquyềnvàtựchủmàkhôngđượcđưa ra những quy phạmgiới hạn quyềnởmứcđộkhácvớiquyđịnhcủatrungương?Chúng tôi cho rằng,phânquyềnvềnhiệmvụ,quyềnhạntấtyếuphảiđikèmsựtựchủ,tựchịutráchnhiệmtrongviệcbanhànhcácquy phạm pháp luật đảm bảo quyền cũng

48 NguyễnĐăngDungvàĐặngMinhTuấn(đồngchủbiên),GiáotrìnhLuậtHiếnphápViệtNam,Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2014,tr.698.

49 “HĐNDthànhphốHàNộiđượcquyđịnhmứctiềnphạtcaohơnnhưngkhôngquá02lầnmứctiềnphạttốiđadoChínhphủquyđịnhđốivớimộtsốhànhviVPHCtươngứngtrongcáclĩnhvựcvănhóa,đấtđaivàxâydựng”(Điểmakhoản2Điều20LuậtThủđô2012).

50 Đôikhi,cácvănbảnthểhiệntinhthầncơquanhànhchínhđượccụthểhóanhưngkhôngđượchạnchếquyền.Vídụ,điểmbĐiều4Nghịđịnh31/2014quyđịnhchitiếtmộtsốđiềuvàbiệnphápthihànhLuậtCưtrúnêuratráchnhiệmcủacácBộ,ngành,Ủybannhândâncáccấpvàcôngdântrongviệcthựchiệncácquyđịnhvềhộkhẩulà:“BanhànhcácVBQPPL,vănbảnkhácthuộcthẩmquyềncóliênquanđếnquyđịnhvềhộkhẩuphảikhôngtráivớiLuậtCưtrúvàcácvănbảnhướngdẫnLuậtCưtrú;khôngđượclàmhạnchếquyền,lợiíchhợpphápcủacôngdân”.

51 Khoản4Điều27LuậtBanhànhVBQPPL2015.52 NguyễnĐăngDungvàĐặngMinhTuấn(đồngchủbiên),tlđd47,tr.735.53 ThànhphốHồChíMinhvừađềxuấtthựchiệncơchếđặcthùchongànhgiáodụcvàđàotạo(xem:http://tuoitre.vn/tin/

chinh-tri-xa-hoi/thoi-su-suy-nghi/20170823/giao-duc-cua-tphcm-dang-cho-doi-gi/1373494.html).54 VídụvềýtưởngcấmxemáyởthànhphốHồChíMinh,xem:http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/tranh-bien-ve-y-tu-

ong-cam-xe-may-o-tp-hcm-3613532.html).

nhưgiớihạnquyền.Dođó,sẽbấthợplýnếukhông cho phép chính quyền địa phươngđượcbanhànhquyđịnhgiới hạnquyền50.HĐNDcấptỉnhcóthểbanhànhnghịquyếtđểquyđịnhvềcác“biệnphápcótínhchấtđặcthùphùhợpvớiđiềukiệnpháttriểnkinhtế-xãhộicủađịaphương”51.Nhiềuhọcgiảđãphântích,sựthiếuvắngcácđịaphươngvớiquychếđặcthù, tựchủcaotrongviệctổchứcchínhquyềnđịaphươngởnướctađãdẫnđếnhậuquảtấtyếulà“tìnhtrạng‘xérào’quyđịnhvượtluật”52.Sự“xérào”ởđịaphươngtấtyếuliênquanđếnviệcbảođảmcaohơnđốivớimộtsốquyền53bêncạnhviệchạnchếnhiềuhơnđốivớimộtsốquyền54sovớivănbảncủacơquanlậppháp.

4. Kết luậnViệcchophépcácquyphạmdướihiến

phápgiớihạncácquyềnhiếnđịnhlàxuthếtấtyếuvàphổbiếntrênthếgiới.Cácmôthứcgiớihạnquyềnconngườivàcơchếủyquyềnquyđịnhvềgiới hạnquyềnởViệtNam làminhchứngchoxuhướngnày.Điềunàyđặtra hai thách thức cần được các nghiên cứukhácgiảiquyết:(1)cơchếủyquyềnlậpphápvàlậpquy;và(2)giámsáttínhhợphiếncủacácquyphạmđượcủyquyền


11Số 02(354) T01/2018

Trương Hồng Quang** Viện Khoa học Pháp lý (Bộ Tư pháp).

Tóm tắt: BàiviếtphântíchthựctiễnmốiquanhệgiữatổchứcxãhộivàxâydựngNhànướcphápquyềntạiViệtNam,từđóđưaramộtsốkhuyếnnghịnhằmpháthuyvaitròcủatổchứcxãhộitrongthờigiantới.

Abstract: This article provides analysis of the relationship betweenthesocialarrangementsandtheruleoflawinVietnam,andthenprovidessomerecommendations topromote the roleofthesocialarrangementsinthecomingtime.

Thông tin bài viết:Từ khóa: Luậtvềhội;nhànướcphápquyền;tổchứcxãhội.Lịch sử bài viết:Nhậnbài: 11/08/2017Biêntập: 27/08/2017Duyệtbài: 05/09/2017

Article Infomation:Keywords: Lawonassociations;theruleoflaw;socialarrangements.Article History:Received: 11Aug.2017Edited: 27Aug.2017 Appproved: 05Sep.2017

TỔ CHỨC XÃ HỘIVÀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN

1. Tổ chức xã hội Hiệnnaycónhiềuquanniệmkhác

nhauvềtổchứcxãhội.Theoquanniệmphổbiến,tổchứcxãhộilàmột“mảng”củađờisốngxãhội,chứanhữngđặctrưngvềtínhđộclập(khỏicácthiếtchếchínhtrịvàkinhtế), phi lợi nhuậnvà là tập hợphoàn toànmang tính tựnguyệncủanhữngcôngdân.Nhìnchung,tổchứcxãhộilàlĩnhvựcởbênngoàigiađình,nhànướcvàthịtrường,nơi

1 Xem:NguyễnThịTốUyên(2016),VaitròcủacáctổchứcxãhộivàthựctrạngquyđịnhphápluậtvềtổchứcxãhộiởViệtNam,http://lyluanchinhtri.vn,ngày17/10/2016.

ngườidânkếthợphoạtđộngnhằmđạtđượccáclợiíchchung1.

Cáctổchứcxãhộitrongđờisốngxãhộihiệnđại luônđadạngvềphạmvihoạtđộng,các thànhviên thamgiavàcáchìnhtháitổchứckhácnhauvềmứcđộgắnkết,tựdovàquyềnlực,đượchìnhthànhdướidạngcáctổchứcnhưtổchứccôngđoàn,hội từthiện,hiệphội,liênminh,câulạcbộ...

Các tổ chức xã hội được thành lập,


12 Số 02(354) T01/2018

hoạtđộngđộclậptrongkhuônkhổcủaphápluậtnhưngàynaylàkếtquảcủacảmộtquátrìnhđấutranh,pháttriểncảvềtưtưởngvàlựclượngcủacáctầnglớp,giaicấptrongxãhộitrongquanhệvớinhànướccủagiaicấpthốngtrị.Mặcdùkhôngphải lúcnàovàởđâu,tiếngnóicủacáctổchứcxãhộicũngcótrọnglượng,nhưngphảinóirằng,cáctổchứcxãhộicómộtvịtríquantrọngvàcónhữngảnhhưởngkhôngnhỏtrongđờisốngchínhtrị-xãhội.Tiếngnóicủacáctổchứcxãhộilàhìnhthứcphảnbiệnquantrọngđểnhà nước điều chỉnh hoạt động của mìnhnhằm thỏamãn những nhu cầu cơ bản vàcấpthiếtnhấtcủađờisốngconngườitrongxãhội.Sự thamgia tíchcựcvàocáccôngviệc xã hội, sự hưởng ứng của người dânluôntạođiềukiệndễdànghơnchonhữngngườicầmquyền.

Có thể nhận thấy, sự hình thành củacáctổchứcxãhộitrêncơsởtựnguyệncủangườidânởViệtNamlàmộtthựctếkháchquan trong lịch sử phát triển của xã hội2.Hiệnnay,cáctổchứcxãhộiởViệtNampháttriểnkháphongphú,đadạng.Ngoàicácđặctrưngchungcủatổchứcxãhộitrênthếgiới(phinhànước,tựnguyện,philợinhuận,tựquản,tựtrangtrảitàichính...)thìcáctổchứcxãhộiởViệtNamcũngcónhữngđặcđiểmriêngnhư: đặt dưới sự lãnhđạo củaĐảngCộngsảnViệtNam,đasốđềuthamgiaMặttrậnTổquốcViệtNam,mộtsốtổchứcđượcNhànướchỗtrợgầnnhưhoàntoànkinhphíhoạtđộng,trụsởlàmviệc,biênchếcánbộchuyêntrách,...

Nhìnchung,cáctổchứcxãhộiđóngvai trò rất lớnđốivớiphát triểnxãhộivàquảnlýpháttriểnxãhội3.Điềunàyđượcthểhiệnquamộtsốđiểmsauđây:tậphợpcáccánhân,nhóm,cộngđồng,...đểhìnhthànhnêncácnhucầuxãhội,nhucầuchínhsách;đoànkếtngườidân,củngcốđồngthuậnxãhội,tạomôitrườngxãhộithuậnlợiđểngười

2 Xem:ThangVănPhúc,NguyễnMinhPhương(đồngchủbiên,2011),Vaitròcủacáctổchứcxãhộiđốivớipháttriểnvàquảnlýxãhội,Nxb.ChínhtrịQuốcgia-Sựthật,HàNội,tr.36.

3 Xem: Sigrid Roßteutscher (2005), Democracy and the Role ofAssociations: Political, Organizational and SocialContexts,nguồn:http://english.360elib.com/datu/J/EM310488.pdf.

4 Xem:NguyễnTrọngBình(2015),Vaitròcủatổchứcxãhộidânsựtrongquảntrịcôngởcácnướctrênthếgiới,TạpchíNghiêncứuLậppháp,Số3+4,tr.115-124.

dânthamgiaquảnlýpháttriểnxãhội;thamgiaxâydựngcơchế,chínhsách,phápluật,giámsát,phảnbiệnxãhộiđốivớicơchế,chínhsách,phápluật,xâydựngmôitrườngdânchủ;thựchiệncáccamkết,phốihợpvớinhànước trong tổchứccungứngcácdịchvụcông;gópphầnkhắcphụcnhữnghạnchếcủacơchếkinhtếthịtrường.

Một trongcácphươnghướngcơbảnxâydựngnhànướcphápquyền(NNPQ)ởViệtNamlàthựchiệndânchủhóađờisốngchính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đấtnướcvàbảođảm,bảovệquyềnconngười.Trong đó, việc tạomôi trường cho các tổchứcxãhộipháttriểnđóngvaitròrấtquantrọng. Một nghiên cứu gần đây đã chỉ rõvai trò của các tổ chức xã hội trong quảntrịcông-mộtnộidungquantrọngcủaxâydựngNNPQnhưsau4:

(1)Gópphầnduytrìvàbảovệcácgiátrịtốtđẹpcủaxãhội;

(2)Phảnánhcácvấnđềxãhộilêncáccơquanhoạchđịnhchínhsáchcông;

(3)Thamgiatưvấn,phảnbiệnvàhiệpthương đối với phương án của chính sáchcông;

(4)Thamgiagiámsáthànhvichínhphủvàquanchứchànhchính;

(5)Thamgiađánhgiáchínhsáchcôngvàkếtquảhoạtđộngcủachínhphủ,cáccơquanhànhchính;

(6)Thamgiacungứngdịchvụcông.2. Tổ chức xã hội trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam hiện nay

Ngày nay, xu hướng giải thích kháiniệmNNPQngàycàngđượcmởrộngtheohướng những gì NNPQ đem lại phải lànhữnggì tốtđẹpnhất choNhândân.Giớinghiêncứukhaithácchủđềnàydườngnhưchưabaogiờcạnvàkhoahọcpháplýcũngkhông ngừng đóng góp vào việc làm giàu


13Số 02(354) T01/2018

nộidungtốtđẹpcủanguyêntắcnày5.ThuậtngữNNPQngàynaykhôngchỉđượchiểuở ý nghĩa hình thức là nhà nước chịu sựràngbuộcbởicácđạoluậtmàNNPQtrongnghĩa về mặt nội dung là nhà nước côngbằng; không chỉ bao hàm các nguyên tắcnhưviệc cơquanhành chính tôn trọngvànghiêmchỉnhchấphànhluậthoặcsựphâncông,kiểmsoátquyềnlựcnhànước,màcaocảhơnlàsựghinhậnvàbảođảmthựchiệnquyềndânchủ,quyềnconngười.Nhànướccótráchnhiệmbảovệlòngtinvàophápluậthoặckhôngđượcvượtquágiớihạnmàphápluậtchophép.

Trênphươngdiệnxãhội,NNPQchínhlàsựthểhiệnmộtxãhộiđượctổchứcthànhNhà nước có sự phát triển lànhmạnh củacáctổchứcxãhội,nơiNhànướcthựcsựlàmộttổchứccôngquyền,mốiquanhệgiữaNhànướcvàcánhân làmốiquanhệbìnhđẳngpháplývàđồngtráchnhiệm.TrênmộtphươngdiệnvàmứcđộthamgiacủaNhândânvàocôngviệctổchứcvàhoạtđộngcủaquầnchúngthìđốivớiNNPQ,vịtrívàvaitrò củaTòa án, giá trị của conngườinằmtrongcácbảođảmanbìnhcủacáctổchứcxãhội.XâydựngNNPQởnướctatronggiaiđoạnđổimớiđấtnướchiệnnaylàsựnghiệpxuất phát từ hàng loạt các yêu cầu kháchquancủađờisốngxãhội.Bêncạnhđó,mộtđiềurấtquantrọngcầnđượcnhấnmạnh,đólàcácmụctiêudânchủ,côngbằng,tựdovàquyền con người chỉ đạt được nhanh nhấtthôngquaxâydựngNNPQ.

CùngvớiquátrìnhxâydựngvàhoànthiệnNNPQXHCN,đểnângcaohiệuquảvà hiệu lực của bộmáy nhà nước, các tổchức xã hội tích cực tham gia cùng Nhànướctronggiảiquyếtnhữngvấnđềchungcủa xã hội, tham gia cho ý kiến vào việchoạchđịnhvàthựchiệncácchínhsáchpháttriểnđấtnước, thựchiệngiámsátvàphản

5 Xem:HoàngThếLiên,Cácnguyêntắccủanhànướcphápquyềnvàviệcsửađổi,bổsungHiếnphápnăm1992,nguồn: http://www.moj.gov.vn/thihanhhienphap/News/Lists/giaidapthacmac/View_Detail.aspx?ItemID=5215.6 Xem:TàoThịQuyên,Cácquyđịnhphápluậtvềtổchứcxãhộicủamộtsốnướctrênthếgiớivàgiátrịcóthểthamkhảo

đốivớiViệtNam,trênhttp://isos.gov.vn,truycậpngày10/6/2017.7 ĐâylàdựánLuậttrảiquathờigiandàinghiêncứuxâydựngnhưngchưađượcthôngqua.8 Xem:LãKhánhTùng,NghiêmHoa,VũCôngGiao(2016),Hộivàtựdohiệphội-mộtcáchtiếpcậndựatrênquyền,

nguồn:http://duthaoonline.quochoi.vn/DuThao/Lists/DT_DUTHAO_LUAT/View_Detail.aspx?ItemID=1110&TabIn-dex=3&TaiLieuID=1984,truycậpngày18/3/2016.

biệnxãhội.Bêncạnhđó,thựctếchothấy,vẫncòntồntạimộtsốyếutốgâyảnhhưởngđếnvaitròcủacáctổchứcxãhộinhưsau:

Một là, môi trường pháp lý đối với các tổ chức xã hội chưa hoàn chỉnh

-Quyềnlậphộilàquyềntựdocủacôngdân6,dovậyquyềnnàythườngđượcghinhậntrongnhữngvănbảncógiátrịpháplýcaonhưHiếnpháp,luậtdocơquanlậpphápquốcgiabanhành.Tuyvậy,tạiViệtNam,LuậtvềHộiđếnnayvẫnchưađượcbanhành7.Bảnthândự thảoLuậtvềHộiquacác lần soạn thảotrướcđâyvẫncònnhiềuvấnđề tranh luận,chưathốngnhất,trongđócónhiềuýkiếnchorằngchưathựcsựtiếpcậntheohướng“dựatrênquyềnconngười”.KhiLuậtvềHộichưađượcbanhành,mộtsốhạnchếnổibậtcủahệthốngchínhsáchvàphápluậtvềhộitạiViệtNamhiệnnaysẽvẫntồntại8:Hệthốngvănbảnquyphạmpháp luật (VBQPPL)vềhộikháphứctạp,vớinhiềuloạivănbản,nhiềuvấnđềchưađượcquyđịnhrõràng,phùhợp,chẳnghạn:vềcáctổchứckhôngcóhộiviênvàcáctổchứctạicộngđồng;quyđịnhvềđầumốiquảnlýthốngnhấtcáchội;cơchếđánhgiá, giám sát tráchnhiệmgiải trìnhvà tínhcôngkhai,minhbạchcủacáchội;chínhsáchkhuyếnkhíchvàưuđãithuếdànhchocáchộihoạtđộngphilợinhuận,vìlợiíchcôngcộng;cơchếđốithoạivàhợptácgiữacáchộivớiNhànướcvàkhuvựctưnhân...quyđịnhvềtổchức,hoạtđộngvàquảnlýhội.

-Mộtsốluậtkhácliênquanđếnquyềnlậphộichođếnnayvẫnchưađượcbanhànhnhư:quyền tựdongôn luận,hộihọp,biểutình.

Hai là, địa vị pháp lý của các tổ chức xã hội chưa tương xứng với vai trò của các tổ chức xã hội

-Phápluậthiệnhànhchưatạolậpđầyđủcơsởpháp lýbảođảmtínhđộc lập, tự


14 Số 02(354) T01/2018

chủchocáctổchứcxãhộiđểpháthuymạnhmẽvaitrògiámsátvàphảnbiệnxãhộicủacáctổchứcxãhộiđốivớixâydựngvàhoànthiệnthiệnhệthốngphápluật,nhấtlàtrongxâydựngvàbanhànhVBQPPL.

-TrongquátrìnhxâydựngVBQPPL,cáctổchứcxãhộicóquyềngópýkiếnchứchưa có quyền tham gia xây dựng phápluật.Bản thân quyền tham gia góp ý kiếncủa các tổ chức xã hội nói riêng và côngdânnóichungcũngcònnhữnghạnchế,khókhănnhấtđịnh.Nhìnchung,quá trìnhxâydựngpháp luật vẫnđược coi là quyền lực(chứkhôngphảilàquyềnhạn)củacơquannhànước.ĐiềunàyđượcthểhiệnởviệctổchứclấyýkiếnNhândân,cáctổchứcxãhộicũngnhưcácđốitượngchịusựđiềuchỉnhtrựctiếpcủaVBQPPLchưađượcthựchiệnmột cách có nền nếp, chưa được đồng bộvà thiếuhệ thống9.Nói cáchkhác, việc tổchứclấyýkiếnthamgiavàocácdựán,dựthảoVBQPPLcònhìnhthức,nặngvềtuyêntruyền,làmchođủthủtục,chưathựcsựtạođiềukiệnđểcáctổchứcxãhộithamgiaýkiếnvàocácdựthảovănbảnmộtcáchchủđộng, tự giác, có ý thức và bảo đảm chấtlượng.Thựctếchothấy,cácýkiếnđónggópcủacác tổ chứcxãhộikhôngphải lúcnàocũngđượccácBansoạn thảo,cơquanchủtrìsoạnthảonghiêncứu,tiếpthuđểchỉnhlýcácdựán,dựthảovănbảnmộtcáchcótráchnhiệmvànghiêmtúc.

Ba là, một số tổ chức xã hội chưa phát huy đầy đủ chức năng đại diện cho lợi ích của quần chúng là hội viên của mình

9 Cómộtnghịchlýlàđốivớicácdựánluật,pháplệnhthìviệctổchứclấyýkiếnNhândânvàcáctổchứccóliênquanđượccoitrọnghơn,bàibảnhơnnhưngđốivớicácdựthảonghịđịnhquyđịnhchitiếtthihànhluật,pháplệnhthìrấttuỳnghi,tứclàcóthểcó,cóthểkhônglấyýkiến(tuỳtheotínhchấtvànộidungvàkhicầnthiết…)trongkhiđótrênthựctếdocácluật,pháplệnhcònmangnăngtínhchất"khung"chonênchínhcácnghịđịnhnàymớilàvănbảnquantrọng,cóýnghĩavàđượcápdụngnhiềutrongcuộcsống.

10 Vídụ,xem:"Đừngbiếnnghệsĩthànhngườiđixintiền",trênhttp://tuoitre.vn/tin/van-hoa-giai-tri/20170805/dung-bi-en-nghe-si-thanh-nguoi-di-xin-tien/1363942.html,ngày05/8/2017.

11 Vídụ:Làmrõphạmvi,mứcđộquyềnkiểmtra,giámsátcủaNhândân,củaMặttrậnvàcủacáctổchứcchínhtrị-xãhộiđốivớihoạtđộngcủaNhànước,cáctổchứcĐảng.CóhướngkhắcphụcmâuthuẫnnộitạitrongquanđiểmĐảnglãnhđạoMTTQViệtNamnhưngMTTQViệtNamlại“thựchiệnvaitrògiámsátvàphảnbiệnxãhội”vàquanđiểm“Nhànướchỗtrợ,tạođiềukiệnchoMặttrậnvàcácđoànthểNhândânhoạtđộng”nhưng“Mặttrậnvàcácđoànthể”lại“thựchiệnvaitrògiámsátvàphảnbiệnxãhội”.Bêncạnhđó,cầnđổimớiphươngthứclãnhđạocủaĐảng,quảnlýcủaNhànướcđốivớiMTTQViệtNamvàcácđoànthểchínhtrị-xãhộitheohướngtạođiềukiệnđểMTTQViệtNamvàcácđoànthểchínhtrị-xãhộităngthêmtínhtựchủ,chủđộnghơntronghoạtđộng;khắcphụctìnhtrạng“nhànướchóa”,"hànhchínhhóa"đểgầndân,sátdânhơn.

Hoạt động củamột số tổ chức đoànthể,hộicònmangtínhhìnhthức,kémhiệuquả,chưađápứngđượcnguyệnvọngvàlợiích của đoàn viên, hội viên, hoặc có biểuhiệntrôngchờvàosựtàitrợcủaNhànước10,...dođó,khảnăngthuhútquầnchúngcủacác tổ chức này còn hạn chế.Việc các tổchứcxãhộithamgiacungcấpdịchvụcôngchưa được triển khai đúng với tôn chỉ vàmụcđích,thậmchícótrườnghợpchạytheolợinhuậnkinhtếđơnthuần…Mặtkhác,docònchịusựảnhhưởngnặngnềcủacơchếcũ về nhận thức, tư duy hoặc do bị "hànhchínhhoá"nênkhôngíttổchứcxãhộichưathựcsựchủđộng,tíchcựctrongtriểnkhaicác hoạt động thuộc chức năng, nhiệmvụcủatổchức,chưathựcsựđápứngđượcyêucầucủathựctiễn.3. Một số khuyến nghị

Chúngtôichorằng,đểpháthuyhơnnữavaitròcủatổchứcxãhộivàosựnghiệpxây dựng NNPQ XHCN tại nước ta, cầnthựchiệnđồngbộmộtsốgiảiphápsau:

(1)Cầncósựnhìnnhậnđầyđủhơnvềvai trò của tổ chứcxãhội.Theođó, tổchứcxãhộinóiriêngvàcácđoànthểNhândânnóichungphảithựcsựlànguồnlựcpháttriểncủađấtnước.

(2)Cầnnhanhchónghoànthiệnmôitrường pháp lý cho hoạt động của các tổchứcxãhội:banhànhLuậtvềHội,LuậtvềTựdongônluận,LuậtvềTựdohộihọpvàbiểutình;hoànthiệnphápluậtvềgiámsát,phản biện xã hội11, trách nhiệm giải trình


15Số 02(354) T01/2018

của cơ quan nhà nước12,một số quyền cụthể(nhưquyềnthamgiaxâydựngphápluật,thamgiaquảnlýnhànước...),trongđó:

- Đối với Luật về Hội, cần quan tâm một số vấn đề như sau:

+Cầncósự tiếpcậndựa trênquyềnconngườimộtcáchtoàndiện.LuậtvềHộiphải là luật tạođiềukiệnđểngườidân, tổchứcxãhộithựchiệnquyềnlậphội.

+Cần tránh trùng lặp vàmâu thuẫngiữa các luật chuyên ngành và luật chungvềhội.

+Chủđộngvàtựchủvềtàichínhlàyêucầurấtquantrọngtrongviệcđảmbảosựđộclậpcủacáchội.SựđộclậpnàykhôngchỉđốivớiNhànướcmàđốivớicáctổchứcxãhộikhác13.

+CáchạnchếđốivớiquyềnlậphộicầnđượcquyđịnhrấtcụthểtrongLuậtvềHội, Chính phủ không ban hành các quyđịnhhạnchếquyềnlậphội.

- Đối với quyền tham gia xây dựng pháp luật của tổ chức xã hội:

+Quy định các nội dung xin ý kiếnphảiđượcthuyếtminhvàgiảitrìnhrõràngvềmụcđích,quanđiểm,cáckhíacạnhnộidung,tácđộngcủachínhsách,dựthảoluật.Nếu có nhiều nội dung thì phải xác địnhcácnộidungtrọngtâm,trọngđiểm,cácnộidungcóvướngmắc,cácnộidungliênquanđếnlợiíchcủanhiềunhómđốitượngtrongxãhội…;

+Quyđịnhtráchnhiệmgiảitrìnhcủacơquanchủtrìsoạnthảođốivớicácýkiếncủangườidân,tạocơchếnghe,tiếpthuvàphảnhồiýkiếnmộtcáchthườngxuyênvàcótráchnhiệm.Việctiếpthu,giảitrìnhphảiđược thực hiện một các nghiêm túc, cẩntrọngvàphảicóphương thứcđểphảnhồi

12 Vídụ:Nghịđịnhsố90/2013/NĐ-CPcủaChínhphủngày08/8/2013quyđịnhtráchnhiệmgiảitrìnhcủacơquanNhànướctrongviệcthựchiệnnhiệmvụ,quyềnhạnđượcgiaolàVBQPPLđầutiênquyđịnhchuyênbiệtvềtráchnhiệmgiảitrìnhcủacáccơquannhànướcnóichungvàcơquanhànhchínhnhànướcnóiriêngkhithựcthinhiệmvụđượcgiao,tuynhiênvẫnquyđịnhtheohướngchỉgiảitrìnhkhicóyêucầumàchưaquyđịnhviệcchủđộnggiảitrình,đồngthời,cơchếkiểmsoát,xửlýviệcviphạmtráchnhiệmgiảitrìnhvềcơbảnvẫncònchungchungvàmangtínhdẫnchiếuđếnviệcsẽbịxửlýtheoquyđịnhcủaphápluậtvềcánbộ,côngchức,trongkhiđóLuậtcánbộ,côngchứccũngchưacóđiềukhoảnxácđịnhrõnếuviphạmtráchnhiệmgiảitrìnhhoặcgiảitrìnhkhônghiệuquảthìsẽbịxửlýnhưthếnào.Dođó,đềxuấtcầntiếptụcnghiêncứusửađổiNghịđịnhsố90/2013/NĐ-CPđểkhắcphụcnhữnghạnchếđãnêu.

13 Xem:TàoThịQuyên,CácquyđịnhphápluậtvềtổchứcxãhộicủamộtsốnướctrênthếgiớivàgiátrịcóthểthamkhảođốivớiViệtNam,tlđd.

kịpthờitớingườithamgiaýkiến;+Phảicócơchếgiámsáthoạtđộngtổ

chứclấyýkiếnvàgiảitrìnhýkiếncủacơquanchủtrìsoạnthảo.Việcgiámsátcóthểđượcthựchiệnbởichínhcáccơquanthẩmđịnh,thẩmtradựánluật,pháplệnh.Cáccơquannàysẽphảixemxét,đánhgiáviệctổnghợphoặcgiảitrìnhýkiếncủacơquansoạnthảo,nếuthấychưađầyđủhoặcýkiếngiảitrìnhchưaxácđángcóthểtrảlạihồsơchocơ quan soạn thảo.Việc giám sát cũng cóthểđượcthựchiệnbởichínhđốitượngthamgiaýkiến trongtrườnghợpđối tượngnàynhận thấy cơ quan chủ trì soạn thảo chưagiải trìnhýkiếncủangườigópý.Đểthựchiệnđượccơchếgiámsátnàycầnquyđịnhcácđịachỉđểtiếpnhậnýkiếnphảnánhcủangườidânvàcôngkhaiviệcgiảiquyếtcáckiếnnghịđó.

(3)Đẩymạnhxãhộihoádịchvụcông,xácđịnhrõnhững loạiviệcNhànướccầnphải làm, những loại việc mà Nhà nướckhôngnhấtthiếtphảiđảmnhiệmvàchuyểngiaochoxãhội.Đồngthời,hỗtrợcácnguồnlựcvàtạođiềukiệnchocáctổchứcxãhộithựchiệntốtnhiệmvụcungcấpcácdịchvụcôngcầnthiếtchoxãhội.

(4)Cáctổchứcxãhộiphảitìmđượcphương thứchợp tác, các cơquanbảo trợvàsựhỗ trợmạng lưới tốthơn thìmớicóthể tăng thêm sức mạnh. Các tổ chức xãhộicũngphảitựthânnỗlựcvàđảmbảosựrõràngminhbạchcủamìnhthìmớichiếmđượclòngtincủangườidânmàcáctổchứcnàyđạidiện


16 Số 02(354) T01/2018

Trần Phương Thảo* * TS. Khoa Pháp luật Dân sự - Trường Đại học Luật Hà Nội.

Tóm tắt: Bàiviếtnghiêncứuvấnđềbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdânthểhiệnquacácquyđịnhcủaBộluậtTốtụngdânsựnăm2015vềnguyêntắcgiảiquyếtvụándânsự,chỉranhữngđiểmmớicủaBộ luậtTố tụngdânsựnăm2015sovớiBộluậtTốtụngdânsựnăm2004,đượcsửađổi,bổsungnăm2011vềvấnđềnàyvàđưaramộtsốgiảiphápđểbảođảmhơnnữaquyềnconngười,quyềncôngdântrongcácquyđịnhcủaBộluậtTốtụngdânsựnăm2015vềnguyêntắcgiảiquyếtvụándânsựtrêncơsởchỉranhữngkhókhăn,vướngmắckhiápdụng1.

Nguyên tắccủa luật tố tụngdân sự (TTDS)đượchiểulà“nhữngtưtưởngpháplýchỉđạo,địnhhướngchoviệcxâydựngvà thựchiệnphápluậtTTDSvàđượcghinhận

1 BàiviếtlàkếtquảtừĐềtàiNCKHcấpBộ“CơsởlýluậnvàthựctiễnhoànthiệnhệthốngphápluậtTTDSbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdânphùhợpvớiHiếnpháp”củaViệnNghiêncứuLậpphápnăm2015-2016,doTS.NguyễnVănLuậtlàmChủnhiệm.

Abstract: ThisarticlefocusesonthestudiesonassuranceofthehumanrightsandcitizenshiprightsasreflectedintheprovisionsoftheCivilCodeof2015on theprincipleof thecivilcasessettlements,thenpointsoutthenewprovisionsoftheCivilProcedureCodeof2015ascomparedtotheCivilProcedureCode of 2004whichwas amended in 2011 on this issueand also provides some solutions to further assurance ofthehumanrightsand thecivil rightsunder theprovisionsoftheCivilProcedureCodeof2015onontheprincipleofthecivilcasessettlementsonthebasisofpointingoutthelimitationsandconstrainstofitsenforcements.

Thông tin bài viết:Từ khóa: Nguyên tắc, bảo đảm, quyền conngười,quyềncôngdân,BộluậtTốtụngdânsự.Lịch sử bài viết:Nhậnbài: 01/03/2017Biêntập: 07/08/2017Duyệtbài: 14/08/2017

Article Infomation:Keywords: Principles, assurance, humanrights,civilrights,CivilProcedureCode.Article History:Received: 01Mar.2017Edited: 07Aug.2017 Appproved: 14Aug.2017

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI, QUYỀN CÔNG DÂN

QUA CÁC QUY ĐỊNH VỀ NGUYÊN TẮC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ


17Số 02(354) T01/2018

trongcácvănbảncủaluậtTTDS”2.Tiếpthutư tưởngchỉđạocủaHiếnphápnăm2013vềbảođảmquyền conngười, quyền côngdân,cácnguyêntắccủaluậtTTDShaycácnguyêntắccủagiảiquyếtvụándânsựtạitòađãthểhiệnrõnét:1. Bộ luật Tố tụng dân sự ghi nhận rõ quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự

Quyền con người, quyền công dâncủađươngsựthểhiệnnổibậtđầutiêntrongnguyêntắcquyđịnhtạiĐiều4củaBộluậtTTDSnăm2015,đólàquyềnyêucầuTòaánbảovệquyền, lợi íchhợppháp.SovớiBộluậtTTDSnăm2004,BộluậtTTDSnăm2015đãmởrộngquyềncôngdân tiếpcậnTòaánđểyêucầubảovệquyền,lợiíchhợpphápbằngquyđịnh“Tòaánkhôngđượctừchối giải quyết vụ việc dân sự vì chưa cóluậtđểápdụng”.

Quyền tiếp theođượcBộ luậtTTDSnăm2015ghinhậnrấtcụthểtạiĐiều5làquyềnquyếtđịnhvàtựđịnhđoạtcủađươngsự.Đương sự là chủ thể của quyền và lợiíchhợpphápnênđươngsựcóquyềnquyếtđịnhviệckhởikiện,yêucầutòaáncóthẩmquyềngiảiquyếtvụviệcdânsự.Vìvậy,Tòaánchỉcóthểthụlýđểgiảiquyếtvụviệcdânsựkhicóyêucầucủađươngsự,đồngthờiTòaáncũngchỉđượcgiảiquyếttrongphạmviyêucầucủađươngsự.Khôngchỉdừngởđó,BộluậtTTDSnăm2015cònquyđịnhrõtrongquátrìnhgiảiquyếtvụviệcdânsự,đươngsựcóquyềnchấmdứt,thayđổiyêucầucủamìnhhoặcthỏathuậnvớinhaumộtcách tự nguyện, không vi phạm điều cấmcủaluậtvàkhôngtráiđạođứcxãhội.

Vìđươngsựlàchủthểcủaquyền,lợiíchnênhọhiểu rõnhấtquyền, lợi íchcủamình, từ đó họ sẽ là chủ thể chứngminhhiệuquảnhất.Nhằmbảođảmquyền,lợiíchhợpphápcủahọ,BộluậtTTDSnăm2015

2 GiáotrìnhLuậtTTDSViệtNam,Nxb.Côngannhândân,HàNội,năm2009.

đãghinhậnđươngsựvừacóquyền,vừacónghĩavụchứngminh.

Quyềnbìnhđẳnggiữa cácđương sựđược quy định tại Điều 8 Bộ luật TTDSnăm2015cũnglàmộtquyềnthểhiệnrấtrõnguyêntắcbảođảmquyềnconngười,quyềncông dân trong TTDS. Đây không còn làquyềnbìnhđẳngtrướcphápluậtnóichungmàlàquyềnbìnhđẳng,quyềnngangbằnggiữacácđươngsựtrongvụviệcdânsự.Vớinguyêntắcnày,nguyêntắcquyềnvànghĩavụcungcấpchứngcứchứngminhđượcquyđịnhtạiĐiều6BộluậtTTDSnăm2015nóitrênsẽ thật sựpháthuyvai tròquyếtđịnhcủamình.Cácđươngsựtrongvụviệcdânsự là bình đẳng, phần thắng chỉ thuộc vềngườicóchứngcứchứngminh.

Ngoài các quyền trên, Điều 9, Điều10BộluậtTTDSnăm2015cònnhấnmạnhnhữngquyềnkháccủađươngsựnhưquyềntựmìnhthamgiatốtụnghoặcnhờluậtsư,người khác hỗ trợmình tham gia tố tụng;quyềnthỏathuậnvớinhauvềviệcgiảiquyếtvụ việc dân sự.Các quyền này thực sự lànhữngcơsởpháplývữngchắcđểđươngsựtựtinthamgiatốtụng,thểhiệnrấtrõquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsự.2. Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định trách nhiệm của Tòa án trong việc bảo đảm thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự trong tố tụng dân sự

So với Bộ luật TTDS năm 2004,cácquyđịnhcủaphápluậtTTDSvềtráchnhiệm, nhiệm vụ củaTòa án trongTTDStrong phần các nguyên tắc cơ bản củaBộluậtTTDSnăm2015đãcómộtbước tiếnđángkể.ĐiềunàyđượcthểhiệnkhárõquaviệcBộ luậtTTDSnăm2015đã cónhiềuquy định về trách nhiệm, nhiệmvụ chungcủaTòaán,ngườitiếnhànhTTDS.

Trước hết, trách nhiệm, nhiệm vụ


18 Số 02(354) T01/2018

chung củaTòa án, người tiến hànhTTDSđượcthểhiệnquaĐiều3BộluậtTTDSnăm2015: nguyên tắc tuân thủ pháp luật trongTTDS,theođóviệctuânthủphápluậtkhôngchỉđặtrachođươngsựvànhữngngườithamgiaTTDS.Tòa án, người tiến hànhTTDScũnglàmộtchủthểtrongTTDSnênnguyêntắctuânthủphápluậtcũngđặtrachonhómchủthểnàyvàđâycũnglànguyêntắcnhằmbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsự.Cótuânthủphápluậtthìviệcgiải quyết vụviệc dân sự củaTòa ánmớikháchquan,côngbằngvàđúngđắn.Cótuânthủphápluậtthìhoạtđộngtiếnhànhtốtụngcủangườitiếnhànhtốtụngtrongviệcgiảiquyếtyêucầucủađươngsựmớiminhbạch,khôngthểlạmdụngquyềnhạncủamình.Cóthểnói,tráchnhiệmphảituânthủphápluậtđượcđặtrađầutiênchocácchủthể trongTTDS(trongđócóTòaán,ngườitiếnhànhTTDS) trong phần các nguyên tắc củaBộluậtTTDSnăm2015làrấthợplý,làcơsởpháplýchoviệcbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsựtrongTTDS.

Nguyên tắc việc xét xử phải có hộithẩm nhân dân tham gia (Điều 11), thẩmphánvàhộithẩmnhândânkhixétxửphảixétxửtậpthể(Điều14),phảiđộclậpvàchỉtuântheophápluật(Điều12),thẩmphánvàhộithẩmnhândânkhixétxửphảikịpthời,côngbằng,côngkhai(Điều15),phảivôtư,kháchquan(Điều16),phảibảođảmchếđộxétxửhai cấp (Điều17)…cũng lànhữngnguyêntắcchungthểhiệnkhárõcơchếbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsự.

KhôngchỉquyđịnhtráchnhiệmchungcủaTòaán,ngườitiếnhànhTTDS,BộluậtTTDSnăm2015cònquyđịnhkhárõtráchnhiệmcụthểcủaTòaán,ngườitiếnhànhtốtụngtrongviệcbảođảmchođươngsựthựchiệntốtquyềnvànghĩavụcủahọ.Khoản1Điều4BộluậtTTDSnăm2015côngnhậnquyềnyêucầuTòaánbảovệquyền,lợiíchhợpphápcủađươngsự;khoản2quyđịnh

trách nhiệm của Tòa án: “không được từchốigiảiquyếtvụviệcdânsự…”.Đươngsựcóquyềnkhởikiện,nộpđơnyêucầunhưngđươngsựkhôngcóquyềnthụlýđơnđểgiảiquyết.ViệcđươngsựnộpđơnkhởikiệnhayyêucầugiảiquyếtviệcdânsựcũngchẳngcóýnghĩathựctếnếuTòaángâykhókhăn,không thụ lý giải quyết. Với trách nhiệmbuộcphảinhậnđơn,khôngđượctừchốiđơncủađươngsự,Tòaánphảithựchiệnnhiệmvụgiảiquyếtcácvụviệcdânsựcủamình.

Điều5BộluậtTTDSnăm2015quyđịnhtráchnhiệmcủaTòaán“chỉthụlýgiảiquyếtvụviệcdânsựkhicóđơnkhởikiện,đơnyêucầu”vàtráchnhiệm“chỉgiảiquyếttrongphạmviđơnkhởikiện,đơnyêucầuđó”.QuyđịnhnàyđãràngbuộctráchnhiệmcủaTòa ánkhông thể lạmquyền, hạn chếquyềnquyềntựđịnhđoạtcủađươngsự.

Cóthểnóirằng,việcthắngthuatrongmộtvụkiệntụngtạiTòaánphụthuộcvàochứngcứ.Vìvậy,mộttrongnhữngnguyêntắcquantrọngnhấtmàBộluậtTTDSnăm2015 cần quy định rõ là nguyên tắc cungcấp chứng cứ, chứng minh. Nhằm bảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađương sự trongviệckiện tụng,Điều6Bộluật TTDS năm 2015 còn quy định tráchnhiệmcủaTòaántrongviệc“hỗtrợđươngsựtrongviệcthuthậpchứngcứ”.Đặcbiệt,nhằmngănngừatìnhtrạnglạmquyền,điềuluậtcònquyđịnh,Tòaán“chỉtiếnhànhthuthập,xácminhchứngcứtrongnhữngtrườnghợpdoBộluậtnàyquyđịnh”.

Ngoài ra, việc bảo đảm quyền conngười,quyềncôngdâncủađươngsựcũngđược thể hiện rõ qua quy định về tráchnhiệm, nhiệm vụ của Tòa án, người tiếnhànhTTDStrongquyđịnhcủaĐiều9BộluậtTTDSnăm2015.Theođó,khoản1Điều9quyđịnh,đươngsựcóquyềntựmìnhhoặcnhờ người khác bảo vệ quyền, lợi ích củamình trướcTòa án.Bên cạnhđó, khoản2Điều9BộluậtTTDS2015ràngbuộc“Tòaán có trách nhiệmbảo đảm cho đương sự


19Số 02(354) T01/2018

thựchiệnquyềnbảovệcủahọ”và“khôngaiđượchạnchế”quyềnbảovệcủađươngsự.

Songsongvớicácquyềnđãnêutrên,đươngsựcòncóquyềnthỏathuậnvớinhauvềgiảiquyếtvụán.Nhằmhỗtrợchoviệcthỏa thuậncủađươngsự,Điều10Bộ luậtTTDSnăm2015quyđịnh về trách nhiệmhòagiảicủaTòaán.Vớitưcáchlàbênthứba,đứnggiữahaibêntranhchấp,Tòaáncótráchnhiệmhòagiảichođươngsự.ĐươngsựcóquyềnthỏathuậnnhưngTòaánkhônglàmcầunối,khônggiúpđỡđươngsựthỏathuậnvớinhauthìđươngsựcũngkhócóthểgặpnhaumàthỏathuận.Vìvậy,vaitròcủaTòaánkhihòagiảilàrấtcầnthiết.VớitráchnhiệmđượcquyđịnhcụthểtạiĐiều10,mộtlần nữaBộ luậtTTDSnăm2015 thể hiệnrõ nguyên tắc bảo đảm quyền con người,quyềncôngdâncủađươngsựtrongTTDS.

Điều13BộluậtTTDSnăm2015quyđịnhcơquan tiếnhành tố tụng,người tiếnhành tố tụng phải chịu trách nhiệm trướcphápluậtvềviệcthựchiệnnhiệmvụ,quyềnhạncủamình,nếucácchủthểnàycóhànhvitráiphápluậtthìtùytheotínhchất,mứcđộviphạmmàbịxửlýtheoquyđịnhcủaphápluậtnhưnếuhànhvitráiphápluật,gâyrathiệthạithìphảibồithườngchongườibịthiệthại.QuyđịnhnàybuộcTòaán,ngườitiếnhànhtốtụngluônphảicóýthứccôgắngđểgiảiquyết tốtcácvụviệcdânsự, tránhtình trạng phải thực hiện trách nhiệm bồithường.

Ngoài các quy định về quyền vànghĩa vụ của đương sự, nhiệm vụ, tráchnhiệmcủaTòaán,người tiếnhànhTTDS,BộluậtTTDSnăm2015còncómộtsốquyđịnhkhácnhằmbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsựtrongTTDS.Vídụ,Điều7BộluậtTTDSnăm2015quyđịnh:cơquan,tổchức,cánhântrongphạmvi nhiệmvụ quyền hạn củamình có tráchnhiệmcungcấpđầyđủvàđúngthờihạnchođươngsự,Tòaán,Việnkiểmsátnhândânnhữngtàiliệu,chứngcứmàmìnhđanglưu

giữ,quảnlýkhicóyêucầu,nếukhôngcungcấp được thì phải nêu rõ lý do trong vănbảnthôngbáo;cơquan,tổchức,cánhâncótráchnhiệmphốihợpvớiđươngsự,Tòaán,Việnkiểmsátđểgiảiquyếtvụán;khoản3Điều9quyđịnh:Nhànướccótráchnhiệmbảođảmtrợgiúppháplýchocácđốitượngtheoquyđịnhcủaphápluậtđểhọthựchiệnquyềnbảovệquyền,lợiíchhợppháptrướcTòaán.

Tóm lại, bảo đảm quyền con người,quyềncôngdâncủađươngsựtrongTTDSthểhiệnkhárõquacácquyđịnhvềquyền,nghĩavụcủađươngsự,tráchnhiệmcủacơquan tiếnhành tố tụng,người tiếnhành tốtụng,tráchnhiệmcủacơquan,tổchức,cánhânphốihợptrongviệcgiảiquyếtvụán.Nhữngquyđịnhnàythựcsựlàcăncứpháplýhữuhiệuđểbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdâncủađươngsựtrongTTDS.3. Một số bất cập trong bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tố tụng dân sự và giải pháp khắc phục

Thứ nhất, về quy định của khoản 2Điều 4Bộ luậtTTDSnăm2015: “Tòa ánphảinhậnđơngiảiquyếtkểcảkhikhôngcóluậtápdụng”.TrongsuốtmộtthờigiandàitrướckhiBộluậtTTDSnăm2015cóhiệulực, Tòa án đều căn cứ vào quy định củaphápluậtTTDSđểthụlývàgiảiquyếtcácvụviệc,vụándânsựnhưtinhthầncủaĐiều3BộluậtTTDSnăm2015.TheoquyđịnhcủaĐiều4BộluậtTTDSnăm2015,trườnghợpkhôngcóluậtápdụng,Tòaánvẫnphảinhậnđơnđểgiảiquyết.PhảichăngởđâycósựkhôngthốngnhấtgiữaĐiều3vàĐiều4?Chúngtôichorằng,quyđịnhcủaĐiều3cầnđượchiểutheohướng,cácvụviệcdânsựđãđượcphápluậtquyđịnhthìTòaánphảithụlývàgiảiquyếttheoquyđịnhcủaphápluật.Khoản2Điều4chỉquyđịnhchotrườnghợpcábiệt.Tuynhiên,đểtạonênsựthốngnhấttrongthihànhBộluậtTTDSnăm2015,Tòaánnhândântốicao(TANDTC)cầncóvănbảnhướngdẫnthihànhĐiều3vàĐiều4Bộluật


20 Số 02(354) T01/2018

TTDSnăm2015theohướngđốivớinhữngvụándânsự,vụviệcdânsựchưacóluậtđểápdụngthìphảiphảidựavàotậpquán,ápdụng tương tự,dựavàocácnguyên tắccơbản,ánlệvàlẽcôngbằngđểgiảiquyết.Bêncạnhđó,doviệcdựavàotậpquán,ápdụngtươngtự,dựavàocácnguyêntắccơbản,ánlệvà lẽcôngbằngđểgiảiquyếtkhônghềdễ dàng bởi nếu dựa vào tập quán để giảiquyết vụ án dân sự chưa có luật quyđịnhthì việc xác định thế nào là tập quán, tậpquánnơinàycóđượcsửdụngđểgiảiquyếtvụviệcdânsựnơikháchaykhông,vìvậy,TANDTCcầnxácđịnhnhữngtiêuchícụthểđểcôngnhậnmộttậpquán,liệtkêtậpquánđượccôngnhậndùngđểgiảiquyết,nguyêntắcápdụngtậpquán,ánlệvàlẽcôngbằng.

Thứ hai,vềquyđịnhcủaĐiều6Bộluật TTDS 2015: “Đương sự có quyền vànghĩavụchủđộngthuthập,giaonộpchứngcứchoTòaánvàchứngminhchoyêucầucủamìnhlàcócăncứvàhợppháp,cơquan,tổchức,cánhânkhởikiện,yêucầuđểbảovệquyềnvàlợiíchhợpphápcủangườikháccóquyềnvànghĩavụthuthập,cungcấpchứngcứ, chứngminh như đương sự,Tòa án cótráchnhiệmhỗtrợđươngsựtrongviệcthuthậpchứngcứvàchỉtiếnhànhthuthập,xácminhchứngcứtrongnhữngtrườnghợpdoBộluậtnàyquyđịnh”.MặcdùBộluậtTTDSnăm2015đãquyđịnhkhácụthểquyềncủađươngsựvàtráchnhiệmcủaTòaántrongviệcthuthập,giaonộp,chứngminhchứngcứ, tuynhiên,BộluậtTTDSnăm2015lạikhôngxácđịnhrõcáchoạtđộnghỗtrợcủaTòaánlànhữnghoạtđộnggì.Chúngtôichorằng,đểnângcaotráchnhiệmcủaTòaán,cần xác định cụ thể những hoạt động củaTòaántronghỗtrợđươngsựthuthậpchứngcứ,trướcmặt,bằngvănbảnhướngdẫncủaTANDTC,về lâudàicầnsửađổi,bổsungĐiều6BộluậtTTDSnăm2015.

Thứ ba, về quy định củaĐiều 9BộluậtTTDSnăm2015:“Nhànướccó tráchnhiệmbảođảmtrợgiúppháplýchocácđối

tượngtheoquyđịnhcủaphápluậtđểhọthựchiệnquyềnbảovệquyềnvàlợiíchhợppháptrướcTòa án” và “không ai được hạn chếquyềnbảovệquyềnvàlợiíchhợpphápcủađươngsựtrongTTDS”.Chúngtôichorằng,đểbảođảmápdụng thốngnhấtpháp luật,hạnchếtìnhtrạnglạmdụngquyềnlựctronghoạtđộngxétxửcủaTòaán,TANDTCcầnhướngdẫn cụ thể những trườnghợpđượcNhànướcbảođảmtrợgiúppháplývàhànhvinàobịcoilàhànhvi“hạnchếquyềnbảovệquyềnvàlợiíchhợpphápcủađươngsự”.

Thứ tư,vềquyđịnhcủaĐiều13BộluậtTTDSnăm2015:Khoản5Điều13quyđịnhvề trách nhiệmbồi thường của cơ quan tiếnhànhtốtụngđangtrựctiếpquảnlýngườitiếnhành tố tụngcóhànhvi tráipháp luậtnhằmkhắcphụcnhanhnhấtthiệthạidohànhvitráiphápluậtcủangườitiếnhànhtốtụnggâyra.Quyđịnhnàykhôngđềcậpđếntráchnhiệmbồithườngcủangườitiếnhànhtốtụngcóhànhviviphạmphápluậtgâythiệthại.Chúngtôichorằng,quyđịnhnàychưahợplý,khônggópphầnnângcaoýthức,tráchnhiệmcủangườingườitiếnhànhTTDS.Vìvậy,TANDTCcầnhướngdẫnbổsungtráchnhiệmhoàntrảsốtiềnmàcơquanđãbỏrabồithườngdohànhvitráiphápluật,gâythiệthạidongườitiếnhànhtốtụnggâyra.

Thứ năm,vềquyđịnhcủaĐiều21BộluậtTTDSnăm2015:“Kiểmsátviệc tuântheophápluậttrongTTDS”,theođó,Việnkiểm sát tham gia cả các phiên tòa, phiênhọpsơthẩmcóđươngsựlàngườimấtnănglựchànhvidânsự,ngườibịhạnchếnănglựchànhvidânsự,ngườicókhókhăntrongnhậnthức,làmchủhànhvivàcácphiêntòa,phiênhọpsơthẩmgiảiquyếtnhữngvụviệcdânsựchưacó luậtđểápdụng.Quyđịnhnàyrấtcóýnghĩatrongviệcbảođảmquyềncon người, quyền công dân trong TTDS.Tuy nhiên, để thực hiện được nguyên tắcnày,TANDTCcầnhướngdẫncụthểthếnàolàngườicókhókhăntrongnhậnthức,làmchủhànhvi


21Số 02(354) T01/2018

Trần Thái Dương** TS. Trường Đại học Luật Hà Nội.

Tóm tắt: Bàiviếtphântíchkháiniệmvềquyềnlaođộngvàviệclàm,bảođảmquyền laođộngvàviệc làmcủangườikhuyết tật;chínhsáchvàviệcthựchiệnchínhsáchbảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật;việcgianhậpCôngước159(CôngướcvềPhụchồichứcnănglaođộngvàViệclàmcủangườikhuyếttật)củaTổchứcLaođộngquốctế;nêumộtsốýkiếnđềxuất,kiếnnghịbảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtởViệtNamhiệnnay.

Abstract: This article provides the analysis of the concept of theright to work and employment, the assurance of rightsto work and employment of disabled persons; the policyand implementation of policies to ensure the right towork and employment of disabled persons; accession tothe Convention of the International LaborOrganization’sConvention No. 159 (the Vocational Rehabilitation andEmployment (Disabled Persons) Convention); somesuggestions and recommendations to ensure the rightto work and employment of people with disabilities inVietnamtoday.

Thông tin bài viết:Từ khóa: bảođảmquyền;ILO,laođộngviệclàm;ngườikhuyếttật;Côngước159Lịch sử bài viết:Nhậnbài: 03/12/2017Biêntập: 20/12/2017Duyệtbài: 25/12/2017

Article Infomation:Keywords: right assurance; ILO,employment;disabledpersons;ConventionNo.159Article History:Received: 03Dec.2017Edited: 20Dec.2017 Appproved: 25Dec.2017

BẢO ĐẢM QUYỀN LAO ĐỘNG VÀ VIỆC LÀM CỦA NGƯỜI KHUYẾT TẬT Ở VIỆT NAM VÀ VIỆC GIA NHẬP CÔNG ƯỚC 159 CỦA ILO

1. Khái niệm quyền lao động và việc làm của người khuyết tật, bảo đảm quyền lao động và việc làm của người khuyết tật

Lao động là hoạt động sáng tạo nêncácgiátrịvậtchấtvàtinhthầnđểthoảmãncácnhucầucủaconngười.Laođộngcũngtạonêncácgiátrị,phẩmgiáchoconngười.

Laođộnggắnchặtvớiviệclàm,đượcthựchiện thông qua việc làm - công việc theongànhnghề,lĩnhvựcchuyênmônnhấtđịnhvàcótínhổnđịnhlâudài.Dovậy,laođộngvàviệclàmđãtrởthànhnhucầutấtyếu,cótínhthốngnhấtvàcóýnghĩaquyếtđịnhđốivớicuộcsống,địavịxãhộicủatấtcảmọingười.Vềmặtthuậtngữvàđịnhnghĩakhái


22 Số 02(354) T01/2018

niệm,hiệnchưacótàiliệunàođềcậpkháiniệmquyềnlaođộngvàviệclàm.Cónhữngtácgiảgọiquyềnnàylà“quyềnlaođộng”,“quyềnđượclàmviệc”hoặc“quyềncóviệclàm”1.Chúng tôi cho rằng, nên gọi đây là“quyềnlaođộngvàviệclàm”(cũngcóthểgọi là quyền lao động việc làm) thì mớithểhiệnđượcđầyđủ,trọnvẹnnộidung,ýnghĩa, vai trò của quyềnnhưđã phân tíchtrên.Quyềnlaođộngvàviệclàmlàquyềnthiêng liêng, cao quý của con người, đãđược cộng đồng quốc tế và các quốc giacông nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm.Đối với người khuyết tật, quyền lao độngvàviệclàmlạicàngcóýnghĩaquantrọnghơn, bởi lẽ nếu quyền này được tôn trọngvàbảođảmthìmớitạoracơhộithựctếđểngườikhuyếttậtcóthểtiếpcận,hoànhập,bìnhđẳngvớimọingười trong cộngđồngxã hội.Việc công nhận, tôn trọng, bảo vệvàbảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyết tật phảiđược thựchiện theonguyêntắcmọingườiđềubìnhđẳngtrướcphápluật,khôngphânbiệtđốixử,đồngthờicósựhỗtrợ,điềuchỉnhhợplýđốivớingườikhuyếttật.

Quyềnlaođộngvàviệclàmlàtổhợpcácquyềnđượcđượcghinhận trongphápluật quốc tế về quyền con người, đặc biệt

1 VũHươngLiên,QuyềnlaođộngtrongphápluậtquốctếvàphápluậtViệtNam,LuậnvănThS,KhoaLuậtĐạihọcquốcgiaHàNội,2007.Nguồn:https://sachviet.edu.vn/threads/quyen-lao-dong-trong-phap-luat-quoc-te-va-phap-luat-viet-nam.41317;truycập28/11/2017.

TrầnThịTuyếtNhung,QuyềncóviệclàmcủaNLĐ-tiếpcậndướigócđộquyềnconngười,TạpchíDânchủvàphápluật.Nguồn:http://tcdcpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/xay-dung-phap-luat.aspx?ItemID=182;truycập28/11/2017.

NguyễnThịQuế,QuyềnlàmviệccủangườikhuyếttậttạiViệtNam,LuậnvănThS,KhoaLuậtĐạihọcquốcgiaHàNội,2015.pdf.Nguồn:repository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/2302/1/00050004789.pdf,truycập28/11/2017.

2 “Quyềnlàmviệc,quyềntựdolựachọnnghềnghiệp”(khoản1Điều23TuyênngôntoànthếgiớivềNhânquyềnnăm1948),“quyềnlàmviệc”(khoản1Điều6CôngướcquốctếvềcácQuyềnkinhtế,xãhộivàvănhoánăm1966).Quyềnlàmviệccũngđượckhẳngđịnh,nhấnmạnhtạimục27(1)trongTuyênngônNhânquyềnASEANnăm2012.

3 Điều27CôngướcvềQuyềncủangườikhuyếttậtghinhận,nhấnmạnhquyềncủangườikhuyếttậttronglĩnhvực“laođộngvàviệclàm”.Chínhvìvậycóthểgọiđâylàquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật.

4 Hiếnphápnăm1959ghinhậncôngdâncó“quyềnlàmviệc”(Điều30).TheoHiếnphápnăm1980,laođộnglàquyền,nghĩavụvàvinhdựhàngđầucủacôngdân,côngdâncó“quyềncóviệclàm”(Điều58).Hiếnphápnăm1992quyđịnhlaođộnglàquyềnvànghĩavụcủacôngdân,NhànướcvàxãhộicókếhoachtạongàycàngnhiềuviệclàmchoNLĐ(Điều55).Hiếnphápnăm2013ghinhận:“Côngdâncóquyềnlàmviệc,lựachọnnghềnghiệp,việclàmvànơilàmviệc.Ngườilàmcôngănlươngđượcbảođảmcácđiềukiệnlàmviệccôngbằng,antoàn;đượchưởnglương,chếđộnghỉngơi.Nghiêmcấmphânbiệtđốixử,cưỡngbứclaođộng,sửdụngnhâncôngdướiđộtuổilaođộngtốithiểu”(Điều35).Bêncạnhđó,Hiếnphápnăm2013cònghinhậntráchnhiệmcủaNhànướctrongviệcbanhànhvàthựcthichínhsáchtrợgiúpxãhộiđốivớingườikhuyếttật(khoản2Điều59).

làTuyênngôntoànthếgiớivềNhânquyềnnăm1948,CôngướcquốctếvềcácQuyềnkinh tế, xã hội và văn hoá năm 1966 củaLiênhiệpquốcvàmộtsốcôngướccủaTổchứcLao động quốc tế (ILO)2.Quyền laođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtcũngtiếptụcđượcnhấnmạnhtrongCôngướcvềQuyềncủangườikhuyếttậtnăm2006(Điều27)3.ỞViệtNam,quyền laođộngvàviệclàm của công dân đều được các bảnHiếnpháp ghi nhận4 . Đồng thời, trên nguyêntắc bìnhđẳng, khôngphânbiệt đối xử, đểcụ thểhoáHiếnpháp,bêncạnhquyền laođộngvàviệclàmcủamọicôngdân,BộluậtLaođộngcónhữngquyđịnhthểhiệnsựtôntrọng,bảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmđối với người khuyết tật - nhóm lớn nhấttrongsốcácnhómdễbịtổnthương.

BảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtlàviệcthựchiệntráchnhiệmcủaNhànước,xãhộinhằmtạoracácđiều kiện phù hợp để người khuyết tật cócơhộitiếpcận,hưởngthụquyềnlaođộngvàviệclàmcủamìnhmộtcáchbìnhđẳng,khôngbịphânbiệtđốixử.Vớiýnghĩanhưvậy, bảo đảmquyền lao độngvà việc làmcủangườikhuyết tậtbaohàmsựbảođảmcảvềmặtthểchế(xâydựng,banhànhchínhsách,pháp luật -bảođảmpháp lý)vàbảo


23Số 02(354) T01/2018

đảmvềmặt thực tế (thựchiệnchínhsách,phápluật).2. Chính sách và việc thực hiện chính sách bảo đảm quyền lao động và việc làm của người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay

CùngvớiLuậtNgườikhuyết tật,BộluậtLaođộng,NhànướcViệtNamđãbanhànhnhiềuvănbảnquyphạmphápluậtnhưLuậtGiáodụcnghềnghiệp,LuậtViệclàm,Luật Xây dựng, Luật Giao thông đườngbộ, LuậtBảo hiểm y tế, LuậtAn toàn, vệsinh lao động... ghi nhận, bảo đảm quyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật.Nhànướccũngđã triểnkhainhữngđềán,kế hoạch nhằm trợ giúp người khuyết tậttrongtiếpcậnviệclàm.Cóthểkểđếnmộtsố văn bản quan trọng nhưĐề án đào tạonghềcholaođộngnôngthônđếnnăm2020(được phê duyệt theoQuyết định củaThủtướng Chính phủ số 1956/QĐ-TTg ngày27/11/2009; Đề án trợ giúp người khuyếttậtgiaiđoạn2012-2020(đượcphêduyệttheoQuyếtđịnhcủaThủtướngChínhphủsố 1019/QĐ-TTg ngày 5/8/2012); Chỉ thịcủaBộLaođộng,ThươngbinhvàXãhộisố3930/BLĐTBXH-TCDN ngày 21/10/2014về nâng cao hiệu quả và chất lượng trongthựchiệnmụctiêudạynghềvàtạoviệclàmchongườikhuyếttậtv.v..

Trêncơsởsựghinhậncủaphápluậtvề quyền lao động và việc làm của ngườikhuyết tật, Nhà nước bảo trợ quyền laođộng,tựtạoviệclàmcủangườikhuyếttật,khuyếnkhíchvàưuđãingườisửdụnglaođộng(SDLĐ)tạoraviệclàmvànhậnngườilao động (NLĐ) khuyết tật vào làm việc.Giải quyết việc làm cho người khuyết tậtkhôngchỉlàtráchnhiệmcủaNhànướcmàlàcủa toànxãhội.Pháp luậtquyđịnhcáccơquan,đơnvị,tổchức,doanhnghiệp,cánhânkhôngđượctừchốituyểndụngngườikhuyếttậtcóđủđiềukiệnvàolàmviệchoặc

5 Điều10NghịđịnhcủaChínhphủsố28/2012/NĐ-CPngày10/4/2012quyđịnhchitiếtvàhướngdẫnthihànhmộtsốđiềucủaLuậtNgườikhuyếttật.

hạnchếcơhộilàmviệccủahọbằngcáchđặtratiêuchuẩntuyểndụngtráiphápluật.Cơquan,đơnvị,tổchức,doanhnghiệp,cánhânSDLĐlàngườikhuyếttậtcótráchnhiệmbốtrí,sắpxếpcôngviệc,đảmbảomôitrườngvàđiềukiệnlàmviệcphùhợpđốivớingườikhuyếttật.NgườiSDLĐphảithamkhảoýkiếnlaođộnglàngườikhuyếttậtkhiquyếtđịnhnhữngvấnđềliênquanđếnquyềnvàlợiíchcủahọ.Tổchứcgiớithiệuviệclàmcótráchnhiệmtưvấn,giớithiệuviệclàmchongườikhuyếttật.Bêncạnhđó,cáccơsởsảnxuấtkinhdoanhsửdụngtừ30%trởlêntổngsốlaođộnglàngườikhuyếttậtđượchỗtrợcảitạođiềukiện,môitrườnglàmviệcphùhợp,đượcmiễnthuếthunhậpdoanhnghiệp,đượcvayvốnvớilãisuấtưuđãitheodựánpháttriểnsảnxuất,kinhdoanh;đượcưutiênchothuêđất,mặtbằng,mặtnướcvàmiễn,giảmtiềnthuêđất,mặtbằng,mặtnướcphụcvụsảnxuấtkinhdoanhtheotỷlệlaođộnglàngườikhuyếttật,mứcđộkhuyếttậtcủaNLĐvàquymôdoanhnghiệp.Quỹviệclàmchongườikhuyếttậtđượcthànhlậpđểcấphỗ trợchocáccơ sở sảnxuất,kinhdoanhnhận người khuyết tật làm việc, điều kiệnvay, thờihạnvay,mứcvốnvayvàmức lãisuấtvaythựchiệntheoquyđịnhhiệnhànhápdụngđốivớidựánvayvốngiảiquyếtviệclàm.Pháp luật cònquyđịnhdoanhnghiệpcósửdụngtừ10ngườikhuyếttậtlàmviệcổnđịnhsẽđượchưởngưuđãivềcảitạođiềukiện,môitrườnglàmviệc;ưuđãivềvayvốnưuđãi theodựánphát triểnkinhdoanh từngânhàng chính sáchxã hội.Các cơquanhành chính, đơn vị sự nghiệp sử dụng từ10ngườikhuyết tật làmviệcổnđịnhđượchưởngchínhsáchvềcải tạođiềukiện,môitrườnglàmviệc5.

Khi thamgia vào quan hệ lao động,ngườikhuyết tậtcũngcócácquyền,nghĩavụnhưmọingườitrongtấtcảcáclĩnhvực.


24 Số 02(354) T01/2018

Tuynhiên,xuấtpháttừtínhchấtđặcthùcủalaođộnglàngườikhuyếttật,phápluậtquyđịnhNLĐlàngườikhuyếttậtcóđủ12thánglàmviệcchomộtngườiSDLĐthìđượcnghỉ14ngàylàmviệc(12ngàylàmviệcđốivớilaođộngkhôngkhuyếttật)6.Họkhôngphảilàmnhữngcôngviệcnặngnhọc,nguyhiểmhoặctiếpxúcvớicácchấtđộchạitheodanhmục công việc nặng nhọc, độc hại, nguyhiểmdoBộLaođộng,ThươngbinhvàXãhộiquyđịnh.Ngườikhuyếttậtbịsuygiảmkhảnănglaođộngtừ51%trởlênkhôngphảilàmthêmgiờ,làmviệcbanđêm.Ngoàira,hàngnămngườiSDLĐphảitổchứckhámsứckhỏeđịnhkỳchoNLĐlàngườikhuyếttậtítnhất6thángmộtlần.

Trên thực tế hiện nay, việc bảo đảmquyền lao động và việc làm của ngườikhuyết tật tuy đã có nhiều tiến bộ nhưngdonhữngnguyênnhânkhácnhaumà tìnhtrạng người khuyết tật không có việc làmvẫn còn phổ biến7, phân biệt đối xử vớilaođộng làngườikhuyết tật vẫn còndiễnraởnhiềunơi.Phầnlớncôngviệccủalaođộng là người khuyết tật đangđảmnhiệmlànhữngvịtríkhôngthuộcdiệnchínhthứccủathịtrườnglaođộng,khôngđòihỏitrìnhđộchuyênmôn,taynghềcao,cóthunhậpthấp,khóđảmbảocuộcsống,íthoặckhôngcócơhội thăngtiến.Chínhsáchphápluậtbảo đảm quyền lao động và việc làm củangườikhuyếttậtvẫncònnhữngđiểmchưathựcsựhợplý.Chẳnghạn,đơnvịsửdụngổnđịnhtừ10laođộnglàngườikhuyếttậttrở lên được hỗ trợ, còn đơn vị SDLĐ làngườikhuyếttậtlàmviệcổnđịnhdướiconsố đó lại không được hưởngbất kỳ sựưuđãi nào.Khoảngcáchgiữa10 laođộng là

6 Khoản1Điều111BộluậtLaođộngnăm2012.7 NguyễnQuốcAnh,Thựctrạngngườikhuyếttậtvàkếtquảchămsócngườikhuyếttật, nguồn: http://www.gopfp.gov.vn/so-1106;jsessionid=BBF1348CDF719ECDBF83967619253ACB?; truy cập

26/11/2017.8 TrầnThuýLâm,Việclàmđốivớingườikhuyếttật–từphápluậtđếnthựctiễnthựchiện,Đặcsan“Phápluậtngười

khuyếttật”củaTạpchíLuậthọc,tháng10/2013,tr.68.9 XuânBách(2009),DựánLuậtngườikhuyếttậtmangđậmtínhnhânvăn,BáoNhândânđiệntử.Nguồn:http://www.

nhandan.com.vn/chinhtri/item/18199302-.htmltruycập3/12/2017.

ngườikhuyếttậtvà30%tổngsốlaođộnglàngườikhuyếttậtquáxatrongmộtsốtrườnghợp.Códoanhnghiệpsửdụngsốlượnglớnlaođộnglàngườikhuyếttậtnhưngchưađạttỷlệ30%khôngđượchưởngchínhsáchưuđãi,trongkhiđócódoanhnghiệpSDLĐlàngườikhuyếttậtíthơnnhưngdotổngsốlaođộngtrongdoanhnghiệpítnênvẫnchiểmtỷlệ30%thìlạiđượchưởngchínhsáchưuđãi.Điềunàysẽthiếucôngbằngđốivớicáccơsở,doanhnghiệp,đơnvịvàkhôngkhuyếnkhíchđượcngườiSDLĐtrongviệcSDLĐlàngườikhuyếttật.Mộtsốquyđịnhmangtínhhỗtrợ,ưuđãiđốivớingườikhuyếttậtcóthểgâyphảntácdụng,tạonênràocảnđốivớichínhngườikhuyếttật.NhữngquyđịnhriêngbiệtđốivớilaođộnglàngườikhuyếttậtlàmchongườiSDLĐcóxuhướngtâmlýnétránhSDLĐlàngườikhuyếttật8.

Theokhảosátcủacơquanchứcnăngvề tình trạng người khuyết tật, tính ở thờiđiểmnăm2009-2010,khiViệtNamđangxâydựng,banhànhLuậtNgườikhuyếttậtvà Nghị định số 28/2012/NĐ-CP hướngdẫnthihànhLuậtNgườikhuyết tật,có tới79,13% số người khuyết tật ở độ tuổi laođộngkhôngcókhảnăngthamgialaođộngvàphảisốngdựavàogiađình,ngườithân;88,94% số người khuyết tật từ 16 tuổi trởlênchưađượcđàotạonghề;34,4%sốngườikhuyếttậttrên6tuổichưabiếtchữ;21,24%chưa tốtnghiệp tiểuhọc9.Năm2011, theobáocáonghiêncứukhảosátcủaILOvềđàotạonghềvàviệclàmchongườikhuyếttậtởViệtNamthìcácconsốtươngứngcòncaohơn,cụthể:tỷlệngườikhuyếttậtkhôngcótrìnhđộchuyênmônlà93,4%;tỷlệngườikhuyếttậttrên6tuổimùchữlà41%.Trong


25Số 02(354) T01/2018

khiđó,tỷlệngườikhuyếttậtcóchứngchỉđàotạonghềlà6,5%;tỷlệgiađìnhngườikhuyết tật được hưởng lợi từ các dịch vụphụchồichứcnănglaođộngdoChínhphủcungcấplà4,6%10. Tuychưaphảnánhđầyđủthựctrạngthựchiệnquyềnlaođộngvàviệc làmcủangườikhuyết tậtởViệtNamthờigianquanhưngnhữngconsốđócũngphần nào thể hiện tình trạng “có vấn đề”cầnđượcgiảiquyếtvềtráchnhiệmcủaNhànước và xã hội trong bảo đảm khả năngtiếpcậnquyềnlaođộngvàviệclàmđốivớingườikhuyếttật.3. Gia nhập Công ước 159 của ILO về phục hồi chức năng lao động và việc làm của người khuyết tật

3.1 Công ước 159 của ILOCôngước159của ILO làCôngước

vềphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmcủangườikhuyết tật,được ILO thôngquangày20/6/1983(Côngước159).Côngướcđưaracácyêucầuvềphụchồikhảnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttật,quyđịnhvềviệcđiềuchỉnhvàđánhgiácáctàiliệuhướngdẫnnghềnghiệp,dạynghề,bốtríviệc làmvàdịchvụthấtnghiệpchongườikhuyết tật.Nhưvậy,đốivớingườikhuyếttật,bêncạnhviệcphụchồichứcnăngytế,sứckhoẻthìphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmcóýnghĩahếtsứcquantrọng,điềunàythậmchícótínhquyếtđịnhchoviệchoànhậpbìnhđẳngvàocộngđồngxãhội.Bởilẽ, chứcnăng laođộngvàviệc làmchỉcóthểđượcphụchồitrêncơsởchứcnăngytế,sứckhoẻđồng thời ngườikhuyết tật đượctrangbịkỹnănglaođộngtheonghềnghiệp,cókhảnăngtìmkiếm,duytrìđượcviệclàmvàthăngtiếnvớinó.Nếuđượcphụchồivềchứcnăngytế,sứckhoẻmàngườikhuyếttậtkhôngcókhảnăngtìmkiếmvàduytrìviệclàmthìviệchoànhậphoặctáihoànhậpvới

10 VănphòngILOtạiHàNội,BáocáokhảosátvềđàotạonghềvàviệclàmchongườikhuyếttậtởViệtNam,PDF.Nguồn:http://www.ilo.org/hanoi/Whatwedo/Publications/WCMS_157938/lang--vi/index.htm,truycập28/11/2017.

11 http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/country.htm,truycập3/12/2017.

xãhộicủahọkhócóthểđượcbảođảmbềnvữngvà thựcchất.Đâycũngchính là tinhthần,ýnghĩanhânvăncủaCôngước159.Theothốngkê,tínhđếntháng10/2017,trênthế giới đã có83/187quốcgia thànhviênILO11 đã phê chuẩn Công ước 159. Côngướccó17điều luật, đượckết cấu thành3phầnvớinộidungchínhsau:

- Định nghĩa và phạm vi áp dụng (PhầnI,Điều1)

Côngướcđịnhnghĩangườikhuyếttậtlàcánhânmàkhảnăngcóviệclàmphùhợp,trụlâudàivớicôngviệcđóvàthăngtiếnvớinóbịgiảmsútđángkểdohậuquảcủamộtkhiếmkhuyếtvềthểchấtvàtâmthầnđượccông nhận. Mục đích của phục hồi chứcnăng laođộng là tạo chongườikhuyết tậtcókhảnăngtìmđượcmộtviệclàmphùhợp,trụlâudàivớicôngviệcđóvàthăngtiếnvớinóvànhờđóthúcđẩyviệchoànhậphoặctáihoànhậpcủacánhânđóvàoxãhội.Khôngphânbiệtthànhcácdạngtậtkhácnhau,cácquyđịnhcủaCôngướcđềuđượcápdụngđốivớitấtcảcácdạngkhuyếttật.

-Nguyên tắc trong chính sách phục hồi chức năng lao động và việc làm của người khuyết tật(PhầnII,Điều2-Điều5)

+ Theo điều kiện, tập quán và khảnăngcủađấtnướcmình,Côngướcđặttráchnhiệmcủaquốcgiathànhviênlàphảixâydựng,thựchiệnvàđịnhkỳxemxétlạichínhsáchquốcgiatronglĩnhvựcphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttật(Điều2).

+Chínhsáchquốcgiavềphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttậtcầnphảinhằmbảođảmviệcbanhànhcácbiệnpháptạoviệclàmthíchhợpchongườikhuyếttậtthuộcmọidạngtậtvànhằmthúcđẩycơhộiviệclàmchongườikhuyếttậttrênthịtrườnglaođộngmở(Điều3).


26 Số 02(354) T01/2018

+ Chính sách quốc gia về phục hồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyết tật phải dựa trên nguyên tắc bìnhđẳngvềcơhộigiữaNLĐcókhuyếttậtvàNLĐnóichung;sựbìnhđẳngvềcơhộivàđốixửgiữaNLĐnamgiớicókhuyếttậtvớiNLĐnữgiớicókhuyếttật.Nhữngbiệnpháptíchcực,đặcbiệtnhằmbảođảmbìnhđẳngthực sựvềcơhộivàvềđốixửgiữaNLĐcókhuyếttậtvớiNLĐkháckhôngbịcoilàphânbiệtđốixửvớiNLĐkhác(Điều4).

+ThamvấnýkiếncủacáctổchứcđạidiệncủaNLĐ,củangườiSDLĐtrongviệcthựchiệnchínhsách,kểcảnhữngbiệnphápđượcthựchiệnnhằmkhuyếnkhíchsựhợptácvàphốihợpgiữacácthểchếcôngvàtưhoạtđộngtronglĩnhvựcphụchồichứcnănglaođộng.Cáctổchứccủangườikhuyếttậthoặc vì người khuyết tật cũng phải đượcthamkhảoýkiến(Điều5).

-Hành động ở cấp quốc gia để phát triển dịch vụ phục hồi chức năng lao động và việc làm của người khuyết tật(PhầnIII,Điều6-Điều9)

Theo tinh thần các quy định tại cácđiều luật tương ứng trong Công ước, cácbiệnpháp,hànhđộngcần thiếtđể thực thichínhsáchquốcgiavềphụchồichứcnănglaođộngvàviệc làmchongườikhuyết tậtđượctriểnkhaiquahaiphươngdiệnsau:

+Một là: Phát triểndịchvụdoNhànướctrựctiếpcungcấpthôngquahệthốngmớihoặcđiềuchỉnhhệthốnghiệncó;

+Hai là: Đưa ra các chính sách ưuđãiđểkhuyếnkhíchsựpháttriểncủanhữngdịchvụnày.Theođó:(a)cungcấpvàđánhgiá các dịch vụ về hướng nghiệp, đào tạonghề,sắpxếpviệclàm,tuyểndụngvàcácdịch vụ khác có liên quangiúp chongườikhuyếttậttìmđượcvàduytrìđượcviệclàm;

12 VănphòngLaođộngquốctếtạiGeneva(2009),Côngướcsố159vàKhuyếnnghịsố168vềphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật,PDF.

Nguồn: http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@asia/@ro-bangkok/documents/normativeinstrument/ wcms_118314.pdf,truycập28/11/2017.

(b)Trongtrườnghợpđiềukiệnchophépvàxétthấyphùhợp,cácdịchvụhiệncódànhchoNLĐnói chung nên có sự điều chỉnhcầnthiếtđểcungcấpdịchvụchocảngườikhuyếttật;(c)Khuyếnkhíchviệcthànhlậpvàpháttriểncácdịchvụphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttậtởnôngthônvàcácvùngsâu,vùngxa.

Côngướccũngđặtyêucầumọiquốcgia thành viên phải đặtmục tiêu đảmbảođàotạovàđưavàosửdụngđộingũhướngdẫn viên về phục hồi chức năng lao độngvànhânviêncó taynghềphùhợpđểđảmđươngcôngtáchướngnghiệp,đàotạonghề,sắpxếpviệclàmvàtuyểndụnglaođộnglàngườikhuyếttật(Điều9).

-Điều khoản cuối cùng(PhầnIV,Điều10-Điều17):

Trongphầnnày,Côngướcquyđịnh:việcphêchuẩnCôngướcphảiđượcthôngbáotớiTổnggiámđốcVănphòngLaođộngquốctếđểđăngký(Điều10);Côngướcchỉmang tính ràng buộc với những quốc giathànhviênILOđãđăngkýphêchuẩnvàsẽphátsinhhiệulựcchínhthứcđốivớiquốcgiathànhviên12thángsaukhiquốcgiađóđã đăngký phê chuẩnvớiTổnggiámđốcVănphòngLaođộngquốctế(Điều11).CácđiềukhoảncònlạitrongCôngướcquyđịnhcác vấn đề về thủ tục đăng ký phê chuẩnhoặcbãibỏphêchuẩn;sửađổiCôngước;ngônngữthểhiệncủaCôngước.

SongsongvớiCôngước159nêutrên,ngày20/6/1983,ILOcũngđãbanhànhbảnKhuyến nghị 168 về phục hồi chức nănglaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật12.Khuyếnnghị168đượccoilàvănbảnhỗtrợquantrọngchoCôngước159trongnỗlựctạonền tảngpháp lýquốc tếnhằmđạt tớimụctiêucủaphụchồichứcnănglaođộng


27Số 02(354) T01/2018

vàviệclàmcủangườikhuyếttậttrênphạmvitoànthếgiới.

3.2 Việc gia nhập Công ước 159 của ILO

Là thành viên của ILO13, Việt Namcónghĩa vụ thườngxuyênxemxét và gianhập các côngước ILOđã thôngqua trêncơsởphùhợpvớiHiếnpháp,phápluậtvàđiềukiệnpháttriểnkinhtế-xãhộicủaViệtNam. Ở phạm vi có tính phổ quát, trướcđây,trênlĩnhvựclaođộngvàviệclàmnóichung,nhằmkiếntạo,hìnhthànhthịtrườnglaođộng,ViệtNamcũngđãphêchuẩnCôngướcsố122củaILOvềchínhsáchviệclàm,Côngướcsố187vềkhungchínhsáchthúcđẩyantoànvệsinhlaođộng14.Hiệnnay,bêncạnhviệcchuẩnbịđiềukiệngianhậpCôngước 159, Việt Nam cũng đang trong quátrìnhnghiêncứuđềxuấtgianhậpCôngước88vềdịchvụviệclàm15vàCôngước181vềtổchứcdịchvụviệclàmtưnhân16.Điềuđóchothấyrõtínhtíchcực,chủđộnghộinhậpquốc tế củaViệt Nam trong lĩnh vực bảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttật.Mặtkhác,quađâycũngthểhiệnrõ quan điểm đặt việc bảo đảmquyền laođộng và việc làm của người khuyết tật ởViệtNamtrongmộttổngthểcácchínhsáchđồngbộnhằm tạo lậpđiềukiệnphát triểnthịtrườnglaođộng,chứkhôngphảilàmộtchínhsáchđơnlẻ,cótínhưutiên,chiếucố

13 ViệtNamgianhậpILOnăm1980,năm1982thìrútkhỏiILOvìlýdokỹthuật.Đếnnăm1993,ViệtNamtáigianhậpILO.

14 Năm2014,ViệtNamthamgiaCôngướcsố187củaILO.Đâylàcôngướcthứ21/187côngướccủaILOmàViệtNamđãthamgia.

15 VănphòngILOtạiHàNội,ChươngtrìnhhợptácquốcgiaILO–ViệtNamvềviệclàmbềnvững2012–2016,PDF.Nguồn: http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/---ilo-hanoi/ documents /genericdocument/wcms_434273.pdf.Truycập28/11/2017.

16 QuyếtđịnhcủaThủtướngChínhphủsố2528/QĐ-TTgngày31/12/2015vềviệcphêduyệtkếhoạchthựchiệnvàđềxuấtgianhậpcáccôngướccủaLiênhiệpquốcvàcủaTổchứcLaođộngquốctếtronglĩnhvựclaođộng-xãhộigiaiđoạn2016–2020.

17 Việcnghiêncứu,ràsoát,đánhgiáhệthốngphápluậtViệtNam,chuẩnbịđềxuấtgianhậpCôngướcsố159củaILOcũngđãđượctriểnkhaitừnhữngnămtrướcđây(giaiđoạnnăm2010–2015),ngaysaukhiLuậtNgườikhuyếttậtmớiđượcQuốchộithôngqua.Tuynhiên,vìnhữnglýdokhácnhau,hoạtđộngnàytiếptụcđượcđưavàokếhoạchthựchiệnởgiaiđoạn2016-2020theoQuyếtđịnhcủaThủtướngChínhphủsố2528/QĐ-TTgngày31/12/2015.Xemthêm:BộLaođộng,ThươngbinhvàXãhội,RàsoátphápluậtViệtNamđểtiếntớiphêchuẩnCôngướcsố159vềphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttật.Nguồn:

http://www.molisa.gov.vn/vi/Pages/ChiTiet.aspx?IDNews=3180.Truycập28/11/2017.

đến người khuyết tật theo tư duy bảo trợthuầntuý.

Thậtra,tinhthầnvànộidungcácquyđịnh củaCông ước 159 về phục hồi chứcnănglaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtsauđócũngđãđượcthểhiệnvànângcấptrongCôngướcvềquyềncủangườikhuyếttật được Liên hiệp quốc thông qua năm2006.ViệtNamđãký thamgiaCôngướcnàytừnăm2008,đãbanhànhLuậtNgườikhuyết tật năm2010, đã phê chuẩn và trởthànhthànhviênchínhthứccủaCôngướcvềQuyềncủangườikhuyết tậtnăm2014.Nhưvậy,vềcơbảncóthểkhẳngđịnhtinhthần,nộidungCôngước159đãđượctiếpnhận hoà quyện trong thể chế pháp lý vàthực tiễn đời sống xã hội Việt Nam. Tuynhiên,việcgianhậpCôngước159vẫn làđiềuhếtsứccầnthiếthiệnnay,bởi lẽviệcgianhậpCôngướcnàygópphầnthựchiệnđịnhhướngchiếnlượccủaViệtNamtrongviệchoànthiệnthểchếthịtrườnglaođộng,theođódànhsựquantâmtrướchếtvớimộttrongnhữngnhómdễbịtổnthươngcótínhđặcthùlàcộngđồngngườikhuyếttật17.Mặtkhác,sovớiCôngước159thìquyđịnhcủaCôngướcvềQuyềncủangườikhuyếttậtcủaLiên hiệp quốc, LuậtNgười khuyết tật vàBộluậtLaođộngvềquyềnlaođộngvàviệclàm của người khuyết tật chỉ có tính kháiquát,khôngđượcchitiết,cụthểbằngvìđây


28 Số 02(354) T01/2018

làđiềuướcquốctếvànhữngvănbảnquyphạmpháp luật có tínhbaoquát cao,điềuchỉnhnhiềuquanhệxãhộixungquanhvấnđềquyềncủangườikhuyếttậthayquyềnlaođộngvàviệc làmcủangườikhuyết tật.Vìthế, đây cũng là cơ hội đểViệtNamnhìnlạitoànbộhệthốngchínhsáchvàviệcthựchiện chính sách đối với người khuyết tật,thúc đẩy chính sách phục hồi chức nănglaođộng,dạynghề, tưvấn,giới thiệuviệclàmchongườikhuyếttật.Rõràng,bêncạnhthựchiệntráchnhiệmcủathànhviênILO,việc gia nhập Công ước 159 về phục hồichứcnănglaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtcũnglàviệclàmcóýnghĩathiếtthựcnhằmthựchiệnnghĩavụquốcgiacủaViệtNamđốivớiCôngướccủaLiênhiệpquốc về quyền của người khuyết tật, thựchiệncóhiệuquảhơncácquyđịnhcủaLuậtNgườikhuyếttậtvàBộluậtLaođộngcũngnhưcácvănbảnquyphạmphápluậtcóliênquan về quyền lao động và việc làm củangười khuyết tật.Việcgia nhậpCôngước159củaViệtNamởthờiđiểmhiệnnaytuykhôngcònsớmnhưngvẫnmangýnghĩa,tácđộnglớnvềnhiềumặtnhưchínhtrị,ngoạigiao,nhấtlàvềmặtkinhtế-xãhội.ViệcgianhậpCôngước159cũngchothấysựquantâmcủaViệtNamđốivớingườikhuyếttật,nâng cao uy tín của Việt Nam trong khuvựcvàquốctế,thểhiệnđúngtruyềnthốngnhânđạovàtươngthântươngáicủangườiViệtNam.Đồngthờiđiềunàycũngthểhiệnsựcamkếtmạnhmẽvàthayđổicáchnhìnvới tình trạngkhuyết tật làmộtvấnđềxãhộichứkhôngphảivấnđềytế,xáclậpsựdịchchuyểntừphươngthứctiếpcậnvấnđềkhuyết tật từ hướng nhân đạo sang hướngnhânquyền18.

Quakhảosát,đánhgiácủacáccơquanchứcnăng,cóthểkhẳngđịnhnộidungcácquyđịnhvàtinhthầnchungcủaCôngước

18 BộLaođộng,ThươngbinhvàXãhội,Báocáođánhgiátácđộngchínhtrị,quốcphòng,anninh,kinhtế-xãhộivàtácđộngkháccủaCôngướcsố159.

159khôngtráivớiHiếnphápvàphápluậtViệtNam.ViệcgianhậpCôngướckhôngnhững không xung đột,mâu thuẫn với lợiíchquốcgia,dântộc,vớiđườnglối,chínhsáchđốingoạicủaNhànướccũngnhưviệcthựcthitráchnhiệmcủaViệtNamtheocácđiềuướcquốc tếkhácmàtrái lại,việcgianhậpCôngướccóýnghĩaquantrọngtrongviệc thể hiện cam kết thực thi các chínhsách cải thiện chất lượng cuộc sống củangười khuyết tật, từng bước tạo điều kiệncho người khuyết tật hoà nhập bình đẳngvào các hoạt động xã hội, xây dựng môitrường xã hội ngày càng bảo đảm tốt hơncho quyền của người khuyết tật. Việc gianhậpCôngước159cũngchothấysựquantâmcủaNhànướcViệtNamđốivới cộngđồngngườikhuyếttật,nângcaouytín,hìnhảnhcủaViệtNamtrêntrườngquốctế.TheoquyđịnhtạicácĐiều28,29LuậtĐiềuướcquốc tếnăm2016,việckýquyếtđịnhphêchuẩngianhậpCôngướcnàylànhândanhNhànướcvàthuộcthẩmquyềncủaChủtịchnước.BộLaođộng,ThươngbinhvàXãhộitrìnhChínhphủđểChínhphủtrìnhChủtịchnướcvềviệcphêchuẩnCôngướcsaukhilấyýkiếnbằngvănbảncủaBộNgoạigiao,BộTưphápvàcơquan,tổchứccóliênquan(theo quy định tại khoản 1 Điều 30 LuậtĐiềuướcquốctếnăm2016).

Tuyvậy,xéttrênmộtsốkhíacạnhcụthểcóthểthấyphápluậthiệnhànhcủaViệtNam cũng còn những điểm chưa phù hợpvới nội dung và tinh thần Công ước 159.Chẳnghạn,pháp luậtmớiquyđịnhchungvềđiềukiệnđốivớicáccơsởdạynghềmàchưacóquyđịnhvềđánhgiámứcđộkhuyếttậttheokhảnănglaođộng,mớicóquyđịnhđánhgiádạngtậttheoytế,chưacóquyđịnhđánhgiákhảnănglaođộngcònlại.Chínhvìvậy,việcdạynghềchongườikhuyếttậtkhócóthểphùhợpvớikhảnănglaođộngcủa


29Số 02(354) T01/2018

họ và yêu cầu của nghề nghiệp tương lai,khingườikhuyếttậtđãđượchọcnghề.Nếunhìntừkhíacạnhbảođảmquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttậtthìcácquyđịnh tạiĐiều177vàĐiều178Bộ luậtLaođộngnăm2012vôhìnhtrunghạnchếquyềnlựachọncôngviệcvànghềnghiệpcủangườikhuyết tật.Pháp luậtViệtNam cũng chưacóquyđịnhcụthểvềbìnhđẳngcơhộivàđốixửgiữaNLĐnamgiớicókhuyếttậtvớilaođộngnữgiớicókhuyếttậtmàquyđịnhvề laođộng làngườikhuyết tậtnói chungvàquyđịnhvềbìnhđẳnggiữanamvànữnóichung,mangtínhtrungtính,khôngphânbiệtnamgiới,nữgiớicókhuyếttậtvànamgiới,nữgiớikhôngcókhuyếttật.Theođánhgiá củaBộLaođộng,ThươngbinhvàXãhội,vềcơbản,tuychínhsách,phápluậtvềphục hồi chức năng lao động và việc làmchongườikhuyếttật,cácbiệnphápthựcthichính sách, pháp luật tương thích với cácquyđịnhcủaCôngước159nhưnghiệnnayphápluậtViệtNammớichỉdừnglạiởmứcquy định chung về cơ sở dạy nghề, cơ sởsảnxuấtkinhdoanhdành riêngchongườikhuyếttậtvànơicóSDLĐlàngườikhuyếttậtmàchưacóquyđịnhcụthểđểthựchiệnviệc giám sát đối với các cơ sởnày.Phápluậtcóquyđịnhưuđãinhưnglại thiếucơchếgiámsátthựcthivàthiếuchếtàixửphạtcụthểv.v..19.Tấtcảnhữngđiểmchưatươngthíchđósẽđượckhắcphục theo tiến trìnhxây dựng và hoàn thiện chính sách, phápluậtvềlaođộng,việclàmcủaViệtNamkhichúngtachínhthứcgianhậpCôngước159.

Cùngvớinhữngthuậnlợi,cơhộitốtchoquốcgiatrongtiếpcậncácchươngtrìnhhợptác,hỗtrợkỹthuậtcủaILOvàcáctổchứctrongvàngoàinướckhitriểnkhaithựcthi các tiêu chuẩn theo yêu cầu củaCôngước,rõràngđốitượngđượcthụhưởngthànhquảcủaviệcgianhậpCôngướcnàychínhlà

19 BộLaođộng,ThươngbinhvàXãhội,BáocáođánhgiásựtươngthíchgiữaphápluậtViệtNamvớicácquyđịnhcủaCôngướcsố159củaILOvềphụchồichứcnănglaođộngvàviệclàmchongườikhuyếttật.

cộngđồngngườikhuyếttậtViệtNam.Bêncạnhđó,saukhigianhập,vớitưcáchthànhviênCôngước,ViệtNamsẽphảitriểnkhaithựchiệnCôngước,pháttriểnhệthốngdịchvụphụchồichứcnăng laođộng,hệ thốnggiáodụcnghềnghiệp,hệthốngdịchvụviệclàmtheoyêucầucủaCôngước;phải tăngcườngcơchếthihànhvàgiámsátthihànhphápluậtvềtổchứcdịchvụphụchồichứcnănglaođộngchongườikhuyếttật,hướngnghiệp,đào tạonghề, sắpxếpviệc làmvàtuyển dụng lao động là người khuyết tật,chútrọngtuyêntruyền,phổbiếnphápluật,tăngcườngnănglựcđộingũlàmcôngtácdịchvụphụchồichứcnănglaođộng.ViệtNamcũngcónghĩavụtuânthủquyđịnhvềviệcbáocáođịnhkỳhoặcbáocáođộtxuấtvềcácbiệnphápđãtiếnhànhthựchiệncácđiềukhoảncủaCôngước.4. Một số kiến nghị

Cần sớm phê chuẩn Công ước 159nhưngđểquyền laođộngvàviệc làmcủangườikhuyết tật đượcbảođảmbềnvững,cầnphảitiếptụcràsoát,hoànthiệnhệthốngchính sách, pháp luật về lao động và việclàm,thựchiệnđồngbộcácbiệnpháp,trongđónênchútrọngnhữngvấnđềsau:

-Bảođảmsựbìnhđẳngtrongtiếpcậnquyền laođộngvàviệc làmchomọicôngdân,khôngphânbiệtđốixửvìlýdokhuyếttật,bảođảmđiềukiệnlaođộngcótínhphổcậpchocảngườikhuyếttậtvàngườikhôngkhuyếttật.

-Cụthểhoáquyđịnhvềlaođộnglàngười khuyết tật trong Bộ luật Lao động,hoànthiệncácquyđịnhvềchốngphânbiệtđối xử với người khuyết tật; tăng cườngkiểmtra,giámsátviệcthựchiệnphápluật,ápdụngnghiêmcácchế tài;quyđịnhhợplý để thực sự khuyến khích người SDLĐtrongviệcSDLĐlàngườikhuyếttật;đềcaotráchnhiệmxãhộicủadoanhnghiệp,người


30 Số 02(354) T01/2018

SDLĐnói chung trong việc bảo đảmviệclàmđốivớingườikhuyếttật.

-Cùngvớisự tôn trọngcácquy luậtcủathịtrườnglaođộng,Nhànướccầnkiếntạo được chính sách trợ giúp có hiệu quảđểphụchồichứcnănglaođộngchongườikhuyếttậtgiúphọtiếpcận,thựchiệnđượcquyền laođộngvàviệc làmcủamìnhmộtcách bình đẳng, để họ có thể khẳng địnhđượcvaitròcủamìnhvàhoànhậpvàocộngđồngxãhội.

-Tiếp tục hoàn thiện, nâng cao hiệuquả chính sách xã hội hoá việc bảo đảmquyền laođộngvàviệc làmđốivớingười

khuyết tật, tạo điều kiện thuận lợi để cácthànhphầnkinhtế,cácđơnvị,tổchức,cánhânpháthuytiềmnăng,sángkiến,tạoranhiềuviệclàmchoNLĐnóichungvàngườikhuyếttậtnóiriêng.

Mởrộngcáchìnhthứcgiáodục,tuyêntuyềnnhằmnângcaonhận thứccủacảxãhộivàcủachínhnhữngngườikhuyếttậtvềquyền laođộngvàviệc làmcủamọi côngdântrongđócóquyềnlaođộngvàviệclàmcủangườikhuyếttật,vềtinhthần,nộidungCôngước159vàtráchnhiệmcủaViệtNamvớitưcáchlàthànhviêncủaILOvàthànhviênCôngước

TÀI LIỆU THAM KHẢO1. NguyễnQuốcAnh,Thực trạng người khuyết tật và kết quả chăm sóc người khuyết tật,nguồn:http://www.

gopfp.gov.vn2. XuânBách,Dự án Luật người khuyết tật mang đậm tính nhân văn,BáoNhândânđiệntử.Nguồn:http://

www.nhandan.com.vn/chinhtri/item/18199302-.html.3. BộLaođộng,Thươngbinhvàxãhội,Báo cáo đánh giá tác động chính trị, quốc phòng, an ninh, kinh tế-xã

hội và tác động khác của Công ước số 159 .4. BộLaođộng,Thươngbinhvàxãhội,Báo cáo đánh giá sự tương thích giữa pháp luật Việt Nam với các

quy định của Công ước số 159 của ILO về phục hồi chức năng lao động và việc làm cho người khuyết tật.5. BộLaođộng,Thươngbinhvàxãhội,Rà soát pháp luật Việt Nam để tiến tới phê chuẩn Công ước số 159 về

phục hồi chức năng lao động và việc làm cho người khuyết tật. Nguồn:http://www.molisa.gov.vn/vi/Pages/ChiTiet.aspx?IDNews=3180.6. BộLaođộng,Thươngbinhvàxãhội,Tờ trình về việc gia nhập Công ước số 159 của Tổ chức lao động quốc

tế về phục hồi chức năng lao động và việc làm cho người khuyết tật (Dựthảo), HàNội,11/2017.7. TrầnThuýLâm,Việc làm đối với người khuyết tật – từ pháp luật đến thực tiễn thực hiện,Đặcsan“Phápluật

ngườikhuyếttật”củaTạpchíLuậthọc,tháng10/2013.8. VũHươngLiên,Quyền lao động trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam,LuậnvănThS,KhoaLuật

ĐạihọcquốcgiaHàNội,2007. Nguồn:https://sachviet.edu.vn/threads/quyen-lao-dong-trong-phap-luat-quoc-te-va-phap-luat-viet-nam.41317.9. TrầnThịTuyếtNhung,Quyền có việc làm của NLĐ – tiếp cận dưới góc độ quyền con người,Tạp chí Dân

chủ và Pháp luật.Nguồn: http://tcdcpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/xay-dung-phap-luat.aspx?ItemID=182.10.NguyễnThịQuế,Quyền làm việc của người khuyết tật tại Việt Nam,LuậnvănThS,KhoaLuậtĐạihọcquốc

giaHàNội,2015.pdf. Nguồn:repository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/2302/1/00050004789.pdf.11.VănphòngILOtạiHàNội,Báo cáo khảo sát về đào tạo nghề và việc làm cho người khuyết tật ở Việt Nam.pdf. Nguồn:http://www.ilo.org/hanoi/Whatwedo/Publications/WCMS_157938/lang--vi/index.htm.12.VănphònglaođộngquốctếtạiGeneva(2009),Công ước số 159 và Khuyến nghị số 168 về phục hồi chức

năng lao động và việc làm của người khuyết tật,pdf. Nguồn:http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@asia/@ro-bangkok/documents/ normativeinstrument/

wcms_118314.pdf.13.VănphòngILOtạiHàNội,Chương trình hợp tác quốc gia ILO – Việt Nam về việc làm bền vững 2012 –

2016,pdf. Nguồn:http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/---ilo-hanoi/documents/

genericdocument/wcms_434273.pdf.


31Số 02(354) T01/2018

Bùi Thị Phương Liên* Vũ Đình Lãm** ThS. Khoa Nhà nước và Pháp Luật, Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong, Hà Nội.

Tóm tắt: VấnđềkiểmsoátquyềnlựccủacơquanhànhchínhnhànướcởđịaphươngđãđượcthểhiệnkháđầyđủtrongLuậtTổchứcchínhquyềnđịaphươngnăm2015vàLuậtHoạtđộnggiámsátcủaQuốchộivàHộiđồngnhândânnăm2015.ĐâycũnglàvấnđềchủyếuđangđặtratrongquátrìnhxâydựngLuậtĐơnvịhànhchính-kinhtếđặcbiệthiệnnay.

Abstract: The matter related to the power control of the stateadministrativeagenciesinlocalitieshasbeenfullyreflectedintheLawonOrganizationofLocalAdministrationof2015andtheLawonSupervisionsoftheNationalAssemblyandthePeople'sCouncilsof2015.Thisisalsothefocalmatterthat is pending in the process of developing the Law onSpecialAdministrative-EconomicUnits.

Thông tin bài viết:Từ khóa: kiểmsoátquyền lực,đơnvịhànhchính-kinhtếđặcbiệtLịch sử bài viết:Nhậnbài: 13/11/2017Biêntập: 05/12/2017Duyệtbài: 12/12/2017

Article Infomation:Keywords: power control, specialadministrative-economicunitArticle History:Received: 13Nov.2017Edited: 05Dec.2017 Appproved: 12Dec.2017

KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC

Ở ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH - KINH TẾ ĐẶC BIỆT

1. Quy định của pháp luật hiện hành về kiểm soát quyền lực tại đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt

Thể chếhóa chủ trương, chiến lược,kếhoạchpháttriểnkinhtế-xãhội(KT-XH)vềđặckhukinhtếtạicácĐạihộiVIII,X,XI,XII củaĐảng và cụ thể hóa quy địnhcủa Hiến pháp năm 2013 về đơn vị hànhchính-kinhtế(HC-KT)đặcbiệt,ChínhphủđãxâydựngDựthảoLuậtĐơnvịHC-KT đặcbiệt(DựthảoLuật) đểápdụngtại3đơnvịHC-KTđặcbiệt làVânĐồn(thuộctỉnhQuảngNinh), BắcVân Phong (thuộc tỉnh

KhánhHòa)vàPhúQuốc(thuộctỉnhKiênGiang) đã được Bộ Chính trị đồng ý chủtrươngthànhlậptạiKếtluậnsố21-TB/TWngày22/3/2017.NgoàinhữngnộidungliênquanđếnchínhsáchpháttriểnKT-XHtheocơchếđặcthùdànhchođặckhukinhtếthìmộtvấnđềtrongDựthảoLuậtđượcdưluậnđặcbiệtquantâmlàmôhìnhtổchứcchínhquyềnđịaphươngcủa cácđặckhunày sẽđượcthiếtkếnhưthếnàođểcóthểpháthuyđượcnhữnglợithếcủađơnvịHC-KTđặcbiệt.

Khoản2Điều111Hiếnphápnăm2013

BAÂN VÏÌ DÛÅ AÁN LUÊÅT

32 Số 02(354) T01/2018

quyđịnh:“CấpchínhquyềnđịaphươnggồmcóHộiđồngnhândân(HĐND)vàỦybannhân dân (UBND) được tổ chức phù hợpvớiđặcđiểmnôngthôn,đôthị,hảiđảo,đơnvịHC-KTđặcbiệtdoluậtđịnh”.QuyđịnhcủaHiếnphápđãđểngỏcácphươngánchoviệc xây dựng chính quyền địa phương ởđơnvịHC-KTđặcbiệt.TrongcácphươngántổchứcmôhìnhchínhquyềnđịaphươngởđơnvịHC-KTđặcbiệtcủaDựthảoluật,phương án 1 là phương án được nhiềungườiủnghộ,đólàtổchứcchínhquyềnđịaphương theomôhìnhTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệt(TrưởngĐơnvị),cáccơquanchuyênmôntrựcthuộcvàTrưởngkhuhànhchính.Phươngánnàycóưuđiểmlàtạosựđột phá về thể chế hành chính và tổ chứcchínhquyềnđịaphương;đổimớicănbảncơcấutổchức,chứcnăng,nhiệmvụ,quyềnhạnvàmốiquanhệcôngtáccủachínhquyềnđịaphươngđơnvịHC-KTđặcbiệtphùhợpvớiyêucầuvềpháttriểnKT-XHởđơnvịnày.Tuynhiên,tổchứcchínhquyềnđịaphươngđơnvịHC-KTđặcbiệttheothiếtchếTrưởngĐơnvịvớinhữngquyềnhạnrộnglớnnhưđềxuấttrongDựthảoLuậtcóthểsẽdẫnđếnsựlạmquyềnnếukhôngcócơchếkiểmsoátquyềnlựcchặtchẽ.

Bêncạnhđó,phươngán1cũngđanggặpphải nhữngvướngmắcvềpháp lýdomột sốquyđịnhchưa tương thíchvới cácvănbảnluậtliênquan,cụthểnhưsau:

Một là, theo quy định của Dự thảoLuật, UBND cấp tỉnh, Chủ tịch UBNDcấp tỉnhcóquyềnphâncấp,ủyquyềnchoTrưởngĐơn vịHC-KTđặc biệt thực hiệnnhiệmvụ,quyềnhạncủaUBNDcấp tỉnh,ChủtịchUBNDcấptỉnhngoàinhữngnhiệmvụ,quyềnhạnquyđịnh trongLuật,nhưnglạikhôngquyđịnhchoChủtịchUBNDcấptỉnhquyềnkiểmtra,giámsáthoạtđộngcủaTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệt.NộidungnàycủaDựthảoLuậtkhôngtươngthíchvớiquyđịnhcủaLuậtTổchứcchínhquyềnđịaphươngnăm2015,trongđó,ChủtịchUBNDcấp trên có quyền chỉ đạo, kiểm tra, giámsáthoạtđộngcủaChủtịchUBNDcấpdưới.Bêncạnhđó,DựthảoLuậtcũngkhôngquyđịnhcơchếkiểmtra,giámsátcủacácBộđốivớinhữngnhiệmvụ,quyềnhạncủaBộ

phâncấp,ủyquyềnchoTrưởngđơnvịHC-KTđặcbiệt.Dovậy,theoquyđịnhcủaDựthảoLuậthiệnnaythìChủtịchUBNDcấptỉnh,Bộtrưởngsẽkhôngthểkiểmsoátđượcviệcthựchiệnnhữngnộidungcôngviệcmàchínhmình,UBNDcấptỉnhủyquyềnchoTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtthựchiện,từđótạoralỗhổngtrongkiểmsoátquyềnlực.

Hai là, trongtổchứcchínhquyềncủađơnvịHC-KTđặcbiệtcòncóTrưởngKhuhànhchính(doTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtbổnhiệm,miễnnhiệm,điềuđộng,cáchchức) thựchiệnnhiệmvụdoLuậtĐơnvịHC-KTđặcbiệtquyđịnhvàdoTrưởngĐơnvịphâncấp,ủyquyềnđểquảnlýkhuhànhchính. Tuy nhiên, Dự thảo Luật lại chưaquy định rõ ràng cơ chế kiểm soát quyềnlựccủaTrưởngKhuhànhchínhnênTrưởngKhuhànhchínhchỉchịutráchnhiệmtrướcTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtmàkhôngcó cơ chế kiểm soát quyền lực nào khác,dođó,nguycơ thực tếcó thểxảyra làsựliênkếtlợiíchnhómđểlạmdụngquyềnlựctrongkhi còn thiếu các thiết chếkiểm tra,giámsátđểpháthiện,xửlýkịpthời.

Ba là, quy định về thực hiện quyềngiámsátcủaNhândânđốivớiTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtchưađồngbộvớiLuậtKhiếunạinăm2011vàchưacóquyđịnhvềcơchếbáocáocông tác,chịu tráchnhiệmtrướcNhândâncủaTrưởngKhuhànhchính.

TheoquyđịnhcủaDựthảoLuật,hàngtháng, Trưởng Đơn vị HC-KT đặc biệt tổchức tiếp công dân; tiếp nhận, xử lý đơnthư, kiến nghị của công dân. Vấn đề đặtra trongtrườnghợpnày,nếucóđơnkhiếunạiđốivớiquyếtđịnhhànhchính,hànhvihànhchínhcủaTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtthìcấpnàolàcấpgiảiquyếtkhiếunạilầnhaikhiTrưởngĐơnvịlàcấpgiảiquyếtlầnđầu.TheoquyđịnhcủaLuậtKhiếunạinăm2011thìThủtrưởngcấptrêntrựctiếpcủangườicó thẩmquyềngiảiquyếtkhiếunại lầnđầu sẽgiảiquyếtkhiếunại lầnhainênnếukhiếunạiquyếtđịnhcủaChủtịchUBNDcấphuyện thìChủ tịchUBNDcấptỉnhsẽ làcấpgiảiquyếtkhiếunại lầnhai.NhưngtheoquyđịnhcủaDựthảoLuậtđơnvị HC-KT đặc biệt thì Thủ tướng ChínhphủbổnhiệmTrưởngĐơnvịtheođềnghị


33Số 02(354) T01/2018

của Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Vậy ThủtướngChínhphủhayChủ tịchUBNDcấptỉnhlàcấpgiảiquyếtkhiếunại lầnhaiđốivớikhiếunạiquyếtđịnhhànhchính,hànhvi hành chính củaTrưởngĐơn vịHC-KTđặcbiệt,vìđây làđơnvịhànhchínhdướicấp tỉnh.VấnđềnàyDự thảoLuậtđơnvị HC-KT đặc biệt hiện còn đang bỏ ngỏ vàcũngkhôngthểápdụngđượcquyđịnhcủaLuậtKhiếunạiđểthaythế.

Tómlại,đểnhữngquyđịnhđặcthùvềtổchứcchínhquyềnđịaphươngcủađơnvịHC-KTđặcbiệttheophươngán1trongDựthảoLuậtcóthểđivàocuộcsốngvàngănngừa được tình trạng lạm dụng, tha hóaquyền lực thìcầnphải tiếp tụcnghiêncứuhoànthiệnchỉnhquyđịnhcủaDựthảoluật.2. Một số kiến nghị, đề xuất hoàn thiện quy định của Dự thảo luật về hoạt động kiểm soát quyền lực tại đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt

Đểkhắcphụcnhữngbấtcậpnêutrên,tạo bước chuyển đột phá trong đổi mớitổ chức, hoạt động của bộmáy nhà nước,chúng tôiđềxuất,kiếnnghịvớiBan soạnthảoLuậtĐơnvịHC-KTđặcbiệtxemxét,nghiêncứuđểđưavàoDựthảoLuậtmộtsốnộidungsau:

-BổsungquyềnhạnchoBộtrưởng,Chủ tịch UBND cấp tỉnh được kiểm tra,giám sát đối với Trưởng Đơn vị HC-KTđặcbiệt trongviệc thựchiệnnhữngnhiệmvụ,quyềnhạn tươngứngđượcBộ trưởng,UBNDcấp tỉnh,Chủ tịchUBNDcấp tỉnhphâncấp,ủyquyền.

-BổsungquyđịnhvềtráchnhiệmcủaTrưởngĐơnvị,TrưởngKhuhànhchínhđịnhkỳ6thángmộtlầnphảithôngbáovớiNhân

dânvềkếtquảhoạtđộng trêncácphươngtiệnthôngtinđạichúngvàítnhấtmộtnămmộtlầnvàocuốinămphảitổchứchộinghịđốithoạivớiNhândânởĐơnvịHC-KTđặcbiệt,ởKhuhànhchínhvềtìnhhình,kếtquảhoạtđộngtrongnămcủamìnhđểNhândângiámsát,kiểmtra.

-Bổsungquyđịnhvềcơchếgiảiquyếtkhiếu nại lần hai đối với quyết định hànhchính,hànhvihànhchínhthuộcthẩmquyềngiải quyết khiếu nại lần đầu của TrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệt.Thẩmquyềngiảiquyết khiếu nại lần hai trao cho Chủ tịchUBNDcấptỉnhđểtạosựthốngnhấttrongquyđịnhcủaLuậtvìChủ tịchUBNDcấptỉnhcóquyềnđìnhchỉthihành,bãibỏmộtphầnhoặctoànbộvănbảntráiphápluậtcủaTrưởngĐơnvịHC-KTđặcbiệtvàcóquyềntrìnhThủtướngChínhphủxemxét,quyếtđịnhviệcmiễnnhiệm,điềuđộng,cáchchứcđốivớiTrưởngĐơnvị.

-Bổ sung thẩmquyềnbanhànhvănbản quy phạm pháp luật cho Trưởng đơnvịHC-KTđặcbiệtvàquyđịnhcụthểhìnhthứcvănbảnquyphạmphápluậtdoTrưởngĐơn vị ban hành, vì trongLuậtBan hànhvănbảnquyphạmphápluậtnăm2015chưaquyđịnhrõvấnđềnày.

-BổsungthẩmquyềnkiểmsátchungchoViệnkiểmsátnhândânđơnvịHC-KTđặcbiệtđểcơquannàycóthểkiểmtra,giámsátthườngxuyên,tạichỗviệcthựcthiphápluật của các thiết chế trong bộmáy chínhquyềnđịaphươngđơnvịHC-KTđặcbiệt,quađóbảođảmchoquyền lựcđượckiểmsoát chặt chẽ và phòng ngừa, ngăn chặn,xử lý kịp thời những vi phạm pháp luật nảysinh

TÀI LIỆU THAM KHẢO1) DựthảoLuậtĐơnvịHC-KHđặcbiệtcủaChínhphủtrìnhQuốchộikhóaXIVtạikỳhọpthứIV.2) Tờtrìnhsố411/TTr-CPcủaChínhphủngày10/10/2017trìnhQuốchộivềDựánLuậtĐơnvịHC-KTđặcbiệt.3) NguyễnPhươngThảo,“KếtquảviệclấyphiếutínnhiệmđốivớingườigiữchứcvụdoQuốchội,Hộiđồng

nhândânbầuhoặcphêchuẩn”trêntrangtinđiệntửcủaBanNộichínhtrungươngngày14/9/2013.4) HuỳnhCôngHùng,“KinhnghiệmtổchứclấyphiếutínnhiệmđốivớingườigiữchứcvụdoHĐNDbầu

quathựctiễnthựchiệncủathànhphốHồChíMinh”trêntrangtinđiệntửcủaViệnNghiêncứuLậpphápngày25/9/2013.

5) NguyễnThắngLợi,“Thựctrạnggiảiquyếtkhiếukiệnhànhchínhhiệnnayvàmộtsốvấnđềvềmôhìnhtổchức,thẩmquyềncủaToàántronglĩnhvựcnày”trêntrangtinđiệntửcủaBộTưphápngày04/11/2011.


34 Số 02(354) T01/2018

Nguyễn Minh Sơn*Bùi Thị Thùy Linh*** TS. Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội.** Vụ Kinh tế, Văn phòng Quốc hội.

Tóm tắt: Tíchtụ,tậptrungruộngđấthiệnđanglàvấnđềđượcĐảngvàNhànướcquantâm,coiđâylàgiảiphápcơbảnđểnângcaonăngsuấtnôngnghiệp,giảmchiphíđầuvàothôngquatổchứcsảnxuấttheoquymôlớn,ứngdụngcôngnghệhiệnđại.Bàiviếttậptrungphântíchđườnglối,chủtrươngcủaĐảng,chínhsách,phápluậtcủaNhànướcvềtíchtụ,tậptrungruộngđất,đánhgiátìnhhìnhthựchiệncácđườnglối,chủtrương,chínhsáchnóitrên,từđóđưarakhuyếnnghịnhằmhoànthiệnhệthốngchínhsách,phápluậtthúcđẩytíchtụ,tậptrungđấtđaiphụcvụpháttriểnnôngnghiệp.

Abstract: TheParty and theGovernmenthaveput special attentionto the land agglomeration and concentration, which isconsideredastheessentialsolutiontoincreaseagriculturalproductivity, reduce the input costs by establishing large-scale production and applying the advancedtechnology.Thisarticlefocusesonanalysisofthedirectionof the Party and the policies and legal regulations onthe agricultural land agglomeration and concentration,assessments of the implementation of these direction andpolicies, thereby, provides related recommendations toimprovethepoliciesandthelegalregulationstopromotetheland agglomeration and concentration for the agriculturaldevelopments.

Thông tin bài viết:Từ khóa: tíchtụ,tậptrungđấtđaiLịch sử bài viết:Nhậnbài: 12/09/2017Biêntập: 02/11/2017Duyệtbài: 09/11/2017

Article Infomation:Keywords: landaccumulation,concentrationArticle History:Received: 12Sep.2017Edited: 02Nov.2017 Appproved: 09Nov.2017

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT THÚC ĐẨY TÍCH TỤ, TẬP TRUNG ĐẤT ĐAI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP

ViệtNamhiệncóhơn10 triệunônghộvớigần70triệumảnhđấtnôngnghiệp.Diệntíchđấtbìnhquânhộnôngnghiệpchỉ

1 NgânhàngThếgiới(2016).

khoảng0,46ha,nhưngtrungbìnhđượcchiathành2,83mảnh1.Tìnhtrạngđấtđaimanhmún,phântáncảntrởviệcứngdụngcơgiới

CHÑNH SAÁCH

35Số 02(354) T01/2018

hóa,khoahọccôngnghệ,hiệnđạihóanôngnghiệp,đồngthờicònlàmgiảmhiệuquảsửdụngcácnguồnlực, tăngchiphísảnxuất,gâykhókhăn,lãngphítrongxâydựngcáchạtầngcơbảnphụcvụsảnxuấtvàtiêuthụsảnphẩmnôngnghiệp.Dovậy,tíchtụ,tậptrung ruộng đất hiện đang là vấn đề đượcĐảngvàNhànướcquantâm,coiđâylàgiảipháp cơ bản để nâng cao năng suất nôngnghiệp,giảmchiphíđầuvàothôngquatổchức sảnxuất theoquymô lớn, ứngdụngcôngnghệhiệnđại,gópphầnthựchiệnmụctiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nôngnghiệp,nôngthôn.1. Quan niệm về tích tụ, tập trung đất đai

Tích tụ và tập trung ruộng đất đượcđịnhnghĩalàquátrìnhphânbổvàsắpxếplạicácmảnhđấtnhằmloạibỏtìnhtrạngđấtđaimanhmún và những hạn chế của tìnhtrạngnày2.Tíchtụvàtậptrungruộngđấtlàquátrìnhtíchtụtưbảnvớiđấtđailàtưliệusảnxuấtchínhđểmởrộngsảnxuấtvàpháthuylợithếkinhtếtheoquymô3.

Tíchtụđấtđailàsựmởrộngquymôdiện tích đất do hợp nhất nhiều thửa lại,đâyđượcxemlà tiềnđềphát triểnkinh tếhộgiađìnhtrongquáđộchuyểntừsảnxuấtnhỏ,tựcung,tựcấplênsảnxuấthànghóaquymô lớn.Quá trình này vận động theocơchếthịtrường,thôngquacáchìnhthứcgiaodịchdânsự(chuyểnnhượngquyềnsửdụngđất (SDĐ), thừakế, cho, tặngquyềnSDĐ).Mộtbộphậnhộgiađìnhnôngdâncókinhnghiệmsảnxuất,SDĐhiệuquả,cóthunhập,cónguồnvốnđểnhậnchuyểnquyềnSDĐ,mởrộngquymôSDĐ(tíchtụruộngđất).Tuynhiên,đasốhộgiađìnhnôngdânthiếu vốn để thực hiện tích tụ ruộng đất,muốnSDĐhiệuquả,họphảichọnhìnhthứckhácnhưchothuêhoặcgópvốnbằngquyềnSDĐ,đâychính làkhởiđầuchoquá trìnhtậptrungđấtđai4.

2 FAO(2003).3 PGS.,TS.VũTrọngKhải(2008).4 TS.NguyễnĐìnhBồng(2017).5 Chỉthịsố100-CT/TWngày13/1/1981củaBanBíthư.6 Nghịquyếtsố10-NQ/TWngày05/4/1988củaBộChínhtrị.

2. Đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về tích tụ, tập trung đất đai

Nhằmthựchiệnchủtrương“mởrộngviệcthựchiệnvàhoànthiệncáchìnhthứckhoánsảnphẩmtrongnôngnghiệp”củaHộinghịlầnthứ9BanChấphànhTrungươngĐảng khóa IV, đồng thời phát huy nhữngnhântốtíchcực,khắcphụccácnhượcđiểmtronghìnhthứckhoánsảnphẩmđếnnhómlao động và người lao động, Ban Bí thưđã ban hành Chỉ thị số 100-CT/TW ngày13/1/1981 về cải tiến công tác khoán,mởrộng“khoánsảnphẩmđếnnhómlaođộngvàngười laođộng” tronghợp tácxãnôngnghiệp (Khoán 100), trong đó đặt ra yêucầu:“Phảiquảnlýchặtchẽvàsửdụngcóhiệuquảtưliệusảnxuấtcủatậpthể,khôngđượcphântánruộngđất,phântáncơsởvậtchất-kỹthuậtcủahợptácxãvàlàmsuyyếukinhtếtậpthể”5.

ĐạihộiđạibiểutoànquốclầnthứVIcủaĐảng đánh dấu bước ngoặt phát triểntrongđời sốngkinh tế - xãhộiởnước ta.Đạihộiđãđềraphươnghướng“đưanôngnghiệp tiếnmộtbước theohướngsảnxuấtlớn”.ThựchiệnnghịquyếtcủaĐạihộiđạibiểutoànquốclầnthứVI,ngày05/4/1988,BộChínhtrịbanhànhNghịquyếtsố10-NQ/TWvềđổimớiquảnlýkinhtếnôngnghiệpvớicácquanđiểmliênquanđếnvấnđềtíchtụ, tập trung ruộng đất (Khoán 10): “Đốivớiđất trồng rừngvàcâycôngnghiệpdàingày,cóthểgiaoquyềnsửdụngtừ1đến2chukỳkinhdoanh.Đốivớimặtnướcvàđấttrồngcâylươngthực,câycôngnghiệphàngnăm,thờigianđócóthểtừ15đến20năm.Trong thời gian này, họ được giao quyềnthừakếsửdụngchoconcáivàtrongtrườnghợpchuyểnsanglàmnghềkhácđượcchínhquyềnchophépchuyểnnhượngquyềntiếptụcsửdụngchochủkhác”6.

Dựa trên kết quả của “Khoán 100”

CHÑNH SAÁCH

36 Số 02(354) T01/2018

và “Khoán 10”, Hội nghị lần thứ 5 BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaVIIbanhành Nghị quyết số 05-NQ/HNTW ngày10/6/1993vềtiếptụcđổimớivàpháttriểnkinh tế - xã hội nông thôn, trong đó nhấnmạnhchínhsáchgiaoquyềnsửdụngruộngđấtlâudàichohộnôngdân:“QuyđịnhthờigianSDĐhợplýđốivớicâyngắnngàyvàcâylâunăm.Khihếtthờihạn,ngườiSDĐcónhucầuvàđủđiềukiệnsẽđượcquyềntiếptụcsửdụng.Chínhsáchhạnđiềnphảiphùhợpvớiđặcđiểmcủa từngvùng.Đốivớinhữngngườiđangcanhtáctrênmứchạnđiền,Chínhphủcóquyđịnhvàhướngdẫnriêngđểhọantâmsảnxuất…”7.Nghịquyếtsố05-NQ/HNTWcũnggópphầntạocơsởchoviệcsửađổiLuậtĐấtđainăm1987.

Tiếpđó,Nghịquyếtsố04-NQ/HNTWngày29/12/1997củaHộinghịlầnthứ4BanChấphànhTrungươngĐảngkhoáVIIIvềtiếptụcđẩymạnhcôngcuộcđổimới,pháthuynộilực,nângcaohiệuquảhợptáckinhtế,cầnkiệmđểcôngnghiệphoá,phấnđấuhoànthànhcácmụctiêukinhtế-xãhộiđếnnǎm2000đãxácđịnhthựchiệnchínhsáchruộng đất phù hợp với sự phát triển nôngnghiệphànghoávàchuyểndịchcơcấukinhtếnôngthôn,tạoviệclàmvàthunhậpchonôngdânnghèolàyếutốquantrọngđểpháttriểnnôngnghiệpvànôngthôn.Nghịquyếtnhấnmạnhviệc“khuyếnkhíchvàgiúpđỡcáchộnôngdânđổiđấtchonhauđểkhắcphục tình trạng ruộngđấtquáphân tánvàmanhmún”“đánhgiá,phânloạicáctrườnghợpnôngdânkhôngcònruộngđấtsảnxuấtđểcóchínhsách,giảiphápxửlýphùhợpđốivớitừngtrườnghợptheohướngvừakhôngđểnôngdânbịbầncùnghoádokhôngcóđấtsảnxuất,vừathúcđẩyquátrìnhtíchtụruộngđấthợplýtheotiếntrìnhcôngnghiệphoá”8.

Đặc biệt, Nghị quyết số 26-NQ/TWngày05/8/2008củaHộinghịlầnthứ7Ban

7 Nghịquyếtsố05-NQ/HNTWngày10/6/1993củaHộinghịlầnthứ5BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaVII.8 Nghịquyếtsố04-NQ/HNTWngày29/12/1997củaHộinghịlầnthứ4BanChấphànhTrungươngĐảngkhoáVIII.9 Nghịquyếtsố26-NQ/TWngày05/8/2008củaHộinghịlầnthứ7BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaX.10 Nghịquyếtsố19-NQ/TWngày31/10/2012củaHộinghịlầnthứ6BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaXI.11 BáocáochínhtrịcủaBanChấphànhTrungươngĐảngkhóaXItạiĐạihộiđạibiểutoànquốclầnthứXII.

Chấp hành Trung ương Đảng khóa X vềnôngnghiệp,nôngdân,nông thôn tiếp tụckhẳngđịnhquanđiểmvềtíchtụ,tậptrungruộng đất của Đảng. Nghị quyết yêu cầu:“SửađổiLuậtĐấtđai theohướng tiếp tụckhẳngđịnhđấtđailàsởhữutoàndân,Nhànước thống nhất quản lý theo quy hoạch,kếhoạchđểsửdụngcóhiệuquả;giaođấtchohộgiađình sửdụng lâudài;mở rộnghạnmứcSDĐ,thúcđẩyquátrìnhtíchtụđấtđai”9.

Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày31/10/2012 của Hội nghị lần thứ 6 BanChấp hành Trung ương Đảng khóa XI vềtiếptụcđổimớichínhsách,phápluậtvềđấtđaitrongthờikỳđẩymạnhtoàndiệncôngcuộcđổimới,tạonềntảngđểđếnnăm2020nướctacơbảntrởthànhnướccôngnghiệptheohướnghiệnđạikhẳngđịnh:“Tiếptụcgiaođất,cho thuêđấtnôngnghiệpchohộgiađình,cánhânsửdụngcóthờihạntheohướngkéodàihơnquyđịnhhiệnhànhđểkhuyếnkhíchnôngdângắnbóhơnvớiđấtvàyêntâmđầutưsảnxuất.Đồngthời,mởrộng hạn mức nhận chuyển quyền SDĐnôngnghiệpphùhợpvớiđiềukiệncụ thểtừngvùng,từnggiaiđoạnđểtạođiềukiệnthuậnlợichoquátrìnhtíchtụ,tậptrungđấtđai, từngbướchìnhthànhnhữngvùngsảnxuấthànghoálớntrongnôngnghiệp”10.

BáocáochínhtrịcủaBanChấphànhTrung ươngĐảng khóaXI tại Đại hội đạibiểutoànquốclầnthứXIIđãxácđịnhmộttrongnhữngphươnghướngnhằmpháttriểnnông nghiệp và kinh tế nông thôn gắn vớixâydựngnông thônmới,đó là: “Cóchínhsáchphùhợpđểtíchtụ, tậptrungruộngđất,thuhútmạnhcácnguồnlựcđầutưpháttriểnnông nghiệp; từng bước hình thành các tổhợp nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụcôngnghệcao”11.

Gầnđâynhất,Nghị quyết số11-NQ/TWngày03/6/2017củaHộinghịlầnthứ5

CHÑNH SAÁCH

37Số 02(354) T01/2018

BanChấphànhTrungươngĐảngkhoáXIIvềhoànthiệnthểchếkinhtếthịtrườngđịnhhướng XHCN khẳng định cần hoàn thiệnpháp luậtvềđấtđai, tạo thuận lợichoviệcchuyểnnhượnghoặccho thuêquyềnSDĐ,gópvốnbằnggiátrịquyềnSDĐ;hỗtrợtíchtụ, tập trung ruộng đất để phát triển côngnghiệp,dịchvụởnôngthônvànôngnghiệphànghoáquymôlớn,côngnghệcao,gắnvớibảođảmviệclàmvàthunhậpbềnvữngcủanôngdân,giữvữngổnđịnhchínhtrị-xãhộiởnôngthôn.

Căn cứ đường lối, chủ trương củaĐảng,hệthốngchínhsách,phápluậtvềđấtđai đã nhiều lần được ban hành, sửa đổi,bổsung, trongđóvấnđề tích tụ, tập trungruộngđấtbắtđầuđượcđềcậpđếntừLuậtĐấtđainăm1993.

LuậtĐấtđainăm1993quyđịnhNhànướcgiaođấtchocáctổchức,hộgiađình,cánhânsửdụngổnđịnhlâudài.Thờihạngiaođấtsửdụngổnđịnhlâudàiđểtrồngcâyhàngnăm,nuôitrồngthủysảnlà20năm,đểtrồngcâylâunămlà50năm.

LuậtĐấtđainăm2003đượcbanhànhvàotháng12năm2003thaythếLuậtĐấtđainăm1993khôngcó thayđổinhiềuvề thờihạnSDĐvàhạnmứcgiaođấtnôngnghiệp.Hạn mức nhận chuyển quyền SDĐ nôngnghiệp củahộgiađình, cánhândoChínhphủtrìnhỦybanThườngvụQuốchộiquyếtđịnh.LuậtĐấtđainăm2003đãhìnhthànhcơ chế cho quá trình tích tụ, tập trung đấtđaithôngquaviệcquyđịnhvềquyềnSDĐtrong thị trường bất động sản (Điều 61,Điều 62 vàĐiều 63);mở rộng quyền chongườiSDĐgồmquyềnchuyểnđổi,chuyểnnhượng,chothuê,chothuêlại,thừakế,tặngchoquyềnSDĐ;thếchấp,bảolãnh,gópvốnbằngquyềnSDĐ.

LuậtĐấtđainăm2013đượcbanhànhthểhiệnđịnhhướngcủaNghịquyếtsố19-NQ/TWvềviệctiếptụcgiaođất,chothuêđấtnôngnghiệpchohộgiađình,cánhânsửdụng có thời hạn theo hướng kéo dài hơn

12 Điều129LuậtĐấtđainăm2013.13 Điều130LuậtĐấtđainăm2013.

quyđịnhhiệnhànhđểkhuyếnkhíchnôngdângắnbóhơnvớiđấtvàyên tâmđầu tưsảnxuất,đồngthời,mởrộnghạnmứcnhậnchuyển quyền SDĐ nông nghiệp phù hợpvới điều kiện cụ thể từng vùng, từng giaiđoạnđểtạođiềukiệnthuậnlợichoquátrìnhtích tụ, tập trung đất đai, từng bước hìnhthành những vùng sản xuất hàng hoá lớntrongnôngnghiệp.LuậtquyđịnhthờihạnSDĐnôngnghiệpcủahộgiađình,cánhânlà50năm.

Hạn mức giao đất nông nghiệp chohộgiađình,cánhântrựctiếpsảnxuấtnôngnghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản,làmmuối vẫn được giữ như quy định củaLuậtĐấtđainăm2003nhằmbảođảmtínhổnđịnhcủahệthốngphápluậtvàđờisốngcủa cáchộgia đình, cánhân trực tiếp sảnxuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồngthủysản,làmmuối.Trườnghợphộgiađình,cánhânđượcgiaonhiều loạiđấtbaogồmđấttrồngcâyhàngnăm,đấtnuôitrồngthủysản,đấtlàmmuốithìtổnghạnmứcgiaođấtkhôngquá05ha.Trườnghợphộgiađình,cánhânđượcgiaothêmđấttrồngcâylâunămthì hạnmức đất trồng cây lâu năm khôngquá05hađốivớixã,phường,thịtrấnởđồngbằng;khôngquá25hađốivớixã,phường,thịtrấnởtrungdu,miềnnúi12.

Hạn mức nhận chuyển quyền SDĐnôngnghiệpđượcmở rộng lênkhôngquá10 lần hạnmức giao đất nông nghiệp củahộgiađình,cánhânđốivớimỗiloạiđất13.Việc quy định về hạn mức nhận chuyểnquyền SDĐ nông nghiệp của hộ gia đình,cánhânnhằmbảođảmchongườinôngdâncóđấtđểsảnxuất,đồngthờitạođiềukiệnthuậnlợichoquátrìnhtíchtụ,tậptrungđấtnôngnghiệp,hìnhthànhvùngsảnxuấtlớn,đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa trong nôngnghiệp.

Ngoài ra, các nghị quyết của Quốchội cũng nhiều lần đề cập đến nội dungvề tích tụ, tập trungruộngđất.Nghịquyếtsố 142/2016/QH13 ngày 12/4/2016 về

CHÑNH SAÁCH

38 Số 02(354) T01/2018

kếhoạchphát triểnkinhtế-xãhội5năm2016-2020đềranhiệmvụxâydựngchínhsáchphùhợpđểtíchtụ,tậptrungruộngđất,pháttriểncácvùngsảnxuấtquymôlớnvớihình thức đa dạng, phù hợp với điều kiệncủa từng vùng. Nghị quyết số 24/2016/QH14ngày08/11/2016vềkếhoạchcơcấulạinềnkinhtếgiaiđoạn2016-2020đềracác nhiệmvụ trọng tâmđể tái cơ cấu nềnkinhtế,trongđócóđiềuchỉnhdiệntíchđấtphùhợpvớimôhìnhsảnxuấtnôngnghiệpmới;tổngkếttínhhiệuquảcủacácmôhìnhtrongthựctiễn,rútrabàihọcvềtíchtụ,tậptrung ruộngđất; khuyếnkhíchvà tạođiềukiệntíchtụđấtnôngnghiệp;thiếtlậpkhungpháplýchothịtrườngsơcấpvàthịtrườngthứcấpvềquyềnSDĐ,nhấtlàvớiđấtnôngnghiệp.Nghịquyếtsố32/2016/QH14ngày23/11/2016 về tiếp tục nâng cao hiệu lực,hiệuquảviệc thựchiệnChươngtrìnhmụctiêuquốcgiaxâydựngnôngthônmớigắnvớicơcấulạingànhnôngnghiệpđặtrayêucầunghiêncứusửađổichínhsáchvềđấtđaiđểkhuyếnkhíchtíchtụruộngđất,tiếnhànhcơgiớihóa,tạođiềukiệnsảnxuấthànghóalớn.

Như vậy, quan điểm nhất quán củaĐảngvàNhànước ta là tạođiềukiệnchotíchtụ,tậptrungruộngđất,thểhiệnởviệcgiatăngthờihạngiaođấtcũngnhưtănghạnmứcnhậnchuyểnquyềnSDĐ.Chínhsách,pháp luật đất đai về cơ bản đã được hoànthiện,tạođiềukiệnchongườiSDĐtíchtụ,tậptrungđấtđaitheoquymôlớnvàyêntâmhơntrongviệcđầutưvàođấtđai;thựctếđãcónhiềumôhìnhvàphươngthứcthựchiệncóhiệuquả,đónggóptíchcựcchoviệcpháttriểnsảnxuấtnôngnghiệpcủaViệtNam.3. Tình hình thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về tích tụ, tập trung ruộng đất

Chủ trương tích tụ, tập trung ruộngđất bắt đầu được triển khai từ thời kỳ đổimớinăm1986.Chođếnnay,việctíchtụ,tập

14 TheoNgânhàngThếgiới(2016),diệntíchđấtbìnhquânhộnôngnghiệpởnướctachỉvàokhoảng0,46hatrongkhiđóởTrungQuốclà1,73ha,tạiMyanmarlà1,6ha,ởTháiLan75%tổngsốhộnôngdâncótrên1hađấtnôngnghiệp.

trungruộngđấtđãđượcnhiềuđịaphươngtrongcảnước thựchiệnvới cáchình thứckháđadạngvàsángtạo,trongđónổibậtlà3phươngthức:dồnđiền,đổithửa(chuyểnđổiquyềnSDĐnôngnghiệp);chothuê,chuyểnnhượngquyềnSDĐvàgópvốnbằngquyềnSDĐ.

3.1 Dồn điền, đổi thửa (chuyển đổi quyền SDĐ nông nghiệp)

Trướcđây,việcgiaođấtnôngnghiệpdựa trên nguyên tắc bình đẳng, công bằnggiữangườiSDĐ,khôngnhữngchiađềuvềdiệntíchtrênsốngườimàcònchiađềucảruộngtốt,ruộngxấutheonguyêntắc“cótốt,cóxấu;cógần,cóxa;cócao,cóthấp”.Banđầu, chính sáchnàycũng thuđượcmột sốkết quả nhất định, tuy nhiên, saumột thờigianthựchiệnđãdẫnđếnmộtsốbấtlợivềdiệntíchđấtcanhtáccủacácnônghộ.QuymôdiệntíchđấtcủahộnôngdânViệtNamthấphơnTrungQuốcvànhiềunướckhácởchâuÁ14.Tìnhtrạngđấtnôngnghiệpmanhmún,quymôcanhtácnhỏbétheotừnghộgiađình,cánhânlàmhạnchếviệcápdụngcơgiớihóavàkhoahọckỹthuậtmớivàosảnxuấtnôngnghiệp, ảnhhưởng tớiviệc tăngnăngsuấtvàtăngtrưởngngànhnôngnghiệp,cảntrởcôngnghiệphóa,hiệnđạihóanôngnghiệp,nôngthôn.

Dồnđiền,đổithửađượcxemlàbướcđikhởiđầuchoviệctíchtụ,tậptrungruộngđất trước tình trạng ruộng đất manh mún.Dồnđiền,đổithửathôngquaviệcthựchiệnchuyểnđổiquyềnSDĐnôngnghiệp trongcùngmộtxã,phường,thịtrấnđểpháttriểnkinh tế nônghộ là hình thứcphổbiếnmànhiềuđịaphươngđãvàđangthựchiện.Đâylàyêucầutậptrungđấtđaiđểhộgiađình,cánhâncóđượccácthửađấtcóquymôdiệntíchlớnhơnđểtổchứcsảnxuấtthuậnlợidocóđiềukiệnđểcơgiớihóavàthâmcanh.

ĐảngvàNhànướcluônxácđịnhcôngtác dồn điền, đổi thửa đất nông nghiệp làmột chủ trương lớn, là tiêu chí hàng đầutrong xây dựng nông thôn mới hiện nay.

CHÑNH SAÁCH

39Số 02(354) T01/2018

Tuy nhiên, việc dồn điền, đổi thửa đượctriểnkhaitậptrungchủyếuởmiềnBắc.Ởđồng bằng sông Hồng, số thửa được dồnđổichiếmđến43%tổngsốthửađất,ởđồngbằng sông Cửu Long chỉ chiếm chưa đến3%tổngsốthửađất.Dothiếuhướngdẫncụthểvàthiếusựđầutưkinhphínênviệcdồnđiền,đổithửacónhiềubấtcập,hạnchếnhư:thờigianthựchiệnkéodài(cóđịaphươngtổchứcthựchiệnthànhnhiềuđợt,quanhiềunămchưaxong);sốlượngthửađấtsaudồnđiền,đổithửavẫncònnhiều.Mặtkhác,cónơidồnđiền,đổithửaxongnhưngkhôngđođạclại,việccấpđổiGiấychứngnhậnquyềnSDĐcònchậm;cónhiềunơithựchiệntheokiểuchialạiruộngđất…Dồnđiền,đổithửalàbiệnphápkhắcphụctìnhtrạngmanhmúnkhithựchiệngiaođấtchứkhônggiảiquyếtđượctậngốcnhucầutíchtụ,tậptrungđấtđaivìhạnmứcgiaođấtchocáchộgiađình,cánhâncònhạnchế.Tuynhiên,thờigiantớivẫnnêntiếptụcthựchiệndồnđiền,đổithửalàmcơsởbanđầuchoquátrìnhtíchtụ,tậptrungđấtnôngnghiệp.

3.2 Cho thuê, chuyển nhượng quyền SDĐ

Thực tế tại một số địa phương chothấy, hình thức doanhnghiệp thuê đất củacáchộnôngdânđểsảnxuấtmanglạinhiềulợiích.Đâylàphươngpháptíchtụ,tậptrungruộngđấtquantrọngmàkhôngcầnthayđổichủ thểcủaquyềnSDĐ.Việc trả tiền thuêruộng theo từng vụ, từng năm hoặc nhiềunămđảmbảothuậntiệnchocảngườithuêvàngườichothuê.Thờigianchothuêđượcthỏathuậnổnđịnh(5hoặc10năm)đểngườithuêcó thờigianđầu tưvốn, triểnkhaiápdụngcáckỹthuậtmớitrongsảnxuất.

Đối với hình thức chuyển nhượngquyền SDĐ, theo Báo cáo đổi mới chínhsách đất đai cho tái cơ cấu ngành nôngnghiệpcủaViệnChínhsáchvàChiếnlượcpháttriểnnôngnghiệp,nôngthônthìnguồngốc đất nông nghiệp ở nông thôn có 40%doNhà nước giao, 34% thừa kế, chỉ 12%

15 ViệnChínhsáchvàChiếnlượcpháttriểnnôngnghiệp,nôngthôn(2016).16 ViệnChínhsáchvàChiếnlượcpháttriểnnôngnghiệp,nôngthôn(2016).

lànhậnchuyểnnhượng trực tiếphoặcđấugiá, còn lại là đất khai hoang hoặc nguồngốc khác15. Thị trường quyền SDĐ nôngnghiệphoạtđộngyếu,thậmchícóxuhướnggiảm.Trongsốđấtnôngnghiệpđãchuyểnnhượng thì có 29% chuyển nhượng trướcnăm1994,41%chuyểnnhượng tronggiaiđoạn 1994 - 2003, 30% chuyển nhượngtronggiaiđoạntừnăm2004đếnnay16.Hiệnnay,hoạtđộngchuyểnnhượngquyềnSDĐhoàntoàntheocơchếcung-cầu,thỏathuậngiácảvàcácđiềukiệncầnthiếttheocơchếthịtrường.Nhànướcchỉđóngvaitròtheodõivàquảnlýbiếnđộngvềđấtđai.TấtcảcáctrườnghợpchuyểnnhượngquyềnSDĐphảithựchiệnđầyđủthủtụcsangtêntrướcbạ, chuyểnquyềnSDĐ từngười này sangngườikhácvàphảinộpđầyđủcácloạiphí,thuếtheoquyđịnh.Tuynhiên,trongthựctếvìnhữnglýdokhácnhaumànhiềutrườnghợp chuyển nhượng đất cho nhau chỉ viếtgiấytraotayhoặccóngườilàmchứng.

Thực tế cho thấy,quyđịnhhạnmứcnhận chuyển quyền SDĐ trồng cây hàngnăm, đất nuôi trồng thủy sản đối với hộgia đình, cá nhân (thôngquanhận chuyểnnhượng, nhận tặng cho, xử lý nợ) chưakhuyến khích tích tụ, tập trung đất đai đểpháttriểnnhữngtrangtrạisảnxuấthànghóaquymôlớn.Bởilẽ,việcnhậnchuyểnquyềnvượtquáhạnmứcquyđịnhlàhànhviphápluật nghiêm cấm và phần diện tích vượthạnmức bị từ chối thế chấp khi vay vốn ngânhàng.

Đốivớidoanhnghiệp sảnxuấtnôngnghiệp,hiệnLuậtĐấtđai2013khôngquyđịnhhạnmứcnhận chuyểnnhượngquyềnSDĐ,hạnmứcthuêlạiđấtcủangườidân,hạnmứcnhậngópvốnbằngquyềnSDĐmàchỉkhôngchophépdoanhnghiệpnhậnchuyểnquyềnSDĐlúa.Tuynhiên, thị trườngchothuê,chuyểnnhượngquyềnSDĐvẫnchưapháttriểndohạnchếvềquymôthửaruộng,công tác địnhgiá đất và chi phí giaodịchcao.Điềukiệntiếpcậnđấtđaiđểhìnhthànhsảnxuấtquymôlớncủadoanhnghiệpthông

CHÑNH SAÁCH

40 Số 02(354) T01/2018

quahìnhthứcthuêquyềnSDĐgặpkhókhăndo các thửađất đượcphân chiakhámanhmún cho từnghộnôngdân.Nếu thuêđất,doanhnghiệpphảiđốimặtvớisốlượnghợpđồngrấtlớnkhiếnchiphíquảnlýcao,rủirophávỡhợpđồngdẫnđếnthiệthại.Hơnnữa,nhucầuchothuêcủacáchộnôngdânkhákhácnhau,nêndoanhnghiệpgặpkhókhănkhimuốncócánhđồnglớnliềnkhoảnh.

HiệnnayởViệtNam,thunhậptừnôngnghiệpkháthấp,nêngiáthuêđấtcũngthấp,ngườinôngdânđắnđogiữarủirokhônglấylạiđượcđấtchothuêvàlợiíchnhậnđượckhi cho thuêđất.Vì thế, nênhộnôngdânkhôngcónhiềuđộnglựcchothuêđất,ngaycảkhiđấtbỏhoang,khôngcólaođộngđểcanhtác.

Mứcthuếvàphíliênquanđếnchuyểnnhượngđấtnôngnghiệpcòntươngđốicaoso với lợi nhuận có thể tạo ra từ sản xuấtnôngnghiệp.Việcchuyểnnhượngđấtnôngnghiệp sẽ phải nộp thuế thu nhập cá nhânởmức 25% tính theo chênh lệch giữa giáchuyển nhượng trừ đi giá mua và chi phíhoặc 2% của giá chuyển nhượng (trongtrườnghợpkhôngxácđịnhđượcgiámuavàchiphí)và0,5%lệphítrướcbạ17.

Ngoài ra, chính sách hỗ trợ đối vớicác hộ không còn nhu cầu sản xuất nôngnghiệpchuyểnđổisangcácngànhnghềphinôngnghiệpchưađủmạnh(nhưchínhsáchhướngnghiệpchonôngdân,chínhsáchhỗtrợchuyểnđổinghềnghiệp,chínhsáchmiễngiảm thuế SDĐ nông nghiệp đến 2020...)nênhọvẫncóxuhướnggiữruộngđấtlàmvật“bảohiểm”,mặcdùđãngừngcanhtáchoặcchocáchộkhácthuêruộngngắnhạnphichínhthức.

3.3 Góp vốn bằng quyền SDĐĐâylàhìnhthứctíchtụ,tậptrungđất

đaithôngquaviệcnhữngngườinôngdântựnguyệngópđấtcùngtiếnhànhtổchứcsảnxuất, kinhdoanhvà cùnghưởng lợi thànhquả sản xuất.Người nông dân có thể gópđất, góp vốn, công sức vào hợp tác xã, tổ

17 LuậtThuếthunhậpcánhânnăm2007,LuậtPhívàlệphínăm2015,Thôngtư301/2016/TT-BTCngày15/11/2016củaBộTàichínhhướngdẫnvềlệphítrướcbạ.

hợptáchoặcdoanhnghiệpvàđượchưởnglợinhuậntheoquychếthỏathuận,phùhợpvớiphápluậtcủaNhànước(thôngthườngtheotỷlệgópđất,gópvốn).Trongphầnlớntrườnghợp,doanhnghiệpđóngvai tròcốtlõi,doanhnghiệpđứngrađểthỏathuậnvớingườidân(vớisựhỗtrợcủachínhquyền)vềbao tiêu sảnphẩmđầu ra, cách thức tổchứcsảnxuất,về tỷ lệ lợinhuận (hoặcvềgiámualạisảnphẩmsaukhi thuhoạch)...Doanhnghiệpcótráchnhiệmcungcấp(hỗtrợ)vềtưliệusảnxuấtđầuvào(giốngcâytrồng, phân bón, máy móc thiết bị…), kỹthuậtcanh tácchongườinôngdân.Ngườinông dân góp đất và công lao động để tổchứcsảnxuất theohợpđồngđãkýkếtvàdướisựgiámsátcủacôngty.

Thực tế cho thấy, việc tiếp cận đấtnôngnghiệpcủacácdoanhnghiệpcòngặpkhó khăn do công tác công bố, công khaiquỹ đất dành cho phát triển nông nghiệptrongquyhoạch, kế hoạchSDĐcòn chưatốt.Mặtkhác,LuậtĐấtđainăm2013quyđịnh theo hướng hạn chế các trường hợpNhànướcthuhồiđấtđểthựchiệndựánđầutưpháttriểnkinhtế-xãhội,trongkhimặcdùđãcócơchếtựthỏathuậnnhậnchuyểnquyềnSDĐđểthựchiệndựánđầutưnhưngnhiềutrườnghợpdochưacósựđồngthuậncaocủangườiSDĐnênkhông thể tích tụ,tậptrungđấtđaiđượcdokhôngcóchếtàixử lý đối với các trường hợp không đồngthuận.Dođó,việcnhậngópvốnbằngquyềnSDĐlàhìnhthứctíchtụ, tậptrungđấtđaihợplýchodoanhnghiệptrongtrườnghợpnày. Trên thực tế, đã triển khai hình thứchộnôngdângópvốncổphầnbằngquyềnSDĐđểsảnxuất,kinhdoanhnhưnhữngcổđôngtrongcácdoanhnghiệpcủangànhmíađường,càphê,caosu.HộnôngdânkhigópvốnbằnggiátrịquyềnSDĐsẽlàthànhviêncủa công ty, được hưởng chế độ theo quyđịnh,đượcbốtrílàmviệctheokhảnăngcủatừngngười.Thựctiễncótrườnghợpthànhcông,tuynhiêncũngcótrườnghợpsaukhigóp vốn thì người nông dân phải chịu rủi

CHÑNH SAÁCH

41Số 02(354) T01/2018

ro doviệc kinhdoanhkhônghiệuquả, cótrườnghợpcònlâmvàotìnhtrạngmấtđấtsảnxuất.4. Một số giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật thúc đẩy tích tụ, tập trung đất đai phục vụ phát triển nông nghiệp

Tích tụ, tập trung đất đai trong sảnxuất nông nghiệp làmột chủ trương đúngđắnvàcầnthiếtchotiếntrìnhcôngnghiệphóa,hiệnđạihóanôngnghiệp,nông thôn,từngbướcxâydựngvàhìnhthànhnềnnôngnghiệp phát triển toàn diện, bền vững vàhiệnđại.Đểthựchiệnthànhcôngmụctiêunày,trongthờigiantớicầnthựchiệnnhữnggiải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách,phápluậtthúcđẩytíchtụ,tậptrungđấtđaiphụcvụpháttriểnnôngnghiệpsauđây:

Thứ nhất, trongquátrìnhnghiêncứubanhànhchínhsách,cầnhàihòagiữamụctiêutíchtụ,tậptrungđấtđaivớibảođảmđấtsảnxuấtcủangườinôngdân.

Hiệnnayởnướctatỷlệlaođộngnôngnghiệpcònlớn.Trongtổngsốlaođộngtừ15tuổitrởlênđanglàmviệcnăm2016,khuvựcnông,lâmnghiệpvàthủysảnchiếm41,9%;khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm24,7%; khu vực dịch vụ chiếm 33,4%18.Trongkhiviệcchuyểndịchlaođộngtừkhuvựcnôngnghiệpsangcôngnghiệp,dịchvụcònchậmthìưu tiênhàngđầuvẫnphải làbảođảmngườidânsốngbằngnghềnôngcóđấtsảnxuấtđểgiảiquyếtviệclàm,ổnđịnhđờisốngchohọ.Dođó,đấtđaicầnđượctậptrungcho tổchức,cánhâncónhucầusảnxuấtthựcsựbằngcáchìnhthứcliênkếtsảnxuất, chuyểnnhượng,gópvốnbằngquyềnSDĐ,cho thuêquyềnSDĐ,đồng thờibảođảmquyềnSDĐnôngnghiệpphụcvụ sảnxuấtcủangườinôngdân,tránhlợidụngtíchtụruộngđấtđểđầucơ,khôngsửdụngvàomụcđích sảnxuấtnôngnghiệp,bỏhoang,gâylãngphítàinguyên.

Thứ hai, cầntổchứcđánhgiáthựctrạngtíchtụ,tậptrungđấtđaihiệnnay,sựphùhợpgiữacácquyđịnhcủaphápluậtvềhạnmức

18 TổngcụcThốngkê(2016).

giao,nhậnchuyểnquyềnSDĐnôngnghiệpvànhucầuthựctếcủahộgiađình,cánhân,doanhnghiệpsảnxuấtnôngnghiệp;sosánhquymôtíchtụ,tậptrungruộngđấthiệntạiởViệtNamvớicácnướccóđiềukiệntươngtựvớinềnnôngnghiệppháttriển;đánhgiáhiệuquảcủatừngphươngthứctíchtụ,tậptrungđấtđai;trêncơsởđóđềxuấtnghiêncứusửađổi,bổsungphápluậtđấtđainhằmđổimớichínhsáchthúcđẩytíchtụ,tậptrungruộngđấtchocáctổchức,cánhânđầutưsảnxuấtnôngnghiệp.

Thứ ba, nghiên cứu chính sách thúcđẩy tích tụ, tập trungđấtđaiphụcvụpháttriển sản xuất nông nghiệp tập trung, quymôlớn,baogồm:nghiêncứubanhànhnghịđịnhvềcơchế,chínhsáchtíchtụ,tậptrungđấtnôngnghiệpđểthúcđẩysảnxuấtnôngnghiệpquymôlớn;tổchứchỗtrợpháplýcho người dân góp vốn bằng quyền SDĐcho doanh nghiệp; nghiên cứu chính sáchưuđãivềđấtđai(miễn,giảmtiềnSDĐ,tiềnthuêđất,thuêmặtnước,mứcthuế,phíliênquanđếnchuyểnnhượngđấtnôngnghiệp...)đểthuhútđầutưtưnhânvàonôngnghiệp,nông thôn;nghiêncứuhoàn thiệncácquyđịnhcủaphápluậtvềkinhdoanhbấtđộngsản,trongđócócácquyđịnhvềthịtrườngquyềnSDĐđểhìnhthànhvàpháttriểnthịtrườnggiaodịchquyềnSDĐnôngnghiệp.

Thứ tư, tiếp tục đẩy mạnh tuyêntruyền, vận động người dân thực hiện cácquyềnchuyểnđổi,chothuê,gópvốn,chuyểnnhượngquyềnSDĐ,trêncơsởđóSDĐmộtcách hiệu quả,mang lại lợi ích nhiều hơnchongườiSDĐ,đồngthời,cũngtạoradiệntíchđấtlớnđểđầutưpháttriểnnôngnghiệptheohướngsảnxuấthànghóa.Quađó,giúpngười nôngdân thấyđược sự cần thiết vàlợiíchcủatíchtụ,tậptrungruộngđấttronghoạtđộngsảnxuất,kinhdoanh.

Thứ năm,tạođiềukiệnvàhướngdẫncách thức sản xuất nông nghiệp hiệu quảthôngquatíchtụ,tậptrungruộngđất,khắcphục tâm lýbănkhoăn, engại tích tụ, tậptrungruộngđấtsẽdẫnđếnphânhóa,bấtổn

CHÑNH SAÁCH

42 Số 02(354) T01/2018

vềxãhội.Hằngnăm,cầncóchương trìnhtổngkết, đánhgiá, phổbiếnvànhân rộngcácmôhìnhtíchtụ,tậptrungruộngđấtcóhiệuquả.

Thứ sáu,Nhànướccầnxâydựngcácchính sáchphùhợpvới thị trường chuyểnnhượng,cho thuêruộngđất, tạohànhlangpháplývềđấtđaichocácđối tượngmua,bánthuậnlợi,thủtụcđơngiản,chiphíthấp.Trường hợp người nông dân chuyển sangnghềkháchaykhôngmuốncanh tác,Nhànước (thông qua các trung tâm phát triểnquỹđất)nhậnchuyểnnhượngquyềnSDĐcủacáchộgiađình,cánhânsauđóchocácdoanhnghiệpthuêđểsảnxuấtnhằmduytrì

đấtnôngnghiệp,thúcđẩytíchtụ,tậptrungruộngđấttrongnôngnghiệp.

Thứ bảy, gắn quá trình tích tụ, tậptrungruộngđấtvớiquátrìnhcơcấulạinềnkinh tế,bố tríphâncông lại laođộng trênphạmvicảnướcvàtừngđịaphương,từngbước giải quyết việc làm cho số lao độngdôidư,khôngcònđấtchuyểnsangngành,nghềkhác;hỗ trợđào tạonghềvàchuyểnđổinghềchongườinôngdânđốivớinhữngtrường hợp chuyển sang nghề khác haykhông muốn canh tác; xây dựng và thựchiệnchiếnlượcpháttriểnansinhxãhộiđốivớinôngdân

TÀI LIỆU THAM KHẢO1.Nghịquyếtsố05-NQ/HNTWngày10/6/1993củaHộinghịlầnthứ5BanChấphànhTrungươngĐảng

khóaVIIvềtiếptụcđổimớivàpháttriểnkinhtế-xãhộinôngthôn.2.Nghịquyếtsố04-NQ/HNTWngày29/12/1997củaHộinghịlầnthứ4BanChấphànhTrungươngĐảng

khoáVIIIvềtiếptụcđẩymạnhcôngcuộcđổimới,pháthuynộilực,nângcaohiệuquảhợptáckinhtế,cầnkiệmđểcôngnghiệphoá,phấnđấuhoànthànhcácmụctiêukinhtế-xãhộiđếnnǎm2000.

3.Nghịquyếtsố26-NQ/TWngày05/8/2008củaHộinghịlầnthứ7BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaXvềnôngnghiệp,nôngdân,nôngthôn.

4.Nghịquyếtsố19-NQ/TWngày31/10/2012củaHộinghịlầnthứ6BanChấphànhTrungươngĐảngkhóaXIvềtiếptụcđổimớichínhsách,phápluậtvềđấtđaitrongthờikỳđẩymạnhtoàndiệncôngcuộcđổimới,tạonềntảngđểđếnnăm2020nướctacơbảntrởthànhnướccôngnghiệptheohướnghiệnđại.

5.Nghịquyếtsố10-NQ/TWngày05/4/1988củaBộChínhtrịvềđổimớiquảnlýkinhtếnôngnghiệpvớicácquanđiểmliênquanđếnvấnđềtíchtụ,tậptrungruộngđất.

6.Chỉthịsố100-CT/TWngày13/1/1981củaBanBíthưvềcảitiếncôngtáckhoán,mởrộng“khoánsảnphẩmđếnnhómlaođộngvàngườilaođộng”tronghợptácxãnôngnghiệp.

7.BáocáochínhtrịcủaBanChấphànhTrungươngĐảngkhóaXItạiĐạihộiđạibiểutoànquốclầnthứXII.8.LuậtThuếthunhậpcánhânnăm2007.9.LuậtĐấtđainăm2013.10.LuậtPhívàlệphínăm2015.11.Thôngtưsố301/2016/TT-BTCngày15/11/2016củaBộTàichínhhướngdẫnvềlệphítrướcbạ.12.FAO(2003),ThedesignoflandconsolidationpilotprojectsinCentralandEasternEurope13.NgânhàngThếgiới(2016),BáocáopháttriểnViệtNam2016:ChuyểnđổinôngnghiệpViệtNam-Tăng

giátrị,giảmđầuvào.14.TS.NguyễnĐìnhBồng(2017),Mộtsốvấnđềvềtíchtụ,tậptrungđấtđaitrongpháttriểnnôngnghiệpvà

nôngthônhiệnnay.15.TổngcụcThốngkê(2016),Thôngcáobáochívềtìnhhìnhkinhtế-xãhộinăm2016.16.ViệnChínhsáchvàChiếnlượcpháttriểnnôngnghiệp,nôngthôn(2016),Báocáochínhsách:Đổimới

chínhsáchđấtđaichotáicơcấungànhnôngnghiệp.17.PGS.TS.VũTrọngKhải(2008),Tíchtụruộngđất-TrangtrạivàNôngdân.

CHÑNH SAÁCH

43Số 02(354) T01/2018

Trần Huyền Phương** ThS. Khoa Dân Vận, trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong, Tp. Hà Nội.

Tóm tắt: Tựdobáochí,tựdongônluậntrênbáochílàquyềncơbảncủaconngười.Trênthếgiớingàynay,tựdongônluậnvàtựdobáo chí là cácyếu tốhết sứcquan trọngđốivới sựổnđịnh,pháttriểncủamỗiquốcgia,đồngthờilàbiểuhiệntrựctiếpcủaquanniệm,chínhsáchnhânquyềnởquốcgiađó.BàiviếtnêunộidungcơbảncủaquyềntựdobáochítrongLuậtBáochínăm20161vàkiếnnghịmộtsốgiảiphápđểtriểnkhaithihànhLuậthiệuquả.

1 LuậtBáochínăm2016đượcQuốchộithôngquangày5/4/2016vàcóhiệulựctừngày1/1/2017.

Abstract: Freedomofpressandfreedomofdiscussions in thepressareonesofthebasichumanrightsinadevelopedsociety.Today, the freedom of speech and freedom of press arecrucialfactorsforthestabilityanddevelopmentofanation,which is also the outstanding appearance of its notionsand policies on the human rights. This article providesan outline of the concept of journalism, and the freedomof thepress, andalsobasis analysisof thepress freedomprovisionsembodiedinthePressLawof2016.

Thông tin bài viết:Từ khóa: Quyềntựdobáochí,LuậtBáochí,triểnkhaithihànhLuậtBáochíLịch sử bài viết:Nhậnbài: 02/10/2017Biêntập: 04/01/2018Duyệtbài: 12/01/2018

Article Infomation:Keywords: Right on press freedom, PressLawArticle History:Received: 02Oct.2017Edited: 04Jan.2018 Appproved: 12Jan.2018

QUYỀN TỰ DO BÁO CHÍ TRONG LUẬT BÁO CHÍ NĂM 2016 VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ TRIỂN KHAI THI HÀNH LUẬT

1. Một số nội dung của quyền tự do báo chí trong Luật Báo chí năm 2016

Một là, quy định cụ thể về quyền tự do ngôn luận, quyền tự do báo chí của công dân

Điều 25 Hiến pháp năm 2013 quy

định:“Côngdâncóquyềntựdongônluận,tựdobáochí.Việcthựchiệncácquyềnnàydophápluậtquyđịnh”.Trêncơsởquyđịnhnày,LuậtBáochínăm2016đãcụthểhóaquyền tựdobáochí, tựdongôn luận trênbáochícủacôngdân.

THÛÅC TIÏÎN PHAÁP LUÊÅT

44 Số 02(354) T01/2018

Quyền tựdongôn luậnvà tựdobáochí cóquanhệgắnbómật thiết vớinhau.Quyềntựdongônluậnlàmộttrongnhữngquyềncơbảncủaconngười,đượcthểhiệntrongTuyên ngôn quốc tế vềNhân quyềnnăm1948vàCôngướcquốc tếnăm1966vềcácQuyềndânsự,chínhtrịcủaLiênhiệpquốc.Quyềntựdobáochíđượchiểulàviệcthựchiệnquyền tựdongôn luậncủacôngdân thôngqua báo chí.Báo chí có vai tròlàphương tiệnđểmọi côngdân thựchiệnquyềntựdongônluậncủamình.

Nội hàm của quyền tự do báo chí,quyềntựdongônluậntrênbáochícủacôngdânđãđượcthểhiệntrongcácĐiều10vàĐiều 11LuậtBáo chí năm 2016.Điều 10giảithíchcụthểcôngdâncócácquyềntựdobáochísau:1.Sángtạotácphẩmbáochí;2.Cungcấpthôngtinchobáochí;3.Phảnhồithôngtintrênbáochí;4.Tiếpcậnthôngtinbáochí;5.Liênkếtvớicơquanbáochíthựchiệnsảnphẩmbáochí;6.In,pháthànhbáoin.Điều11LuậtBáochínăm2016cũngquyđịnhcụthểquyềntựdongônluậntrênbáo chí của công dân.Theo đó, công dâncóquyềnphátbiểuýkiếnvềtìnhhìnhđấtnướcvàthếgiới;thamgiaýkiếnxâydựngvà thực hiện đường lối, chủ trương, chínhsáchcủaĐảng,phápluậtcủaNhànước;gópýkiến,phêbình,kiếnnghị,khiếunại,tốcáotrênbáochíđốivớicáctổchứccủaĐảng,cơquannhànước,tổchứcchínhtrị-xãhội,tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổchứcxãhội,tổchứcxãhội-nghềnghiệpvàcáctổchức,cánhânkhác.

Hai là, quy định trách nhiệm của Nhà nước, cơ quan báo chí đối với quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí

Hiếnphápnăm2013đãquyđịnh rõtráchnhiệmcủaNhànướctrongviệccôngnhận,tôntrọng,bảovệvàbảođảmquyềnconngười,quyềncôngdânnóichungvàquyềntựdobáochí, quyền tựdongôn luận trênbáochínóiriêng.Từđó,đặtratráchnhiệm,nghĩavụcủacácchủthể,củatấtcảcáccơquannhànước,côngchức,viênchứcvàcác

tổchứctrongviệccôngnhận,tôntrọng,bảovệvàbảođảmquyềntựdobáochí,quyềntựdongônluậntrênbáochí.LuậtBáochínăm2016quyđịnhrõtráchnhiệmcủaNhànước,củacơquanbáochí;tráchnhiệmcủacơ quan, tổ chức đối với quyền tự do báochí,quyềntựdongônluậntrênbáochícủacôngdân.Theođó,Nhànướctạođiềukiệnthuận lợi để công dân thực hiện quyền tựdobáochí,quyềntựdongônluậntrênbáochívàđểbáochípháthuyđúngvaitròcủamình.Cơquanbáochícótráchnhiệmđăng,phátkiếnnghị,phêbình,tin,bài,ảnhvàtácphẩmbáo chí khác của côngdânphùhợpvớitônchỉ,mụcđíchvàkhôngcónộidungviphạmcáchànhvibịnghiêmcấmcủaLuậtBáochínăm2016;trongtrườnghợpkhôngđăng,phátphảitrảlờivànêurõlýdokhicóyêucầu;trảlờihoặcyêucầutổchức,ngườicóthẩmquyềntrảlờibằngvănbảnhoặctrảlời trênbáochívềkiếnnghị,khiếunại, tốcáocủacôngdângửiđến.

Ba là, quy định về giới hạn quyền tự do báo chí

Cáccôngướcquốc tế cũngnhư luậtphápcủacácnướcđềucoitựdobáochílàmộtquyềncơbảnnhưngđókhôngphảilàsự tựdo tuyệtđốimàphải cómột sốgiớihạnnhấtđịnh.Thựctế,hiếmkhimộtquốcgiathựchiệntựdobáochímộtcáchtuyệtđốimà có nhữnggiới hạnnhất định.Giớihạnnàythườngtheo“nguyêntắcgâyhại”,“nguyên tắcxúcphạm”hoặcxungđộtvớicácquyềnkhác.

ỞViệt Nam, khoản 2Điều 14Hiếnpháp năm 2013 xác định rõ: Quyền conngười, quyền công dân chỉ có thể bị hạnchếtheoquyđịnhcủaluậttrongtrườnghợpcầnthiếtvìlýdoquốcphòng,anninhquốcgia,trậttự,antoànxãhội,đạođứcxãhội,sức khỏe của cộng đồng.Cụ thể hóa điềunày,LuậtBáochínăm2016liệtkêcáchànhvi,nộidungbị cấm thông tin trênbáochínhư:đăng,phátthôngtinchốngNhànước,cónộidungxuyêntạc,phỉbáng,phủnhậnchínhquyềnnhândân;đăng,phátthôngtin


45Số 02(354) T01/2018

cónội dunggây chia rẽ giữa các tầng lớpnhân dân, giữa nhân dân với chính quyềnnhândân,vớilựclượngvũtrangnhândân,vớitổchứcchínhtrị,tổchứcchínhtrị-xãhội;đăng,phát thông tincónộidungkíchđộng chiến tranh nhằm chống lại độc lập,chủquyềnvàtoànvẹnlãnhthổnướcCộnghòaXHCNViệtNam;xuyêntạclịchsử;phủnhận thành tựu cáchmạng; xúc phạmdântộc,anhhùngdântộc;tiếtlộthôngtinthuộcdanhmụcbímậtnhànước,bímậtđờitưcủacánhânvàbímậtkhác theoquyđịnhcủaphápluật...

ĐểbảođảmtươngthíchvớicácquyđịnhtạiBộluậtHìnhsựnăm2015,BộluậtDânsựnăm2015vàcácluậtkhác,bảođảmtínhphùhợpvàkhảthitrongthựctế,Điều9LuậtBáochínăm2016đãbổ sungmộtsốhànhvibịcấmtronghoạtđộngbáochínhư:thôngtincổsúycáchủtục,mêtín,dịđoan;thôngtinvềnhữngchuyệnthầnbígâyhoangmang trong xã hội, ảnh hưởng xấuđếntrậttự,antoànxãhộivàsứckhỏecủacộngđồng;kíchđộngbạolực;tuyêntruyềnlốisốngđồitrụy;miêutảtỉmỉnhữnghànhđộngdâmô,hànhvitộiác;thôngtinkhôngphùhợpvớithuầnphongmỹtụcViệtNam;thông tin sai sự thật,xuyên tạc,vukhống,xúcphạmuytíncủacơquan,tổchức,danhdự,nhânphẩmcủacánhân;quykếttộidanhkhichưacóbảnáncủaTòaán;thôngtinảnhhưởngđếnsựpháttriểnbìnhthườngvềthểchấtvàtinhthầncủatrẻem.

Bốn là, quy định rõ quyền tiếp cận thông tin của báo chí

Việcđượcđảmbảotốiđaquyềntiếpcậnthôngtincủanhàbáo,nhấtlàthôngtinnhànước, cóvai tròquan trọngcho tựdobáo chí nói riêng cũng như xây dựng nềndân chủ nói chung. Về cơ bản, mục đíchchínhcủabáochígiúptìmrasựthật,hỗtrợchoquá trìnhgiảiquyếtcácvấnđềxãhộibằngcáchđưaracáccăncứvàýkiếnlàmtiềnđềchoviệcđưaraquyếtđịnh.Thựctếđãchứngminhrằng,việcbáochínóiriêngvàcôngchúngnóichungđượctiếpcậncác

thông tincủaNhànướcđãgópphầnnângcao trách nhiệm giải trình của Nhà nướctrướcngườidân.

LuậtBáo chí năm2016đãquyđịnhcụ thể quyền tiếp cận thông tin của báochí,tráchnhiệmcủacơquan,tổchứctrongviệccungcấp thông tinchobáochí.Theođó,trongphạmviquyềnhạn,nhiệmvụcủamình,cáccơquan,tổchức,ngườicótráchnhiệmcóquyềnvànghĩavụcungcấpthôngtin cho báo chí và chịu trách nhiệm trướcphápluậtvềnộidungthôngtinđãcungcấp.Việccungcấpthôngtinchobáochícóthểbằngvăn bản, trên trang thông tin điện tửtổnghợp,họpbáo,trảlờiphỏngvấnvàcáchìnhthứckhác.Cơquanbáochíphảisửdụngchuẩnxácnộidungthôngtinđượccungcấpvàphảinêurõxuấtxứnguồntin.Đốivớivụánđangtrongquátrìnhđiềutra,truytốmàchưađượcxétxử,cácvụviệctiêucựchoặccódấuhiệuviphạmphápluậtnhưngchưacókếtluậncủacơquannhànướccóthẩmquyền,báochícóquyềnthôngtintheocácnguồntàiliệucủamìnhvàchịutráchnhiệmtrướcpháp luật về nội dung thông tin.Cơquanbáochívànhàbáocóquyềnvànghĩavụkhôngtiết lộngườicungcấp thôngtin,trừtrườnghợpcóyêucầubằngvănbảncủaViệntrưởngViệnkiểmsátnhândân,ChánhánTòaánnhândâncấptỉnhvàtươngđươngtrở lêncần thiết choviệcđiều tra, truy tố,xétxửtộiphạmrấtnghiêmtrọng,đặcbiệtnghiêm trọng. Cơ quan hành chính nhànước có trách nhiệm cử người phát ngôn,thựchiệnphátngônvàcungcấp thông tinchobáochíđịnhkỳvàđộtxuất,bấtthường(Điều38).

Năm là, mở rộng đối tượng thành lập cơ quan báo chí

Thực tế cho thấy, các cơ quan báochíkhôngchỉdocáctổchứccủaĐảng,cơquannhànước,tổchứcxãhộimàcòndorấtnhiều tổchứckhác thành lập.Việcmộtsốtổng công ty, tậpđoànkinh tế, các trườnghọc,việnnghiêncứuvàcáctổchứckháccónhucầuxuấtbảnbáochíđểphổbiếnkinh


46 Số 02(354) T01/2018

nghiệm, thành tựukhoahọckỹ thuậthoặcthôngtingiải trí làrấtchínhđáng.Vìvậy,LuậtBáochínăm2016đãbổsungmộtsốđốitượngđượcthànhlậptạpchíkhoahọcnhư:cơsởgiáodụcđạihọctheoquyđịnhcủaLuậtGiáodụcđạihọc;tổchứcnghiêncứukhoahọc,tổchứcnghiêncứukhoahọcvàpháttriểncôngnghệđượctổchứcdướihìnhthứcviệnhànlâm,việntheoquyđịnhcủaLuậtKhoahọcvàCôngnghệ;bệnhviệntừcấptỉnh,thànhphốtrựcthuộctrungươnghoặc tương đương trở lên (Điều 14). Quyđịnhnàycũngchophépcáccơsởgiáodục,tổ chứckhoahọcvà côngnghệ thuộc loạihìnhtưthục,cóđầutưcủanướcngoàiđượcphépratạpchíkhoahọc.

Sáu là, quy định cụ thể về cải chính trên báo chí

Luật Báo chí năm 2016 đã bổ sungmộtsốquyđịnhmớivềcảichínhnhằmbảođảmquyền, lợi íchhợpphápcủacơquan,tổchức,cánhânbịbáochíthôngtinsaisựthật,như:đốivớibáochíđiệntử,ngoàiviệcđăng,phátlờicảichính,xinlỗicònphảigỡbỏngaythôngtinsaisựthậtđãđăng,phátnhưngphảilưugiữnộidungthôngtintrênmáychủđểphụcvụcôngtácthanhtra,kiểmtra;khicóvănbảnkếtluậncủacơquannhànướccóthẩmquyềnvềvụviệcmàbáochíđãđăng, phát là sai sự thật, xuyên tạc, vukhống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổchức,danhdự,nhânphẩmcủacánhânthìcơ quan báo chí phải đăng, phát phần nộidungkếtluậnđóvànộidungcảichính,xinlỗicủacơquanbáochí,củatácgiảtácphẩmbáochí;lờixinlỗicủacơquanbáochí,tácgiả tácphẩmbáochíđượcđăng,phát liềnsaunộidungthôngtincảichính(Điều42).2. Một số kiến nghị triển khai thi hành Luật Báo chí năm 2016

LuậtBáochínăm2016đãnhậnđược

2 ĐặngThịThuHương,“VềvaitrògiámsátxãhộivàphảnbiệnxãhộicủabáochíViệtNam”,http://truongchinhtri.haiduong.org.vn/ViewDetail.aspx?nID=697

3 HuyLong-NgọcThành-ThùyDung,Khicôngluậnlêntiếng:Vìsaosốvụnhàbáobịhànhhungkhônggiảm?,http://nguoilambao.vn/vi-sao-so-vu-nha-bao-bi-hanh-hung-khong-giam-n3751.html

sựquantâm,hoannghênhcủanhữngngườilàm báo và toàn xã hội. Để triển khai thihànhLuậtBáo chí năm2016 và quyền tựdobáochíđượcthựchiệnhiệuquảtrênthựctế,chúngtôikiếnnghịmộtsốgiảiphápsau:

Thứ nhất, Chính phủ, Bộ Thông tinvàTruyềnthôngcầntíchcựcphốihợpvớicácBộ,ngànhliênquantriểnkhaiviệcxâydựngcácnghịđịnh,thôngtưđểphụcvụtốtcho việc đưa LuậtBáo chí năm 2016 vàocuộcsống.Trong thờigian tới,cầnnghiêncứu để ban hànhmột số nghị định, thôngtưhướngdẫntrênmộtsốlĩnhvựcnhư:xửlýviphạmhànhchínhtronghoạtđộngbáochí;quảngcáo trênbáochí; liênkết tronghoạtđộngbáochí;họpbáo;hoạtđộnghợptáccủacơquanbáochíViệtNamvớinướcngoài;hoạtđộngbáochícủabáochínướcngoài,cơquanđạidiệnnướcngoài,tổchứcnướcngoàitạiViệtNam.

Thứ hai,tăngcườnghiệulựcthihànhcủaphápluật,tạođiềukiệnchobáochíthựchiệntốtvaitrògiámsátvàphảnbiệnxãhộicủamình.Hiệnnay,tìnhtrạngviphạmLuậtBáochívẫncóxuhướnggiatăng,gâykhókhănchoquá trình tácnghiệpcủacácnhàbáo,nhấtlàkhinhàbáothựchiệnnhữngtácphẩmbáochíđấutranhchốngtiêucực.Năm2012,Dựán“Nghiêncứutruyềnthông:cáchànhvicảntrởbáochítácnghiệp”doTrungtâmNghiêncứutruyềnthôngpháttriểnthựchiện,đãđưarakếtquả:87,9%trongtổngsốhơn400nhàbáothamgiađiềutraxãhộihọcchobiếtđãtừngbịcảntrởdướinhiềuhìnhthức, đa phần trong số họ là các nhà báoviếtvềlĩnhvựctàinguyên,môitrường,đấutranhchốngthamnhũng2.TheothốngkêcủaHộiNhàbáoViệtNam,trongkhoảng5nămtrở lại đây, cókhoảng50vụ tấn côngnhàbáo3.Chỉtínhriêng9thángnăm2017,đãcó5vụhànhhung,đedọa,lăngmạphóngviên


47Số 02(354) T01/2018

đượccáccơquanbáochíđưatin4. Đángngạihơn,cácvụcảntrở,hànhhungvẫnxảyrakhiđươngsựbiếtrõngườibịtấncônglànhàbáo, phóng viên đang tác nghiệp.Do vậy,cầnthườngxuyênkiểmtra,đônđốc,xửlýnghiêmnhữngtrườnghợpviphạmLuậtBáochí,cảntrởnhàbáohoạtđộngnghềnghiệpđúng pháp luật, nhằm tạo điều kiện thuậnlợichobáochípháthuyhiệuquảgiámsát,phảnbiệnxãhội.

Thứ ba, thực hiện tốt Nghị định09/2017/NĐ-CP của Chính phủ ban hànhngày 9/2/2017 quy định chi tiết việc phátngôn và cung cấp thông tin cho báo chícủacáccơquanhànhchínhnhànước.ViệcthựchiệntốtNghịđịnh09sẽgiúpnângcaotínhchủđộng,hạnchế tình trạngné tránhtrongviệccungcấp thông tinchobáochí,gópphầngiúpbáochíthôngtintrungthựcmọi lĩnh vực xã hội quan tâm.Đồng thời,giúp các cơ quan báo chí, nhà báo và tổchức, cánhân thamgiahoạt độngbáo chítạiViệtNamcóthêmnhữngđiềukiệnthuậnlợi, cũng như tự đề cao trách nhiệm, thậntrọngtrongtiếpcậnvàđăngtảicácnguồnthôngtinchínhthứckịpthờivàchínhxác.Việc thựchiện tốtNghị định09 cũnggópphầnnângcaochấtlượngthôngtincủabáochí,đápứngnhucầuminhbạchhóathôngtin,quyềntiếpcậnthôngtincủangườidân,nângcaotráchnhiệmthôngtinvàgiảitrình

4 DuyKhương-NhưTrường,Cùngnhìnlạinhữngvụnhàbáobịhànhhung,cảntrởkhitácnghiệptừđầunăm2017đếnnay, http://www.phapluatplus.vn/cung-nhin-lai-nhung-vu-nha-bao-bi-hanh-hung-can-tro-khi-tac-nghiep-tu-dau-nam-2017-den-nay-d51870.html

5 Điều8.HộiNhàbáoViệtNam1.HộiNhàbáoViệtNamlàtổchứcchínhtrịxãhội-nghềnghiệp,đượcthànhlậpvàhoạtđộngtheoquyđịnhcủaphápluậtvềhội.

2.HộiNhàbáoViệtNamcónhiệmvụ,quyềnhạnsauđây:a)Bảovệquyềnvàlợiíchhợpphápcủahộiviên;b)Banhànhvàtổchứcthựchiệnquyđịnhvềđạođứcnghềnghiệpcủangườilàmbáo;c)Thamgiaýkiếnxâydựngchiếnlược,quyhoạch,kếhoạch,chínhsáchpháttriểnbáochí,vănbảnquyphạmphápluậtvềbáochí;

d)Thamgiathẩmđịnhsảnphẩmbáochíkhicóyêucầucủacơquannhànướccóthẩmquyền;đ)Bồidưỡngđạođứcnghềnghiệpvànghiệpvụbáochíchohộiviên;e)Phốihợpvớicơquanquảnlýnhànướctuyêntruyền,phổbiếnphápluậtvềbáochí;g)Thamgiagiámsátviệctuântheophápluậtvềbáochí;thựchiệncáchoạtđộnghợptácquốctếtheoquyđịnhcủaphápluật;

h)Tổchứcgiảibáochíđểtônvinhnhữngtácgiả,nhómtácgiảcótácphẩmbáochíchấtlượngcao,cóhiệuquảxãhộitíchcực.

củacáccơquanhànhchínhnhànước.Thứ tư,thựchiệntốtQuyđịnhđạođức

ngườilàmbáo.CụthểhóaĐiều8LuậtBáochínăm20165,ngày16/12/2016,Chủ tịchHộiNhàbáoViệtNamđãkýQuyếtđịnhsố483/QĐ-HNBVN ban hành Quy định đạođứcnghềnghiệpngườilàmbáoViệtNam.Đâylàcácchuẩnmựcrấtcụthểvàthiếtthựcnhằmxácđịnh tráchnhiệmđạođứcngườilàm báo trong hoạt động nghề nghiệp.Đểthực hiện tốt Quy định, các cấp Hội NhàbáocầnphốihợpvớicáccơquanbáochítổchứcchotoànthểhộiviênvàngườilàmbáohọctậpQuyđịnhđạođứcnghềnghiệpngườilàmbáoViệtNam,đồngthờitiếptụcquántriệt,triểnkhaithựchiệnLuậtBáochínăm2016.Từng cơ quan báo chí, từng tổchứcHộitrêncơsởchứcnăngnhiệmvụ,tônchỉmụcđích củamình, có thể tiếp tụcbổsung,xâydựngvàthựchiệnNộiquy,Quychế,Quy ước riêng nhằm cụ thể hóa việcthực hiện 10 Quy định chung về đạo đức nghềnghiệp.

Thứ năm, thực hiện nghiêm túc việccảichínhtrênbáochí.Thựctếhiệnnaychothấy,việcthựchiệncảichínhcủamộtsốcơquanbáochíchưanghiêmtúc.Khithôngtinsaisựthật,xúcphạmđếntổchức,cánhân,được phát hiện và có yêu cầu cải chínhnhưngmộtsốcơquanbáochívẫnimlặnghoặccải chínhbằngcách "nói lại cho rõ",


48 Số 02(354) T01/2018

thậmchícóhiệntượng"cửaquyền"khiđưatinsaisựthậtnhưngkhôngcảichính.Mặtkhác,mộtsốcánhânvẫnngộnhậnrằng,khibáochí“lỡ”thôngtinsaisựthậtmàđãcảichínhrồithìcoinhưhếttráchnhiệm.Nhưngkhôngthể“hết tráchnhiệm”đượcnếuhậuquả của thông tin ấy gây thiệt hại nghiêmtrọngvàviệcxinlỗi,cảichínhkhôngthểbùđắpđượctổnthấtvậtchấtvàtinhthần.Vềnguyêntắc,trongnhữngtrườnghợpnày,dùbáochícócảichínhrồi,ngườibị thiệthạivẫncóquyềnkhiếunại lên trênhoặckhởikiện raTòaányêucầubồi thườngdân sự

6 Ngày1/8/2017,CổngThôngtinđiệntửHộiNhàbáoViệtNamchínhthứcđưathiếtbịtheodõicácbáođiệntửgỡbài,sửabàivàosửdụng.Đếnngày13/8/2017thiếtbịđãpháthiệnviệcgỡ79tin,bàikhỏi35báođiệntử,trangthôngtinđiệntử,trongđócó6báođịaphương.Trong79tin,bàibịgỡcó32bàicónộidungphảnánhcáchiệntượngtiêucực,thamnhũng.Cũngtừđầutháng8/2017đếnnay,CổngThôngtinđiệntửHộiNhàbáoViệtNamđãtiếnhànhtheodõitrên100báođiệntử,mộtsốtrangthôngtinđiệntửđượcBộThôngtinvàTruyềnthôngcấpphép.Đếncuốitháng8/2017,CổngThôngtinđiệntửHộiNhàbáoViệtNamsẽtiếnhànhtheodõihầuhếtcácbáođiệntửvàmộtsốtrangthôngtinđiệntửđượccấpphépquathiếtbịnày.Theo:http://hoinhabaovietnam.vn/Ung-dung-theo-doi-viec-go-sua-bai-tren-bao-dien-tu-de-quan-ly-bao-chi-hieu-qua_n22831.html.

7 HồngQuang,“Kiênquyếtchốngnhữngbiểuhiệntiêucựctronglĩnhvựcbáochí”,http://www.nhandan.com.vn/chin-htri/item/34490102-kien-quyet-chong-nhung-bieu-hien-tieu-cuc-trong-linh-vuc-bao-chi-ky-1.html

hoặcyêu cầukhởi tốhình sự.Vìvậy, cầnthực hiện nghiêm túc việc cải chính trênbáo chí6.Mỗi tòa soạn cần có quy chế rõràngchoviệcđăngvàgỡbài (nhất là trêntrang điện tử), phân công người trực tiếpchịutráchnhiệm.Khicóbàicầngỡbỏ,phảicungcấpthôngtinđầyđủđểngườiđọccóthểnắmbắtlýdo.Trongtrườnghợpcóđủbằngchứngvềloạibài“sángđăng,trưagặp,chiềugỡ”, “đánhhội đồng” thì phải xử lýtheoquyđịnhcủaphápluật7

TÀI LIỆU THAM KHẢO1. LêThanhBình(2008),Truyềnthôngđạichúngvàpháttriểnxãhội,Nxb.Chínhtrịquốcgia,HàNội.2. DuyChiến(2014),NhiềuTổngbiêntậpkhôngphảilànhàbáo,http://vietnamnet.vn.3. NguyễnVănDững(2013),Cơsởlýluậnbáochí,Nxb.Laođộng,HàNội.4. PhạmThànhHưng(2007),Thuậtngữbáochí-truyềnthông,Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,HàNội.5. FredS.Siebert,ThedorePeterson,Wilburschram(2014),Bốnhọcthuyếttruyềnthông(ngườidịchLêNgọc

Sơn),Nxb.Trithức,HàNội.6. JaneKirtley(2010),SổtayLuậttruyềnthông,ẤnphẩmcủaChươngtrìnhthôngtinquốctế,BộNgoạigiao

HoaKỳ,HàNội.http://vietnamese.vietnam.usembassy.gov.7. DươngXuânSơn,ĐinhVănHường,TrầnQuang(2007),Cơsởlýluậnbáochítruyềnthông,Nxb.Đạihọc

QuốcgiaHàNội,HàNội.8. PhíThịThanhTâm(2012),TựdobáochíquacácbảnHiếnphápvàmộtsốkiếnnghịsửađổiHiếnpháp

1992,TạochíNghiêncứuLậppháp(số24năm2012),tr.15-21.9. TạNgọcTấn(chủbiên)(1999),Cơsởlýluậnbáochí,Nxb.VănhoáThôngtin,HàNội.10. ThuThảo(2015),DựthảoLuậtBáochí:Cânnhắcquyđịnhvềquyềntựdongônluận,http://vov.vn.11. VũDuyThông(chủbiên)(2004),Thựctrạngvàgiảiphápnângcaotrìnhđộcánbộbáochíhiệnnay,Đềtài

khoahọc,BanTưtưởngVănhóaTrungương,HàNội.12. TrungtâmnghiêncứuQuyềnconngười,quyềncôngdânthuộcKhoaLuậtĐạihọcQuốcgiaHàNội(2011),

Tưtưởngvềquyềnconngười-TuyểntậpthếgiớivàViệtNam,Nxb.Laođộngxãhội,HàNội.13. NguyễnNhưÝ(1999),ĐạitừđiểntiếngViệt,Nxb.VănhóaThôngtin,HàNội.


49Số 02(354) T01/2018

TS. Nguyễn Hải Ninh** Khoa pháp luật hình sự, Đại học Luật Hà Nội

Tóm tắt: TheoquyđịnhcủaBLHSnăm2015,phápnhânthươngmạicũnglàchủthểphảichịutráchnhiệmhìnhsự.Giốngnhưđốivới chủ thểphải chịu tráchnhiệmhình sự là cánhân, biệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânđượcápdụngtrongnhữngtrườnghợpnhấtđịnhnhằmngănchặntộiphạm,tạothuậnlợichoquátrìnhgiảiquyếtvụánhìnhsự,bảođảmthihànhánhìnhsựđặcbiệtlàphầnbảnánliênquanđếnbồithườngthiệthại.Quyđịnhvềápdụngcácbiệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửlầnđầutiênđượcquyđịnhtrongBLTTHS.Nghiêncứunàyphântíchlàmrõmộtsốvướngmắctrongquyđịnhcủaphápluậtvềcácbiệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânđểcóđịnhhướngtrongquátrìnhtriểnkhaiápdụng.

Abstract: Under the Criminal Code of 2015, a legal entity is nowthe one subject to the criminal liability. Like individualssubjecttocriminalliability,thecoercivemeasuresagainstthelegalentitiesarebeingappliedincertaincasesinorderto prevent crimes, facilitating the process of resolvingcriminal cases, guaranteeing the enforcement of criminaljudgments, especially judgments related to damages.The legal regulation of applying the coercive measuresagainstthelegalentitieswhichisprosecuted,investigated,indicted,adjudicatedforthefirsttimearecontainedwithinthe Criminal Procedure Code. This article is to analyzeandclarifysomeentanglementsof thecriminalprocedureregulations,uptodatetowardthecoercivemeasureagainstthelegalentitiesforfutureapplication.

Thông tin bài viết:Từ khóa: Biện pháp cưỡng chế pháp nhân;phápnhânphạmtội;BộluậtTốtụngHìnhsự;bảođảmthihànhánLịch sử bài viết:Nhậnbài: 09/01/2018Biêntập: 15/01/2018Duyệtbài: 17/01/2018

Article Infomation:Keywords: The coercive measures againstthe legalentities; thecrimeof legalentity;Criminal Procedure Code ensure theexecutionofthejudgmentArticle History:Received: 09Jan.2018Edited: 15Jan.2018 Appproved: 17Jan.2018

THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015 VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA KHI TRIỂN KHAI ÁP DỤNG

BIỆN PHÁP CƯỠNG CHẾ ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN

1. Khái quát các biện pháp cưỡng chế áp dụng đối với pháp nhân theo quy định của BLTTHS năm 2015

Nhằmngănviệcphápnhântiếptụcphạmtội,hạnchếhậuquảdohànhviphạmtộigâyravàbảođảmthihànhánliênquan


50 Số 02(354) T01/2018

đếnphạttiền,bồithườngthiệthại,Điều436BLTHS năm 2015 quy định pháp nhân bịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửcóthểbịápdụngcácbiệnphápcưỡngchế:

-Kêbiêntàisảnliênquanđếnhànhviphạmtộicủaphápnhân;

-Phongtỏatàikhoảncủaphápnhânliên quan đến hành vi phạm tội của phápnhân;

-Tạmđìnhchỉcóthờihạnhoạtđộngcủaphápnhânliênquanđếnhànhviphạmtộicủaphápnhân;

- Buộc nộpmột khoản tiền để bảođảmthihànhán.

Theo đó, chủ thể bị áp dụng biệnpháp cưỡng chế là pháp nhân bị khởi tố,điều tra, truy tố, xét xử - là phápnhânđãthựchiệnhànhvimàBLHSquyđịnhlàtộiphạm (Điều 433BLTTH năm 2015). Cácphápnhânthươngmạikhôngbịkhởitốvớitưcáchbịcan,khôngbịápdụngbiệnphápcưỡngchếnêutrên.1

TheoquyđịnhtạiĐiều436BLTTHSnăm 2015, thẩm quyền áp dụng các biệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânbịkhởitố, điều tra, truy tố, xét xử gồm:Cơ quanđiều tra, cơquanđượcgiaonhiệmvụ tiếnhànhmộtsốhoạtđộngđiềutra,Việnkiểmsát,Tòaán.2

Thời hạn áp dụng các biện pháp

1 Trênthựctế,phápnhânthươngmạimặcdùkhôngbịkhởitốvớitưcáchbịcanvẫncóthểbịápdụngcácbiệnphápcưỡngchếtốtụng.Tácgiảsẽphântíchkhiđivàotừngbiệnphápngănchặncụthể.

2 PhântíchquyđịnhvềcácbiệnphápcưỡngchếcụthểchothấyCơquanđượcgiaonhiệmvụtiếnhànhmộtsốhoạtđộngđiềutrakhôngcóthẩmquyềnápdụngcácbiệnphápcưỡngchếnàyvớiphápnhân.

3 Vướngmắctrongthờihạnápdụngsẽđượcphântíchtrongquyđịnhvềbiệnpháptạmđìnhchỉcóthờihạnhoạtđộngcủaphápnhân.

4 TrongvụánChâuThịThuNgabịđưaraxétxửtạiTANDthànhphốHàNộivềtộilừađảochiếmđoạttàisản:HộiđồngxétxửphánquyếtHousingGroupphảibồithường187tỷđồng,bịcáoChâuThịThuNgabồithường55tỷđồng.TòatuyêntiếptụckêbiêntàisảncủaHousingGroupvàvợchồngbàNgađểbảođảmthihànhán.TrongvụánnàyHouusingkhôngbịkhởitốvềhìnhsự.

Nguồn: https://vnexpress.net/tin-tuc/phap-luat/cuu-dai-bieu-quoc-hoi-thu-nga-linh-an-chung-than-boi-thuong-55-ty-dong-3656422.html?vn_source=box-Topstory&vn_medium=ho&vn_campaign=vn. Truy cập lúc 22h50’ ngày16/10/2017

cưỡngchếkhôngđượcquáthờihạnđiềutra,truytố,xétxử.3

2. Biện pháp kê biên tài sản

Khoản 1 Điều 437 quy định: biệnphápkêbiên tài sảnápdụngđốivớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửvềtộimàBLHSquyđịnhhìnhphạttiềnhoặcđểbảođảmbồithườngthiệthại.TheoquyđịnhtạiĐiều76BLHSnăm2015,tấtcảcáctội phạmphápnhân thươngmại phải chịutráchnhiệmhìnhsựđềuquyđịnhhìnhphạttiềnnênbiệnphápkêbiêncó thểđượcápdụngtrongtấtcảcáctrườnghợpphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxử.

Ngoàira,kêbiêntàisảncònđượcápdụngđốivớicácphápnhânkhôngbịkhởitố,điềutra, truytố,xétxửmàthamgia tốtụngvớitưcáchkhácnhưbịđơndânsự,chủthểcóquyềnvànghĩavụliênquanđếnvụán4...Việckêbiêntàisảnđốivớicácphápnhânkhôngbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửtrongtrườnghợpnàynhằmbảođảmbồithường thiệt hại hoặc thực hiện nghĩa vụpháplýliênquanđếnhoàntrảtiềntrongcáchợpđồngbịtuyênvôhiệuphùhợpvớiquyđịnhtạiĐiều128BLTTHSnăm2015:“kê biên chỉ áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội mà BLHS quy định hình phạt tiền hoặc có thể bị tịch thu tài sản hoặc có thể bị tịch thi tài sản hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại”.Tuynhiên, thủ tục tiếnhànhkêbiêntài sảnquyđịnh tạiĐiều128chỉphùhợp


51Số 02(354) T01/2018

vớikêbiêntàisảncủacánhân,khôngphùhợpvớikêbiêntàisảncủaphápnhân.Trongkhiđó,chươngXXIXvềthủtụctốtụngtruycứutráchnhiệmhìnhsựphápnhâncógiớihạnphạmviápdụngtạiĐiều431làphápnhân bị tố giác, báo tin về tội phạm, kiếnnghịkhởitố,bịđiềutra,truytố,xétxử,thihànhán.Vìvậy,đểthốngnhấtvàcócơsởpháp lý tiến hành kê biên tài sản đối vớicác phápnhânkhôngphải là đối tượngbịkhởi tố, điều tra, truy tố, xét xử theođiều437BLTTHnăm2015cầncóbổsungquyđịnhtạiĐiều128LTTHSnăm2015vớinộidung:“Thủ tục kê biên tài sản của cơ quan, tổ chức tiến hành theo quy định tại Điều 437 BLTTHS năm 2015”.

Vềtàisảnbịkêbiên,khoản2Điều437BLTTHSquyđịnh:“Chỉ kê biên phần tài sản tương ứng với mức có thể bị tịch thu, phạt tiền hoặc bồi thường thiệt hại”.Trênthựctế,tàisảnbịkêbiêncủaphápnhâncóthểrơivàocáctrườnghợpsau:thuộcsởhữuchung của nhiều người; tài sản bị kê biênđangchobênthứbathuêhoặcgiữ;tàisảnbịkêbiênđã thế chấp tại ngânhànghoặctổchứctíndụngvàngânhàngcũngkhôngquản lýđược tài sản thế chấpnày; tài sảnlànhàở,vậtkiếntrúctrênđấtnhưngphápnhân không có giấy chứng nhận quyền sửdụng đất hoặc giấy chứng nhận quyền sửdụng đất là của chủ thể khác; không xácđịnh được tài sản kê biên đang ở đâu…5.Đâycũnglànhữngtrườnghợpphátsinhkhikêbiêntàisảncủacánhân.Nhữngvướng

5 CũngtrongvụánChâuThịThuNga:tàisảnHousingGroupbịkêbiêntrongquátrìnhđiềutrabaogồm:diệntíchhơn10.000m2đấtvàtàisảncủaHousingGroupởkhucôngnghiệpThạchThất,QuốcOai;khuđấtvàtàisảntrênđấtxâydựngkháchsạntạiQuấtLâm,huyệnGiaoThủyNamĐịnhdiệntíchgần3.500m2mangtênHousigGroupnhưnglạichưađượccấpgiấychứngnhậnquyềnsửdụngđất;mộtchiếcxeLexusGS350đứngtênHousingGroupđãbịthếchấpvayngânhàng690triệunhưngcũngđồngthờibịcầmcốchomộtcánhânlấy1tỷ;15.400m2đấtCT5(dựánB5CầuDiễn)kêbiêngặpkhókhănvìmộtsốhộđãxâynhàởsinhsống.

Nguồn: https://vnexpress.net/tin-tuc/phap-luat/cuu-dai-bieu-quoc-hoi-thu-nga-bi-ke-bien-nhung-tai-san-gi-3411543.html.Truycập23h15’ngày16/10/2017

6 TheoquyđịnhcủaLuậtDoanhnghiệpnăm2014:phápnhânthươngmạicóthểlàcácdoanhnghiệphoạtđộngdướiloạihìnhlàcôngtycổphần,côngtytráchnhiệmhữuhạnhaithànhviêntrởlênhoặccôngtyhợpdanh.NgườiđứngđầuphápnhâncóthểlàmộtngườinhưngcũngcóthểhơnmộtngườitùythuộcvàoĐiềulệhoạtđộngcủaCôngty(cóthểlàChủtịchhộiđồngquảntrị,hoặccảGiámđốc,Tổnggiámđốc;hoặcChủtịchhộiđồngthànhviên…)

mắcnàytồntạitrongsuốtthờigianthihànhBLTTHSnăm2003vàsẽtiếptụclànhữngkhókhăn,vướngmắckhithihànhBLTTHSnăm2015.Vìvậy,việccóhướngdẫncụthểthựcsựlàcầnthiếtkhiBLTTHSđãcóhiệulựcphápluật.

Theo quy định, tài sản bị kê biênđược giao cho người đứng đầu pháp nhâncó trách nhiệm bảo quản; nếu để xảy raviệc tiêu dùng, sử dụng trái phép, chuyểnnhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại tàisảnbịkêbiênthìngườinàyphảichịutráchnhiệm theo quy định của pháp luật. Khikêbiên tàisảncủaphápnhânphảicómặtnhữngngườisau:Ngườiđạidiệntheophápluật của pháp nhân;Đại diện chính quyềnxã,phường,thịtrấnnơiphápnhâncótàisảnbịkêbiên;Ngườichứngkiến.

Trường hợp pháp nhân có ngườiđứngđầunhiềuhơnmộtngườiviệcxácđịnhchủthểnàocótráchnhiệmbảoquảntàisảnkêbiêncầnđượchướngdẫncụthể.6

3. Phong tỏa tài khoản

TheoquyđịnhtạiĐiều438BLTTHS,phong tỏa tài khoảnápdụngđốivớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửvềtộimàBLHSquyđịnhhìnhphạttiềnhoặcđểbảođảmbồi thườngthiệthạivàcócăncứxácđịnhphápnhânđócótàikhoảntạitổchứctíndụnghoặcKhobạcNhànước.

Như vậy, cũng giống như đối vớibiệnphápkêbiêntàisản,cácphápnhânbị


52 Số 02(354) T01/2018

khởitố,điềutra,truytố,xétxửđềucóthểbị phong tỏa tài khoản nếu có căn cứ xácđịnhphápnhânđócótàikhoảntạitổchứctíndụnghoặcKhobạcNhànướcdotấtcảtộiphạmquyđịnhphápnhânphảichịutráchnhiệmhình sựđều ápdụng loại hìnhphạttiền.

Tuy nhiên, phong tỏa tài khoảnkhông chỉ áp dụng đối với tài khoản củaphápnhânmàcũngđượcápdụngđốivớitàikhoảncủacánhân,tổchứckhácnếucócăncứxácđịnhsốtiềntrongtàikhoảnđóliênquanđếnhànhviphạmtộicủaphápnhân.Trongtrườnghợpnàyviệcxácđịnhsốtiềntrong tài khoản bị phong tỏa có liên quanđếnhànhviphạmtộicủaphápnhânphảirõràng.

Chỉphongtỏasốtiềntrongtàikhoảntương ứng với mức có thể phạt tiền hoặcbồithườngthiệthại.Nhữngngườicóthẩmquyềnkêbiêntàisảncủaphápnhâncũngcóquyềnraquyếtđịnhphongtỏatàikhoảncủaphápnhân.

Cơ quan có thẩm quyền phong tỏatàikhoảnphảigiaoquyếtđịnhphongtỏatàikhoản cho đại diện tổ chức tín dụng hoặcKhobạcNhànướcđangquảnlýtàikhoảncủaphápnhânhoặctàikhoảncủacánhân,tổchứckhácliênquanđếnhànhviphạmtộicủaphápnhân.Việcgiao,nhậnlệnhphongtỏatàikhoảnphảiđượclậpthànhbiênbảntheoquyđịnhcủaBLTTHS.Ngaysaukhinhậnđượclệnhphongtỏatàikhoản,tổchứctíndụnghoặcKhobạcNhànướcđangquảnlý tàikhoảncủaphápnhânhoặc tàikhoảncủatổchức,cánhâncóliênquanđếnhoạtđộngphạmtộicủaphápnhânphảithựchiệnngayviệcphong tỏa tàikhoảnvà lậpbiênbảnvềviệcphongtỏatàikhoản.

7 NguyễnVănHuyên,LêLanChi(chủbiên)(2016),BìnhluậnkhoahọcBộluậttốtụnghìnhsựnăm2015,Nxb.Laođộng,HàNội,tr.535.

Trìnhtự,thủtụcphongtỏatàikhoảncủaphápnhân thựchiện theoquyđịnh tạiĐiều129BLTTHS:Biênbảnvềviệcphongtỏatàikhoảnđượclậpthànhnămbản,trongđómột bản được giao ngay cho người bịbuộc tội,một bảngiao chongười khác cóliênquanđếnngườibịbuộctội,mộtbảngửichoViện kiểm sát cùng cấp,một bản đưavàohồsơvụán,mộtbảnlưutạitổchứctíndụnghoặcKhobạcNhànước.Khiápdụngquyđịnhnàytrongphongtỏatàikhoảncủaphápnhâncóthểhiểumộtbảnđượcgiaochophápnhânbịphongtỏatàikhoản,mộtbảngiaochotổchức,cánhânliênquanđếnphápnhân(nếucó).7Tuynhiêncáchdiễngiảinàychưarõràng,khókhănchocơquanthựcthiphápluậtvàkhôngthểápdụngthốngnhất.Vìvậy,cầncóhướngdẫnthốngnhất:giaomộtbảnchophápnhânphảiquyđịnhrõlàgiaochoai(ngườiđứngđầucủaphápnhânhayngườiđạidiệnhợppháp),ngườikháccóliênquanđếnphápnhânlàchủthểnào.

Vướng mắc thứ hai khi phong tỏatàikhoảnphápnhânlàNgânhàng,tổchứctíndụngnhậnđượcquyếtđịnhphongtỏatàikhoảnthìthườngphảicóthờigianbáocáo,xinýkiếnlãnhđạođơnvịmàkhôngthểthựchiệnviệcphongtỏa“ngay”nhưluậtđịnhdoliênquanđếnquyềnlợicủakháchhàng.Vìvậy,cầncóquyđịnhrõthờigiantốithiểulàbao lâuđể thựchiệnyêucầucủaCơquancó thẩm quyền, việc quy định phong tỏa“ngay”nhưtrongBLTTHSnăm2015mớithể hiện được tính kịp thời nhưng lại khóbảođảmkhảnăngthựchiệntrênthựctế.

4. Tạm đình chỉ có thời hạn hoạt động của pháp nhân liên quan đến hành vi phạm tội của pháp nhân

Tạmđìnhchỉcóthờihạnhoạtđộngcủa pháp nhân chỉ áp dụng khi có căn cứ


53Số 02(354) T01/2018

xác định hành vi phạm tội của pháp nhângâythiệthạihoặccókhảnănggâythiệthạiđếntínhmạng,sứckhỏecủaconngười,môitrườnghoặctrậttự,antoànxãhội.

Trongquátrìnhgiảiquyếtvụánhìnhsựnhằmxácđịnh tráchnhiệmhình sự củapháp nhân thươngmại, việc quyết định ápdụngbiệnpháptạmđìnhchỉhoạtđộngcủaphápnhânkhôngphải là tạmđìnhchỉhoạtđộng trongmọi lĩnh vựcmà pháp nhân đóđanghoạtđộng.Việctạmđìnhchỉhoạtđộngcủaphápnhân thươngmạibị khởi tố, điềutra, truy tố phải được hiểu là tạm đình chỉhoạt động trongmột hoặcmột số lĩnh vựchoạtđộnggây thiệthạiđến tínhmạng, sứckhỏeconngười,môitrườnghoặcanninhtrậttự,antoànxãhội.HiểuvàápdụngnhưvậyphùhợpvớiquyđịnhcủaBLHSnăm2015vềhìnhphạtđìnhchỉhoạtđộngcóthờihạnvàđìnhchỉhoạtđộngvĩnhviễn8.Cơquancóthẩmquyềnápdụngcăncứvàocáclĩnhvựchoạt độngmà pháp nhân thươngmại đăngký kinh doanh, hoạt động, căn cứ vào tínhchất,mứcđộhànhvinguyhiểmchoxãhộiđãthựchiệnđểxácđịnhrõtạmđìnhchỉhoạtđộng trong lĩnhvựcnào.Khôngphải trongmọitrườnghợpđềutạmđìnhchỉhoạtđộngcủaphápnhântrênmọi lĩnhvựchoạtđộngcủaphápnhânvìbiệnphápnàykhiápdụngsẽảnhhưởngkhôngchỉđếnhoạtđộngbìnhthườngcủaphápnhânmàcònảnhhưởngtrựctiếpđếnngườilaođộngcủaphápnhânđó.

MặcdùBLTTHSkhôngquyđịnhcụthểnhưngđặttrongmốiliênhệvớiquyđịnh

8 Đìnhchỉhoạtđộngcóthờihạnlàtạmdừnghoạtđộngcủaphápnhânthươngmạitrongmộthoặcmộtsốlĩnhvựcmàphápnhânthươngmạiphạmtộigâythiệthạiđếntínhmạng,sứckhỏeconngười,môitrườnghoặcanninh,trậttự,antoànxãhộivàhậuquảgâyracókhảnăngkhắcphụctrênthựctế(Điều78BLHSnăm2015)

Đìnhchỉhoạtđộngvĩnhviễnlàchấmdứthoạtđộngcủaphápnhânthươngmạitrongmộthoặcmộtsốlĩnhvựcmàphápnhânthươngmạiphạmtộigâythiệthạihoặccókhảnănggâythiệthạiđếntínhmạngcủanhiềungười,gâysựcốmôitrườnghoặcgâyảnhhưởngxấuđếnanninh,trậttự,antoànxãhộivàkhôngcókhảnăngkhắcphụchậuquảgâyra(Điều79BLHSnăm2015).

9 TheoquyđịnhtạiĐiều706-45BLTTHSCộnghòaPháp:cóthểápdụngbiệnphápgiámsáttưpháp“Khôngđượctiếnhànhmộtsốhoạtđộngnghềnghiệp,xãhội,nếuđãthựchiệnhànhviphạmtộikhitiếnhànhcáhoạtđộngđóvàcóthểthựchiệnmộthànhviphạmtộimới”,chỉcóthểraquyếtđịnhápdụngbiệnphápnàynếunóđượccoilàhìnhphạtđốivớiphápnhânbịtruytố.

củaBLHSthìcóthểhiểubiệnphápcưỡngchếnàychỉápdụngvớiphápnhânthươngmạinếuphápnhânđócóthểbịápdụnghìnhphạt đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặcđìnhchỉhoạtđộngvĩnhviễn.9

Thờihạntạmđìnhchỉhoạtđộngcủaphápnhânkhôngđượcquáthờihạnđiềutra,truytố,xétxửtheoquyđịnhcủaBLTTHS.Thờihạntạmđìnhchỉđốivớiphápnhânbịkếtánkhôngquáthờihạnkểtừkhituyênánchođếnthờiđiểmphápnhânchấphànhán.

Khiápdụngbiệnphápnàyđặcbiệtlưuývềthờihạnápdụng,bởihìnhphạtđìnhchỉhoạtđộngcóthờihạncủaphápnhânquyđịnhtạiĐiều78BLHSxácđịnhtừ6thángđến3năm.Vìvậy trong trườnghợp,hìnhphạtcókhảnăngápdụng làđìnhchỉhoạtđộngvĩnhviễn thìviệcápdụngbiệnphápcưỡng chế tạm đình chỉ hoạt động sẽ khóxảyravấnđềphứctạp.Tuynhiên,nếuhìnhphạtsẽápdụnglàđìnhchỉhoạtđộngcóthờihạnmàthờihạnápdụngbiệnphápcưỡngchếtạmđìnhchỉhoạtđộnglàkhôngquáthờihạnđiềutra,truytố,xétxửthìhoàntoàncókhảnăngthờihạnápdụngbiệnphápnàyđãdàihơnthờihạnquyđịnhcholoạihìnhphạtđìnhchỉhoạtđộngcóthờihạn.

5. Buộc nộp một khoản tiền để bảo đảm thi hành án

Biệnphápcưỡngchếnàyápdụngđốivớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửvềtộimàBLHSquyđịnhhìnhphạttiềnhoặcđểbảođảmbồithườngthiệthại.


54 Số 02(354) T01/2018

Chỉbuộcnộpmộtkhoảntiềnđểbảođảmthihànhántươngứngvớimứccóthểbị phạt tiền hoặc để bồi thường thiệt hại.Thẩmquyềnthuộcvề:Thủtrưởng,PhóThủtrưởngCơquanđiềutracáccấp,trườnghợpnày,quyếtđịnhbuộcnộpmộtkhoảntiềnđểbảođảm thihànhánphảiđượcViệnkiểmsátcùngcấpphêchuẩntrướckhithihành;Việntrưởng,PhóViệntrưởngViệnkiểmsátnhândânvàViệntrưởng,PhóViệntrưởngViệnkiểmsátquân sựcáccấp;Chánhán,PhóChánhánTòaánnhândânvàChánhán,PhóChánhánTòaánquânsựcáccấp;Hộiđồngxétxử.

Chínhphủquyđịnhchitiếttrìnhtự,thủ tục,mức tiềnphảinộpđểbảođảmthihành án; việc tạmgiữ, hoàn trả, nộpngânsáchnhànướcsốtiềnđãnộp.

6. Một số hạn chế khác trong BLTTHS năm 2015 và lưu ý khi áp dụng biện pháp cưỡng chế đối với pháp nhân bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử

Thứ nhất,BLTTHSnăm2015khôngquy định có thể áp dụng đồng thời nhiềubiệnpháphaykhônghoặctrongtrườnghợpphảiápdụngnhiềubiệnphápthìưutiênápdụngbiệnphápnào.10

Trong số các biện pháp cưỡng chếluậtđịnhápdụngvớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố,xétxử,ngoàibiệnpháptạmđìnhchỉhoạtđộngcủaphápnhâncómụcđíchchínhvàchủyếulàngănchặnhànhviphạmtội tiếp tụcxảy ra, tiếp tụcgây thiệthại, các biện pháp còn lại đều nhằmmụcđíchđểbảođảmchoviệcthihànhhìnhphạttiềnhoặcbảođảmbồithườngthiệthại.Căncứvàoquyđịnhcủaphápluật,đốichiếuvớithực tếcó thểhiểuđốivớimộtphápnhân

10 Điều706-45BLTTHSCộnghòaPhápquyđịnh:cóthểbuộcphápnhânphảithựchiệnmộthoặcnhiềunghĩavụkhácnhaukhiDựthẩmquyếtđịnhápdụngbiệnphápgiámsáttưpháp.

thươngmạibịkhởitố,điềutra,truytố,xétxửcùnglúccóthểápdụngnhiềubiệnphápcưỡngchếtốtụng.Bởicóthểápdụngmộtbiệnphápnhằmngănchặntộiphạmtiếptụcxảyrađồngthờivớimộtbiệnphápđểbảođảm thi hành án hoặc hai biện pháp cùngnhằmbảođảmthihànhán(Ví dụ:nếuchỉphongtỏatàikhoảncủaphápnhânthìchưađủsốtiềntươngứngvớimứcphạttiềnhoặcbồithườngthiệthạivàvìvậycầnápdụngthêmbiệnphápkêbiêntàisản…).

Khilựachọnbiệnphápđểápdụngtrong số các biện pháp trên, cần cân nhắcđếnhiệuquảvàsựảnhhưởngcủabiệnphápcưỡngchếápdụngđốivớiphápnhân.Trongsố các biện phápBLTTHS quy định, biệnphápbuộcnộpmộtkhoảntiềnđểbảođảmthihànhánlàbiệnphápảnhhưởngítnhấtđếnhoạtđộngcủaphápnhânnênđượcưutiênlựachọn.Nếuphápnhânkhôngcókhảnăngtàichínhđểthựcthibiệnphápnày,thứtựlựachọnsẽlàphongtỏatàikhoảnvàcuốicùnglàkêbiêntàisản.Tuynhiên,việclựachọnquyếtđịnhcũngcầnrấtkịpthờivìnếukhôngkịpthờicóthểdẫnđếnhiệntượngtẩután tàisản.Vìvậy,nếuBLTTHSquyđịnhbiệnphápbuộcnộpkhoảntiềnđểbảođảmthi hành án ngoài là biện pháp cưỡng chếđộclậpcònlàbiệnphápthaythếchobiệnphápphongtỏatàikhoản,kêbiêntàisảnthìsẽvừabảođảmhiệuquảápdụngvừahạnchếthiệthạichophápnhânnếuphápnhânđóvẫnđangtrongquátrìnhhoạtđộng.

Thứ hai, các cơ quan được giaonhiệmvụtiếnhànhmộtsốhoạtđộngđiềutracóthẩmquyềnápdụngbiệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânhaykhônglàvấnđềgây tranh cãi.Mặc dùĐiều 436BLTTHSnăm2015cáccơquanđượcgiaonhiệmvụ

(Xem tiếp trang 59)


55Số 02(354) T01/2018

Vũ Lan Phương** Công ty cổ phần Đầu tư đô thị và Khu công nghiệp Sông Đà 7

Tóm tắt: SovớiBộluậtDânsựnăm2005,BộluậtDânsựnăm2015đãcónhiềusửađổi,bổsungnhằmhoànthiệnchếđịnhđạidiện.Tuynhiên,nộidungcủachếđịnhđạidiệntheoquyđịnhcủaBộluậtDânsựnăm2015vẫncònmộtsốhạnchế,bấtcậpcầnsớmđượcsửađổibổsung.

Abstract: Compared to the Civil Code of 2005, the Civil Code of2015 has been amended and supplemented to improvethe representative statutory.However, the contents of therepresentativestatutoryinaccordancewiththeprovisionsoftheCivilCodeof2015havesomelimitations,shortcomingswhichshouldbereviewedforimprovementssoon.

Thông tin bài viết:Từ khóa: chếđịnhđạidiện,BộluậtDânsựnăm2015Lịch sử bài viết:Nhậnbài: 09/01/2018Biêntập: 15/01/2018Duyệtbài: 17/01/2018

Article Infomation:Keywords:therepresentativestatutory,CivilCode2015Article History:Received: 09Jan.2018Edited: 15Jan.2018 Appproved: 17Jan.2018

BÀN VỀ CHẾ ĐỊNH ĐẠI DIỆN

TRONG BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015

Đạidiện làmột chếđịnhquantrọng trong đời sống pháp lýxãhội.Bấtkỳhệthốngpháp

luậtnàocũngđềuxemđâylàmộtchếđịnhquantrọng,chếđịnhtrungtâmcủaluậtdânsựhiệnđại1.Khoản1Điều134BộluậtDânsự (BLDS)năm2015quyđịnh: “Đạidiệnlàviệccánhân,phápnhân(sauđâygọi là

1 XemNgôHuyCương,Giáotrìnhluậthợpđồngphầnchung(Dùngchođàotạosauđạihọc),Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2013,tr.283.

ngườiđạidiện)nhândanhvàvìlợiíchcủacánhânhoặcphápnhânkhác(sauđâygọilàngườiđượcđạidiện)xáclập,thựchiệngiaodịchdânsự”.Mặcdùquyđịnhnàykhôngchỉranguồngốchaycăncứlàmphátsinhraquanhệđạidiện,nhưngchỉrõphạmvithẩmquyềnvàmụctiêucủaquanhệđạidiệnlàhướngtớiviệcxáclập,thựchiệngiaodịch


56 Số 02(354) T01/2018

dânsự,vànhữngyêucầucầnđápứngkhithựchiệnhànhđộngđạidiện.

Pháp luật dân sự của các nước trênthếgiớicónhiềucáchhiểuvàđịnhnghĩavềđạidiệnkhácnhau.Vídụ,Điều99BLDSNhậtBản năm 2005 quy định về đại diệnnhưsau:Sựbiểulộýchíbởingườiđạidiệnthểhiệnrằngsựbiểulộýchíđóđượclậpranhândanhngườiđượcđạidiệntrongphạmvithẩmquyềncủangườiđạidiệnràngbuộcngườiđượcđạidiện;cácquyđịnhnàyđượcápdụngvớinhữngsửađổithíchhợpđốivớibấtkỳsựbiểulộýchínàobởingườithứbatớingườiđạidiện.Quyđịnhnàychothấy:(1)việctraoquyềnđạidiệnkhôngnhấtthiếtlàmộthợpđồng,cónghĩalàcóthểbởicácnguồngốchaycăncứkhác; (2)ngườiđạidiệnkhôngnhấtthiếtphảihànhđộngtronglĩnhvựcxáclậphaythựchiệngiaodịchdânsự;(3)yêucầungườiđạidiệnphảithểhiệnsựnhândanhngườiđượcđạidiện.

Pháp luật Anh giải thích thuật ngữđạidiện(agency)đượcsửdụngđểchỉmốiquanhệtồntạikhimộtngườicóthẩmquyềnhoặcnănglựcđểtạolậpmốiquanhệpháplýgiữamộtngườigiữvaitròlàngườiđượcđạidiệnvàngười thứba.Vànóđượcgiảithíchthêmlàquanhệđạidiệnxuấthiệnbấtkỳkhinàomộtngười,đượcgọilàngườiđạidiện(agent),cóthẩmquyềnhànhđộngnhândanh người khác, được gọi là người đượcđạidiện(principal),vàbằnglònghànhđộngnhưvậy2.

Tươngtự,Luậnthuyếtvềđạidiện(lầnthứhai)3củaHoaKỳđịnhnghĩa:Đạidiệnlàquanhệủythácphátsinhtừviệcbiểulộsựưngthuậnbởimộtngườivớimộtngườikhácmàngườisaunàyhànhđộngnhândanhvà

2 LordHailshamofSt.Marylebone,LordHighChancellorofGreatBritain,Halsbury’sLawsofEngland,FourthEdition,Volume I,AdministrativeLaw,Amiralty,Affiliation andLegitimation,Agency,Agriculture,Butterworths,London,1973,p.418.

3 TheRestatementofAgency(Second).4 EricRasmusen,AgencyLawandContractFormation,DiscussionPaperNo.323,05/2001,HarvardLawSchool,http://

www.law.harvard.edu/programs/olin_center/,ISSN1045-6333,p.4.

phụthuộcvàosựkiểmsoátcủangườitrước,và sựưng thuậnbởi người sau hànhđộngnhưvậy”.

TheophápluậtHoaKỳ,chếđịnhđạidiệncóđặcđiểmsau:thứ nhất,làmộtquanhệ ưng thuậnmà trong đó người đại diệnđồngýhayítnhấtbằnglònghànhđộngdướisự chỉ dẫn hay kiểm soát của người đượcđạidiện;thứ hai,làmộtquanhệủythácmàtheo đó người đại diện đồng ý hành độngchovànhândanhngườiđượcđạidiện4.

Việc phân tích nêu trên cho thấy, sovớichếđịnhđạidiệntrongBLDScủamộtsốnước,chếđịnhđạidiệntrongBLDSnăm2015cóphạmvihẹphơn(BLDSnăm2015chỉ xác địnhmục đích đại diện trong xáclậpvàthựchiệncácgiaodịchdânsự).Tuynhiên,thẩmquyềncủangườiđạidiệntrongtrường hợp không xác định được cụ thểphạmviđạidiệnlạiquárộng.Khoản2Điều141 BLDS năm 2015 quy định: “Trườnghợpkhôngxácđịnhđượccụthểphạmviđạidiệntheoquyđịnhtạikhoản1Điềunàythìngườiđạidiệntheophápluậtcóquyềnxáclập, thực hiệnmọi giao dịch dân sựvì lợiíchcủangườiđượcđạidiện,trừtrườnghợpphápluậtcóquyđịnhkhác”.

Trongđờisốngxãhội,mỗingườiđềucó quyền tự do ý chí.Họ có thể trực tiếpbiểulộýchítạolậpracáchệquảpháplý;họcũngcóquyềnbiểu lộý chí thôngquangườikhácđể tự ràngbuộcmìnhvàomộtquan hệ pháp luật nhất định. Nhưng mụcđíchcủađạidiệnkhôngchỉliênquantớicácgiaodịch.Dođó,nhữngbấtcậpvềphânloạiđạidiệntheophạmviđạidiệncóxácđịnhhaykhôngxácđịnhvàquyđịnhthẩmquyềnđạidiệntrongtrườnghợpphạmviđạidiện


57Số 02(354) T01/2018

khôngxácđịnhliênquantớicảđạidiệntheopháp luật vàđại diện theoủyquyền trongBLDSnăm2015cầnphảiđượckhắcphụctheohướngquyđịnhrõràngngườiđạidiện(theo pháp luật và theo ủy quyền) chỉ cóthẩmquyềnliênquantớiquảntrịtàisảncủangườiđượcđạidiệntrongtrườnghợpphạmviđạidiệnkhôngxácđịnh.Cáchànhviliênquantớiquyềnsởhữulànhữnghànhviđòihỏitínhnghiêmtúc,thậntrọngvàrõràng.Vì vậy, thẩmquyền đại diện liên quan tớiquyềnsởhữuphảiđượctraobởichủsởhữu.Việcchủsởhữukhôngtraothẩmquyềnnàychongườiđạidiệnmàphápluậtlạichophép(như khoản 2, Điều 141 của BLDS năm2015)thìđólàmộtsựxâmphạmthiếuchínhđángvàoquyềnsởhữu.

Ởnướcta,trongnềnkinhtếkếhoạchhóatậptrungquanliêubaocấp,chếđịnhđạidiệnkhôngđượcchúýđầyđủbởikinhtếtưnhânkhôngpháttriển,vàsinhhoạtkinhtếhầunhưchỉdựavàoýchícủaNhànước.Dođó,cácmốiquanhệxãhộikhông thựcsựphứctạp.KểtừkhichuyểnsangxâydựngnềnkinhtếthịtrườngtheođịnhhướngXHCN,dođòihỏikháchquancủacácquanhệxãhội,chếđịnhđạidiệnđãđượcchúýhơn.Tuynhiên,việcđiềuchỉnhcủaBLDSvềchếđộđạidiệnlạichưađápứngđượcyêucầubảovệquyềnsởhữu.Bêncạnhđó,BLDSnăm2015cònbộclộmộtkhiếmkhuyếtnữalàcósựmâuthuẫngiữacáckhoảncủaĐiều141.Cụthể,trongkhikhoản2thừanhậntrườnghợpphạmvicủađạidiệnkhôngxácđịnh,thìkhoản4lạiđưarađòihỏingườiđạidiệnphảithôngbáochobêngiaodịchbiếtphạmviđạidiệncủamình.Có thểhiểukhoản4nàyđặt rahaiđiềukiệnđốivớingườiđạidiện khi tiến hành hoạt động đại diện: (1)thôngbáovớiđốitácvềviệcđạidiệnchoai;(2)thôngbáovềphạmviđạidiện.Xemcácđịnhnghĩavàgiảithíchvềchếđịnhđạidiện

5 XemNgôHuyCương,Giáotrìnhluậthợpđồngphầnchung(Dùngchođàotạosauđạihọc),Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2013,tr.288.

trongphápluậtcủacácnướcAnh,Mỹnêutrêncho thấy, cácđịnhnghĩađóchỉnhằmgiúp xác định quan hệ nào là quan hệ đạidiệnchứkhôngnhằmtớiviệcxácđịnhcácđiềukiệncủaviệctiếnhànhhoạtđộngđạidiện5.Vìvậy,việcbỏquyđịnhcủakhoản4Điều141củaBLDSnăm2015sẽgiúpchochúngtacómộtchếđịnhđạidiệngầngũihơnvới cáchoạtđộngphức tạp trongnềnkinhtếthịtrường.Hơnnữaviệcbỏcácquyđịnhnàylàmchocácquyđịnhtạikhoản2vàkhoản3,Điều143củaBLDSnăm2015trởnêncóýnghĩa.Cáckhoảnnàyquyđịnhnhưsau:“(2)Trườnghợpgiaodịchdânsựdo người đại diện xác lập, thực hiện vượtquáphạmviđạidiệnkhông làmphátsinhquyền,nghĩavụcủangườiđượcđạidiệnđốivớiphầngiaodịchđượcxáclập,thựchiệnvượtquáphạmviđạidiệnthìngườiđạidiệnphải thực hiện nghĩa vụ đối với người đãgiaodịchvớimìnhvềphầngiaodịchvượtquáphạmviđạidiện,trừtrườnghợpngườiđãgiaodịchbiếthoặcphảibiếtvềviệcvượtquáphạmviđạidiệnmàvẫngiaodịch;(3)Người đã giao dịch với người đại diện cóquyềnđơnphươngchấmdứtthựchiệnhoặchuỷbỏgiaodịchdânsựđốivớiphầnvượtquáphạmviđạidiệnhoặctoànbộgiaodịchdânsựvàyêucầubồithườngthiệthại,trừtrườnghợpngườiđóbiếthoặcphảibiếtvềviệcvượtquáphạmviđạidiệnmàvẫngiaodịch hoặc trường hợp quy định tại điểm akhoản1Điềunày”.Cácquyđịnhnàychothấy, nhà làm luật đã dự liệu trường hợpngười thứbagiaodịchvớingườiđạidiệnkhông phải lúc nào cũng biết phạmvi đạidiệncủangườiđạidiện.

Có ý kiến cho rằng quy định củakhoản4,Điều141làcầnthiếtvìnóđặtranghĩavụchongườiđạidiệnphảithôngbáophạmviđạidiệncủamìnhchobênthứbagiaokếthợpđồngđể tránhgâynhững rắc


58 Số 02(354) T01/2018

rối.Tuynhiên,việcấnđịnhnghĩavụnàylạicóthểlàmnảysinhcáctrườnghợprắcrốihơn.Cụthể,nếunghĩavụnàybịviphạmthìxemnhưngườiđạidiệnviphạmđiềucấmbởiviphạmđiềucấmcầnđượcquanniệmlàluậtkhôngchohànhđộngnhưngvẫncứhànhđộnghoặcluậtbuộchànhđộngnhưngkhông hành động. Hợp đồng giao kết màviphạmđiềucấm thìđượccoi làvôhiệu.Như vậy, trong trường hợp này, quy địnhcủakhoản2vàkhoản3Điều143củaBLDSnăm2015khôngcònýnghĩa.

Ngoàira,quyđịnhcủakhoản3Điều134 BLDS năm 2015: “Trường hợp phápluậtquyđịnhthìngườiđạidiệnphảicónănglựcphápluậtdânsự,nănglựchànhvidânsựphùhợpvớigiaodịchdânsựđượcxáclập thực hiện”.Quy định này có thể hiểu,

6 XemNgôHuyCương,Giáotrìnhluậthợpđồngphầnchung(Dùngchođàotạosauđạihọc),Nxb.ĐạihọcQuốcgiaHàNội,2013,tr.291–292.

trongtrườnghợpphápluậtkhôngquyđịnh,ngườiđạidiệnkhôngnhấtthiếtphảicónănglựcphápluậtdânsự,nănglựchànhvidânsự,haynóicáchkhác,ngườivônăngcóthểlàđạidiện6.Nhưvậy,BLDSnăm2015đãbỏqua cácgiaodịchxác lậpvà thựchiệnvới người vônăngvà bỏqua cáchậuquảpháp lý liên quan tới người được đại diệntrongtrườnghợplựatraoquyềnchongườivônăng.

Trên đây là một số bất cập của chếđịnhđạidiệntrongBLDSnăm2015.Cólẽcácbấtcậpnàycầnđượckhắcphụcnhanhchóng để đápứng các đòi hỏi của kinh tếthị trường,hộinhậpquốctếvàcáchmạngcôngnghiệp lần thứ tưmàViệtNamđangchủđộngvàocuộc

tiếnhànhmộtsốhoạtđộngđiềutracóthểápdụngbiệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânnhưngtrongquyđịnhcụthểvềthẩmquyềntạiKhoản4Điều437,Khoản5Điều438, Điều 439 và các điều luật dẫn chiếu128, 129 đều không quy định thẩmquyềnápdụngbiệnphápcưỡngchếchocácchủthểnày.Dovậy,cũngcóthểkếtluậncáccơquannàykhôngcóthẩmquyềnápdụngbiệnphápcưỡngchếđốivớiphápnhânbịkhởitố,điềutra,truytố.

Vìvậy,Điều436BLTTHSnăm2015có thểsửađổi,khắcphụchaihạnchếnêutrênnhưsau:“Cơ quan điều tra, Viện kiểm

sát, Tòa án có thể áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế sau đây đối với pháp nhân bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử…”

Kết luận: Những phân tích và đềxuấtgợiýápdụngtrênđâylànhữngphântíchbanđầu,chưacóthờigiankiểmnghiệm.Vìvậy,cókhảnăngchưathựcsựtoàndiệnvàphầnnàomangtínhchủquan.Tácgiảrấtmongnhậnđượcthêmýkiếnluậnbàncủacácnhàkhoahọcđểcóđượccáchnhìnnhậntoàndiện,đúngđắnvàthốngnhấttrongxâydựngvàápdụng

(Tiếp theo trang 55)

BIỆN PHÁP CƯỠNG CHẾ ĐỐI VỚI


59Số 02(354) T01/2018

TS. Đoàn Thị Phương Diệp** Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh

Tóm tắt: Nghiêncứu,sosánhmộtsốquyđịnhvềcáctộixâmphạmchếđộhônnhânvàgiađìnhtrongluậthìnhsựCộnghoàPhápvàluậthìnhsựViệtNam,bàiviếtđưaramộtsốkiếnnghịhoànthiệnphápluậthìnhsựViệtNam.

Abstract: This article provides the analysis and comparisons of thelegalprovisionsoncrimesofinfringinguponthemarriageandfamilyregimesinthecriminallawoftheRepublicofFranceandtheVietnamesepenallaw.Baseonresultfromthis comparaision, the author puts forward some ideas toimprovetheregulationsofVietnam.

Thông tin bài viết:Từ khóa: cáctộiphạm,chếđộhônnhânvàgiađình,luậthìnhsựCộnghòaPhápLịch sử bài viết:Nhậnbài: 11/10/2017Biêntập: 18/10/2017Duyệtbài: 24/10/2017

Article Infomation:Keywords: crimes, marriage and family,criminallawoftheRepublicofFranceArticle History:Received: 11Oct.2017Edited: 18Oct.2017 Appproved: 24Oct.2017

TRONG LUẬT HÌNH SỰ CỘNG HOÀ PHÁP VÀ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

SO SÁNH CÁC TỘI XÂM PHẠM CHẾ ĐỘ HN&GĐ

BộluậtHìnhsự(BLHS)đầutiêncủaPhápđượcbanhànhvàonăm1810vàsauđóbị thay thế bởiBLHSnăm1994 (ngày1/3/1994)1. Bộ luật hiện hành dành hẳnChươngVIIđểnóivềcáctộixâmphạmtrẻvịthànhniênvàgiađình;tươngứngvớichếđịnhcáctộixâmphạmchếđộhônnhânvàgiađình(HN&GĐ) theoquyđịnhcủa luậtViệtNam.

1 https://fr.wikipedia.org/wiki/Code_pénal_(France)

BLHS Pháp năm 1994 quy định 05nhóm các tội xâm phạm trẻ vị thành niênvàgiađình,trongđótậptrungchủyếuvàonhómcác tội xâmphạm trẻvị thànhniên.Trongđó,cáctộiliênquanđếnxâmhạitìnhdụctrẻvịthànhniênđặcbiệtđượcquantâm.1. Tội bỏ rơi trẻ vị thành niên

Theo quy định của Điều 227-1,2BLHSPháp:“Việcbỏrơimột trẻvị thành

KINH NGHIÏåM QUÖËC TÏË

60 Số 02(354) T01/2018

niên2dướimườilămtuổiởbấtcứnơinàosẽbịphạt7nămtùvàphạttiền100.000euro,trừkhihoàncảnhcủaviệctừbỏđãchophépngườitừbỏđảmbảosứckhoẻvàsựantoàncủatrẻvịthànhniên”và“Sựbỏrơimộttrẻvịthànhniêndướimườilămtuổimàđãdẫnđếntàntậthoặctàntậtvĩnhviễncủatrẻvịthànhniênthìbịphạttùhaimươinăm.Việcbỏrơimộttrẻvịthànhniêndướimườilămtuổidẫnđếncáichếtcủatrẻvịthànhniêncóthểbịtrừngphạtbamươinămtù”.

Yếu tố cấu thành của tội phạm này baogồm:

-Vềchủthể:hànhviviphạmphảicóđốitượngtácđộngđếnđứatrẻvịthànhniêndưới 15 tuổi. Cụm từ “bỏ rơi” được hiểurằng,bảnthânđứatrẻcầncósựchămsóccủangườikhácvàrằng“nếuđứatrẻvịthànhniênmàđãđạtđượcmứcđộtựchămsócđủchobảnthân”thìviệcbỏrơiđứatrẻkhôngcódấuhiệucủatộinày3.

-Cấuthànhcủatộibỏrơitrẻem:Đểápdụngtráchnhiệmhìnhsựđốivớihànhviviphạm,cầncóhaiyếutốcấuthànhsau:thứ nhất,cósựbỏrơiđứatrẻ,việcbỏrơiđượcchứngminhkhôngnhữngbịtừbỏmàcònởtrongtìnhtrạngkhôngcóbấtkỳsựchămsóc,giúpđỡhaygiámsátnào.Nhưvậy,việcbỏrơiđứatrẻkhôngthôilàchưađủmàcòncósựkếtthúcviệcchămsóc,hỗtrợvàđảmbảoantoàn; thứ hai,đứatrẻbịđặttrongtìnhtrạngthiếusựđảmbảosứckhoẻvàsựantoàn.

Địađiểmbỏrơikhôngđượcquantâmtrong nội hàm của điều luật. Điều này cónghĩa là không cần biết việc bỏ đứa trẻ ởđâu,chỉcầnhộitụđầyđủhaiyếutốnêntrênlàđãcấuthànhtộibỏrơitrẻvịthànhniên.

Trẻ em là tương lai của xã hội, lànhữngchủthểchưacósựnhậnthứcđầyđủđểcóthểtựbảovệchínhmìnhnêncókhả

2 Điều227-1,2BLHSPhápdùngtừ“Délaissement”,dịchnguyênnghĩalà“sựbỏrơi”,cónhiềubảndịchdùngtừ“sựbỏbê”,tuynhiênchúngtôichorằngtừdùng“bỏrơi”làthíchhợphơncảvìnóliênquanđếntìnhtrạngbỏmặcđứatrẻvàkhôngmuốncósựliênquangìđếnđứatrẻ,dứtbỏmốiquanhệ

3 Giảithíchvề“Kháiniệmtộibỏrơitrẻvịthànhniên”,http://www.cabinetaci.com/droit-penal/le-droit-penal-des-mi-neurs/le-delaissement-denfant/,truycậpngày3/10/2017

4 Điều124BLHSViệtNamnăm2015.

năng rất cao là đối tượng của các hành viviphạm,đặcbiệtlànhữnghànhviviphạmởgócđộhìnhsự.Chúngtôichorằng,luậthìnhsựPhápđãdànhchonhómđốitượngnàysựbảovệcánhânkhánghiêmngặt.

TrongBLHSnăm2015,sửađổinăm2017củaViệtNam,chỉcómộtđiềuluậtcónội hàm gần giống với quy định tại Điều227-1,2BLHSCộnghoàPháp,“Điều124.Tộigiếthoặcvứtbỏconmớiđẻ.

1.Ngườimẹnàodoảnhhưởngnặngnề của tư tưởng lạc hậu hoặc trong hoàncảnh khách quan đặc biệt mà giết con domìnhđẻratrong07ngàytuổi,thìbịphạttùtừ06thángđến03năm.

2.Ngườimẹnàodoảnhhưởngnặngnề của tư tưởng lạc hậu hoặc trong hoàncảnhkháchquanđặcbiệtmàvứtbỏcondomìnhđẻratrong07ngàytuổidẫnđếnhậuquảđứa trẻchết, thìbịphạtcải tạokhônggiamgiữđến02nămhoặcbịphạttùtừ03thángđến02năm”4.

Dướigócđộsosánh,có thểnhận ranhữngsựkhácbiệtsauđây:

-Thứ nhất,vềđộnặngnhẹcủachếtài,cóthểthấychếtàicủaphápluậthìnhsựViệtNamkhánhẹvớimứccaonhất là03nămtù,trongkhiBLHSCộnghoàPhápquyđịnhmứchìnhphạtcaonhấtlênđến30nămtù;

-Thứ hai, vềchủ thểcủahànhviviphạm, với quy định của BLHS Cộng hoàPháp,bấtkỳchủthểnàođượcxácđịnhcótráchnhiệmphảichămsóc,nuôidưỡngtrẻvịthànhniênmàbỏrơiđứatrẻthìđềubịápdụngchếtài(baogồmluôncảcha,mẹvàcácchủthểkhác)trongkhiBLHSViệtNamchỉápdụngchếtàinàychongườimẹ.Vậycâuhỏiđặtra,nếukhôngphảilàngườimẹmàlàchahaychủthểkháccótráchnhiệmchăm


61Số 02(354) T01/2018

sóc,nuôidưỡngbỏ rơiđứa trẻ thì cóphảichịu tráchnhiệmhình sự? câu trả lời nằmrải rác trong cácquyđịnh củaBLHSViệtNamvềcáchànhvixâmphạmtínhmạng,sức khoẻ của con người.Tức là trong cáctrườnghợpđốitượngbịtácđộngcủahànhviviphạmlàtrẻchưathànhniên(tuynhiênkhôngphảilà“conmớiđẻ”)haychủthểcủahànhviviphạmlàmộtngườikhácthìviệcxemxét, ápdụng tráchnhiệmhình sựđốivớichủthểnàytrêncơsởcácquyđịnhvềcáctộixâmphạmtínhmạng,sứckhoẻ,nhânphẩm,danhdựcủaconngười.ĐiềunàycónghĩalàphápluậtViệtNamkhôngcóquyđịnhđặcthùriêngápdụngđốivớicáchànhviviphạmgâyhậuquảnghiêm trọngđếntínhmạng, sứckhoẻ, nhânphẩm,danhdựcủangườichưathànhniênnóichungvớitưcáchlàmộtđốitượngcầnđượcbảovệđặcbiệtvàquyđịnhvề tộibỏ rơi trẻvị thànhniênnóichung.Thậmchí,ởgócđộxửphạthànhchínhcũngkhôngcóquyđịnhvềhànhvinày.

- Thứ ba, về tính nghiêm trọng củahànhviviphạm.QuyđịnhcủaBLHSPhápchophépápdụngchếtàihìnhsựngaykhicósựkiệnbỏrơivàđứatrẻhoàntoànkhôngcóđượcbấtkỳmộtsựgiúpđỡ,hỗtrợnào.Trongkhiđó,Điều124BLHSViệtNamchỉchophépápdụngchếtàinếungườimẹbỏrơicondẫnđếnhậuquảlàđứaconbịchếtthìmớibị ápdụngchế tài.Điềunàycũngcónghĩalànếuvìbịbỏrơi,đứatrẻbịbệnhhiểmnghèo,cóthểsốngcảđờitrongsựtậtnguyềnnghiêmtrọngthìngườimẹcũngsẽkhôngbịbấtcứchếtàinàovềmặthìnhsự.Nếu so sánh với các tội danh khác có thểthấysựkhôngcôngbằnggiữacácquyđịnhcủaBLHSViệtNam.Vídụ,theoquyđịnhcủaĐiều138BLHSnăm2015(Tộivôýgây

5 Cóthểtìmthấyrấtnhiềuthôngtintrêncácwebsitevềtìnhtrạngtrẻemsinhravàbịbỏrơi,thậmchítrongnhiềutrườnghợptrẻbịbỏrơidẫnđếnphảigánhchịunhiềuhậuquảnghiêmtrọng(tàntật,thậmchíchết)https://news.zing.vn/tre-so-sinh-lien-tuc-bi-bo-roi-post553827.html, http://tuoitre.vn/tre-so-sinh-bi-bo-roi-719876.htm, https://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/so-phan-chau-be-bi-bo-roi-trong-vuon-hoang-2100484.html.

6 TronghệthốngcáchànhviviphạmphápluậthìnhsựcủaCộnghoàPháp,có3cấpđộviphạmphápluậthìnhsựlàcrime,délitvàcontraventiontươngứngvớicáchhiểugầnnhấtcủaluậthìnhsựViệtNamlàtộiđặcbiệtnghiêmtrọng,nghiêmtrọngvàítnghiêmtrọng.

thương tích), trườnghợpvô ý gây thươngtíchgiữanhữngngườikhôngcómốiquanhệ ruột thịt với nhau thì người có hànhvinàyphảichịuchế tài thấpnhất là“bịphạtcảnhcáo,phạt tiền từ5.000.000đồngđến20.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo khônggiamgiữđến03năm”.

Chúng tôichorằng,sự thiếunghiêmkhắccủaphápluậthìnhsựđốivớitộidanhnêutrênlàmộttrongsốnhữngnguyênnhândẫnđếntìnhtrạng,trẻemnóichung,đặcbiệtlàtrẻsơsinhbịbỏrơinhiềutrongthờigianqua5.Vìvậy,ngoàivấnđềđạođứccầnbịlênán,chúngtôichorằng,cầnsửađổiquyđịnhcủaĐiều124BLHSnăm2015theohướngmởrộngphạmviápdụng,nghĩalàápdụngtráchnhiệmhìnhsựđốivớicảcha,mẹhoặcngườithânthíchcótráchnhiệmnuôidưỡng,chămsóctrẻemkhicácchủthểnàycóhànhvibỏrơitrẻdẫnđếnhậuquảlàtrẻbịthươngtậthoặcchết.2. Tội kích động, dụ dỗ trẻ vị thành niên phạm tội

TheoquyđịnhcủaĐiều227-21BLHSCộnghoàPháp:“Ngườinào trực tiếpkíchđộng,dụdỗmộttrẻvịthànhniênphạmtộiđặcbiệtnghiêmtrọnghoặcnghiêmtrọngcóthểbịphạttùnămnămvàphạttiền150.000euro6.

Trongtrườnghợptrẻvịthànhniêndướimườilămtuổithườngxuyênbịkíchđộng,dụdỗphạmtộirấtnghiêmtrọnghoặcphạmtộinghiêmtrọnghoặccóhànhviphạmtộitrongcáccơsởgiáodục,đàotạohoặcgiáodụctrẻvịthànhniên,cơquanhànhchính,hoặcphạmtộiởđịađiểmvàthờiđiểmgầnvớiviệcđiđếncáccơsởnàythìhànhviphạmtộiđượcquyđịnhtạiĐiềunàysẽbịphạt7nămtùvàphạttiền150.000euro”.


62 Số 02(354) T01/2018

Cũng tương tựnhưquyđịnhvềviệcbỏrơi trẻvị thànhniên, luậthìnhsựCộnghoàPhápkhônggiớihạnhànhvikíchđộng,dụ dỗ trẻ em phạm tội trong phạmvi gần(cha,mẹhoặcngườithânthíchkháccủatrẻem)màápdụngđốivới tất cảmọingười.Trong khi đó, theo quy định của Điều 85LuậtHN&GĐcủaViệtNamnăm2014,nếucha,mẹ có hành vi “xúi giục, ép buộc conlàmnhữngviệctráiphápluật,tráiđạođứcxãhội”,Toàánsẽhạnchếquyềncủacha,mẹđốivớicon.Chếtàinàychỉápdụngđốicha,mẹ,màkhôngápdụngđốivớinhữngđốitượngkhác(vídụ,ngườichămsóc,nuôidưỡngtrẻvịthànhniên…).

Dướigócđộhìnhsự,phápluậthìnhsựViệtNamkhôngxemhànhvikíchđộng,xúigiụcngườikhácphạmtộilàmộttộiphạmđộclập.Điều17BLHSnăm2015chỉxemngườixúigiục,kíchđộngngườikhácphạm tội làđồngphạmcủangườithựchiệnhànhviphạmtội7.Mặtkhác,Điều52khoản1điểmoBộluậtnàyxemhànhvi“xúigiụcngườidưới18tuổiphạmtội”làmộttrongnhữngtìnhtiếttăngnặngtráchnhiệmhìnhsự.

Chúngtôichorằng,quyđịnhcủaphápluậtViệtNamkhá hợp lý.Điều này đượcgiải thích bởi tính liên thông giữa trẻ vịthànhniênvàngườixúigiụctrongviệcthựchiệnhànhviphạmtội.Theođó,việctrẻvịthànhniênthựchiệnhànhviphạmtộinàothìngườixúigiục,kíchđộngsẽphảigánhchịutráchnhiệmvớitưcáchlàngườiđồngphạmchohànhviphạm tộiđóchứkhôngphảilàchịutráchnhiệmhìnhsựgiốngnhauchotấtcảnhữnghànhviphạmtộikhácnhaumàngườinàyđãxúigiục,kíchđộngtrẻvịthành niên thực hiện như trong luật củaCộnghoàPháp.

7 Khoản3Điều17BLHS2015“3.Ngườiđồngphạmbaogồmngườitổchức,ngườithựchành,ngườixúigiục,ngườigiúpsức.

Ngườithựchànhlàngườitrựctiếpthựchiệntộiphạm. Ngườitổchứclàngườichủmưu,cầmđầu,chỉhuyviệcthựchiệntộiphạm. Ngườixúigiụclàngườikíchđộng,dụdỗ,thúcđẩyngườikhácthựchiệntộiphạm”.8 SabineHADDAD,«Ledivorce est le sacrementde l'adultère», https://blogavocat.fr/space/sabine.haddad/content/

quelles-sanctions-pour-l-adultere--_9dae5485-3b83-47df-a356-d70b4a799b5a

3. Tội vi phạm chế độ một vợ một chồngĐiều 212 Bộ luật Dân sự (BLDS)

CộnghòaPhápquyđịnhvềnghĩavụgiữavợ, chồng như sau: “Vợ, chồng phải tôntrọng,chungthuỷ,giúpđỡ,hỗtrợlẫnnhau”.Việcviphạmnghĩavụchungthuỷđượcxácđịnhlàhànhvingoạitìnhvàđượcđốixemlàmộtsựphảnbội,coilàhànhvilừadối,saitráinghiêmtrọng,làsựxúcphạmnghêmtrọngđếnbêncònlại8.

Dưới gócđộ luật hình sự, trước tháng7/1975,hànhvingoạitình(viphạmnghĩavụchungthuỷ)bịápdụngchếtàihìnhsự“phạttù từ 3 tháng đến 2 năm” đối với người vợngoạitìnhvàbị“phạt320đến7.200france”nếungườichồngngoạitình(Điều337BLHSCộnghoàPháp).Cóthểthấy,cácquyđịnhnàydànhchongườiphụnữngoạitìnhmộtchếtàicóvẻnặnghơnsovớitrườnghợpngườiđànôngngoạitình.

TừkhiLuật75-617ngày11/7/1975cóhiệulực,hànhvingoại tìnhkhôngcònđượcxemlà tộiphạmđểápdụngchếtàihìnhsự.Hànhviđóđượcxemlàmộthànhviviphạmnghĩavụcủavợchồngđốivớinhau.Hànhviviphạmnàycóđiểmđặcbiệtlànókhôngthểbịcưỡngchếthựchiệnnhưnhữngnghĩavụdânsựkhác,tuynhiên,ngoạitình(viphạmnghĩavụchungthuỷ)lạiđượcxemlàmộtlỗinghiêmtrọngdẫnđếnviệcduytrìđờisốnghônnhânlàkhôngthểthựchiệnđượctrênthựctế.ĐiềunàydẫnđếnhệquảlàquyđịnhcủaĐiều242BLDSCộnghoàPháp(bổsungbởiLuậtsố439-2004)ghinhậnrằng,“việclyhôncóthểđượcyêucầubởimộttronghaingườiphốingẫukhicóhànhvi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ và tráchnhiệmtừquanhệhônnhâncủabêncònlạigâyravàdẫnđếnkếtquảlàkhôngthểchấpnhậnviệctiếptụcduytrìcuộcsốngchung”.


63Số 02(354) T01/2018

Như vậy, từ việc ghi nhận nghĩa vụchungthuỷgiữavợ,chồng,BLDSCộnghoàPháptiếptụcghinhậnviệcviphạmnghĩavụnày sẽ là căn cứ đểToà án cho ly hôn theoyêucầucủabêncònlại.Trongkhiđó,khoản1Điều19LuậtHN&GĐcủaViệtNamnăm2014quyđịnh:“nếumộtbênviphạmnghĩavụchungthuỷthìbêncònlạiđượcquyềnyêucầulyhôn”và“Tòaángiảiquyếtcholyhôn nếucócăncứvềviệcvợ,chồngcóhànhvibạolựcgiađìnhhoặcviphạmnghiêmtrọngquyền,nghĩavụcủa vợ,chồnglàmchohônnhânlâmvàotìnhtrạngtrầmtrọng,đờisốngchungkhôngthểkéodài,mụcđíchcủahônnhân không đạt được” (khoản 1 Điều 56LuậtHN&GĐnăm2014).

Những phân tích nêu trên cho thấy,dướigócđộphápluậtdânsự,phápluậthainướccósự tươngđồngkhá lớn trongviệcghi nhậnnghĩa vụ chung thuỷ.Tuynhiên,phápluậtcủahainướccóhaiđiểmkhácbiệtcơbảnsauđây:

- Thứ nhất, chế tài hình sự được ápdụngchohànhvingoạitìnhtrongphápluậtViệtNam,trongkhiphápluậtCộnghoàPhápđãbỏchế tàinày.Tuynhiên,khichúng tôithựchiệnmộtcuộckhảosátnhỏvềthựctiễnáp dụng chế tài hình sự đối với hànhvi viphạmchếđộhônnhânmộtvợmộtchồng,thìkếtquảkhảosátchothấy,từnăm2012đếnnay, các địa phươngTràVinh,Vĩnh Long,ĐắkLắkkhôngxétxửbấtkỳvụánhìnhsựnàođốivớitộixâmphạmchếđộhônnhânmộtvợ,mộtchồng.RiêngToàánthànhphốRạchGiáchỉxétxửmộtvụviphạmchếđộmộtvợmộtchồng.

-Thứ hai,theoquyđịnhcủaphápluậtViệtNam,“lỗi củamỗi bên trongvi phạm

9 Điều266BLDSCộnghoàPhápquyđịnh“Sanspréjudicedel'applicationdel'article270,desdommagesetintérêtspeuventêtreaccordésàunépouxenréparationdesconséquencesd'uneparticulièregravitéqu'ilsubitdufaitde ladissolutiondumariagesoitlorsqu'ilétaitdéfendeuràundivorceprononcépouraltérationdéfinitivedulienconjugaletqu'iln'avaitlui-mêmeforméaucunedemandeendivorce,soitlorsqueledivorceestprononcéauxtortsexclusifsdesonconjoint.Cettedemandenepeutêtreforméequ'àl'occasiondel'actionendivorce”.Tạmdịch:“KhôngkểđếnviệcápdụngĐiều270,nhữngthiệthạivàlợiíchsẽđượcxácđịnhvớimộtbênvợ,chồngnhưhậuquảpháplýmàngườinàyphảigánhchịudođãgâyranhữnghậuquảnặngnềmàbênkiaphảigánhchịukhichấmdứthônnhânmàngườibịthiệthạilàbịđơnhoặckhiviệclyhônbịtuyêndolỗihoàntoànthuộcvềbênkia”.

quyền,nghĩavụcủavợchồng”làmộttrongnhữngcơsởđểxemxétvấnđềchiatàisảnchung của vợ chồng khi ly hôn (điểm c,khoản1Điều59LuậtHN&GĐnăm2014).Tuynhiên,từthờiđiểmLuậtHN&GĐnăm2014cóhiệulực,vấnđềtínhtoánvàtrừngphạt hành vi ngoại tình bằng việc chia tàisảnchungvẫnchưađượcápdụngtrênthựctế.Trongkhiđó,theoquyđịnhcủaĐiều271BLDSCộng hoàPháp, hành vi ngoại tìnhdẫnđếnlyhônsẽtướcđicủangườingoạitìnhquyềnđượcyêucầucấpdưỡng,đồngthờicóthểsẽlàmphátsinhtráchnhiệmbồithườngchonhữngthiệthạivềmặtđạođứcgây ra chobênvợ, chồng còn lại dohànhvingoạitìnhcủabênnày(Điều266BLDSCộnghoàPháp)9.

Trêncơsởnhữngphântíchnêutrên,chúngtôichorằng:

-Thứ nhất, cần quy định rõ hơn vềviệc xác định trách nhiệm của bên có lỗi,đặcbiệtlàlỗingoạitìnhtrongviệcđểxảyralyhôn.Quyđịnhhiệntạicủađiểmckhoản1Điều59LuậtHN&GĐViệtNam2014làchưađủcơsởđểápdụng.

-Thứ hai, cần cânnhắc sửađổiquyđịnhvề chế tài hình sựđốivớihànhviviphạmchếđộhônnhânmộtvợ,mộtchồng,thayvàođólàbiệnpháphànhchínhchophùhợpvớitínhchấtcủahànhviviphạm(viphạmnghĩavụdânsự),đồngthờităngmứcphạtđốivớihànhviviphạmnàyđểnângcaotínhrănđe


64 Số 02(354) T01/2018

Documents

VIỆN NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP THUỘC ỦY BAN THƯỜNG VỤ …