Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
UYGARLIKLARI YEŞİLIRMAK’TA KEŞFEDİNBU TOPRAKLAR İLKLERİN TOPRAĞIDIR - - - - - - - - - - - - - - -15BU TOPRAKLAR SIRLARLA EFSANELERLE DOLUDUR - - - - -17BU TOPRAKLAR BEREKETLİDİR - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -17BU TOPRAKLAR RENKLİDİR - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -17
AMASYA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -19AMASYA GEZİ ROTASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -261- AMASYA KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -282- KRAL KAYA MEZARLARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -293- YALIBOYU EVLERİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -294- ŞEHZADELER MÜZESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -305- HAZERANLAR KONAĞI (MÜZE EV) - - - - - - - - - - - - - - - -316- ALÇAK KÖPRÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -317- AMASYA ARKEOLOJİ MÜZESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -318- MİNYATÜR AMASYA MÜZESİ (1914 ŞEHRİ AMASYA) - - -329- GÖKMEDRESE CAMİİ - TORUMTAY TÜRBESİ - - - - - - - -3310- II. BAYEZİD KÜLLİYESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3411- BURMALI MİNARE CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3512- AMASYA TAŞHAN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3513- SABUNCUOĞLU TIP VE CERRAHİ TARİHİ MÜZESİ - - - -3614- ÇİLEHANE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3615- KUNÇ KÖPRÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3716- BÜYÜK AĞA MEDRESESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3717- SARAYDÜZÜ KIŞLA BİNASI
MİLLİ MÜCADELE MÜZESİ VE KONGRE MERKEZİ - - - -3818- STRABON - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3819- FERHAT SU KANALI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -3920- FERHAT İLE ŞİRİN AŞIKLAR MÜZESİ - - - - - - - - - - - - - - -3921- AMASYA BORABOY GÖLÜ VE TABİAT PARKI - - - - - - - -4022- ŞİRVANLI CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4123- YASSIHÖYÜK (OLUZ HÖYÜK) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4124- TERZİKÖY TERMAL TURİZM MERKEZİ - - - - - - - - - - - - -4225- GÖZLEK KAPLICASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4326- YEDİKIR BARAJI (YEDİ KUĞULAR KUŞ CENNETİ) - - - -4327- ÇELEBİ MEHMED MEDRESESİ VE SAAT KULESİ - - - - - -4328- MERZİFON TAŞHANI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4429- SOFULAR CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4430- KARA MUSTAFA PAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4431- ABİDE HATUN CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4532- PİRİ BABA TÜRBESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4533- YÖRGÜÇ RÜSTEM PAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4634- MADEN CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4635- KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - -4636- GÜMÜŞHACIKÖY BEDESTENİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4737- HAMAMÖZÜ KAPLICALARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4738- ORMANCILIK KÜLTÜR EVİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -4939- AMASYA KÜLTÜR EVLERİ VE KADHİM (EL SANATLARI)4940- TATMADAN DÖNMEYİN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -49
İÇİN�DE�Kİ�LER
ÇORUM - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -51ÇORUM GEZİ ROTASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -581- ÇORUM KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -602- ÇORUM MÜZESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -603- ÇORUM ULU CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -614- VELİ PAŞA HANI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -615- ALİ PAŞA HAMAMI (YENİ HAMAM) - - - - - - - - - - - - - - - -626- PAŞA HAMAMI (TACEDDİN PAŞA HAMAMI) - - - - - - - - -627- ÇORUM SAAT KULESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -638- KÂTİPLER KONAĞI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -639- VELİ PAŞA KONAĞI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6310- HIDIRLIK CAMİİ VE SAHABE TÜRBELERİ - - - - - - - - - - - -6411- SUNGURLU SAAT KULESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6512- YÖRÜKLÜ (HÜSEYİNDEDE) ESKİ HİTİT KÜLT MERKEZİ - -6513- BOĞAZKÖY (HATTUŞA) ÖRENYERİ - - - - - - - - - - - - - - - -6514- YAZILIKAYA AÇIKHAVA TAPINAĞI - - - - - - - - - - - - - - - - -6715- YAZILIKAYA A VE B ODASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6716- KADEŞ BARIŞ ANTLAŞMASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6917- ALACAHÖYÜK - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -6918- HÜSEYİN GAZİ KÜLLİYESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7119- ORTAKÖY - ŞAPİNUVA ÖRENYERİ - - - - - - - - - - - - - - - -7120- İNCESU KANYONU - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7221- KYBELE KAYA KABARTMASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7322- ELVAN ÇELEBİ CAMİİ, TEKKE VE TÜRBESİ - - - - - - - - - -7323- KÜLTÜR (HİTİT VE GASTRONOMİ) YOLLARI - - - - - - - - -7424- RESULOĞLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİMİ
VE MEZARLIĞI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7425- İSKİLİP KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7526- İSKİLİP KAYA MEZARLARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7527- ŞEYH YAVSİ CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7628- EMİRBEY CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7629- KUNDUZ VE KUŞÇAÇİMENİ YAYLALARI - - - - - - - - - - - -7630- LAÇİN KAPILIKAYA ANITSAL KAYA MEZARI - - - - - - - - -7731- OSMANCIK (KANDİBER) KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - -7732- KOYUNBABA KÖPRÜSÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7733 KOYUNBABA TÜRBESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7834- KOCA MEHMET PAŞA CAMİİ (İMARET CAMİİ) - - - - - - -7835- HACIHAMZA KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7836- MİHRİ HATUN CAMİİ VE HAMAMI - - - - - - - - - - - - - - - - -7837- KARGI YAYLASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7938- ABDULLAH YAYLASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7939- LEBLEBİCİLİK - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -7940- TATMADAN DÖNMEYİN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -79
SAMSUN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -81SAMSUN GEZİ ROTASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -881- ATATÜRK ANITI (ONUR ANITI) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -902- GAZİ MÜZESİ (MANTİKA PALAS OTELİ) - - - - - - - - - - - -903- BULVAR AVM EK BİNASI (ESKİ POLİHRON OTELİ) - - - -914- İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ (BORLUOĞLU EVİ) -925- ESKİ OSMANLI BANKASI BİNASI (GARANTİ BANKASI) 926- BANDIRMA GEMİ MÜZESİ VE
MİLLİ MÜCADELE AÇIK HAVA MÜZESİ - - - - - - - - - - - - -937- İLKADIM ANITI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -938- BÜYÜK CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -949- MATER DOLOROSA KATOLİK KİLİSESİ - - - - - - - - - - - - -9410- BARUTHANE KALKANCA TÜMÜLÜSLERİ - - - - - - - - - - -9411- SAMSUN ARKEOLOJİ VE ETNOGRAFYA MÜZESİ - - - - -9512- SAHİL GEZİ YOLU - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9613- SAMSUN SAHİLİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9714- TEKKEKÖY MAĞARALARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9715- KABACEVİZ ŞELALELERİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9816- SALI PAZARI ŞELALELERİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9817- COSTAL ORMANI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9918- KELTEPE KİLİSESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9919- SAMSUN AHŞAP CAMİLERİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -9920- AMAZONLAR VE AMAZONLAR ADASI - - - - - - - - - - - -10021- GARPU KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10122- AYVACIK TURİZM GELİŞTİRME VE KORUMA MERKEZİ - -10123- ÇAKALLI HAN - ÇAKALLI KÖPRÜSÜ - - - - - - - - - - - - - -10224- LÂDİK GÖLÜ VE KUŞ CENNETİ
AKDAĞ KIŞ SPORLARI VE KAYAK MERKEZİ - - - - - - - -10225- BÜYÜKKIZOĞLU ŞELALESİ VE GÖLÜ - - - - - - - - - - - - -10326- HAMAMAYAĞI KAPLICASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10327- HAVZA ATATÜRK EVİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10328- HAVZA İMARETİ VE HAVZA KAPLICALARI - - - - - - - - -10529- KURT KÖPRÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10530- ŞAHİNKAYA KANYONU - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10531- KUNDUZ ORMANLARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10532- FAZIL AHMET PAŞA MEDRESESİ (TAŞ MEDRESE) - - -10733- BAFRA KIZILIRMAK DELTASI KUŞ CENNETİ - - - - - - - -10734- AKALAN ŞELALELERİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10835- İKİZTEPE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10836- HİTİTLERİN KUTSAL KENTİ: OYMAAĞAÇ HÖYÜKTEPE - -10937- ASAR KALE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -10938- GALERİÇ ORMANI (SUBASAR ORMAN) - - - - - - - - - - -11039- MÜZELER VE TURİZM MERKEZLERİ - - - - - - - - - - - - - -11040- TATMADAN DÖNMEYİN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -111
İÇİN�DE�Kİ�LER
TOKAT - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -113TOKAT GEZİ ROTASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1161- NUREDDİN İBN ESENTİMUR TÜRBESİ - - - - - - - - - - - - -1182- SÜMBÜL BABA ZAVİYE VE TÜRBESİ - - - - - - - - - - - - - -1183- GÖKMEDRESE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1194- TAŞHAN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1195- TOKAT KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1206- ARASTALI BEDESTEN - TOKAT MÜZESİ - - - - - - - - - - - -1207- MEYDAN CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1218- ALİ PAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -1229- SULUSOKAK (900 ADIMDA 900 YIL) - - - - - - - - - - - - - -12210- ALİ TUSİ TÜRBESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12211- TOKAT KÜLTÜR EVİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12312- YAĞIBASAN MEDRESESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12413- TAKYECİLER CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12414- ALİ PAŞA HAMAMI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12415- LATİFOĞLU KONAĞI - MÜZE EV - - - - - - - - - - - - - - - - -12516- MEVLEVİHANE - MÜZE - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12617- SAAT KULESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12618- SULUSARAY SEBASTAPOLİS AÇIK HAVA MÜZESİ - - -12819- MAHMUTPAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12820- ATATÜRK EVİ VE ETNOGRAFYA MÜZESİ - - - - - - - - - - -12821- MAHPERİ HATUN KERVANSARAYI - - - - - - - - - - - - - - -12822- BALLICA MAĞARASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -12923- KAZ GÖLÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13024- ZİLE ULU CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13125- ZİLE KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13126- ELBAŞOĞLU CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13227- ZİLE - MAŞAT HÖYÜK - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13228- TURHAL KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13329- ALMUS BARAJ GÖLÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13330- ERBAA SİLAHTAR ÖMER PAŞA CAMİİ - - - - - - - - - - - - -13431- NİKSAR LEYLEKLİ KÖPRÜ (YILANLI KÖPRÜ) - - - - - - -13432- NİKSAR KALESİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13433- NİKSAR YAĞIBASAN MEDRESESİ - - - - - - - - - - - - - - - -13534- NİKSAR ULU CAMİİ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13635- ÇAMİÇİ YAYLASI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13636- ÇÖREĞI BÜYÜK TEKKESİ - KIRK KIZLAR KÜMBETİ - -13737- REŞADİYE KAPLICALARI - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13838- ZİNAV GÖLÜ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13839- YAZMACILIK - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -13940- TATMADAN DÖNMEYİN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -139
PRATİK BİLGİLER - - - - - - - - - - - - - - - - - -142 İÇİN�DE�Kİ�LER
UY GAR LIK LA RI YE ŞİLIR MAK’TA
KEŞ FE DİN
Amasya Yavruköy, Roma Dönemi Elmalı Mozaiği
14
Su�ha�yat�tır,�ya�şam�dır;�bi�li�nentüm�ya�şam�bi�çim�le�ri� için�ge�-rek�li�ve�vaz�ge�çil�mez�kay�nak�-tır.� Be�re�ket�li� su� ke�nar�la�rı�nıseç�tik�yer�leş�mek�için.�Üret�me�yi�öğ�re�nir�ken,�ha�ya�tı�-mı�za� yön� ve�ren� su�ya� hük�-met�me�mü�ca�de�le�miz,�uy�gar�-lık�la�rın do�ğu�şun�da� önemlibir� fak�tör� ol�du.�Nil,� Dic�le,� Fı�-rat,�Amu�der�ya�gi�bi�bü�yük�ne�-hir�ler� in�san�lık� ta�ri�hi�nin� başak�tör�le�ri�ol�du�lar.�Tıp�kı,�Ye�şi�lır�-mak�gi�bi...Yak�la�şık� 8500� yıl�dır� be�re�ketakı�yor� Ye�şi�lır�mak� ya�ta�ğın�da.“İris”� de�miş� bir� za�man�laronun� be�re�ke�tiy�le� ya�şa�yan�larYe�şi�lır�mak’a.� “İris”� gö�zü�mü�zeren�gi�ni� ve�ren� say�dam� ta�ba�-ka.�Yu�nan�mi�to�lo�ji�sin�de�gök�-ku�şa�ğı�tan�rı�ça�sı…�Gök�ku�şa�ğırenk�le�ri�ni� yan�sı�tan� ka�nat�la�-rıy�la�Tan�rı�la�rın�in�san�la�ra�ulaş�-tı�ra�ca�ğı� ha�ber�le�ri� ta�şı�yan� veböy�le�ce�gök�yü�zü�ve�yer�yü�zü�-nü�bir�leş�ti�ren�bir�tan�rı�ça…�O� da� gök�yü�zün�den� bes�le�ni�-yor�yağ�mur�la,�kar�la�ve�yer�yü�-zü�ne� ya�şa�mın� de�va�mı� içinvaz�ge�çil�mez�olan�su�yu�sağ�lı�-yor.�O�su�ile�me�de�ni�yet�ler�ku�-
ru�lu�yor�asır�lar�dır.�O�su�ile�ye�-şe�ri�yor� tar�la�lar.� O� su� ile� ek�-mek�olu�yor,�şa�rap�olu�yor,�şe�-hir�olu�yor,�çi�çek�olu�yor,�el�maolu�yor,� ba�lık� olu�yor,� aşk� olu�-yor.�Ya�ni� ya�şam�her� an� ye�ni�-den� do�ğu�yor. Kal�ko�li�tik� çağ�-dan�(MÖ�5500-�3000)�be�ri�bi�-rik�tir�dik�le�riy�le� ya�şa�yan� bircoğ�raf�ya� Ye�şi�lır�mak� Hav�za�sı.Ta�ri�hi�ni� öğ�ren�me�ye� ça�lış�tı�ğı�-nız�da,�onun�su�yu,�top�ra�ğı� ileha�yat� bu�lan� sa�yı�sız� me�de�ni�-yet�le� kar�şı�la�şır�sı�nız� şa�şı�ra�rakbi�raz� da.� Bu� me�de�ni�yet�le�rinba�zı�la�rın�dan� ka�lan� iz�le�rin�hi�-kâ�ye�si� ile�bü�yü�le�nir�si�niz.�Na�-sıl� bü�yük� bir� zen�gin�li�ğin� ke�-na�rın�da� dur�du�ğu�nu�zu� an�la�-yıp� hem� he�yecan�la�nır, hemde�da�ha�faz�la�sı�nı�öğ�ren�me�yecan� atar�sı�nız.� Sa�de�ce� öğ�ren�-mek�de�yet�mez,�gör�mek,�do�-kun�mak� is�ter�si�niz� o� iz�le�re.519� km�uzun�lu�ğun�da�ki�Ye�şi�-lır�mak� Tür�ki�ye'nin� en� uzunikin�ci��neh�ri�dir.�Ye�şi�lır�mak,�Si�-vas'ın� ku�ze�yin�de� Kö�se�dağetek�le�rin�den� do�ğar,� çe�şit�liakar�su�lar�la� bir�le�şe�rek� Çar�-şam�ba’da� Ka�ra�de�niz'e� dö�kü�-lür.� Kel�kit�Ça�yı� en�bü�yük� ko�-
Talazan�Köprüsü
15
lu�dur.�Neh�rin�kol�la�rı�ile�be�ra�-ber� ta�şı�dı�ğı� alüv�yon�lar� Çar�-şam�ba� Ova�sı�nı� oluş�tur�muş�-tur.�Üze�rin�de�Al�mus,�Ata�köy,�Ha�-san� Uğur�lu� ve� Su�at� Uğur�luBa�raj�la�rı�nın� ku�rul�du�ğu� Ye�şi�-lır�mak� geç�ti�ği� top�rak�lar�da�kiflo�ra� ve� fa�una�yı zen�gin�leş�tir�-miş�tir.� Ye�şi�lır�mak� Hav�za�sı’nınönem�li� bir� bö�lü�mü�nü� kap�sa�-yan� ve� hav�za�nın� bu� önem�libö�lü�mü�nü�ro�ta�ha�ri�ta�la�rı�yar�-dı�mıy�la� ge�ze�bi�le�ce�ği�niz� bureh�ber� ki�tap,�Ye�şi�lır�mak�Hav�-za�sı� Kal�kın�ma� Bir�li�ği� üye�siolan� Amas�ya,� Ço�rum,� Sam�-sun� ve� To�kat� il�le�ri�ni� kap�sa�-mak�ta�dır.
BU TOP RAK LAR İLK LE RİNTOP RA ĞI DIRBu�top�rak�lar�Ana�do�lu’nun�ilkuy�gar�lık�la�rı�nın�hü�küm�sür�dü�-ğü� yer�ler�dir.� Dağ�la�rın� gökkub�be�yi�ta�şı�dı�ğı�na�ina�nan�in�-san�la�rın�ya�şa�dı�ğı�ve�“Bin�Tan�-rılı� Halk”� ola�rak�bi�li�nen� ye�rinadı�dır.� Ta�ri�hin� ilk� ya�zı�lı� ba�rışant�laş�ma�sı� olan “Ka�deş� Ant�-laş�ma�sı”�nı Mı�sır�lı�lar�la� im�za�la�-yan;�Mı�sır’ın� güç�lü� fi�ra�vun�la�-rı�nı�alt�eden�bü�yük�bir�as�ke�ri
ve�po�li�tik�gü�cü�oluş�tu�ran� in�-san�la�rın�kur�du�ğu�“Hi�tit�İm�pa�-ra�tor�lu�ğu”�nun�mem�le�ke�ti�dir.Hi�tit�ler� kül�tü�rel� mi�ras�la�rı� veeser�le�riy�le� hâ�lâ� keş�fe�dil�me�yibek�le�ye�rek� bu� top�rak�lar�daya�şa�ma�ya�de�vam�edi�yor.Bu� topraklar� Romaİmparatoru� Julius� Se�zar’ındün�ya�ca� ün�lü� sö�zü� “Ve�ni-Vi�-di-Vi�ci”� (Gel�dim-Gör�düm-Yen�dim)�de�yi�şi�nin�söy�len�di�ğiyer�dir. Bu�top�rak�lar�dün�ya�nınilk� coğ�raf�ya�cı�sı�nın�mem�le�ke�-ti�dir� ay�nı� za�man�da.� En� ün�lüese�ri�o�dö�ne�min�bil�gi�si�ne�gö�-re�dün�ya�coğ�raf�ya�sı�nı�an�lat�tı�-ğı� "Coğ�raf�ya"� (Ge�og�rap�hi�ka)olan�Stra�bon’un.�At�las�Ok�ya�-nu�su’ndan�İn�dus�Neh�ri’ne�ka�-
Amazon�Heykeli
Şarruma�ve��IV.�Tuthaliya�Kabartması
Yüzyıl boyunca Berlin Pergamon Müzesi’nde sergilenen ve Türkiye’yegetirilen Boğazköy-Hattuşa Sfenksi Boğazköy Müzesinde.
17
dar�es�ki�çağ�dün�ya�sı�nın�ta�ma�-mı�nı�res�me�den�ve�on�ye�di�ki�-tap�tan� olu�şan� Stra�bon’un“Ge�og�rap�hi�ka”sın�da,� sa�de�cecoğ�ra�fi� bil�gi�ler� de�ğil� o� coğ�-raf�ya�da� ya�şa�yan� in�san�lar� veya�şa�yış�tarz�la�rı�ile�il�gi�li�de�bil�-gi�ler�bu�lun�mak�ta�dır.
BU TOP RAK LAR SIR LAR LAEF SA NE LER LE DO LU DURBu�top�rak�lar�“Ama�zon”�ola�rakbi�li�nen�ka�dın�sa�vaş�çı�la�rın�ya�-şa�dı�ğı�yer�ler�dir.�Amazonların�bir�baş�ka�sa�vaş�-çı� kav�min� sal�dı�rı�sın�dan� ka�-çar�ken� ra�hat� giz�le�ne�bil�mekve� ta�nın�ma�mak� için� ke�se�rektop�ra�ğa�göm�dük�le�ri saç�la�rın�-dan� tü�tü�nün� fi�liz� ver�di�ği�nisöy�ler�ler� si�ze� bu�ra�lar�da.� İş�-len�miş� tü�tü�nün� ne� ka�dar� dasa�ça�ben�ze�di�ği�ni�dü�şü�nün�ceina�nır�sı�nız�bu�ef�sa�ne�ye.�Bu� top�rak�lar�da� ef�sa�ne�le�reinan�mak� ko�lay�dır.� Fer�hat’ınŞi�rin’in� aş�kıy�la� dağ�la�rı� del�di�-ği�ne�de�ina�nır�sı�nız;�Ah�met�ileMe�lek’in� ka�vu�şa�ma�ma�sı�naYe�şi�lır�mak’ın� taş�ma�sıy�la� Çar�-şam�ba’yı�sel�al�ma�sı�nın�ne�denol�du�ğu�na� da;� “Eğ�ri� Ka�le”nin,in�san�ya�pı�sı�ol�ma�yıp�Nuh�Tu�-fa�nı’nda� Nuh� Pey�gam�be�ringe�mi�le�ri�ni�bağ�la�ma�sı�için�ya�-ra�tıl�dı�ğı�na�da.
BU TOP RAK LAR BE RE KET LİDİRBu� top�rak�lar� düz� du�var� gi�bi
yükselen� ka�ya�ları kral�la�rı�name�zar� ya�pan,� su�yu� ısı�ta�rakkünk�ler�le� du�var�la�rın� için�dedo�laş�tı�ra�rak�bi�na�la�rı�ısı�tan�in�-san�la�rın� asır�lar� bo�yu� üret�ti�ğiyüz�ler�ce�ese�rin�sa�hi�bi�dir.�Ka�le�ler,� ca�mii�ler,� med�re�se�ler,tür�be�ler,� köp�rü�ler,�be�des�ten�-ler,�han�lar,�ha�mam�lar,�ko�nak�-lar�Ye�şi�lır�mak�be�re�ke�ti�nin�ka�-nı�tı�dır� ade�ta.� Ay�nı� be�re�ketbağ� olur� üzüm� ve�rir,� ağaçolur� mis�ket� el�ma�sı�na� dö�nü�-şür,� leb�le�bi�olur�us�ta�el�ler�de,pek�mez� olur,� şa�rap� olur,� du�-ma�nı� üs�tün�de� pi�la�vın� pi�rin�ciolur.�
BU TOP RAK LAR RENK Lİ DİRYe�şi�lır�mak’ın�be�re�ket�len�dir�di�-ği� bu� top�rak�lar�da� ha�yat� bu�-lan�uy�gar�lık�la�rın�sır�la�rı�keş�fe�-dil�me�yi� bek�le�mek�te�dir� hâ�lâ.Uy�gar�lık�la�rın�hi�kâ�ye�le�ri�dir�ar�-da� ka�lan;� iris’in� renk�le�riy�lecan�la�nan� kül�tü�rel�mi�ra�sı�mız�-dır.� Amas�ya’da� kaya� kaledir,mis�ket� el�ma�dır,� şeh�za�de�ler�-dir.� Ço�rum’da� sa�rı� leb�le�bi�dir,Hi�tit’in� par�la�yan� gü�ne�şi�dir.Sam�sun’da�ma�vi�de�niz�dir,�sa�-rı� tü�tün�dür,� be�yaz� pi�rinç�tir.To�kat’ta� ye�şi�li� bol� or�man�lar�-dır,� kır�mı�zı� şa�rap�tır,� mah�lep�-tir,� pek�mez�dir.� Ye�şi�lır�mak’ınbu�luş�tur�du�ğu�8500�yı�lın�ren�-gi�ne�se�lam�ol�sun!Uy�gar�lık�la�rı�Ye�şi�lır�mak’ta�keş�-fe�din.
II.�Bayezid�Külliyesi
AMASYA
AMASYA
Amasya�Lalesi
21
Kral�Kaya�Mezarları�ve�Yalıboyu�Evleri
An�tik� İris� (Ye�şi�lır�mak)� Neh�ri�-ne�adan�mış,�dağ�la�ra�ya�zıl�mışbir� ma�sal� şe�hir�dir,� Amas�ya.İnat�çı,�âşık,�anaç�ve�cö�mert�tir.Bak�tı�ğı�nız�da� Ir�mak’tan� dağ�-la�ra�mı�yan�sır,�dağ�la�rın�su�da�-ki� ak�si�mi�dir� bi�le�mez�si�niz.Sarp�yük�sel�ti�le�rin�suy�la�ke�siş�-ti�ği�kıv�rak�çiz�giy�le�bir�res�sameliy�le�çi�zil�miş�gi�bi�dir.Ye�şi�lır�mak’ın� kı�yı�sın�da�ki� bueş�siz� tab�lo,�Ka�ra�de�niz�Böl�ge�-si’nin� or�ta�sın�da� yer� alır.� İçAna�do�lu� Böl�ge�si’ne� kom�şuolan�Amas�ya’nın�de�ni�ze�kı�yı�sıyok�tur.� Ku�ze�yin�de� Sam�sun,gü�ne�yin�de�Yoz�gat,�do�ğu�sun�-da�To�kat�ve�ba�tı�sın�da�Ço�rumil�le�ri�var�dır.�Amas�ya�hem�ken�-di�si�ni� çev�re�le�yen� il�ler� ara�sın�-da�hem de Tür�ki�ye ge�ne�lin�decoğ�ra�fi� özel�lik�le�ri� ve� ku�ru�luşşek�li�ba�kı�mın�dan�ol�duk�ça�ka�-rak�te�ris�tik,� ay�rık�sı� bir� ya�pı�yasa�hip�tir.�Bu�ha�liy�le�hem�zo�ruba�şa�ran� inat�çı� tav�rı�nı,� hemde�do�ğa�ya�olan� aş�kı�nı� ser�gi�-ler.Nam-ı di�ğer “Şeh�za�de�ler�Şeh�-ri”dir.�Bir�de�vir�dün�ya�ya�hük�-me�den� Os�man�lı’nın� ba�şı�nage�çe�cek� pa�di�şah� oğul�la�rışeh�za�de�ler�Amas�ya’nın�anaç�-
lı�ğı�ve�cö�mert�li�ğiy�le�ye�tiş�miş�-tir.� Ya�vuz� Sul�tan� Se�lim� ve� II.Mu�rad� Amas�ya’da� doğ�muş�-tur.� Yıl�dı�rım� Ba�ye�zid,� Fa�tihSul�tan� Meh�met,� II.� Ba�ye�zid,III.� Mu�rad� ve� da�ha� bir�çok�la�rıAmas�ya’da�ye�tiş�miş�tir.�Şeh�rinilk�is�mi�Hi�tit�bel�ge�le�ri�ne�gö�reHak�miş�-�Har�şe�na�ola�rak�bi�li�-nir.�Bu�gün�Amas�ya�Ka�le�si’niniçin�de�yer�alan�te�pe�Har�şe�naDa�ğı�ve�te�pe�de�ki�ka�le�Har�şe�-na�Ka�le�si�ola�rak�da�isim�len�di�-ri�lir.� Har�şe�na� “Kut�lu� Akar�suŞeh�ri”� an�la�mı�na� ge�lir� veAmas�ya� ile� öz�deş�tir.� AmaPers�ler’in� yö�re�yi� fet�hin�denson�ra�Mit�hri�da�tes�Kral�lı�ğı�dö�-ne�min�de� ‘‘Amas�sei�a’’� ola�rakanıl�ma�ya�baş�la�nır�ve�bu� isimgü�nü�mü�ze� Amas�ya� ola�rakge�lir.�Ames�si�a� ise�“Ana�Tan�rı�-ça� Ma’nın� Şeh�ri”� an�la�mın�dayo�rum�la�nır.�Ye�şi�lır�mak� Amas�ya’da� GeçNeolotik�Çağdan�be�ri�uy�gar�-lık�la�ra� ha�yat� kay�na�ğı� ol�muş�-tur.� �Ay�rı�ca�Ir�ma�ğın�de�rin�va�-di�ler�içe�ri�sin�de�aç�tı�ğı�ge�çit�lerbin�ler�ce� yıl� Amas�ya’nın� İçAna�do�lu’yu� Kı�yı� Ka�ra�de�niz’ebağ�la�yan� en� gü�ven�li� yol� ol�-ma�sı�nı� sağ�la�mış� ve� böl�ge�de
23
uy�gar�lık�la�rın� de�vam�lı�lı�ğı�nıge�tir�miş�tir.�Bu� yüz�den� Amas�ya’da� Hat�ti�-ler,� Hi�tit�ler,� Frig�ler,� Kim�mer�-ler,� İs�kit�ler,� Med�ler,� Pers�ler,Ro�ma�İm�pa�ra�tor�lu�ğu,�Bi�zans,Ana�do�lu�Sel�çuk�lu�lar�ve�İl�han�-lı�lar,�Eret�na�Dev�le�ti�ve�ta�bii�kiOs�man�lı� İm�pa�ra�tor�lu�ğu� bü�-yük� iz�ler� bı�rak�mış�tır. Bu�günbu�iz�le�ri�ta�kip�et�mek�is�te�di�ği�-niz�de� hö�yük�ler�den� baş�la�ya�-bi�lir�si�niz.�Ova�sa�ray� Kö�yü�Ha�-mam�Te�pe�si,�Küm�pet,�Keş�lik,Ay�va�lı�pı�nar,� Dev�ret� ve� Yo�-ğurt�çu� Ba�ba� hö�yük�le�ri� si�ziKal�ko�li�tik�Çağ’a�gö�tü�rür.� KralKa�ya�Me�zar�la�rı,�Amas�ya�Ka�le�-si� ve�Şeh�za�de�ler�Mü�ze�si,�Ha�-ze�ran�lar� Ko�na�ğı� Et�nog�raf�yaMü�ze�si,�Amas�ya’da�ta�ri�he�ya�-pa�ca�ğı�nız�yol�cu�lu�ğun�önem�lidu�rak�la�rı�dır.� Hız�lı� bir� tur içinAmas�ya� Mü�ze�si’nde� şeh�rintüm�dö�nem�ler�de�ki�ya�şan�tı�sı�-na� da�ir� ka�lın�tı�la�rı� bir� ara�dabul�mak�müm�kün�dür.� Har�şe�-na�Da�ğı�üze�rin�de�ku�ru�lu,�yüz�-yıl�lar� bo�yun�ca� hem� bir� ka�le,hem� de� kent� yer�le�şi�mi� olanAmas�ya� Ka�le�si,� Ye�şi�lır�makNeh�ri�kı�yı�sın�da�ki�Ya�lı�bo�yu�di�-ye�isim�len�di�ri�len�sur�du�var�la�-rı� üze�rin�de� yer� alan� Os�man�lı
Ev�le�ri�ve�on�lar�ca�anıt�sal�ya�pı�-la�rı� ile� � Amas�ya’yı� eş�siz� kıl�-mak�ta� ve� mü�ze� kent� ola�rakko�num�lan�dır�mak�ta�dır. Amas�-ya�yıl�lar�bo�yun�ca�çok�önem�libi�lim� ada�mı,� sa�nat�çı,� şa�ir� veün�lü�isim�ler�yetiştirmiştir.�He�-kim� ve� cer�rah� Sa�bun�cuza�deŞe�re�fed�din,� ta�rih�çi�Aşık�Pa�şa,hat�tat�la�rın�Pi�ri�Şeyh�Ham�dul�-lah,� hat� sa�na�tı�nın� ‘Amas�yaEko�lü’nü� ya�ra�tan� Ya�kut-iMus�ta�si�mi,�hat�tat�ve�şa�ir�Ta�ci�-za�de�Ca�fer�Çe�le�bi,�dün�ya�ta�ri�-hi�nin� akı�şı�nı� de�ğiş�ti�ren� Fa�tihSul�tan� Meh�med� ve� ho�ca�la�rıAk�şem�sed�din�ve�Zem�bil�li�AliEfen�di,�ilk�di�va�nı�bu�lu�nan�ka�-dın� şa�ir� Mih�ri� Ha�tun� ve� birbaş�ka�ka�dın� şa�ir�Zey�nep�Ha�-tun�bu�isim�ler�den�ilk�ak�la�ge�-len�ler�dir. Bu�lu�na�bi�len�eser�le�ridün�ya�nın�bir�çok�di�li�ne�çev�ri�-len� ün�lü� coğ�raf�ya�cı� Stra�bonda� Amas�ya�lı�’dır.� Eser�le�rin�deAmas�ya’yı�“Be�nim�ken�tim� in�-san� eme�ğiy�le� ku�ru�la�bi�le�cekna�dir� gü�zel�lik�te� bir� kral�larken�ti�dir.”� söz�le�riy�le� ta�nım�lar.Amas�ya�lı� Stra�bon�“Ha�yal�gü�-cü�nün�gö�re�bil�dik�le�ri�as�la�yokedi�le�mez”�sö�zü�nün�sa�hi�bi�dir.1861� yı�lın�da� şeh�ri� zi�ya�reteden� Sey�yah� G.PER�RAT
Şecere,�Osmanlı�Dönemi
Boraboy�Gölü
25
“Amas�ya,� Ana�do�lu’nun� Ox�-ford’u!”�de�miş�tir.Bir� de� ölüm�süz� bir� aşk� ef�sa�-ne�si�var�dır�ki�Amas�ya’nın Fer�-hat�ile�Şi�rin’in�dağ�lar�da�ses�le�-ri�yan�kı�la�nır�san�ki hâlâ…Cum�hu�ri�yet ta�ri�hin�de deAmas�ya’nın� öne�mi�nin� al�tı�nıçiz�mek�ge�re�kir.�Kur�tu�luş�Mü�-ca�de�le�si�nin�en�önem�li�vi�raj�la�-rın�dan� bi�ri� bu�ra�da� dö�nü�lürve�kur�tu�lu�şun�stra�te�ji�si�bu�ra�-da� ke�sin�leş�ti�ri�le�rek,� 22� Ha�zi�-ran� 1919’da� hal�kın� bi�lin�ci�niuyan�dı�ra�cak� olan� Tür�ki�yeCum�hu�ri�ye�ti’nin�Do�ğum�Bel�-ge�si� � Amas�ya� Ge�nel�ge�si� ya�-yın�la�nır. Dik�yük�sel�ti�ler�le�çev�-ri�li� ol�sa� da� te�pe�le�ri� çok� yük�-sek� de�ğil�dir.� Düz�lük� alan�la�rıol�duk�ça� ve�rim�li� top�rak�lar�dır.Bu�iniş�çı�kış�la�rın�ya�rat�tı�ğı�do�-ğal�gü�zel�lik�se�gö�rül�me�ye�de�-ğer�dir.� İç� Ana�do�lu’nun� ka�ra�-sal� ik�li�min�den� et�ki�len�se� debu�va�di�şeh�ri�nin�al�çak�ke�sim�-ler�de�ken�di�ne�öz�gü�ılı�man�birik�li�mi� var�dır. Ta�rih� tu�riz�miy�lebe�ra�ber� do�ğa� zen�gin�lik�le�ri,ge�zi,�spor�ve�sağ�lık�tu�riz�miy�lede� Tür�ki�ye’nin� göz�be�be�ği�dirAmas�ya. Amas�ya� Bo�ra�boy
Gö�lü� Tabiat� Par�kı� (259� hek-tar), Ter�zi�köy� Kap�lı�ca�sı,� Ye�diKu�ğu�lar�Kuş�Cen�ne�ti�(Ye�di�KırBa�ra�jı), Ha�ma�mö�zü� Ter�malTe�sis�le�ri� Amas�ya’ya� gi�dipgez�me�den�dö�nül�me�me�si�ge�-re�ken�do�ğal�alan�lar�dır.�Amas�-ya’nın�dünyaca�meş�hur�‘Mis�-ket� El�ma�sı’,� özel� ‘Keş�ke�ği’,‘Toy�ga� Çor�ba�sı’, ‘Çi�çek� Bam�-ya�sı’�ve�‘Bak�la�lı�Yap�rak�Sar�ma�-sı”� ise� mu�hak�kak� ta�dıl�ma�sıge�re�ken� yö�re�sel� lez�zet�ler�dir.Amas�ya� ilin�den� alı�na�bi�le�cekşey�le�rin� ba�şın�da� ise,� şeh�rinsem�bol�le�rin�den� olan,� ken�di�-ne�has�ko�ku�ve�ta�dıy�la�Amas�-ya� mis�ket� el�ma�sı,� el�ma� pek�-me�zi,� ku�ru� çi�çek� bam�ya�sı,Amas�ya� Çö�re�ği� ve� ba�kır� se�-ma�ver� gel�mek�te�dir.� Ay�rı�ca,Amas�ya’lı�ka�dın�la�rın�el�eme�ğigöz� nu�ru� mı�sır� ca�la�zın�dan(mı�sır� ko�ça�nı� ka�bu�ğu)� ya�pı�-lan�el�işi�be�bek�ler,�gü�müş�ta�-kı�lar,� do�ku�ma�lar� ve� ki�lim�lergi�bi� çe�şit�li� he�di�ye�lik� ürün�le�ribul�mak�müm�kün�dür.
İş te bu bü yü lü gü zel lik lerma sa lı nın 40 adım lık ro ta -sı…
Amasya�Misket�Elması
Çorum Çayı
Hasan UğurluBarajı
Çekelek Irmağı
Taşhan
Burmalı Minare Camii
Çilehane Camii
AmasyaMüzesi
1- AMASYA KALESİ2- KRAL KAYA MEZARLARI3- YALIBOYU EVLERİ4- ŞEHZADELER MÜZESİ5- HAZERANLAR KONAĞI (MÜZE EV)6- ALÇAK KÖPRÜ7- AMASYA ARKEOLOJİ MÜZESİ8- MAKET AMASYA 19149- GÖK MEDRESE CAMİİ - TORUMTAY TÜRBESİ10- II. BAYEZİD KÜLLİYESİ11- BURMALI MİNARE CAMİİ12- AMASYA TAŞHAN13- SABUNCUOĞLU TIP VE CERRAHİ TARİHİ MÜZESİ14- ÇİLEHANE15- KUNÇ KÖPRÜ16- BÜYÜK AĞA MEDRESESİ17- SARAYDÜZÜ KIŞLA BİNASI MİLLİ MÜCADELE MÜZESİ VE KONGRE MERKEZİ18- STRABON19- FERHAT SU KANALI20- FERHAT İLE ŞİRİN AŞIKLAR MÜZESİ21- AMASYA BORABOY GÖLÜ VE TABİAT PARKI22- ŞİRVANLI CAMİİ23- YASSIHÖYÜK (OLUZ HÖYÜK)24- TERZİKÖY TERMAL TURİZM MERKEZİ25- GÖZLEK KAPLICASI26- YEDİKIR BARAJI (YEDİ KUĞULAR KUŞ CENNETİ)27- ÇELEBİ MEHMED MEDRESESİ VE SAAT KULESİ28- MERZİFON TAŞHANI29- SOFULAR CAMİİ30- KARA MUSTAFA PAŞA CAMİİ31- ABİDE HATUN CAMİİ32- PİRİ BABA TÜRBESİ33- YÖRGÜÇ RÜSTEM PAŞA CAMİİ
34- MADEN CAMİİ35- KÖPRÜLÜ MEHMED PAŞA CAMİİ36- GÜMÜŞHACIKÖY BEDESTENİ37- HAMAMÖZÜ KAPLICALARI38- ORMANCILIK KÜLTÜR EVİ39- AMASYA KÜLTÜR EVLERİ VE KADHİM (EL SANATLARI)40- TATMADAN DÖNMEYİN
HamamözüKaplıcaları
Yörgüç RüstemPaşa Camii
Büyükdere Çayı
Pıtraközü Çayı
Köprülü Mehmed Paşa Camii
Balıklı Göl
GümüşhacıköyBedesteni
Maden Camii
Gümüş Ovası
Gümüşsuyu Çayı
Sofular Camii
Çelebi Mehmed Medresesi
Piri Baba Türbesi
Merzifon Taşhanı
YedikırBarajı
Tersakan Çayı
Derinöz Barajı
GökçeliKalesi
Akınoğlu Çayı
Ballıca Çayı
Boraboy GölüTabiat Parkı
Gökdere Çayı
AMASYA KENT PLANI
HazeranlarKonağı
ŞehzadelerMüzesi
Alçak Köprü
Kunç Köprü
AmasyaKalesi
Saraydüzü Kışla Binası Milli Mücadele Müzesi ve Kongre Merkezi
20
208 18
Abide Hatun Camii
MerzifonOvası
Suluova Ovası
FerhatSu Kanalı
AmasyaKültür Evleri
Yassıhöyük / Oluz Höyük
TerziköyKaplıcası
BaraklıKalesi
Şirvanlı Camii
Destek Çayı
Kale Camii Türbe Hamam Kervansaray /Han
Müze Konak Köprü Medrese Manastır
Orman Yayla Şelale Kaplıca Kamp Trekking OltaBalıkçılığı
Vadi Havaalanı
İl İl Sınırı İlçe Sınırı Otoyol Anayol DemirYolu
Irmak
GözlekKaplıcası
OrmancılıkKültür Evi
Ferhatİle Şirin
28
1- AMAS YA KA LE SİKen�tin� ku�ze�yin�de�ki� Har�şe�naDa�ğı� üze�ri�ne� ku�rul�muş� olanka�le�nin� Ye�şi�lır�mak’tan� yük�-sek�li�ği� 262�m’dir.� Ka�le,� üze�ri�-ne� ku�rul�du�ğu� Har�şe�na� Da�-ğı’nın� adıy�la� da� bi�li�nir.Bugünkü� mevcut� mimaridokuların� önemli� bir� kısmıMithridatlı� Krallığı� dönemin-den� kalma� olan� kaleninŞadgeldi� Paşa� zamanındaonarılarak� elden� geçirildiğibilinmektedir� Amas�ya� Ka�le�siüç�bö�lüm�den�oluş�mak�ta�dır.a)�Har�şe�na�Ka�le�si: Ka�le�nin�enüst� zir�ve�si�ni� oluş�tur�mak�taolup,� bu�ra�da� He�le�nis�tik� Dö�-nem�de�ya�pıl�mış�sur�du�var�la�-rı,�de�ği�şik�dö�nem�ler�de�ya�pıl�-mış�sar�nıç�lar,�Ci�lan�bo�lu�Tü�ne�-li� Su� Sar�nı�cı� ve� ha�len� top�rakal�tın�da�bu�lu�nan�Os�man�lı�Dö�-ne�mi� Ma�hal�le�si� ka�lın�tı�la�rıyeralmaktadır.� Kale,� gü�nü�-müz� Amas�ya� kent� yer�le�şi�mi�-nin�eş�siz�man�za�ra�sı�nın�sey�re�-dil�di�ği� bir� alan�dır.� Har�şe�naKa�le�si’nin�or�ta�ke�si�min�de�yeralan� ve� MÖ� 4.� yüz�yıl�da� in�şaedil�miş� ol�du�ğu� an�la�şı�lan,halk� ara�sın�da� “Ci�lan�bo�lu� Tü�-ne�li”� ola�rak� ad�lan�dı�rı�lan� susarnıcı,�ana�ka�ya�içe�ri�si�ne�4�mge�niş�li�ğin�de� ve� 3,90� m� yük�-
sek�li�ğin�de� oyul�muş,� ta�ba�nı364� taş� ba�sa�mak�lı,� 181� muzun�lu�ğun�dadır�ve�su�sar�nı�cıka�zı�lar�la� açı�ğa� çı�ka�rıl�mış�tır.b)� Kız�lar� Sa�ra�yı� ve� Kral� Ka�yaMe�zar�la�rı�Ören�Ye�ri� (Or�ta�Ka�-le):�Amas�ya�Ka�le�si’nin�gü�neyetek�le�rin�de�yer�alan�böl�ge�de5�adet�anıt�sal�ka�ya�me�za�rı,�2adet� 14. ve� 15.� yüz�yıl�la�ra� aitSel�çuk�lu�ve�Os�man�lı�ha�mam�-la�rı� ile�bu�böl�ge�den�baş�la�yıpyer�yer�ka�ya�la�ra�oyul�muş,�Ye�-şi�lır�mak� Neh�ri’ne� ka�dar� inengiz�li�ge�çit�“Cey�lan�Yo�lu�Tü�ne�-li”� ve� He�le�nis�tik� Dö�nem� surdu�var�la�rı�yer�al�mak�ta�dır.c)�En�de�run�Ka�le�si�–�İçe�ri�Şe�hir(İç�Ka�le): Kız�lar�Sa�ra�yı�ile�Ye�şi�-lır�mak�Neh�ri� ke�na�rın�da�ki� surdu�var�la�rı� ara�sın�da� ka�lan� veha�len� Ha�tu�ni�ye� Ma�hal�le�siola�rak� ad�lan�dı�rı�lan� böl�ge�dees�ki� Os�man�lı� So�kak� do�ku�suiçe�ri�sin�de;� ca�mi�ler,� ha�mam�-lar,�Os�man�lı�çeş�me�le�ri,�mü�ze�-ler,� ta�ri�hi� ko�nak�lar,� 67� adettes�cil�li� ve� ha�len� ya�şam� ala�nıolan�es�ki�ko�nutlar,�bu�tik�otel�-ler,� pan�si�yon�lar,� res�to�ran�larve� � ka�fe�ler� yer� al�mak�ta�dır.Amas�ya�Ka�le�si�özel�bir�des�ti�-nas�yon� ola�rak� ele� alın�ma�sıge�re�ken�bir�alan�dır.
Amasya�Kalesi
29
Kral�Kaya�Mezarları
2- KRAL KA YA ME ZAR LA RI Kral� ka�ya� me�zar�la�rı,� Amas�yaKa�le�si’nin� gü�ney� etek�le�rin�dekal�ker�ka�ya�la�ra�oyul�muş�olananıt�sal� 5� adet� Mit�hri�da�tesKral�la�rı�na�ait�me�zar�lar�dır.�Me�-zar�la�rın� yük�sek�lik�le�ri� 7-14� mara�sın�da� olup,� me�zar� oda�sı�-nın�et�raf�la�rı�nı�çe�vi�ren�(U)�şek�-lin�de�(di�ni�ayin)�ko�ri�do�ru�bu�-lu�nur.� Taş� me�zar� oda�la�rı�nıniçe�risin�de�ölü�se�ki�le�ri�ve�la�hityer�le�ri�olup,�üzer�le�ri�to�noz�vedüz�dam�ör�tü�lü�dür.�Me�zar�larbir�bi�ri�ne� mer�di�ven�ler�le� bağ�-lan�mak�ta�dır.� He�le�nis�tik� Çağ(Mit�hri�da�tes�Kral�lı�ğı)�MÖ�299-180� yıl�la�rı�na� ta�rih�len�mek�te�-dir.�Ye�şi�lır�mak�va�di�si�için�de�iri�-li� ufak�lı� 21 adet� ka�ya�me�za�rıbu�lun�mak�ta�dır.� Kâ�ina�tın� Bü�-yük�Ra�hi�bi�Tes’in�me�za�rı�olanve�ka�ya�me�zar�la�rı�ara�sın�da�engü�zel� ör�nek�ler�den�bi�ri� Ay�na�lıMa�ğa�ra� ola�rak� ad�lan�dı�rı�lanme�zar�dır.�MÖ�2. yüz�yıl�da� ya�-pı�lan� anıt�sal� me�zar� oda�sı�nınüze�ri�ni� ör�ten� to�no�zun� iç� yü�-ze�yi�ne� kar�şı�lık�lı� ola�rak� 6� şaradet� ayak�ta� ve� cep�he�den� 12ha�va�ri�nin� ka�ya� yü�ze�yi�ne� re�-sim�le�ri�tas�vir�edil�miş�tir.�Bu�re�-sim�ler�me�zar�oda�sı�nın�Bi�zans
dö�ne�min�de�MS�8-9.� yüz�yıl�dake�şiş�ha�ne� ola�rak� ikin�ci� kul�la�-nı�mın�da�ya�pıl�mış�tır.�
3- YA LI BO YU EV LE RİSi�vil� mi�ma�ri�de,� ah�şap� bi�na�-lar�da� ge�le�nek�sel�Türk�mi�ma�-ri�si� öğe�le�ri� gö�rü�lür.� Cum�ba�lı,kır�ma� ça�tı�lı� ev�ler,� ge�niş� sa�-çak�la�rı� ve� ah�şap� süs�le�me�le�-riy�le� dik�kat� çe�ker.� Bu� ev�le�rinen� gü�zel� ör�nek�le�ri�ni� Ye�şi�lır�-mak� Ya�lı�bo�yu� Ev�le�ri� oluş�tu�-rur.� Amas�ya,� ge�le�nek�sel� si�vilTürk� mi�ma�ri�si� ör�nek�le�riy�leşe�hir�ci�lik� açı�sın�dan� zen�ginka�rak�ter�li�ve�ba�kım�lı�bir�kentgö�rü�nü�mün�de�dir.�1915�yı�lın�da�çı�kan�yan�gın�ne�-de�niy�le�Yü�zev�ler�Ma�hal�le�sin�-de�ki� ge�le�nek�sel� ma�hal�le�leryan�mış�tır.� Amas�ya’nın� hem
Yalıboyu�Evleri
30
mer�ke�zin�de� hem� de� Mer�zi�-fon� ve�Gü�müş�ha�cı�köy il�çe�le�-rinde� bu�gün�kü� kent� do�ku�-sun�da�ko�ru�na�bil�miş�olan�ge�-le�nek�sel�ko�nut�ör�nek�le�ri�gör�-sel�bir�şen�lik�tir.�Bu� mi�ma�ri� olu�şum,� Amas�yakent�mer�ke�zin�de�özel�lik�le�Ye�-şi�lır�mak�kı�yı�sın�da�ya�lı�bo�yun�-da�Ha�tu�ni�ye� ve� � So�fu�lar�ma�-hal�le�lerin�de,�Hel�kis,�Ha�cı�İl�yasve� Şam�lar� ma�hal�le�le�rin�degöz�len�mek�te�dir.� Dar� so�kak�-tan�çift�ka�nat�lı�ah�şap�bir�ka�pıile�girilen�et�ra�fı�ol�duk�ça�yük�-sek�du�var�lar�la�çev�ri�li,�dı�şa�ka�-pa�lı� bir� av�lu-bah�çe� ve� bubah�çe� içe�ri�sin�de� su� ku�yu�su,yaz�lık�ola�rak�kul�la�nı�lan�tan�dırve�ya�ocak�la�rın�yer�al�dı�ğı,�nar,dut� ve� in�nap� ağaç�la�rı�nın� se�-rin�let�ti�ği� av�lu� içe�ri�sin�de;� ha�-
rem�lik�ve�se�lam�lık�kı�sım�la�rın�-dan�olu�şan�ge�le�nek�sel�ve�yö�-re�sel�özel�lik�ler�ta�şı�yan�Amas�-ya� ev�le�ri,� sür�gü�lü� (gi�yo�tin)pen�ce�re�le�ri�nin� üst�le�rin�de�kiüç�gen� alın�lık�lı cep�he�le�riy�ledik�kat�çek�mek�te�dir.�
4- ŞEH ZA DE LER MÜ ZE SİAmas�ya� Şeh�za�de�ler� Mü�ze�si19’un�cu� yüz�yıl�da� � mes�kenama�cıy�la� in�şa�edil�miş�bir�ko�-nak�olup,�Geç�Os�man�lı�Dö�ne�-mi�ya�pı�la�rın�dan�dır.�Ye�şi�lır�makkı�yı�sın�da�Ya�lı�bo�yu’nda�şeh�rinka�le�ile�bir�lik�te�si�lu�eti�ni�oluş�-tu�ran,� yak�la�şık� 5� m� ge�niş�li�-ğin�de�ki�Amas�ya�Ka�le�si�sur�la�rıüze�rin�de� Al�çak� Köp�rü� ba�şın�-da�Ha�tu�ni�ye�Ma�hal�le�sin�de�in�-şa� edil�miş�tir.� 2007� yı�lın�daAmas�ya�Va�li�li�ği�ta�ra�fın�dan�as�-lı�na�uy�gun�ola�rak�ye�ni�den�in�-şa�edi�len�bi�na,� il�Özel� ida�re�siÖzel� Şeh�za�de�ler� Mü�ze�si� ola�-rak�2008�yı�lın�da�zi�ya�re�te�açıl�-mış�tır.� Mü�ze� iki� kat�lı� ah�şapbi�na�dan�oluş�mak�ta�dır.�Alt� kat�ta� Amas�ya’da� va�li�likya�pan�fa�kat�sul�tan�ol�ma�fır�sa�-tı� bu�la�ma�yan� şeh�za�de�le�rinbal�mu�mu�hey�kel�le�ri,�üst�kat�-ta�ise�Amas�ya’da�va�li�lik�ya�pıp,son�ra� Os�man�lı� Dev�le�ti’ndesul�tan� olan� (şeh�za�de)� pa�di�-şah�la�rın�balmu�mu�hey�kel�le�riser�gi�len�mek�te�dir.�
Şehzadeler�Müzesi
Şehzadeler�Müzesi
31
5- HA ZE RAN LAR KO NA ĞI(MÜZE EV)Ko�nak,� 1865� yı�lın�da� def�ter�-dar� Ha�san� Ta�lat� Efen�di� ta�ra�-fın�dan�yap�tı�rı�lıp�ab�la�sı�Ha�ze�-ran� Ha�nım’a� he�di�ye� edil�miş�-tir.�Üç�kat�lı�olan�ya�pı,�ha�rem�-lik,�se�lam�lık�gi�bi�bö�lüm�le�riy�lekla�sik� Os�man�lı� Ko�na�ğı� ti�pin�-de�dir.� Ha�ze�ran�lar� Ko�na�ğı1979�yı�lın�da�Kül�tür�ve�TurizmBakanlığı ta�ra�fın�dan� ka�mu�-laş�tı�rı�la�rak� res�to�ras�yo�nu� ya�-pıl�mış�tır.�1983�yı�lın�da�Et�nog�-raf�ya� Mü�ze�si (mü�ze� ev) ola�-rak� açıl�mış�tır. Ha�ze�ran�lar� Ko�-na�ğı’nda�Amas�ya’nın�19.�yüz�-yıl�gün�lük�ya�şa�mı�nı�ve�sos�yalha�ya�tı�nı�yan�sı�tan�giy�si�ler,�ha�lıve� ki�lim�ler,� mut�fak� araç� ge�-reç�le�ri,� ka�dın� sü�sü� ve� ta�kı�sıgi�bi� et�nog�ra�fik� eser�ler� ser�gi�-len�mek�te�dir.�
6- AL ÇAK KÖP RÜ Ro�ma� Dev�rin�de� GeçHellenistik� /� Erken� RomaDönemi,� Amas�ya� Ka�le�si’yle(ak�ro�pol)� kar�şı� ma�hal�le�lerara�sın�da�ki�gi�diş�ge�liş�le�ri�sağ�-la�mak� ama�cıy�la� Ye�şi�lır�maküze�ri�ne� in�şa�edil�miş�tir.�Kar�şı�-da� bu�lu�nan� Ro�ma� dö�ne�mi
an�tik� ken�ti� ka�lın�tı�la�rı� gü�nü�-müz�de� şeh�rin� 6-7� m� da�haaşa�ğı�da� bu�lun�ma�sı� ve� za�-man�la� ne�hir� ya�ta�ğı�nın� yük�-sel�me�si� so�nu�cu� köp�rü� ke�-mer�le�ri� aşa�ğı�da� kal�mıştır.Amas�ya�Va�li�si�Zi�ya�Pa�şa�ta�ra�-fın�dan� 1865’te� köp�rü� an�tikke�mer�le�ri�üze�ri�ne�ayak�lar� in�-şa�edi�le�rek�gü�nü�mü�ze�ka�dargel�miş�tir.
7- AMAS YA ARKEOLOJİ MÜ ZE Sİ1925’de� kurulan� AmasyaMüzesi� önceleri� muhtelifbinalarda� hizmet� vermiştir.1980�yılında�şimdiki�modernbinasına� taşınan� müzedeGeç� Neolitik� Erken� Kalkolitik
Alçak�Köprü
Hazeranlar�Konağı
32
Çağ’dan� itibaren� Tunç� Çağı,Hitit,� Urartu,� Frig,� İskit,� Pers,Helenistik,� Roma,� Bizans,Selçuklu� ve� OsmanlıDönemlerine� ait� 13� ayrımedeniyetin� eserlerini� birarada�görmek�mümkündür.�Müze� binasının� batısındabulunan�müze�bahçesi� içeri-sinde�Hitit,�Helenistik,�Roma,Bizans,� İlhanlı,� Selçuklu� veOsmanlı�Dönemlerine�ait�taşeserler� sergilenmektedir.Daha� önce� müzenin� bahçe-sinde� bulunan� ve� SelçukluSultanı� I.� Mesud’a� ait� olantürbe� içinde� sergilenenİlhanlılar� dönemine� ait� 14.yy.’dan� kalma� mumyalarMüze� içerisindeki� özel� birbölümde� sergilenmektedir.İlhanlıların� Anadolu’dakihakimiyetleri� döneminde
Amasya’�da�nazırlık�ve�emirlikyapmış�kişilere�ve�yakınlarınaait� mumyaların� bulunduğubu� bölüm,� müzenin� en� ilgiçeken�yerlerinden�birini�oluş-turmaktadır.�Müzede�ziyaretçilerin�amatörmakinelerle� fotoğraf� vegörüntü�almalarına�izin�veril-mektedir.
8- MİNYATÜR AMASYAMÜZESİ (MAKET AMASYA1914) Minyatür� Amasya� Müzesi,1914� yılında� çekilmiş� bir� fo-toğraftan�esinlenerek�yapılantarihi� bir� kent� maketidir.Sultan� Beyazıt� Külliyesininimaret� binasının� bir� salonuiçinde,�80�m²�lik�bir�alanda�yeralır.�O�yılların�şehir�dokusunuve� kültürel� yapısını� birebiryansıtan� nostaljik� bir� görü-nüm� arz� etmektedir.Ayrıcalıklı� kılan� özelliği;mekân� ve�mimari� yapılarınınyanı� sıra� dağlarıyla,� akanYeşilırmağı� ile� treniyle,� bellinoktalarda� hareket� halindekifigürleri� ile� gündüzünü� izler-ken;� 2300� yıldız� simülasyonuve� şehir� aydınlatmaları� ilegecesini� de� yaşayacağınız
Amasya�Arkeoloji�Müzesi
Minyatür�Amasya�müzesi
33
bütün�bir�Amasya�canlandırıl-maya� çalışılmıştır.� � Burayıgezen� ziyaretçiler� gerekTürkçe�gerek�ingilizce�sunum-larını�dinleyebilir�ve�ziyaretle-ri�boyunca�hafif�bir�müzik�eşli-ğinde�şehrin�seslerini�dinleye-bilir,� renk� ve� ışık� oyunlarıylayaratılan� atmosferde� yüz� yılöncesinin� Amasya’� sını� yaşa-yabilirler.
9- GÖKMED RE SE CA Mİİ - TO RUM TAY TÜR BE Sİ Bir� Sel�çuk�lu� ese�ri� olanGökmed�re�se�Ca�mi�i,�Va�kıf�larAr�şi�vi’nde�yer�alan�bir�vak�fi�-ye� kop�ya�sı�na� gö�re� Amas�yaVa�li�si� Emir� Sey�fed�din� To�-rum�tay� ta�ra�fın�dan� 1266-1267�yı�lın�da�in�şa�edil�miş�tir.Mü�ze�de�ser�gi�le�nen�ca�mi�ninka�pı�sı�üze�rin�de�“Ame�li�Ebu’l
Müs�lim� el-Nec�car”� şek�lin�desa�nat�kâr�is�mi�ve�ril�mek�te�dir.Küm�be�ti�nin� kü�la�hın�da�kitur�ku�vaz� sırlı� tuğlalardanha�re�ket�le�“Gökmed�re�se”�adıve�ri�len�ya�pı�ca�mi�ve�med�re�-se ola�rak� çift� iş�lev�li� ya�pıl�-mış�tır.� Ya�pı�ya� mer�di�ven�ler�-le� çı�kı�lan� ey�van�dan� gi�ril�-mek�te�dir.� � Ey�va�nın� iki� ya�-nın�da� iki� za�vi�ye� oda�sı� yeral�mak�ta�dır.� Ca�mi�nin� do�ğu�-su�na� ka�re� plan�lı� tür�be� ek�-len�miş�tir.�Tür�be�ye� ca�mi�deney�van� şek�lin�de� dü�zen�le�nenbir� gi�riş�le� ge�çil�mek�te�dir.� Be�-den�du�var�la�rı�taş,�kas�na�ğı�vekü�la�hı� tuğ�la�dan� in�şa� edi�lentür�be,�özel�lik�le�kas�na�ğın�da�kisır�lı� tuğ�la� süs�le�me�le�ri�açı�sın�-dan� dö�ne�mi�nin� en� önem�liör�nek�le�ri�ara�sın�da�yer�al�mak�-ta�dır.� Torumtay� Türbesi,
Torumtay�Türbesi
Gökmedrese�
34
Gökmed�re�se�Ca�mii�ya�nın�da�-dır.� Amas�ya�Va�li�si� Sey�fed�dinTo�rum�tay� ta�ra�fın�dan� 1278ta�ri�hin�de,�dik�dört�gen�plan�daiki� kat�lı� ola�rak� kes�me� taş�tanyap�tı�rıl�mış�tır.� Ana�do�lu’da�kiaz� sa�yı�da�� dik�dört�gen� plan�lıör�nek�ler�den� bi�ri�dir.� Ya�pı�nıncep�he�le�rin�de�ki� pa�yan�da�larüze�rin�de�ki� be�ze�me�ler� 13.yüz�yı�lın� ikin�ci� yar�ısın�dan� iti�-ba�ren� ge�liş�me�ye� baş�la�yanyü�zey�den� ka�ba�rık� be�ze�mean�la�yı�şı�na� uy�gun� bir� tarz�daiş�len�miş�tir.�
10- II. BA YE ZİD KÜL LİYE Sİ 1485-1486� yılları� arasında,Amasya� Valisi� ŞehzadeAhmet� tarafından� babası
Sultan�II.�Bayezid�adına�yaptı-rılmıştır.�Cami,�medrese,�ima-ret�ve�şadırvandan�oluşan�birkülliye� olan� yapının� mimarıŞemseddin� Ahmet’tir.Caminin� güneydoğu� köşe-sinde� bulunan,� ŞehzadeAhmet’in� küçük� yaşta� ölenoğlu� Şehzade� Osman’a� aittürbe� yapıya� sonradaneklenmiştir.� Yan� mekanlı,� yada�zaviyeli� cami�mimarisiningüzel� örneklerinden� olanCaminin�mukarnas� süsleme-li,� ihtişamlı� taç�kapısı�üzerin-deki�üç� satırlık�mermer�kita-besini� Hattat� Şeyh� Ali� BinMezid� yazmıştır.� Avlu� orta-sında� yer� alan� 12� kenarlışadırvan,� 12� sütunun� taşıdı-ğı,� 12� yüzlü� sivri� piramit� birçatıyla� örtülüdür.� Camininbatı�yönünde�“U”�planlı�med-rese�bulunur.�Külliyeyi�çevre-leyen� avlunun�batı� duvarınabitişik� olarak� inşa� edilmişolan�medrese,� ortada� geniş-çe�bir�avlu,�avlunun�etrafındakubbeli� revaklar�ve� � arkasın-daki� öğrenci� hücrelerindenoluşur.� Evliya� Çelebi’ninAmasya’da�bulunan�on�med-reseden� en� süslü� ve� enbakımlısı� olarak� anlattığıSultaniye� Medresesi,� 1922yılından� beri� � İl� HalkKütüphanesi� ve� el� yazması
II.�Bayezid�Külliyesi
II.�Bayezid�Külliyesi
35
eserler� olarak� kullanılmakta-dır.�“L”�planlı�İmaret�ise�cami-nin� doğusundadır.� İmaret’indikdörtgen�olan�asıl�mekan-larının� üzeri� tonozlarla� örtü-lüdür.� Bu� mekanların� önün-de,� İmaret’in� camiye� bakanyüzlerinde�küçük�kubbelerleörtülü� revaklar� bulunur.İmarethane’nin� dikdörtgensalonu� bugün� MaketAmasya�Müzesi’ne�ev�sahip-liği�yapmaktadır,�buna�ilave-ten�ikinci�bir�müze�olarak�daİmaret� Müzesi� de� ziyareteaçılmıştır.
11- BUR MA LI MİNA RE CA Mİİ De�re� Ma�hal�le�si’nde� yer� al�-mak�ta�dır.�Ya�pı�nın�gi�riş�ka�pı�-sı�üze�rin�de�ki�in�şa�ki�ta�be�si�negö�re� 1243� yı�lın�da� II.� Gı�ya�-sed�din� Key�hüs�rev’in� Ve�zi�ri
Nec�med�din� Fer�ruh� Bey� vekar�de�şi�Haz�ne�dar�Yu�suf�Beyta�ra�fın�dan�yap�tı�rıl�mış�tır.�Ca�-mi�nin� gi�riş� cep�he�si�nin� solkö�şe�si�ne� bi�ti�şik� ola�rak� kes�-me�taş�tan,�pi�ra�mit�ça�tı�lı�ola�-rak�in�şa�edil�miş�küm�bet�“Cu�-mu�dar� Bey� Tür�be�si”� ola�rakbi�lin�mek�te�dir.�Mü�ze�de�ki�Cu�-mu�dar�Bey�ve�Abuş�ka�No�yinBey’in�mum�ya� ce�set�le�ri� bu�-ra�dan�mü�ze�ye�na�kil�edil�miş�-tir.� 17.� yüz�yıl�da� ya�pı�lan�mi�-na�re�si� Os�man�lı� mi�ma�ri�si�ninilk� de�vir� özel�lik�le�ri�ni� ta�şı�-mak�ta�dır.�Ah�şap�min�be�ri�ki�-ta�be�li� olan� eser� “Mah�ke�meCa�mi�i”�ola�rak�da�bi�lin�mek�te�-dir.�
12- AMAS YA TAŞ HANAmas�ya� Mu�ta�sar�rı�fı� Rah�tu�-van�Ha�cı�Meh�met�Pa�şa�ta�ra�-fın�dan� 1699� yı�lın�da� ya�pı�lan
Amasya�Taşhan
Burmalı�Minare�Camii
36
ya�pı,� dik�dört�gen� plan�lı�dır.Ya�pı�nın� alt� ve� üst� kat�la�rın�-da�ki�odalarla da�bağ�lan�tı�lı�içba�tı�cep�he�de�dı�şa�rı�ya�açı�lanbir� taç� ka�pı� bu�lun�mak�ta�dır.Do�ğu-ba�tı� ve� ku�zey�de� dışcep�he�ler� bi�rin�ci� kat� bo�yun�-ca� to�noz�lu�dük�kân�lar�la�çev�-ri�li�dir.� Ori�ji�na�lin�de,� be�dendu�var�la�rı�kes�me�tuğ�la�sı�ra�la�-rı� ile� iki� kat� ha�lin�de� yük�sel�-mek�te�dir.
13-SABUNCUOĞLU TIP VECERRAHİ TARİHİ MÜZESİ ( DARÜŞŞİFA – BİMARHANE)1308� yılında� İlhanlı� SultanıMuhammed� OlcaytuHüdabende'nin�hanımı�YıldızHatun�tarafından�azatlı�kölesiAmber� bin� Abdullah'a� inşaettirilmiştir.� � Darüşşifaa,� şifadağıtılan� yer,� Bimarhane� isehastane�anlamına�gelmekte-dir.�Kuruluş�amacı�sağlık�mer-kezi� olan� Bimarhane,� FatihSultan� Mehmet� döneminde
burada� başhekimlik� yapanSabuncuoğlu� Şerefeddinsayesinde�cerrahi�müdahale-lerin�yapıldığı�yer�haline�gel-miştir.� Amasyalı� bir� hekimolan� Sabuncuoğlu� buBimarhanede�“Cerrahiyet-i� alHaniye”�isimli�tıbbi�minyatür-lerle� süslü� bir� kitap� yazarakdönemin� padişahı� FatihSultan�Mehmet’e�sunmuştur.Bugün� müze� olanBimarhanede;� SabuncuoğluCerrahi� Aletleri� veCerrahiyet-i�al�Haniye�(1465),Mücerreb-Name� (1468),kitaplarının� kopyalarının� yeraldığı�sergi�salonu,�akıl�ve�ruhsağlığı� bozuk,� psikolojiktedaviye�ihtiyaç�duyan�hasta-ların� müzik� ve� su� sesiyletedavilerinin� gerçekleştiril-mesi� amacıyla� kullanılanmüzik� ve� makam� unsurları-nın� yer� aldığı� müzik� salonu,müzik� icrasının� haftanın� üçakşamı�gerçekleştirildiği�açıkavlusu� ve� eyvanıyla� AmasyaBelediyesi� KonservatuarıKonser�Alanı�bulunmaktadır.��
14- Çİ LE HA NE Amas�ya�Bey�ler�be�yi�Ya�kup�Pa�-şa� ta�ra�fın�dan� 1412/1413� yı�-lın�da� in�şa� et�ti�ri�len� ya�pı� birhal�ve�ti�tek�ke�si�dir.�Bir�ko�ri�dor�-la� bir�le�şen� iki� fark�lı� bö�lüm�-den� olu�şan� tek�ke�nin� ku�zey�-
Darüşşifa�(Bimarhane)
Çilehane�Camii
37
de�ki�bi�ri�min�de�ka�re�plan�lı�vekub�be�li�bir�se�mah�ha�ne�ile�bi�-ri� tür�be� ola�rak� de�ğer�len�di�ri�-len�iki�ka�re�plan�lı�me�kân�bu�-lun�mak�ta�dır.� Ko�ri�do�run� gü�-ne�yin�de�ki� bi�rim� ise� or�ta�daka�re�plan�lı�ve�kub�be�li,�mes�citkıs�mı�ile�bu�nun�iki�ya�nın�da�kizi�kir� oda�la�rın�dan�oluş�mak�ta�-dır.� Gü�nü�müz�de� Pir�ler� Par�kıola�rak� ad�lan�dı�rı�lan� böl�ge�demi�ma�ri� iş�çi�li�ğiy�le� dik�kat� çe�-ken�Pir�il�yas�ve�Pir�Ham�dul�lahtür�be�si��bu�lun�mak�ta�dır.
15- KUNÇ KÖP RÜ 14.�yüz�yıl�da�Sel�çuk�lu�Hü�küm�-da�rı� Sul�tan� Me�sut’un� kı�zıHun�di�Ha�tun�ta�ra�fın�dan�yap�-tı�rıl�mış�tır.� Ba�ye�zid�pa�şa� ile
Şam�lar�ma�hal�le�le�ri�ni�bir�bi�ri�nebağ�lar.�Üç�bü�yük�ayak�üze�rin�-de�ki�ge�niş�ke�mer�açık�lı�ğı�har�-puş�ta�ola�rak�in�şa�edil�miş�köp�-rü�le�rin�dik�kat�çe�ke�ni�dir.
16- BÜ YÜK AĞAMED RE SE Sİ Ki�ta�be�si�ne�gö�re�Sul�tan�II.�Ba�-ye�zid’in� Ka�pı� Ağa�sı� Hü�se�yinAğa� ta�ra�fın�dan�1489� ta�ri�hin�-de� in�şa�edi�len�med�re�se�fark�lıplan� şe�ma�sı� ile� dik�kat� çek�-mek�te�dir.�Se�kiz�gen�plan�lı,�se�-kiz�ge�nin çap�raz� ke�nar�la�rı�nınek�sen�le�rin�de� kub�be�li� ey�van�-la�ra� yer� ve�ril�miş,� av�lu�nungüneyine tüm�cep�he�yi�kap�la�-ya�cak� bü�yük�lük�te� ka�re� plan�lıve�kub�be�li�bir�ders�ha�ne�oda�-
Kunç�Köprü
Büyük�Ağa�Medresesi
38
sı�yer�leş�ti�ril�miş�tir.�Bu�oda�be�-den�du�var�la�rın�dan�dı�şa�çı�kın�-tı� oluş�tur�ma�sı� ve� ka�pı�sıönün�de�ki� re�vak� bi�ri�mi�ninkub�be� ile� ör�tü�lü� ol�ma�sı� açı�-sın�dan�dik�kat�çek�mek�te�dir.�
17- SA RAY DÜ ZÜ KIŞ LA BİNA SI MİL Lİ MÜ CA DE LEMÜ ZE Sİ VE KON GRE MER KE ZİMil�li� Mü�ca�de�le� dö�ne�min�deAta�türk� ve� ar�ka�daş�la�rı�na� evsa�hip�li�ği�yap�mış�olan�Amas�-ya,� Tür�ki�ye� Cum�hu�ri�ye�ti’ninku�ru�lu�şun�da� ve� mil�li� mü�ca�-de�le�de� önem�li� bir� ye�re� sa�-hip�tir.�Mil�li�Mü�ca�de�le� dö�ne�-min�de�Sam�sun’dan�son�ra�12Ha�zi�ran� 1919’da� Amas�ya’yage�len� Ata�türk,� Sa�ray�dü�züKış�la� Bi�na�sı’nda� uzun� sü�renmü�za�ke�re�ler� so�nu�cu� 21-22Ha�zi�ran�1919’da�Amas�ya�Ge�-nel�ge�si’ni� bü�tün� ulu�sa� du�-yur�muş�tur.� Kış�la� Bi�na�sı,Cum�hu�ri�ye�ti�mi�zin� Do�ğumBel�ge�si�olan�“Amas�ya�Ge�nel�-ge�si”nin bü�tün�Dün�ya’ya�du�-yu�rul�du�ğu� yer� ol�ma�sı� ba�kı�-mın�dan� ya�kın� ta�ri�hi�miz�deönem�li� bir�me�kân� ol�ma� du�-ru�mu�na� gel�miş�tir.� Şam�larMa�hal�le�si� gi�ri�şin�de� 2007� yı�-lın�da�es�ki�dış�gö�rü�nü�me sa�-dık� ka�lı�na�rak,� re�kons�trük�si�-yon� ola�rak� bu�gün�kü� gö�rü�-
nü�mü�ne� ka�vuş�muş�tur.Müzede�Ata�türk�ve�he�yet�te�-ki� ar�ka�daş�la�rı�nın� 12�Ha�zi�ran1919�gü�nü�sa�at�17:00’de�Ku�-lis�te�pe� mev�ki�in�de� Amas�ya�lıhe�yet� ta�ra�fın�dan� kar�şı�la�nışan�la�rı� bal�mu�mu� hey�kel�ler�lecan�lan�dı�rıl�mış�tır. Bi�na�da� ay�-rı�ca� Amas�ya� Ge�nel�ge�si’nines�ki� ve� ye�ni� nüs�ha�la�rı,� Mil�limü�ca�de�le� yıl�la�rın�dan� ka�lansi�lah�ve�ev�rak�la�rın�kopyaları-nın� ser�gi�len�di�ği� Mil�li� Mü�ca�-de�le�Mü�ze�si�bu�lun�mak�ta�dır.�
18- STRA BON (MÖ 64 - MS 24)Ün�lü� coğ�raf�ya�cı� ve� ta�rih�çiStra�bon,� MÖ� 64� yı�lın�daAmas�ya’da� doğ�muş�tur.� Var�-lık�lı� bir� ai�le�ye� sa�hip� olanStra�bon,� iyi� bir� eği�tim� gör�-müş� ve� bir�çok� ye�re� se�ya�hatet�miş�tir.� Ge�zi�le�rin�den� el�deet�ti�ği�bil�gi�ler�le�ta�rih,�coğ�raf�-ya� ve� fel�se�fe� ko�nu�la�rın�daeser�ler�ver�miş�tir.�Ta�rih�le�il�gi�li43� cilt�ten� olu�şan� ki�ta�bı� His�-to�ri�ka�Hypom�ne�ma�ta�(Ta�rih�-sel�Tas�lak�lar)��ese�rin�den�ge�ri�-ye� çok� kü�çük� bö�lüm�ler� kal�-mış�tır.� Dö�ne�min� bil�gi�le�ri�negö�re�ha�zır�lan�mış�dün�ya�coğ�-raf�ya�sı�nı� an�lat�tı�ğı� Ge�og�rap�-hu�me�na� ve�ya� Ge�og�rap�hi�ka(Coğ�raf�ya)�ki�ta�bın�da,�sa�de�cecoğ�raf�ya� bil�gi�le�ri� de�ğil� ay�nı
Saraydüzü�Kışla�Binası�Milli�Mücadele�Müzesi�ve�Kongre�Merkezi
39
za�man�da� ta�ri�hi� coğ�raf�ya� vecoğ�raf�ya�nın� fel�se�fe�si� de� eniyi� şe�kil�de� an�la�tıl�mak�ta�dır.Se�ya�hat�le�rin�den� son�ra� ‘‘be�-nim� mem�le�ke�tim’’� de�di�ğiAmas�ya’ya� dö�ne�rek� ha�ya�tı�-nın� ge�ri� ka�lan� kıs�mı�nı� bu�ra�-da�ge�çir�miş�tir.�MS�24�yı�lın�daAmas�ya’da�öl�müş�tür.� Şeh�za�-de�ler� ge�zi� yo�lun�da� hey�ke�libu�lun�mak�ta�dır.
19- FER HAT SU KA NA LI He�le�nis�tik� dö�nem�de,� ka�lekar�şı�sın�da�ki� an�tik� Amas�yaken�ti�nin� su� ge�rek�si�ni�mi�nikar�şı�la�mak�için�ya�pıl�mış�iç�mesu�yu�ile�tim�ya�pı�sı�dır.�Su�te�ra�-zi�sis�te�mi�ne�gö�re�ka�nal�lar�in�-şa� edil�miş�tir.� Uzun�lu�ğu� 25km’dir.� Ova�sa�ray� Kırk�gözmev�ki�in�den� baş�la�yan� ka�nal,yer�yer�top�rak�al�tın�da�to�noz�-lu� bir� bi�çim�de� olup,� Fer�hatAra�sı� mev�ki�in�de� ka�ya�la�raoyul�muş�şe�kil�de�dir.�Gök�med�-re�se,� Yü�zev�ler� Ma�hal�le�le�ri�nige�çe�rek� Be�ya�zıt�pa�şa� Ma�hal�-le�si’nde� � son� bul�mak�ta�dır.Halk� ara�sın�da�ki� yay�gın� ef�sa�-ne�ye�gö�re�bu�ka�nal�lar�sev�gi�li�-si� Şi�rin'e� ka�vuş�mak� için�dağ�-la�rı� de�len� Fer�hat� ta�ra�fın�danya�pıl�mış�tır.� “Fer�hat� ile� Şi�rin”ola�rak�bi�li�nen�bir� sev�da� söy�-len�ce�si�nin� Ana�do�lu’da�ki� enönem�li�sim�ge�le�rin�den�bi�ri�dir.
Ya�pı�nın� coğ�ra�fik� ko�nu�mu�na,ça�pı�na,�uzun�lu�ğu�na�ba�kı�lır�sadö�ne�min� ko�şul�la�rın�da� yüz�-ler�ce� in�sa�nın� ça�lış�ma�sıy�laoluş�tu�ğu�nu� söy�le�mek� ka�çı�-nıl�maz�dır.� Ka�na�lın� ka�lın�tı�la�rıFer�hat�Ara�sı�mev�ki�in�de�gö�rü�-le�bi�lir.
20- FER HAT İLE ŞİRİNAŞIKLAR MÜZESİAmasya� Belediyesince� yapı-lan�müzeye�adını�veren�efsa-ne� aşkın,� yürekleri� titretenhikayesi� şu� şekildedir:� Söy�-len�ce�odur�ki�nak�kaş�lık�ya�panFer�hat,� Amas�ya� Sul�ta�nı’nınkar�de�şi�Şi�rin’e�sev�da�lan�mış�tır.Fer�hat,�Amas�ya�Sul�ta�nı�Meh�-me�ne�Ba�nu’ya,�kız�kar�de�şi�Şi�-rin� için�dü�nür�cü�gön�de�rir,� is�-te�tir.�Sul�tan,�Şi�rin’i�ver�mek�is�-te�me�di�ği� için� ol�ma�ya�cak� biriş� is�ter�de�li�kan�lı�dan: “şe�hir�desu�yok.�Fer�hat�su�yu�şeh�re�ge�-tir�sin,�Şi�rin’i�ve�re�yim.”�der.�Su,“Şa�hin�ka�ya�sı”�de�nen�uzak�mıuzak,�sert�mi�sert�bir�yo�lu� iz�-le�ye�rek�ge�le�bi�lir�an�cak�ken�te.Ama� yi�ğit� adam�dır� Fer�hat,gön�lün�de� Şi�rin’in� aş�kı� var�dır.Alır� kü�lün�gü� eli�ne,� vu�rur� ka�-ya�la�rın�böğ�rü�ne.�Ka�ya�lar�ya�rı�-lır,� yol� ve�rir� su�ya.� Meh�me�neBa�nu,�ba�kar�ki�Fer�hat�ka�za�na�-cak,�bir�ca�dı�bul�du�rur�ve�yol�-lar�Fer�hat’ın�su�ka�na�lı�nı�aç�tı�ğı
Ferhat�ve�Şirin�Aşıklar��Müzesi
40
Boraboy�Gölü
ye�re.�Ca�dı�Fer�hat’a�şöy�le�der:“Ne� vu�rur�sun� ka�ya�la�ra� böy�lehırs�la,� Şi�rin’in� öl�dü.”� Bu� sözFer�hat’ı�bi�tir�miş�tir.�“Şi�rin�yok�-sa,� dün�ya�da� ben� na�sıl� ya�şa�-rım� ki!” di�ye�rek� elin�de�ki� kü�-lün�gü�gö�ğe�fır�la�tır.�Şu�ur�suz�caatı�lan� kü�lünk,� Fer�hat’ın� ba�şı�-na�dü�şer.�Uzun�ve�ağır�de�mi�-rin� aç�tı�ğı� ya�ray�la� Fer�hat� ora�-cık�ta,�aş�kı�için�aç�tı�ğı�su�yo�lun�-da�ölür.�Ölür�ken öy�le�bir�se�daeder� ki�“ŞİRiN”� di�ye,� yer� gökin�ler.� Ses�le�ni�şi�nin� yan�kı�sı� za�-ten� ku�la�ğı� ka�ya�lar�da�olan� şi�-rin’e�ula�şır.� Fer�hat’ın�öl�dü�ğü�-nü�du�yan�Şi�rin,�ko�şar�ka�ya�lık�-la�ra�ve�ken�di�ni�ka�ya�lık�lar�danaşa�ğı� atar.� Can�sız� vü�cu�duuza�nır,�Fer�hat’ın�ya�nı�na.�
21- AMAS YA BO RA BOY GÖ LÜ VE TABİAT PARKITa�şo�va�il�çe�mer�ke�zi�ne�21�kmme�sa�fe�de�yer�alan�do�ğa�ha�ri�-ka�sı�Bo�ra�boy�Gö�lü,�de�niz�den1.050� m� yük�sek�lik�te� kü�çükbir�akar�su�yun�et�ra�fın�dan�ge�-len� yı�kın�tı�lar�la� tı�kan�ma�sı� so�-nu�cu� oluş�muş,� do�ğal� bir� setgö�lü�dür.�Amas�ya’nın�en�yük�-sek� da�ğı� olan� Ak�dağ’ın� ku�-zeydo�ğu�sun�da� bu�lun�mak�ta�-dır.�Gö�lün�oluş�tur�du�ğu�do�ğalgü�zel�lik�ler� ya�nın�da,� et�ra�fın�-da�ki�ka�yın,�sa�rı�çam,�me�şe�vegür�gen�ler�den� olu�şan� ka�rı�şıkor�man� ör�tü�sü� de� bu�ra�nınöne�mi�ni� ar�tır�mak�ta�dır.� Bo�ra�-boy�Gö�lü,�bun�ga�lov�ev,�res�to�-
ran,�yü�rü�yüş�par�kur�la�rı,�kampve�pik�nik�alan�la�rıy�la�yer�li� ya�-ban�cı� zi�ya�ret�çi�le�rin� uğ�ra�dı�ğıbir� mer�kez� du�ru�mun�da�dır.Ha�len� ça�lış�ma�la�rı� sü�renAmas�ya�Bo�ra�boy�Gö�lü�TabiatParkı�Su�luo�va�il�çe�si�ne�22�km,Amas�ya-Mer�zi�fon� Ha�va�ala�nı�-na�47�km,�Amas�ya�ili�ne�61�kmme�sa�fe�de�dir.� Tüm� yay�la�larher� mev�sim� fark�lı� çi�çek�ler�lebe�ze�nir.� Çok� sa�yı�da�ki� en�de�-mik� bit�ki� tür�le�ri� çi�çek� aç�maza�ma�nın�da� fark�lı� renk� cüm�-büş�le�ri�oluş�tu�rur.�Sa�rı�çi�çek�le�-riy�le� gör�sel� bir� ha�zi�ne� olanSa�rı�çi�çek�Yay�la�sı� da� adı�nı� buçi�çek�ler�den� al�mış�tır.� Yö�re�selgö�çe�be�yay�la�kül�tü�rü�nün�yo�-ğun�ya�şan�dı�ğı�böl�ge�de,�yay�laev�le�ri�de�bu�lun�mak�ta�dır. De�-ri�nöz� Kan�yo�nu� bu� alan�da�kien� özel� yer�ler�den� bi�ri�si�dir.Her�mev�sim�fo�toğ�raf�çek�me�-ye�el�ve�riş�li�alan�lar�ya�ban�ha�-ya�tı� zen�gin�li�ği�ne� sa�hip� olup,bir�çok�me�me�li�hay�van�lar,�kuştür�le�ri� ve� yıl�kı� at�la�rı� yı�lın�hermev�si�mi� gö�rü�le�bi�lir.� Kan�yonge�zi�si,� yay�la� tu�riz�mi,� mo�to-kros�ge�zi�le�ri,� cip� sa�fa�ri,� fo�to-sa�fa�ri,� do�ğa� yü�rü�yü�şü,� do�ğaspor�la�rı� gi�bi� eko�tu�rizm� fa�ali�-yet�le�ri� ya�pı�la�bi�le�cek� özel�lik�-le�re� sa�hip�tir.� Akdağ’ınSamsun� ili� sınırları� içindekalan�ay�nı�za�man�da�kış�tu�riz�-mi�pey�zaj�de�ğer�le�ri�ne�sa�hip,�2� km� ku�ze�yin�de� Sam�sunLâdik� Ka�yak� Mer�ke�zi� bu�lun�-mak�ta,� yi�ne� Turizm� Merkezi
41
alanını�3�km�gü�ney�ba�tı�sın�daAmasya�Ak�dağ�Ka�yak�Mer�ke�-zi�te�sis�ça�lış�ma�la�rı�de�vam�et�-mek�te�dir.�
22- ŞİRVANLI CAMİİKendisi� de� Karabağlı� olanŞeyh� Hacı� Mahmut� Efenditarafından,� Azerbaycan’ınKarabağ�ve�Şirvan�şehirlerin-den� yollanan� yardımlar� veyine� buralardan� gelerekAmasya’ya� yerleşenlerdentoplanan� yardımlarla� 1873-1895� yılları� arasında� yaptırıl-mıştır.�Amasya’daki�camilerinçoğu�bir�devlet�adamı�ya�dayine�devletin�ileri�gelenlerin-den� biri� tarafından� yaptırıl-mışken,� Şirvanlı� Camii� birmürşidin,� Mir� HamzaNigari’nin�adına,�sevenleri�vemüridlerince� yaptırılmıştır.1886� yılında� Harput’ta� vefateden� Mir� NigariHazretleri’nin� cenazesi,� vasi-yeti� üzerine� sonradanAmasya’ya�getirilerek�buradabir�evin�arsasına�defnedilmişve� söylendiği� üzere� ŞeyhHacı�Mahmut�Efendi�öncülü-ğünde� toplanan� yardımlarla
mezarın� üzeri� bir� türbeyleörtülerek�yanına�da�bir� camiyaptırılmıştır.�Cami�kare�plan-lı,�tek�kubbeli�ve�tek�minareli-dir.� Yapımında� kesme� taş� vemoloz� taş� malzeme� birliktekullanılmıştır.� Kuzey� cephe-sinde�dört� sütunlu,�üç�gözlübir� son�cemaat� yeri�bulunur.Klasik� sütun� başlıklarınınüzerindeki�sivri�kemerler�kır-mızı�ve�beyaz�mermer�kulla-nılarak� süslenmiş,� bu� bölü-mün�üzeri�üç�küçük�kubbey-le� örtülmüştür.� Beyaz� mer-merden� yapılmış� giriş� kapı-sındaki�işçilik�ve�motifler�Türkmimari� anlayışında� yapılma-mıştır.� Türbe,� caminin� doğucephesinde�yer�alır�ve�camiyebitişiktir.� Yine� kare� plandayapılmış� türbeye� camininiçinden� büyük� bir� kemerlikapı�açılır.
23- YAS SI HÖ YÜK (OLUZ HÖ YÜK)Amas�ya�il�mer�ke�zi�Göz�lek�Kö�-yü�sı�nır�la�rın�da�yer�alan�Yas�sı�-hö�yük’te�is�tan�bul�Üni�ver�si�te�-si� Önas�ya� Ar�ke�olo�ji� Bö�lü�mü
Şirvanlı�Camii
42
Öğ�re�tim� üye�si� Doç.� Dr.� Şev�-ket�Dönmez�ta�ra�fın�dan�2007yı�lın�dan� iti�ba�ren� yü�rü�tü�lenka�zı�lar�dan� He�le�nis�tik� Çağ,Pers,� Frig� Dö�ne�mi,� Hi�tit� Dö�-ne�mi�ne� ait� önem�li� mi�ma�rika�lın�tı� ve�bu�lun�tu�lar�gün� ışı�-ğı�na� çı�ka�rıl�mış�tır. Ka�zı�lar� de�-vam�et�mek�te�dir.
24- TER Zİ KÖY TERMALTURİZM MERKEZİAmasya� il� merkezine� bağlıÇivi� köyü� sınırları� içinde,yemyeşil�bir�doğa�parçasınıntam� ortasındadır.� Amasya-
Zile� yolu� yakınında� yer� alanve�il�merkezine�uzaklığı�sade-ce� 36� km.� olan� kaplıcanınRoma�Döneminden�bu� yanakullanıldığı� bu� döneme� aitkalıntılardan� anlaşılmaktadır.37-39� °C� arasında� değişensıcaklığa� sahip� Terziköy� ter-mal� suyunun�banyo�ve� içmekürlerinin� romatizma,� mide,bağırsak,� idrar� yolu� rahatsız-lıkları,� beslenme� bozukluğugibi� hastalıklarda� olumluetkileri�olduğu�bilinmektedir.Termal� konaklama� tesisibulunmaktadır.
Terziköy�Termal�Turizm�Merkezi
Yedikır�Barajı
43
25- GÖZLEK KAPLICASI Amasya-Çorum�karayolunun13.�km’sinde�yer�alan�GözlekKaplıcası� 38-40� °C� arasındadeğişen�su�sıcaklığına�sahip-tir.� Çeşitli� hastalıklara� şifaolan� bu� kaplıca� suyu,� mev-cut� turizm� işletme� belgelitermal� tesisler� aracılığı� ilegelen� ziyaretçilerin� hizmeti-ne�sunulmaktadır.
26- YE DİKIR BA RA JI(YE Dİ KU ĞU LARKUŞ CEN NE Tİ) Su�luo�va� il�çe�sin�de� yer� alan,çev�re�nin� en� bü�yük� su�la�maba�ra�jı� olan� Ye�di�kır� Barajı� 60mil�yon� m3 su� ha�cim�li�dir.Baraj�ve�çevresi,�ay�nı�za�man�-da�Ye�di�Ku�ğu�lar�Kuş�Cen�ne�tiadıy�la�da�ko�ru�ma�al�tı�na�alın�-mış�tır.�Kuş�la�rın�göç�yo�lu�üze�-rin�de� olan� göl,� kış� ay�la�rın�dakuş�la�rın� do�ğal� ya�şam� ala�nı�-dır.� Baraj� çev�re�si� rekreasyonalanı�ola�rak�kul�la�nıl�mak�ta�dır.Göl� ku�ğu,� ya�ban�ka�zı,� ya�ba�-nör�de�ği,�an�gut,�ka�ra�ba�tak�veba�lık�çıl� gi�bi� 16� fa�mil�ya�ya� ait34’ten�faz�la�kuş�tü�rü�nün�ba�-rın�dı�ğı�bir�kuş�cen�ne�ti�dir.�
27- ÇE LE Bİ MEH MED MED RE SE Sİ VESA AT KU LE SİMer�zi�fon� Cum�hu�ri�yet� Cad�-de�si’nde,� Ce�dit� Ma�hal�le�-si’nde,�Çelebi�Mehmed�Camiiya�nın�da�dır.�Ca�mi�i,�1426�yı�lın�-da� Çe�le�bi� Meh�med’in� oğ�luSul�tan� II.� Mu�rat� ta�ra�fın�danyap�tı�rıl�mış�tır.� Med�re�se�ninya�pı�mı�na�1414�yı�lın�da�Çe�le�biMeh�med� ta�ra�fın�dan� baş�lan�-mış,� 1417� yı�lın�da� Umur� binAli� Bey� ta�ra�fın�dan� ta�mam�-lan�mış�tır.�Gi�riş� ka�pı�sı�üze�rin�-de�du�ran�sa�at�ku�le�si�Amas�yaMu�ta�sar�rı�fı�Zi�ya�Pa�şa�ta�ra�fın�-dan� son�ra�dan� ila�ve� et�ti�ril�-miş�tir.�
28- MER ZİFON TAŞ HA NI Mer�zi�fon� Be�des�te�ni’nin� kar�-şı�sın�da�dır.� Ti�pik� Os�man�lı� şe�-hi�ri�çi� han�la�rın�dan� bi�ri� olanTaş�han,� tek�ni�ği� ve� iş�çi�lik� iti�-ba�riy�le� 17.� yüz�yıl� ka�rak�te�ri�nigös�ter�mek�te�dir.� Du�var�la�rıkes�me�taş�ve�tuğ�la�dan�al�ma�-şık� du�var� tek�ni�ğin�de� in�şaedil�miş�tir.� Dik�dört�gen� plan�lıolup� iki�kat�lı�dır.�Yu�var�lak�ke�-mer�li�ka�pı�sı�gü�ney�yü�zün�de�-dir.�Av�lu�ka�lın�kes�me� taş� sü�-
Çelebi�Mehmed�Medresesi�ve�Saat�Kulesi
44
Kara�Mustafa�Paşa�Camii�Şadırvanı
tun�lu� re�vak�lar�la� çev�ri�li�dir.Ku�zey� cep�he�de� re�vak�la�rınönü�ne�ya�pıl�mış�olan�yan�ya�-na�iki�za�rif�çeş�me�ha�nın�içi�neay�rı�bir�gü�zel�lik�kat�mak�ta�dır.�
29- SO FU LAR CA Mİİ Mer�zi�fon� So�fu�lar� Ma�hal�le�-si’nde�dir.�Ca�mi,�tür�be�ve�çeş�-me�den� olu�şan� bir� ya�pı�dır.Üs�lu�bu�ba�kı�mın�dan�15.�yüz�-yıl�so�nu�ve�16.�yüz�yı�lın�baş�-la�rın�da� ya�pıl�dı�ğı� tah�minedil�mek�te�dir.�Ta�ma�mı�na�ya�-kın� kıs�mı� yı�kıl�mış� iken� Va�-kıf�lar�Ge�nel�Mü�dür�lü�ğü’nceas�lı�na� uy�gun� ola�rak� ye�ni�-den�res�to�re�edi�len�ca�mi�nin,ku�zey� ba�tı� kö�şe�sin�de� si�lin�-di�rik� tuğ�la� göv�de�li� mi�na�re�-si�nin� sa�de�ce� alt� kıs�mı� ori�ji�-nal�dir.�
30- KA RA MUS TA FA PA ŞACA Mİİ Os�man�lı�Dev�le�ti� sad�ra�zam�la�-rın�dan� Ka�ra� Mus�ta�fa� Pa�şa,Mer�zi�fon’un� Ma�rın�ca� Kö�-yü’nden�dir.� Ko�mu�ta�nı� ol�du�-ğu� Vi�ya�na� Ku�şat�ma�sı’nın� ye�-nil�giy�le�so�nuç�lan�ma�sı�bu�bü�-yük�dev�let�ada�mı�nın�ya�şa�mı�-nın� so�nu� ol�muş�tur. Mer�zi�-fon’un� Ga�zi� Mah�bub� Ma�hal�-le�si’nde�bu�lu�nan�Ka�ra�Mus�-ta�fa� Pa�şa� Ca�mi�i, 1666� ta�ri�-hin�de� ya�pıl�mış�tır.� Tü�müy�ledik�dört�gen� plan�da� olan� asıliba�det�me�kâ�nı� iki� bö�lüm�denoluş�muş�tur.� Tek� kub�be�li� anabö�lü�me,�ku�zey�de�kub�be�ağır�-lı�ğı,�üç�ke�mer�ve�iki�pa�ye�üze�-ri�ne� bin�di�ril�miş,� böy�le�ce� ku�-zey� du�va�rı� ge�ri�ye� alı�na�rak,me�kân�ge�niş�le�til�miş�tir.�Ca�mi�-
Abide�Hatun�Camii
45
Piri�Baba�Türbesi
nin�şa�dır�va�nı�1840�ve�1851�yı�-lın�da� esas�lı� bir� ona�rım� gör�-müş� ve� 1875� yı�lın�da� Zi�le�liEmin�ad�lı�bir�sa�nat�kar�ta�ra�fın�-dan�şa�dır�va�nın�kub�be� içe�ri�si�-ne�ka�le�mi�şi� tek�ni�ğin�de� is�tan�-bul�man�za�ra�la�rı� re�sim�len�miş�-tir.�Dö�ne�mi�nin�önem�li�ör�nek�-le�ri�ara�sın�da�yer�al�mak�ta�dır.�
31- ABİDE HA TUN CA MİİMer�zi�fon� il�çe�si,� Ka�ra�mus�ta�faPa�şa�Kö�yü’nde�bu�lu�nan�ca�mi,Sad�ra�zam� Mer�zi�fon�lu� Ka�raMus�ta�fa�Pa�şa'nın�An�ne�si�Abi�-de�Ha�tun�ta�ra�fın�dan�17.�yüz�-yı�lın� ba�şın�da� yap�tı�rıl�mış�tır.Ca�mi�de� ah�şap� üze�ri�ne� ka�-lemişi�tek�nik�le�ya�pıl�mış�beze-melerin gü�zel� ör�nek�le�ri�nigör�mek�müm�kün�dür.
32- PİRİ BA BA TÜR BE SİMer�zi�fon�il�çe�si�Nus�re�ti�ye�Ma�-hal�le�si’nde�yük�sek�çe�bir�mev�-ki�de�yer�alan�Pi�ri�Ba�ba�Tür�be�-si�yö�re�nin�önem�li�zi�ya�ret�gâh�-la�rın�dan�dır.� Pi�ri� Ba�ba’nın� ya�-şa�mı� ile� il�gi�li� ay�rın�tı�lı� bil�gi�lerne�ya�zık� ki�gü�nü�mü�ze�ula�şa�-ma�mış�tır.� Bu�nun�la� bir�lik�teOnun�la� il�gi�li� bil�gi� ve�ren� kay�-nak�la�rın�ba�şın�da�Ev�li�ya�Çe�le�bise�ya�hat�na�me�si�ge�lir.�Tür�be�ikikat�lı�ola�rak�ya�pıl�mış�olup,�altkat�ce�na�ze�lik�kıs�mı�dır.�Zi�ya�ret�edi�len�üst�kat�ise�san�-du�ka�nın�bu�lun�du�ğu�kı�sım�dır.Bu�ra�da�ki� san�du�ka� alı�şıl�mı�şındı�şın�da� yük�sek� ve� ge�niş�tir.Tür�be� ge�nel� ya�pı�sı� iti�ba�riy�ledı�şa� ka�pa�lı� bir� gö�rü�nüm� arzet�mek�te�dir.�
Yörgüç�Rüstem�Paşa�Camii
46
Üze�rin�de� ya�pı�mıy�la� il�gi�li� her�-han�gi� bir� ya�zıt� bu�lun�ma�dı�ğıiçin�ke�sin�ya�pım�ta�ri�hi�hak�kın�-da� bir� bil�gi�ye� sa�hip� de�ği�liz.Fa�kat� mi�ma�ri� özel�lik�le�rin�denha�re�ket�le� 15.� yüz�yıl�da� ya�pıl�-mış�ola�bi�le�ce�ği�ka�bul�edi�le�bi�-lir.
33- YÖR GÜÇ RÜS TEM PA ŞA CA Mİİ Gü�müş�ha�cı�köy� il�çe�sin�de� bu�-lu�nan�ca�mi,�1429�yı�lın�da�Yör�-güç� Rüs�tem� Pa�şa� ta�ra�fın�danyap�tı�rıl�mış�tır.� ilk� ya�pı�lı�şı� ya�rıah�şap� ol�du�ğu� bi�li�nen� ya�pı1560� yı�lın�da� ye�ni�den� in�şaedil�miş�tir.�Za�man�için�de�bir�çok�ta�mi�ratgö�ren� ya�pı,� 1939’da�mey�da�-na� ge�len� dep�rem�de� ha�sargör�müş�ve�1946�yı�lın�da� tek�-rar� in�şa� edil�miş�tir.� Dik�dört�-gen�plan�lı�ya�pı�nın�iç�me�ka�nı,dört�dik�dört�gen�ayak�üze�rin�-de� du�rur,� or�ta� me�kan� ar�kaar�ka�ya� üç� kub�be�li,� yan� me�-kan�ise�to�noz�ör�tü�lü�dür.�Ca�mi�nin�gi�riş�cep�he�si�al�tı�sü�-tun�lu,�beş�ke�mer�li,�ah�şap�ki�-riş�üze�ri�ne�düz�ah�şap�ta�van�laör�tü�lü�dür.
34- MA DEN CA MİİGü�müş�ha�cı�köy� il�çe�si� Gü�müşMa�hal�le�si’nde�1800’lü�yıl�lar�-da� ki�li�se� ola�rak� yap�tı�rıl�mışda�ha� son�ra�la�rı� ca�mi�ye� çev�-ril�miş�tir.� Do�ğu-ba�tı� yö�nün�-de� dik�dört�gen� plan�lı�dır.� İçme�kân�üç�sa�hı�na�bö�lün�müş�-tür.� Ah�şap� süs�le�me�le�ri�nintü�mü,�ca�mi�nin�ki�li�se�ol�du�ğugün�le�rin�den� kal�ma� öz�günsüs�le�me�ler�dir.�Cep�he�du�var�-la�rı�nın� kö�şe�le�ri� kes�me� taş,be�den� du�var�la�rı� ka�ba�yo�nutaş� ör�gü�lü�dür.� Dört� sü�tunüze�ri�ne�otu�ran�üç�adet�kub�-bey�le�ör�tü�lü�dür.�Ana�me�kâ�-nın� ça�tı�sı� ise� ala�tur�ka� ki�re�-mit�le�kap�lı�olup�üç�sı�ra�kir�pisa�çak�lı�dır.� 2007� yı�lın�da� ya�-pı�lan� res�to�ras�yon� ça�lış�ma�sıes�na�sın�da� ki�li�se�nin� ori�ji�nalfresk�le�ri� açı�ğa� çı�ka�rıl�mışolup,� ca�mi� içe�ri�sin�de� gö�rü�-le�bi�lir.
35- KÖP RÜ LÜ MEH MED PA ŞA CA MİİCa�mi,� 1660� yı�lın�da� Sad�ra�-zam�Köp�rü�lü�Meh�med Pa�şata�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�mış�tır.1939� dep�re�min�de� yı�kı�lın�ca1948�yı�lın�da�tek�rar�in�şa�edil�-
Maden�Camii�Freski
47
miş�tir.�Dik�dört�gen�pla�na�sa�-hip�ca�mi�nin�mal�ze�me�si�mo�-loz� taş�tır.� Son� ce�ma�at� ye�rika�pa�lı�dır� ve� üst� ör�tü�sü� ah�-şap�ta�van�dır.�Tek�şe�re�fe�li�birmi�na�re�si�var�dır.�Gü�müş�ha�cı�-köy� il�çe�sin�de� bu�lun�mak�ta�-dır.�
36- GÜ MÜŞ HA CI KÖY BE DES TE Nİ Köp�rü�lü� Ca�mi�i’nin� gü�ne�yin�-de�dir.�Köp�rü�lü�Meh�met�Pa�şata�ra�fın�dan�1660�yı�lın�da�ken�diadın�da�ki�ca�mi�kül�li�ye�si�ola�rak
yap�tı�rıl�mış�tır.� Do�ğu-ba�tı� yö�-nün�de�in�ce�uzun�dik�dört�genplan�lı�dır.� Dört� ka�pı�lı� ya�pı�nınözel�lik�le�mey�da�na�ba�kan�ka�-pı�sı� di�ğer�le�ri�ne� gö�re� da�haözen�li� olup� üze�ri�ne� 1900� yı�-lın�da� Yan�ya�lı� Mus�ta�fa� Pa�-şa’nın�oğ�lu�Ali�Rı�za�Bey�ta�ra�-fın�dan� sa�at� ku�le�si� ila�ve� edil�-miş�tir.� Za�man�la� ya�pı�lan� res�-to�ras�yon�lar� so�nu�cu� kıs�mende�ği�şik�li�ğe�uğ�ra�yan�be�des�te�-nin� gi�riş� ka�pı�la�rın�da�ki� kır�mı�-zı-be�yaz�ke�mer�ör�gü�sü,�ya�pı�-ya� bir� ay�rı�ca�lık� ka�zan�dır�mış�-tır.� 1900’ler�de� ya�pı�lan� sa�atku�le�si�nin� yı�kıl�ma�sı� üze�ri�neye�ri�ne� bu�gün�kü� ku�le�� yapıl-mıştır.�
37- HA MA MÖ ZÜKAPLICALARIAmasya’ya�90�km.�mesafede-ki�Hamamözü� ilçe�merkezin-de,�Laçin�yolu�üzerinde�bulu-nan,�bugünkü�adını�Selçuklubeylerinden� Arkut� Bey’denalmıştır.� Kaplıcanın� tarihikesin� olarak� bilinmese� deantik� çağdan� bu� yana� kulla-nılmakta� ve� halen� küçük� birhamam�ve�havuz�bulunmak-tadır.� �Ayrıca�şehir�merkezin-de�Turizm�İşletme�Belgeli�bir
Gümüşhacıköy�Bedesteni
Köprülü�Mehmed�Paşa�Camii
Amasya KTICIC Mozaiği
49
Termal� Otel� mevcuttur.Çeşitli� hastalıklara� � iyi� gelenTermal� tesisteki�kaplıca�suyusıcaklığı� 42,5� derece� civarın-dadır.
38- ORMANCILIK KÜLTÜR EVİKazanasmazlar�Konağı�olarakbilinen�tarihi�ev�günümüzde,Amasya� Orman� BölgeMüdürlüğünce� ormancılıktarihine�ışık�tutan�ve��orman-cılığın� tarihsel� gelişimininyüzlerce�materyalle�ziyaretçi-lerine� sergilendiği� Orman-cılık� Kültür� Evine� dönüştü-rülmüştür.�Doğaya,�ormancı-lığın� gelişimine,� ormancılığave�orman�ürünleri�ilgi�duyan-lar� için� gezilmesi� gerekenyerlerden�biridir.
39-AMASYA KÜLTÜREVLERİ VE KADHİM’LER(EL SANATLARI)Amasya�ilinin�kültüren�özel-liklerini� ve� sanatsal� beğeni-lerini� yansıtan,� çağlar
boyunca� insanların� günlükihtiyaçları�için�üretilmiş�olanel�sanatları�ürünlerinin�yeni-den� kullanımı,� gelecekkuşaklara�aktarımı�ve�turizmamaçlı� üretimi� için� AmasyaBelediyesi� ve� AmasyaValiliği’nin� açmış� olduğukurslarda� üretilen� el� sanatıürünlerinin� teşhir� ve� satışı-nın� yapıldığı� yerlerdir.Toplam� sekiz� adet� KültürEvi,� iki�adet�KADHİM� (KadınAile� Dayanışma� ve� HizmetMerkezi)�bulunmaktadır.
40- TAT MA DAN DÖN ME YİNDi�ğer� adı� Amas�ya� El�ma�sıolan� MİS�KET� EL�MA’yı,� da�haön�ce�hiç�tat�ma�dıgı�nız�bir�lez�-ze�ti� keş�fe�de�ceği�niz� BAK�LA�LIYAP�RAK� DOLMASI’nı,� Amas�-ya� mut�fa�ğının� KEŞ�KEK’ini,hem� sağ�lık�lı� hem� lez�zet�liTOY�GA� ve� SAKALAÇARPANÇOR�BA�SI’nı� tat�ma�dan� kent�-ten�ay�rıl�ma�yın.�
Amasya’da�gece
ÇORUM
ÇORUM
53
Bir� tür�kü…�Hat�tu�şa’da� ya�kıl�-mış,� dağ�la�rı�nın� yan�kı�sıy�ladün�ya�nın�dört�bir�ya�nı�na� ta�-ri�hi�hay�kı�ran�bir�tür�kü…�Asır�-lar�dır�“Hem�oku�muş,�hem�deyaz�mış”� bir� top�rak,� TunçÇağı’nın� sa�rı�sıy�la� et�ra�fı�nı� ay�-dın�la�tan…�Uy�gar�lık�lar�be�şi�ğiAna�do�lu’nun� en� es�ki� uy�gar�-lık�la�rı�na� ta�nık�lık� et�miş� ve�buta�nık�lı�ğı� do�ğal� ya�pı�sı� için�degöz�ler� önü�ne� se�ren� bir� AçıkHa�va�Mü�ze�si’dir�Ço�rum.�Dün�ya�nın� ilk� kök�lü� me�de�ni�-ye�ti�ola�rak�bi�li�nen�ve�Ana�do�-lu’nun�da�ilk�mer�ke�zi�dev�le�ti�-ni� ku�ran�Hi�tit�le�rin� yur�du�bu�-ra�sı�dır� ve� bu� şe�hir� on�la�rınbaş�ken�ti� Hat�tu�şa’dır� (Bo�ğaz�-köy).� MÖ� 1650–1200� yıl�la�rıara�sı� hü�küm�sü�ren�Hi�tit�ler’indi�ğer� önem�li� şe�hir�le�ri� Ala�ca�-hö�yük�ve�Şa�pi�nu�va�(Or�ta�köy)da�Ço�rum�sı�nır�la�rı�içe�ri�sin�de�-dir.� Ço�rum� bu� ko�nu�muy�ladün�ya�nın� da� göz�be�be�ği�dir.Öy�le� ki� UNES�CO� ta�ra�fın�danDün�ya� Miras� Alanı� lis�te�si�nealın�mış� ül�ke�miz�de�ki� 11değerden bi�ri� ol�muş�tur. İş�tebu�önem�li�de�ğe�ri�miz�Ço�rum,Tür�ki�ye’nin� Or�ta� Ka�ra�de�niz
Böl�ge�sin�de�bu�lu�nur.�Bu�nun�labe�ra�ber�sı�nır�la�rı�nın�bü�yük�birbö�lü�mü�Ku�zey� İç�Ana�do�lu’dayer�alan�bir�ge�çit�şeh�ri�dir.� İkiböl�ge� ara�sın�da� ta�ri�hi,� kül�tü�-rel,�ti�ca�ri�ve�ik�lim�sel�bir�köp�rüku�rar. İlk� yer�le�şi�min� geç�mi�şiMÖ�6000’li�yıl�la�ra�ka�dar�da�ya�-nır.� Ço�rum� top�rak�la�rı� üze�rin�-de�sı�ra�sıy�la�Hat�ti�ler,�Asur�lu�lar,Hi�tit�ler,� Frig�ler,�Med�ler,� Pers�-ler,� Ga�lat�lar,� Ro�ma�lı�lar,� Bi�-zans�lı�lar,� Sel�çuk�lu�lar� ve� Os�-man�lı�lar� hâ�ki�mi�yet� sür�müş�-ler�dir.� � Ço�rum� adı�nın� eti�mo�-lo�ji�si�ni� araş�tır�mak� ay�nı� za�-
Çorum Genel�Görünüm
Heykelcik�Gurubu,�Hitit�Dönemi
Hüseyin�Dede�Vazosu�Hitit�Dönemi
55
man�da� ilin� kök�lü� ta�ri�hi�neuza�nan� bir� yol�cu�luk� yap�makde�mek�tir.�An�tik�çağ�da�böl�ge�-ye� Ni�co�ni�a,� MÖ� 3.� yüz�yıl�daGa�lat�la�rın� hük�mün�de� ikenTrok�mu,� Mit�hri�da�tes� Kral�lı�-ğı’nın� hük�mü� sı�ra�sın�da� Gor�-dia�na�den�miş�tir.�İler�le�yen�dö�-nem�de� (1071� son�ra�sı)� Gök�-türk� Ha�kan�lı�ğı�’nın� bir� ko�luolan�Çor’lar�(Ço�rum�lu�Oy�ma�-ğı)� böl�ge�ye� yer�le�şir� ve� yö�reÇo�rum�lu� ola�rak� anı�lır.� Ço�-rum�lu� is�mi� gü�nü�mü�ze� Ço�-rum� şek�lin�de� sa�de�le�şe�rekgel�miş�tir.� Ken�ti� gez�me�ye� ar�-ke�olo�jik�bir�ro�tay�la�baş�la�makge�re�kir�se�üç�önem�li�ye�rin�al�-tı�nı� çiz�mek� ge�re�kir.� Bun�la�rınil�ki�şüp�he�siz�Hat�tu�şa�(Bo�ğaz�-köy)� ören� ye�ri�dir.� Hi�tit�ler�leMı�sır�lı�lar�ara�sın�da�ya�pı�lan�Ka�-deş�Ant�laş�ma�sı’na�ait�çi�vi�ya�-zı�lı� tab�let� Bo�ğaz�köy’de� bu�-lun�muş�tur.�Yi�ne�bu�ra�da�Ya�zı�-lı�ka�ya�Ka�ya� ta�pı�na�ğı�na� iş�len�-miş� dok�san�dan� faz�la� tan�rı,tan�rı�ça,�hay�van�ve�ha�yal�ürü�-nü� fi�gür� var�dır.� İkin�ci� adımola�rak� da� Ala�ca�hö�yük’tenbah�set�mek�ge�re�kir.�Ala�ca�hö�-yük’te�si�zi� ta�ri�hin� tüm� ih�ti�şa�-mıy�la� Sfenk�sli� Ka�pı� kar�şı�lar.Dün�ya� ar�ke�olo�ji� çev�re�le�ri�ne1835� yı�lın�da� ta�nı�tı�lan� Ala�ca�-
hö�yük,�bu�ta�rih�ten�son�ra�bir�-çok�araş�tır�ma�cı�ve�gez�gin�ta�-ra�fın�dan�da�zi�ya�ret�edil�mek�teve�ha�len�araş�tır�ma�la�rın�odaknok�ta�sı�ol�mak�ta�dır.�Ço�rum�Mü�ze�si�de,�Ço�rum’da�-ki� ar�ke�olo�jik� yer�leşi�m�le�rinbu�lun�tu�la�rını kap�sa�yan�ve�Hi�-tit�ler’in� eş�siz� kül�tür�mi�ra�sı�naya�pı�la�cak�bir�ge�zi�nin�ta�mam�-lan�ma�sı�nı� sağ�la�ya�cak� enönem�li� hal�ka�dır.� Top�ra�ğı�nınsa�rı�sı�nı� ır�ma�ğı�nın� ber�ra�ğıy�lahar�man�la�yan� Ço�rum,� ta�ri�hizen�gin�li�ği�nin� ya�nı� sı�ra� do�ğagü�zel�lik�le�riy�le� de� ol�duk�ça
Hattuşa,�Ören�Yeri
Amulet,�Hitit�Dönemi
Hattuşa Ören Yeri
zen�gin�dir.� Özel�lik�le� do�ğaspor�la�rı,� at�lı� do�ğa� tu�riz�mi,trek�king,�ya�maç�pa�ra�şü�tü,�bi�-sik�let� ve� ka�ra�van� tu�riz�mi�nede�im�kan�ve�ren�yay�la�la�rı�gör�-me�den� dö�nül�me�ye�cek� yer�-ler�den�dir.� Bun�la�rın� ara�sın�daİs�ki�lip� El�ma�be�li,� Eği�nö�nü,Abdullah,�Ak�su,�Göl,�Ören�cikve� Gök�çe�do�ğan� yay�la�la�rı� sa�-yı�la�bi�lir.� Bu� yay�la�lar�da,� yö�re�-sel� yay�la� mi�ma�ri�si�ne� uy�gunyay�la� ev�le�ri� ge�le�ne�ği� ha�lende�vam�et�mek�te�dir.�Özel�lik�le�Kar�gı� il�çe�sin�de�yak�-la�şık�bir�asır�dır�ya�pı�lan�pa�na�-yır� ve�yay�la� şen�lik�le�ri�ne�ka�tı�-lım�yer�li�ve�ya�ban�cı� tu�rist�ler�-ce�ol�duk�ça�yo�ğun�dur.�Ay�rı�caOr�ta�köy�İn�ce�su�Kan�yo�nu�is�mive�ril�me�si� ge�re�ken� ay�rı�ca�lık�lıbir� böl�ge�dir. Ço�rum� son� yıl�-lar�da� “Av� Tu�riz�mi”yle� de� önpla�na�çık�mış�tır.�Yo�ğun�ola�rakSun�gur�lu, Boğazkale� veMecitözü� il�çe�le�ri�ne�tur�lar�ha�-lin�de� av�lan�ma�ya� ge�li�ne�bil�-mek�te�dir.�Yö�re�sel� ye�mek�ler� ise� Ço�rumiçin�ay�rı�bir�zen�gin�lik�un�su�ru�-dur.� İlin� öz�gün� ye�mek�le�ri�ninba�şın�da�İs�ki�lip�Dol�ma�sı,�Ça�talAşı,� Keş�kek,� Kargı� SırıkKebabı,�Ka�ra�Çu�val�Hel�va�sı�veGül�Bur�ma�Bak�la�va�ge�lir. Kâ�-tip�ler�Ko�na�ğı’nda�yö�re�sel�ye�-mek�le�ri� tat�mak�müm�kün�dür.
Ço�rum� ilin�den� alı�na�bi�le�cekşey�le�rin� ba�şın�da� ise,� şeh�rinsem�bol�le�rin�den� olan� Ço�rumleb�le�bi�si� ve� ba�kır� he�di�ye�likeş�ya�gel�mek�te�dir.�Ay�rı�ca,�İs�ki�-lip’te� ağaç� oy�ma� iş�le�ri,� Or�ta�-köy� il�çe�si� Ka�ra�ha�cip� bel�de�-sin�de�ki�lim,�hey�be,�pa�tik,�ço�-rap�ve�el�ör�gü�ürün�le�ri�ni�bul�-mak�müm�kün�dür.� Os�man�cıkve� Kar�gı’da� üre�ti�len� pi�rinç�lerde�Tür�ki�ye’nin� en lez�zet�li� pi�-rinç�le�ri�ara�sın�da�yer�alır.İş�te� Ço�rum� ili�ni� keş�fet�mekiçin� özen�le� sı�ra�lan�mış� 40adım…
Rython,�Hitit�Dönemi
57
Kırların�Koruyucu�Tanrısı,�Hitit�Dönemi
ÇORUM KENT PLANI
Mihri Hatun Camii ve Hamamı
Kunduz veKuşçaçimeni Yaylaları
ResuloğluEski Tunç Çağı
Yerleşimi ve Mezarlığı
SungurluSaat Kulesi
HattuşaÖrenyeri
Alacahöyük
1- ÇORUM KALESİ2- ÇORUM MÜZESİ3- ÇORUM ULU CAMİİ4- VELİ PAŞA HANI5- ALİ PAŞA HAMAMI (YENİ HAMAM)6- PAŞA HAMAMI (TACEDDİN PAŞA HAMAMI)7- ÇORUM SAAT KULESİ8- KÂTİPLER KONAĞI9- VELİ PAŞA KONAĞI10- HIDIRLIK CAMİİ VE SAHABE TÜRBELERİ11- SUNGURLU SAAT KULESİ12- YÖRÜKLÜ (HÜSEYİNDEDE) ESKİ HİTİT KÜLT MERKEZİ13- BOĞAZKÖY (HATTUŞA) ÖRENYERİ14- YAZILIKAYA AÇIKHAVA TAPINAĞI15- YAZILIKAYA A VE B ODASI16- KADEŞ BARIŞ ANTLAŞMASI17- ALACAHÖYÜK18- HÜSEYİN GAZİ KÜLLİYESİ19- ORTAKÖY - ŞAPİNUVA ÖRENYERİ20- İNCESU KANYONU21- KYBELE KAYA KABARTMASI22- ELVAN ÇELEBİ CAMİİ, TEKKE VE TÜRBESİ23- KÜLTÜR (HİTİT VE GASTRONOMİ) YOLLARI24- RESULOĞLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİMİVE MEZARLIĞI25- İSKİLİP KALESİ26- İSKİLİP KAYA MEZARLARI27- ŞEYH YAVSİ CAMİİ28- EMİRBEY CAMİİ 29- KUNDUZ VE KUŞÇAÇİMENİ YAYLALARI30- LAÇİN KAPILIKAYA ANITSAL KAYA MEZARI31- OSMANCIK (KANDİBER) KALESİ32- KOYUNBABA KÖPRÜSÜ33- KOYUNBABA TÜRBESİ34- KOCA MEHMET PAŞA CAMİİ (İMARET CAMİİ) 35- HACIHAMZA KALESİ36- MİHRİ HATUN CAMİİ VE HAMAMI37- KARGI YAYLASI38- ABDULLAH YAYLASI 39- LEBLEBİCİLİK40- TATMADAN DÖNMEYİN
Kültür (Hitit veGastronomi) Yolları
Hıdırlık Camii
Paşa Hamamı
ÇORUM KENT PLANI
Mihri Hatun Camii ve Hamamı
Kunduz veKuşçaçimeni Yaylaları
ResuloğluEski Tunç Çağı
Yerleşimi ve Mezarlığı
SungurluSaat Kulesi
HattuşaÖrenyeri
Alacahöyük
1- ÇORUM KALESİ2- ÇORUM MÜZESİ3- ÇORUM ULU CAMİİ4- VELİ PAŞA HANI5- ALİ PAŞA HAMAMI (YENİ HAMAM)6- PAŞA HAMAMI (TACEDDİN PAŞA HAMAMI)7- ÇORUM SAAT KULESİ8- KÂTİPLER KONAĞI9- VELİ PAŞA KONAĞI10- HIDIRLIK CAMİİ VE SAHABE TÜRBELERİ11- SUNGURLU SAAT KULESİ12- YÖRÜKLÜ (HÜSEYİNDEDE) ESKİ HİTİT KÜLT MERKEZİ13- BOĞAZKÖY (HATTUŞA) ÖRENYERİ14- YAZILIKAYA AÇIKHAVA TAPINAĞI15- YAZILIKAYA A VE B ODASI16- KADEŞ BARIŞ ANTLAŞMASI17- ALACAHÖYÜK18- HÜSEYİN GAZİ KÜLLİYESİ19- ORTAKÖY - ŞAPİNUVA ÖRENYERİ20- İNCESU KANYONU21- KYBELE KAYA KABARTMASI22- ELVAN ÇELEBİ CAMİİ, TEKKE VE TÜRBESİ23- KÜLTÜR (HİTİT VE GASTRONOMİ) YOLLARI24- RESULOĞLU ESKİ TUNÇ ÇAĞI YERLEŞİMİVE MEZARLIĞI25- İSKİLİP KALESİ26- İSKİLİP KAYA MEZARLARI27- ŞEYH YAVSİ CAMİİ28- EMİRBEY CAMİİ 29- KUNDUZ VE KUŞÇAÇİMENİ YAYLALARI30- LAÇİN KAPILIKAYA ANITSAL KAYA MEZARI31- OSMANCIK (KANDİBER) KALESİ32- KOYUNBABA KÖPRÜSÜ33- KOYUNBABA TÜRBESİ34- KOCA MEHMET PAŞA CAMİİ (İMARET CAMİİ) 35- HACIHAMZA KALESİ36- MİHRİ HATUN CAMİİ VE HAMAMI37- KARGI YAYLASI38- ABDULLAH YAYLASI 39- LEBLEBİCİLİK40- TATMADAN DÖNMEYİN
Kültür (Hitit veGastronomi) Yolları
Hıdırlık Camii
Paşa Hamamı
Alacahöyük Duvar Kabartmaları Hitit Müzisyenleri (MÖ 13. yüzyıl )
60
1- ÇO RUM KA LE SİKent�mer�ke�zin�de�yer�alan�Ço�-rum� Ka�le�si,� Sel�çuk�lu� mi�ma�riözel�lik�le�ri� ta�şı�mak�ta�dır.� Ka�le�-nin�ya�pım�ta�ri�hi�ke�sin�ola�rakbi�lin�me�se�de�ka�le� ile� il�gi�li� ilkya�zı�lı� kay�nak�lar� 1571� ta�rih�li�-dir.� 16.� yüz�yıl�da� Ço�rum’u� zi�-ya�ret� eden� Ev�li�ya� Çe�le�bi’ninan�la�tı�mı�na�gö�re�Ço�rum�Ka�le�-si,� Sul�tan� Kı�lı�ças�lan� ta�ra�fın�-dan� yap�tı�rıl�mış� bir� Sel�çuk�luya�pı�sı�dır.� Ka�re� plan�lı� ka�le�ningi�ri�şi� ku�zey�den�dir.� Ka�le�nindört� kö�şe�sin�de� dai�re� plan�lıku�le�ler� bu�lun�mak�ta�dır.� Ka�le�-nin�gü�ney,�do�ğu�ve�ba�tı�cep�-he�le�rin�de� sur� be�de�nin�dençık�ma� ya�pan,� dik�dört�genşek�lin�de� iki�şer� ku�le� yer� al�-mak�ta�dır.�Ku�zey�de�gi�riş�ka�pı�-sı�da�ol�du�ğu�için�bu�cep�he�debu�çı�kın�tı�lar�dan�üç� ta�ne�var�-dır.� Ka�le�nin� gi�ri�şi,� tuğ�la� ke�-mer�li�bir�ka�pı�dan�sağ�lan�mak�-ta�dır.� Gü�nü�müz�de� ka�le�nin
için�de� bir� ca�mi� ve� ev�ler� bu�-lun�mak�ta�dır.�
2- ÇO RUM MÜ ZE SİTür�ki�ye’nin�en�gör�kem�li�ta�ri�himü�ze�bi�na�la�rın�dan�bi�ri�ne�sa�-hip�olan�Ço�rum�Mü�ze�si,� Kal�-ko�li�tik� Çağ’dan� (MÖ� 6000-3000)�baş�la�ya�rak�Do�ğu�Ro�madö�ne�mi�ne� ka�dar� uza�naneser�ler� ba�rın�dı�rır.� Ci�var�da�kian�tik� yer�le�şim�ler�den� çı�ka�rı�-lan�ar�ke�olo�jik�ve�Ço�rum’a�aitet�nog�ra�fik� eser�le�r çağ�daşmü�ze�ci�lik� an�la�yı�şı�na� uy�gunola�rak� ser�gi�le�nir.� 1914� ya�pı�-mı,� üç� kat�lı� ta�ri�hi� bi�na,� 19.yüz�yıl�ti�pik�mi�ma�ri�özel�lik�le�ri�-ni� yan�sıt�tı�ğı� için� “Ko�run�ma�sıGe�re�ken�Ta�şın�maz�Kül�tür�Var�-lı�ğı”��ola�rak�tes�cil�len�miş�tir.�Mü�ze�nin� en� çok� il�gi� çe�kenser�gi�le�me�le�rin�den� biri� Es�kiTunç� Ça�ğı� Ala�ca�hö�yük� KralMe�za�rı�dır.�Me�zar,� için�de�ki� is�-ke�let,�di�ni�sem�bol�ola�rak�kul�-
Çorum�Kalesi
Çorum�Müzesi
61
la�nı�lan�bo�ğa�ve�ge�yik�hey�kel�-cik�le�ri,�gü�neş�kurs�la�rı,�süs�eş�-ya�la�rı�ve�ölü�ye�me�ği�için�kur�-ban� edil�dik�ten� son�ra� me�zarüze�ri�ne� yer�leş�ti�ri�len� bo�ğabaş�la�rı� ile� dö�ne�min� me�zarkül�tü�rü�ne�ışık�tut�mak�ta�dır.�İl�gi� gö�ren� diğer� eserler� Es�kiHi�tit Dö�ne�mi�ne� ta�rih�le�nenHü�se�yin�de�de� ka�bart�ma�lı� va�-zo�la�rı�dır.�Hi�tit�baş�ken�ti�nin�birma�ke�ti,� zi�ya�ret�çi�le�re� Hat�tu�-şa’nın� o� dö�nem�de�ki� ya�pı�salözel�lik�le�ri�ni�gör�sel�ola�rak�su�-nan�bir�ser�gi�le�me�ola�rak�dik�-kat�çek�mek�te�dir.�Mü�ze�nin�Et�-nog�raf�ya�bö�lü�mün�de�ise,�Ço�-rum’un� ya�kın� ta�ri�hi�ne� aiteser�ler� ser�gi�len�mek�te�dir.Man�ken�li� de�kor�lar�la� ha�zır�la�-nan�üç�bö�lüm�de;�ken�tin�kah�-ve�ha�ne�kül�tü�rü,�leb�le�bi�oca�ğıve� ba�kır�cı� iş�li�ği� zi�ya�ret�çi�le�rinil�gi�si�ne�su�nul�muş�tur.�
3- ÇO RUM ULU CA MİİUlu�Ca�mi�12�sü�tu�nun�ta�şı�dı�ğıkub�be�si,� iki�kat�lı� son�ce�ma�atye�ri� ve� iki� mi�na�re�si� ile Ço�-rum’un� en� önem�li� ca�mi�le�ri�-nin�ba�şın�da�gel�mek�te�dir.�Ca�mi�nin�II�I.�Key�ku�bad’ın�azatedil�miş� kö�le�si� Hay�ret�tin� Beyta�ra�fın�dan�13.�yüz�yıl�da�yap�tı�-rıl�dı�ğı� dü�şü�nül�mek�te�dir.� IV.Mu�rat� za�ma�nın�da� (1574-1595)�ona�rım�gö�ren�ca�mi�nin
adı�bu�ona�rım�dan�son�ra�Mu�-rad-ı� Ra�bi� Ca�mii� ola�rak� anıl�-mış�tır.�Sul�tan�IV.�Mu�rat�za�ma�-nın�da� ca�mi�yi� ona�ran� ki�şi� iseMi�mar� Si�nan’dır.� 1786� ve1793� dep�rem�le�rin�de� ha�sargö�ren�ca�mi,�Ab�dül�fet�tah�Beyta�ra�fın�dan�1810�yı�lın�da�onar�-tıl�mış�tır.� 1911� yı�lın�da�ki� ona�-rım�da�son�ce�ma�at�ye�ri�el�denge�çi�ril�miş�ve�do�ğu�da�ki�mi�na�-re�ek�len�miş�tir.��Ca�mi�nin� bir� özel�li�ği� de� in�ceiş�çi�lik�li� min�be�ri�dir.� Aba�nozağa�cın�dan�ya�pıl�mış�ve�12�ba�-sa�mak�lı� olan� min�be�rin� ki�ta�-be�si�ne�gö�re�1306�yı�lın�da�ya�-pıl�dı�ğı� bi�lin�mek�te�dir.� Av�lu�-sun�da� yer� alan� süs�le�me�li� şa�-dır�van� ve� sa�da�ka� ta�şı� da� ca�-mi�nin�di�ğer�il�gi�çe�ken�öğe�le�-rin�den�dir.
4- VE Lİ PA ŞA HA NI Yoz�gat�Bey�le�rin�den�Ve�li�Pa�şata�ra�fın�dan� yap�tı�rı�lan� ha�nın
Ulu�Camii
Ulu�Camiii�Mimberi
62
adı�na� 1867� ve� 1887� ta�rih�libel�ge�ler�de� rast�lan�mak�ta�dır.1914� yı�lın�da� ya�nan� han,1915-1916� yıl�la�rı� ara�sın�daŞev�ket�Bey�ta�ra�fın�dan�ori�ji�nalha�li�ne� uy�gun� ola�rak� onar�tıl�-mış�tır.� Sağ�lam� ve� gör�kem�ligö�rü�nü�mü� ile� dik�kat� çe�kenVe�li�Pa�şa�Ha�nı,���iki�kat�lı�kargirbir� ya�pı�dır.� Sa�de�ce� ha�nın� önyü�zün�de�ki� köşk� bö�lü�mü� üçkat� ola�rak� in�şa� edil�miş�tir.1000� m2’lik� bir� ala�nı� kap�la�-yan� han� ya�pı�sı� hem� pla�nı,hem�de�ya�pı�sal�özel�lik�le�ri�ne�-de�niy�le� ge�le�nek�sel� Os�man�lıhan�la�rı�nın� Ço�rum’da�ki� en� iyi
ör�ne�ği�dir.� Cep�he�de,� pen�ce�reüst�le�rin�de�gö�rü�len�al�çı�süs�le�-me�ler� ve� lev�ha�lar� ha�nın� birza�man�lar� ne� ka�dar� za�rif� birya�pı� ol�du�ğu�na� da�ir� ipuç�la�rıver�mek�te�dir.�Da�ha�kü�çük�öl�çek�li�di�ğer�hanya�pı�la�rı� ara�sın�da� Ta�ceddinPa�şa�Ha�nı�ve�Kub�be�li�Han’�dasa�yıl�mak�ta�dır.�
5- ALİ PA ŞA HA MA MI(YE Ni HA MAM)Ço�rum’un�en�bü�yük�ha�ma�mıolan� Ali� Pa�şa� Ha�ma�mı,� 1573yı�lın�da� Er�zu�rum� Bey�ler�be�yiAli� Pa�şa� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�-mış�tır.� � Çar�şı� için�de� yer� alanya�pı� restore� edilmiş� oluphamam�olarak�kullanılmakta-dır.
6- PA ŞA HA MA MI (TA CED DiN PA ŞA HA MA MI)Çar�şı�içe�ri�sin�de�bu�lu�nan�Pa�şaHa�ma�mı� 1487� yı�lın�da� Ta�-ceddin�İb�ra�him�Pa�şa�Bin�Ha�cıBey� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�mış�tır.Os�man�lı� Dö�ne�mi� eser�le�rin�-den�olup,�çif�te�ha�mam�pla�nıdü�ze�nin�de� ya�pıl�mış�tır.� 2007yı�lın�da� res�to�ras�yon ça�lış�ma�-la�rı�na�baş�lan�mış�ve�2008�yı�lı�-nın�Ni�san�ayın�da�ha�mam�ola�-rak�tek�rar�hiz�me�te�açıl�mış�tır.��
Veli�Paşa�Hanı
Ali�Paşa�Hamamı
63
7- ÇO RUM SA AT KU LE SİÇo�rum’un� kent�sel� sim�ge�siolan� sa�at� ku�le�si� 1894� yı�lın�da(Hicri� 1312)� II.� Ab�dül�ha�mit’inBe�şik�taş� Mu�ha�fı�zı� olan� Ye�diSe�kiz� Ha�san� Pa�şa� ta�ra�fın�danyap�tı�rıl�mış�tır.� Gü�ne�ye� açı�lanyu�var�lak� ke�mer�li� ka�pı�sı� üze�-rin�de� yer� alan� 8� sa�tır�lık�mer�-mer� ki�ta�be�de� 1312� ta�rihiokun�mak�ta�dır.� Sa�rı� kes�metaş�tan�ya�pı�lan�sa�at�ku�le�si�27,5m� yük�sek�li�ğin�de�dir.� Ka�ide�sise�kiz�gen� plan�lı� olan� ku�le�ningöv�de�si� 24� kö�şe�li�dir.� Üze�rikur�şun�kub�be�ile�ör�tü�lü�ku�le�-ye�81�ba�sa�mak�lı�dö�ner�mer�di�-ven�le� çı�kıl�mak�ta�dır� ve� sa�atku�le�sin�de� dört� sa�at� kad�ra�nıbu�lun�mak�ta�dır.�
8- K TİP LER KO NA ĞIÇo�rum’un� res�to�re� edi�le�rekya�şa�tı�lan� ta�ri�hi� de�ğer�le�rin�-den�bi�ri�olan�Kâ�tip�ler�Ko�na�ğı,ta�rih�sel� kent� do�ku�su�nun� ko�-ru�na�bil�di�ği�Alay�bey�So�kak’tabu�lun�mak�ta�dır.� Ko�na�ğı, II.Ab�dül�ha�mit�ta�ra�fın�dan�as�ke�riba�şa�rı�la�rı�ne�de�niy�le�ödül�len�-di�ri�len� Se�yit� Meh�met�za�deMus�ta�fa� Efen�di� yap�tır�mış�tır.1882�yı�lın�da�ta�mam�la�nan�ko�-nak,�iç�so�fa�lı,�iki�kat�lı�ve�bah�-çe�li�dir.� 1975� yı�lı�na� ka�dar� ko�-
nut� ola�rak� kul�la�nı�lan� ko�nak,1995� yı�lın�dan� be�ri� de� Kültürve� Tu�rizm� Ba�kan�lı�ğı� bel�ge�liözel� lo�kan�ta� ola�rak� hiz�metver�mek�te�dir.� Kâ�tip�ler� Ko�na�ğımi�ma�ri�özel�lik�le�ri�ve�kent�do�-ku�sun�da�ki� özel� ye�ri�nin� ya�nısı�ra,�Ço�rum’un�en�lez�zet�li�yö�-re�sel� ye�mek�le�ri�nin� su�nul�du�-ğu� bir� me�kân� ola�rak� da� il�giçek�mek�te�dir.�
9- VE Lİ PA ŞA KO NA ĞIVe�li� Pa�şa� Ko�na�ğı,� 1923-1924yıl�la�rın�da� Ve�li� Pa�şa’nın� oğ�luŞev�ket� Bey� ta�ra�fın�dan� yap�tı�-rıl�mış�tır.�Ya�pı�sal�özel�lik�le�ri� ileTürk� evi� ka�rak�te�ri�ne� uy�gunolan� ya�pı,� Ço�rum’un� ta�ri�hiev�le�ri� ara�sın�da� özel� bir� ye�re
Çorum�Saat�Kulesi
Kâtipler�Konağı
64
sa�hip�tir.�İki�kat�lı�so�fa�lı�ko�nak,bah�çe�sin�de� yer� alan� müş�te�-mi�lat�ya�pı�la�rı�ile�öz�gün�ka�rak�-te�ri�ni�ya�şat�mak�ta�dır.�
10-HI DIR LIK CA MİİVE SAHABE TÜRBELERİÇo�rum,� Hı�dır�lık� Mev�ki�in�deyer�al�mak�ta�dır.�Ri�va�ye�te�gö�reHz. Pey�gam�be�rin� dost�la�rın�-dan� ve� ona� hiz�met� eden�ler�-den� Su�hey�bi� Ru�mi’� ye� say�gıni�şa�ne�si� ola�rak� Hı�dı�roğ�luHay�ret�tin� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rı�-
lan� ca�mi�nin,� ya�pım� ta�ri�hi� bi�-lin�me�mek�te�dir.� Es�ki� ca�mi�ninye�ri�ne� Ye�di-Se�kiz� Ha�san� Pa�-şa’nın�is�te�ği�ile�II.�Ab�dül�ha�mitdö�ne�min�de� ye�ni�si� in�şa� edil�-miş�tir.� Ca�mi�nin� için�de� yeralan� tür�be�de� Su�hey�bi� Ru�mive�Ubid�Ga�zi�Ma�kam�la�rı,�Ca�-mi�nin�ba�tı�sın�da�bah�çe�için�deyer�alan�tür�be�de�El�hac�Yu�suf-u� Bah�ri� me�za�rı,� bu� tür�be�ninba�tı� bi�ti�şi�ğin�de� yer� alan� tür�-be�de�ise�Ke�re�bi�Ga�zi�Ma�ka�mıbu�lun�mak�ta�dır.� Tek� mi�na�re�li
Veli�Paşa�Konağı
Hıdırlık�Camii�ve�Sahabe�Türbeleri
65
ca�mi�nin� en� önem�li� özel�li�ği,ca�mi�nin� av�lu�sun�da�ki� ha�zi�re(me�zar�lık)� � ile� bir�lik�te� gü�nü�-mü�ze�ula�şa�bil�miş�ol�ma�sı�dır.�
11- SUN GUR LU SA AT KU LE Sİl892� yı�lın�da� kay�ma�kam� EdipBey� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�mış�tır.Ka�re� plan�lı� göv�de,� sil�me�ler�lese�kiz� ka�ta� bö�lün�müş�tür.� Sa�-at�ler�50�kg’lık�ko�va�lar�la�ça�lış�-mak�tay�dı.�En�üst�kat�ta�ah�şapbir� köşk,� al�tın�da� dört� yön�desa�at� kad�ran�la�rı,� bun�la�rın� al�-tın�da� da� de�mir� par�mak�lık�lıbal�kon�bu�lun�mak�ta�dır.�
12- YÖ RÜK LÜ (HÜ SE YİN DE DE) ES Kİ Hİ TİT KÜLT MER KE ZİSun�gur�lu� il�çe�si’ne� bağ�lı� Yö�-rük�lü� Ka�sa�ba�sı’nın� yak�la�şık2,5� km� gü�ne�yin�de� bu�lu�nanHü�se�yin�de�de,� Hi�tit� Kral�lı�-ğı’nın� ku�ru�luş� dö�nem�le�ri�neait� kült� yer�le�şi�miy�le� Ço�-rum’un�ar�ke�olo�jik�zen�gin�li�ği�-nin�önem�li�bir�par�ça�sı�dır.�Hü�-se�yin�de�de’de�ki�Es�ki�Hi�tit�yer�-
le�şi�mi�nin� baş�lan�gıç� ta�ri�hi�ninMÖ�1650�ol�du�ğu�ka�bul� edil�-mek�te�dir.� Bu�lun�tu�lar ara�sın�-da�ki�en�önem�li�eser�ler�din�seltö�ren� ko�nu�lu� ka�bart�ma�la�rıolan�iki�adet�va�zo�dur.Hü�se�yin�de�de’de�ele�ge�çi�ri�lenve� Çorum� Müzesi’nde� sergi-lenen�va�zo�la�rın ko�nu�su�dansve� mü�zik� eş�li�ğin�deki� kut�la�-ma�la�r�dır.� Hi�tit�ler’in� di�ni� tö�-ren�le�ri,� gi�yim�le�ri,� eş�ya�la�rı,dans�la�rı,� çal�gı�la�rı,� kı�sa�ca�sısos�yal�ya�şam�la�rı�na�da�ir�ipuç�-la�rı� ver�me�si� ba�kı�mın�dan� daönem�ta�şı�mak�ta�dır.�
13- BO ĞAZ KÖY (HAT TU ŞA) ÖREN YE RİBo�ğaz�köy�(Hat�tu�şa)�çev�-re�sin�de� ilk�yer�le�şim�MÖ6000’de� (Kal�ko�li�tikÇağ)� ol�muş�tur.� Budö�nem�de� Bü�yük�ka�-ya’nın� en� üst� ke�si�-min�de�kü�çük�bir�köyve� 2� km uzak�lık�ta�kiYa�zılı�ka�ya’da� yer�le�şimiz�le�ri�ne� rast�lan�mış�tır.
Kabartmalı�Vazo,�Hitit�Dönemi
Sungurlu�Saat�Kulesi
66
Hat�tu�şa-Bo�ğaz�köy’de�kı�sa�birsü�re� son�ra� Hat�ti� yer�leş�me�sior�ta�ya� çı�kar.� Hat�tu�şa’da� Es�kiTunç�Ça�ğı’nın�son�la�rı�na�doğ�-ru�sü�rek�li�yer�le�şi�min�baş�la�dı�-ğı� gö�rü�lür.� Hat�ti� ka�lın�tı�la�rı�naHat�tu�şa’da� Aşa�ğı� Şe�hir’de,Bü�yük�ka�ya�ve�Bü�yük�ka�le�sırt�-la�rın�da� rast�lan�mış�tır.� Or�taTunç�Ça�ğı’nda�Hattuşa’da birAsur� ti�ca�ret� ko�lo�ni�si� ku�rul�-muş�tur.� Ana�do�lu’nun� zen�ginma�den�le�ri�ni�al�mak�için�ge�lenAsur�lu� tüc�car�lar� be�ra�ber�le�-rin�de�ya�zı�yı�da�ge�tir�miş�ler�dir.Ti�ca�ri�fa�ali�yet�ler�sı�ra�sın�da�ya�-pı�lan�iş�lem�ler�çi�vi�ya�zı�sı�ile�kiltab�let�le�re� ya�zıl�mış�tı.� Bu� tab�-let�ler�den� bi�lin�di�ği�ne� gö�rebu�ra�da�ki� ti�ca�ret� mer�ke�zi�ninadı�“Hat�tuş”�idi.�MÖ�2000’in�baş�la�rın�da�Hat�ti�-ler� ile� yö�re�ye� dı�şa�rı�dan� gel�-miş�olan�Hi�tit�ler�ara�sın�da�ça�-tış�ma�lar� ol�muş�tur.� Kent,� MÖ17.� yüz�yı�lın� ikin�ci� ya�rı�sın�dabir�Hi�tit�Kra�lı� ta�ra�fın�dan�baş�-kent� ilan� edi�lin�ce� Hat�ti�ler’inHat�tuş’u,�Hi�tit�ler’in�Hat�tu�şa’sıola�rak� ta�rih� sah�ne�si�ne� çık�-mış�tır.�Böl�ge�de�güç�le�nen�Hi�-tit�ler� öy�le� iler�ler� ki� so�nun�daMı�sır�lı�lar’la� kar�şı�la�şır�lar.� MÖ1274�yı�lın�da�Asi�neh�ri�kı�yı�sın�-da� Ka�deş� Sa�va�şı’nda� bü�yük
Kral� II.�Mu�va�ttal�li� ile� II.� Ram�-ses’in�or�du�la�rı�sa�va�şır.�So�nuç�-lan�ma�yan� sa�va�şın� kil� tab�let�-le�re� kay�de�di�len� ba�rış� ant�laş�-ma�sı,�dün�ya�nın�en�es�ki�ulus�-la�ra�ra�sı� ba�rış� ant�laş�ma�la�rın�-dan�bi�ri�ola�rak�dün�ya�ta�ri�hin�-de�ye�ri�ni�al�mış�tır�ve�Ço�rum�ilisı�nır�la�rı� için�de�ki� Hat�tu�şa’da,(Bo�ğaz�köy) bu�lun�muş�tur.MÖ�13.�yüz�yı�lın�so�nun�da�Bü�-yük� Hi�tit� İm�pa�ra�tor�lu�ğu� dö�-ne�mi�so�na�er�miş�tir.�Bü�yük�ka�-le’de�bu�lu�nan�Kybe�le� hey�ke�live� Frig� harf�le�ri�nin� ka�zın�dı�ğıba�zı�se�ra�mik�par�ça�la�rı,�ken�tinba�tı� ile� iliş�ki�si�ni� ka�nıt�la�mak�-ta�dır.�MÖ�6.�yüz�yıl�da�Pers�ege�men�-li�ği�ni� ya�şa�yan� Ana�do�lu� gi�bibu� böl�ge� de� Pers� ida�re�si�negir�miş�tir.�MÖ�3.� yüz�yıl�da�Ga�-lat�lar�böl�ge�ye�yer�leş�miş�tir.�Budö�nem�de�Bü�yük�ka�le�üze�ri�neye�ni�den�bir�ka�le�in�şa�edil�miş�-tir.�MÖ�25�yı�lın�da�yö�re,�Ro�maida�re�si�ne� geç�miş�tir.� Hat�tu�-şa’da�ki� Bi�zans� ka�lın�tı�la�rı�naYu�ka�rı� ve� Aşa�ğı� şe�hir�ler�derast�lan�mış�tır.� Mih�rap�lı�ka�-ya’da�ki� Ap�sis,� il�gi� çe�ken� Bi�-zans�ka�lın�tı�la�rın�dan�bi�ri�dir.�Yö�re�de�ki� Bi�zans� ege�men�li�ği�-nin�11.�yüz�yı�la�ka�dar�sür�dü�ğüdü�şü�nül�mek�te�dir.�
Hattuşa�Aslanlı�Kapı
67
14- YA ZI LI KA YA AÇIKHAVATAPINAĞIDu�var�la�rı�nın� te�mel�ve�ka�ide�-le�ri�nin�gü�nü�mü�ze�ula�şa�bil�di�-ği�bu�ya�pı�la�rın�ker�piç�du�var�lıve�düz�dam�lı�ol�duk�la�rı�dü�şü�-nül�mek�te�dir.� Mer�di�ven�ler�leula�şı�lan� av�lu�nun� et�ra�fı� çe�şit�lioda�lar�la� çev�ri�li� idi.� Av�lu�dabu�lu�nan� su�nak,� ola�sı�lık�la� yı�-kan�ma�ve�ilk�kült�tö�ren�le�ri�ninbu�av�lu�da�ya�pıl�dı�ğı�nı�dü�şün�-
dür�mek�te�dir.� Mer�di�ven�li� birka�pı� ya�pı�sı� ile� bu� av�lu�dan� AOda�sı’na�ge�çil�mek�te�idi.�
15-YA ZI LI KA YAA ve B ODA SIA� Oda�sı’�nın� ilk� fi�gür�le�ri� olanon� iki� ye�ral�tı� tan�rı�sı� ka�bart�-ma�sın�da,� tan�rı�lar� kı�sa� etek�live�siv�ri,�yük�sek�baş�lık�lı�ola�rakgös�te�ril�miş�ler�dir.� Ar�ka� du�va�-rın�da�ki�ana�ko�nu�Tan�rı�Te�şupile� Tan�rı�ça� He�pat’ın� kar�şı�laş�-
Hattuşa,�Büyükkale
Hattuşa,�Yerkapı
68
Yazılıkaya�B�Odası,�Oniki�Tanrı
ma�sı�dır.�Ha�va�Tan�rı�sı�Te�şup�fi�-gü�rü�sa�kal�lı�dır,�iki�dağ�tan�rı�sı�-nın�üze�rin�de�dur�mak�ta�dır�veelin�de� bü�yük� bir� to�puz� bu�-lun�mak�ta�dır.� Ha�va� Tan�rı�sı�nınar�ka�sın�da� ola�sı�lık�la� Hat�ti� ül�-ke�si�nin�Ha�va�Tan�rı�sı� ile�Tan�rıKu�mar�bi� gö�rül�mek�te�dir.� Gü�-neş� Tan�rı�ça�sı� He�pat,� tan�rı�ça�-la�rın�ka�rak�te�ris�tik�gi�yim�özel�-lik�le�ri�ni� ta�şı�mak�ta�dır;� pi�leliuzun�el�bi�se�si�ve�yüksek�baş�lı�-ğı� ile� gö�rü�lür.� Tan�rı�ça� dörtdağ� küt�le�si�ne� ba�san� bir� ya�-ban� ke�di�si�nin� üze�rin�de� dur�-mak�ta�dır.�Tan�rı�ça� fi�gür�le�ri�ninso�nun�da,�ana�sah�ne�nin�kar�şı�-sın�da�bu�açık�ha�va� ta�pı�na�ğı�-nın�en�bü�yük�fi�gü�rü�IV.�Tut�ha�-li�ya� bu�lun�mak�ta�dır.� A� Oda�-sı’nın� ya�kı�nın�da� bu�lu�nan� BOda�sı,� 18� m� uzun�lu�ğun�da
dar� bir� oda�dır.� Gi�riş� dar� birge�çit�ten� sağ�lan�mak�ta�dır.� Gi�-ri�şin� iki� ya�nın�da� gö�rü�len� ka�-nat�lı�ve�as�lan�baş�lı�iki�de�monka�bart�ma�sı,�gi�ri�şi�ko�ru�mak�is�-ter�ce�si�ne�kal�dır�dık�la�rı�el�le�riy�-le� be�tim�len�miş�ler�dir.� A� Oda�-sı’nda� gö�rü�len� oni�ki� ye�ral�tıtan�rı�sı� ka�bart�ma�la�rı� B� Oda�-sı’nda�da�gö�rül�mek�te�dir.�Bu�tan�rı�ka�bart�ma�la�rı�nın�kar�-şı�sın�da�ki� du�var�da� Tan�rı� Şa�-rum�ma’nın,� IV.� Tut�ha�li�ya’yasa�rı�la�rak� kı�la�vuz�luk� et�me�sisah�ne�si� yer� al�mak�ta�dır.� Budu�var�da�ki� il�ginç� be�tim� Kı�lıçTan�rı�sı� ya� da� Ye�ral�tı� Tan�rı�sıNer�gal� be�ti�mi�dir.� Bu�ra�da� dikdu�ran� bir� kı�lıç� tas�vi�ri� gö�rül�-mek�te�dir.� Son� ka�bart�ma� IV.Tut�ha�li�ya’nın�adı�nı�ve�un�va�nı�-nı�gös�te�ren�kar�tuş�tur.�
Yazılıkaya�A�Odası
69
16- KA DEŞ BA RIŞ ANT LAŞMA SIMÖ�1274�ta�ri�hin�de�II.�Ram�sesile�Mu�vat�tal�li�ara�sın�da�Ka�deşönün�de� ya�pı�lan� mey�dan� sa�-va�şı� Ka�deş� Ba�rış� Ant�laş�ma�sıile�so�nuç�lan�mış�tır.�Bu�ant�laş�-ma�ya�bağ�lı�ola�rak� II.� Ram�sessa�vaş�tan� ön�ce� al�dı�ğı� yer�le�ribo�şalt�mış,� Ka�deş� şeh�ri� Hi�tit�-le�re� kal�mış�tır.� Ka�deş� Ba�rışAnt�laş�ma�sı� sı�ra�sın�da� or�du�daçı�kan� bir� is�yan�da,� Mu�vat�tal�liöl�dü�rül�müş�tür.Ant�laş�ma,�onun�ye�ri�ne�ge�çenII�I.� Hat�tu�şi�li� ta�ra�fın�dan� im�za�-lan�mış�tır� (MÖ�1269).� Bu�ant�-laş�ma�dün�ya�ta�ri�hin�de�eşit�likilke�si�ne�da�ya�nan�en�es�ki�ant�-laş�ma�dır.� Ant�laş�ma� çi�vi� ya�zı�-sıy�la�gü�müş�pla�ka�lar�üze�ri�neAkad�ca�ola�rak�ya�zıl�mış�tır.�Ay�-rı�ca� Kra�lın�müh�rü�nün� ya�nın�-da� Kra�li�çe�nin�müh�rü� de� var�-dır.� Bu� ant�laş�ma�nın� gü�müşlev�ha�la�ra� ka�zın�mış� olan� asılme�tin�le�ri�ka�yıp�tır.�Mı�sır’da�ta�-pı�nak�la�rın� du�var�la�rı�na� ka�zı�-nan� ant�laş�ma�nın�bir� nüs�ha�sıda,�Hattuşa (Bo�ğaz�köy)� ka�zı�-la�rın�da� kil� tab�let� ola�rak� bu�-lun�muş� olup� İs�tan�bul� Ar�ke�-olo�ji� Mü�ze�si’nde� ser�gi�len�-mek�te�dir.� Ka�deş� Ant�laş�ma�-
sı’nın�Hat�tu�şa’da�bu�lu�nan�çi�viya�zı�lı� tab�le�ti�nin� bü�yü�tül�müşkop�ya�sı�ABD�New�York’ta,�Bir�-leş�miş� Mil�let�ler� Bi�na�sı’ndaası�lı�dır.�
17- ALA CA HÖ YÜKAta�türk’ün�em�riy�le�Türk�Ta�rihKu�ru�mu� adı�na� 1935� yı�lın�daR.O.�Arık� yö�ne�ti�min�de�baş�la�-yan�ka�zı,�1936�yı�lın�dan�iti�ba�-ren�H.Z.�Ko�şay�ta�ra�fın�dan�de�-
Yazılıkaya�B�Odası
Alacahöyük
70
vam� et�ti�ril�miş�tir.� Ala�ca�hö�yükka�zı�sı,� Tür�ki�ye’nin� ilk� ulu�salka�zı�larındandır.�Ço�rum’un�45� km�gü�ney�ba�tı�-sın�da� yer� alan� Ala�ca�hö�yük’üge�zer�ken� kar�şı�la�şı�lan� anıt�salka�pı�lar� ve� taş� te�mel�ler� Hi�titİm�pa�ra�tor�luk� Ça�ğı’na� (MÖ1450� -� 1200)� ta�rih�len�mek�te�-dir.�Ala�ca�hö�yük�zi�ya�ret�çi�le�ri�nibin�ler�ce� yıl�lık� ko�nuk�se�ver�lik�-le�kar�şı�la�yan�anıt�sal�sfenk�sler,kal�ker� te�mel�üze�ri�ne�an�de�zitblok�lar�la� in�şa� edil�miş�ler�dir.Sfenk�sli�Ka�pı’nın� iki�ya�nın�da�-ki� sö�ve� blok�la�rı� sfenks� gö�rü�-nü�mün�de� yon�tul�muş�tur.Sfenk�sle�rin� yer� al�dı�ğı� bu� ikiku�le�nin� iç� ve� dış� yüz�le�ri� ka�-bart�ma�lı� ort�hos�tat�lar�la� süs�-len�miş�tir.� Ba�tı�da�ki� ku�le�de�kika�bart�ma�lar�da�gö�rü�len�bo�ğa
fi�gü�rü,�“Gök�le�rin�Fır�tı�na�Tan�rı�-sı�nı”� sem�bo�li�ze� et�mek�te�dir.Yer�le�şi�me�ait� te�mel�le�ri�ve�di�-ğer� bu�lun�tu�la�rıy�la� Hi�tit� mi�-mar�lı�ğı�na�ve�sa�na�tı�na�ışık�tu�-tan�Ala�ca�hö�yük’ün�en�önem�-li� bu�lun�tu�la�rı� kra�li�yet�me�zar�-la�rı�dır.� Ke�nar�la�rı� taş�la� örül�-müş�me�zar�lar,�ah�şap�ha�tıl�lar�-la�ka�pa�tıl�mış,�dam�la�rı�üze�ri�nekur�ban� edi�len� sı�ğır�la�rın� baş�-la�rı� ve� ba�cak�la�rı� yer�leş�ti�ril�-miş�tir.� Prens� ve� pren�ses�le�reait�ol�du�ğu�dü�şü�nü�len�ve�Es�kiTunç� Ça�ğı’na� ta�rih�le�nen� bu13� me�zar�da,� gü�neş� kurs�la�rı,ge�yik�ve�bo�ğa�hey�kel�le�ri,�ka�-ma,�kı�lıç,�bal�ta�gi�bi�sa�vaş�alet�-le�ri� ile� piş�miş� top�rak,� taş,� al�-tın,� gü�müş,� tunç,� ba�kır� veelek�tron�dan� ya�pıl�mış� eser�lerve�süs�eş�ya�la�rı bu�lun�muş�tur.��
Potern�(Alacahöyük�Örenyeri)
Alacahöyük,�Sfenksli�Kapı
71
18- HÜ SE YİN GA Zİ KÜL LİYE SİAla�ca�il�çe�si�nin�3�km�gü�ne�yin�-de�yer�alan�Hü�se�yin�Ga�zi�Kül�-li�ye�si;� med�re�se,� aşe�vi,� tür�be,ha�vuz,�çeş�me�ve�mi�sa�fir�ha�neya�pı�sın�dan�oluş�mak�ta�dır.�Ya�-pı�top�lu�lu�ğu�na�gi�riş�be�yaz�vesi�yah� mer�mer�den� ya�pıl�mıştaç� ka�pı� ile� sağ�lan�mak�ta�dır.Üze�rin�de� ya�zı� bu�lun�ma�yanlev�ha�ile�lev�ha�nın�iki�ya�nın�daiki� oy�ma�lı� ka�ba�rtma� gö�rül�-mek�te�dir.� 13.� yüz�yıl� or�ta�la�rı�-na�ta�rih�le�nen�bu�gi�riş�ten�me�-kân�la�ra� gi�riş� sağ�lan�mış�tır.Tür�be,� � dik�dört�gen� plan�lıolup,�üze�ri�çap�raz�to�noz�la�ör�-tü�lü�dür.�Tür�be�ye�yu�var�lak�ke�-
mer�li�bir�ka�pı�dan�gi�ril�mek�te�-dir.� Ka�pı� ke�me�ri�nin� üze�ri�nerenk�li� mer�mer�ler�den� ya�pıl�-mış�12�kö�şe�li�bir�yıl�dız�mo�ti�fiile� dört� sı�ra� ha�lin�de� ki�ta�beyer�leş�ti�ril�miş�tir.� Tür�be� içe�ri�-sin�de�bir�san�du�ka�var�dır.�Me�-za�rın�baş� kıs�mın�da�12�di�lim�libir�me�zar�ta�şı�bu�lun�mak�ta�dır.�
19- OR TA KÖY ŞA PİNU VA ÖRENYE Rİ Ya�pı�lan� ça�lış�ma�lar,� yü�zeyaraş�tır�ma�la�rı�ve�baş�la�tı�lan�ka�-zı�ça�lış�ma�la�rı�so�nu�cun�da,�Şa�-pi�nu�va,� Bo�ğaz�köy’ün� 60� kmku�zey�do�ğu�sun�da� tes�pit� edil�-miş�tir.� Hi�tit�ler,� böl�ge�ye� gel�-dik�le�rin�de� pla�to�nun� üze�rin�-
Alacahöyük�Örenyeri
Ortaköy�Şapinuva�A�Binası
72
de�ki� ara�zi�yi� te�ras�la�ya�rak� bubü�yük�şeh�ri�kur�muş�lar�dır.�Ka�ra�de�niz� dağ�la�rı�nın� ku�ze�-yin�de� yer� alan� YeşilırmakHav�za�sı,�Ana�do�lu’nun�en�ve�-rim�li� ova�la�rı�nın� yer� al�dı�ğı�biryol� oluş�tur�mak�ta�dır.� Bu� yolay�nı� za�man�da,� gü�nü�müz�dede�kul�la�nı�lan�önem�li�ve�ra�hatti�ca�ret� yol�la�rın�dan� bi�ri�dir.�Ti�-ca�ret� yo�lu�nun,� mik�ro� kli�maik�li�min� ve� ve�rim�li� ova�la�rınavan�taj�la�rıy�la�Şa�pi�nu�va,�hız�labü�yü�müş� ve� zen�gin�leş�miş�tir.Şa�pi�nu�va�ka�zı�la�rı,�mi�ma�ri�açı�-dan� önem�li� eser�le�rin� or�ta�yaçık�ma�sı�nı� sağ�la�mış�tır.�Ya�pı�la�-rın�te�mel�le�ri�hiç�bo�zul�ma�dangü�nü�mü�ze� ge�le�bil�miş�tir.� Bu�-lun�tu�lar� ara�sın�da� yer� alan
“Bü�yük�Kral”�ya�zı�lı�bronz�bal�-ta�lar� ve� mız�rak� uç�la�rı,� birbronz�zırh�ve�bir�bronz�miğ�-fer,� dö�ne�me� ışık� tu�tan� eser�-ler�dir.�Çi�vi�ya�zı�lı�Şa�pi�nu�va�Ar�-şi�vi�Bo�ğaz�köy’den�son�ra,�Hi�titDö�ne�mi’ne�ait�şim�di�ye�ka�darkeş�fe�di�len�ikin�ci�bü�yük�ar�şiv�-dir.�
20- İN CE SU KAN YO NUOrtaköy-İn�ce�su� Kö�yü’ndeÇekerek� Irmağı’nın� aktığıvadide�bu�lu�nan�kan�yon,�12.5km�uzun�lu�ğun�da�ve�40-60�mge�niş�li�ğin�de�dir.�Her�iki�ya�ma�-cı� da� sarp� ka�ya�lık�lar�la� çev�ri�likan�yo�nun�tek�bir�gi�ri�şi�ve�çı�-kı�şı� bu�lun�mak�ta�dır.� Trekkingve� Rafting� için� ideal� bir� yer
Şapinuva�B�Binası,�Pithoslar
İncesu�Kanyonu
73
olan�İncesu�Kanyonu,�içinde-ki�1,5�km’lik�çelik�konstrüksi-yon� yaya� parkuru� ile� hermevsim� ziyarete� uygundurumdadır.� Flo�ra� ve� fau�naba�kı�mın�dan� da� zen�gin� olankan�yon�da,� kı�zıl� ak�ba�ba,� kı�zılga�ga�lı�dağ�kar�ga�sı,�yı�lan�kar�-ta�lı,� kı�zıl� şa�hin,� gri� ba�lık�çıl,dağ� kuy�ruk�sal�la�ya�nı,� kuy�ruk�-ka�kan�gi�bi�canlılar göz�lem�le�-ne�bil�mek�te�dir.�
21- KYBE LE KA YA KA BART MA SIİn�ce�su� Kö�yü’nden� yak�la�şık� 1km�uzak�lık�ta�yer�alan�anıt�salKybe�le� ka�bart�ma�sı� İn�ce�su
Kan�yo�nu� için�de�dir.� Çe�ke�rekIr�ma�ğı’nın� su�la�rın�dan� et�ki�-len�me�ye�cek� bir� yük�sek�lik�te,kan�yo�nu� oluş�tu�ran� sarp� ka�-ya�la�ra� oyu�la�rak� ya�pı�lan� ka�-bart�ma,�bir�niş�içe�ri�sin�de�dir.�Tan�rı�ça�Kybe�le�bu�niş�te� cep�-he�den� be�tim�len�miş�tir.� Tan�rı�-ça�nın�ya�nın�da�bir�as�lan�fi�gü�-rü� ol�du�ğu� dü�şü�nül�mek�te�dir.An�cak� do�ğa�nın� ve� son� dö�-nem�ler�de�in�sa�noğ�lu�nun�tah�-ri�ba�tı�ne�de�niy�le�ka�bart�ma�nınay�rın�tı�la�rı� gö�rü�le�me�mek�te�-dir.�
22- EL VAN ÇE LE Bi CA Mİİ,TEK KE VE TÜR BE Sİ Me�ci�tö�zü� il�çe�sin�de,�ge�niş�bir
İncesu�Kanyonu,�Kybele�Kabartması
Mecitözü,�Elvan�Çelebi�Türbesi
74
bah�çe� için�de� yer� alan� El�vanÇe�le�bi� Ca�mii� ve� Tür�be�si,� Os�-man�lı� Dö�ne�mi�nin� ilk� za�vi�ye�-le�rin�den�bi�ri�ol�ma�sı�ne�de�niy�-le� özel� bir� öne�me� sa�hip�tir.Âşık� Pa�şa� oğ�lu� El�van� Çe�le�bita�ra�fın�dan�1352’de�yap�tı�rı�lanya�pı� top�lu�lu�ğu,� tür�be,�av�lu�luve�üç�ey�van�lı�za�vi�ye�ve�ca�mi�-den� oluş�mak�ta�dır.� Tür�be�nin14.�yüz�yı�la�ta�rih�le�nen�ve�tak�-lit� kün�de�kâ�ri� tek�ni�ğin�de� ya�-pıl�mış� ah�şap� ka�pı�sı� Ço�rumMü�ze�si� Et�nog�raf�ya� Bö�lü�-mü’nde�ser�gi�len�mek�te�dir.
23- KÜLTÜR (HİTİT VE GASTRONOMİ) YOLLARI Tematik� kültür� ve� yürüyüşyolları� konseptindeki� HititYürüyüş� Yolu� ve� doğanıngüzelliğini�Anadolu�tatları�ilekesiştiren� Kızılırmak� HavzasıGastronomi�ve�Yürüyüş�Yolu,Çorum’un� kültür� turizmi� ala-nında�gelişen�destinasyonlarıarasında�yer�almaktadır.�HititYolu;�eski�kervan�ve�göç�yol-larından� geçen,� 236� kmboyunca�işaretlenen,�17�fark-lı�yürüyüş�parkuru�ve�alterna-tif� güzergahları� ile� birlikte,toplam� uzunluk� olarak� 385km’ye� ulaşmaktadır.� Altı� dağbisikleti� rotasının� toplamuzunluğu�ise�406�km�civarın-dadır.� � UNESCO� � logosunutaşımaya� hak� kazanan� HititYolu,� yerli� ve� yabancı� doğa-
severler� tarafından� ziyaretedilmektedir.�Benzeri�gibi�kır-mızı�beyaz� işaretlerle�belirle-nen,� kavşak� noktalarındatabelaların� yer� aldığı� Hitityolu� yürüyüş� parkurlarıylailgili� detaylı� bilgiwww.hitityolu.com� adresin-den� edinilebilir.� KızılırmakHavzası� Gastronomi� veYürüyüş�Yolu�Türkiye’de�bir�ilkolarak�doğa,� tarih�ve�mutfakkültürünü� buluşturan� birekoturizm� çalışmasıdır.Kızılırmak�nehrinin�kılavuzlu-ğunda�trekking,�bisiklet,�kül-tür�manzaralı�araç�yolu�ve�jipsafari� gibi� farklı� konseptekirotalarıyla� aktiviteye� olduğukadar�damak�tadına�da�önemveren� doğaseverleri� bekle-mektedir.� Uluslararası� stan-dartlarda� işaretlenen,� 25güzergah� üzerindeki� rotala-rın� toplam� uzunluğu� 305km’ye� ulaşan� GastronomiYolu� ile� ilgili� ayrıntılı� bilgiyiwww.gastronomiyolu.comsitesinden�ulaşılabilir.
24- RE SU LOĞ LU ES Kİ TUNÇÇA ĞI YER LEŞİ Mİ VE ME ZAR LI ĞIÇorum’un� Uğur�lu�dağ� il�çe�-si’ne� bağ�lı� Re�su�loğ�lu� Kö�yüsı�nır�la�rı� için�de� ka�lan, De�li�ceÇa�yı’nın� do�ğu� ya�ka�sın�da�kiEs�ki�Tunç�Ça�ğı�Me�zar�lı�ğı,�ka�-zı�lar�da�bu�lu�nan�200’den�faz�-
Resuloğlu�Mezarlık�Alan�Eseri
75
la� taş� san�dık� ve� küp� me�zarile� önem�li� bir� ar�ke�olo�jikalan�dır.�Re�su�loğ�lu� bu�lun�tu�la�rını� ço�-ğun�lu�ğu� piş�miş� top�rak�tanya�pıl�mış� ça�nak� çöm�lek,�me�-tal� si�lah�lar,�me�tal� va�zo�lar� veçe�şit�li� süs� eş�ya�la�rı� oluş�tur�-mak�ta�dır.� Bu�lun�tu�lar� ara�sın�-da�kol�ye�ler�gö�ze�çarp�mak�ta�-dır.� Akik,� frit,� fa�yans,� de�nizka�bu�ğu� ile� ta�şın� ya�nı� sı�ra,ba�kır,� al�tın,� gü�müş� ve� elek�-trum�dan� ya�pıl�mış� kol�ye�lerbu�lu�nan� süs� eş�ya�la�rı�nın� engöz�alı�cı�la�rı�dır.
25- İS KİLİP KA LE SİTo�poğ�ra�fik�ola�rak�İs�ki�lip’e�hâ�-kim,� 100� m� yük�sek�lik�te� vesarp�ka�ya�lık�lar�la�çev�ri�li�bir�te�-
pe�de�ku�rul�muş� İs�ki�lip�Ka�le�si,son�ha�li�ne�Os�man�lı�lar� za�ma�-nın�da� ka�vuş�muş�tur.� Ka�le�ningü�ne�ye� ba�kan� bir� ka�pı�sı� veiki� yer� al�tı� yo�lu�bu�lun�mak�ta�-dır.�
26-İS Kİ LİP KA YA ME ZAR LA RIİs�ki�lip�Mer�kez’de�Os�man�lı�Ka�-le�si’nin�gü�ney�ve�gü�ney�do�ğuete�ğin�de� Roma� Döneminetarihlenen�ka�ya�me�zar�la�rı�bu�-lun�mak�ta�dır.� Ka�ya� küt�le�si�neoyu�la�rak� ya�pı�lan� me�zar�la�rıngi�riş�le�rin�de� iki� sü�tun� bu�lun�-mak�ta�dır.� Form� ola�rak� An�tikYu�nan� ta�pı�nak�la�rı�nı� anım�sa�-tan�ti�pik�ka�ya�me�zar�la�rın�dan�-dır.� Sü�tun� baş�lık�la�rı� ye�rin�dehay�van� ka�bart�ma�sı� iş�len�miş�-
İskilip�Kalesi
Kaya�Mezarları
76
tir.�Alın�lık�kıs�mın�da�mi�to�lo�jikfi�gür�le�rin� be�tim�len�di�ği� ka�yame�za�rı�nın� için�de� iki� se�ki� bu�-lun�mak�ta�dır.�
27- ŞEYH YAV Sİ CA MİİOs�man�lı�şey�hü�lis�lam�la�rın�danve�is�lam�bil�gin�le�rin�den�Ebus�-su�ud� Efen�di’nin� ba�ba�sı� ŞeyhYav�si� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rı�lanca�mi,�İs�ki�lip’in�en�es�ki�ca�mi�si�-dir.� 15.� yüz�yı�la� ta�rih�len�di�ril�-mek�te�dir.� Ca�mi�nin� ya�nın�daEbus�su�ud� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rı�-lan�Şeyh�Yav�si�Tür�be�si�bu�lun�-mak�ta�dır.� Ya�pı� kes�me� taş� vetuğ�la�dan�ya�pıl�mış�tır.�Ya�nın�dataş� kai�de� üze�rin�de� yük�se�lentek� şe�re�fe�li� bir� mi�na�re�si� var�-dır.
28- EMİR BEY CA MİİBa�yat’ın� en� es�ki� ca�mi�si� olanya�pı�1846�ta�ri�hin�de�ya�pıl�mış�-tır.� Taş� te�mel� üze�ri�ne� ah�şapçat�kı� ara�sı� ker�piç� dol�gu�lu�-dur.� Mi�na�re�si� ta�ma�men� ah�-şap�tır.
29- KUN DUZ VE KUŞ ÇA ÇİME Nİ YAY LA LA RIYay�la�lar,�Ço�rum�Mer�ke�ze�100km,�Ba�yat� il�çe�mer�ke�zi�ne� ise25� km� uzak�lık�ta�dır.� Ba�yat� il�-çe�si� sı�nır�la�rı� içe�ri�sin�de� ve� il�-çe�nin�ku�ze�yin�de�ki�dağ�lık�Ka�-ra�te�pe�mev�ki�in�de�yer�al�mak�-ta�dır�lar.� Yay�la� ge�le�ne�ği� buyay�la�lar�da� hâ�lâ� sür�dü�rül�-mek�te�dir.�Yay�la�lar�da�sa�rı�çam,ka�ra�çam� ve� kök�nar� ağaç�la�rı
Şeyh�Yavsi�Camii
Kapılıkaya�Anıtsal�Kaya�Mezarı
77
dik�ka�ti� çek�mek�te�dir.� Bol� sukay�nak�la�rı� ve� el� değ�me�mişdo�ğal� gü�zel�lik�le�riy�le� yay�latu�riz�mi�ne� el�ve�riş�li� alan�la�rınba�şın�da�gel�mek�te�dir.
30- L ÇİN KA PI LI KA YAANIT SAL KA YA ME ZA RIÇo�rum’un�27�km�ku�ze�yin�de,Kırk�di�lim� mev�ki�in�de� sarp,ka�ya�lık�ve�akar�su� ta�ra�fın�danya�rıl�mış�de�rin�va�di�le�rin�oluş�-tur�du�ğu�en�ge�be�li� ara�zi� üze�-rin�de,�ku�ze�ye�doğ�ru�uza�nanbir� ka�ya� küt�le�sin�de� yer� al�-mak�ta�dır.� He�le�nis�tik� dö�ne�-me,�MÖ�2.�yüz�yı�la�ta�rih�le�nenka�ya� me�zar,� akar�su� se�vi�ye�-sin�den� 65� m� yük�sek�lik�te�dir.Me�zar� oda�sı�nın� ka�pı�sı� üze�-rin�de� “İke�zi�os”� ya�zı�sı� okun�-muş�tur.� Me�zar� oda�sı� ka�replan�lı�dır.� Gi�ri�şin� sağ� ve� so�-lun�da� niş� şek�lin�de� oyul�muşme�zar�se�ki�le�ri�var�dır.
31- OS MAN CIK KA LE Sİ(KAN DiİBER KA LE Sİ)Os�man�cık� il�çe�si’nde� yük�sekbir� te�pe� üze�ri�ne� in�şa� edi�lenka�le�nin� ilk� ola�rak� Ro�ma�lı�larza�ma�nın�da� ya�pıl�dı�ğı� dü�şü�-nül�mek�te�dir.� Bir�çok� de�faona�rım�ve�imar�ça�lış�ma�la�rı�nasah�ne�olan�ka�le�nin�Sel�çuk�lu�-lar� ta�ra�fın�dan� ye�ni�den� ya�pıl�-dı�ğı�ka�bul�edil�mek�te�dir.�
32- KO YUN BA BA KÖP RÜ SÜOs�man�cık�Ka�le�si’nin�aşa�ğı�sın�-da,� Kı�zı�lır�mak� üze�rin�de� yeralan� Ko�yun�ba�ba� Köp�rü�sü,Os�man�lı� Sul�ta�nı� II.� Baye�zidza�ma�nın�da� ya�pıl�mış�tır.� Os�-man�lı� kla�sik� köp�rü�le�rin�densa�yı�lan� ya�pı,� 250� m� uzun�lu�-ğun�da� ve� 15� göz�lü�dür.� Köp�-rü�nün� ki�ta�be�si� köp�rü�de� de�-ğil,� köp�rü�nün� ku�zey� kıs�mın�-da�ve�ka�le�nin�di�bin�de�ki�ka�ya�-lık�ta�dır.�
Koyunbaba�Köprüsü
Koyunbaba�Türbesi
78
33- KO YUN BA BA TÜR BE SİTür�be,�yük�sek�çe�bir�te�pe�üze�-rin�de�yer�al�mak�ta�dır.�1469’da,II.� Ba�ye�zid� za�ma�nın�da� yap�tı�-rıl�mış� bir� ya�pı� top�lu�lu�ğu�dur.Ne�ya�zık�ki�gü�nü�mü�ze�sa�de�cetür�be�si� ula�şa�bil�miş�tir.� Tür�bese�kiz�gen� plan�lı� ve� pi�ra�mi�dalça�tı�lı�ola�rak�in�şa�edil�miş�tir.
34- KO CA MEH MET PA ŞACA Mİİ (İMA RET CA Mİİ) 1431-1432� yıl�la�rın�da� Ko�caMeh�met� Pa�şa� ta�ra�fın�danyap�tı�rıl�dı�ğı� için� ay�nı� isim�leanıl�mak�ta�dır.� Ya�pıl�dı�ğı� za�-man�da� bir� ya�pı� top�lu�lu�ğu�-nun� par�ça�sı� olan� ca�mi,� bu�-gün� mih�ra�bı� ve� taç�ka�pı�sı� ileil�gi� çek�mek�te�dir.� Ori�ji�nal�mi�-na�re�si� yı�kı�lın�ca� ye�ri�ne� ye�ni�siin�şa�edil�miş�tir.�Ca�mi�nin�taç�ka�-pı�sı� mer�mer�den� ya�pıl�mış�tır.
Üç� di�lim�li� bir� ke�mer�le� çev�ril�-miş� olan� taç�ka�pı,� mu�kar�nas�lıüst� kıs�mı,�mih�ra�bi�ye�le�ri� ve� ikirenk�li�gi�riş�ka�pı�sı�ile�baş�lı�ba�şı�-na�bir�sa�nat�ese�ri�dir.�Gi�riş�ka�pı�-sı�nın� üze�rin�de� ki�ta�be� bu�lun�-mak�ta�dır.�Taç� �ka�pı�nın� çift� ka�nat�lı� ah�şapka�pı�sın�da�ki� iş�le�me�ler�de�Ana�-do�lu�el� sa�nat�la�rı�na�hay�ran�bı�-ra�ka�cak�ni�te�lik�te�dir.�
35- HA CI HAM ZA KA LE Sİİn�ce�su� De�re�si’nin� ku�ze�yin�deyer� alan� ka�le�nin� ya�pı�mı�na� II�I.Ah�met�dö�ne�min�de�1723�yı�lın�-da� baş�lan�dı�ğı� ka�bul� edil�mek�-te�dir.� Ka�le�nin� mi�ma�rı� Se�yitAli’dir.�Ka�le�nin� ta�mam�lan�ma�sıise�1734�yı�lın�da� I.Mah�mut�za�-ma�nın�da�ol�muş�tur.�Belde hal�-kı,�20.�yüz�yı�lın�or�ta�la�rı�na�ka�darka�le�için�de�ya�şa�mış�tır.�
36- MİH Rİ HA TUN CA Mİİ VEHA MA MIIV.�Mu�rat’ın�eşi�Mih�ri�Ha�tun’unKa�ra�ki�se� Kö�yü’nde� has�ta�la�na�-rak� öl�me�si� üze�ri�ne� yap�tı�rı�lanca�mi,� 1943� yı�lın�da� dep�rem�lebü�yük� ha�sar� gör�müş�tür.� Son�-ra�ki�dö�nem�ler�de�de�ca�mi�bü�-yük� ona�rım�lar� ge�çir�miş�tir.Hamam,�Mih�ri�Ha�tun�Ca�mii�ile
Osmancık,�Koca�Mehmet�Paşa�Camii
Kargı�Yaylası
79
ay�nı� dö�nem�de� yap�tı�rıl�mış�tır.Ca�mi�ve�ha�mam�Kar�gı�il�çe�sin�-de�bu�lun�mak�ta�dır.
37- KAR GI YAY LA SI Yö�re�sel�mi�ma�ri�nin� göz�le�ne�bi�-le�ce�ği� yay�la,� kent� mer�ke�zi�ne140�km,�Kar�gı�mer�ke�ze�26�kmuzak�lık�ta�dır.� Eği�nö�nü,� Ak�su,Göl,� Ören�cik ve� Gök�çe�do�ğanyay�la�la�rı� yö�re�de�ki� bağ�lan�tı�lıyay�la�lar�dır.� Gök�çe�do�ğan� veAk�su� ya�ya�la�rın�da� ala�ba�lık� ye�-tiş�ti�ril�mek�te�dir.�
38- AB DUL LAH YAY LA SIÇo�rum’un� en� yük�sek da�ğı,Kös� Da�ğı’nda� (2050� m)� yeralan� Ab�dul�lah� Yay�la�sı,� kentmer�ke�zi�ne� 114� km,� Kar�gımer�ke�ze� 26� km�uzak�lık�ta�dır.Sa�rı�çam� ve� ka�ra�çam� öz�günbit�ki�ör�tü�sü�dür.�Yay�la�da,�yay�-la�cı�lar�dı�şın�da�ge�len� zi�ya�ret�-çi�ler� için� uy�gun� ko�nak�la�mave� ye�me� iç�me� te�sis�le�ri�mev�-cut�tur.� Ab�dul�lah� Yay�la�sı’ndabaş�la�yıp�Onar�Yay�la�sı’nda�ta�-mam�la�nan� trek�king� par�ku�ruçok� güzel� doğal� manzarayasahip bir�par�kur�dur.�
39- LEB LE Bİ Cİ LİKÇorum� de�nin�ce� ak�la� ge�lenşey�ler�den� bi�ri� “Leb�le�bi”� dir.Ço�rum� leb�le�bi�si�nin� meş�hurol�ma�sı�nın�se�bep�le�rin�den�bi�ri,çok� zah�met�li� bir� üre�tim� aşa�-ma�sın�dan�son�ra�eş�siz�bir� lez�-ze�te�ka�vuş�ma�sı�ve�leb�le�bici�li�-ğin� bir� za�na�at� ola�rak� Ço�-rum’da�ku�şak�tan�ku�şa�ğa�ak�ta�-rıl�ma�sı�dır.��
40-TAT MA DAN DÖN ME YİNHem�bes�le�yi�ci�hem�de�lez�zet�-li� ÇA�TA�LA�ŞI’nı,� bü�yük� zah�-met�ler�le� pi�şi�ri�len� İS�Kİ�LİPDOL�MA�SI’nı,� KARGI� SIRIKKEBAP’ını,�bak�la�va�ha�mu�run�-dan� ya�pı�lan� GÜL� BUR�MA’yıve�ta�bii�ki� fark�lı� lez�zet�ler�de�kiLEB�LE�Bİ� ÇEŞİT�LE�Ri’ni� tat�ma�-dan�kent�ten�ay�rıl�ma�yın.�
Kızılcaoluk�Şelalesi
Çorum�Leblebisi
SAMSUN
SAMSUN
Çakırlar Korusu (Subasar Orman)
83
Sam�sun,�Tür�ki�ye’nin� ku�ze�yin�-de,� Ka�ra�de�niz’in� or�ta� bö�lü�-mün�de�dir.�Ye�şi�lır�mak� ve�Kı�zı�-lır�mak� ne�hir�le�ri�nin� Ka�ra�de�-niz’e� dö�kül�dük�le�ri� del�ta�larara�sın�da� yer� alan� Sam�sun’ukeş�fet�mek�bir�ulu�sun�va�ro�luşru�hu�nu� ya�şa�mak,� do�ğa�nıncö�mert�li�ğiy�le� taç�lan�dır�dı�ğıtüm�gü�zel�lik�le�ri�bir�ara�da�bul�-mak�ve�bü�yü�len�mek�de�mek�-tir.�Ala�bil�di�ği�ne� ye�şi�lin� ve� ala�bil�-di�ği�ne�ma�vi�nin� dal�ga� ve� kuşses�le�riy�le� ru�hu�nu�za� si�ne�ce�ği,her� kö�şe�sin�de� ta�ri�hin� gör�-kem�li�mi�ra�sıy�la� kar�şı�la�şa�ca�ğı�-nız�bir�sim�ge�kent�tir�Sam�sun.Sam�sun’da�si�zi�do�ğa�nın�ema�-ne�ti� kuş�lar� kar�şı�lar,� ma�viy�leye�şi�le� sı�nır� çi�zen� upu�zun� sa�-hil�den� alır,� yu�va�la�rı� göl�le�re,saz�lık�la�ra�gö�tü�rür.�Yol�bo�yun�-ca�Ka�ra�de�niz’e�ka�vuş�mak�içinuza�nan� ır�mak�la�rın� ya�rat�tı�ğımu�az�zam� ova�lar�la,� va�di�ler�leve�dağ�la�rın�he�di�ye�si�yay�la�lar�-la,� kap�lı�ca�lar�la� ta�nış�tı�rır.� Budo�ğal� gü�zel�lik�le�rin� ya�nı� sı�rabin�ler�ce� yıl�lık� hö�yük�ler,� anıtme�zar�lar�ve�mo�dern�mü�ze�ler�-le�do�lu�bu�şe�hir�de�kuş�lar� si�zi
gez�di�rir�ken� ku�la�ğı�nı�za� geç-mişin�sesini�fı�sıl�dar…Şeh�ri� keş�fet�mek� için� ta�ri�hin�-den� baş�la�mak� is�ter�se�niz� MÖ5500’le�re� ka�dar� uzan�ma�nızge�re�kir.�Coğ�raf�ya�sı�nı�ha�re�ket�-len�di�ren�ilk�in�san�va�ro�lu�şu�buçağ�la�ra� da�ya�nır.� Şeh�rin� ta�rihsah�ne�sin�de� ya�şa�yan� bir� kentola�rak� ilk�var�olu�şu�ise�MÖ�6.yüz�yıl�da�Mi�le�toslular’ın�“Ami�-sos”�adın�da�ki�kü�çük�yer�leş�ke�-ye� bir� pa�zar� ye�ri� kur�ma�sıy�labaş�lar.�Ha�ki�mi�yet� ku�ran� uy�gar�lık�lar‘Ami�sos’a� fark�lı�ad�lar�ver�se�lerde� bu� ad�lar� halk�la�rın� zih�nin�-de�ya�şa�ma�mış�ve�böl�ge�Ami�-sos� ola�rak� anıl�ma�ya� de�vamedil�miş�tir,� taki� Türk�ler1072’de� Ami�sos� ya�kı�nın�da�kiCa�nik� San�ca�ğı�nı� ala�rak� bu�ra�-ya�yer�le�şip,�Ami�sos’tan�çağ�rı�-şım�la�Sam�sun�is�mi�ni�ve�rin�ce�-ye� dek.� Böl�ge�nin� ta�ma�menTürk� hâ�ki�mi�ye�ti�ne� geç�me�siOs�man�lı�nın� Çe�le�bi� Meh�metHan’la� 1419’da�ki� fet�hi�ne� da�-yan�sa� da� Ami�sos,� 12.� ve� 13.asır�Türk� kay�nak�la�rın�da�Sam�-sun,� ba�tı� kay�nak�la�rın�da� daSamp�son� ola�rak� ge�çer.� Ami�-
Simenit�Gölü,�Terme
Kurtuluş�Yolu�(Tütün�iskelesi)
85
sos�et�ra�fın�da�ge�li�şen�Sam�sun,kı�yı�sı�olan�bir�ti�ca�ret�ken�ti�ola�-rak� asır�lar� bo�yu� hep� odaknok�ta�sı� ol�muş� ve� Hi�tit�li�ler’lebaş�la�yan� se�rü�ve�ni� Eret�na�lı�-lar’dan� Mi�let�li�ler’e,� Pers�-ler’den,� Ro�ma�lı�la�r’a,� Ce�ne�viz�-liler’�den,� Pon�tuslula�r’a� ka�darpek� çok� uy�gar�lı�ğın� iz�le�riy�legü�nü�mü�ze�zen�gin�le�şe�rek�gel�-miş�tir.�Bu�ar�ke�olo�jik�zen�gin�lik�-le�ri� bu�gün� şeh�rin� mer�ke�zin�-de�ki�Sam�sun�Mü�ze�si’nde�bel�-ge� ve� bu�lun�tu�la�rıy�la� be�ra�bergör�mek� müm�kün.� Ta�bii�� kiSam�sun’un� ar�ke�olo�jik� ge�zi�simü�ze�siy�le� sı�nır�lı� de�ğil,� Ba�rut�-ha�ne� Tü�mü�lüs�le�ri,� Tek�ke�köyMa�ğa�ra�la�rı,�Gar�pu�Ka�le,�Esen�-te�pe�Me�za�rı,�İkiz�te�pe�Hö�yü�ğüve�Asar�Ka�le�Sam�sun’un�MÖ�6.yüz�yıl�da� baş�la�yan� ya�şan�tı�sı�nıgü�nü�müz�de�göz�lem�le�me� im�-ka�nı� ve�ren� dün�ya� mi�ras�la�rın�-dan�sa�de�ce�ba�zı�la�rı.�Mil�li�mü�-ca�de�le�de�ki� ye�ri,� ta�ri�hi� rolüTür�ki�ye� için� bam�baş�ka� birönem�ta�şı�yan�Sam�sun,�bu�de�-ğer�le�ri�ve�ya�kın�ta�ri�hi�gö�rü�cü�-ye�çı�kar�dı�ğı�önem�li�nok�ta�la�rınba�şın�da�ise�Ga�zi�Mü�ze�si,�Ban�-dır�ma� Ge�mi� Mü�ze�si� ve� Mil�liMü�ca�de�le� Açık� Ha�va� Mü�ze�sige�li�yor.�Dün�ya� ta�rih� edebiya-tına� en�ba�şa�rı�lı� an�la�tı�cı�lar�dan
bi�ri� ola�rak� ge�çen� sey�ya�hı�mızEv�li�ya� Çe�le�bi� 17.� yüzyıl� Sam�-sunu’�nu�sa�tır�la�rıy�la�res�me�der�-ken� taş�tan� ya�pıl�mış� Sam�sunKa�le�si’nin� hey�be�ti�ne� dik�katçe�ker.� O’nun� Sam�su�nu’n�dahalk�ge�mi�ci�lik�ve�ken�dir�ci�lik�leuğ�ra�şır,� ki�re�mit�ten� ya�pıl�mışbah�çe� için�de� ev�ler�de� otu�rur.İler�le�yen� yıl�lar�da� tü�tün� eki�miyay�gın�laş�mış,�bu�har�lı�ge�mi�iş�-let�me�le�ri�nin�Ka�ra�de�niz’de�ku�-rul�ma�sıy�la�be�ra�ber�de�şe�hir�ti�-ca�ri� gü�cü�nü� ar�tı�ra�rak� kal�kın�-mış�tır.� Bas�kın�lar� ve� bü�yükçap�lı�yan�gın�lar�la�kent�dö�nemdö�nem� bü�yük� zor�luk�lar,� yok�-luk�lar� at�lat�sa�da�di�na�miz�mi�nihiç�yi�tir�me�miş,�Kur�tu�luş�Sa�va�-şı’nın� kı�vıl�cım�la�rı�nın� ya�kıl�dı�ğısim�ge� kent� ola�rak� ta�rih� sah�-ne�sin�den�bugü�ne�güç�le�ne�rek
Samsun�Genel�Görünüm
Amisos�Hazinesi,�Altın�Küpe,�Helenistik�Dönem
Salıpazarı,�Çağlayan�Köyü�şelalesi
87
gel�miş�tir.� Bu�gün� ve�rim�li� ova�-la�rı,�ba�raj�la�rı,�de�niz�ti�ca�re�ti tü�-tün�üre�ti�mi�ve�tu�riz�miy�le�ül�keeko�no�mi�si� için�önem�li� rol�oy�-nar.Sam�sun’un�kül�tür�zen�gin�lik�le�-rin�den� bir� ta�ne�si� de� ef�sa�ne�vika�dın�sa�vaş�çı�lar�ola�rak�bi�li�nenAma�zon�la�rın�yur�du�ol�ma�sı�dır.Ama�zon�la�rın� Sam�sun� Ter�meil�çe�si� ya�kın�la�rın�da�ki�The�misk�-yra’da� ya�şa�dık�la�rı� bi�li�nir� vebu�gün� her� yıl� bu� böl�ge�deAma�zon�lar� adı�na� Ter�meAmazon�Fes�ti�va�li�dü�zen�le�nir.Coğ�raf�ya�sı�nın� Sam�sun’a� ka�-zan�dır�dı�ğı�zen�gin�lik�le�re�bak�tı�-ğı�mız�da�da�çam�or�man�la�rıy�lakap�lı�yem�ye�şil�te�pe�ler,�kı�yı�şe�-ri�di�bo�yun�ca�uza�nan�kum�sal�-lar,� iç�ler�de� tat�lı�su�ba�lık� av�cı�lı�-ğı�nın� da� ya�pı�la�bil�di�ği� do�ğalgöl�ler� ve� ba�raj� göl�le�ri,� şi�fa�lıkap�lı�ca�lar,� yü�rü�yüş� ve� kampiçin� bi�çil�miş� kaf�tan� olan�mu�-az�zam� yay�la�lar� çı�kı�yor� kar�şı�-mı�za.�Sam�sun� ılı�man� ik�li�miy�le� dörtmev�sim� ra�hat�ça� ge�zi�le�bil�di�ğigi�bi� kış� spor�la�rı�na� im�kan� su�-nan�ve�ay�rı�ca�yaz�ay�la�rın�da�daçim� ka�ya�ğı� ya�pı�la�bi�len� dağyük�sel�ti�le�riy�le�de�dik�kat� çe�ki�-yor.�Sam�sun,�do�ğa�tu�riz�mi�veta�rih� tu�riz�miy�le� sun�du�ğu� ge�-
niş�al�ter�na�tif�le�rin�ya�nı�sı�ra,�de�-niz�mah�sul�le�ri,�tat�lı�su�ba�lık�çı�-lı�ğı� ve� otan�tik� lez�zet�le�riy�legur�me� tu�riz�mi�ne� de� hiz�meteden�bir�şe�hirdir.�Ka�fe�ve�res�-to�ran�ola�rak�res�to�re�edi�len�Ya�-lo�va�Ge�mi�si’ni�zi�ya�ret�ede�bi�le�-ce�ği�niz�“Sa�hil�Gezi�Yo�lu”,�de�ni�-ze� gi�rip,� yel�ken,� sörf� gi�bi� suspor�la�rı�nı�ya�pa�bi�le�ce�ği�niz�Ku�-ru�pe�lit� ve�Muş�ta�özel�plaj�la�rı,trek�king,�pik�nik�ve�fo�to�sa�fa�riya�pa�bi�le�ce�ği�niz� Ka�ba�ce�vizŞe�la�le�le�ri,�Ga�le�riç�Or�ma�nı,�140fark�lı�tü�rü�ya�şa�tan�Lâdik�Gö�lü-�Kuş�Cen�ne�ti�ve�şi�fa�lı�su�la�rı�naken�di�ni�zi� tes�lim� ede�ce�ği�nizAs�la�nağ�zı� Kap�lı�ca�sı� Sam�sun’agi�dip�gör�me�den�dö�nül�me�ye�-cek�do�ğa�gü�zel�lik�le�rin�den�sa�-de�ce� bir�ka�çıdır.� Da�ha� faz�la�sıiçin�tüm�bu�zen�gin�lik�ler�adı�naçiz�di�ği�miz� 40� mad�de�lik� ro�ta�-da�Sam�sun’u�keş�fet�me im�kâ�nıbu�la�cak�sı�nız.
Ladik�Gölü
Amazon�Köyü’nden�kesit
Amazon Heykeli
1- ATATÜRK ANITI (ONUR ANITI)2- GAZİ MÜZESİ (MANTİKA PALAS OTEL)3- BULVAR AVM EK BİNASI (ESKİ POLİHRON OTELİ)4- İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ (BORLUOĞLU EVİ)5- ESKİ OSMANLI BANKASI BİNASI (GARANTİ BANKASI)6- BANDIRMA GEMİ MÜZESİ VE MİLLİ MÜCADELE AÇIK HAVA MÜZESİ7- KURTULUŞ YOLU (TÜTÜN İSKELESİ)8- BÜYÜK CAMİİ9- MATER DOLOROSA KATOLİK KİLİSESİ10- BARUTHANE KALKANCA TÜMÜLÜSLERİ11- SAMSUN ARKEOLOJİ VE ETNOGRAFYA MÜZESİ12- SAHİL GEZİ YOLU13- SAMSUN SAHİLİ14- TEKKEKÖY MAĞARALARI15- KABACEVİZ ŞELALELERİ
16- SALI PAZARI ŞELALELERİ17- COSTAL ORMANI18- KELTEPE KİLİSESİ19- SAMSUN AHŞAP CAMİLERİ20- AMAZONLAR VE AMAZONLAR ADASI21- GARPU KALESİ22- AYVACIK TURİZM GELİŞTİRME VE KORUMA MERKEZİ23- ÇAKALLI HAN - ÇAKALLI KÖPRÜSÜ24- LÂDİK GÖLÜ VE KUŞ CENNETİAKDAĞ KIŞ SPORLARI VE KAYAK MERKEZİ25- BÜYÜKKIZOĞLU ŞELALESİ VE GÖLÜ26- HAMAMAYAĞI KAPLICASI27- HAVZA ATATÜRK EVİ28- HAVZA İMARETİ VE HAVZA KAPLICALARI
29- KURT KÖPRÜ30- ŞAHİNKAYA KANYONU31- KUNDUZ ORMANLARI32- FAZIL AHMET PAŞA MEDRESESİ (TAŞ MEDRESE)33- BAFRA KIZILIRMAK DELTASI KUŞ CENNETİ34- AKALAN ŞELALELERİ35- İKİZTEPE36- HİTİTLERİN KUTSAL KENTİ OYMAAĞAÇ HÖYÜKTEPE37- ASAR KALE38- GALERİÇ ORMANI (SUBASAR ORMAN)39- MÜZELER VE TURİZM MERKEZLERİ40- TATMADAN DÖNMEYİN
AkalanŞelalesi
ŞahinKanyonu
Sahil Gezi YoluDoğupark
SalıpazarıŞelalesi
Ayvacık TurizmGeliştirme ve
Koruma Merkezi
Ladik Gölü ve Kuş CennetiAkdağ Kayak Merkezi
HavzaAtatürk Evi
KunduzOrmanları
Havza Kaplıcaları veİmareti
Fazıl Ahmet PaşaMedresesi (Taş Medrese)
Bafra Kızılırmak DeltasıKuş Cenneti
Oymaağaç Höyük Tepe
Galeriç OrmanıSubasar Orman
90
1-ATA TÜRK ANI TI(ONUR ANI TI)Sam�sun� hal�kı� ta�ra�fın�danAvus�tur�ya�lı� hey�kel�tı�raş� He�in�-rich� Krip�pel’e� yap�tı�rı�lan� hey�-kel�1�Ocak�1932�ta�ri�hin�de�birtö�ren� ile� açıl�mış�tır.� Bronz�danya�pıl�mış� hey�ke�lin� ka�ide�sizyük�sek�li�ği�4.75�m�ka�ide�li�yük�-sek�li�ği�ise�8.85�m’dir.�Ka�ide�deşah�la�nan� bir� atın� üze�rin�deAta�türk’ü� bü�tün� hey�be�ti� ilegör�mek�müm�kün�dür.�Bu�anıttü�müy�le� Ata�türk’ü� an�lat�mış,kuv�ve�tin,�az�min,�ce�sa�re�tin�veüs�tün�lü�ğün�gös�ter�ge�si�ola�rakSam�sun� şeh�ri�nin� de� sim�ge�siha�li�ne� gel�miş�tir.� Hey�kel�de�kika�bart�ma�lar�dan� bi�rin�de� sa�-vaş� sı�ra�sın�da,�mer�mi� ve� cep�-ha�ne� ta�şı�yan� ki�şi�ler,� di�ğe�rin�-de�ise�halk�ile�el�ele�can�lan�dı�-rıl�mış� Ata�türk� dur�mak�ta�dır.
Ata�türk’ün� iki� ya�nın�da� daTürk� ulu�su�nun� yaş�lı�sı,� köy�lü�-sü,� kent�li�si� gö�rül�mek�te�dir.Hey�kel�de�ki� ya�zı�lar� da� şöy�le�-dir;“Va�tan�da� Mil�li� Mü�ca�de�le�yebaş�la�mak� için� Ga�zi� 19� Ma�yıs1919�ta�ri�hin�de�Sam�sun’a�çık�-tı.”�“Bu�hey�kel�Sam�sun�Vi�la�yethal�kı� ta�ra�fın�dan� 29� Bi�rin�ciTeş�rin�1931�ta�ri�hin�de�ya�pı�mı�-na�baş�lan�dı.”
2- GA Zİ MÜ ZE Sİ (MAN TİKA PA LAS OTE Lİ)Gü�nü�müz�de�Ga�zi�Mü�ze�si�ola�-rak� hiz�met� ve�ren� ya�pı,� 1902yı�lın�da� Je�an� Ion�nis� Man�ti�kata�ra�fın�dan� otel� ola�rak� yap�tı�-rıl�mış�tır.� Mus�ta�fa� Ke�mal� Pa�-şa’nın�9.�Or�du�Mü�fet�ti�şi�ola�rak19�Ma�yıs�1919� ta�ri�hin�de�gel�-di�ği�Sam�sun’da�ilk�kal�dı�ğı�yer
Atatürk�Anıtı
91
ve� son�ra�ki� ge�liş�le�rin�de� ko�-nak�la�dı�ğı� yer� bu� bi�na�dır.Man�ti�ka�Pa�las�Ote�li’nin�anah�-tar�la�rı� bu� zi�ya�ret�le�rin� anı�sı�na1926� yı�lın�da� Mus�ta�fa� Ke�malAta�türk’e� he�di�ye� edil�miş�tir.Otel,� Sam�sun� Be�le�di�ye�si’ningi�ri�şi�miy�le� 1940� yı�lın�da� Ga�ziMü�ze�si� ola�rak� zi�ya�re�te� açıl�-mış�tır.�1968’den�be�ri� zi�ya�re�teaçık� olan�Ata�türk�Mü�ze�si� ko�-lek�si�yon�la�rı� da� Ga�zi� Mü�ze�-si’ne�da�hil� edil�miş�tir.�Ger�çek�-leş�ti�ri�len� bü�yük� çap�lı� res�to�-ras�yon� son�ra�sın�da� Ga�zi� Mü�-ze�si,�2006�yı�lın�da�çağ�daş�mü�-ze�ci�lik� an�la�yı�şı�na� uy�gun� ola�-rak� ye�ni�den� zi�ya�re�te� açıl�mış�-
tır.� Ga�zi� Mü�ze�si’nde� Ata�-türk’ün�kul�lan�mış�ol�du�ğu�eş�-ya�lar� ve� fo�toğ�raf�lar,� ya�takoda�sı� ve� ça�lış�ma�oda�sı� ser�gi�-len�mek�te�dir.� Ay�rı�ca� mü�ze�deMus�ta�fa�Ke�mal�Pa�şa� ile�be�ra�-ber� Sam�sun’a� çı�kan� on� se�kizsi�lah� ar�ka�da�şı�nın� bal�mu�muhey�kel�le�ri�de�bu�lun�mak�ta�dır.�
3- BULVAR AVM EK BİNASI(ESKİ POLİHRON OTELİ)Yeni�açılan�Bulvar�AVM’nin�birbölümü� haline� gelen� binayaait� tapu� kayıtlarında� dahaönceden� Polihron� Oteli� ola-rak� kullanıldığı� yazmaktadır.Bina� mübadele� sonrasındahazineye� aktarılmıştır.� 1930-
Gazi�Müzesi
Bulvar��AVM
92
1940� yılları� arasında� adliyebinası� olarak� kullanılan� yapı,daha� sonra� da� AskerHastanesi�olarak�hizmet�ver-miştir.��
4- İL KÜL TÜR VE TU RİZMMÜ DÜR LÜ ĞÜ(BOR LU OĞ LU EVİ)1890�yı�lın�da�Ban�ker�Bor�lu�oğ�-lu� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rı�lan� bi�na19.�yüz�yıl�Fran�sız�mi�ma�ri�si�ninet�ki�le�ri�ni� ta�şı�mak�ta�dır.� Mü�-ba�de�le� son�ra�sın�da� Mil�li� Em�-lak�Mü�dür�lü�ğü’ne�geç�miş� ve1936� yı�lı�na� ka�dar� ko�nut� ola�-rak�kul�la�nıl�mış�tır.�Son�ra�ki�dö�-nem�ler�de� Ti�ca�ret� Li�se�si,� Na�-mık� Ke�mal� Or�ta�oku�lu,� HalkEği�tim� Mer�ke�zi,� Öğ�ret�me�ne�-vi,� Öğ�ret�men� Sağ�lık�Mer�ke�zi
ola�rak� kul�la�nıl�mış�tır.� Gü�nü�-müz�de� Sam�sun� İl� Kül�tür� veTu�rizm� Mü�dür�lü�ğü� ola�rakhiz�met� ve�ren� iki� kat�lı� bi�na,sü�tun�lar�la�süs�lü�cep�he�siy�le�il�-gi�çek�mek�te�dir.�
5- ES Kİ OS MAN LIBAN KA SI BİNASI(GA RAN Tİ BAN KA SI) 1863� yı�lın�da� ku�ru�lan� Bank-ıOs�ma�nî-i� Şa�ha�ne� (Os�man�lıBan�ka�sı),�1914�yı�lın�da,�bir�çokil�de�80’i�aş�kın�şu�be�si�bu�lu�nanönem�li� bir�ban�ka� idi.� Ban�ka�-nın� Sam�sun� şu�be�si� 1891� yı�-lın�da�açıl�mış�tır.�Bi�na�nın�en�il�-gi� çe�ken� yö�nü� or�ta�sın�da�kianıt�sal� gi�ri�şin� ku�le� şek�lin�dede�vam� et�me�si�dir.� Ka�pı�nınüze�rin�de�Bank-ı�Os�ma�nî-i�Şa�-ha�ne’nin� (Os�man�lı� Ban�ka�sı),Fran�sız�ca� kar�şı�lı�ğı� olan�“Ban�-qu�e�Im�pe�ria�le�Ot�to�ma�ne”�ya�-zı�sı�okun�mak�ta�dır.�Bi�na,�ça�tı�-sın�da�ki�dört�yu�var�lak�pen�ce�-re�si,� cep�he� süs�le�me�le�ri,� fer�-for�je�le�ri,�ça�tı�ör�tü�sü�ve�el�bet�-te�ku�le�siy�le�Sam�sun’un�ta�ri�himi�ma�ri� do�ku�sun�da� özel� birye�re�sa�hip�tir.
İl�Kültür�ve�Turizm�Müdürlüğü�Binası
Garanti�Bankası�Binası
93
6- BAN DIR MA GE MİMÜ ZE Sİ VE MİL LİMÜ CA DE LE AÇIK HA VA MÜ ZE SİMo�dern� Tür�ki�ye’nin� ku�rul�ma�-sı�nın� ilk� ve� en� önem�li� adı�mıolan� Kur�tu�luş� Sa�va�şı’nın� baş�-la�tıl�ma�sı� için� Ana�do�lu’ya� gi�-den�Mus�ta�fa�Ke�mal�Pa�şa’yı�ta�-şı�yan� ge�mi� Ban�dır�ma� Va�pu�-ru’dur.� Ban�dır�ma� Va�pu�ru,1878� yı�lın�da� İn�gil�te�re'de� yükve�yol�cu�va�pu�ru�ola�rak�ya�pıl�-mış�tır.� Da�ha� son�ra� “Pan�der�-ma”� adıy�la� İs�tan�bul’da� bir� fir�-ma�ya� sa�tıl�mış�tır.� Ge�mi� Os�-man�lı� De�niz�ci�lik� İş�let�me�si’nege�çin�ce�adı�“Ban�dır�ma”�ola�rakde�ğiş�ti�ril�miş�tir.� As�lı�na� uy�gunola�rak� ye�ni�den� ya�pı�lan� Ban�-dır�ma� Va�pu�ru,� � ya�kın� ta�ri�hinönem�li�bir�sim�ge�si�ola�rak�ge�-le�cek� ku�şak�la�ra� ak�ta�rıl�mak�ta�-dır.� Ge�mi-Mü�ze�de� Ata�türk’ünve� � ar�ka�daş�la�rı�nın� bal�mu�muhey�kel�le�ri� ser�gi�len�mek�te�dir.Mil�li� Mü�ca�de�le� Par�kı� ve� AçıkHa�va� Mü�ze�si’nde� ise� Ça�nak�-ka�le�Sa�va�şı’ndan�Türk�Or�du�su�-nun� İz�mir’i� alı�şı�na� ka�dar�olanmü�ca�de�le�yi�tem�sil�eden�se�ra�-mik� ka�bart�ma�lar,� Sam�sun� veil�çe�le�rin�den� ve�ri�len� 1200� şe�-
hi�din� ad�la�rı�nın� ya�zı�lı� ol�du�ğuşe�hit�ler� ya�zı�tı,� bronz� ka�bart�-ma�lar,� Mil�li� Kur�tu�luş� Anı�tı� ileKur�tu�luş�Sa�va�şı’nda�kul�la�nı�lansa�vaş�mal�ze�me�le�ri�(top,�tor�pi�-do,� ma�yın�lar� vb.)� bu�lun�mak�-ta�dır.�
7- KURTULUŞ YOLU(TÜTÜN İSKELESİ)19�Ma�yıs�1919’da�Mus�ta�fa�Ke�-mal� Pa�şa’nın� Sam�sun’a� ayakbas�tı�ğı� yer�de� yer� alan� iskele19�Mayıs�1919�günü�MustafaKemal� Paşa’nın� Samsun’aayak� basarak� KurtuluşMücadelesini� başlattığı� anıölümsüzleştirmek� için� pano-ramik� bir� görüntü� oluşturul-du.Her� şeyiyle�yok�edilmek� iste-
Bandırma�Vapuru
İlk�Adım�Anıtı
94
nen� Türk� Milletinin� azim� vekararının� yansıtılmaya� çalışıl-dığı� bu� anıt� tabloda� UluÖnder� Mustafa� KemalAtatürk� ve� onunla� birliktekaraya�çıkan�18�yiğidin,�onla-ru�karşılamaya�gelen�Samsunhalkının� temsili� heykellerioluşturuldu.Heykeller� birebir� insan� ölçü-lerinde�ve�balmumu�tekniğiy-le�yapılmıştır.
8- BÜ YÜK CA MİİKent�mer�ke�zin�de�ki� Sa�at�ha�neMey�da�nı’nda�dır.�Ba�tum�lu�Ha�-cı�Ali�Efen�di�ta�ra�fın�dan�9�Ey�lül1884� ta�ri�hin�de� yap�tı�rıl�mış�tır.Sul�tan�Ab�dü�la�ziz’in�an�ne�si�ta�-
ra�fın�dan�ona�rıl�dı�ğı�için�Va�li�deCa�mii�ola�rak�da�anıl�mak�ta�dır.Kes�me� taş�tan� ya�pı�lan� ca�mi,iki� mi�na�re�li�dir.� Bü�yük� anakub�be�çev�re�sin�de�kü�çük�kub�-be�ler�şek�lin�de�in�şa�edil�miş�tir.Ca�mi� çok� sa�yı�da� pen�ce�re�yesa�hip� ol�du�ğu� için� iç� me�kânay�dın�lık� ve� fe�rah�tır.� Mih�rapaçık� pem�be� mer�mer�den� ya�-pıl�mış�tır�ve�yük�sek�tir.
9- MA TER DO LO RO SA KA TO LİK Kİ LİSE SİKi�li�se�nin� ya�pı�mı� 1846� yı�lın�daKa�pu�sen�Ra�hip�le�ri�ta�ra�fın�danger�çek�leş�ti�ril�miş�tir.� Bu� ki�li�se8x12�m�öl�çü�le�rin�de�kü�çük�birya�pı� idi.� 1876� yı�lın�da� Sul�tanMu�rat� ta�ra�fın�dan� ve�ri�len� izinfer�ma�nı�ile�gü�nü�müz�de�ki�ki�li�-se�in�şa�edil�miş�tir.�1885�yı�lın�daMa�ter� Do�lo�ro�sa� (Acı� Çe�kenAn�ne-Hz.� Mer�yem)� Ki�li�se�-si’nin�ya�nı�na�me�zar�lık�ve�ma�-nas�tır� ya�pıl�mış�tır.� Ki�li�se� zi�ya�-re�te�açık�tır.
10- BA RUT HA NEKAL KAN CA TÜ MÜ LÜS LE RİKal�kan�ca�Ma�hal�le�si’nde,�Sam�-sun-Si�nop�ka�ra�yo�lu�üze�rin�de,kent�ten�4�km�uzak�lık�ta�Ba�rut�-ha�ne� mev�ki�in�de� yer� alan� iki
Mater�Dolorosa�Katolik�Kilisesi
Büyük�Camii
95
tü�mü�lüs�yığ�ma�te�pe�olup,�es�-ki�çağ�lar�da�soy�lu�ki�şi�le�rin�gö�-mül�dü�ğü� me�zar�lar�dır.� Sam�-sun�Bü�yük�şe�hir�Be�le�di�ye�Baş�-kan�lı�ğı� des�te�ğiy�le� Mü�ze� Mü�-dür�lü�ğü’nce� ya�pı�lan� bi�lim�selka�zı�la�rın�so�nun�da�iki�ay�rı�me�-zar� or�ta�ya� çı�kar�tıl�mış�tır.� Gü�-ney�de�ki� tü�mü�lüs� 15� m� yük�-sek�li�ğin�de� ve� 40�m� ça�pın�da�-dır.� Bu� tü�mü�lü�sün� al�tın�dakrem� ren�gi� sı�va�lı� iki� oda�lı� birme�zar�bu�lun�muş�tur.�Ön�oda�-da,��kır�mı�zı�renk�bo�ya�lı�iki�şe�-rit� ha�lin�de� süs�le�me� gö�rül�-mek�te�dir.� Ar�ka� oda�da� ise� birkli�ne�(ölü�ya�ta�ğı)�gö�rül�mek�te�-dir.� 8�m� yük�sek�li�ğin�de� ve� 30m�ça�pın�da�olan�ku�zey�de�ki�tü�-mü�lü�sün� al�tın�da� ar�ka� ar�ka�yası�ra�la�nan� 3� oda�lı� bir� me�zarya�pı�sı�bu�lun�muş�tur.�Oda�la�rındu�var�la�rı� ya�lan�cı� sü�tun�lar�lasüs�len�miş�tir.� Me�zar�lar� da�haön�ce� so�yul�du�ğun�dan� sa�de�cekı�rık�kap�par�ça�la�rı,�bronz�çi�vive� ke�mik� gi�bi� bu�lun�tu�lar� elegeç�miş�tir.� Bu� tü�mü�lüs�ler�MÖ3.�yüz�yı�la�ta�rih�len�mek�te�dir.
11- SAMSUN ARKEOLOJİVE ETNOGRAFYA MÜZESİSam�sun’da�ki� Ar�ke�olo�ji� ve� Et�-nog�raf�ya� Mü�ze�si� 1981� yı�lın�-
dan� be�ri� Sam�sun�lu�la�rı� ve� zi�-ya�ret�çi�le�ri�ni,� ken�tin� zen�gingeç�mi�şi� ile�bu�luş�tur�mak�ta�dır.Mü�ze�de� ilk�gö�ze�çar�pan�eser1958� yı�lın�da� Ami�sos� an�tikken�tin�de� bu�lun�muş� olan� ta�-ban� mo�za�iği�dir.� Ale�xan�derSe�ve�rus� (222-235)� za�ma�nı�nata�rih�len�mek�te�dir.� Ami�sos� ta�-ban� mo�zai�ği;� 10� pa�no�danoluş�mak�ta�dır.�7�x�8�m�öl�çü�le�-rin�de�dir.� Ami�sos� mo�za�iği�ninöne�mi,� Ak�hil�le�us� kül�tü�nünvar�lı�ğı�nın,� Ka�ra�de�niz’in� gü�-ney�kı�yı�la�rın�da�da�gö�rül�me�si�-nin� ör�ne�ği� ol�ma�sın�dan� ile�rigel�mek�te�dir.� Mo�zai�ğin� he�-men� ar�ka�sın�da� Ami�sos� Ha�zi�-ne�si� ser�gi�len�mek�te�dir.� 1995yı�lın�da� Sam�sun� kent� mer�ke�-zin�de�ger�çek�leş�ti�ri�len�yol�ge�-niş�let�me�ça�lış�ma�la�rı�sı�ra�sın�dabu�lu�nan�me�zar� oda�sı� bu�lun�-tu�la�rı� Ami�sos� Ha�zi�ne�le�ri� ola�-rak�anı�lan�gru�bu�oluş�tur�mak�-ta�dır.� Al�tın� eser�ler� ara�sın�daka�dın�baş�lı�bi�le�zik,�as�lan�baş�lıbi�le�zik,� 10� ap�lik,� 13� düğ�me,yü�zük,� def�ne� yap�rak�lı� bir� taçve� kol�ye�ler� ilk� ak�la� ge�len�ler�-dir.� Yi�ne� or�ta� sa�lon�da� Kla�sik,He�le�nis�tik,�Ro�ma,�Bi�zans,�Sel�-
Amisos�Dört�Mevsim�Mozaiğinden
96
çuk�lu,� Os�man�lı� ve� Cum�hu�ri�-yet�dö�ne�mi�ne�ait�sik�ke�ler�deser�gi�len�mek�te�dir.� Mü�ze�ninsağ�da�ki� sa�lo�nun�da� Sam�sunçev�re�sin�de� ele� ge�çi�ri�len� Kal�-ko�li�tik,�Es�ki�Tunç�çağ�la�rı�na�veHi�tit,�He�le�nis�tik,�Ro�ma�ve�Bi�-zans�dö�nem�le�ri�ne� ait� bu�lun�-tu�lar�yer�alır.�Bu�sa�lon�da,�1.�yüz�yı�la�ta�rih�le�-nen� bronz� at�let� hey�ke�li� dik�-kat�çe�ker.�Mü�ze�nin�et�nog�raf�-ya� bö�lü�mün�de� ise� yö�re�ninsos�yal,�di�ni� ve� ti�ca�ri� ya�şan�tı�-sı�nı� yan�sı�tan� et�nog�ra�fik� de�-ğe�ri� olan� eser�ler� ser�gi�len�-mek�te�dir.� Mü�ze�nin� bah�çe�-sin�de� de� la�hit�ler,� stel�ler,� ka�-bart�ma�lar� ve� ya�zıt�lar� bu�lu�-nur.
12- SA HİL GE Zİ YO LUYe�ni� dü�zen�le�me�siy�le� Sam�-sun’un�en�gü�zel�yü�rü�yüş�par�-kur�la�rın�dan� olan� Sa�hil� Ge�ziYo�lu� çe�şit�li� eğ�len�ce� ve� din�-len�ce� ola�nak�la�rıy�la� da� gi�de�-rek�po�pü�ler�bir�yer�ol�mak�ta�-dır.�Yaz� ay�la�rın�da� fay�ton�lar�latur�la�na�bi�len� Sa�hil� Ge�zi�Yo�lu,Do�ğu� Park� ile� Ba�tı� Park� ara�-sın�da� uzan�mak�ta�dır.� SahilGezi�Yolu’nda;Sev�gi�Gö�lü�ve�Par�kı: Su�ni�göl
ola�rak�ha�zır�la�nan�alan�da�ku�-ğu�lar,� ör�dek�ler� baş�ta� ol�maküze�re�çe�şit�li�su�kuş�la�rı�bu�lun�-mak�ta�dır.� Yer�leş�ti�ri�len� hey�-kel�ler� sa�hil� yo�lu�nu�ge�zen�le�rikü�çük�sür�priz�ler�ola�rak�kar�şı�-la�mak�ta�dır�lar.� Göl� et�ra�fın�dayü�rü�yüş� par�kur�la�rı,� ka�fe-res�-toran,� otur�ma� ve� din�len�meme�kân�la�rı�yer�alır.�Sam�sun� Hay�va�nat� Bah�çe�si:Sa�hil� Ge�zi� Yo�lu’nun� do�ğu�-sun�da,� Sev�gi� Gö�lü� ve� Par�-kı’nın� ya�nın�da�bu�lu�nan�hay�-va�nat� bah�çe�sin�de,� as�lan,kap�lan,� may�mun,� de�ve,� de�-ve�ku�şu,�sü�lün,�çe�şit�li� su�kuş�-la�rı,�ta�vus�kuş�la�rı,�ge�yik,�ke�çi,ayı,� mi�dil�li� ve� kö�pek�ler� bu�-lun�mak�ta�dır.Kur�tu�luş� Yo�lu (Tü�tün� İs�ke�le�-si): Sa�hil� Ge�zi�Yo�lu’nun� or�ta�-sın�da�Kur�tu�luş�Yo�lu�(Tü�tün�İs�-ke�le�si)� dü�zen�le�me�si� yer� al�-mak�ta�dır.� Ban�dır�ma� Va�pu�-ru’nun� mo�dern� bir� ser�gi�le�-me�si� ve�Mus�ta�fa�Ke�mal�Pa�şaile�on�se�kiz�ar�ka�da�şı�nın�hey�-kel�le�ri�bu�is�ke�le�de�açık�ha�va�-da� ser�gi�len�mek�te�dir.� Bu�ra�-dan�baş�la�yıp�Ya�ban�cı�lar�Pa�za�-rı’nın�önün�den�ge�çe�rek� kentmer�ke�zi�ne� uza�nan� yol,� mo�-dern�şe�hir�ci�lik�an�la�yı�şı�ile�dü�-zen�len�miş�tir.�
Sahil�Gezi�Yolu
97
Ya�lo�va� Ge�mi�si: 1948� Hol�lan�-da� ya�pı�mı� Ya�lo�va� Ge�mi�si,1995� yı�lı�na� ka�dar� İs�tan�bulŞe�hir� Hat�la�rı� Va�pu�ru� ola�rakİs�tan�bul-Ya�lo�va� se�fer�le�ri�niyap�mış�tır. 1998�yı�lın�da�Sam�-sun�Bü�yük�şe�hir�Be�le�di�ye�si�ta�-ra�fın�dan� sa�tın� alın�mış� ve�Sa�-hil� Ge�zi� Yo�lu� pro�je�si� kap�sa�-mın�da� öz�gün� şek�li�ne�mü�da�-ha�le� edil�me�den� ka�fe-res�to�-ran�ola�rak�dü�zen�len�miş�tir.�
13- SAMSUN SAHİLİÇok� uzun� bir� sa�hil� şe�ri�di�nesa�hip� olan� Sam�sun'da� Sam�-sun�Ondokuzma�yıs�İl�çe�si�ara�-sın�da� bu�lu�nan� yak�la�şık� 35km’lik� sa�hil� şe�ri�di�nin� %90’lıkbö�lü�mü�de�ni�ze�gir�me�ye�el�ve�-riş�li�dir.� Ata�kum,� Ku�ru�pe�lit,
Ata�kent,� Ça�tal�çam,� İn�ce�su,De�re�köy,�Taf�lan,�Eren�köy,�En�-giz� ve� Muş�ta’da� özel� plaj�lar,kamp� alan�la�rı� ve� çe�şit�li� bü�-yük�lük�ler�de�ko�nak�la�ma�alan�-la�rı� bu�lun�mak�ta�dır.� Bu� sa�hilşe�ri�din�de�yel�ken,� sörf,� jet� skivb�al�ter�na�tif� su� spor�la�rı� yap�-ma� im�kâ�nı� bu�lun�mak�ta�dır.Sa�hil� şe�ri�din�de�bir�çok�eğ�len�-ce�mer�ke�zi�ge�ce�geç�sa�at�le�reka�dar� eğ�len�ce� hiz�me�ti� sun�-mak�ta�dır.
14- TEK KE KÖYMA ĞA RA LA RISam�sun’un� 14� km� do�ğu�sun�-da� Tek�ke�köy� il�çe�si� sı�nır�la�rıiçe�ri�sin�de�yer�alır.�1941�yı�lın�-da�ya�pı�lan�araş�tır�ma�lar�da�bu�-ra�da� çok� sa�yı�da� pre�his�to�rik
Atakum�Sahilleri
Tekkeköy�Mağaraları
98
Kabaceviz�Şelaleleri
Keltepe�Kilisesi
ma�ğa�ra,�sı�ğı�nak�ve�düz�yer�le�-şim� keş�fe�dil�miş,� Pa�le�oli�tik,Tunç�Ça�ğı�ve�Hi�tit�le�re�ait�bu�-lun�tu�lar�ele�ge�çi�ril�miş�tir.�Bu�lun�tu�lar� Sam�sun� Mü�ze�-si’nde�dir.�Çı�nar�cık�ve�Fın�dı�cakva�di�le�ri�nin�bir�leş�ti�ği�yer�de�veher� iki�va�di�ye�hâ�kim�du�rum�-da�bu�lu�nan�bir�ka�ya�kit�le�si�ise“De�lik�li� Ka�ya”� adıy�la� bi�lin�-mek�te�dir.�Bu�ra�sı�nın�Frig�Ka�le�-si� ol�du�ğu� ya�pı�lan� araş�tır�ma�-lar�so�nu�cun�da�an�la�şıl�mış�tır.�
15-KA BA CE VİZ ŞE LA LE LE RİSam�sun’a� uzak�lı�ğı� 32� km,Tek�ke�köy� il�çe� mer�ke�zi�neuzak�lı�ğı� 22� km�olan�Ka�ba�ce�-viz�Şe�la�le�le�ri�böl�ge�nin�gö�rül�-me�ye�de�ğer�tu�rizm�alan�la�rın�-
dan�dır.� Üç� aşa�ma�lı� şe�la�le�lerbir�le�şi�min�den� olu�şan� alange�zi,� trek�king,� dağ�cı�lık,� pik�-nik� ve� fo�to� sa�fa�ri� im�kan�la�rısun�mak�ta�dır.� İkin�ci� ka�de�me�-de�yak�la�şık�60�m�su�dü�şü�müolan�şe�la�le�de�Ağus�tos�ayı�so�-nu�na� ka�dar� su� akı�şı� bu�lun�-mak�ta�dır.�Böl�ge�yi�zi�ya�ret�içinen� iyi� dö�nem,� Ma�yıs� ayı�nınso�nu�ile�Ekim�ayı�nın�ba�şı�ara�-sı�dır.
16-SALIPAZARI ŞELALELERİSalıpazarı�İlçesi’ne�7�km�mesa-fede�bulunan�Çağlayan�Köyü,adından� da� anlaşılacağı� gibidere� yatağına� kurulmuştur.Çevresinde� çok� sayıda� şelalebulunmaktadır.� Bunların� her
99
biri� bir� doğa� harikası� olarakziyaretçileri�büyülemektedir.�
17- COS TAL OR MA NITek�ke�köy� il�çe�si� Ge�le�menMev�ki�i’nde� yer� alan� Cos�talor�man�la�rı,� Ka�ra�de�niz’de� en�-der� kal�mış� kı�yı� or�man�la�rı�nagü�zel� bir� ör�nek�tir.� Bu�ra�sıSam�sun�ilin�de�ki�do�ğal�de�ğe�riyük�sek�alan�lar�dan�bi�ri�ola�rakbe�lir�len�miş�tir.
18- KEL TE PE Kİ Lİ SE SİTek�ke�köy� il�çe�sin�de� yer� alan
taş�tan�ya�pıl�mış�ki�li�se�nin�kub�-be�si�nin� bir� bö�lü�mü� yı�kıl�mışol�sa�da�ya�pı�nın�mi�ma�ri�özel�-lik�le�ri� hâ�lâ� ken�di�ni� his�set�tir�-mek�te�dir.� Ya�pı� için�de�ki� sü�-tun�lar� ve� ke�mer�ler� ya�pı�nınes�ki� gö�rü�nü�mü�nü,�ha�yal� gü�-cü�ne�ge�rek�kal�ma�dan�göz�lerönü�ne�ser�mek�te�dir.
19- SAMSUN AHŞAPCAMİLERİSamsun� İli,� dini� mimarininahşapla�uygulandığı�çok�sayı-daki�yapı�grubu�ile�sanat�tari-
Göğceli�Camii
Göğceli�Camii
100 hi� bilimine� oldukça� zenginörnekler� sunmaktadır.� Buürünlerin� yoğun� olmasınarağmen� çok� tanınmamalarıbilim� adamlarına� yeni� bilim-sel�çalışma�alanları�sağlamak-tadır.� İlimizde� inşa� edilencamilerin�önemli�bir�bölümü-nü� ‘’Ahşap� Camiler’’� oluştur-maktadır.� 1996-2012� yıllarıarasında� tespit� ve� tescilişlemleri� gerçekleştirilenSamsun�Ahşap�Camileri� sayı-sal� olarak� 120� tane� olup
tamamı� tescile� önerilmiştir.Bunlardan�50�den�fazlası�tes-cillenerek�koruma�altına�alın-mış,� diğerlerinin� tescil� işlem-leri�de�hızla�devam�etmekte-dir.�İlimizin�bu�konuda�AkyazıKöyü� (Gökgöl)� Camii,� YukarıSöğütlü� Camii,� Göğceli(Gökçeli)� Camii,� BekdemirKöyü� Camii� görülmesi� gere-kenler� arasında� ilk� sıralardayer�almaktadır.�
20- AMAZONLAR VE AMAZON ADASITer�me� ta�ri�hi� ile� il�gi�li� önem�lief�sa�ne� Ama�zon�lar�dır.� Ama�-zon�la�rın� en� önem�li� özel�li�ğisa�vaş�çı� oluş�la�rı�dır.� Ter�meadı�nın� da,� kı�yı�sın�da� Ama�-zon�la�rın� The�misk�yra� ad�lıkent�le�ri�ni� kur�duk�la�rı� Ther�-mo�don’dan�(bu�gün�kü�Ter�meÇa�yı)�gel�di�ği�ka�bul�edil�mek�-te�dir.� Ter�me�li� Ama�zon�la�rınkah�ra�man�lık�la�rı�nı� an�la�tanan�tik� çağ� sa�nat� eser�le�ri�ne
Amazon�Adası
Yukarı�Söğütlü�Camii
101bu�gün� dün�ya�nın� pek� çokmü�ze�sin�de� rast�la�mak� müm�-kün�dür.� Ka�ra�de�niz� ile�Ter�meil�çe�si� ara�sın�da� de�ni�ze� ya�kınböl�ge�de� bir�bir�le�ri�ne� do�ğalka�nal�lar�la� bağ�lı� olan� Ak�gölve�Si�me�nit� (Si�men�lik)�göl�le�riyer� alır.� İki� gö�lün� de� ba�lıkvar�lı�ğı� açı�sın�dan� zen�ginoluş�la�rı�nın� se�be�bi� de�ni�zinbas�ma�sı�dır.� Ak�göl,� Si�me�nitve� Si�lin�dir� göl�le�ri� ile� ci�va�rıyüz�ler�ce� tür�de� ku�şu� bün�ye�-sin�de� ba�rın�dı�ran� su�lak� alan�-lar�dan�dır.�Mil�li�Park�lar�Ge�nelMü�dür�lü�ğü’nce�Ya�ban�Ha�ya�-tı� Ko�ru�ma� Sa�ha�sı� ola�rak� be�-lir�le�nen�göl�ler�de�rin�de�ğil�dir.
21- GAR PU KA LESİGar�fu�ya�da�Ger�fu�ola�rak�daanı�lan�ka�le,� Sa�lı�pa�za�rı� Ko�na�-kö�ren� ve� Kuş�çua�ğız� köy�le�riara�sın�da�bu�lun�mak�ta�dır.�MÖ7.�yüz�yı�la�ait�ol�du�ğu�ile�ri�sü�-rü�len� ka�le�de� önem�li�mi�ma�rika�lın�tı�lar�yok�tur.� �Gi�riş�ka�pı�sıka�ya�dan� oyu�la�rak,� mer�di�-
ven�ler�ise�ka�ya�lar�yon�tu�la�rakya�pıl�mış�tır.� Garpu� Kale’yeçıkarken� yol� üzerinde� kayamezarları� da� bulunmuştur.Bu� mezarlar� ve� çevresindeyapılan� incelemelerde� bin-lerce�yıl�öncesine�ait�seramikkalıntılar,� ve� kayalar� üzerin-de�de�Türk�motif�ve�tamgala-rına�rastlanmıştır.�
22- AYVACIK TURİZMGELİŞTİRME VE KORUMAMERKEZİTurizm� merkezi� olarak� dabelgelenen� Ayvacık� BarajGölü�ve�bu�gölün�ortasında-ki�adasıyla�yine�tam�bir�doğaharikasıdır.� Konuklarına� oltabalıkçılığı,� yamaç� paraşütü,dağ-doğa� yürüyüşü� açısın-dan� ideal� ortamlar� hazırla-mıştır.� Yine� burada� dağcılık,foto� safari,� binicilik� ve�diğerpek� çok�doğa� turizmi� konu-suna� giren� dallarda� olanak-lar�sunulmaktadırlar.
Ayvacık�Suat�Uğurlu�Baraj�Gölü
102
23- ÇA KAL LI HAN-ÇAKALLI KÖPRÜSÜSam�sun-Amas�ya� ker�van� yo�-lun�da�ki� Kavak� İlçesi� ÇakallıKöyü’nde� yer� alan� � Ça�kal�lıHan,� Or�ta� Ka�ra�de�niz� Böl�ge�-si’nde�Ana�do�lu� Sel�çuk�lu�Dö�-ne�mi�nin� önem�li� ya�pıt�la�rın�-dan�bi�ri�si�dir.�Ça�kal�lı�Han�planözel�li�ği� ba�kı�mın�dan� ka�pa�lı(ahır)�–�açık�(av�lu)��bö�lüm�denolu�şan� han�lar� gru�bu�na� gir�-mek�te�dir.�Ka�pa�lı�kıs�mı�bir�bi�ri�-ne� pa�ra�lel� üç� sahından� (hol)oluş�mak�ta�dır.� Üst� ör�tü�sü� to�-noz�dur.� Ya�pı�da� gö�rü�le�bi�lentek�süs�le�me,�ha�nın�taç�ka�pı�sı�-nın�iki�ya�nın�da�yer�alan�ve�ka�-pı�nın�ya�rı�yük�sek�li�ği�ne�ka�darde�vam� eden�mo�tif�ler�dir.� Ça�-kal�lı�Han�1210-1265� yıl�la�rı�nata�rih�len�mek�te�dir.� Ay�rı�ca� Ça�-kal�lı� Han’ın� ya�kı�nın�da� bu�lu�-nan� Ça�kal�lı� Köp�rü�sü� çift� ke�-mer�li� olup� yük�sek�li�ği� 10-� 12
m�dir.�Köp�rü�mi�ma�ri�özel�li�ği�-ni�ha�len�ko�ru�mak�ta�dır.
24- LÂDİK GÖLÜ VE KUŞCENNETİ - AKDAĞ KIŞSPORLARI VE KAYAK MER-KEZİTer�sa�kan� Ir�ma�ğı’nın�kay�na�ğı�-nı� teş�kil� eden� Lâdik� Gö�lü,Lâdik’e� 10� km� uzak�lık�ta�dır.Göl�de�ala�ba�lık�ve�tur�na�ba�lı�ğıbu�lun�mak�ta�dır.�Ge�niş�bir�saz�-lık�ala�na�sa�hip�olan�Lâdik�Gö�-lü’nden�top�la�nan�saz�lar�ha�sırya�pı�mın�da� kul�la�nı�lır.� LâdikGö�lü’nde� pek� çok� kuş� tü�rüdo�ğal�or�ta�mın�da�ya�şa�mak�ta�-dır.�Bun�lar�ara�sın�da�Ge�ce�Ba�-lık�çı�lı,� Ala�ca�ba�lık�çıl,� Kü�çükAk�ba�lık�çıl,� Gri� Ba�lık�çıl,� Er�gu�-va�ni� Ba�lık�çıl,� Ka�ra�ley�lek,� Ley�-lek,�Ye�şil�baş,�Uzun�ba�cak,�Kız�-ku�şu,� Ka�ra�baş� Mar�tı,� Gü�müşMar�tı,� Sum�ru,� Kü�çük� Sum�ru,Ak�Ka�nat�lı�Sum�ru�sa�yıl�mak�ta�-
Çakallı�Han
Akdağ�Kayak��Merkezi
103
dır.� Lâdik� Gö�lü� ci�va�rın�da�kidağ�lık�alan�lar�da�ise�Ka�ya�Gü�-ver�ci�ni,� Te�pe�li� Toy�gar,� Tar�la�-ku�şu,� Kı�zıl� Sırt�lı� Örüm�cek�ku�-şu,�Boğ�mak�lı�Ar�dıç,�Sa�ka,�Ser�-çe,� Kuz�gun� gi�bi� kuş�lar� ya�şa�-mak�ta�dır.� � Ayrıca� Lâdik�mer-keze�7�km�mesafede�bulunanAkdağ� Kış� Sporları� ve� KayakMerkezi,�uzun�pist�alanlarınasahip�olup�doğal�çimle�kaplıalanda,�yaz�aylarında�da�çimkayağı�yapılabilme�alternatifisunabilmektedir.
25- BÜ YÜK KI ZOĞ LU ŞE LA LE Sİ VE GÖ LÜBü�yük�kı�zoğ�lu�Kö�yü’nden�yay�-la�ya�doğ�ru�3�km�gi�dil�di�ğin�deor�man�lık� alan� içe�ri�sin�de� bu�-lu�nan�muh�te�şem�gö�rü�nüm�lüşe�la�le� ve� ulu� ağaç�lar�la� çev�ri�lido�ğal� göl� ger�çek�ten� gö�rül�-me�ye�de�ğer�dir.�Göl� çev�re�si� pik�nik� ala�nı� içinçok� uy�gun�dur.� � Şe�la�le� su�yu�-nun�kay�na�ğı�Ak�dağ’da�dır.� Bune�den�le� su� çok� so�ğuk� ve� te�-miz�dir.� Ala�ba�lık� ye�tiş�ti�ri�ci�li�ğiiçin�son�de�re�ce�el�ve�riş�li�dir.
26- HA MA MA YA ĞIKAP LI CA SISam�sun’a�75�km,�Hav�za’ya�15km�uzak�lık�ta�yer�alan�kap�lı�ca,Lâdik� il�çe� mer�ke�zi�nin� 13� km
ku�ze�yin�de�bu�lun�mak�ta�dır.�İl�çe�nin�en�önem�li�tu�rizm�ala�nıolan� Ha�ma�ma�ya�ğı� Kap�lı�ca�sı,su�yu,� pik�nik� alan�la�rı� ve� din�-len�me� te�sis�le�ri� ile� göz�de� birme�kân�dır.� Kap�lı�ca�nın� su�yu,içer�di�ği� mi�ne�ral�ler� ba�kı�mın�-dan�dün�ya�nın�ün�lü�kap�lı�ca�la�-rı� ara�sın�da� yer� al�mak�ta�dır.Kap�lı�ca�su�yu,�37�°C’lik�ısı�ya�sa�-hip�tir.
27- HAV ZA ATA TÜRK EVİ 1900’le�rin� ba�şın�da� ya�pıl�dı�ğıka�bul�edi�len�üç�kat�lı�bir�bi�na,“Me�su�di�ye� Ote�li”� adıy�la� hiz�-met� ver�mek�te� iken� Mus�ta�faKe�mal�Pa�şa’nın�25�Ma�yıs�1919ta�ri�hin�de� Hav�za’ya� ge�li�şi� ilebir�lik�te� ken�di�si�ne� tah�sis� edil�-miş�tir.�Oda�sı�eş�ya�la�rıy�la�bir�lik�-te� mu�ha�fa�za� edi�le�rek,� “Ga�ziOda�sı”�ola�rak�zi�ya�re�te�açıl�mış�-tır.� Bi�na�nın� ta�ma�mı� res�to�reedi�le�rek�2002�yı�lın�da�Ata�türkEvi� ola�rak� ye�ni� bir� dü�zen�le�-me�ye�ka�vuş�muş�tur.�Alt�kat�elsa�nat�la�rı�ser�gi�ala�nı�ola�rak�de�-ğer�len�di�ri�lir�ken,� ikin�ci� katAta�türk’ün�ça�lış�ma�oda�sı,�ya�-tak� oda�sı,� Hav�za� oda�sı� � vedin�len�me�oda�sı�ola�rak,�o�dö�-nem�de� kul�la�nı�lan� eş�ya�lar�laye�ni�den� dü�zen�len�miş�tir.Üçün�cü�kat�ta� ise�Amas�ya,�Si�-vas,�Er�zu�rum�ve�An�ka�ra�oda�-
Çakallı�Köprüsü
Atatürk�Evi
la�rı� bu�lun�mak�ta�dır.� Bu� oda�-lar�da� o� dö�nem�ler�de� ya�pı�lança�lış�ma�lar�fo�toğ�raf�ve�ya�zı�lar�-la�yan�sı�tıl�mış�tır.�Ay�rı�ca�sa�lon�-lar�da� Hav�za� ve� yö�re�sin�dentop�la�nan� et�nog�ra�fik� eser�lerser�gi�len�mek�te�dir.�
28-HAV ZA İMARETİ VEHAVZA KAPLICALARIHav�za,� İma�ret� Ma�hal�le�si’nde,kap�lı�ca�la�rın� ba�tı�sın�da� bu�lu�-nan�ima�ret�ya�pı�sı,�1429�yı�lın�-da� II.� Mu�rat� za�ma�nın�daAmas�ya�Va�li�si�Yör�güç�Pa�şa�za�-de� Mus�ta�fa� Bey� ta�ra�fın�danyap�tı�rıl�mış�tır.� Uzun� yıl�lar� fa�-kir�ler,�der�viş�ler,�as�ker�ler�bu�ra�-da� ye�mek� ye�miş,� mi�sa�fir� ol�-muş�lar�dır.�Son�ra�la�rı� � ima�re�tinet�ra�fı�bo�zul�muş;�kub�be�le�ri�yı�-kı�lan� bi�na� ha�rap� ol�muş�tur.1938� yı�lın�da� res�to�re� et�ti�ri�lenbi�na�o�ha�liy�le�gü�nü�mü�ze�ka�-dar�gel�miş�tir.�1940-1982�yıl�la�-rın�da� İl�çe� Halk� Kü�tüp�ha�ne�siola�rak� kul�la�nı�lan� bi�na� gü�nü�-müz�de�ama�cı�na�uy�gun�ola�rakkul�la�nıl�mak�ta�dır.Va�kıf�ka�yıt�la�rı�na�gö�re�1256�yı�-lın�da� Sel�çuk�lu� Sul�ta�nı� II.�Me�-sut� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�mış�tır.Hav�za� İma�ret� Ma�hal�le�sin�debu�lu�nan� ha�mam,� Sa�di� Pa�şaHa�ma�mı� ve�ya� Sul�tan� Me�sutHa�ma�mı�ola�rak�da�anıl�mak�ta�-dır.� Gü�nü�müz�de� kap�lı�ca�nınbü�yük� kur�na�sı�na� As�la�nağ�zıkur�na�nın� sa�ğın�da�ki� sü�tu�naise�“Kız� Gö�zü”� de�nil�mek�te�dir.Ef�sa�ne�ye� gö�re;� “Üç� gü�zel� kızha�mam�da� yı�ka�nır�ken� zor�ba�-lar�ba�sın�ca�‘Ya�Rab,�bi�zi�ya�kuş
yap�ya�da�taş,�ama�bu�in�san�-la�ra�bı�rak�ma!’�de�miş�ler�ve�biran�da�iki�si�kuş�di�ğer�kız�ise�ha�-ma�mın�bir�kö�şe�sin�de�taş�olupkal�mış.� Sü�tun� üze�rin�de�kioyuk�tan� da� kı�zın� göz�yaş�la�rıak�ma�ya� baş�la�mış.� Sü�tun�danhâ�lâ�su�dam�la�la�rı�ak�mak�ta�dır.Bugün�Havza’da� eski� ve� yenikaplıca�ve�konaklama�tesisle-ri� ziyaretçilere� hizmet� ver-mektedir.
29- KURT KÖP RÜHav�za�ve�Ve�zir�köp�rü�il�çe�sı�nı�-rın�da� bu�lu�nan� İs�tav�roz� Ça�yıüze�rin�de� ku�rul�muş� köp�rü� 40m� uzun�lu�ğun�da� 15� m� yük�-sek�li�ğin�de�dir.�Ta�ri�hi� İpek�Yo�lu�üze�rin�de�bu�-lun�mak�ta�dır.� 12-13�yüzyılla�rata�rih�len�mek�te�dir.
30- ŞAHİNKAYA KANYONUVe�zir�köp�rü� il�çe�mer�ke�zi�ne�14km�me�sa�fe�de,�Al�tın�ka�ya�Ba�rajGö�lü� üze�rin�de�dir.� Bo�zul�ma�-mış� do�ğa�sıy�la� zi�ya�retçilerinuğrak�yeridir.�Ay�rı�ca�Baf�ra�ta�-ra�fın�dan�da�kan�yo�na�ulaş�makmüm�kün�dür.
31- KUNDUZ ORMANLARI Vezirköprü� sınırları� içerisindebulunan� Kunduz� Ormanlarıve� Kunduz� Yaylası� yineSamsun’un� bir� başka� doğaharikasıdır.� En� yüksek� yeri1.800� m� olan� Kunduz’unortasından�geçen�ırmak,�ziya-retçilerine� bambaşka� birhuzur� verir.� Bünyesindebarındırdığı� geyik� üretme
105
Hamamayağı�Kaplıcası
Şahinkaya�Kanyonu
107
çiftliğiyle� de� yaban� hayatındevamı�için�olanak�sağlamak-tadır.� Yaz� kış� ziyaretçisi� bololan� Kunduz� Ormanlarındadoğa� yürüyüşü,� off-road� veyamaç�paraşütü�gibi�pek�çoketkinlik�düzenlenmektedir.
32- FA ZIL AH MET PAŞA MED RE SE Sİ (TAŞ MED RE SE)Ve�zir�köp�rü� il�çe� mer�ke�zin�debu�lu�nan�med�re�se,�1662�yı�lın�-da�Fa�zıl�Ah�met�Pa�şa� � ta�ra�fın�-dan��yap�tı�rıl�mış�tır.�1943�dep�-re�min�de�çat�la�ma�lar�oluş�sa�dares�to�re� edi�le�rek� ori�ji�nal�li�ğimu�ha�fa�za��edil�miş�tir.�1964�yı�-lı�na� ka�dar� çe�şit�li� amaç�lar�la
kul�la�nı�lan�Taş�Med�re�se,�bu�ta�-rih�ten� � son�ra� Kül�tür� Ba�kan�lı�-ğı�’na�bağ�lı�Halk�Kü�tüp�ha�ne�siMü�dür�lü�ğü�hiz�met�bi�na�sı�ola�-rak� kul�la�nıl�ma�ya� baş�la�mış�tır.Kü�tüp�ha�ne�de� 20� bin� ki�tapbu�lun�mak�ta�dır.�
33- BAF RA KI ZI LIR MAK DEL TA SI KUŞ CEN NE TİKı�zı�lır�mak�Del�ta�sı�Av�ru�pa�KuşAlan�la�rı� En�van�te�ri’nde�ki� enönem�li� dört� kri�ter�den� üçü�nesa�hip� bu�lun�mak�ta�dır.� Del�taay�rı�ca� iri�li� ufak�lı� çok� sa�yı�da�kigö�lü,�saz�lık�alan�la�rı,�en�der�su�-ba�sar�ça�yır�la�rı,�10�bin�hek�ta�rıbu�lan�su�lak�alan�la�rı�ve�ba�rın�-dır�dı�ğı� can�lı� tür�le�ri� ile� Tür�ki�-
Şahinkaya�Kanyonu’nda�feribot�seferleri
Vezirköprü�sokak�iyileştirme�çalışmaları
108
ye’nin�önem�li�do�ğal�sis�tem�le�-rin�den� bi�ri�ni� oluş�tu�rur.� 2200hektarı� Ramsar� Alanı� olup,5174�hektarı�da�Yaban�HayatıGeliştirme� Alanı’dır.� Baf�ra� Kı�-zı�lır�mak� Del�ta�sı� Kuş� Cen�ne�-ti’nde,� yaklaşık� 320� de�ği�şiktür�� ku�şu� bir� ara�da� gör�mekmüm�kün�dür.
34- AKALAN ŞELALELERİBaf�ra� Ko�lay� Bel�de�si�ne� 10� kmme�sa�fe�de�ki� şe�la�le� gru�bu� bir�-bi�ri� ar�dın�ca� 16� şe�la�le�denoluş�mak�ta�dır.� Bo�zul�ma�mışdo�ğal�do�ku�suy�la�trek�king,�fo�-to-sa�fa�ri� ve� ma�ce�ra� tu�riz�miiçin�ide�al�dir.
35- İKİZ TE PEKa�ra�de�niz’in�hat�ta�Tür�ki�ye’ninen�çok�bu�lun�tu�ve�ren�hö�yük�-le�rin�den� olan� İkiz�te�pe,� Baf�-ra’nın�7�km�ku�zey�ba�tı�sın�da�kiİkiz�te�pe� Kö�yü� ya�kın�la�rın�da�-dır.� İkiz�te�pe,� as�lın�da� dörtyük�sel�ti�den�oluş�mak�ta�dır.�1.�Te�pe’de�ya�pı�lan�ka�zı�lar�so�-nu�cun�da� Kal�ko�li�tik� Çağ,� Es�kiTunç� Ça�ğı� I-II-III� ev�re�le�ri� ileEr�ken� Hi�tit� Ça�ğı�na� ait� kül�türkat�man�la�rı� bu�lun�muş�tur.İkiz�te�pe’de�ki�yer�leş�me�ler�MÖ1700’le�re� ka�dar� ke�sin�ti�sizola�rak�de�vam�et�miş�tir.�İkiz�te�pe�bu�lun�tu�la�rın�da�ki�bü�-yük� us�ta�lık�la� iş�len�miş� me�tal
eser�ler,� yö�re�nin� me�tal� iş�le�-me�de�ki�ba�şa�rı�sı�nı�bin�ler�ce�yılön�ce�si�ne�ta�şı�mak�ta�dır.�Do�ku�-ma�cı�lık�ta� da� ile�ri� ol�duk�la�rı,bu�lu�nan� do�ku�ma� tez�gâ�hıağır�lık�la�rı� ve� ağır�şak�lar�danan�la�şıl�mak�ta�dır.�Bu�lu�nan�piş�-miş� top�rak� idol�ler� ve� kap�larda� ek�le�nin�ce� bu�ra�da� önem�libir�uy�gar�lı�ğın�ya�şam�sür�dü�ğügö�rü�lür.� Av�cı�lık,� hay�van�cı�lıkve� ba�lık�çı�lık�la� ya�şam�la�rı�nısür�dür�dük�le�ri� an�la�şı�lan� İkiz�-te�pe� sa�kin�le�ri�nin,� bu�lu�nanka�dın�idol�le�ri�ne�de�niy�le�Ana�-do�lu’nun� en� es�ki� kül�tü,� anatan�rı�ça�kül�tü�ne�tap�tık�la�rı�an�-la�şıl�mış�tır.�Ay�rı�ca� piş�miş� top�rak�tan� ya�-pıl�mış�bo�ğa� fi�gü�r�le�ri�ve�boy�-nuz�be�tim�le�ri� ile�bo�ğa�kül�tü�-nün� de� say�gı� gör�dü�ğü� an�la�-şıl�mak�ta�dır.� Açılan� al�tı� yüz�-den� faz�la� me�zar�da�ki� in�ce�le�-me�ler� ya�şa�yan�la�rın� Kaf�kas�yaile� Ro�man�ya� ve� Bul�ga�ris�tanci�va�rı�nın� ırk�özel�lik�le�ri�ni� ta�şı�-dı�ğı�or�ta�ya�çık�mış�tır.�Ba�zı�ka�-fa�tas�la�rın�da�gö�rü�len�de�lik�ler�-den� İkiz�te�pe’de� ame�li�yat� uy�-gu�la�ma�la�rı�nın� (ka�fa�ta�sın�danpar�ça� çı�kart�ma)� ya�pıl�dı�ğı� dates�pit� edil�miş�tir.� Ame�li�yat�lıka�fa�tas�la�rın�dan� bir� grup,Sam�sun�Mü�ze�si’nde�ser�gi�len�-mek�te�dir.�
Bafra�Kızılırmak�Deltası�Kuş�Cennetinde�Manda
109
36-HİTITLERİN KUTSALKENTİ: OYMAAĞAÇ HÖYÜK TEPESamsunun� Vezirköprü� İlçesi,Oymaağaç� Köyü’nün� batıtarafındadır.� Tepe� üzerindeyaklaşık� 20� km� mesafedengetirilen�büyük�kesme�taşlar-dan�mimari�parçaları�ve�bun-ların�üzerinde�de�kenet�yerle-ri�bulunmaktadır.��Yapılan� çalışmalar� sonucun-da�bu�yerin�Hitit�metinlerindeadı� geçen� Kutsal� Nerik� Kentiolduğu� düşünülmektedir.Oymaağaç� Höyüğü,Karadeniz’de�çivi�yazılı� tabletbulunan� ilk� ve� tek�ören� yeri-
dir.� Höyükte� Hitit� dönemineait� bir� mabet,� büyük� bir� surkapısı� ve� şehrin� dışındaki� sukaynağına� uzanan� gizli� biryeraltı�geçidi�tespit�edilmiştir.Ayrıca� küçük� buluntular� ola-rak� Hitit� dönemine� ait� çiviyazılı� tablet� parçaları� ve� EskiTunç�Çağı’na�ait�dokumacılık-la� ilgili� buluntular,� HititÇağı’na� ait� silahlar,� OrtaDemir�Çağı’na�ait�demir�eser-ler�ortaya�çıkarılmaktadır.�
37- ASAR KA LE Yük�sek� bir� ka�ya� küt�le�sin�deyer�alan�Asar�Ka�le,�Baf�ra� İl�çe�-si’nin�30�km�gü�ney�ba�tı�sın�da,
Samsun�Pidesi
Asar�Kale�Merdivenleri
110
Kı�zı�lır�mak�Va�di�si�içe�ri�sin�de�veAl�tın�ka�ya�Ba�ra�jı� ya�kı�nın�da�dır.He�le�nis�tik� Ça�ğa� ait� ol�du�ğudü�şü�nü�len�Asar�Ka�le�ka�lın�tı�la�-rı�nın,� sa�vun�ma� (ko�run�ma)ama�cıy�la�ya�pıl�dı�ğı�ka�bul�edil�-mek�te�dir.�Asar�Ka�le’de�ki�ka�yaoy�ma�me�zar�la�rın�da�ay�nı�dö�-ne�me� ait� ol�du�ğu� ka�bul� edil�-mek�te�dir.�
38- GA LE RİÇ OR MA NI (SU BA SAR OR MAN) On�do�kuzma�yıs’ta�bu�lu�nan�Kı�-zı�lır�mak� Del�ta�sı,� ba�rın�dır�dı�ğıkuş� var�lı�ğı� açı�sın�dan� çok�bü�-yük� öne�me� sa�hip�tir.� Del�ta�dabu�lu�nan� Ga�le�riç� Or�ma�nı,� ül�-ke�miz�de�ki� en�der� su�ba�sar� or�-
man�lar�dan�dır.�Bi�yo�lo�jik� çe�şit�-li�lik�ba�kı�mın�dan�ol�duk�ça�zen�-gin� olan� or�man�da� 35� ötü�cükuş�tü�rü�ku�luç�ka�ya�yat�mak�ta�-dır.�Bu�böl�ge�nin�ya�ban�ha�ya�tıaçı�sın�dan�en�il�ginç�ye�ri,�ilk�ba�-har�da� ta�ba�nı� ta�ma�men�suy�lakap�la�nan� ve� yap�rak�la�rı�nı� dö�-ken� ağaç�lar�dan� olu�şan� or�-man�lar�dır.�
39- MÜZELER VE TURİZMMERKEZLERİAlaçam Mübadele MüzesiTürkiye’nin�ikinci�göç�konulumüzesi� olan� AlaçamMübadele�Müzesinde,�LozanAntlaşması� sonrası� yaşananmübadele�olayının�izleri,�tari-
Galeriç�Subasar�Orman
111
he� tanıklık� eden� belge,� bilgive� materyaller� sergileniyor.1800’lü� yıllarda� yetimhaneolarak�hizmet�veren�yapı,�sonolarak�askerlik�şubesi�ve�okulolarak� da� kullanılmıştır.Samsun� başta� olmak� üzereçevre� illerden�de�mübadillerdestek� vermiş,� sandıklarındasakladıkları�pek�çok�eşyayı�bumüzede� sergilenmek� üzerebağışlamışlardır.Samsun Kent MüzesiKentin� tarihini� ve� kültüreldeğerlerini� kentliler� ve�gele-cek� kuşaklarla� paylaşmak,toplumsal�bellekte�hâlâ�can-lılığını� koruyan� geçmişi� bel-gelemek� amacıyla,� kentintarihinde� iz� bırakmış� ikiönemli� yapı�bütünleştirilmiş,özgün�malzeme�ve�nitelikler-ine� uygun� olarak� restoreedilmiş,�kent�tarihinin�çağdaşmüzecilik� anlayışı� vedonanımlarıyla� anlatılmayaçalışılmıştır.� Bu� anlamdaSamsun� Kent� Müzesi� de� bukentin�belleği�olmuştur.
Turizm Merkezleri1-� Havza� 25� Mayıs� TermalTurizm�Merkezi2-� Havza� Kaplıcalar� Bölgesiİmaret� Mahallesi� TurizmMerkezi3-� Lâdik� Akdağ� TurizmMerkezi4-�Ayvacık�Turizm�Koruma�veGelişim�Bölgesi5-�Vezirköprü�Turizm�Merkezi6-Bafra-Kolay�Turizm�Merkezi7-�19�Mayıs�Turizm�Merkezi
Kurtuluş� Savaşı’nın� izleriniAta� Yolu’nda� takip� edip,doğanın� güzelliklerini� YeşilYolculuk�‘ta�keşfedin.
40- TAT MA DAN DÖN ME YİNBAF�RA�Pi�DE�Si’ni,�te�re�ya�ğın�dapi�şi�ri�len� ve� be�yaz� pey�nir�lemüt�hiş� bir� iki�li� oluş�tu�ran�MI�-SIR� EK�ME�Ği’ni� ve� mev�si�mi�negö�re�en�ta�ze�ha�liy�le�yi�ye�bi�le�-ce�ği�niz� DE�NiZ� ÜRÜN�LE�Rİ’niBAF�RA�NO�KU�LU ve�Çar�şam�bausu�lü� FIN�DIK�LI�KIV�RAT�MA’yıtat�ma�dan� kent�ten� ay�rıl�ma�-yın.
Amisos�Hazineleri
TOKAT
TOKAT
114
Tokat�Genel�Görünüm
Mev�le�vi�se�ma�hla�rı�nın�ilk�ışı�ğı�-nın�par�la�dı�ğı,�Os�man�lı�mi�ma�-ri�si�nin� şa�ha�kalk�tı�ğı,�do�ğa�nınçe�şit�li�li�ğiy�le� coş�tu�ğu� apay�rıbir�de�ğer�kent�tir�To�kat.�De�ğe�-ri�ni�ay�rı�ca�lık�lı�coğ�raf�ya�sı,�kök�-lü�geç�mi�şi�ve�bun�la�rı�ya�ra�tanhal�kın�dan� alır.� To�kat� mil�yon�-lar�ca� yıl�da� oluş�muş� yay�la�la�-rın,� top�ra�ğa� kök� sal�mış� güror�man�la�rın,� anaç� ır�mak�la�rınve�rim�li�li�ği�ni� esir�ge�me�ye�rekuy�gar�lık�lar� ağır�la�mış,� fark�lıkül�tür�le�rin� de�ne�yim�le�ri�niözüm�se�ye�rek� iler�le�miş�tir.� 12.ve� 13.� yüz�yıl�lar�da� Ana�do�-lu’da�ki� en�önem�li� kent�ler�denbi�ri�dir.�Özel�lik�le�ker�van�yol�la�-rı�nın� geç�ti�ği� bir� böl�ge�de� yeral�ma�sı� To�kat’ın� kı�sa� sü�re�dege�liş�me�si�ni�sağ�la�mış,�bu�eko�-no�mik�ge�liş�me�sa�ye�sin�de�ya�-pı�lan� ve� gü�nü�mü�ze� ula�şanya�pı�lar� Sel�çuk�lu� ve� Os�man�lımi�ma�ri�si�nin� ka�rak�te�ris�tiközel�lik�le�ri�ni�ve� ih�ti�şa�mı�nı�gü�-nü�mü�ze�ta�şı�mış�tır.�To�kat,� Or�ta� Ka�ra�de�niz� bö�lü�-mü�nün� iç� kı�sım�la�rın�da� yeralır.�Ku�ze�yin�de�Sam�sun�ve�Or�-du,� gü�ne�yin�de� Si�vas� ve� Yoz�-gat,� do�ğu�sun�da� Si�vas� ve�Or�-du,�ba�tı�sın�da�Amas�ya�ili�bu�lu�-nan�To�kat� İç� Ana�do�lu� Böl�ge�-si’ne� de� kom�şu�dur.� Ken�tinMÖ� 5500’le�re� inen� bir� ta�ri�hi
geç�mi�şi�nin�ol�du�ğu�bi�lin�mek�-te�dir.� MÖ� 2000’ler�de� Hi�titege�men�li�ği� al�tın�da� olan� böl�-ge� Frig,� Pers,� Kap�a�dok�ya� veMa�ke�don� kral�lık�la�rı�nın� ege�-men�li�ği�al�tı�na�gir�miş�tir.�MÖ�4.yüz�yıl�baş�la�rın�da�Pon�tus,�MÖ1.� yüz�yıl�da� ise� Ro�ma� kon�tro�-lü�ne� gi�ren� böl�ge� 395’te� Bi�-zans’a� bağ�lan�mış�tır.� Ma�laz�-girt�Sa�va�şı’ndan�son�ra�Da�niş�-mend�li� top�rak�la�rı�na� ka�tı�lanböl�ge� 1175� yı�lın�da� Sel�çuk�lu�-la�ra�bağ�lan�mış�tır.�1243�Kö�se�-dağ�Sa�va�şı�son�ra�sın�da�İl�han�lı,1335� son�ra�sı� Eret�na,� 1388’deKa�dı� Bur�ha�ned�din� yö�ne�ti�mi�-ne� gi�ren� şe�hir� 1392’de� Os�-man�lı�top�rak�la�rı�na�ka�tıl�mış�tır.An�ka�ra�Sa�va�şı�son�ra�sı�bir�sü�reOs�man�lı� ida�re�sin�den� çı�kanböl�ge� 1413’te� ye�ni�den� Os�-man�lı� yö�ne�ti�mi�ne� gir�miş�tir.Dün�ya� ta�rih� sah�ne�si�nin� ef�sa�-ne�vi� isim�le�ri� Ro�men� Di�oge�-nes�ve�Ef�lak�(Ro�man�ya)�Kral�lı�-ğı�Pren�si�II�I.�Vlad,�nam-ı�di�ğer‘Ka�zık�lı�Voy�vo�da’�(Kont�Dra�ku�-la)� da� To�kat’ta� iz�ler� bı�ra�kanisim�ler�dir.�Pe�ki�‘To�kat’�is�mi�ne�-re�den�ge�lir?�Fark�lı�uy�gar�lık�la�-rın� iz�le�ri�ni� ta�şı�yan� bir�çok� ili�-miz�gi�bi�To�kat’ın�da�eti�mo�lo�ji�-si�ne�da�ir�fark�lı�an�la�tı�lar�var�dır.Ba�zı� kay�nak�lar� şeh�rin� is�mi�nibir�dö�nem�ora�da�ya�şa�yan�‘To�-
115
ga�yıt� Türk�le�ri’nden� al�dı�ğı�nısöy�ler.� Öte� yan�dan� yi�neTürkçe’de� sur�lu� kent� an�la�mı�-na�ge�len�‘Tohkat’� te�ri�min�dentü�re�miş�ol�du�ğu�öne�sü�rü�lür.�13.� yüz�yıl�da�Türk� halk� di�liy�leya�zıl�mış� Ta�rih-i� Al-i� Da�niş�-mend’in� iki� nüs�ha�sı�na� gö�reise�To�hi�ya,�To�qi�a,�To�ki�a,�Do�ki�aola�rak�ge�çen�kent�adı,�üçün�-cü�nüs�ha�da�To�kat�söz�cü�ğü�nedö�nüş�müş�tür.� Ken�tin� adıArap�ça�ya� Do�kat,� Os�man�lıTürk�çe�si�ne� Tokat� ola�rak� yer�-leş�miş�tir.�Şeh�ri�keş�fet�mek�içinba�har�ya��da�yaz�ay�la�rı�nın�ba�-şı�nı� seç�tiy�se�niz,� se�rin�li�ği� vese�siy�le� To�kat’a� din�gin�lik� ka�-tan�To�zan�lı�Ça�yı�kar�şı�lar�si�zi.�Ça�yın� kı�yı�la�rın�dan� ba�şı�nı�zıkal�dır�dı�ğı�nız�da� To�kat� Ka�le�sisarp�ka�ya�lar�üze�rin�de,�olan�caaza�me�tiy�le� ken�di�ne� ça�ğı�rır.Gökmed�re�se,�Taşhan�ve�Su�lu�-
so�kak�mi�ma�ri�açı�dan�Sel�çuk�lumi�ra�sı�na�ya�pı�la�cak�en�özel�zi�-ya�ret�ler� ol�mak�la� bir�lik�te,Gökmedrese�mü�ze�bö�lü�müy�-le�si�zi�To�kat’ın�al�tı�bin�yıl�la�öl�-çü�len� geç�mi�şi�ne� gö�tü�re�cek�-tir.� Do�ğal� gü�zel�lik�ler�le� da�haya�kın�dan� ta�nış�mak� için� isepek�çok�kuş�tü�rü�ne�ev�sa�hip�li�-ği�ya�pan�Kaz�Gö�lü,�Nik�sar�Yay�-la�sı,� su� spor�la�rı�na� ola�nak� ve�-ren�Al�mus�Ba�raj�Gö�lü�ve�şi�fa�lısu�la�rıy�la� Re�şa�di�ye� Kap�lı�ca�la�rıilk� ak�la� ge�len� isim�ler�den�dir.To�kat,� yö�re�sel� mut�fa�ğıy�la� datat�ma�dan�dön�me�me�niz�ge�re�-ken� bir�çok� lez�zet� su�nar.� To�-kat’ta�ta�rih,�kül�tür,�do�ğa,�sporve�lez�zet�tu�riz�mi�yap�mak�içinçok�özel�ne�den�le�ri�niz�var.�İş�te40� Adım�da� To�kat� seç�ki�miz�lebu�ne�den�ler�den�ba�zı�la�rı;
Kaz�Gölü
Tokat�Genel�Görünüm
Elbaşoğlu Camii
Zile UluCamii
Silahtar ÖmerPaşa Camii
Niksar LeylekliKöprü
Niksar YağıbasanMedresesi
Çöreği BüyükTekkesi ve Kırk Kızlar Kümbeti
Zinav Gölü
Ballıca Mağarası
6
1- NUREDDİN İBN ESENTİMUR TÜRBESİ2- SÜMBÜL BABA ZAVİYE VE TÜRBESİ3- GÖKMEDRESE4- TAŞHAN5- TOKAT KALESİ6- ARASTALI BEDESTEN - TOKAT MÜZESİ7- MEYDAN CAMİİ8- ALİ PAŞA CAMİİ9- SULUSOKAK (900 ADIMDA 900 YIL)10- ALİ TUSİ TÜRBESİ11- TOKAT KÜLTÜR EVİ12- YAĞIBASAN MEDRESESİ13- TAKYECİLER CAMİİ14- ALİ PAŞA HAMAMI15- LATİFOĞLU KONAĞI - MÜZE EV16- MEVLEVİHANE - MÜZE17- SAAT KULESİ
18- SULUSARAY SEBASTAPOLİS AÇIK HAVA MÜZESİ19- MAHMUTPAŞA CAMİİ20- ATATÜRK EVİ VE ETNOGRAFYA MÜZESİ21- MAHPERİ HATUN KERVANSARAYI22- BALLICA MAĞARASI23- KAZ GÖLÜ24- ZİLE ULU CAMİİİ25- ZİLE KALESİ26- ELBAŞOĞLU CAMİİ27- ZİLE - MAŞAT HÖYÜK28- TURHAL KALESİ29- ALMUS BARAJ GÖLÜ30- ERBAA SİLAHTAR ÖMER PAŞA CAMİİ 31- NİKSAR LEYLEKLİ KÖPRÜ (YILANLI KÖPRÜ)32- NİKSAR KALESİ33- NİKSAR YAĞIBASAN MEDRESESİ34- NİKSAR ULU CAMİİ35- ÇAMİÇİ YAYLASI36- ÇÖREĞI BÜYÜK TEKKESİ - KIRK KIZLAR KÜMBETİ37- REŞADİYE KAPLICALARI38- ZİNAV GÖLÜ39- YAZMACILIK40- TATMADAN DÖNMEYİN
Dört mevsimde Tokat Saat Kulesi
118
1- NU RED DİN İBN ESEN Tİ MUR TÜR BE SİTür�be,� Nu�red�din� İbn� Esen�ti�-mur� ta�ra�fın�dan� 1314� ta�ri�hin�-de�in�şa,�1935�yılında�da�resto-re� edilmiştir.� Kes�me� taş�tanka�re� plan�lı� olan� ya�pı,� tuğ�la�-dan� se�kiz�gen� yıl�dız� kü�lah�laör�tü�lü�dür.� Cad�de�ye� ba�kando�ğu�pen�ce�re�si�pal�met�ve�ru�-mi�ler�den� olu�şan� kom�po�zis�-yon�lar�la� be�zen�miş�tir.� Do�ğupen�ce�re�de� alt�ta�ki� ki�ta�be�de,Fars� di�li�nin� bü�yük� us�ta�sı� Fir�-dev�si’nin� “Tan�rı�ya� tap�ma�yısen� iş� edin/Dü�şün� ki�bo�şu�nageç�me�sin� öm�rün/Tan�rı’dankor�kup�in�cit�me�kim�se�yi/Doğ�-ru�la�rın� yo�lu�dur� gi�di�le�cek� yolse�nin�için”�di�ye�çev�ri�le�bi�le�cekFars�ça�di�ze�le�ri�okun�mak�ta�dır.�
2- SÜM BÜL BA BA ZA VİYEVE TÜR BE SİBaş�ka� bir� yer�de� rast�la�ya�ma�-ya�ca�ğı�mız� sa�yı�da� 13-15.� yüz�-yıl�lar�ara�sı�na�ait�za�vi�ye�ba�rın�-dı�ran�ken�tin�en�gü�zel�za�vi�ye�-si�dir.�Ki�ta�be�den,�ya�pı�nın�Ha�cıAb�dul�la�hoğ�lu� Süm�bül� ta�ra�-fın�dan� 1291-1292� ta�ri�hin�deyap�tı�rıl�dı�ğı� an�la�şıl�mak�ta�dır.Ya�pı,� kub�be�li� me�kân� ile� onaaçı�lan�bir�ey�van,�gi�riş�ko�ri�do�-ru� ve� yan� me�kân�lar�dan� vetür�be�den� olu�şur.� Za�vi�ye�ninen� dik�ka�ti� çe�ken� öge�si� tü�-müy�le�be�yaz�mer�mer�den�ya�-pı�lan� por�ta�lıdır.� Do�kuz� sı�ramu�kar�nas� kav�sa�ra�lı� por�ta�lınsiv�ri� ke�mer�li� ka�pı� açık�lı�ğı�nıniki�ya�nın�da�bi�rer�niş�yer�alır.
Nureddin�İbn�Esentimur�Türbesi
Sümbül�Baba�Zaviye�ve�Türbesi
119
3-GÖKMED RE SEGaziosmanpaşa� Bulvarı’ndaTaşhan� yakınında� uzun� yıllarmüze�olarak� kullanılmış� olanbu�tarihi�anıt�Selçuklu�eserle-rinden�biridir.Kitabesi� konulmayan� yapı,XIII.� yüzyılda� (1277)Muineddin� PervaneSüleyman� tarafından� yapıl-mıştır.� Gökmedrese� 2� katlı� 2eyvanlı� ortası� açık� avlulu� verevaklı�plan� tipinde�olup� taş,çini�ve�alçı�süslemeler�bulun-maktadır.�İki�renkli�taş�kullanı-larak� inşa� edilmiş� taç� kapıdageometrik� ve� bitkisel� beze-meli�bordürlerden�oluşan�birsüsleme� programı� uygulan-mıştır�çini�süsleme,�avlu�cep-hesinde� yer� almaktadır.� Anaeyvan� duvarları� ve� üst� katrevaklarının�kemer� içleri�pat-lıcan�moru,� lacivert� ve� firuzerenkli� çinilerle� geometrik� vebitkisel� bezemelerle� süslen-miştir.�Ana�eyvan�ayrıca�zemi-ne�kıvrık�dallardan�oluşan�çiniAyet’el-Kürsi�bordürü� ile�çev-rilidir.� Osmanlı� zamanındaXVII.� yüzyıla� kadar� medresebimarhane�ve�bir�odası�türbeolarak� kullanılan� yapı,� dahasonraları�şifahane�ve�göçmenbarınağı�olarak� kullanılmıştır.
Halk� arasında� “Gökmedrese”,“Pervane� Medresesi”,� “KırkKızlar� Medresesi”,� “Darüşşifa”,”Bimarhane� Tekkesi”� olarakda�adlandırılmıştır.
4- TAŞHANGökmed�re�se’nin� ya�nın�da�kiso�ka�ğın� kö�şe�sin�de,� yol� üze�-rin�de�ki� Taşhan’ın� bir� adı� da“Voy�vo�da� Ha�nı”dır.� 1626-1632�yıl�la�rı�ara�sın�da�ya�pıl�dı�ğıOs�man�lı� Dö�ne�mi�nin� önemlibir�eseridir.�Dikdörtgen�planlıaçık�avlulu�iki�katlı�bir�yapıdır.Odalarda� dışa� açılan� birerpencere,� bir� ocak� ve� nişbulunmaktadır.� İçte� 76,� dışta27,�toplam�103�mekan�vardır.Anadolu’�daki�en�büyük�şehirhanlarındandır.�
Gökmedrese
Taşhan
120
Apollon�Heykelciği,�Roma�Dönemi
Yonca�Ağızlı�Testi,�Demir�ÇağıTokat�Kalesi�������
5- TO KAT KA LE SİMÖ�30�-�MS�395�Roma�döne-minde� yol� güvenliği� içinkurulmuş� olan� kale,� yaklaşık500�yıl�Bizans�egemenliğindekalmıştır.�İlk�defa�1074�yılındaDanişmend� Melik� AhmetGazi� tarafından� fethedilenKale� kısa� aralıklarla� el� değiş-tirmiş� olup� sırasıylaDanişmentli,�Selçuklu,�İlhanlı,Eratna,� Kadı� Burhanettin� veOsmanlı�Devleti’nin�egemen-liğine� geçmiştir.� Dik� ve� sarpkayalar� üzerine� kurulu� kale,doğal� bir� Hisar� durumun-dadır.�Osmanlı�Devleti�zama-nında�“Çardak-� Bedevi”� deni-len� zindanı� başta� Bizansİmparatoru� A.� Diogenisolmak� üzere� birçok� ünlününtutsak�yeri�olmuştur.“Korku� filmlerinin� efsanevikahramanı� Kazıklı� VoyvodaOsmanlılara� yenik� düşenEflak� (Romanya)� krallığın
prensi� III.Vlad� yani� Drakulazamanında�kardeşi�ile�birlikteönce� Kütahya� EğrigözKalesinde� daha� sonra� TokatKalesinde� gözetim� altındatutulduktan� sonra� daEdirne’ye�Şehzade�Mehmet’in(Fatih�Sultan�Mehmet)�yanınagönderilmiş�belli� süre�eğitimalması� sağlanmıştır.� Kale’ningüney� batısında� eski� çağlar-dan� kalma� bir� kaya� mezarıoyulmuştur.�Mezarın�ağzındakolon� ve� büyük� iki� hücrebulunmaktadır.� Ayrıca� 362basamaklı�merdiven� ile� kale-nın� dibine� inilmektedir.Günümüzde� bu� merdivenyolu�kapalı�durumdadır.
6- ARASTALI BEDESTEN -TOKAT MÜZESİSulusokak’ta� TakyecilerCamii’nin� doğusundadır.Evliya� Çelebi’nin� “SultanÇarşısı� kadar� güzel� bir� çarşı-
Yazma�Kalıbı
121
dır.� � Halep� ve� Bursa� çarşılarıgibi�gayet�tertip�üzere�kurul-muştur.”� dediği� Bedestenleri,İstanbul� Kapalı� Çarşısı’nınBedesten� bölümünü� � anım-satmaktadır.� Arastalı� Bedes-ten�Mayıs�2012�tarihinden�iti-baren�arkeolojik�ve��etnogra-fik� eserlerin� yer� aldığı TokatMüzesi� olarak� kullanılmakta-dır.Türkiye�müzecilik� tarihi� içeri-sinde� ilk� müzelerden� olanTokat� Müzesi� 1926� yılında
kurulmuş�olup,�eser�çeşitliliğive� zenginliği� bakımındanülkemizde� önemli� yer� tut-maktadır.�Karadeniz� Bölgesi� müzeleribaşta� olmak� üzere� � günü-müzde�mevcut�bir�çok�müze-nin� oluşturulmasında� TokatMüzesinin��koleksiyonları�kul-lanılmıştır.� � 6000� yıllık� tarihigeçmişe� � sahip� olan� bu� top-raklardaki� birçok� medeniye-tin� (Kalkolotik� Dönem,� EskiTunç,� Hitit,� Firig,� Roma,Bizans,� Danişmentli,� İlhanlı,Selçuklu,� Osmanlı)� önemlieserleri� sergilemektedir.Ayrıca� Anadolu� Türk� İslamdevletlerine� ait� zengin� sikkekoleksiyonu� ve� bu� dönemeait� bilinen� en� eski� Kuran-ıKerim�de� (1191� tarihli)�TokatMüzesi’nde�görülmeye�değereserlerdendir.
7- MEY DAN CA MİİAsıl�adı�Ha�tu�ni�ye�Ca�mi�i’dir.� II.Ba�ye�zid’in� an�ne�si� Gül�ba�harHa�tun�için�in�şa�et�tir�di�ği�ca�mi
Arastalı�Bedesten�-�Tokat�MüzesiBüst,�Roma�Dönemi
Meydan�Camii
Heykelcik/Gladyatör,Roma�Dönemi
122
1485� ta�rih�li�dir.� 1931� ve� 1943yıl�la�rın�da�ki�dep�rem�ler�de�yı�kı�-ma� uğ�ra�yan� ya�pı,� hal�kın� dayar�dım�la�rıy�la,� 1953� yı�lın�daona�rı�lıp� ye�ni�den� hiz�me�teaçıl�mış�tır.� Ca�mi,� bir� med�re�seve�bir� ima�ret�ten�olu�şan�kül�li�-ye�nin�par�ça�sı�dır.
8- ALİ PA ŞA CA MİİAli� Pa�şa� Ca�mi�i,� To�kat’ınönem�li� Os�man�lı� ya�pı�la�rın�-dan�dır.�1572�yı�lın�da�Şeh�za�deBa�ye�zid’in� da�ma�dı� Ke�mer�AliPa�şa� ta�ra�fın�dan� yap�tı�rıl�dı�ğıka�bul� edi�lir.� 1939� ve� 1943dep�rem�le�rin�de� za�rar� gö�renya�pı�1947�yı�lın�da�ona�rıl�mış�tır.16.� yüz�yı�lın� Os�man�lı� mi�ma�riözel�lik�le�ri�ni� ta�şı�mak�ta�dır.Kes�me� taş�tan� ya�pı�lan� ca�mi�-nin� ka�re� plan�lı� ana� me�kâ�nı,tek� kub�be�si� ve� tek� mi�na�re�siya�pı�nın� sa�de�li�ği�nin� be�lir�ti�sisa�yıl�mak�ta�dır.� Se�kiz� sü�tunüze�rin�de�ye�di�kub�be�li�son�ce�-ma�at� ye�ri� bu�lun�mak�ta�dır.Ana�me�kâ�nı,�mih�rap�dı�şın�da�-ki�üç�yön�den�ka�dın�lar�mah�fi�-liy�le�çev�ri�li�dir.Mer�mer�den� özen�le� iş�len�miştaç� ka�pı,� ca�mi�de�ki� mi�ma�risüs�le�me�nin� be�lir�gin� ya�nı�dır.Ca�mi�nin� gü�ney� yö�nün�denya�lın�bir�küt�le�ola�rak�gö�rü�nenmi�na�re�si� kes�me� taş�tan� ya�pıl�-mış�tır.� İçe�ri� gir�me�den� ön�ceka�pı�nın� in�ce�len�me�si� ge�re�kir,
zi�ra�To�kat�lı�lar,�“Ali�Pa�şa’nın�ya�-pı�sı,� Mey�dan� Ca�mi�i’nin� ka�pı�-sı”� de�miş�tir.�Ya�pı�nın� ya�nın�da,yi�ne�Gül�ba�har�Ha�tun’un�adıy�-la� iliş�ki�li� bir� ya�pı� ka�lın�tı�sı� bu�-lun�mak�ta�dır.�
9- SU LU SO KAK (900 ADIM DA 900 YIL)Bu� so�kak� üze�rin�de�ki� han�lar,Sel�çuk�lu� ve� Os�man�lı� de�vir�le�-rin�de� ya�pıl�mış�tır.� An�cak� böl�-ge�de�ki�han�ge�le�ne�ği�nin�da�haes�ki�ye�da�yan�dı�ğı� bi�lin�mek�te�-dir.�Sulusokak�da�900�adımdaTürk�le�rin� Ana�do�lu’da�ki� 900yıl�lık� mi�mar�lık� se�rü�ve�ni� iz�le�-ne�bilir.� Da�niş�ment�liler’den20.� yüz�yı�la� ka�dar� bü�tün� dö�-nem�le�rin�eser�le�ri��yal�nız�ca�Su�-lu�so�kak’ta�gö�rülebilir.�Ali�Tu�siTür�be�si,� Su�lu� Han,� Be�des�tenbu�ya�pı�lar�dan�birka�çı�dır.
10- ALİ TU Sİ TÜR BE SİAli� Tu�si� Tür�be�si,� ki�ta�be�si�negö�re� Sel�çuk�lu� dev�let� ada�mı
Ali�Paşa�Camii
Ali�Tusi�Türbesi
123
Ebul� Ka�sım� bin� Ali� Tu�si� ta�ra�-fın�dan� 1233� yı�lın�da� yap�tı�rıl�-mış�tır.�Ka�re�plan�lı�ya�pı�nın�ör�-tü� sis�te�mi� iç�te,� se�kiz�gen�kas�-nak� ile� ge�çi�len� kub�be,� dış�taise� pira�mi�dal� ça�tı� idi.� Pira�mi�-dal�ça�tı�yı�kı�lın�ca�bu�gün�kü�ki�-re�mit� ça�tı� ya�pıl�mış�tır.�Mor,� fi�-ru�ze,� la�ci�vert� renk�li� geo�met�-rik� süs�le�me�le�rin� gö�rül�dü�ğüpen�ce�re�le�rin�üst�bö�lü�mün�de,sa�rı�ze�min�üze�rin�de�ma�vi�çi�nimo�za�ik�le�ya�zıl�mış�kü�fi�hat�lı�ikiayet�yer�al�mak�ta�dır.�
11- TOKAT KÜLTÜR EVİ 900� adımda� 900� yıllıkAnadolu�Türk�mimarisi�mira-sının� tamamının� görülebildi-ği� Sulusokak’ın� içinde� cami,şehir� hanı,� medrese,� türbe,hamam,� bedesten,� çeşmegibi�birbirinden�güzel�yapıla-rın� arasında� kendini�gizlemişbarok� tarzda� inşa� edilmiş� birsivil� mimarlık� örneğidir.Geleneksel� konut� mimarimi-ze� oranla� daha� küçük� oluşu,bu�denli�ihtişamlı�süslemeleri
Sulusokak
Tokat�Kültür�Evi
124
ve�dönemin� ticari�merkezineyakınlığı� (Şehir� hanları,Bedesten)� gibi� sebeplerle,geçmişte�Tokat’ı�ziyaret�edenAvrupalı� seyyahların�övgüylebahsettiği� Tokat’a� has� yolcuve�tacirlere�özel�kiralık�odala-rın� 19.� yüzyılda�devam�edenbir�benzeri�durumunda�olabi-leceğini�düşündürmektedir.
12-YA ĞI BA SAN MED RE SE SİYa�ğı�ba�san� Med�re�se�si� ya� dabi�li�nen�adıy�la�Çu�kur�Med�re�se,To�kat�Mü�ze�si’nde�bu�lu�nan�ki�-ta�be�si�ne�gö�re�1247�ta�ri�hin�deNi�za�med�din� Ya�ğı�ba�san� ta�ra�-fın�dan�in�şa�et�ti�ril�miş�tir.�An�cakNi�za�med�din� Ya�ğı�ba�san’ın1164’ te�öl�müş�ol�ma�sı�ki�ta�be�-nin� ha�ta�lı� ya�zıl�dı�ğı�nı,�med�re�-se�nin�1151�yı�lın�da�ya�pıl�dı�ğı�nıgös�ter�mek�te�dir.� Ka�pa�lı� av�lu�-lu,� üç� ey�van�lı,� ka�re�ye� ya�kınplan�lı� bir� ya�pı�dır.� Ya�pı�ya� ku�-zey�de�ki� ka�pı�dan� gi�ril�mek�te�-dir.�Mo�loz�taş�tan�in�şa�edil�mişya�pı�da� tuğ�la� yal�nız�ca� trompke�mer�le�ri�ve�kub�be�gö�zü�nünçev�re�sin�de�kul�la�nıl�mış�tır.�
13- TAK YE Cİ LER CA MİİTak�ye�ci�ler� Ca�mi�i’nin� de� ya�-pım� ta�ri�hi� be�lir�siz�dir.� Edir�ne
Es�ki� Ca�mii� pla�nıy�la,� son� ce�-ma�at� ye�ri� dı�şın�da� pla�nı� bi�rebir� ay�nı�dır.� Edir�ne’de�ki� Ca�-minin�Çe�le�bi�Meh�met�ta�ra�fın�-dan� ya�pıl�mış� ol�du�ğu� bi�lin�-mek�te�dir.�Bu�se�bep�le�ca�mi�nin15.�yüz�yı�lın�ilk�çey�re�ğin�de�ya�-pıl�dı�ğı�ka�bul�edil�me�li�dir.�Mo�-loz� ve� kes�me� taş�tan� ya�pı�lan,ka�re� plan�lı� çok� des�tek�li� aname�kân�do�kuz�kub�be�ile�ör�tü�-lü�dür.� Ona�rım�lar�dan� ön�cekub�be�le�rin� üze�ri� ki�re�mit� ça�-tıy�la� ör�tü�lüy�dü.� İç� me�kân�dase�kiz�kö�şe�li�kes�me�taş�tan�ya�-pıl�mış� ayak�lar� ve� baş�lık�la�rısüs�le�me�li�dir.� 1871� ona�rı�mın�-da�ya�pı�lan�ve�gü�nü�mü�ze�bü�-tü�nüy�le� ula�şa�ma�yan� Ba�roksüs�le�me�le�rin� ma�vi� ton�lar�daiş�len�di�ği�ka�lın�tı�lar�dan�an�la�şıl�-mak�ta�dır.�Kı�sa�sa�yı�lan�mi�na�re�-si�kes�me�taş�tan�dır.
14- ALİ PA ŞA HA MA MIAli�Pa�şa�Kül�li�ye�si�nin�bir�bi�ri�miolan�ya�pı�nın�Ali�Pa�şa�Ca�mii�ileay�nı� ta�rih�te,� 1572� yı�lın�da� ya�-pıl�dı�ğı�ka�bul�edi�lir.�Dış�tan�kla�-sik�bir�Os�man�lı�ya�pı�sı�ol�du�ğube�lir�gin� olan� Ali� Pa�şa� Ha�ma�-mı,� Os�man�lı� dö�ne�mi�ninönem�li�eser�le�rin�den�dir.�Çif�te� ha�mam�ola�rak� tü�müy�lekes�me� taş�tan� in�şa� edil�miş�tir.Dört� ey�van�lı� ve� kö�şe� oda�lıplan�ti�pin�de�dir.�Tuğ�la�kul�la�nı�-lan�üst�ör�tü�nün�ya�lı�tım�amaç�-lı� kur�şun� kap�lan�ma�sı,� so�yun�-ma�lık�bö�lüm�le�ri�nin�ay�na�lı�ke�-mer�li�ola�rak�ta�sar�lan�ma�sı,�ka�-dın�lar� bö�lü�mü� gi�ri�şi�nin� biroda�cık�la�giz�len�me�si,�so�ğuk�lu�-ğun� ken�di� için�de� bö�lüm�le�reay�rı�la�rak�he�lâ�ve�tı�raş�lı�ğın�so�-ğuk�luk� için�de� ay�rı� bi�rer� odaha�li�ne� ge�ti�ril�me�si,� er�kek�lerbö�lü�mün�de� cep�he�ye� ay�dın�-lat�ma� ko�nul�ma�sı,� ka�dın�lar
Takyeciler�Camii
125
bö�lü�mün�de� so�yun�ma�lık� vehal�ve�tin�ey�van�için�de�sağ�lan�-ma�sı� ve�ha�ma�mın� cep�he�si�neçeş�me�ya�pıl�ma�sı�gi�bi�16.�yüz�-yıl� Os�man�lı� ha�mam�la�rı� için“ilk”� de�ne�bi�le�cek� pek� çoközel�li�ğe�sa�hip�tir.
15- LA Tİ FOĞ LU KO NA ĞI - MÜZE EVLa�ti�foğ�lu� Ko�na�ğı’nın� 1746yılında� Osmanlı� barok� üslu-bunda�inşa�edildiği�bilinmek-
tedir. Es�ki�To�kat�ev�le�ri�nin�gü�-zel�bir�ör�ne�ği�dir.�Pla�nı�“L”�şek�-lin�de� dü�zen�len�miş,� av�lu�yaaçık�bir�so�fa�nın�et�ra�fı�na�oda�-la�rın�di�zil�me�si� ile�oluş�muş� ikikat�lı�bir� ya�pı�dır.�Taş�dö�şe�me�liav�lu�sun�da� ge�niş� bir� ha�vuzyer�alır.�Ze�min�kat�ta�bir�de�ha�-ma�mı�bu�lu�nur.� Ko�nak� ah�şap,ka�lem� işi� ve� al�çı�mal�ze�mey�lebe�zen�miş�tir.� Özel�lik�le� ba�şo�-da�sı,� bu� böl�ge�nin� en� gü�zelah�şap� iş�çi�li�ği�ni� gös�te�rir.� Üst
Ali�Paşa�Hamamı
Latifoğlu�Konağı
126
kat� gü�ney� uç�ta�ki� oda�nın� pa�-buç�luk�kıs�mın�da�bir�ca�mi,�biryel�ken�li� ve�de�niz� ile�bir� şe�hirman�za�ra�sı�yan�ya�na�res�me�dil�-miş�tir.� Ba�şo�da�nın� te�pe� pen�-ce�re�le�rin�de� ise� “Mühr-ü� Sü�-ley�man”��mo�ti�fi�iş�len�miş�tir.�Latifoğlu� Konağı,� 1988� yılın-da�Tokat�Müzesi�bünyesinde,yörenin� eşyaları� ve� kıyafetle-riyle� donatılıp� mankenlerlegerçekçi� bir� teşhir� yapılarak,Tokat’ın� geleneksel� ev� kültü-rünün� yansıtıldığı,� Müze-Evolarak�hizmet�vermektedir.
16- MEV LE VİHA NE - MÜZEMev�le�vi�lik�le�il�gi�li�en�es�ki�kay�-nak�olan�Me�na�kıb-ül�Ari�fin�ki�-ta�bın�dan� an�la�şıl�dı�ğı� üze�reHaz�re�ti�Mev�la�na�ha�yat�tay�kenMui�ned�din� Sü�ley�man� Per�va�-ne’nin� is�te�ği� üze�ri�ne� Fah�red�-di�ni� Ira�ki� isim�li� ha�li�fe�si�ni� To�-kat’a� gön�der�miş� ve� Per�va�-ne’nin�13.�yüz�yıl�da�yap�tır�dı�ğıza�vi�ye�de� Mev�le�vi�lik� To�kat’ta
ya�yıl�ma�ya�baş�la�mış�tır.�Muh�te�me�len� bu� za�vi�ye� 15.yüz�yı�lın� so�nun�da� Uzun� Ha�-san’ın� To�kat’ı� yak�ma�sı� es�na�-sın�da�yok�ol�muş�ve�ikin�ci�de�-fa�Bey�So�ka�ğı�gi�ri�şin�de�bu�lu�-nan�ar�sa�ya�Sul�tan� II�I.�Ah�meddö�ne�min�de� Ye�ni�çe�ri� Ağa�sıSü�lün� Mus�ta�fa� Pa�şa� ta�ra�fın�-dan�1638’de�yap�tı�rıl�mış�tır.�Bu�ya�pı�tü�müy�le�var�lı�ğı�nı�gü�-nü�mü�ze� ka�dar� sür�dü�re�me�-miş�tir.�Yan�da�ki� bu�gün� özel� mül�ki�-yet�te� bu�lu�nan� Mev�la�na� ha�-ma�mı�gi�riş�te�ki�taş�ka�pı�ve�ko�-nak�ta�ki� ha�mam� ve� bi�ti�şi�ğin�-de�ki� oda� o� dö�nem�den� kal�-mış�tır.�Bu�gün�son�ona�rım�lar�la19.�yüz�yıl�To�kat�ev�le�ri�nin�mi�-ma�ri�özel�lik�le�ri�ni�yan�sı�tır.
17- SA AT KU LE SİSa�at� Ku�le�si’nin� ti�pik� özel�li�ğies�ki� ken�tin�he�men�her� ye�rin�-den�gö�rü�le�cek�bi�çim�de�ta�sar�-
Saat�Kulesi
128
lan�mış�ol�ma�sı�dır.�Bü�yük�bö�lü�-mü� ka�zın�mış� olan� ki�ta�be�de,yal�nız�ca� ku�le�nin� ya�pım� yı�lıolan� 1902� oku�na�bil�mek�te�dir.33�m� uzun�lu�ğun�da�ki� ku�le,� II.Ab�dül�ha�mit’in� pa�di�şah�lı�ğı�nın25.� yı�lı�nı� kut�la�mak� için� ya�pıl�-mış�tır.� 1917’de� sa�at� ak�sa�mıalaf�ran�ga�ya� çev�ril�miş�tir.� Ka�reka�ide�li,�se�kiz�gen�göv�de�li�ku�lekes�me� taş� ile� in�şa� edil�miş�tir.Bu�gün�de�her�ya�rım�sa�at�te�bir,iki�da�ki�ka�aray�la�ken�te�za�ma�nıanım�sat�ma�ya� de�vam� et�mek�-te�dir.�
18- SULUSARAYSE BAS TO PO LİS AÇIK HAVAMÜZESİSu�lu�sa�ray� İl�çe�sin�de� bu�lu�nanSe�bas�to�po�lis�“Bü�yük,�aza�met�-li� kent”� an�la�mı�na� gel�mek�te�-dir.�Çe�ke�rek� Ir�ma�ğı�üze�rin�de�-ki� köp�rü�nün�ya�zı�tın�da�ge�çenHe�rac�le�ao�po�lis’in� ken�tin� adıol�du�ğu� da� ile�ri� sü�rül�müş�tür.V.� Cui�net,� 1880–1892� yıl�la�rıara�sın�da�ki� in�ce�le�me� ka�yıt�la�-rın�da� Pon�tus� Kra�lı� Mit�hri�da�-tes�VI.�Eu�pa�tor’un�Pom�pei�us’aye�nil�me�si�nin� ar�dın�dan� Ni�co�-po�lis� ve� Se�bas�to�po�lis� ola�rakken�ti� ye�ni�den� kur�du�ğu�nu
yaz�mak�ta�dır.� Ti�mur’un� Ana�-do�lu’yu� is�ti�la�sı� sı�ra�sın�da� yı�kı�-lan� ken�tin� ha�ra�be�le�ri� ara�sın�-dan� kay�na�yan� su� ne�de�niy�lebu�ra�ya�Su�lu�sa�ray�adı�nın�ve�ril�-di�ği��söy�len�mek�te�dir. 1987�ka�-zı�la�rın�da�bu�lu�nan�ta�ri�hi�eser�-le�rin� bir� kıs�mı� To�kat� Mü�ze�-si’nde� ser�gi�len�mek�te�dir.� Birkıs�mı�da�il�çe�mer�ke�zin�de,�es�kiBe�le�di�ye� bi�na�sı�nın� kar�şı�sın�-da�ki�Açık�Ha�va�Mü�ze�si’nde�dir.
19- MAHMUTPAŞA CAMİİMahmut� Paşa� Mahallesi'ndeyer� alan� caminin� kitabesibulunmamaktadır.� Camiyeadını� veren� Mahmut� Paşaismine� dayanarak� yapı� 17.yüzyıla� tarihlenmektedir.Tarihte� Tokat'ta� yaşamış� ikiMahmut� Paşa'dan� söz� edil-mektedir.� Bunlardan� birisiHalep�Beylerbeyliği�de�yapanve�1616�yılında�ölen�MahmutPaşa,� diğeri� ise� 1681'de� ölenKemankeş�Mahmut�Paşa'dır.
20- ATATÜRK EVİ VEETNOGRAFYA MÜZESİ Mustafa� Kemal� Atatürk� MilliMücadele� yıllarında� birçokkez� Tokat’ı� ziyaret� etmiş,Bandırma� Vapuru’nda� yanın-da�bulunan� sonradan�millet-vekili� de� olan� silah� arkadaşıTokatlı� Piyade� YüzbaşıMustafa� Vasfi� Süsoy’a� ait� bukonakta,�dördüncü�kez�geliş-lerinde�25�Eylül�1924�tarihin-de�eşi�Latife�Hanım�ile�birliktemisafir�olmuştur.
21- MAH PE Rİ HA TUN KER VAN SA RA YIAlâ�ed�din� Key�ku�bat’ın� ka�rı�sıMah�pe�ri� Ha�tun� ta�ra�fın�danoğ�lu� Gı�ya�sed�din� Key�hüs�revza�ma�nın�da� yap�tı�rı�lan� ve
Sebastopolis
129
Pazar� İlçesinde� bulunan� hanSel�çuk�lu� ker�van�sa�ray�la�rı�nınen� gü�zel� ör�nek�le�rin�den�dir.Kes�me� taş� mal�ze�me� ile� in�şaedi�len�ya�pı�nın�çev�re�si�16�tak�-vi�ye�ku�le�si�ile�des�tek�len�miş�tir.Anıt� ka�pı�sı� gör�kem�li� ve� iş�le�-me�le�riy�le�dik�kat�çe�ki�ci�dir.�Av�-lu�nun� iki� ta�ra�fın�da� re�vak�laryer�al�mak�ta�dır.�Taç�ka�pı�da�yeralan�ve�bir�kıs�mı�kı�rıl�mış�ya�zı�-tın�da,�“Bü�yük�Sul�tan,�ulu�Ha�-kan,�yer�yü�zün�de�Al�lah’ın�göl�-ge�si,� di�nin� ve� dün�ya�nın� im�-dat�çı�sı� Key�hüs�rev� Bin-i� Key�-ku�bat� Mü�ker�rem� vaa�diy�lekral� ha�tun�la�rı�nın� me�li�ke�siMah�pe�ri�Ha�tun�1238-1239�yı�-lın�da� bu� ha�nı� yap�tır�dı”� di�yeya�zar.
22- BAL LI CA MA ĞA RA SIPazar� İlçesinde� bulunan� vedün�ya�nın� en� bü�yük�ma�ğa�ra�-la�rın�dan�bi�ri�olan�Bal�lı�ca�Ma�-ğa�ra�sı,� 680� m� uzun�lu�ğun�dave�95�m�yük�sek�li�ğin�de�dir;� zi�-ya�re�te� açık� 8� sa�lo�nu� var�dır.Yak�la�şık� 3.4�mil�yon� yıl� ya�şın�-da� ol�du�ğu� be�lir�le�nen� ma�ğa�-ra,� şim�di�ye� ka�dar� sap�ta�nanma�ğa�ra� olu�şum�la�rı�nın� tüm
özel�lik�le�ri�ne� sa�hip� ol�ma�nınya�nı�sı�ra,�öz�gün�so�ğan�sar�kıt�-la�rıy�la� da� ulus�la�ra�ra�sı� önemta�şı�mak�ta�dır.� Bal�lı�ca�Ma�ğa�ra�-sı,�kris�tal�leş�miş�ki�reç�taş�la�rın�-dan�mey�da�na�gel�miş�tir.�Or�ta�-la�ma�sı�cak�lı�ğı�18°C�ve�or�ta�la�-ma� nem� ora�nı� %54� -� %73olan� ma�ğa�ra�nın� bol� ok�si�jen�liha�va�sı,�ne�fes�al�ma�yı�ko�lay�laş�-tır�mak�ta�dır.� Ma�ğa�ra�nın� enge�niş�ala�nı�olan�Bü�yük�Dam�-la�taş�lar� Sa�lo�nu’nda�ki� kü�çükha�vuz�lar,� ma�ğa�ra� in�ci�le�ri� ilekap�lı�dır.� Sa�lon�da� nem� ora�nıyük�sek�tir� ve� açık� ha�va�yaoran�la�4�kat�da�ha�faz�la�ok�si�-jen� bu�lun�mak�ta�dır.� Dev� bo�-yut�lu� sar�kıt� ve� di�kit�le�ri� gözalı�cı�dır.�Bu�muh�te�şem�sa�lon�-dan�ku�zey�ve�ku�zeydo�ğu�yö�-nün�de� iler�le�yen� yü�rü�me� yo�-lu�blok,�sar�kıt,�di�kit�ve�kü�çükha�vuz�lar�dan�olu�şan�Ça�mur�luSa�lon’a,� ma�ğa�ra�nın� en� üstnok�ta�sın�da� bu�lu�nan� ve� ma�-ğa�ra�nın� en� yaş�lı� sa�lon�la�rın�-dan�olan�Fo�sil�Sa�lon’a�ve�cü�-ce� ya�ra�sa�la�rın� ya�şam� ala�nıolan� Ya�ra�sa�lı� Sa�lon’a� ula�şır.Bu�ra�dan� ku�zey� -� gü�ney� yö�-nün�de� bu�lu�nan� ve� Muh�te�-
Mahperi�Hatun�Kervansarayı
130
Kaz�Gölü
şem� Ga�le�ri� ola�rak� ad�lan�dı�rı�-lan� Çö�kün�tü� Sa�lon’a� ge�çi�lir.Sa�lon� adı�nı� ta�ba�nın�da�bu�lu�-nan� iri� blok�lar�dan� alır.� Çö�-kün�tü� Sa�lon� ve� Blok�lu�Mah�-zen’den� son�ra,� bir� köp�rüy�leSü�tun�lar� Sa�lo�nu’na� ula�şı�lır.Ma�ğa�ra�nın�en�bü�yük�sü�tu�nuolan� 18�m� bo�yun�da� ve� 8�mça�pın�da�ki� sü�tun� bu� sa�lon�dayer� al�mak�ta�dır.� Muhakkakgörülmesi� gereken� yerler-den�biridir.
23- KAZ GÖ LÜDe�niz�se�vi�ye�sin�den�yük�sek�li�-ği�535�m�olan�ve�Pazar�İlçesi
sınırlarında�bulunan�Kaz�Gö�-lü,�bu�böl�ge�de�gö�rü�le�bi�le�ceken� önem�li� do�ğa� ala�nı� ol�maözel�li�ği�ni� sür�dür�mek�te�dir.Göl,� su�lak� alan� eko�sis�tem�le�-ri�nin�çok�gü�zel�bir�ör�ne�ği�dir.Göl�ke�na�rı,�me�si�re�ola�rak�dason� yıl�lar�da� hız�la� önem� ka�-zan�mış�tır.� Bu�ra�da� sık�ça� kuşgöz�lem�ci�le�ri�ni� gö�re�bi�lir�si�niz,çün�kü�göl�yak�la�şık�108�çe�şitkuş� için�bir� ko�nak�la�ma�mer�-ke�zi�dir.� YeşilırmakHavzası’nın� bir� bi�le�şe�ni� ola�-rak� bu�ra�sı,� baş�ta� kü�çük� ak�-ba�ba�lar� (Ne�op�hron� perc�-nop�te�rus)�ol�mak�üze�re�çe�şit�-
Ballıca�Mağarası
131
li� kuş� tür�le�ri� için� önem�li� biryu�va�la�ma� ala�nı�dır.� Bun�la�rınya�nı� sı�ra� çift� ya�şam�lı�lar� veke�le�bek� tür�le�ri� açı�sın�dan� dabu�böl�ge�önem�li�sa�yıl�mak�ta�-dır.
24- ZİLE ULU CA MİİZi�le� Ulu� Ca�mi�i’nin� ku�zeycep�he�sin�de�ki� ki�ta�be,� ilk� ya�-pı�nın�III.�Gı�ya�sed�din�Key�hüs�-rev� za�ma�nın�da,� Meh�medZa�lü�li�Bin�Ebu�Ali�ta�ra�fın�dan1267�yı�lın�da�in�şa�et�ti�ril�di�ği�nigös�te�rir.� 1591’de� ye�ni�le�meça�lış�ma�sı� gö�ren� ca�mi,� birdö�nem� bu� ça�lış�ma�yı� yap�tı�-ran� Na�suh� Pa�şa’nın� adıy�laanıl�mış�tır.� 1904’te� bü�yükoran�da� yı�kı�lın�ca,� dö�ne�minZi�le� Kay�ma�ka�mı� Sü�ley�manNec�mi� ve� hal�kın� ça�ba�la�rıy�la1904-1909� yıl�la�rı� ara�sın�da,karma�uslupla�ye�ni�den�yap�-tı�rıl�mış�tır.� Kes�me� taş�mal�ze�-me�li� ya�pı�nın� ana� me�kâ�nıdik�dört�gen�dir.� Onal�tı� pen�-ce�re�si� bu�lu�nan� se�kiz�genkas�na�ğın� ta�şı�dı�ğı� kub�be�sikur�şun� kap�lı�dır.� Ku�ze�yin�dedört� mer�mer� sü�tun�lu,� kur�-
şun�kap�lı�üç�kub�be�li�son�ce�-ma�at�ye�ri�var�dır.�Ah�şap�sun�-dur�may�la�ör�tü�lü�ka�pı�nın�ba�-sık� ke�me�ri� geç�me� taş� tek�ni�-ğiy�le�ya�pıl�mış�tır.�Ka�pı�ke�me�-ri�nin� üze�rin�de�ki� ya�tay� dört�-gen�mer�mer�pa�no�da�du�a�ya�-zı�tı� yer� al�mak�ta�dır.� Ca�mi�nintaç� ka�pı�sı�nın� Zi�le’� de�ki� anıt�-sal� ör�nek�le�rin� en� önem�li�siol�du�ğu�nu�söy�le�ye�bi�li�riz.
25- ZİLE KA LE SİKa�le,� Zi�le� tü�mü�lü�sü�nün� üze�-rin�de� yer� alır.� Zi�le� Ka�le�si’ningi�ri�şin�de�ki�sa�at�ku�le�si,�bir�za�-man�la�rın�mu�ha�fız�ya�da�göz�-cü� ku�le�si�dir.� Da�ha� son�ra�la�rı“Çan� Ku�le�si”� den�miş� ve1875'te�Zi�ya�Pa�şa�bu�ra�yı�Sa�atKu�le�si'ne� çe�vir�miş�tir.� Se�zar’aadan�dı�ğı� sa�nı�lan� kı�sa� sü�tu�-nun�ya�nın�da�ki�ya�zıt�lar,�Ro�maDev�ri�ne� ait� çe�şit�li� ya�pı� veolay�la� il�gi�li�dir.� Ro�ma� İm�pa�ra�-to�ru� Ju�li�us� Se�zar,� Bas�fo�roskra�lı� II.� Phar�ne�ke� ile� Zi�leAltıağaç�mev�ki�in�de� çok� kan�lıbir�sa�vaş�ya�par.�Sa�vaş�ta�her�2ta�raf��da�bü�yük�ka�yıp�lar�ve�rir.
Zile�Ulu�Camii
132
An�cak�sa�va�şı�Ro�ma�İm�pa�ra�to�-ru�Se�zar�ka�za�nır.�Bu�nun�üze�ri�-ne�dün�ya�ca�ün�lü�sö�zü�“Ve ni-Vi di-Vi ci (Gel dim-Gör düm-Yen dim)” di�ye�rek,� du�ru�muRo�ma’ya�bil�di�rir.�Se�zar,�Zi�le’deka�le�ye� taş�bir� ki�ta�be� yap�tı�ra�-rak,�dün�ya�ca�ün�lü�bu�sö�zü�nüora�ya�da�yaz�dı�rır.
26- EL BA ŞOĞ LU CA MİİEl�ba�şoğ�lu� Ca�mii� Zi�le’nin� do�-ğu� gi�ri�şin�de� Çay�pı�na�rı� De�re�-si’nin�ya�nın�da�dır.�Zi�le�eş�ra�fın�-dan� El�ba�şoğ�lu� Se�yit� Ah�metta�ra�fın�dan� 1801’de� yap�tı�rıl�-
mış�tır.�Kes�me�taş�ve�mo�loz�taşmal�ze�me�li�ya�pı,�ka�re�me�kân�lı,ki�re�mit�ça�tı�lı�dır.�Ta�va�nı�çı�ta�kâ�-ri� süs�le�me�li� olan� ya�pı�nın� ba�-rok�bi�çim�li�mer�mer�taç�ka�pı�sı�-nı�gör�mek� için,� son�ra�dan�ek�-le�nen�be�ton�bö�lü�mü�geç�mekge�re�kir.� Ana� me�kâ�na� ku�zey�-den�yu�var�lak�ke�mer�li�ka�pı�dangi�ri�lir.�Yan�lar�dan�kai�de�ve�baş�-lık�lı� in�ce� bi�rer� sü�tun� ile� des�-tek�le�nen�ka�pı�ke�me�ri,�kır�mı�zı,gri�ve�be�yaz�mer�mer�geç�me�-li�dir.�
27- ZİLE MAŞAT HÖ YÜK Zi�le’nin� Ya�lın�ya�zı� Kö�yü� ya�kı�-nın�da�sap�ta�nan�ve�Hi�tit�çe�adıTa�pig�ga�olan�Ma�şat�Hö�yük�budö�ne�min� kül�tü�rü�nü� yan�sı�tanen� iyi� ko�run�muş� yer�le�şim�ler�-den�bi�ri�dir.�Bu�lun�tu�lar�dan�an�-lı�yo�ruz� ki;� Ta�pig�ga’da,� Baş�-kent� Hat�tu�şa’da�ki� kra�la� bağ�lıbir� yö�ne�ti�ci� bu�lun�mak�tay�dı.Bu�ne�den�le�bü�yük�Hi�tit�İm�pa�-ra�tor�lu�ğu’na� bağ�lı� fe�de�ras�-yon�lar� ara�sın�da� Ta�pig�ga’nınönem�li�bir�mer�kez�ol�du�ğu�nusöy�le�ye�bi�li�riz.� Ma�şat� Hö�-yük’te,�bu�gün�kim�ta�ra�fın�danve� tam� ola�rak� han�gi� amaç�layap�tı�rıl�dı�ğı� sap�ta�na�ma�yan
Elbaşoğlu Camii
Zile�Kalesi
133
ama�bir� be�ye� ait� ol�du�ğu�dü�-şü�nü�len� sa�ray�da� çi�vi� ya�zı�lıtab�let�ler�ve�bu�sa�ra�yın�çev�re�-sin�de,�Tunç�ve�De�mir�çağ�la�rı�-na� ait� çe�şit�li� se�ra�mik� eş�yalarbu�lun�muş�tur.�
28- TUR HAL KA LE SİTur�hal�Ka�le�si�ve�ka�le�nin�et�ra�fıil�çe�nin� ta�ri�hi� mer�ke�zi�dir.� Ro�-ma� dev�ri�ne� ta�rih�le�nen� ya�pı�-dan� iki� burç� ha�ra�be�si� ve� ka�-pa�tıl�mış�ye�ral�tı�ge�çit�le�ri�dı�şın�-da�ka�le�den�gü�nü�mü�ze�pek�azşey�kal�mış�tır.�Tur�hal’da,�gü�nü�-müz�de�gö�rül�me�ye�de�ğer�mi�-ma�ri�ola�rak�şu�ya�pı�lar�dan�sözede�bi�li�riz:�İl�han�lı�lar�dan�kal�maMeh�med� De�de�Tür�be�si� 1312yı�lın�da� yap�tı�rıl�mış�tır.� Se�mer�cies�na�fı�nın� pi�ri� ola�rak� bi�li�nenAhi�Yu�suf’un�adı�na�yap�tı�rı�lantür�be�ise�1324�yı�lı�na�ta�rih�len�-
mek�te�dir.�İl�çe�ye�7�km�uzak�lık�-ta� bu�lu�nan� Çiv�ril� Kö�yü’nünhe�men� gi�ri�şin�de� bu�lu�nanTek�ke�şin� Ha�ma�mı� adı�nı� he�-men� ya�nın�da�ki�Tek�ke�şin�Tek�-ke�si’nden� alır.� Tek�ke�den� is�-mini� alan� ha�mam� hak�kın�daise� her�han�gi� bir� bil�gi� bu�lun�-ma�mak�ta�dır.�
29- AL MUS BA RAJ GÖ LÜGü�nü�müz�de� bir� ala�ba�lık� ye�-tiş�tir�me� ala�nı� ola�rak� daönem�se�nen�Al�mus�Ba�raj�Gö�-lü,� Ye�şi�lır�mak’ın� ha�fif� bir� dir�-sek� çe�vi�re�rek� Oma�la� Ova�sıbo�ğa�zı�na�gir�di�ği�yer�de�zon�lutop�rak� dol�gu� ti�pin�de� ya�pıl�-mış�tır.� Ba�raj� çev�re�si� or�man�lakap�lı�dır.�Kı�yı�da�çok�sa�yı�da�koybu�lun�mak�ta�dır.�Göl�su�spor�la�-rı�için�de�ide�al�bir�par�kur�dur.�
Turhal�Kalesi
Almus,�Baraj�Gölü
134
30- ERBAA SİLAH TARÖMER PA ŞA CA MİİEr�ba�a�İl�çe�si�Ak�ça�(Fi�di)�Ka�sa�-ba�sın�da� yer� alan� ca�mi,� 17.yüz�yı�la�ta�rih�len�di�ri�lir.�Ca�mi�de�ki�iki�adet�ba�kır�şam�-da�nın� üze�rin�de,� Ömer� Pa�-şa’nın�şam�dan�la�rı�1688�yı�lın�-da� ca�mi�ye� vak�fet�ti�ği� ya�zı�lı�-dır.� Ana�do�lu’da�öz�gün� ya�pı�-sı�nı� ko�ru�ya�bil�miş� ah�şap� yo�-ğun�luk�lu�bir�ca�mi�ola�rak�de�-ğer� ta�şır.� Bir� sı�ra� kes�me� taşve�üç�sı�ra�tuğ�la�ör�gü�den�ya�-pıl�mış�tır.�Türk� süs�le�me� sa�na�tı�nın� engü�zel�ör�nek�le�ri�nin�bu�lun�du�-ğu�ca�mi�de�ah�şap�ta�van,�ah�-şap� des�tek�ler,� min�ber� vemih�rap� süs�le�me�le�rin�de,hem� Sel�çuk�lu� hem� de� 18.yüz�yıl� Os�man�lı� dö�nem�le�ri�-nin� bi�çem�le�ri�ni� bul�mak� ola�-nak�lı�dır.�
31- NİKSAR LEY LEK LİKÖP RÜ (YI LAN LI KÖP RÜ)Niksar’da�Ça�nak�çı�De�re�si�üze�-rin�de�ki� köp�rü�le�rin� he�menhep�si�Ro�ma��ve�Bi�zans�de�vir�-le�ri�ne�ta�rih�le�nir.��Ley�lek�li�Köp�-rü’nün�de�ki�ta�be�si�ol�ma�mak�labir�lik�te�Ro�ma�dö�ne�min�de�ya�-pıl�dı�ğı,�Türk�dö�ne�min�de�ona�-rıl�dı�ğı� an�la�şıl�mak�ta�dır.� Ya�rımyu�var�lak� ke�mer�li,� tek� göz�lükes�me�taş�tan�ya�pıl�mış�köp�rü�-le�rin� en� bü�yü�ğü� ve� en� ün�lü�-sü�dür.� Ke�mer� kıs�mın�da�ki� taşüze�ri�ne� iş�len�miş,� ağ�zın�da� yı�-lan� tu�tan� ley�lek� fi�gü�rün�denalır� adı�nı.� De�re� üze�rin�de�kiönem�li� di�ğer� iki� köp�rü� Sey�-men�li� ve� Çil�ha�ne� ad�la�rı�nı� ta�-şır.�
32- NİK SAR KA LE SİNik�sar’ın� ta�ri�hi� ge�li�şi�mi� ka�leiçin� de� ge�çer�li�dir.� Ka�le�nin� ilkya�pım�ta�ri�hi�Ro�ma�lı�la�ra�ka�darge�ri�gi�der.�Ya�pıl�dı�ğın�da�ak�ro�-pol� ala�nı�nı� ta�nım�la�yan� surdu�var�la�rı,� ti�pik� Ro�ma� sa�vun�-ma� pla�nı� gi�bi� iç,� dış� ve� or�tasur� du�var�la�rı� ola�rak� üç� ay�rıhat�oluş�tur�muş�tur.�Ka�le�burç�la�rın�dan�en�bi�li�ne�ni
Leylekli�Köprü
Erbaa�Silahtar�Ömer�Paşa�Camii
135
hal�kın� “Ku�lak�lı”� de�di�ği� burç�-tur.� Bu� bur�cun� önem�li� birözel�li�ği� de� dev�şir�me� ola�rakkul�la�nıl�mış� Bi�zans� dev�ri� la�hitka�pa�ğı�dır.� Ka�le�de� ki�li�se,� sar�-nıç�lar,� de�po�lar� ve� çok� sa�yı�dame�kân�bu�lun�du�ğu�bi�li�ni�yor.Bu�gün�ka�le�de�ki�med�re�se,�ca�-mi� ve� Ya�ğı�ba�san� Tür�be�si,� � içka�le�ye� Ni�za�met�tin�Ya�ğı�ba�santa�ra�fın�dan�Da�niş�mentliler�dö�-ne�min�de�yap�tı�rıl�mış�tır.
33-NİKSAR YA ĞI BA SANMED RE SE SİKa�yıt�la�ra� gö�re� Nik�sar� Ka�le�-si’nde� ca�mi,� ha�mam,� şi�fa�ha�-ne,�med�re�se�ve�tür�be�den�olu�-
şan� bir� kül�li�ye� bu�lun�mak�tay�-dı.� Med�re�se� de� bu� kül�li�ye�yeait� bir� ya�pı�dır.� Ana�do�lu’da�kibi�li�nen� ilk� med�re�se� ya�pı�sıolan�bi�na,�ya�kın�za�man�da�ye�-ni� bir� ona�rım� ge�çir�miş�tir.� 19.yüz�yıl�so�nu�ve�20.�yüz�yıl�baş�-la�rı�na�ka�dar�“He�kim�Mek�te�bi”ola�rak� fa�ali�yet�gös�te�ren�ya�pı,A.� Gab�ri�el� ta�ra�fın�dan1920–1921� yıl�la�rın�da� zi�ya�retedil�miş� ve� şu� not�lar� alın�mış�-tır:� “Gü�ney�de�ki� dar� be�şik� to�-noz�lu� kı�sım,� gi�riş�tir.� Ku�zey�deve� do�ğu�da� av�lu�ya� açı�lan� ikiey�van�bu�lu�nur.�Ku�zey�de�ki�ey�-va�nın� sa�ğın�da�ve� so�lun�da� ikieş� hüc�re� ve� bu� hüc�re�le�rin
Niksar��Yağıbasan�Medresesi
Niksar�Kalesi
136 yan�la�rın�da�da�sur�burç�la�rı�içi�-ne� yer�leş�ti�ril�di�ğin�den� dı�şadoğ�ru�çık�mış�iki�oda�mev�cut�-tur.”�Med�re�se�de�din,�tıp,�fel�se�-fe,� as�tro�no�mi,� dil,�ma�te�ma�tikbi�lim�le�ri�oku�tul�mak�tay�dı.
34- NİK SAR ULU CA MİİNik�sar� Ka�le�si’nin� gü�ney�do�ğuetek�le�rin�de,� de�re� ke�na�rın�dayer�alan�Nik�sar�Ulu�Ca�mi�i,�Çe�-nep�ni�za�de�Ha�san�Bey�ta�ra�fın�-dan� 1145� yılında� yap�tı�rıl�mış�-tır.� Ana�do�lu� ca�mi�le�ri� için�deta�rih� ba�kı�mın�dan� en� es�ki�le�-rin�den� bi�ri�dir� ve� gü�nü�mü�zesağ�lam�ola�rak�ulaş�mış�tır.�Ev�li�-ya� Çe�le�bi,� ya�pı�yı� Me�lik� Ga�ziCa�mii�adıy�la�anar:�“Beş�al�tı�ba�-
sa�mak� taş� mer�di�ven�le� ini�lir.Uzun�la�ma�sı�na� ya�pıl�mış� es�kibir� ca�mi�dir.� Ka�le�nin� fa�ti�hi�ninadı�nı� ta�şır.”� Mo�loz� taş�la� in�şaedi�len� ca�mi�nin� kö�şe�le�rin�deve� ya�pı�yı� çev�re�le�yen� pa�yan�-da�la�rın� dış� yü�zey�le�rin�de� iriblok�lar� ha�lin�de�ki� dev�şir�metaş�lar� kul�la�nıl�mış�tır.� Pen�ce�re�-ler,� pa�ye�ler� ve� ke�mer�ler� dekes�me� taş�tan� ya�pıl�mış�tır.Anadolu’nun� iyi� durumdaayakta�kalabilen�ilk�camilerin-den�biridir.�Ca�mi,� İl�han�lı�dev�-ri�nin�mer�ke�zi�olan�Er�zin�can’aula�şan� es�ki� yo�lun� baş�lan�gı�-cın�da�yer�al�mak�ta�dır.
35-ÇAMİÇİ YAYLASINik�sar’ın� Ka�ra�de�niz’e� kı�yı�sıolan�dağ�la�rı�üze�rin�de�ki�Ça�mi�-çi� Yay�la�sı’na� mut�la�ka� çık�makge�re�kir.� Çam� or�man�la�rı� ara�-sın�da�ki� bu� yay�la� ko�nak�la�mate�sis�le�riy�le�son�yıl�lar�da�yo�ğunbir�zi�ya�ret�çi�akı�nı�na�uğ�ra�mak�-ta�dır.� Özel�lik�le� Ça�mi�çi� Yay�la
Niksar�Ulu�Camii
Çamiçi�Yaylası
137
Şen�lik�le�ri� yay�la�ya� olan� il�gi�yiart�tır�mış�tır.� Apart� otel�ler� vedi�ğer�ko�nak�la�ma�te�sis�le�ri�dörtmev�sim�hiz�met�ver�mektedir.
36- ÇÖ RE ĞİBÜ YÜK TEK KE Sİ - KIRK KIZ LARKÜMBETİNiksar’da� bulunan� ve� Çö�re�ğiBü�yük� Ca�mii� ola�rak� da� bi�li�-nen� ya�pı,� 14.� yüz�yıl�da� EbuSa�id�Ba�ha�dır�Han�za�ma�nın�dain�şa�edil�miş�bir� İl�han�lı� ese�ri�-dir.�Ka�re�plan�lı�ca�mi,�ilk�ya�pıl�-dı�ğın�da� tek�ke�ve� za�vi�ye�ola�-rak� plan�lan�mış� an�cak� dep�-rem�ler�le�za�rar�gö�ren�ya�pı�nınsa�de�ce� por�tal� du�va�rı� ayak�takal�mış,� içer�de� bö�lün�müşalan�lar�yı�kıl�mış�tır.�Av�lu�sun�dase�kiz�gen� şa�dır�va�nı� var�dır.Re�vak�lar� kes�me� taş,� di�ğerbö�lüm�ler� mo�loz� taş� kul�la�nı�-
la�rak� ya�pıl�mış�tır.� Taç� ka�pı,geo�met�rik,� bit�ki�sel� mo�tif�lerve�cey�lan�ben�ze�ri�hay�van� fi�-gü�rü�ile�be�ze�li�dir.�Ka�pı�nın�ikiya�nın�da�çö�re�ğe�ben�ze�yen�ikidisk� ne�de�niy�le� bu� adı� al�dı�ğıdü�şü�nül�mek�te�dir.� Kırk� Kız�lar
Çöreği�Büyük�Tekkesi
Kırk�Kızlar�Kümbeti
138
Ma�hal�le�si’nde�ki� tür�be,� Nik�-sar’da�ki� di�ğer� ya�pı�lar�danfark�lı� ola�rak� tuğ�la� ör�gü�lüanıt�sal� de�ğer�de� bir� ya�pı�dır.Ya�pım�ta�ri�hi,�gü�nü�müz�de�ka�-yıp� olan� ki�ta�be�si�ne� gö�re,1220’dir.�A.�Gab�ri�el,�“bu�tür�be�yi,�Si�vasI.� Key�ka�vus� Da�rüş�şi�fa�sı’nıyap�tı�ran� mi�mar� Ah�met� binEbu�be�kir’in�ese�ri”�ola�rak�kay�-det�miş�tir.�Tür�be�nin� se�kiz�genbi�çim�li�pi�ra�mi�dal�kü�la�hı�yı�kıl�-mış,� ge�ri�ye� sa�çak� çı�kın�tı�la�rıve� tuğ�la� kub�be�si� kal�mış�tır.Ya�pı�nın� ce�na�ze�lik� bö�lü�mükes�me� taş� kap�la�ma�lı�dır.� Ce�-na�ze�lik� bö�lü�mü�nün� ay�rı� ka�-pı�sı� ve� iki� kü�çük�ha�va�lan�dır�-ma�pen�ce�re�si�bu�lu�nur.�Ce�na�-ze�lik�ka�tı�nın�en�bü�yük�özel�li�-ği� alt� ka�tı�nın� or�ta�sın�da� birayak� bu�lun�ma�sı�dır.� Bu� ayakgü�nü�mü�ze�ulaş�ma�mış�tır.��
37-REŞA DİYE KAP LI CA LA RIİl�çe�de� sa�ğal�tım� özel�lik�le�ri� ta�-şı�yan� kay�nak�lar� il�çe� tu�riz�mi�-nin�önem�li�bir�par�ça�sı�dır.�Su�-yu� ha�fif� tuz�lu,� ek�şi,� ko�ku�suzve�renk�siz�olan�Re�şa�di�ye�Çer�-mi�ği� 40� -� 49� °C� sı�cak�lı�ğa� sa�-hip�tir.�Ro�ma�tiz�ma,�çe�şit�li�ağ�rı�-lı� has�ta�lık�lar� ve�de�ri� has�ta�lık�-la�rı�na� iyi� gel�di�ği� be�lir�til�mek�-
te�dir.� Termal� Turizm� Alanı.Reşadiye� Kaplıcası� Tesisleri124�kişi� kapasiteli� toplam�52odalıdır.�Bünyesinde�tüm�teç-hizatı� ile� birlikte� Fizik� Tedavive� Rehabilitasyon� Ünitesimevcuttur.
38- Zİ NAV GÖ LÜZi�nav� Gö�lü,� Re�şa�di�ye� İl�çe�sin�-de,� Yo�lüs�tü� Ka�sa�ba�sı’na� 3km’lik� me�sa�fe�de� bir� tat�lı� sugölü�dür.� Gö�lü� dağ�lar�dan� ge�-len� bir� de�re� bes�le�mek�te�dir.Yak�la�şık� ola�rak,� 1,5� km2’likala�na� sa�hip�tir.� Ortalamaderinlik� 10-15� m� arasındadeğişmektedir.� Man�sap’tanbo�şa�lan� su� Kel�kit� Ir�ma�ğı’naula�şır.� Halk� di�lin�de� Kı�zıl�ka�nat(Ay�na�lı� Sa�zan)� de�ni�len� çoklez�zet�li�ba�lık�la�rı�var�dır.�Or�manBa�kan�lı�ğı’nca� Do�ğal� Ha�ya�tıKo�ru�ma� Sa�ha�sı� ola�rak� ilanedilen�ve�25-30�kg�ağırlığındaaynalı�sazanların�yetiştiği�ko�-ru�ma�al�tı�na�alı�nan�göl,�çok�sa�-yı�da� kuş� tü�rü�nün� ya�şa�ma� vegöç�men� kuş�la�rın� ko�nak�la�maala�nı�dır.� Reşadiye� Kaplıcalarıile�entegre�olarak�değerlendi-rilmiş� ve� ‘’Tokat� ReşadiyeZinav�Termal�Turizm�Merkezi’’olarak�kabul�edilmiştir.�HalenMilli�Parklara�ait�olan�ziyaretçi
Reşadiye��Kaplıcaları
139
evi�çevresindeki�mesire�alan-larında� günübirlik� gelenlerinihtiyaçları� karşılanabilmekte-dir.
39- YAZ MA CI LIKYaz�ma,�oyul�muş�ah�şap�ka�lıp�-lar� kul�la�na�rak� çe�şit�li� bo�ya�lar�-la,� � pa�muk�lu� ya� da� ipek� ku�-maş�lar�üze�ri�ne�el�le�çi�zi�lip�res�-me�di�le�rek� ve�ya� ba�sı�la�rak� ya�-pı�lan� bir� ku�maş� süs�le�me� sa�-na�tı�dır.�Bu�el�sa�na�tı�nın�ör�nek�-le�ri�ço�ğun�luk�la�ka�dın�la�rın�başbağ�la�ma�da� kul�lan�dık�la�rı� başör�tü�le�rin�de� gö�rü�lür.� Ay�rı�caboh�ça,� sof�ra� ör�tü�sü,� yor�ganyü�zü�ola�rak�da�kul�la�nıl�mak�ta�-dır.�To�kat’ta�her�böl�ge�de�kul�-la�nı�lan,�her�çe�şit�yaz�ma�ba�sıl�-mak�ta�dır.� An�cak� To�kat� yaz�-ma�la�rı�nın� en� önem�li� özel�li�ği
El�van�Bas�kı�olu�şu�dur.�Renk�le�-ri� ve�de�sen�le�ri� eş�siz�gü�zel�lik�-te�dir.�To�kat’a�ait�iki�öz�gün�de�-sen� var�dır.� To�kat� İçi� Do�lu�su,To�kat� El�ma�lı�sı� adıy�la� anı�lançe�şit�li� de�sen�ler� kul�la�nıl�mak�-ta�dır.� To�kat�Yaz�ma�cı�lar� Çar�şı�-sı’nda� bir�bi�rin�den� gü�zel� yaz�-ma�la�rı� bir� ara�da� bu�lup,� sa�tınala�bi�lir�si�niz.�
40- TAT MA DAN DÖN ME YİN Ta�ze�seb�ze�mev�si�min�de�eş�sizlez�zet�li� TO�KAT� KE�BA�BI’nı,� iş�-tah� açı�cı� BAT’ı,� ta�dı�nı� baş�kahiç�bir� şey�de� bu�la�ma�ya�ca�ğı�-nız� NOHUT�MAYALI�TOKATÇÖREĞİ�ve�ye�me�ği�ni�zi�taç�lan�-dı�ra�cak� PEHLİLİ�PİLAVI’nı,ÇÖKELİKLİ’sini� ve� YAPRAKDOLMASI’nı� tat�ma�dan� kent�-ten�ay�rıl�ma�yın.
Tokat�Yazması
Zinav�Gölü
Erbaa�Kaleboğazı�KöprüsüKelkit�ve�Yeşilırmak’ın�birleştiği�nokta