38 Premin, Voskresenie 2005

Bil sin na sve{tenik i profesor po istorija na Univerzitetot vo

Odesa. Vo 1920 g. emigriral najprvo vo Bugarija, a potoa vo Praga. Vo 1925 g.

predava patrologija na institutot Sveti Sergej vo Pariz. Vo 1932 e rakopo-

lo`en za sve{tenik. Od 1948 g. predava na bogoslovijata Sveti Vladimir vo

Wujork, kade {to vo 1955 g. stanuva rektor. Pome|u 1956 i 1964 g. predava na

Univerzitetot vo Harvard.

Kako istori~ar, filosof i patrolog, go objavil u~ebnikot po patro-

logija vo dva toma: „Isto~nite

Otci i Vizantiskite Otci na

Crkvata“, kako i deloto: „Pa-

ti{tata na ruskata teologija“.

Glavnite dela na Florovski

(vo originalot) se pi{uvani

na ruski, germanski, francus-

ki i angliski jazik. Objaveni

se vo 14 toma na angliski jazik

- Collected Works of GeorgesFlorovsky, Massachusetts.

Avtor e na mnogubrojni sta-

tii, od koi za ovoj broj na Pre-

min ja izbravme poznatata

„Granicite na Crkvata“, vo

koja{to Florovski otvora ed-

na mini debata pome|u svoite

razmisluvawa i onie na Sveti

Kiprijan i na bla`eniot Av-

gustin, vo odnos na ve~noto pra{awe za edinstvoto, odnosno needinstvoto vo

Crkvata. Namesto uteha, nekade pred krajot na statijata n# o~ekuva uspokoju-

va~kata vizija na Moskovskiot mitropolit Filaret (1782 -1867):

„... Donekade gledam kako Glavata i Gospod na Crkvata gi lekuva mno-

gubrojnite i dlaboki rani naneseni od stariot zmej na site delovi i ~lenovi

od Svoeto telo, primenuvaj}i edna{ blagi drugpat silni lekarstva, pa duri i

ogan i `elezo, za da gi smiri gnevnite, za da go izvle~e otrovot, za da gi

o~isti ranite, za da gi otse~e divite izrastoci, za da go obnovi duhot i `ivo-

tot vo polumrtvite i zanemeni tela. I na toj na~in jas se utvrduvam vo veru-

vaweto deka Bo`jata sila, na krajot, o~igledno }e gi nadvladee ~ove~kite sla-

bosti, dobroto }e go nadvladee zloto, edinstvoto }e go nadvladee razdvojuva-

weto, `ivotot }e ja nadvladee smrtta.“

ZA GRANICITENA BEZGRANI^NOTOO t e c G e o r g i j F l o r o v s k i

(1893 - 1979)

39Premin, Voskresenie 2005

Florovski e avtor na statiite:

Pati{tata na ruskoto bogoslovie (Pariz 1936)

Antropomorfiti na egipetskata pustina

Vselenskoto Predanie i slovenskata ideja

Dolina na smrtnata senka

Evroaziska soblazna

Zapadnoto vlijanie vo ruskoto bogoslovie

Imperija i mona{tvo. Antinomii na hristijanskata istorija

Za istorijata na Efeskiot Sobor

Za besmrtnosta na du{ata (1952)

Za voskresenieto na mrtvite

Za granicite na Crkvata

Za neistoriskite narodi

Za poslednite nastani

Za po~ituvaweto na Sofija

Za krsnata smrt

Otkrovenie i tolkuvawe

Polo`bata na hristijanskiot istori~ar

Poslu{anie i svedo{tvo

Prisnodeva Bogorodica

Protivre~nostite na origenizmot

Tvarta i materijalnosta

Hristijanstvo i civilizacija

Ekumensko stradawe

Za o. Florovski se veli deka e Palama na dvaesettiot vek; edno od

negovite glavni na~ela kako profesor i kako teolog bilo: ‘Sovre-

meniot pravoslaven teolog ne mo`e da se povle~e vo tesnata keli-

ja na nekoe pomesno predanie, bidej}i pravoslavieto ne e lokalno

predanie, tuku vo su{tina e univerzalno...’

40 Premin, Voskresenie 2005

Mnogu e te{ko da se dade to~na i nedvosmislena definicija za raskolot ili

{izmata (postoi razlika me|u „bogoslovskata definicija“ i obi~en „kanonski opis“).

Raskolot vo Crkvata sekoga{ e ne{to protivre~no i neprirodno, paradoks i zagatka.

Za{to, Crkvata e edinstvo. I seto nejzino bitie e vo toa edinstvo i vo soedinuvawe-

to, so Hristos i vo Hristos. Za{to, site nie sme krsteni so eden Duh i vo edno telo (1

Kor. 12, 13). I prvoobrazot na toa edinstvo e Troi~nata Ednosu{nost. Merata na toa

edinstvo e katoli~nosta (ili sobornosta), koga nedopirlivosta na li~nite soznanija

popu{ta i duri is~eznuva vo sovr{enoto ednomislie i ednosu{nost i koga vo mno`es-

tvoto verni postoi edno srce i edna du{a (sp. Dela 4. 32).

Raskolot, naprotiv, pretstavuva odvojuvawe od drugite, izolirawe, gubewe i

negirawe na sobornosta. Duhot na raskolot e direktna sprotivnost na crkovnosta...

Pra{aweto za prirodata i za smislata na crkovnite delbi i raskoli bilo postaveno

so seta ostrina u{te vo poznatite sporovi za kr{tevaweto vo 3 vek. Sv. Kiprijan Kar-

tagenski, so neustra{liva doslednost, toga{ go razvil u~eweto za apsolutnata ne-

blagodatnost na sekoj raskol. Seta smisla i seta logi~ka podloga na negovoto rasudu-

vawe bile vo ubeduvaweto deka Tajnite se vostanoveni vo Crkvata. Zna~i, tie se

izvr{uvaat ‡ i mo`e da se izvr{uvaat ‡ samo vo Crkvata, vo zaedni~arewe i vo sobor-

nost. I zatoa sekoe naru{uvawe na sobornosta i na edinstvoto vedna{ vodi nadvor od

poslednata ograda, vo nekakvo kategori~no ‘nadvor’.

Sekoja {izma za sv. Kiprijan pretstavuvala izleguvawe od Crkvata, od taa

sve{tena i sveta zemja, kade {to edinstveno i se nao|a izvorot na kr{tevaweto, izvor

na spasitelna voda. U~eweto na sv. Kiprijan za bezblagodatnosta na raskolite e samo

drugiot pol na negovoto u~ewe za edinstvoto i sobornosta... Tuka nemame prostor i

vreme za da gi spomneme i u{te edna{ da gi preraska`eme argumentite i dokazite na

Kiprijan. Sekoj gi pameti i gi znae, treba da gi znae, dol`en bil da gi zapameti. Toa

ne go izgubilo svoeto zna~ewe do den denes... Istoriskoto vlijanie na Kiprijan niko-

ga{ ne bilo demantirano. Duri i Avgustin ne e daleku od Kiprijan. Toj se sporel so

donatistite, no ne i so samiot Kiprijan, toj ne go odrekuval u~eweto na Kiprijan ‡

makar {to se sporel vo vrska so prakti~nite merki i so zaklu~ocite. Vo svoite

rasuduvawa za crkovnoto edinstvo, za edinstvoto na qubovta kako neophoden i re-

{ava~ki uslov za spasitelnoto dejstvo na Tajnite, Avgustin samo gi povtoruva sta-

vovite na Kiprijan so novi zborovi... No, prakti~nite zaklu~oci na Kiprijan ne bile

prifateni i zadr`ani od crkovnoto soznanie. Se postavuva pra{aweto kako e toa

mo`no, ako pretpostavkite ne bile osporeni ili otfrleni...

Ne e potrebno da se vpu{tame vo podrobnostite na krajno nejasnata i zamrse-

na istorija na kanonskite odnosi na Crkvata sprema raskolnicite i sprema ere-

ticite. Dovolno e da se konstatira deka postojat slu~ai koga Crkvata, so samiot

na~in na svoeto dejstvuvawe, dava na znaewe deka se priznava izvr{uvaweto na Tajnite

i vo raskolite, pa duri i od strana na ereticite, odnosno deka Tajnite mo`e da se

izvr{uvaat i nadvor od samite kanonski granici na Crkvata. Onie {to doa|aat od

raskolite, pa duri i od krugovite na ereticite, Crkvata obi~no gi prima bez kr-

{tevawe. O~igledno e deka se podrazbira ‡ ili se pretpostavuva ‡ deka tie ve}e bile

vo vistinska smisla krsteni porano, vo svoite raskoli ili eresi.

Z A G R A N I C I T E N A C R K V A T A

41Premin, Voskresenie 2005

Vo golem broj slu~ai Crkvata gi prifa}a

novoprimenite i bez Miropomazanie, a

kliricite neretko gi prima vo „istiot

~in“, a toa u{te pove}e treba da se raz-

bere i tolkuva vo smisla na priznavaweto

na zna~eweto ili na realnosta na sood-

vetnite sve{tenodejstva, izvr{eni nad

niv „nadvor od Crkvata“. No, Tajnite se

izvr{uvaat samo preku Svetiot Duh...

Kanonskite pravila vostanovu-

vaat ili otkrivaat nekakov misti~en pa-

radoks... Preku svoite dejstvuvawa Crk-

vata kako da svedo~i deka i nadvor od ka-

nonskata sfera s# u{te se protega nejzi-

nata misti~na teritorija, deka ne zapo~-

nuva vedna{ „nadvore{niot svet“... Sve-

ti Kiprijan bil vo pravo: Tajnata se iz-

vr{uva samo vo Crkvata. No toa „vo“ toj

go opredelil nabrzina i premnogu ogra-

ni~uva~ki. I ne proizleguva li deka po-

prvo treba da se podrazbere obratniot

red: kade {to se izvr{uva Tajnata tamu e

Crkvata?... Sveti Kiprijan trgnal od

premol~ena pretpostavka deka kanonska-

ta granica na Crkvata e nasekade, i so sa-

moto toa granicata e blagodatna.

I ete, toa nedoka`ano poistove-

tuvawe ne bilo potvrdeno vo sobornata

samosvest. Crkvata, kako misti~en orga-

nizam, kako tainstveno Telo Hristovo, ne

mo`e adekvatno da se opi{e samo so ka-

nonski termini ili kategorii. I vistin-

skite granici na Crkvata ne treba da se

postavuvaat ili da se prepoznavaat samo

spored nejzinite kanonski obele`ja ili

patokazi. Mnogu ~esto kanonskata grani-

ca uka`uva i na blagodatnata granica ‡ i

svrzanoto na zemjata se vrzuva so nerazvr-

zliv jazol i na Nebesata. No ne sekoga{.

I naj~esto - ne vedna{.

Vo svoeto sveto i misti~no bitie

Crkvata gi nadminuva kanonskite dome-

ni. Zatoa kanonskiot prekin ne zna~i de-

ka vedna{ doa|a i do gubewe na misti~-

noto i do siroma{tvo... Seto ona {to Ki-

prijan go zboruval za edinstvoto na Crk-

vata vo Tajnata, mo`e i treba da se pri-

fati. No ne treba zaedno so nego da se is-

crtuva kone~nata kontura na crkovnoto

telo samo po kanonskite to~ki...

I tuka se postavuva op{to pra-

{awe i somne`. Podle`at li kanonskite

pravila i kanonskoto dejstvuvawe na bo-

goslovsko generalizirawe? Mo`e li pre-

ku niv da se pretpostavat bogoslovski i

dogmatski motivi i osnovi? Ili poprvo

vo niv samo se projavuva pastirskata gri-

`a i blagost? Ne treba li kanonskiot ob-

lik na dejstvuvawe poprvo da se razbere

vo smisla na blagonaklono premol~uva-

we za bezblagodatnosta, a ne vo smisla na

priznavawe na realnosta ili na va`nos-

ta na {izmati~kite sve{tenodejstva? I

zatoa, dali e bezopasno ako vo bogoslov-

skata argumentacija se koristat kanonski

fakti... Ovaa zabele{ka e povrzana so

teorijata na t.n. ‘ikonomija’... Vo obi~na

crkovna komunikacija zborot

e mnoguzna~en termin. Vo naj{iroka smi-

sla, zborot ‘ikonomija’ go opfa}a i go is-

ka`uva sevkupnoto delo na spasenieto

(sp. Korintjanite 1 ; 25; Efes. 1; 10; 3; 2,

9). Vo Vulgata obi~no se preveduva so dis-pensatio. Terminot ‘ikonomija’ ne se odo-

ma}inil vo kanonskiot jazik. Toa poprvo

e opisen zbor, nekakva op{ta karakteris-

tika: ‘ikonomija’ obi~no mu e sprotivna

na ‘akrivija’ ( ) i e pove}e neka-

kvo omeknuvawe na crkovnata discipli-

na, nekakvo ‘izzemawe’ ili isklu~ok od

‘strogoto pravo’ ili od op{toto pravilo.

Dvi`e~ki motiv na ‘ikonomijata’ e ‘fi-

lantropijata’, pastirskata gri`a, peda-

go{kata presmetka ‡ sekoga{ argument

od delotvorna poleznost. ‘Ikonomijata’

poprvo e pedago{ki odo{to kanonski

princip. ‘Ikonomijata’ e pastirski kore-

ktiv na kanonskata svest. ‘Ikonomijata’

ve}e mo`e ‡ i dol`en e ‡ da ja ve`ba sekoj

pastir vo svojata parohija, a u{te pove}e

Episkopot i Soborot na Episkopite. Za-

{to, ‘ikonomijata’ vsu{nost i pretstavuva

o t e c G e o r g i j F l o r o v s k i

42 Premin, Voskresenie 2005

pastirstvo, a pastirstvoto e ‘ikonomi-

ja’... Vo toa e seta sila i seta `ivotnost

na principot na ‘ikonomijata’. No, vo toa

e i negovata ograni~enost. Ne mo`e sekoe

pra{awe da se postavi i na nego da se

odgovori so ‘ikonomija’... Se nametnuva

pra{aweto: mo`e li da se zboruva za ras-

kolnici i za eretici samo vo ramkite na

‘ikonomijata’?

Na krajot na krai{tata, bidej}i

stanuva zbor za pridobivawe na izgube-

nite du{i za sobornata vistina, za meto-

dite na nivnoto voveduvawe „vo slovoto

na vistinata“, celoto dejstvuvawe treba

da bide ‘ikonomi~no’, odnosno pastirsko,

soraspnuva~ko, qubovno. Treba da se osta-

vat devedeset i devette i da se bara stota-

ta, izgubenata ovca... No, dotolku pove}e,

pritoa e potrebna celosna iskrenost i

otvorenost. Samata nedvosmislena to~-

nost, strogost i jasnost, odnosno ‘akrivi-

ja’ ne e potrebna samo vo oblasta na dog-

mite, za{to kako inaku }e se dostigne ed-

nomislieto. To~nosta i jasnosta se po-

trebni, pred s#, vo misti~nata dijagnoza.

Zatoa, imeno, i pra{aweto za sve{teno-

dejstvata na ereticite i na raskolnicite

treba da se postavi i da se analizira vo

ramkite na najpotpolnata ‘akrivija’. Za-

{to, tuka ne se raboti tolku za quaestimojuris, kolku za quaestimo facti ‡ i za pra-

{aweto na misti~niot fakt, za sveto-

tainskata realnost. Stanuva zbor ne tol-

ku za „priznavaweto“, tuku pove}e za di-

jagnozata ‡ potrebno e, imeno, da se spoz-

nae ili raspoznae...

Od osnovnata gledna to~ka na sv.

Kiprijan, ‘ikonomijata’ sosema malku so-

odvetstvuva na zadadenoto pra{awe. Ako

nadvor od kanonskite granici na Crkvata

vedna{ po~nuva bezblagodatna praznina,

i ako raskolnicite voop{to i ne se krs-

teni i s# u{te prebivaat vo predkr{tal-

niot mrak, potrebna e sovr{ena jasnost,

strogost i nastoj~ivost vo dejstvuvaweto

i vo rasuduvaweto na Crkvata. I tuka e

neumesno i re~isi nevozmo`no kakvo i da

e „popu{tawe“, i nikakvi otstapki ne se

dozvoleni... Mo`e li, navistina, da se

dozvoli Crkvata da gi prima raskolni-

cite, pa duri i ereticite, vo svoite re-

dovi bez kr{tevawe, samo za da im go

olesni re{ava~kiot ~ekor? Vo sekoj slu-

~aj, toa bi bila mo{ne opasna i nepromis-

lena otstapka. Toa, vsu{nost, bi pretsta-

vuvalo razgalenost, preterano popu{ta-

we pred ~ove~koto samoqubie i malover-

nost, i toa dotolku poopasna razgalenost,

{to taa mu pridava va`nost na seto vid-

livo crkovno priznavawe na raskolni~-

kite Tajni ili na nivnite obredi, i toa

ne samo vo svesta na raskolnicite ili na

nadvore{nite tuku i vo svesta na samoto

crkovno mnozinstvo, pa duri i na crkov-

nite vlasti. I u{te pove}e, vakviot na-

~in na dejstvuvawe vsu{nost se primenu-

va tokmu zatoa {to ja ovozmo`uva taa vid-

livost... Ako Crkvata navistina celosno

e ubedena deka vo raskolite i vo eresite

ne se izvr{uva kr{tevaweto, koja e smis-

lata na prifa}aweto na raskolnicite

bez kr{tevawe? Neli samo zatoa na toj

na~in raskolnicite da se oslobodat od

la`niot sram pri javnoto priznavawe

Z a g r a n i c i t e n a C r k v a t a

43Premin, Voskresenie 2005

deka ne bile krsteni?

Zarem mo`e takviot motiv da se

priznae za dostoen, ubedliv i blagoslo-

ven? Ta zarem e vo polza na novoprime-

nite da se prifatat preku dvosmislenost

i premol~uvawe? Na opravdanata zbune-

tost: treba li, bez kr{tevawe, kon Cr-

kvata da se prisoedinat i Evreite, i mus-

limanite, ‘po ikonomija’, mitropolitot

Volinski Antonij sosema otvoreno odgo-

vara: „Site tie se neofiti, i krsteni se

vo imeto na Montan i Priskila, i samite

nema da sakaat da vlezat vo Crkvata bez

potopuvawe i izgovarawe na zborovite:

‘Vo imeto na Otecot...’ itn.“

Takva pretenzija sprema nejasno-

to poimawe na crkovnata blagodat mo`at

da imaat samo onie raskolnici i eretici

~ie kr{tavawe, ~ii bogoslu`bi i ~ija

hierarhiska ustroenost, spored nadvo-

re{nosta, ne se razlikuvaat mnogu od

onie na Crkvata: za niv e mnogu navredli-

vo ako, pri obra}aweto vo Crkvata, gi

izedna~uvaat so neznabo{cite i so Ju-

dejcite. Ete zo{to Crkvata, poka`uvaj}i

popustlivost sprema nivnata bessilnost,

ne go izvr{ila vrz niv nadvore{niot ~in

na kr{tevaweto, tuku taa blagodat im ja

dala preku ‘vtorata Tajna’.

Ja prepi{uvam ovaa trijada so

`alno ~udewe. Od argumentite na mitro-

politot Antonij, spored zdravata logika,

bi trebalo da se izvede re~isi sprotiven

zaklu~ok. Za na slabite i na nerazumnite

„neofiti“ da im se ovozmo`i „jasnoto

poimawe na crkovnata blagodat“, koja{to

im nedostasuva, potrebno i umesno e „vrz

niv da se izvr{i nadvore{niot ~in na kr-

{tevaweto“, namesto so licemerno pri-

lagoduvawe kon nivnata „~uvstvitelnost

na navredi“, no ne samo na nivnata tuku i

na mnogumina drugi, da im se dava ne samo

povod tuku i osnova da se zala`uvaat so

toj dvosmislen fakt deka nivnoto „kr-

{tevawe, bogoslu`ewe i hierarhiskata

postavenost ‡ spored nadvore{nata for-

ma ‡ malku se razlikuvaat od onie na

Crkvata“. Se postavuva pra{aweto: koj $

go dal na Crkvata toa pravo ne samo da go

menuva tuku duri i da go izostava „nad-

vore{niot ~in na kr{tevaweto“, izvr{u-

vaj}i go vo sli~ni slu~ai samo umstveno,

kako toa da se podrazbira samo po sebe,

ili intencionalno, za vreme na izvr{u-

vaweto na ‘vtorata Tajna’ (nad nekrste-

niot...).

Se razbira, vo posebni i vonredni

slu~ai ‘nadvore{niot ~in’ (‘formata’)

mo`e duri da bide i izostaven ‡ taka e kaj

kr{tevaweto so krv na ma~enicite ili

duri i takanare~enoto baptisma flaminis.

Me|utoa, toa e dozvoleno samo in casuneseseritas... (vo nu`ni slu~ai). I postoi

li voop{to tuka nekakva analogija so sis-

tematskoto popu{tawe pred tu|ata sueta

i samoizmama... Ako ‘ikonomijata’ pret-

stavuva pastirska odluka, koja{to vodi

kon polza i kon spasenie na ~ove~kite

du{i, toga{ vo vakov slu~aj mo`e da se

zboruva samo za ‘izvrtena ikonomija’.

Ova bi bilo krajno otstapuvawe vo dvos-

mislenost i nejasnost, i toa zaradi nadvo-

re{en uspeh, za{to vnatre{noto vocr-

kovuvawe na ‘neofitite’ ne mo`e da se

slu~i pri takvo premol~uvawe. Na Crk-

vata te{ko deka mo`e da $ se pripi{at

takvoto zastranuvawe i takvata lukava

intencija. I vo sekoj slu~aj treba da se

priznae deka prakti~niot rezultat na taa

‘ikonomija’ e sosema neo~ekuvan: vo sama-

ta Crkva kaj mnozinstvoto se sozdalo ube-

duvawe deka Tajnite se izvr{uvaat i kaj

raskolnicite, i deka vo raskolite postoi

soodvetna (makar i zabraneta) hierarhi-

ja. Vistinskata namera na Crkvata preku

svoite ~inovi i pravila da raspoznava i

da razlikuva se poka`ala premnogu te{-

ka. I od taa gledna to~ka ‘ikonomi~noto’

tolkuvawe... na tie pravila treba da se

oceni kako nesoodvetno... U{te pogolemi

te{kotii predizvikuva takvoto ‘ikono-

mi~no’ tolkuvawe... od aspekt na svoite

o t e c G e o r g i j F l o r o v s k i

44 Premin, Voskresenie 2005

op{ti bogoslovski pretpostavki. Te{ko

deka Crkvata mo`e da prifati vlast i

pravo da go priznava nepostoe~koto za po-

stoe~ko, da go „pretvora ni{to`noto vo

polnova`no“ ‡ „vo ramkite na ikonomi-

jata“... Osobeno ostro vo toj slu~aj se po-

stavuva pra{aweto za mo`nosta na pri-

maweto na ereti~kite klirici „vo is-

tiot ~in“.

Vo Ruskata Crkva, onie {to do-

a|aat od rimokatolicizmot, ili od ne-

storijanstvoto, ili sli~nite na niv, se

primaat vo zaednicata „preku odrekuva-

weto od eresite“, odnosno preku Tajnata

na Pokajanieto. Na kliricite prostuva-

weto im go dava episkopot i so samoto toa

ja simnuva zabranata nametnata vrz ras-

kolni~kite klirici. Se postavuva pra-

{aweto: mo`e li da se dozvoli, vo toa

razre{uvawe i prostuvawe na grevovite,

molkum (pa duri i sokrieno) istovremeno

da se izvr{uva Kr{tevaweto, Pomazani-

eto i Rakopolagaweto ‡ |akonsko ili sve-

{teni~ko, ponekoga{ i episkopsko ‡ bez

kakva i da e ‘forma’, bez jasen i vidliv

‘nadvore{en ~in’ koj{to bi pomognal da

se zabele`i i da se razbere kakvi Tajni se

izvr{uvaat? Tuka se raboti za dvojna ne-

jasnotija: i od strana na motivite, i od

strana na samiot fakt. Mo`e li, vo su{-

tina, da se izvr{uvaat Tajnite samu preku

silata na „intencijata“, bez vidlivo dejs-

tvuvawe? Te{ko. I toa ne zatoa {to na

‘formata’ $ pripa|a nekakvo samovlasno

ili „magi~no“ dejstvo. Tuku zatoa {to vo

tajnodejstvoto ‘nadvore{nite dejstvija’ i

vdahnovenieto na blagodatta su{tinski

se nerazdelni i neraskinlivi...

Na krajot na krai{tata, Crkvata

e riznica na blagodatta, i nejze $ e dade-

na vlast da gi ~uva i da gi prenesuva tie

blagodatni darovi... No vlasta na Crkva-

ta ne se protega vrz samite temeli na hri-

stijanskoto bitie... Dali voop{to e mo`-

no da se pomisli deka Crkvata e vo pravo

‡ vo ‘interes na ikonomijata’ ‡ da doz-

voli sve{tenoslu`ewe bez rakopolagawe

na spomnatite klirici od ereti~ki vero-

ispovedi, koi{to duri ne go zapazile ni-

tu ‘apostolskoto nasledstvo’, ne nado-

polnuvaj}i ja so toa blagodatta {to ne-

dostasuva tuku polagaj}i s# samo vo pore-

dokot na vlasta, vo namerata i priznani-

eto, pritoa u{te i nedoka`ano...

Dali vo edno takvo tolkuvawe se-

vkupnoto op{to svetotainsko ustrojstvo

na Crkvata ne se prika`uva kako premno-

gu labavo i slabo?... I dali bil dovolno

vnimatelen duri i A. S. Homjakov koga -

vo za{tita na novata gr~ka praktika La-

tinite da se primaat preku kr{tevawe -

mu napi{al na V. Palmer: „Site Tajni, na

krajot na krai{tata, mo`e da se izvr{u-

vaat samo vo pazuvite na Pravoslavnata

Crkva. Vo koja forma se izvr{uvaat tie ‡

toa e od vtorostepena va`nost. So pomi-

ruvaweto (so Crkvata) Tajnata se vozob-

novuva ili se dovr{uva vrz osnova na sa-

moto pomiruvawe; nesovr{eniot ereti~-

ki obred gi dobiva polnotata i sovr{ens-

tvoto na pravoslavnata Tajna. Vo samiot

fakt na pomiruvaweto ili vo ~inot na

pomiruvaweto se sodr`i, vo su{tina, po-

vtoruvaweto na prethodnite Tajni. Sled-

stveno, vidlivoto povtoruvawe na Kr-

{tevaweto i na Miropomazanieto, makar

{to i ne e neophodno, nema karakter na

gre{ka, tuku svedo~i za razlikite vo ob-

redot, no ne i za negovata smisla“... Tuka

mislata se razdvojuva. „Povtoruvaweto“

na Tajnata ne samo {to e izli{no tuku e i

nedozvollivo. Ako, pak, nemalo „Tajna“,

tuku bil izvr{en „nesovr{en ereti~ki

obred“, toga{ prvo treba da se izvr{i

Tajnata, i toa vo celosno otkriena i

o~igledna forma. Sobornite Tajni, vo se-

koj slu~aj, ne se samo obredi, i mo`e li so

takov disciplinaren relativizam da se

odnesuvame sprema „nadvore{nata“ stra-

na na tajnodejstvoto?...

Z a g r a n i c i t e n a C r k v a t a

45Premin, Voskresenie 2005

‘Ikonomi~noto’ tolkuvawe na ka-

nonite mo`e da e ubedlivo i verodostojno

samo vo slu~aj na direktni i sovr{eno ja-

sni dokazi. Me|utoa, toa obi~no se pot-

krepuva so indirektni podatoci i so go-

lem broj pretpostavki i zaklu~oci. ‘Iko-

nomi~noto’ tolkuvawe ne e u~ewe na Crk-

vata. Toa e samo delumno ‘bogoslovsko po-

imawe’, krajno podocne`no i sporno, pro-

javeno vo periodot na bogoslovsko lutawe

i nazaduvawe vo zabrzaniot streme` da se

postavi {to e mo`no poostra granica so

rimokatoli~koto bogoslovie...

Rimokatoli~koto bogoslovie doz-

voluva i priznava deka i vo slu~aj na

raskol hierarhijata se zapazuva i deka, vo

izvesna smisla, se zapazuva duri i ‘apos-

tolskoto nasledstvo’, taka {to Tajnite,

pri poznati uslovi, mo`e da se izvr{u-

vaat i navistina se izvr{uvaat i kaj ras-

kolnicite, pa duri i kaj ereticite. Os-

novnite pretpostavki na takvoto sveto-

tainsko bogoslovie bile jasno postaveni

u{te od strana na bla`eniot Avgustin. I

pravoslavniot bogoslov gi ima site pre-

duslovi da go vklu~i bogoslovieto na Av-

gustin vo svojata doktrinalna sinteza...

Prvata rabota {to privlekuva

vnimanie kaj Avgustin e {to toj pra{a-

weto za smislata na Tajnite organski go

povrzuva so op{toto u~ewe za Crkvata.

Avtenti~nosta na Tajnite {to se izvr{u-

vaat kaj raskolnicite za Avgustin ja oz-

na~uva neraskinlivosta so Crkvata. Toj

direktno tvrdi deka vo Tajnite na raskol-

nicite dejstvuva Crkvata: ednite taa gi

ra|a vo sebe, drugite nadvor od sebe ‡ i

zatoa raskolni~koto kr{tevawe ima smi-

sla, bidej}i nego go izvr{uva Crkvata (v.

S. Augustin, De bapt. 1, 15, 23). Za raskol-

nicite e va`no {to i kaj niv e od Crk-

vata, {to i vo nivnite race se zadr`uva

nasledstvoto i svetosta na Crkvata, pre-

ku {to tie s# u{te se so Crkvata, inqubistam rebus nobiscum sunt... Edinstvo-

to na Crkvata se gradi so dvojna vrska:

preku edinstvoto na Duhot i preku vrski-

te na svetot (sp. Efes. 4; 3).

I ete, vrskite na svetot se ras-

kinuvaat i se poni{tuvaat so raskolite i

so delbite, no edinstvoto na Duhot vo

Tajnite s# u{te ne se prekinuva. Vo toa e

i svoevidniot paradoks na raskolni~koto

`iveewe: raskolot ostanuva soedinet so

Crkvata preku blagodatta na Tajnite, toa

se pretvora vo osuduvawe, kako {to bara

qubovta i sobornata zaemnost. I so toa e

povrzano vtoroto osnovno razlikuvawe

na bla`eniot Avgustin ‡ razlikuvawe na

‘smislata’ (ili na ‘vistinitosta’, na re-

alnosta) i na ‘dejstvitelnosta’ na Tajni-

te.

Tajnite na raskolnicite imaat

smisla, za{to tie navistina se Tajni. No

tie Tajni se nedejstvitelni (nonafficacia),

poradi samiot raskol i odvojuvaweto.

Za{to, i vo raskolot i vo odvojuvaweto se

bara qubovta, no nadvor od qubovta spa-

senieto e nevozmo`no... Spasenieto ima

dve strani: objektivno dejstvo na blago-

datta i subjektiven podvig ili vernost.

Vo raskolite s# u{te di{e Sve-

tiot Duh, Duh koj osvetuva. No vo tvrdo-

glavosta i vo slabosta na raskolot isce-

luvaweto ne se izvr{uva. Nevistina e da

se ka`e deka kaj raskolnicite vo sve{te-

nodejstvata ni{to ne se izvr{uva, za{to,

ako se priznae deka vo niv dejstvata i zbo-

rovite se prazni, li{eni od blagodatta,

so samoto toa tie ne se samo prazni tuku

se pretvoraat vo nekakva profanacija i

krivotvorewe. Ako sve{tenodejstvata na

raskolnicite ne se Tajni, toga{ tie se

bogohulna karikatura. I toga{ se nevoz-

mo`ni nitu ‘ikonomi~noto’ premol~uva-

we nitu ‘ikonomi~noto’ pokrivawe na

grevot. Svetotainskiot obred ne mo`e da

bide samo obred - prazen, no nevin. Tajna-

ta navistina se izvr{uva... No ne treba da

se ka`e nitu toa deka Tajnite treba da se

„koristat“ vo raskolite, od pri~ini {to

Tajnite ne se samo „magiski ~inovi“.

o t e c G e o r g i j F l o r o v s k i

46 Premin, Voskresenie 2005

... Za{to, i primaweto na Evharistijata mo`e da e „za sud i za osuduvawe“. No toa ne

ja negira realnosta i „smislata“ na samoto evharististisko tajnodejstvo. Istoto mo-

`e da se ka`e duri i za Kr{tevaweto: kr{talnata blagodat treba da se obnovuva vo

postojan podvig i slu`ewe, vo sprotivno taa }e ostane ‘nedejstvitelna’. Od taa gled-

na to~ka sv. Grigorij Niski so golema energija go osuduval obi~ajot da se odlaga

kr{tevaweto do smrtniot ~as ili do povozrasni godini, za, vo krajna linija, da ne se

izvalka kr{telnata ko{ula. Toj naglasuva: Kr{tevaweto ne e (samo) kraj na gre{noto

postoewe, tuku poprvo po~etok.

Kr{telnata blagodat ne e samo prostuvawe na grevovite tuku i dar ili zalog za pod-

vig. Imeto e vneseno vo voenite spisoci. No, ~esta na voinot e vo negovite podvizi, a

ne vo ~inot. I {to zna~i kr{tevawe bez podvizi?... Istoto saka da go ka`e i Avgustin

so toa {to pravi razlika me|u ‘karakterot’ i ‘blagodatta’. Vo sekoj slu~aj, na sekoj

{to e krsten ostanuva nekakov ‘znak’ ili ‘pe~at’, duri i ako toj otpadne i otstapi, i

zaradi toj ‘znak’ ili zalog sekoj }e bide staven na maki na Sudniot den. Krstenite se

razlikuvaat od nekrstenite duri i toga{ koga kr{telnata blagodat ne procutela vo

nivnite podvizi i dela, duri i ako tie siot svoj `ivot go oskvernile i go potro{ile

zaludno. Toa e neizbri{liva traga na Bo`estveniot dopir...

Za seto svetotainsko bogoslovie na bla`eniot Avgustin e karakteristi~no takvoto

jasno razlikuvawe na dvata nerazdelni faktori na svetotainskoto `iveewe: Bo`jata

blagodat i qubovta na ~ovekot. No, Tajnata se izvr{uva preku blagodatta, a ne preku

qubovta. Me|utoa, ~ovekot se spasuva slobodno, a ne nasilno, i zatoa nadvor od sobor-

nosta i od qubovta blagodatta kako da ne se razgoruva so `ivotodaven plamen... Os-

tanuva nejasno: kako se prodol`uva dejstvoto na Duhot nadvor od kanonskata ograda na

Crkvata? Kakva e smislata na Tajnite nadvor od zaedni~areweto?... Kradewe na Taj-

nite, Tajni vo race na kradci... Podocne`noto rimokatoli~ko bogoslovie odgovara na

ova pra{awe so svoeto u~ewe za realnosta na Tajnite ex opere operato (nasproti exopere operantis). Avgustin ne pravi vakva razlika. No, toj go razbiral zna~eweto na

Tajnite nadvor od kanonskoto edinstvo vo istata smisla. Za{to, i opus operantumozna~uva pred s# nezavisnost na Tajnite od li~noto dejstvuvawe na sve{tenoslu`i-

telot ‡ se izvr{uva Tajnata na Crkvata, a vo nea Prvosve{tenikot e ‡ Hristos.

Tajnite se izvr{uvaat po molitvata i preku dejstvuvaweto na Crkvata ‡ ex opere oran-tis et operatis Ecclesiae. I u~eweto za zna~eweto na ex opere operto treba da se prifati

vo taa smisla... Za Avgustin ne bilo tolku va`no deka kaj raskolnicite Tajnite se

‘nezakonski’ i ‘nedozvoleni’ (licita), ‡ mnogu pova`no bilo deka raskolot e oslabu-

vawe na qubovta... No, qubovta Bo`ja ja prepokriva i ja sovladuva ~ove~kata nequbov.

I vo samite raskoli (pa duri i kaj ereticite) Crkvata prodol`uva da go ostvaruva

svoeto spasuva~ko i osvetuva~ko dejstvuvawe. Mo`ebi ne treba da se veli deka raskol-

nicite i ponatamu se vo Crkvata ‡ toa vo sekoj slu~aj ne e sosema to~no i zvu~i dvos-

misleno. Poispravno e da se ka`e: vo raskolite Crkvata prodol`uva da dejstvuva ‡ vo

o~ekuvawe na tainstveniot ~as koga }e smekne tvrdokornoto srce od toplinata na

„predupreduva~kata blagodat“ ‡ i }e se zapali i razgori voljata ili `elbata za sobor-

nost i za edinstvo...

Z a g r a n i c i t e n a C r k v a t a

47Premin, Voskresenie 2005

„Smislata“ na Tajnite kaj raskolnicite e tainstveniot zalog za nivnoto vra}awe vo

sobornata polnota i vo edinstvoto... Svetotainskoto bogoslovie na bla`eniot Av-

gustin ne bilo prifateno od strana na vizantiskite bogoslovi ne zatoa {to vo nego

gledale ne{to tu|o ili izli{no. Op{to zemeno, na Istok ne se znaelo mnogu za Av-

gustin... Vo ponovo vreme na pravoslavniot Istok i vo Rusija ~esto u~eweto za Tajnite

se izlo`uvalo preku rimokatoli~kiot obrazec ‡ no i toa u{te ne pretstavuvalo

tvore~ko prifa}awe na avgustinskata koncepcija...

Vrz osnova na ovie op{ti pretpostavki, koi{to u{te Avgustin gi postavil, sovre-

menoto pravoslavno bogoslovie treba da ja spoznae i da ja protolkuva tradicionalna-

ta kanonska praktika na Crkvata koga se raboti za odnosot so ereticite i so raskol-

nicite.

Treba dobro da se zapameti: utvrduvaj}i go „zna~eweto“ na tainstvata i na samata

hierarhija vo raskolite, bla`eniot Avgustin nitu vo najmala mera ne gi ubla`uval i

ne gi bri{el granicite koi{to gi razgrani~uvale raskolot i sobornosta. Toa ne e

tolku kanonska kolku {to e duhovna granica ‡ soborna qubov vo Crkvata i separati-

zam i otu|uvawe vo raskolite. Za Avgustin, toa e ‡ granica na spasenieto...

Za{to, makar {to blagodatta dejstvuva, taa ne spasuva nadvor od sobornosta... (Patem,

treba da se napomene deka Avgustin tuka go sledi Kiprijan, koj tvrdel deka i samoto

ma~eni{tvo zaradi Hrista ne e od polza nadvor od Crkvata...) Ete zo{to i pri seta

„realnost“ i pri celoto „zna~ewe“ na raskolni~kata hierarhija ne treba da se zboru-

va, vo stroga smisla na zborot, za za~uvuvanost na ‘apostolskoto nasledstvo’ nadvor od

granicite na kanonskata sobornost. Ova pra{awe, so celosna polnota i so golema

proniklivost, e izlo`eno vo pro~uenata statija na pokojniot K. G. Terner - ApostolicSuccession.

I ottuka nesomneno sleduva deka ne mo`e da se pri-

fati takanare~enata Church-branch teorija. Ovaa te-

orija premnogu blago i spokojno go pretstavuva ras-

kolot na hristijanskiot svet. Nabquduva~ od strana

mo`ebi nema vedna{ da gi razlikuva „raskolni~ki-

te“ granki od samoto „soborno“ steblo. Spored svojata

su{tina, me|utoa, „raskolot“ ne e samo granka. Postoi

i `elba za raskol... Postoi tainstvena i duri zagado~-

na oblast nadvor od kanonskata granica na Crkvata,

kade s# u{te se izvr{uvaat Tajni, kade {to srcata

mnogu ~esto gorat i plamtat i vo verata, i vo qubovta,

i vo podvigot... Toa mora da se priznae, no mora da se

ima na um i toa deka granicata e realna, deka ne pos-

toi edinstvo...

o t e c G e o r g i j F l o r o v s k i

48 Premin, Voskresenie 2005

A. S. Homjakov se ~ini zboruval tokmu za toa. „Bidej}i zemnata i vidliva Crkva s#

u{te ne e polnota i ostvaruvawe na celata Crkva kakva {to Gospod odredil da se

poka`e na kone~niot sud na seto sozdanie, taa dejstvuva i se projavuva samo vo svoite

granici, ne sudej}i mu na ostanatoto ~ove{tvo (spored zborovite na apostolot Pavle

do Korintjanite) i samo priznavaj}i za odla~enite, odnosno za onie koi{to ne $ pri-

pa|aat, onie koi{to samite se odla~uvaat od nea. Ostanatoto ~ove{tvo, pak, koe{to

ili $ e tu|o na Crkvata, ili e povrzano so nea so ni{ki koi{to Bog ne sakal da $ gi

otkrie ‡ taa go prepu{ta na sudot na Golemiot den.“

I vo taa smisla mitropolitot Filaret Moskovski se odlu~il da zboruva za „ne sose-

ma vistinski“ Crkvi. „Znaj, pak, deka jas nema da se drznam nitu edna Crkva, koja{to

veruva deka Isus e Hristos, da ja nare~am la`na. Hristijanskata Crkva mo`e da bide

ili celosno vistinska, ispovedaj}i go vistinskoto i spasitelno Bo`estveno u~ewe

bez primesi na la`ni i {tetni ~ove~ki mnenija, ili ne sosema vistinska, vo koja kon

vistinskoto i spasitelno u~ewe na Histovata vera se pridodavaat la`ni i {tetni

~ove~ki mnenija.“ „Ti sega o~ekuva{ deka jas }e sudam za drugata polovina na de-

ne{noto hristijanstvo“ ‡ veli mitropolitot Filaret vo zavr{niot razgovor. „No

jas, ednostavno, samo gledam na nea. Donekade gledam kako Glavata i Gospod na Crkvata

gi lekuva mnogubrojnite i dlaboki rani naneseni od stariot zmej na site delovi i

~lenovi od Svoeto telo, primenuvaj}i edna{ blagi, drugpat silni lekarstva, pa duri

i ogan i `elezo, za da gi smiri gnevnite, za da go izvle~e otrovot, za da gi o~isti ra-

nite, za da gi otse~e divite izrastoci, za da go obnovi duhot i `ivotot vo polumrtvite

i zanemeni tela. I na toj na~in jas se utvrduvam vo veruvaweto deka Bo`jata sila, na

krajot, o~igledno }e gi nadvladee ~ove~kite slabosti, dobroto }e go nadvladee zloto,

edinstvoto }e go nadvladee razdvojuvaweto, `ivotot }e ja nadvladee smrtta.“

Ova e samo zada~a ili op{ta karakteristika. Vo nea ne e s# jasno i doiska`ano. No,

pra{aweto e pravilno postaveno. Postojat mnogubrojni vrski, koi{to s# u{te ne se

prekinati, so koi raskolite se dr`at vo nekakvo edinstvo: i treba da se sobere seto

vnimanie i seta volja i da se svrti kon toa edinstvo, za da se oslabne tvrdokornosta

na razdorot. „Nie ne ja barame pobedata, tuku vra}aweto na bra}ata, za{to razidu-

vaweto so niv n# izma~uva“ (veli sv. Grigorij Bogoslov).

od ruski: d-r Dragan Mihajlovi}

Z a g r a n i c i t e n a C r k v a t a

G