VAKlFLAR GENEL MtlDtlRLtl(';t) YAYlNLARI

VAKlFLAR DERGİSİ Metinden hariç 364 Resim, 48 Plln ve Krokl, 43 Fotokopi, 38 Desen ve 13 levha'yı havldlr.

SAYI • IX •

ı

TIPKIBASIM

PYS V AKIF SİSTEM MATBAASI - ANKARA - 2006

BIR MIMARI FOTOGRAMETRI UYGULAMASI - KARACABEY TÜRBESI

Gösterdikleri yakın lşblrllllyle pro­jeutn yürütülmesinde büyük kat· kılan bulunan E.İ.E.İ. elemanlan Potogrametrl ve Geodezl Şubesi Mü· dU.ri1 Haydar Bora'ya, Talat Cln'e, lsmıill Güner'e, Erban Alpban'a, U. han Dallı'ya, Hasan Sliavl Özkul'a, Harun Tlryald'ye, Mustafa Pelanez'e, Çetin Çaçur'a ve O.D.T.U. Mlmarhk Paldiltest fotolrafçısı Mustafa Nlk· sarlı'ya teşekkür ederiz. Aynca pro­Jenin gerçekleştlrllmesl sıraınııda bl· ze yol gösteren A.tsoc. Prof. Fahret· Un Ayclın'a da tqekkür etmek lst& rtz.

Türkiye gibi tariht eser ve tarihi çevre bakımından çok zengin olan bir ülkede, tabü afetterin ve zamanın yıkı­cı etkileri yanısıra, geniş çapta girişi­len inşa faaliyetleri ve hazırlanan şehir planlan eski medeniyetlerin ~nümüz­deki kalmtılannı tehdit etmektedir. Bi. zim nesiimizin en önemli görevlerinden biri de tarihi miraslanmızı koruyarak gelecek nesillere en iyi şekilde sun­maktadır. Bu koruma ameliyesinin ön·şartlanndan biri tarihi eserlerin ve tariht çevrelerin tam ve do~ bir şekilde belgelenmesidir. Kültür hazine­lerimize karşı girişilen bu hızlı yıkım faaliyetlerine, çok zaman alan ve isteni­len neticeleri veremiyen klAsik ölçüm metodlanyla karşı koymak imk~nsızdır. Oysa, "fotogrametri modern yıkım tek­nolojilerine aynı yeterlilikte karşı koy­ma i.mkAnı veren modern bir belgele­ıne tekni#idir."1

ı. Ccvat Enlu, "The Role of Photoaraın.ıDetry lA Sur· "11 of Worb of Artı EndanfeM4 by Bx\el»lw l'ub-

Alpay OZDURAL

Amerikan Fotogramctrl Cemiyeti tarafından, "bir nesnenin büyüklük, şekil ve durum gibi geometrik özellik­lerini tespit etmek amacıyla, fototraf­Iardan güvenilir ölçüler elde etmek bi­limi veya sanatı'11 diye tanımlanan fo­togrametri iki ko la aynlmaktadır: 1 -Havat Fotogrametti (havadan alınan fotolraflardan yapılan ölçüm ve çizim­ler), 2 - Arzt Fotogramctrl (yerdeki kamera istasyonlarından alınan fotot­rafiardan yapılan ölçüm ve çizimler).

Hernekadar fotogrametrinin 1850'· de başladılı kabul edilmekteyse de, ilk gelişmeler oldukça yavaştı. Ancak op­tik, fot<>~rafçılık ve havacılık bilimle­rinin ilerlemesinden sonradır ki, fotog­rametri şimdiki gelişme düzeyine eriş­miştir. İlk başlarda sadece arzt fotog­rametri kullanılmış olmasına ralmen bugün havai fotogrametti dilerine kı­yasla çok daha önemlidir. Bu yeni bi· lim dalı birçok alanlarda kullanılmak· taysa da en önemli uygulama sahası topoArafya haritalannın çıkanlmasıdır. Pratik ve iktisadi nedenler yüzünden havat fotogramctrl özellikle bu sahada çok önemlidir. Havat fotogrametrinin difer uygulama alanlan jeoloji, onnan· cılık, tanm, tapu ve kadastro ve arkeo­lojidir. Fotogrametrinin askeıi amaç· lada kullanılması (özellikle Birinci ve İkinci Dünya Savaşlan sırasında) bu ilim dalının hızlı gelişmesinin en önem­li etkenlerinden biriydi ve hAlA da bu

lk: Work", Coıt/utncc 01t ılı .. Applıc.tloıt ol PhotOf"ll"· mttry to Histork lıılottUmlllts, Paris 1961, a. lO.

2. Bertll HaBen, Phofoır4mlftttry. N-Yofk, 1960, •· ı. elipnce ı.

228

amaçlar Jçin aesı1f çapta ku118DJIID.Ik· tacbr. Hemekwr ant fot.ocrametrinin de esas kullanma sabaa topolrafya ise de, fotoarametriDin bu kolu özellikle topoJnfya dıfJnda çok çeşitli seNiara uygulanması b.kammdan 6nem taşa­maktadır. Dolrudan ölçüm yapmanın çok ,oç, tehlikeli veya zaman alıcı oldu­lu nesoeler veya olaylar için ant foıo,­rametri büyük bir kolaylık salfamakta. dır. Bu metod l9.yy'da mimaı1 ölçüm­ler yapmak için kullandm!ŞSII da, tek• Dik Ye aletlerdeki aefişmeoin daha zi. yade ·hava! fotoarametri ye &ıellikle topolrafya sahasi yönünde olmumdan GtOrU. bugün için m.imad fotogametri aereJctili kadar aaıif çapta uygulanma­maktadır. Mamafth, son zamaniarda bu uyauian:ia ahasında kaydedilen aciit­meier mimad fotosrametrinin gelecek· te büyük bir önem kazaoacalım göster­mektedir. Mi.maı1nin yanwra, ant fo­tograınetri arkeoloji, balistlk, krimlno­loji, hidrolik, radyoloji, tıp, mübeodis­Uk, traf'ık, astrooomi w mikroskopi gl· bi sahaJarda da uygulanmaktadır.

Türkiye'ye l930'larda ıfreıı foıo,­rametri bugün çeşitli devlet kuruluşla­noda baritKıhk w foto-deJer)endirme amaçlan Için hıllanalmaktadır. Harita Genel MOdOriUJU, Orman Bakaniılı w Tapu ve ICadastro Genel MüdürlUJün. de .hava! fotogrametrl unulamalan ya· pılmaktadır. Buna mukabil, Elektrik İşleri Btüd telaresinde büyük ölçekli haritalar için arz1 fotosnmetrt kulJa. nılmaktadır. Fabt bu kuruluşlann hiv. biri şimdiye bdar Illimart fotogramet· rf sahaana eli)memiftir.

Fotogrametrinin mimariye uyg\.t' lanmasmın sallıJSCIIı büyük avantajJa. n ve imHınlan gözönüne alarak arbk bu işin Türkiyede blflablması gerekti­line karar w.rd.ik \'e bu ilk mimaı1 fo­togrametri u)'8UI•masına konu olarak Ankara'daki Karacabey Türbesi'ni seç­tik. Bu seçimi yaparken mimaı1 fotog­rametri alainndaki pratik tercUbeleri­mizin fazla olmadılım gözönüne ala·

rak, konunun arazi ve büro çalışınaı.., nnda önemli teknik zorluklar çıkarm1• yacak basit bir eser olmasına ve aynı alDinda Türk-tslAm mimarisine has u. pik &ıeWklere sahip bulunmasına dik· bt ettik. Ayrıca, adı geçen eserin 1940 yılmda Vakıflar Genel Müdürlüiii ta· rafmdaıı ha.zJrJanmış bir projesinin bu. lunması (bize klasik ölçüm metodla. nyla fot01f8J11etri metodu arasında bir .kıyaslama yapma imkAnı ·vermesi açı­smc:lan) bu seçime etki eden sebepler. den biriydi.

Eskl eserlerin ölçümü konusunda fotosrametrinin sallıyacaJı büyük fay. cialan gören Orta Dolu Teknik Oniver-· sitesi Mimarlık PakWtesi Restorasyon Bölümü bir fotoırametri merkezi kur­maya brar vermiş ve bu amaçla ilk iş olarak bir SMK 120 stereometrik karne­ra satın aimıtu. Fakat elimizdeki bu makine bir fotosrametri projesinin ba­şmdan sonuna kadar yürütülmesi için yeteniz kalacaktı. Bu nedenle, ellerin­de Terragraf .kıymetlendinne aleti ve SMK 40 stereometrik kamera bulunan ve mimaı1 fotogmmetrinin bir kolunu teşkil ettili arz! fotogrametri konusun­da tecrübeli elemanlara sahip olan Elektrik ltieri Etüd Idaresiyle (E.t. s.t.) işbirlfli yaparak projenin yürü­tülmesinl aerçekleştirdik.

KARACABEY TVRBESİNİN GENEL TANIMI VB TAR.IHÇESt

Karacabey Türbesi Ankara'da Ha· mamönü semtinde Samsun SokaJı üs· tünde Karacabey külliyesine ait bir bi­nadır. Külliyeyi bir avlu duvan çevre­lemekte, avlu girişinin satmda bir çeş­me, sirişin karşısmda Karacabey Camii ve avlunun kuzeydolu köşesinde de Türbe bulunmaktadır. 1440 yılmda ha­zırlanan Karacabey Vakfiyesine göre, bu külliye 1427 yılında inşa edilmiştir ve banisi II. Murad'ın Kadıaskeri olan CelAleddin Karacabey bin Abdullahtır.

Vakfiyede aynca külliyenin bir za· viyeden (şimdi cami olarak kullan ıl·

ınütadır), bir hamamdan (şimdi Ha· ınamönü caddesi üzerinde bulunmakta· dır), ve imaret, ahır ve saman deposu (şimdi bunlann hiçbiri mevcut delil· dir) Jibl servis binalanndan meydana aeJdili belirtilmektedir.

Karacabey Türbesi kapısının önün­de tonozlu bir giriş meklnı bulunan, kubbeyle örtülü, sekizgen bir yapıdır. Kubbe duvarlardan biraz içerlek bir tamburun üzerine oturmaktadır ve Pıbbeye geçiş içten onaltıgen bir ku· şakla sallanmaktadır.

Giriş cephesi hariç dış cepheler n& bedeşe moloz taş ve tuAla sıralardan müteşekkildir. Bn alttaki kesme taş sı­ra yerden 10 cm. kadar yükselen bir ıaş zemin üzerine oturmaktadır. Dış cepheler merkezindeki dikdörtgen pen­cereye doAnı iki girinti yapmaktadır. tık girintinin üzerinde nöbetieşe kesme taŞ ve tuAlalardan meydana gelen bir sivri kemer, ikinci girintinin üzerinde yine aynı şekilde inşa edilen bir teAet kemer bulunmaktadır. Telet kemer ile pencere lentolan arasındaki kısımlar taş ve tul!alarla delişik şekillerde de­kore edilmişlerdir. Sekizgen tambur alt ve üst olmak üzere iki kısımdan meydana gelmektedir. Alt kısım taşlar arasmda dikine tuAlalar bulunan nö­betleşe kesme taş ve tuAla sıralardan, üst kısım ise üç kesme taş sırasından müteşekkildir. Giriş cephesinin üzerine rastlıyan tamburun üst kısmında ufak bir kitabe vardır. Tamburun her yü· ılinde, üzerlerinde nöbetieşe taş ve tul· Jalardan inşa edilmiş bir sivri kemer olan, birer filgözü·pencere bulunmakta­dır. Duvarların ve tamburun üzerinde basit birer silme devam etmektedir. Kubbenin üzeri kurşunla örtülüdür.

Giriş cephesinin inşa tarzı tambu­run aşaAı kısmının aynıdır. Ortadaki açıkhtın üstü diler kemerlerle aynı inşa tarzına sahip olan bir Bursa ke­meriyle örtülüdür. Takriben bu keme­rin özengi seviyesinden başlıyan bir sil-

229

me cepheyi üç taraftan çevrelemektedir. Giriş hacminin üstündeki aynalt tonoz ve kapı cephesi sıvalı olup, yan duvar­ların inşa tarzı giriş cephesinin aynıdır ve her iki yanda üzerieri Bursa keme­riyle örtülü birer niş bulunmaktadır. Giriş kapısının söveleri ve üzerindeki basık kemer mennerden yapılmıştır. Kapının üzerinde üç satırdan müteşek­kil bir kitabe vardır.

İçerdeki zemin döşemesi altıgen tuAlalardan müteşekkildir. Ortada her tarafı parmaklıkla çevrili sekizgen bir platform ve onun üzerinde iki sanduka bulunmaktadır. Bütün iç cepheler ve kubbe sıvanmıştır. Dikdörtgen pencere­lerin iç taraflannda ikişer kepenk var­dır ve üzerlerinde birer yarım daire kemer bulunmaktadır. lçerdeki sekiz· gen plandan mu.kamaslı konsollar vası­tasıyla onaltıgen kuşala geçilmektedir. Onaltıgen kuşaAın her yüzünde, üzerle­rinde üç dilimli kemer bulunan, birer gi­rinti vardır. Bu girintilerden aşaiıdaki pencerelere ve kapıya tekabül eden se­kiz tanesinde, üzerieri yanm daire ko­merter şeklinde olan, baktava tezyİnatlı pencereler bulunmaktadır. Kubbe ile onaltıgen kuşalt iki silme ayırmakta· dır. '

Kapının üzerindeki kitabede tUr­benin yapılış tarihi ve kimin için ya­pıldıtı belirtilmektedir: "Büyülderin ve emirlerin meliki olan merhum ve .meAfur hazreti Karacabey yargılayıcı Tannnın civarına, bir darden bir dare, 848 (M.S. 1444) yılında göçtü."4 Tam· bur üzerindeki kitabede bütün külliye­nin ve türbenin H. 1211 (M.S. 1796) yılında, III. Selim'in hükümdarhAt s,.. rasında Pir Mehmet tarafından onanl­dıöı yazılıdır. Dolayısıyla, bu kitabe-

3. lbralılm Hakkı Kocyab, Ktı~7 llııhMFUt. Vıılıfiy~si, Eurlerl ve TuUıl, Istanbul, ıM3. s. ll-U.

4. A>·nı tser, s. 15·16.

5. Aynı eser, s. 21).

N.h.Y Ö10IAtAL 230 -------··-------------

den tambunın üst kısmını teşkil eden üç kesme taş sırasının onanm sırasın· da inşa edildilini anlamaktayız.

Karacabey Türbesi daha sonra,

1940 yılında, vakıflar Genel Müdürlü· tü tarafından bir daha onanlmıJtır. Bu onanm sırasında, alaturka kiremit örtülü konilc külah (ki bu külabm 1796 onanmı sırasmda, yada mermi yapmak üzere Anadolu ve İstanbul'daki binala· nn üzerlerindeki kurşunların alınıp ye­rine alaturka kiremit örtüldüiii 1876 Savaşı sırasında yapıldı~! tahmi~ ~~il­mektedir') indirilmiş ve kubbenın uze­ri kurşunla örtülmüştür. Binanın dış yüzlerindeki beton derzler de bu ona· nm sırasında yapılmıştır.

KARACABEY TÜRBESINİN FOTOGRAMETRİ METODUYlA öı.çt)I.MESt .

Bir fotogrametti projesinde elde edilecek neticeye iki unsur, teorik bilgi ve pratik tecrübe, etki etmektedir. Bu proje bizim mimari fotogrametti sa· basındaki ilk uygulamamız oldulu için, alınacak neticenin mükemmel olmasın· dan ziyade meselenin öJretici yönleri­ne aiJrhk venneyi tercih ettik. Bu amaçl._, Türbenin tam ve mükemmel bir rölöve projesini çıkarmak üzere ha· talan düzelterek aynı çalışmayı tekrar etmek yerine, hatalanmızın ve eksikle· rimizin münakaşasını yapmanın ve bun· lann düzeltilmesi için gerekli tavsiye­lerde bulunmanın daha iyi olacaAına karar verdik. Diler taraftan, beraber çahştı~Jmız ekibin birçok elemanlan bir devlet dairesinde (E.l.E.t.) çalıştı· lı ve kullanılan aletlerin çolu yine bu daireye ait oldulu için, pratik ne­denlerle, bunlan bir kereden fazla bir araya getinnek oldukça güç olacaktı .

Aşalıdaki kısımlarda, önce proj~ nin planlanmasından başlıyarak, Kara· cabey Türbesinin fotogrametri meto-

6. Ayıtı INf, • • 14.

duyla ölçümünün her etabı açıklanmış, eleştirici bir gözle incelenmiş, eksikle­re ve hatalara ve bunlann muhtemel sebeplerine işaret edilmiş ve bu sebep­leri gidermek için, projeyi bitirrniş ol­manın ve diler araştırmalarımızm IŞI· gı altında, bazı tavsiyelerde bulunul­muştur.

A) PROJENIN PlANIANMASI

A-1) ProjeDin Çapı

Kıymetlendirme aletinde ( terrag­raf) "yz", "xz", ve "xy" düzlemlerinde çizimler yapmak mümkündür. Böyle­ce terragraf kullanarak bir mimari pro. je için gerekli bütün çizimler (planlar, cepheler, kesitler, detaylar) elde edile­bilir. Fakat elimiıdeki projeyi E .l.E.l.'­yle mUştereken yapmak durumunda ol· du~Umuz için, bu devlet dairesinin faz­la vaktini almamak amacıyla. pafta adedini bina hakkındaki gerekli bilgiyi verecek asgari sayıda tutmaya karar verdik. Bu düşünceyle, proje alt pen­cereler seviyesinden geçecek bir plan. bütün dış cepheler ve girişten geçecek bir kesit çizilmesini satlıyac.ak şekilde düzenlendi.

A·2) Gerekli Rea!m Sayısı

Plan çizimi için içten dört tane, dıştan dört tane ve giriş hacminin için· den iki tane resim çekilmesi yeterli gö­rüldü. Fakat cephe çizimieri için dıştan her cephe için birer tane resim çekilme~ si gerekliydi; çünkü elimizdeki kıymet· lendirme aletinin olanaklarıyla sıhhatli cephe çizimieri yapmak için kamera· lardaki negatiflerden geçen düzlemlerin binanın resmi çekilen yüzeyine paralel olması şarttır. Oysa, Seg V gibi 'bu iki düzlemi birbirine paralel kılacak bir rektifiye aletini kullanma olanaıımız olsaydı, dıştan çekilecek dört resim a­maç için yeterli olacaktı. Kubbede.n ve giriş hacminin tonazundan geçecek ke­sit çizimi için uygun noktalardan ek re­simler çekilmesine ihtiyaç vardı.

A.3) Pollıon Noktalan

Binanın tüm olarak planını çıkar­ınak için binanın farklı kısımlannın gö­rüldüAü resim çiftlerinden çizilecek planiann birbirlerine sıhhatli bir şekil· de ballanması şarttır. Bunun için de, bi· nanın etrafında ve içinde poligon nokta­Janndan müteşekkil ve birbirleriyle ir­tibatlı poligonlar tesis edilmesi ve bina­nın üzerine yerleştirilecek pas noktala­nnuı bu sabit poligon noktalarına ba~­lanması gereklidir/ Ancak bu poli­gon noktaları yardımıyla binanın çeşit· li kısımları bir plan içinde birleştirile­bilir.

Bunlan gözönüne alarak, Türbe­nin iÇinde ve dışmda birer poligoJ) nok­talan şebekesi kurulması ve bu şebeke­lerin kapı vasıtasıyla birbirine ba~lan· ması düşünüldü. Arazide geçirilecek za­manı azaltmak amacıyla, bu poligon noktalarının kamera istasyonları ola· rak kullanılmasına karaı· verildi.

AA) Pas Noktaıan

Binanın üzerine yerleştirilecek pas noktaları topolrafik metodlarla poli­gon noktaları şebekesine ballandıktan sonra, bu pas noktalarının yerleri, bel­li bir ölçe~e göre, bir kanava üzerine iş­lenir. Kıymetlendirme işlemine başla· madan önce, terragraf vasıtasıyla tesbit edilen pas noktalan 'bu kanava üzerin­deki noktatarla çakıştınlır ve böylece kıymetlendirme işleminin do~ru yapı­lacalından emin olunur. Böyle bir kontrol sisteminin etkili olabilmesi için, her resim çiftinin üst üste binen kısım­lannda en az iki tane pas noktasının görünmesi gereklidir. Bu düşünceyle, dış cephelerin herbirine ve iç cephele­rin kamera istasyonlan karşısına ge· len dört tanesine ikişer pas noktas.ı yer­leştirilmesine karar verildi. Ayrıca, her

7. CarbonMll, "The Hlalory enel the Pre~nt Situa• IlClll of tbe Appllcatioft of Phoıocrammetry to Architee­tl&re", Ctmfereııcc "" tlıı App1iC4Jion ot Photoıram.· rrıetr, to Histork MD~UUMrıts, Peıis 1969, ı. 20.

231

tamamlayıcı resim için ( örne~in, giriş hacminin yan duvarları) yine ikişer pas noktasının konulması düşünüldü.

B.) POLİGON VE PAS NOKTALARI­NIN İNŞASI (Bak Levha 1)

B. ı) Pollgon Noktalannm İnşası

Poligon noktaları olarak yere çakı­lan 25 cm.'Jik ahşap kazıklar kullanı.Idı. Stereometrik kameralarıo ve teodolitin çekülleri kazı~ın üzerindeki çiviye göre ayarlandı.

Daha önce de belirttilimiz gibi, po­ligon noktalaruu kamera istasyonları • olarak kullanmaya karar vermiştik. Türbenin etrafındaki a~açlar, di~er ·ya­pılar ve avlu duvarlan müsaade etti~i nisbette, bu noktaları karşılarına gelen cephelerin eksenleri üzerine yerleştir­meye dikkat ettik. Fakat yukarıda say­dı~ımız nedenler yüzünden bunu ger· çekleştlremediiimiz yerlerde çekilen re. simterin dikey eksenleri arasında bü­yük farklar görülüyordu. Bu gibi du­rumlar binanın çeşitli seviyedeki dikey yüzeylerinin (duvar yüzeyleri, kapı ve pencere yüzeyleri gibj) eksenlerinin ay­nı dolrultuda olmamasına yol açıyor­du. örne~in, C 1 kamera istasyonu, ara· daki alaçların görüşü engellemesini azaltmak amacıyla, kapının ortasından geçen eksenin biraz salma alınmıştır. Resim l'de görülece~i üzere, kapı biraz sola kaçık görünmektedir. Bunu önle­mek için, görüşü engeliiyen a~açlan bu dayarak veya kameraları iskeleler üze· rinde yükselterek kamera eksenleriyle cephe eksenlerini çakıŞtırmak yoluna gidilmeliydi.

Kamera istasyonlarının yerleştiril­mesi sırasında göz önüne alınan ikinci bir faktör de baz/derinlik (baz= kame-

1. Zelss Terraanf aletinin inşa prensipterine söre. utdalr.i kameranın ( 8) merkal koordinat eksenlerinin merkezi olarak kabul edllme.ktedlr. Bu y(lıden, metin· de kullandılJmı:r. " kamera ls~ayonu" terlml sal Jca· mera ın«keılnin yer UstUndelr.l lıdlqUmUne tekabW (t•

mektedir.

2~32~----------------------- ·- ...

raların merkezleri arasındaki ~esafe; derinlik= kamera istasyonuyla bına ara· s ında ki ortalama mesafe) oranıydı. Bu oran 1/4'ten büyük olursa, resimler~en stereoskopik bir model elde et~ek ı~· kansızdır. Ditcr taraftan, 1~20 ~~n .. ku~ çük olursa detayların tespitı ve olçulcı yeterince hassas olmamaktadır': SMK 120 ve SMK 40 stereometnk . k~­meralarının baz mesafeleri sabıttır (120 cm. ve 40 cm.). Dolayısıyl~, ~MK 120'nin kuHanılabileceti derınlık~er 4.80 m. ile 24.00 m. arasında, SMK 40 m kulJanabileceği derinlikler ise l .60 m. ile 8.00 m. arasında de~işmektedir .. B~ sınırlar kullanılacak kameranın seçımı­ne de etki etmektedir. Karacabey Tür­besinde içeriden çekilen resimler için SMK 40, dışardan çekilen resimler için SMK 120 kullanıldı. Kamera istas­yonlarının binaya olan uzaklıklarının kullanılan kamera için kabul edilen as· gaıi ve azami sınırlar dahilinde olması­na dikkat edildi. Fakat, öme~in cephe­nin önündeki a~aç yüzünden, daha iyi bir görüş elde etmek amacıyla, C 7 ka­mera istasyonu azami sınıra yakın bir noktaya yerleştirildi~i halde, binanın bazı detaylarını tesbit etmek güç oldu (Resim 2). Kamera istasyonlarının yeri-ni tespit ederken, ayrıca, her resim çif· tinin üst üste binen kısımlarında Tür­Ibenin tamamının görünmesine çalışıl­dı. Fakat 'aynı zamanda poligon nokta­lan olan bu kamera istasyonlarının yer­leri işaretlendikte.n ve topo~rafik öl­çümleri yapılıp bir poligon teşkil edil­dikten sonra resim çekimine geçildi~i için, öngördüğümüz bu şart ancak göz· le ayarlanabildi. Özellikle, etrafta görii· şü engeJJiyen elemanların bulundu~ durumlarda, bu gözle ayarlama işinde pek başanlı olunmadı ve bundan doJa. yı, bazı resim çiftlerinde binanın tüm görünüşünü kapsamak mümkün olma­dı. Ömeıin, arkadaki Cami yüzünden,

9. Hans Foramiıti, "Photoırammctry in the Hands of Bulldinı Experts", translation of ~per pul>lishcd in Dcutsche Bau:eiumı No. 9 n: 10, Stuttuı,t. 191!6, s . 3.

c 8 kamera istasyonu Türbenin tama-mını görebilecek kadaı· uzağa yerlcşti­rilemcdi (Resim 3 ). Kamera istasyon­larının tespiti ile resim çekme işlemi beraberce yürütülseydi kameranın vi­zörü sayesinde bu meseleyi kısmen de olsa halletmek mümkün olabilirdi. Ca­miin köşesi yüzünden C 8 ilc C 1 kamc­ra istasyonları arasında bir hat çekme imkanı olmadı~t için, poligonu kapata­bilmek amacıyla, bu iki kamera istas­yonu arasında bir yardımcı poligon noktasına ihtiyaç duyuldu.

B.2) Pas Noktalannm Inşası

Pas noktaları olarak üzerine köşe­genler çizilmiş 10 cm. x 10 cm.'lik beyaz mukavva parçaları kullanıldı (Resim 4 ). Bunları duvarlara raptetmek için köşegenterin kcsişti~i noktalardmı ufak birer çiviyle çakıldı ve kıymetlendirmc sırasında mutlak cihetlendirmeyi yap­mak için müşir noktası ayarlamalan bu çi\'ilerin başlarına göre yapıldı. Bu mu­kavva pnrçalannın ebadı tesbit 'edilir­ken çekilen resimlerden rahatça faı·kc­debilmcleri hususuna dikkat edildi.

Pas noktalarının inşası sırasında gözönüne alınan en önemli faktör bu noktaların, kıymctle.ndirmc sırasında, her fotoğraf çiftinden çizilen plan pa~ çalarının bir tck plan içinde birleştiril­mesi ve her foto~raf çiftinin mutlak ci­hctlendirmesi işleminde kullanılabilme­leri olana~ının sağlanmasıydı. Bu amaç­lar için pas noktalarının sadece yatay koordinat de~erlerinin bilinmesi yeter .. liydi. Bu yüzden, duvarların üzerine yerleştirilirken aralarında seviye fark­larının bulunmasına önem verilmedi. Oysa, bi.itü.n pas noktaları aynı yatay hat üzerine yerleştirilseydi, veya en azın­dan, aralarındaki seviye farkları ölçlil­seydi, çeşitli cephe ve kesit çizimlerinin birbirlerine ba~lanması nı daha hassas bir şekilde kontrol etme imkanı olur-du.

Cephe ve kesit çizimlerinin daha hassas ·ve daha kolay yapılabilmesi

BiR MiiMRi FOTOGRAMETRI UYGIJL-'!MSI - KAAACASEY TÜRBESi 233 .. -·-· ··- --- -· - ·· ·· - - - -- - -- -·-...... - ···-··- ·-- --- --··-- ·--

için, bina yüzeylerinin üzerinde, veya hemen önünde, iki tane dikey çizgi teş­kil edilmesi çok faydalı olurdu10

• Uzun­luklan bilinen jalonlar veya madeni tel­ler bu amaç için kullanılabilirdi. Fakat bu jalonlar veya tellerle dikey çizgiler teşkil edilirken bunların tam dikey olmalarına ve arkalarındaki bina yü­zeylerine paralel olarak yerleştirilmele­rine dikkat edilmesi gerekirdi. Dikey çizgiler arasındaki yatay mesafenin öl­çülmesi o cephenin çizimi için gerekli bilgiyi sa~lamaya yeterliydi.

Ayrıca, iki pas noktası arasına üçüncü bir pas noktası yerleştirilmiş olsaydı, bu iki nokta vasıtasıyla yapı­lan mutlak cihetlendirmenin kontrolu­nun yapılmasına imkan sa~lanrnış olur­du. Böyle bir kontrol arneliyesi ölçüm sırasında yapılmış olması mümkün ha­taları gidennesi bakımmdan faydalı olurdu.

C) POLİGON VE PAS NOKTALA· RlNlN ÖLÇ"OMU

Topo~rafik aletlerle yapılan bu öl­çümün amacı poligon ve pas noktalan­nın yatay koordinat (x ve y) değerle­rinin tesbitidir. Ölçüm sıı·asında bir Wild T2 teodoliti ve 20 m'lik bir ayarlı çelik metre kullanılmıştır. Böyle bir öl­çüm için bir tek teodolit ayağı kullanıl­ması her ne kadar ihtiyaca kafi gelmiş­se de, poligonları kurarken iki, veya da­ha iyisi üç, ayak kullanılsaydı, teodoli­tin çeşitli poligon noktalan üzerine yer. leştirilmesi çok daha çabuk ve kolay olurdu. Bu metodda teodoliti bir ayak­tan diğerine naklederken aletin dürbü­nünü bir ö.nceki ayağın toprak üzerin­deki izdüşümüne değil ayağın üzerin­deki vidaya ayarJamak ve açıyı bu nok­taya göre okumak gerekmektedir. Ayrı­.ca kullanılan fotogramctrik ve topo~ra--- ---·-·· ·--·--

10. P.E. Borchers, " Choicc of Sıations and Cont­rol for Efficient Oricntation and Plotting in Architec­turaı Phoıognıımmctry", Plıotogrammetric Eııgiımeriıı& Cilı. XXVI. No. 5, Arnlık 1960, $. 715.

fik aletlerin aynı firmanın malı olması da tercih edilen bir husustur. Böylece her iki aletin aynı ayaklar üzerine yer­leştirilmeleri ve aynı anda kullanılma­ları mümkün olmaktadır. Bu tür uygu­lamalar arazide sarfedilen zamanın aza I tılmasını sağlamaktadır.

Poligon noktaları kapalı poligon metoduyla ölçüldü. Kuzeyi tayin etmek için bir pusularlan faydalanıldı. Herne­kadar güneşe göre yön tayini daha hassas neticeler verirse de, bu projede yön fazla önemli olmadığı için. pusula­dan alınan .neticeyi yeterli bulduk. Po­ligon f!.Oktalannın birbirine bağlanma­sı ve her poligon noktasının karşısın­daki iki pas noktasına bağlanması için teodolitle yarım silsile (yani dürbünu sadece düz olarak kullanmak) okuma yapıldı ve iki nokta arasındaki açı ve mesafe ölçüldü.

Kıymetlendiı·me aletinde elde edi­len normal bir çizginin kalınlığı 0,2 mm. çizimierde kabul edilen standard hata miktarıdır. Projemizde çizim öl­çeği 1/20 olarak tespit edildiğine göre, çizimlerdeki bu standard hata bina üs­tünde 0.4 cm veya 0.5 cm'e tekabül et· mektedir. Ayrıca, Hallert poligon ve p.as noktaları şebekesinin ölçümü için kabul edilen hata miktarının bahsedi­len bu standard hata miktarının 1/3'ü nü aşmaması gerekti~ini belirtmekte­dir11 . Yaptığımız projede, elde bulunan aletlerle, bu derece hassas ölçüler almak imkansızdı. Fakat yine de poligon ve pas noktalarının ölçümü için standard hata olarak 0.5 cm. kabul edilebilirdi. Oysa, Karacabey Türbesinde uyguladı­ğımız topoğrafik ölçüm metodu iste­nen hassasiyetle neticeler elde etmeye yeterli değildi. Bunu sağlamak için ya­rım silsile okuma yapmak yerine en az iki veya üç tam silsite (yani dürbünü üç kere düz, üç kere de ters olarak kullanmak) okuma yapılması, açılarm

ll. ~rtil Haller ı, n Aerial Photogrammetric Sur· veys of the San Giovenalc Arca", San Giovelfale, Cilt 1. Fasilı.ül 3. Lund 1967. s. H.

234 ·------ - ---·--------···- - ·· ··- - ·- ---·- ·----

en yakın saniyeye ve uzunluk ölçüleri­nin en yakın yarım santime göre okwı· ması gerekliydi. ölçülerde istenen has­sasiyeti sa~lamanın yanısıra pas nokta­larının poHgon noktalarına ba#Janması işlemi de daha satlam bir şekilde ya· pılmahydı. Levha l'de görüldülü üze­re, P 17, P 18, ve P 25, P 26 numaralı p.as noktalarının topo#rafik ölçümler­den elde edilmiş koordinat dc#erleriy­le terragrafta diJer pas noktalarına da· yanarak c1de edilen koordinat deler­leri arasmda önemli farklar bulundu. Bu farkların topo#rafik ölçüm sırasın­da yapıJan bilınediJimiz bir hatadan ileri geldi~i tahmin edilmektedir. Eter her cephedeki iki pas noktası sadece karşılarındaki poligon noktasına deJil de iki veya üç poligon noktasına bat !anmış olsaydı, alınan bu de~işik ölçü-ler birbirini kontrol edecek ve böylece -koordinat de~erleri arasında ortaya çık. ması mümkün farklar giderilecekti.

D) FOTOORAF ÇEKIMI

Foto~raf çekimi için SMK 40 ve SMK 120 stereometrik kameralan kullanıldı. Çekim sırasında kameralar ayakların üzerine yerleştirildi ve sat kameranın üzerine asılmış olan çekül poligon noktası ve kaınera istasyonu olarak kullamlan ahşap kazıtan üzerin­deki çiviye ayarlandı. Sonra stereomet­rik kamera istenen yükseklite ve duru­ma getirildi ve iki kameraya negatif camı yerleştirildi. Uygun poz zamanla­n pozometreyle tayin edildi ve, sinkro­nize çekim için enerji sallayan batar­ya bozuk oldulundan dolayı, çekim iş· !emi kameralann deklanşörleri iJe ya­pıldı.

Negatif camları kameralaca yerleş­tirirken Çok dikkat edilmeli ve ne­gatif kutusuna hiç ışık girmemesi için bütün tedbirler alınmalıdır. Aksi tak­dirde, kıymetiendione yapma imkanı kalmam.aktadır. Öme~in C4 kamera is· tasyonunda resim çekilirken sat kame-

raya ışık girmesi nedeniyle o cephenin çizimi yapılamadı. Dolayısıyla, bu gibi durumlann orataya çıkabilece#i göz. önüne ahnm.alı ve gerekirse yeniden re­sim çekme imkAnı sa#lamak için nega. tifter arazide banyo edilmelidir .

SMK stereometrik kameralarında kamera eksenleri baza dik, birbirlerine paralel ve yataydır. Özel bir aksesuar vasıtasıyla ± 30 g, ± 70 g ve dik resim­ler çekmek mümkündür. Bu e#ik ek­senli fototraflar dar yerlerde çalışmak mecburiyelinde kalındılında veya ya­tay eksenle binanın bütün yüksekli#i­nin görülemediii durumlarda yardımcı olmaktadır. Bu şekilde çekilen fotog. raflar özel olarak hazırlanmış ·ve terra­rafa takdan bir "meyil hesaplayıcı" va­sıtasıyla kıymetlendirilmektedir.

Arkadaki duvar ve binalar yüzün­den daha fazla geriye gidemedi#imiz C3, es, ve C8 kamera istasyonlannda çeki­len resimlerde binanın üst kısımlannı gönnek mümkün detildi. + 30 g e#i­minde bir eksen kullanarak bu mesele rahatça halledilebilirdi. Fakat kullandı­tımız terragrafm "meyil hesaplayıcı" sı­nın bir parçası eksik oldu#u için, e#ik eksen le çekilmiş resimleri kıymetlendir~ me olanalımız yoktu. Bu yüzden SMK katneralarıyla sadece yatay eksenli fo­totraflar çekildi.

Negatiflerden geçen düzlem ile bi­na cephelerinin birbirine paralel olma­dılı durumlarda, sadece kamera eksen­lerine nonnal düzlemlerde do#ru cep­he çizimieri yapabilen terragrafla iste­nen ortografik çizimierin elde edilmesi imkansızdır. Bu yüzden, bina cephele­rinin fototrafiarı çekilirken kamera ba­zmın silme çizgisine paraJel olmasına çalıştık. Gözle yaptı#ımız bu takribi ayarlama metodu dış cepheler için ye­terli neticeler verdi, fakat iç cepheler­deki silme çizgisi kubbenin yuvarlak­lıJmı takip ettili için kamera bazını duvar yüzüne paralel hale getirmemiz pek mümkün olmadı (Resim S).

BiR MiMAAı FOTOGRAMETRi UYGULAMASI - KARACABEY TÜRBESi 235

Kubbeden geçen dış kesiti çizebii­rnek için kubbenin bütününün en az bir resim çiftinde görünmesi gerekmek­teydi. Oysa, kullandı~ımız karnera is­yonlannın hiçbiri bu amaç için yeterli de~ildi. Bu yüzden kubbenin tepesini görebilecek kadar uzakta bir kamera istasyonu tespit edildi. Buradan çekilen resim plan çiziminde kulLanılmıyaca~ı için bu istasyonun poligon noktalan şebekesine ba~lanmasına ihtiyaç yoktu. Daha önce de belirtti~imiz gibi, SMK 120 için azami derinlik mesafesi 24 met­redir. Bu yüzden bahsi geçe.n kamera istasyonunun buraya olan uzakh~ı bu mesafeden daha fazla (yaklaşık olarak 45 m.) oldu~u için başka bir kamera is­tasyonuyla baz mesafesinin arttırılması gerekmekteydi. Fakat sadece kubbe­nin profili çizilece~i ve bunun resim üzerinde tefrik edilmesi kolay oldu~u için, SMK 120'nin baz mesafesi bu özel durum için yeterli kabul edildi (Resim 6).

Kubbenin iç kesiti için kamera C9 kamera istasyonu üzerine yerleştirildi ve yataya dik kamera ekseni kullanıldı. Fakat kıymetlendirrne işlemi sırasında görUldü ki, kubbenin bütün kesitini çizmek ve kubbeden ve duvarlardan ge­çen kesitleri birleştirrnek için, bu resim yeterli bilgileri vermemektedir. Dr. Hans Forarnitti bu meselenin çözümü için daha iyi bir metod tavsiye etmek­tedir12. Bu metodda bir bamera istasyo­nundan her iki yöne (yani, karşılıklı iki duvara bakan) 30 g, 70 g, ve 100 g e~r­mindeki kamera eksenleriyle resimler çekilmektedir. Böylece 70 g modelin mutlak cihetlendirrnesi 30 g modelinde kıymetlendirilen noktalar vasıtasıyla yapılmaktadır. Aynı işlem karşılıklı iki duvar içinde tekrarlandı~ında, mutlak cihetlendirmesi 70 g modelindeki nok­talada yapılan 100 g, modeli muhtemel

12. H. Foramittl, "R.ationalized Surveyinı: Pbotoa· raııımety U sed In Austrlan Moaumcnt Protection", ba· ıılıııamıf makale, s . 16.

hata miktarını ortaya çıkarmakta ve bunun giderilmesini sa~lamaktadır.

Türbenin içindeki ışı~ın yetersiz ve duvarların iç yüzlerinin tamamen beyaz ve düz olması gibi nedenler iç plan ve kesit kıymetlendirmelerini çok güçleştirdi. Bu güçlük suni ışıklandır­ma yardımıyla giderilebilirdi. Suni ışık­tandırmanın etkili olması için projek­törler duvarlar üzerinde homojen bir aydınlık sa~lıyacak ve gölge kontrast­lannı ortadan kaldıracak şekilde dü­zenlenmelidirn.

E) HESAPLAR

Topo~rafik ölçüm sırasında elde edilen bilgilerin hesaplanmaları E.İ.E. 1. Geodezi ve Fotogrametri Şubesinde yapıldı. Poligon ve pas noktalarının koordinat de~erleri tirigonometrik fo~ müllere göre hesaplandı.

Kapalı iki poligon teşkil eden po­ligon noktalarının koordinat de~erleri toplandı~mda 2-3 cm. bir fark bulundu. Bu fark bütün noktalara da~ıtıldı . E~er ölçümler daha hassas olarak yapılsaydı bu f.ark çok daha az olurdu.

Hesapların neticeleri •bütün poligon ve pas noktalarının "x" ve "y" koordi­nat de~erlerini gösteren bir tablo ha­line getirildi.

F) KIYMETLENDİRME

SMK 120 ve SMK 40 stereometrik kameralarıyla çekilen foto~raflar E.İ. E.!. Geodezi ve Fotogrametri Şubesin­deki terragraf aletiyle kıymetJendirildi.

İlk olarak ölçek tespiti işine giri· şildi. Bunun için, model ölçegi 1/40 ola­rak tayin edildi ve 1/1 intikal dişlileri vasıtasıyla çizimierin 1/20 ölçe~inde ya­pılması sa~landı. Sonra kameralarm fokal mesafeleri tespit edildi. Plan kıy­metiendirmesi için "x" ve "y" kolları,

13. Carboıınell "Le Releve PhotO&TIIIDmetriquc de$ Ell$elrlblcs Arclıiteduraux" S<Jciet~ Françalse de Pho­

ıoıraınııttrique1 Bülten. No. 19, Temmut 1965 s, 101.

236 - ··· .. ··-- -· -··---------· ·---------

cephe kıymetiendirmesi için "x" ve "z" koları ve kesit kıymetendirnesi için "y'' ve "z" kollan çizim masasına bajlan· dı. Fotojraf çiftleri terregrafa yerleşti· rildikten sonra resimlerin yatay marka. ları üstüste getirilerek karşılıklı cihet· Jendirme yapıldı. Düşey paralaksalar, ejer varsa, bir vida yardımıyla gideril· di. Topografik ölçüm sırasında e1de edilen pas noktalarının koordinat de­terleri 1/20 ölçejindeki bir kanava üze rine işlendi. Bu kanava çizim masasına yedeştirildi. Terragraf vasıtasıyla kıy· metlendirilen modellerdeki pas nokta· larının kanava üzerindeki noktalada çakışmasına çalışıldı, çakışmadıtı du­rumlarda konvergen vidası kullanıl­dı . Böylece mutlak cihctlendirme işle­mi yapılmış oldu, ve alet \ıymetlendir­meye hazır hale getirildi.

İki el çarkı çizim masasındaki kıy­metlendirrne kalemini "x" ve "y'' yön· -lerinde oynarmaktadır. Teı:ragrafa yer­leştirilmiş fotojraflar aletin içindeki lenker koflan vasıtasıyla kontrol edil­mekte ve aletin optik sistemi uyannca hareket ettirilmektedir. Bir ayak pedah yardımıyla aletin içindeki yükseklik ko-lu optik sistemi fototrafiara ilişkin ola­rak hareker ettkmektc ve böylece mo­deldeki yükseklik ayarlamaları yapıl· maktadır. Kesit veya cephe çizimieri yapılabilmesi için, "z" ayak pcdalı bat· lama kolları vasıtasıyla yardımcı el ç~~klarına ("x" veya "y") baglanarak ç~~ım ma~sında "xz" ve "yz" ortogonal duzlemlerınde kol_ayca kıymetlendirme yapma imkanı sajlanmaktadır. Terag­raCı kullanan kişi okülerlerden bakarak fotojraf çiftini stereoskopik bir model şeklinde görmekte ve müşir noktasını el çarklan ve ayak pedah vasıtasıyla hareket ettirip, modelle temas halinde istenen hatlar boyunca gezdirmektedir~ El çarklannın hareketine bajlı olan kıy­metlendirme kalemi binanın ortogonal ç.izimlerini yapmakta, ayak pedalının hareketlerine baglı olan yükseklik sa­yacında da yükseklikler okwımaktadır.

Bu projede bütün kıyınedendirme­ler terragraf vasıtasıyla yapıldı. Fakat aslında, terragraf ve bir rektifiye aJer· (örne~in bir Seg V) müştereken kuiJa~ nılsaydı, daha kısa zamanda daha başa­nh sonuçlar alınabilirdi. Tarragraf va­sıtasıyla yatay izdüşümler (planlar) ç·. zilir ve rektifiyc aleti yardımıyla d~ . düz satıhlarm fotoAraftanndaki e~ik çekimin ve perspektif görüşün dogur­dugu etkiler giderilirdi. Bu rektifiy edilmiş fototrafiardan grafik olarak di~ key izdüşümlerin ( cepheler) çizilmesi çok kolay olurdu. Örnejin, Karacabey Türbesind~ içerden çekilen foto~raflar­da kamera bazları karşıianna .gelen du­var yüzlerine paralel olmadıkları için iç cephelerin terragrafJa çizilmesi mü m~ kün olmadı. Oysa rektifiye aleti yardı­mıyla bu çizimler kolayca yapılabilirdi. ~iliş ~a~mini~ dış ya~ ~epheJerinin çi­zımlerını de, yıne rektıfıye aleti vasıta· sıy)a, bitişik cephelerin fotografJarın­dan yapmak mümkün olabilirdi.

G) ÇtZtMLER

Projenin bu son etabuıda, ayrı ay­rı fototrafiardan elde edilen plan ~ kesit çizin:ıleri biraraya getirildi ~= mürekkeple çizildi.

Levha 1 (ka mera istasyonları 'Ve pas noktaJan şebekesi planı): PoHgon noktalarını da gösterebilmek için, öl­çek 1/20'den 1/SO'ye küçültüldü. p 17, Pl8, P25, P26 pas noktalarını.n geı·çek ve topojrafik ölçümden elde edilen ko­numları ayrı ayrı belirtildi.

Levha 2 (plan): Kapı, pence re, ve kepenk kanatları hariç bütün çizgiler terragrafla çizildi.

Levha 3. (kesit): Resimlerde gö­rülemedi#i i~in terragrafla çizilcmiyen, buna mukabıl mevcudiyetlerinden emin olunan kısımlar kesik çizgiler halinde gösterildi.

Levha 4-10 (cepheJer) : Görülemi­yen veya tefrik edilemiyen kısımların

BIR MiMARI FOTOGRAMETRI UYGUlAMASI - KARACABEY TÜRSESi 237

ana hatları nokta nokta belirtildi. Ka­mera istasyonlarının karşısındaki cep­helerin eksenlerinde olmamalanndan dolayı çeşitli seviyelerdeki satıhların kayık bir görünüş arzetmeleri çizim sı· rasında tahmini olarak düzeltildi ve bütün satıhlar aynı dik eksen üzerine yerleştirildi.

SONUÇ

Bazı bakımlardan tam bir başarı elde edilemcmiş olmasına ragmen, Ka­racabey Türbesinin fotogrametrik öl­çüm sonucu elde edilen çizimleriyle Va­kıflar Genel Müdürlü~ü tarafından ya­pılan çizimieri arasında yapılacak bir kıyaslama fotogrametrik metodun kla­sik metoda olan üstünlü~ünü -açıkça göstermektedir. Aslında Vakıflar Genel Müdürlü~ünün çizimieri "teorik şekil" in (mimar tarafından binaya verilmek istenen şekil) pek do~ru olmıyan bir örne~idir, oysa fotogrametrik çizimler "gerçek şckil"in (binanın teorik şek­linden kasıtlı veya k.asıtsız sapmaları gösteren gerçek durum)" bir belgesidir. Klasik metodlarla bir binanın bütün detaylarının gerçek durumlarını, fotog­rametrik metodda oldu~ gibi, tam !bir hass~slık1a göstermek imkansızdır.

Eski eser onarımıyla u~raşan kişi­ler böylesine hassas ve do~ru çizimierin ne büyük avantajlar sa~lıyaca~ını ko­laylıkla göreceklerdir. Ancak bu tür bel­gdere dayanarak, tarihi eserlerin orji­na) durumları hakkında do~ru yargıla­ra varılabilir. Ayrıca, böylesine güveni­lir çizimler onanın işlerinde maliyet hesaplarının daha büyük bir kesinlikle yapılmasını ve böylece masraflarda önemli indirimler yapılmasını sa~larlar.

Fotogrametrik metodda kıymetlen­dirmcler devamlı çizgiler halinde yapıl­maktadır, oysa klasik metodla yapılan çizimierde belirli noktalar ölçi._ilmektc

14. H. Foramitti. "Photoarammetry in the Hands o( Bulldina Experts", ıranslatlon of paper published i,n Derıtsche Baııteiturıg, No 9 ve 10, Stuttgart, 1966 s. l.

ve bunların arası birer çizgiyle birleşti­rilmektcdir. Bu yüzden klasik metodla · yap1lan ölçümlerde iki nokta arasında olması mümkün sapmaların farkına varılamamakta, buna mukabil fotogra­mctrik metodda bütün bu tür sapma­lar açıkca ortaya çıkmaktadır. örne~in, Levha 3'te, kubbenin dış kesitinde gö­rülen yaklaşık olarak 10 cm'Hk bir gi­rinti kubbenin kalınlı~ının bu noktada azaldıgını göstermektedir. Oysa, Vakıf· lar Genel Müdürlüğünün çiziminde kub­be tedrici olarak incelmektedir çünkü

· kubbenin sadece alt ve üst noktaları ölçülmüş ve araları bir çizgiyle birlcş­tirilmiştir.

Klasik metodla çizilen planda giriş hacminin arkasındaki duvar oldu~un­dan daha ince gösterilmiştir. Bu hatanın sebebi muhtemelen alınan yanlış bir öl­çüdür. E~er daha fazla ölçü alınsaydı, bunlar birbirlerini kontrol edecekler ve bu tür hataların ortaya çıkmasını önliyeceklerdi. Al ınan yetersiz ölçüte­rin klasik metodla çalışanları nasıl ya­nıltabilece~i bu örnekle de açıkca görül­mektedir. Oysa, fotogrametrik metodla yapılan ölçümlerde böylesine önemli hatalar olamaz çünkü her zaman ölçü­mc esas olan fotoğrafiara baş vurmak mümkündür (örne~in, P17, Pl8, P25, P26 pas noktalannın yanlış konumları 'bu şekilde düzeltilmiştir).

Bu proje bizim fotogrametri saha­sındaki ilk tecrübemiz oldu~u ve E.İ. E.t. personeli de mimari ölçüme yaban­cı oldu~u için, fotogramctri metodunun zaman konusunda sa~lıyaca~ı verim pek gerçekleştirilemedi. Aslında klasik öl­çüm metodları karşısında fotognimet­rik metodun bir di~er üstünlü~ü de za· man unsurunu çok kısaltmasıdır. Tec· rübelerimiz arttıkça bu açı~ın giderile­ce~ine eminiz.

Karacabey Türbesinin fotogramet­rik metodla ölçümü Türkiye'de mimari fotogrametri sahasındaki ilk uygulama

238 ~----------------------- ----.___ ------olmaunın yamsıra, bu Slhada yeni uy­gulamalar yapalrnum• teŞVik etmesi bakunından da öılemlidir. Bu proje­den soıır:a Bski Bserler ve MOıeJerGeDel Müdürlüpıı teklifiyle Elektrik l~ ri Etüd İdaresi Perp'de yıblmk U» re olan tiyatro bpısmm w hndtn çıkan bir .beykeJiD fotopmetıik bir rölövesini çıbrtımştır.

Türkl,e'deki eski eserlerin ve tari ht çevrelerin onanmı ve korunması açıs . daıı büyük bir öneme sahip bulund::. Juna inandıJımız mimari fotograınetri konUJUDUD bazı kuruluşlarca tanınma. masından ve benimsenmesinden dola sevinç duymakta ve bunun daha gen~ bir çevreye yayılacafını ümit ctmeı-1

1ş . ~~ yız.

ALPA V ÖZDURAL

Resim: 1 - Cl kameı-a istasyonundtın çekilen resim çifti (Cephe)

Resim: 2- C7 karnem istasyonundan çekilen resim çift (cephe H)

Resim: 3- C8 ka mera isıasyonundan çekilen resim çifti (cephe JK}

Resim: 4- Giriş mekanının sol duvannan resim çirıi.

Resim: S - CJO kamera isıasyonundan çekilen resim çıfti.

Resim: 6-Türbenin uzaktan çekilen resim çifti.

B

Levha: 2- PIAD.

AI.PAY ÖZDUAAL

Levha: 3 - Kesit.

Levha: 4 - Cephe AB.

Levha: 5 - Cephe CD.

Lcvna: b - Cephe DE.

,.. ,.. .. ,.. <

~ g c: :D ,.. ,..

Levha: 7 - Cephe FG.

Lcvha: 8 - Cephe GH.

LeVha: 9- Cephe HJ.

-

Levha: 10- Cephe JK.

----·--~ Lcvha: ll -Plan (Vakıflar g.m.)

,_ ______ ---

Levha: 12 - Kesit (v.g.m.)

--- .. ., ..... ·-·--~t