Ustalanie asortymentu handlowego 341[03].Z2.02 Poradnik dla ucznia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Donata Andrzejczak

Ustalanie asortymentu handlowego 341[03].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji- Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci:

mgr Krystyna Kielan mgr Małgorzata Sienna

Opracowanie redakcyjne: mgr Maria Olejnik Konsultacja: dr Bożena Zając Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[03].Z2.02 „Ustalanie asortymentu handlowego” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik handlowiec 341[03].

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji- Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 4 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Towary w obrocie handlowym 7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 15 4.1.3. Ćwiczenia 15 4.1.4. Sprawdzian postępów 18

4.2. Artykuły żywnościowe w obrocie handlowym 19 4.2.1. Materiał nauczania 19 4.2.2. Pytania sprawdzające 31 4.2.3. Ćwiczenia 31 4.2.4. Sprawdzian postępów 36

4.3. Artykuły nieżywnościowe w obrocie handlowym 36 4.3.1. Materiał nauczania 36 4.3.2. Pytania sprawdzające 44 4.3.3. Ćwiczenia 45 4. Sprawdzian postępów 49

5. Sprawdzian osiągnięć 50 6. Literatura 54


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w trakcie nauki o ustalaniu asortymentu handlowego. W poradniku zamieszczono:

− materiał nauczania, który pozwoli Ci ukształtować umiejętność klasyfikowania i charakteryzowania towarów, prezentowania ich zgodnie z zasadami merchandisingu, wykorzystania narzędzi marketingu mix w różnych fazach życia produktu na rynku, określania asortymentu towarowego jednostki handlowej, udzielania klientowi porady o sposobie wykorzystania, przechowania i przygotowania towaru do konsumpcji oraz innych, które są niezbędne do ustalenia asortymentu towarowego,

− pytania sprawdzające, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do rozwiązania ćwiczeń,

− ćwiczenia, które pozwolą Ci ukształtować podstawowe umiejętności z zakresu kształtowania asortymentu handlowego, ustalania oraz kontrolowania warunków przechowywania i transportowania różnych grup towarowych,

− sprawdzian postępów, który na bieżąco pozwalać Ci będzie kontrolować twoje postępy w nauce,

− sprawdzian osiągnięć, którego rozwiązanie pozwoli Ci skontrolować stopień opanowania wiadomości i umiejętności określonych w celach kształcenia,

− wykaz literatury, która pomoże Ci rozwijać widomości i umiejętności dotyczące towaroznawczego i marketingowego postępowania z towarami w placówce handlowej. Poradnik ma pomóc Ci przygotować się do wykonywania działań z zakresu logistycznej

obsługi przedsiębiorstwa handlowego. Dlatego został zaplanowany w taki sposób, abyś mógł w nim znaleźć zarówno podstawowe treści, jak i ćwiczenia poszerzające Twoje wiadomości i umiejętności w tym zakresie.

Treści zawarte w poradniku są zgodne z programem nauczania dla zawodu technik handlowiec 341[03].

Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów i przepisów bhp oraz

instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


Schemat układu jednostek modułowych

341[03].Z2 Towar jako

przedmiot handlu

341[03].Z2.01 Określanie czynników wpływających

na jakość towarów

341[03].Z2.02 Ustalanie asortymentu

handlowego

341[03].Z2.03 Realizacja prac logistycznych

związanych z logistyczną obsługą przedsiębiorstwa handlowego

341[03].Z2.04 Zastosowanie programów

komputerowych magazynowo-sprzedażowych

341[03].Z2.05 Prowadzenie korespondencji handlowej

w języku obcym


2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

− korzystać z różnych źródeł informacji handlowej, − posłużyć się pojęciami z zakresu handlu − określić różnorodne potrzeby zaspokajane przez dany towar, − porównać towary i dokonać ich oceny w zakresie stopnia zaspokojenia potrzeb, − zademonstrować towar, − posłużyć się normą obowiązującą w handlu, − określić czynniki wpływające na jakość towarów, − dokonać oceny jakościowej towaru, − ocenić funkcjonalność opakowania, − określić zasady i metody konserwacji towarów.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

− sklasyfikować produkty według kryteriów towaroznawczych i marketingowych, − dokonać analizy wymagań higieniczno-sanitarnych w procesie obrotu artykułami

żywnościowymi w poszczególnych grupach artykułów spożywczych, − scharakteryzować podstawowe artykuły żywnościowe i nieżywnościowe, − zastosować informacje o towarach zawarte w prospektach, normach, atlasach grzybów,

warzyw i owoców, ulotkach, poradnikach oraz kodach informacyjnych, − określić i skontrolować warunki oraz czas przechowywania produktów w poszczególnych

grupach artykułów spożywczych, − określić asortyment towarowy jednostki handlowej, − zademonstrować towar zgodnie z zasadami merchandisingu, − udzielić porady klientowi w zakresie przechowywania, wykorzystania i zastosowania

towarów, − wyjaśnić skuteczność instrumentów marketingowych w poszczególnych fazach życia

produktu, − zaplanować działania zawiązane z funkcjonowaniem produktu na rynku.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Towary w obrocie handlowym

4.1.1. Materiał nauczania Towar to główny przedmiot obrotu w wymianie handlowej. Towarem nazywa się dobra

przeznaczone na sprzedaż. Są to zarówno wyroby gotowe w magazynie producenta, jak i zapas produktów w placówce handlowej.

Na potrzeby obrotu towarowego statystyki, marketingu oraz ewidencji klasyfikuje się towary w różnorodny sposób.

Podstawową klasyfikacją towarów i usług w Polsce jest Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU) obowiązująca od 1 stycznia 2003 roku.

Struktura klasyfikacji towarów i usług oparta jest na „Nomenklaturze Działalności we Wspólnocie Europejskiej” (NACE), „Klasyfikacji Produktów wg Rodzajów Działalności” (CPA) i „Liście Produktów PROCOM”. Bazą pojęciową i merytoryczną klasyfikacji w zakresie wyrobów jest „Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego (CN)”.

ŚWIAT UNIA EUROPEJSKA POLSKA

Klasyfikacje działalności ISIC => NACE => PKD

Klasyfikacje produktów (wyroby + usługi) CPC => CPA => PKWiU

Nomenklatury pochodne produktów - Lista PRODCOM => PRODPOL Źródło: [11] PKWiU opracowana została głównie na potrzeby statystyki oraz ewidencji źródłowej

i stanowi podstawę do: − dalszego klasyfikowania towarów i usług na potrzeby sprawozdawczości w zakresie

produkcji, zbytu, obrotu towarowego, zapasów, transportu itp., − organizacji ewidencji źródłowej podmiotów gospodarczych w postaci indeksów

materiałowych, towarowych itp. urządzeń ewidencyjnych. Klasyfikacje gospodarcze są w statystyce podstawowym narzędziem służącym zarówno

do zbierania, przetwarzania, jak i prezentowania danych statystycznych. Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług jest integralnie związana z klasyfikacjami międzynarodowymi, jest z nimi zharmonizowana, powiązana pojęciowo, zakresowo i kodowo. Jest klasyfikacją produktów krajowych i importowanych, znajdujących się w polskim obiegu gospodarczym.

Pod pojęciem produktów rozumiemy wyroby i usługi. Wyroby to surowce, półfabrykaty, wyroby finalne oraz zespoły i części – o ile występują w obrocie.

Pod pojęciem usług rozumie się: − wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarczych prowadzących

działalność o charakterze produkcyjnym, nietworzące bezpośrednio nowych dóbr materialnych – usługi na rzecz produkcji,

− wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarki narodowej oraz na rzecz ludności, przeznaczone do celów konsumpcji indywidualnej, zbiorowej i ogólnospołecznej.


Struktura grupowań PKWiU, ich symbole i sposób zapisu, ogólne nazwy grupowań poszczególnych szczebli są następujące:

A sekcja AA – podsekcja xx – dział xx.x – grupa xx.xx – klasa xx.xx.x – kategoria xx.xx.xx. – podkategoria xx.xx.xx - xx – pozycja xx.xx.xx. - xx.x – dziewięciocyfrówka xx.xx.xx. - xx.xx – dziesięciocyfrówka Ostatnie dwa szczeble podziału (dziewięciocyfrówki i dziesięciocyfrówki) zostały

stworzone wyłącznie do potrzeby statystyk krajowych oraz ewidencji źródłowej podmiotów gospodarczych. W zależności od charakteru produktów oparto je na Scalonej Nomeklaturze Towarowej Handlu Zagranicznego bądź też ustalono kryteria i sposób podziału na podstawie aktualnych potrzeb statystyki, posługując się Polskimi Normami lub rozwiązaniami stosowanymi w praktyce gospodarczej.

Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU) została wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. (DzU nr 89, poz. 844) i obowiązuje od dnia 1 maja 2004 r. Jedynie do celów: − podatku od towarów i usług, − poboru akcyzy i obowiązku oznaczania znakami akcyzy na terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej, − opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych, podatkiem dochodowym od

osób fizycznych oraz zryczałtowanym podatkiem dochodowym w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej – stosuje się do końca 2005 r. PKWiU wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 marca 1997 r. (DzU nr 42, poz. 264 z późniejszymi zmianami). W praktyce gospodarczej można jeszcze czasem spotkać oznaczenia SWW, KTM

i indeksy materiałowe. Systematyczny Wykaz Wyrobów i Kod Towarowo-Materiałowy były obowiązującym oznaczeniem towarów do momentu wprowadzenia PKWiU. Obecnie w obrocie towarowym stosuje się indeksy materiałowe, które służą uszczegółowieniu klasyfikacji i usprawnieniu obrotu towarowego. Dzięki indeksom materiałowym łatwiej zamawiać towary, realizować dostawę i rozliczenie zgodnie z życzeniem klienta. Dość powszechną praktyką stosowaną przez producentów jest publikowanie katalogów wyrobów, w których każdy towar oznaczony jest indeksem. Klienci posługując się tylko indeksami towarowymi, mogą określić rodzaj, gatunek, jakość, kolor, rozmiar towaru, jaki chcą zamówić. Takie oznaczanie i klasyfikowanie towarów niezwykle usprawnia obrót towarowy.

Klasyfikacja na potrzeby sprawozdawczości i ewidencji gospodarczej jest jedną z wielu jakie są prowadzone w odniesieniu do towarów. Towaroznawstwo, czyli nauka o właściwościach towarów, metodach ich badania i oceny, czynnikach i zjawiskach rzutujących na ich jakość, i wartość użytkową, o właściwym kształtowaniu jakości produktu w sferze przedprodukcyjnej, produkcyjnej i poprodukcyjnej klasyfikuje towary, uwzględniając: − pochodzenie: krajowe, zagraniczne, gałąź produkcji, branża, − zastosowanie: produkcyjne, konsumpcyjne, − skład surowcowy: surowce naturalne, surowce sztuczne, surowce syntetyczne, mieszane, − właściwości: fizyczne, chemiczne, biologiczne, inne,


− jakość: klasa towaru, grupa, rodzaj, odmiana, gatunek, − spełniane funkcje w procesie działania i konsumpcji: surowce, materiały, półprodukty,

wyroby gotowe. Należy pamiętać o tym, że towary mogą być klasyfikowane przez różne nauki

w różnorodny sposób. Klasyfikacja właściwa dla towaroznawczego podejścia uwzględnia przede wszystkim cechy towaru oraz jego zastosowanie. Handel natomiast klasyfikuje towary także według kryteriów marketingowych, które określają sposób oddziaływania na klienta oraz częstotliwość dokonywania zakupów.

Klasyfikacja marketingowa dzieli towary: 1) ze względu na częstotliwość zakupów:

− częstego zakupu, − okresowego zakupu, − rzadkiego zakupu, − niedostrzegane,

2) ze względu na zestaw podstawowych cech (rysunek 1): − cechy określające istotę towaru, − cechy określające istotę towaru poszerzone o cechy decydujące o zakupie tzw

produkt podstawowy, − cechy rzeczywiste, dodatkowe stanowiące o budowaniu wizerunku produktu

i producenta, 3) ze względu na funkcje marketingowe (rodzaj zaspakajanych potrzeb):

− podstawowe – zaspokajanie określonych potrzeb zgodnie z istotą produktu, − dodatkowe – zaspokajanie potrzeb estetycznych, prestiżowych itp.

Rys. 1. marketingowe poziomy produktu [źródło: opracowanie własne] Towary są podstawową jednostką tworzącą asortyment handlowy i produkcyjny.

Asortyment to ogół towarów jakie jednostka wystawia do sprzedaży. Asortyment handlowy jest celowo dobierany, kompletowany w taki sposób, aby najpełniej zaspokoić potrzeby klientów jednostki handlowej. Asortyment ten tworzą najczęściej towary pochodzące od różnych producentów, dzięki temu klient może dokonywać wyboru pomiędzy zróżnicowanymi towarami. Asortyment produkcyjny powstaje w wyniku działalności prowadzonej przez jednego producenta i jest bardziej jednorodny, jest najczęściej ograniczony pod względem ilości odmian i rodzajów towarów ze względu na możliwości produkcyjne wytwórcy.

PRODUKT RZECZYWISTY

Transport, Gwarancja,

Kredyt Reklamacje,

Usługi dodatkowe Instrukcje, Instalacja, Naprawy,

PRODUKT PODSTAWOWY kształt, marka, opakowanie, cena,

jakość, kolor, wzór, kontakt

z konsumentem

ISTOTA PRODUKTU

cechy techniczne, funkcjonalne


Asortyment handlowy w odróżnieniu od produkcyjnego jest celowo dobieranym (kompletowanym) zestawem towarów, które wzajemnie się uzupełniają, tak, aby tworzyć najlepszą ofertę handlową oraz zapewnić ekonomiczną opłacalność działania. Podejmując decyzję o zaopatrzeniu placówki handlowej, należy określić przede wszystkim jej profil działania i zgodnie z tym zaplanować asortyment podstawowy. Asortyment ten pozwoli klientom zdefiniować jednostkę handlową pod względem możliwości zaopatrzenia się w określone towary. Należy jednak pamiętać o tym, że większość placówek handlowych rozszerza ofertę towarową o asortyment uzupełniający. Asortyment uzupełniający tworzą na ogół towary komplementarne do asortymentu podstawowego, może się jednak zdarzyć, że jednostka handlowa wprowadza asortyment towarowy różny od podstawowego, aby klienci znaleźli szerszą propozycję handlową, np. gazety w sklepie spożywczym, okulary w sklepie kosmetycznym. Komponując w taki sposób ofertę handlową, trzeba zwracać szczególną uwagę na właściwości chemiczne i fizyczne towarów oraz możliwości przechowania towaru w sklepie.

Asortyment handlowy składa się z towarów tworzących: 1) branżę towarową, 2) grupę towarową, 3) podgrupę towarową, 4) artykuły.

Branża towarowa to ogół towarów zaspokajających te same potrzeby, pochodzących z tej samej gałęzi produkcji, na ogół wytworzonych z tych samych surowców np. branża spożywcza, branża odzieżowa (patrz rysunek 2), branża przemysłu mięsnego.

Grupa towarowa to ogół towarów o podobnym przeznaczeniu i pochodzeniu, np. obuwie. Podgrupa towarowa to towary, wyodrębnione z grupy towarowej na podstawie różnic

wynikających z surowca, z którego wykonano produkt, lub sposobu użytkowania towaru, np. obuwie skórzane, obuwie z tkaniny, obuwie wizytowe, obuwie sportowe.

Artykuł to najmniejszy element asortymentu handlowego. Artykuły różnią się pomiędzy sobą rodzajem, modelami, fasonami, odmianami, gatunkiem, rozmiarem, kolorem, marką. Artykuły łączy jednak wspólne przeznaczenie lub rodzaj zastosowanego surowca np. artykuły papiernicze, kosmetyczne, higieniczne.

Rys. 2. Przykładowa systematyka towarów w obrocie towarowym [źródło: opracowanie własne]

Branża ODZIEŻOWA

Podbranża Ubrania i dodatki

Podbranża Odzież specjalna

Grupa towarowa Odzież wierzchnia

Grupa towarowa Części garderoby

Podgrupa towarowa Palta

Podgrupa towarowa Odzież

przeciwdeszczowa

Grupa towarowa Odzież niemowlęca

Grupa towarowa Odzież sportowa

Podgrupa towarowa Bielizna

Podgrupa towarowa Koszule

artykuł peleryny

artykuł płaszcze

artykuł odzież

nieprzemakalna

artykuł kurtki

przeciwdeszczo

artykuł slipy, majtki

artykuł rajstopy

artykuł koszulki

artykuł koszule

artykuł kurtki


0 5

10 15 20

liczba odmian, rodzajów w grupie towarowej,

Artykuł, jakim są peleryny (rys. 1), może występować w różnych kolorach, rozmiarach, fasonach, gatunku, z różnych surowców włókienniczych od różnych producentów.

Asortyment handlowy może być:

− szeroki – płytki - A, − szeroki – głęboki - B − wąski – głęboki - C, − wąski – płytki. - D

A B C D liczba

grup towarowych Rys. 3. Rodzaje asortymentu [źródło: opracowanie własne]

Wielkość i strukturę asortymentową charakteryzuje tzw. linia produktów. Są to towary,

które wzajemnie się uzupełniają, charakteryzują się podobnymi funkcjami, kanałami dystrybucji, podobną ceną i tymi samymi grupami odbiorców. Ilość rodzajów produktów oferowanych w placówce handlowej stanowi o szerokości asortymentu (szeroki lub wąski). Liczba natomiast typów produktów w ramach jednego rodzaju produktu charakteryzuje głębokość asortymentu (głęboki lub płytki).

Szerokość i głębokość asortymentu uzależniona jest od wielu czynników, spośród, których najistotniejsze to: − wielkość placówki handlowej, − możliwości materialne, techniczne i finansowe jednostki handlowej, − rodzaj placówki handlowej, − popyt na oferowane towary, wygoda klienta w zakresie zaopatrzenia, − rodzaj oferowanego towaru i jego właściwości, − rentowność obrotu, − organizację pracy jednostki handlowej (ciągłość i rytmiczność pracy), − ryzyko związane z obrotem towarowym.

Szeroki asortyment pozwala klientowi dokonywać wyboru pomiędzy wieloma

różnorodnymi produktami tej samej lub różnej grupy towarowej w jednej placówce handlowej. Powoduje zmniejszenie ryzyka dla placówki handlowej związanego z brakiem popytu na produkty określonej grupy towarowej oraz zwiększa konkurencyjność oferty. Szeroki asortyment jest zazwyczaj stosunkowo płytki. Wynika to zwykle z ograniczonych możliwości magazynowych oraz ekspozycyjnych. Klient poszukujący różnorodnych odmian tego samego produktu może wówczas czuć się nieusatysfakcjonowany. A w związku z tym nie przywiązuje się do placówki handlowej tylko poszukuje lepszej oferty. Asortyment szeroki, aby mógł być pogłębiony lub wręcz głęboki, wymaga dużego kapitału oraz ogromnej powierzchni ekspozycyjnej. Taki asortyment przyciąga klientów, którzy mogą nie tylko wybierać pomiędzy różnorodnymi grupami towarowymi, ale także pomiędzy odmianami, rodzajami tego samego towaru. Klienci tacy lubią spędzać w sklepie dużo czasu. Placówka


handlowa ponosi jednak ryzyko zamrożenia dużej części kapitału w towarach, na które jest znikomy popyt. Może także powstać wrażenie przytłoczenia ofertą handlową. Dlatego istnieje, konieczność zawężania i jednocześnie pogłębiania asortymentu. Jest to związane z oczekiwaniami konsumentów, którzy poszukują różnorodności w ramach jednej grupy towarowej.

Wąski i głęboki asortyment spotykany jest w sklepach specjalistycznych i branżowych. Pozwala on placówce handlowej skoncentrować swoje działania marketingowe na określonych towarach, zmniejsza koszty działania i promocji towarów, zapewnia specjalizację, a co za tym idzie prestiż wśród klientów oczekujących profesjonalnej obsługi. Taki asortyment tworzony jest z myślą o klientach, którzy będąc lojalni np. marce dokonują tylko wyborów pomiędzy ofertą konkretnego producenta. Lojalność ta rodzi się zwykle w konsekwencji pozytywnych doświadczeń z użytkowania produktów oraz satysfakcji z obsługi w specjalistycznej placówce handlowej. Podstawową wadą takiego rodzaju asortymentu jest stosunkowo nieliczna grupa klientów oraz ograniczona widoczność na rynku. Niektóre placówki handlowe nastawione na szybki przepływ pieniędzy i towarów tworzą asortyment wąski i płytki. Takie działanie pociąga za sobą niskie koszty, ale mała różnorodność towarów może zniechęcać klientów do odwiedzania placówki handlowej. Tworząc taki rodzaj asortymentu, należy podkreślać podstawową zaletę, jaka mają klienci, a mianowicie szybką obsługę, a brak natłoku towarowego pozwala wielu osobom szybciej dokonać wyboru niżby to miało miejsce w przypadku dużej różnorodności oferty handlowej.

Poszczególne towary, będące przedmiotem operacji rynkowych, znajdują się w różnych fazach życia produktu na rynku. Cykl życia towaru na rynku pokazuje, jak zmienia się wielkość sprzedaży tego towaru wraz z upływem czasu. Klasyczny cykl składa się z pięciu faz: wprowadzenia, wzrostu, dojrzałości, nasycenia i spadku. Czasem wymienia się kolejną fazę, która występuje przed rynkowym bytem towaru mianowicie fazę badania i rozwoju produktu. Należy pamiętać o tym, że długość poszczególnych etapów życia produktu może być różna i zależy od wielu czynników, takich jak: rodzaj produktu czy możliwość jego modyfikacji. Analiza cyklu życia produktu jest pomocna w formułowaniu, a potem realizacji strategii danego produktu lub przedsięwzięcia. Polega ona na możliwie dokładnym określeniu w czasie poszczególnych etapów obecności produktu na rynku uwzględniając m.in. potrzeby nabywców oraz trendy i inne zachodzące na tym rynku zmiany.

02468

10121416

1.faza

2. faz

a3.

faza

4. faz

a5.

faza

Rys. 3. Fazy cyklu życia produktu na rynku [źródło: opracowanie własne] Pierwsza faza rynkowa to wprowadzenie produktu. Podstawowym zadaniem stojącym

przed producentem i handlowcami jest zaprezentowanie produktu klientom. Wiąże się to na ogół z dużymi nakładami na działania promocyjne. Sprzedaż w tym okresie czasu jest zwykle niewielki. Klienci dopiero zapoznają się z produktem. Zwykle w tym czasie produkt nie ma konkurencji, wobec czego klienci zainteresowani nowościami chętnie go nabywają. Cena kształtuje się zależnie od rodzaju produktu: towary powszechnego użytku zwykle

Czas

Wielkość sprzedaży


wprowadzane są na rynek z ceną niską, natomiast towary luksusowe mają cenę bardzo wysoką.

W fazie wzrostu obserwuje się szybki wzrost sprzedaży. Klienci na ogół rozpoznają już towar, który dzięki działaniom marketingowym powinien trafiać do kolejnych segmentów rynku. Dlatego ważnym aspektem staje się intensywna dystrybucja. Wydatki na promocję są wciąż wysokie, ale wraz z upływem czasu i rozszerzaniem rynku zbytu mają tendencję malejącą. W fazie tej działania promocyjne ukierunkowane są na prezentację korzyści, jakie klienci osiągają konsumując produkt. Promuje się także wizerunek towaru i marki. Ceny towarów podstawowych w niewielkim zakresie wzrastają, natomiast ceny dóbr luksusowych maleją.

Faza dojrzałości charakteryzuje się stabilnością sprzedaży. Zwykle klienci mają już dużą wiedzę o produkcie i jego zaletach. Ceny są ustabilizowane. W związku z tym działania marketingowe koncentrują się na utrwaleniu zaufania do marki, produktu i producenta. Intensywna dystrybucja zapewnia wysoką sprzedaż oraz zysk. Ponieważ na rynku pojawia się i rozwija konkurencja, konieczne staje się podejmowanie działań mających na celu utrzymanie dotychczasowych udziałów w rynku. Wraz z upływem czasu ilość konkurencyjnych produktów bardzo wzrasta, więc konieczne jest obniżanie ceny. Faza ta przechodzi w kolejną fazę nasycenia, kiedy na rynku następuje nadwyżka podaży towaru nad popytem. Klienci poszukują nowości, aby urozmaicić konsumpcję. Jest to moment, kiedy producenci chętnie wprowadzają nowy towar będący następcą towaru schodzącego z rynku.

Ostatnia faza (wyjście z rynku) charakteryzuje się spadkiem sprzedaży. Na rynku zwykle w tym okresie czasu pojawiają się nowości, które z powodzeniem zastępują „stary” towar. Zarówno producenci, jak i handlowcy stopniowo wycofują się ze sprzedaży dotychczasowego towaru, zastępując go nowym. Promocja dotychczasowego towaru polega na przypominaniu o jego walorach, o znanej i sprawdzonej jakości (reklama przypominająca). Następuje często zmiana opakowania, aby pobudzić malejący popyt(ponowne wylansowanie produktu). Działania promocyjne kierowane są do tych segmentów rynku, które są stosunkowo konserwatywne i trudno przyjmują nowości oraz do tych, które wcześniej były najbardziej opłacalne. Wykorzystuje się tylko te kanały dystrybucji, które stosunkowo małym kosztem przynoszą wymierne korzyści.

O tym, jak długo trwa cykl życia produktu przebiegu cyklu życia produktu decyduje rodzaj produktu, postęp techniczny i technologiczny, akceptacja produktu przez dany rynek, łatwość wejścia na dany rynek nowych konkurencyjnych wyrobów. Wiedza o fazach życia produktu na rynku oraz właściwa analiza popytu i podaży pozwala firmom handlowym opracować skuteczną strategię produktu, która obejmuje działania dotyczące: 1) tworzenia produktu właściwego, 2) wyposażanie produktu – tworzenie produktu rzeczywistego, 3) kształtowanie asortymentu produktu – określanie szerokości, głębokości, 4) działania marketingowe w różnych fazach produktu, 5) zarządzanie produktem w zależności od jego pozycji na rynku.

Tworzenie, wprowadzenie i promowanie produktu wiąże się z jego pozycjonowaniem.

Strategia działania związana z produktem zakłada, bowiem takie jego umiejscowienie w świadomości klienta, aby przypisywał mu wysoką wartość i pozycję wśród podobnych produktów. Kształtowanie świadomości klienta jest niezwykle istotne, gdyż od tego, jak postrzega produkt wśród innych podobnych, zależeć będzie sukces finansowy firmy. Jest to działanie bliskie koncepcji wizerunku firmy i produktu. Pozycjonując produkt trzeba dokładnie zbadać potrzeby segmentu rynku, dla którego przygotowana jest oferta, jak również ofertę konkurencji. Analiza działań konkurencji pozwala wyróżnić towar na tle innych dostępnych na rynku produktów. Działania promocyjne powinny podkreślać walory produktu


na tle konkurencyjnych, zamiast koncentrować się na podkreślaniu korzyści płynących z konsumpcji produktu. Pozycjonowanie polega na eksponowaniu rzeczywistych walorów produktu wynikających z takich cech jak: unikalność bądź ogólna dostępność, wysoka jakość, niezawodność, bezpieczeństwo użycia, cena we właściwej relacji do wartości oraz oferty konkurentów. Pozycjonowanie sprzedażowe to skupienie działań na prezentacji i promocji w miejscach sprzedaży za pomocą środków merchandisingu.

Pozycjonowanie zorientowane na: − produkt skupia się na jego cechach, opakowaniu, cenie, a przede wszystkim na wartości

i użyteczności produktu, − konsumenta polega na eksponowaniu unikalnych wartości dla szczególnego rodzaju

satysfakcji nabywcy. Aby skutecznie ukształtować świadomość klienta, należy:

− dostosować przekaz reklamowy do rodzaju klienta i jego aktualnej wiedzy, − dobierać słowa, hasła łatwo zapadające w pamięć, sugestywne, − powtarzać przekaz w celu utrwalenia informacji, − stworzyć wrażenie, że jest się pierwszym lub jedynym podmiotem lansującym nowe idee, − badać rynek, aby stworzyć dokładnie taki przekaz jaki klienci chcą widzieć (ludzie często

widzą tylko to co chcą widzieć i słyszą tylko to co chcą usłyszeć), − stworzyć wrażenie realizmu w trakcie przekazywania informacji.

Właściwe działania marketingowe, polegające na wykorzystaniu w odpowiednim czasie

różnych instrumentów marketingu mix, pozwalają osiągnąć lepsze wyniki na rynku konkurencji. Przedsiębiorstwo powinno określić, jaką pozycję rynkową zajmuje w danym momencie oraz wskazać, jaką chciałoby zająć po podjętych działaniach. Do tego konieczne jest w ramach możliwości finansowych i organizacyjnych przedsiębiorstwa, uwzględniających fazę życia produktu na rynku właściwe przygotowanie strategii: − produktu, − dystrybucji, − ceny, − promocji.

Zwiększenie skuteczności w handlu można osiągnąć także poprzez działania marketingowe nazywane merchandisingiem. Merchandising to działanie mające na celu kształtowanie zachowania klientów poprzez wystrój pomieszczenia, sposób eksponowania i prezentacji towarów oraz sposób obsługi klientów. W wyniku podjętych działań uzyskuje się zwiększenie sprzedaży, czyli osiąga się znacznie lepsze wyniki, niż gdyby żadnych specjalnych działań nie podejmowano.

Cele pośrednie merchandisingu określa akronim AIDA, od angielskich słów: − Attention – przyciągnąć uwagę klienta, − Interest – wzbudzić jego zainteresowanie i pożądanie, − Desire – potrzebę posiadania, − Action – zainicjować działanie, czyli zakup.

Merchandising działa poprzez informowanie w atrakcyjny i zrozumiały sposób. Klienci, którzy przychodzą do placówki handlowej po określone towary mogą uzyskać informację o towarach, które staną się dla nich na tyle atrakcyjne, że podejmą decyzję o zakupie. Drugą grupą adresatów działań merchandisingowych są klienci, którzy nie planowali dokonywania zakupów, a jednak na skutek informacji, jaką dostrzegli na wystawie, plakacie czy ulotce reklamowej odwiedzają placówkę handlową i dokonują zakupu. Klienci, którzy dokonali


zakupu powinni pozostać w kręgu zainteresowań placówki handlowej, gdyż stając się stałymi klientami mogą decydować o sukcesie finansowym.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak definiujemy towar? 2. Jaka klasyfikacja towarów do celów statystycznych i rozliczeniowych jest podstawowa? 3. Jakie systemy klasyfikacyjne stanowią podstawę do ujednolicenia klasyfikacji towarów

w handlu? 4. Jaka jest struktura grupowania towarów według PKWiU? 5. W jakim celu stosuje się indeksy materiałowe? 6. Jak klasyfikuje się towary według kryteriów towaroznawczych? 7. Jak klasyfikuje się towary według kryteriów marketingowych? 8. Jak definiuje się asortyment towarowy? 9. Jakie rodzaje asortymentu rozróżnia się w placówkach handlowych? 10. Jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami asortymentu? 11. Jakie czynniki determinują asortyment handlowy? 12. Jak definiuje się branżę, grupę towarową, podgrupę towarową? 13. Jak definiujemy artykuł handlowy? 14. Jakie znasz fazy życia produktu na rynku? 15. Jakie czynniki marketingowe wykorzystuje się w poszczególnych fazach życia produktu? 16. Jakie czynniki powinno się uwzględnić, opracowując strategię produktu? 17. Jak pozycjonuje się produkt na rynku? 18. Jakie znaczenie ma pozycjonowanie produktu na rynku? 19. Jakie działania podejmuje się w ramach merchandisingu? 20. Jakie cele osiąga się dzięki merchandisigowi?

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Posługując się internetową wyszukiwarką kodów PKWiU, odszukaj kod towarowy dla „mebli drewnianych w rodzaju stosowanych w sklepie”. Następnie określ numer działu, grupy, klasy, kategorii, podkategorii, pozycji oraz cyfrę dziewiątą i dziesiątą.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie sposób klasyfikowania towarów zgodnie z PKWiU, 2) odszukać kod określonego w ćwiczeniu towaru (możesz wykorzystać adres

http://www.stat.gov.pl/klasyfikacje/PKWiU/pkwiu.htm), 3) wskazać, co oznaczają poszczególne cyfry kodu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, − kartki papieru i środki do pisania.


Ćwiczenie 2 Dokonaj klasyfikacji towarów zgodnie z kryteriami marketingowymi. Określ, do jakiej

grupy towarów należą i jakie funkcje marketingowe pełnią: chleb, mydło, kurtka skórzana, margaryna, samochód marki Mercedes, spodnie, garnitur marki Vistula, krem Nivea.


1) przypomnieć sobie klasyfikację marketingową towarów, 2) podzielić towary według kryterium częstotliwości zakupów, 3) określić, jaką funkcję spełniają towary dla klienta, 4) uzasadnić swój wybór.


− kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3

Dokonaj klasyfikacji podanych towarów według kryteriów towaroznawczych. Określ: pochodzenie, zastosowanie, skład surowcowy, właściwości, jakość, spełniane funkcje w procesie działania i konsumpcji towary: 1) zabawka drewniana importowana z Włoch, posiadająca certyfikat europejski, 2) szynka wieprzowa wyprodukowana w Polsce zgodnie z PN, 3) telewizor LG Electronics wyprodukowany w Polsce.


1) przypomnieć, klasyfikację towaroznawczą produktów, 2) poklasyfikować towary zgodnie z określonymi kryteriami, 3) ocenić prawidłowość dokonanej klasyfikacji.


− kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4 Uzupełnij tabelę.

Branża Grupa towarowa Podgrupa towarowa Artykuł Kefir

Artykuły chemiczne Pieczywo Bluzki



1) przypomnieć sobie klasyfikację towarów, 2) uzupełnić tabelę, określając branżę, grupę towarową, podgrupę towarową i podając

przykład artykułu, 3) uzasadnić zapisy dokonane w tabeli.



Ćwiczenie 5

W jaki sposób wykorzystuje się instrumenty marketingowe w poszczególnych fazach życia produktu? wyszczególnienie produkt cena dystrybucja promocja Faza wprowadzenia Faza wzrostu Faza dojrzałości Faza nasycenia Faza wyjścia z rynku


1) wpisać w odpowiednią kolumnę, w jaki sposób wykorzystywane są instrumenty marketingowe w poszczególnych fazach życia produktu,

2) dokonać analizy zapisów. Wyposażenie stanowiska pracy:


Ćwiczenie 6

Jako przedstawiciel jednej z potężnych firm chemicznych jesteś odpowiedzialny za opracowanie strategii produktu oraz zaplanowanie działań związanych z wykorzystaniem instrumentów marketingowych w każdej z faz życia produktu (proszku do prania) na rynku. Zapoznaj się z opisem sytuacji na rynku, a następnie zaplanuj działania.

„Rynki produktów – Producentów wojna o klienta”1 ”Środki do prania w okresie lipiec 2004 – czerwiec 2005 wartość sprzedaży kategorii

środki do prania w placówkach handlu detalicznego wyniosła niespełna 1,1 mld zł. Omawiany rynek jest stabilny pod względem wielkości i wartości sprzedaży – jednak

stabilność całego rynku jest bardzo pozorna, gdyż środki do prania są kategorią, w której zachodzą bardzo duże zmiany, a wśród producentów rozgrywa się wielka bitwa o konsumenta. Nie ma się czemu dziwić – środki do prania są bowiem największą kategorią chemiczną w Polsce pod względem wartości sprzedaży w handlu detalicznym. Areną toczącej się wśród producentów batalii są sklepy handlu nowoczesnego, które według danych za okres

1 [7]


lipiec 2004 – czerwiec 2005 odpowiadają za 60 procent wartościowej sprzedaży całej kategorii (…).

Rynek proszków do prania jest rynkiem bardzo silnie skoncentrowanym – do największych czterech graczy, którymi są (w kolejności alfabetycznej): Henkel, Procter&Gamble, PZ Cussons i Reckitt Benckiser – należy ponad 85 proc. rynku w ujęciu wartościowym. A koncentracja rynku wzrasta z roku na rok.”


1) zapoznać się z opisem sytuacji na rynku środków do prania, 2) zaplanować działania w ramach strategii produktu, 3) zaplanować wykorzystanie różnych instrumentów marketingowych w różnych fazach

życia produktu na rynku, 4) przedstawić projekt działań marketingowych i wykorzystania instrumentów marketingu

mix. Wyposażenie stanowiska pracy:


Ćwiczenie 7

Wykonaj projekt działań merchandisingowych, które mogłyby spowodować zwiększenie sprzedaży sklepu oferującego sprzęt i akcesoria sportowe. Jako wskazówkę możesz wykorzystać poniższy opis.

„Sytuacja przykładowa. Z ulicy klienta wabi wystawa. Aby nie stała się częścią tła, często zmienia się jej wystrój

dbając o jej atrakcyjność. We wnętrzu przyjemny nastrój stwarzany aranżacją ekspozycji, kolorem, oświetleniem, tłem dźwiękowym, sympatyczny i gotów do pomocy personel oraz... pułapki. Dyskretnie narzucony kierunek ruchu, towary pierwszej potrzeby jak najdalej od wejścia – to powoduje konieczność przejścia obok wielu stoisk. Towary łatwo dostępne, te przewidziane do szybkiej rotacji – na wysokości oczu, a przy kasie – drobiazgi i słodycze – może w czasie oczekiwania w kolejce najdzie na nie ochota, lub wymusi znudzone dziecko... Do tego – akcje lojalnościowe: kupony rabatowe, loterie, drobne upominki dla stałych klientów.”2


1) ustalić asortyment sklepu oferującego sprzęt i akcesoria sportowe, 2) wskazać czynniki kształtujące asortyment handlowy w tego typu placówce handlowe, 3) ustalić zakres działań merchandisingowych, 4) zaplanować konkretne działania – wykonać projekt, 5) zaprezentować projekt.


− kartki papieru, środki do pisania, − stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

2 [13]


4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie towaru? 2) sklasyfikować towary do celów statystycznych i rozliczeniowych? 3) wymienić systemy klasyfikacyjne stanowiące podstawę do

ujednolicenia klasyfikacji towarów? 4) scharakteryzować strukturę grupowania PKWiU? 5) wymienić przyczyny stosowania indeksów materiałowych? 6) sklasyfikować towary według kryteriów towaroznawczych? 7) sklasyfikować towary według kryteriów marketingowych? 8) zdefiniować pojęcie asortymentu towarowego? 9) rozróżnić asortyment handlowy i produkcyjny? 10) zdefiniować branżę, grupę towarową, podgrupę towarową? 11) zdefiniować artykuł? 12) wymienić fazy życia produktu na rynku 13) scharakteryzować fazy życia produktu na rynku? 14) uzasadnić skuteczność stosowania różnych instrumentów marketingowych

w fazach życia produktu na rynku? 15) wymienić czynniki brane pod uwagę przy opracowaniu strategii produktu? 16) określić, na czym polega pozycjonowanie produktu? 17) określić znaczenie pozycjonowania produktu na rynku? 18) zdefiniować pojęcie istotę merchandisingu? 19) wymienić działania podejmowane w ramach merchandisingu?

4.2. Artykuły żywnościowe w obrocie handlowym

4.2.1. Materiał nauczania Obrót towarowy dokonujący się pomiędzy poszczególnymi ogniwami tworzy relację:

sprzedawca – towar – klient. Aby każdy z uczestników wymiany był zadowolony towar musi zagwarantować sprzedawcy ekonomiczną opłacalność prowadzenia działalności, a kupującemu satysfakcję z zakupu. Jest to możliwe, jeśli już na etapie planowania produkcji, dystrybucji, promocji towaru uwzględni się oczekiwania finalnego odbiorcy.

Planując produkcję artykułów żywnościowych, powinno się wziąć pod uwagę nowe trendy w zakresie odżywiania, zmieniający się model konsumpcji, tryb życia klientów oraz możliwości finansowe.

Żywność powinna docierać do klientów możliwie jak najszybciej, w stanie zapewniającym najwyższą jakość. Dlatego organizacja kanałów dystrybucji wymaga szczególnej precyzji.

Duża konkurencja na rynku artykułów żywnościowych oraz rosnąca świadomość

klientów w zakresie zdrowego żywienia wymusza na sprzedawcach wysoką jakość działań promocyjnych oraz właściwe poradnictwo sprzedażowe szczególnie w zakresie: − właściwości towaru,


− przeznaczenia i przechowywania towaru, − przygotowania towaru do konsumpcji, − doboru towarów komplementarnych.

Artykuły żywnościowe dostarczają człowiekowi niezbędnych do życia składników odżywczych. Dlatego powinny charakteryzować się odpowiednią jakością zdrowotną, która zależna jest od: − surowców użytych do produkcji, − technologii stosowanej podczas wytwarzania artykułu żywnościowego, − opakowania towaru, − metod i warunków przechowywania, − warunków transportu, − warunków sprzedaży towaru.

Żywność znajdująca się w handlu musi być odpowiednio oznaczona, aby zarówno klient, jak i sprzedawca uzyskali pełną informację o: − składzie surowcowym, − ilości towaru, − dacie minimalnej trwałości lub okresie przechowywania towaru, − warunkach przechowania towaru, − sposobie przygotowania lub konsumpcji towaru, − normie, zgodnie z którą towar wyprodukowano, − wartości odżywczej środka spożywczego, − sposobie utrwalenia produktu, − przeciwwskazaniach do konsumpcji, − producencie.

Artykuły żywnościowe znajdujące się w obrocie handlowym klasyfikuje się według

różnych kryteriów. Klasyfikacje prowadzone są w celu usprawnienia obrotu towarowego, sprawniejszej identyfikacji towarów oraz pełniejszej informacji związanej z grupami asortymentowymi. Najczęściej stosowaną klasyfikacją jest podział na grupy o podobnej wartości odżywczej: 1) produkty zbożowe, 2) mleko i jego przetwory, 3) mięso, ryby i ich przetwory, 4) tłuszcze roślinne i zwierzęce, 5) drób i jego przetwory, jaja, 6) ziemniaki, 7) owoce, warzywa, grzyby, 8) cukier, miód, wyroby cukiernicze, 9) koncentraty spożywcze, 10) używki i przyprawy, 11) produkty przemysłu fermentacyjnego i napoje bezalkoholowe, 12) żywność specjalnego przeznaczenia.

Produkty zbożowe charakteryzują się dużą zawartością węglowodanów, białka,

substancji mineralnych oraz niezbędnego dla zapewnienia prawidłowego trawienia błonnika. Zbożami wykorzystywanymi do produkcji przetworów zbożowych są: pszenica, żyto, owies, jęczmień, proso, gryka, kukurydza, ryż. Ze zbóż tych produkuje się: − mąkę, − kasze,


− płatki, − alkohole.

Mąka jest surowcem powstałym po rozdrobnieniu ziarna zbożowego i służy między innymi do produkcji: − makaronów, − pieczywa.

Najpopularniejsze mąki znajdujące się w obrocie handlowym to: mąka tortowa, krupczatka, luksusowa, chlebowa, sitkowa, graham, razowa, makaronowa durum, semolina. O przydatności mąki do przerobu decyduje jej skład chemiczny, rodzaj zboża, z którego została uzyskana oraz zawartość glutenu - lepkiej substancji nadającej ciastu zdolność utrzymywania gazów a co za tym idzie gąbczastą strukturę pieczywa.

Kasze to produkty z całych lub częściowo rozdrobnionych ziaren zbóż pozbawionych łusek i wypolerowanych. Kasze dzieli się zależnie od surowca, z którego zostały wytworzone na: − kasze jęczmienne: pęczak, łamana, perłowa, płatki jęczmienne, − kasze gryczane: prażone, nie prażone, − kasze owsiane: całą, łamaną, płatki owsiane, − kaszę jaglaną wytworzoną z prosa, − kasze kukurydziane: płatki kukurydziane, − kasze pszenne: kasza manna, pęczak, kuskus, − ryż: długoziarnisty, krótkoziarnisty, cały, łamany, preparowany, płatki ryżowe.

Makarony to produkty otrzymane z mąki i wody. Do wytworzenia makaronu można użyć także jaj. Wówczas na makaronie znajduje się informacja, z ilu jaj został on wyprodukowany (proporcja wynosi ilość jaj na kilogram mąki np. makaron dwujajeczny: dwa jaja na kilogram mąki). W handlu znajdują się makarony o różnych kształtach i wymiarach. Ponieważ ich walory smakowe zależą w dużym stopniu od sposobu przygotowania, konieczne jest, aby producent zamieszczał precyzyjną instrukcję przygotowania makaronu do konsumpcji.

Pieczywo to produkt spożywczy wypieczony z mąki, soli, środków spulchniających oraz innych dodatków, które urozmaicają smak, wygląd i przeznaczenie pieczywa. Klasyfikacja pieczywa związana jest z rodzajem użytej mąki: − pieczywo żytnie: chleb razowy, chleb pytlowy, − pieczywo mieszane: chleb zwykły, chleb sitkowy, − pieczywo pszenne: chleb graham, bułki, bagietki, rogale, chały ozdobne, − pieczywo dietetyczne: pieczywo niskosodowe, pieczywo wysokobiałkowe, pieczywo

chrupkie, − ciasta.

Produkty zbożowe wymagają przechowywania w magazynach o wilgotności

nieprzekraczającej 75%, o stałej temperaturze (około 15oC), czystych, dobrze wentylowanych, wolnych od szkodników i owadów. Badając jakość produktów zbożowych, szczególną uwagę należy zwracać na: − barwę – długie przechowywanie produktów zbożowych może powodować zmianę barwy, − zapach – niedopuszczalna jest zmiana zapachu, szczególnie zapach stęchły, pleśniowy, − wygląd opakowania, − obecność szkodników.

Mleko i przetwory mleczne odgrywają niebagatelną rolę w żywieniu współczesnego

człowieka. Moda na zdrowe odżywianie spowodowała rozwój oferty handlowej w zakresie przetworów mlecznych. Praktycznie każdego dnia kupujemy produkty pochodzenia


mlecznego. Dlatego istotne staje się właściwe poradnictwo przy sprzedaży produktów mleczarskich.

Mleko jest produktem uzyskiwanym od samic zwierząt hodowlanych. Największe znaczenie w przemyśle mleczarskim ma mleko krowie, które stanowi blisko 90% surowca wykorzystywanego do produkcji przetworów mlecznych. Mleko i przetwory mleczne zawierają w swoim składzie przede wszystkim: wodę, białko, tłuszcz, węglowodany, składniki mineralne oraz witaminy. Dostępne w handlu mleko podlega obróbce w zakresie likwidacji drobnoustrojów w nim obecnych oraz odtłuszczenia. Mleko pasteryzowane może być przechowywane w temperaturze nieprzekraczającej 10oC przez 1–3 dni. Mleko sterylizowane może być przechowywane w temperaturze pokojowej (o ile nie zostało otwarte opakowanie) przez długi okres czasu 6–12 miesięcy (producent powinien określić okres przydatności do spożycia).

Napoje mleczne produkowane są najczęściej z mleka poddanego fermentacji. Na rynku dostępne są: jogurty, biojogurty, jogurty L.Casei, kefiry, maślanki, mleka acidofiline, serwatki. Napoje mleczne niefermentowane to kawy, kakao, drinki mleczne.

Tłuszcz, który zostaje wytrącony z mleka, służy do produkcji śmietany oraz masła.

Śmietana jest produktem o zwiększonej zawartości tłuszczu poddanym najczęściej procesowi homogenizacji i pasteryzacji. W ofercie handlowej spotyka się śmietany o różnej zawartości tłuszczu: − niskotłuszczowe: 9%, 12%, − wysokotłuszczowe: 18%, 22%, − kremówki: 30%, 36%.

Z mleka produkuje się ponadto koncentraty mleczne: 1) mleko zagęszczone: słodzone, niesłodzone, smakowe, 2) mleko w proszku: instant, granulowane, pełne, odtłuszczone, 3) śmietanka w proszku.

Sery są produkowane głównie z mleka krowiego, owczego i koziego. Sery składają się głównie z wody, tłuszczu i białka. Rozróżnia się sery: − podpuszczkowe:

▫ twarde: ementaler, edamski, gouda, tylżycki, warmiński, żuławski, myśliwski, ▫ miękkie: pleśniowe typu camembert i brie, rokfor, bryndza, feta, teleme, solan,

− twarogi, − sery topione.

Sery podpuszczkowe i twarogowe mogą być przechowywane w temperaturze 2–10oC, sery podpuszczkowe można przechowywać w suchych i czystych magazynach przez około 14 dni. Sery twarogowe mają krótszy okres przydatności do spożycia 1–2 dni. Sery topione można przechowywać w temperaturze 5–20oC przez okres 30 dni od daty produkcji.

Desery mleczne są grupą asortymentową, która ma urozmaicić ofertę handlową

produktów mleczarskich. Do deserów mlecznych zalicza się: − puddingi, − galaretki mleczne, − musy, koktajle, − lody, − kremy dekoracyjne, mrożone lub oziębione, − desery instant.


Desery mleczne przechowywane powinny być (poza lodami) w temperaturze: 2–8oC w nieuszkodzonych opakowaniach w czystych urządzeniach chłodniczych. Lody natomiast wymagają temperatury nie wyższej niż –18oC.

Przygotowując ekspozycję przetworów mlecznych, należy pamiętać o tym, że klienci podejmując decyzję o ich zakupie kierują się głównie wyglądem (opakowaniem) świeżością i smakiem. Powinno to skłaniać sprzedawców do szczególnej dbałości o czystość, estetykę i świeżość przetworów mleczarskich.

Mięso jest produktem spożywczym o dużej zawartości wody, białka, tłuszczu i związków mineralnych. Pozyskiwane jest ze zwierząt hodowlanych. Właściwości odżywcze, skład chemiczny, smak oraz wygląd mięs zależy od: gatunku zwierzęcia, z którego pozyskano mięso, jego wieku, płci, sposobu odżywiania, warunków hodowlanych a nawet warunków klimatycznych, w których żyło zwierzę. Najwyżej cenioną cechą mięsa poza jego wyglądem, zapachem, smakiem jest kruchość i soczystość mięsa.

Mięso i podroby przeznaczone do spożycia sprzedawane są w stanie świeżym, mrożonym i rozmrożonym. Aby dopuścić mięso i podroby do obrotu handlowego, należy je poddać badaniu weterynaryjnemu. W handlu znajduje się mięso i podroby: − wołowe, − wieprzowe, − cielęce, − baranie, − końskie.

Półtusze wieprzowe dzieli się na: głowę, karkówka, schab, biodrówka, szynka z golonką, łopatka z golonką, szynka bez golonki, łopatka bez golonki, golonka tylna, golonka przednia, podgardle, boczek bez żeberek, boczek z żeberkami, pachwina, żeberka, nogi, płat słoniny, ogon.

Półtusze wołowe dzieli się na: łopatkę, szyję, karkówkę, rozbratel, antrykot, szponder, mostek, goleń przednią, polędwicę, udziec, rostbef, łatę, goleń tylną, ogon.

Elementy handlowe z mięsa cielęcego to: udziec cielęcy z kością, łopatka cielęca z kością, karkówka cielęca, szyja cielęca, nerkówka, mostek cielęcy, łata cielęca, goleń cielęca przednia, goleń cielęca tylna, ogon cielęcy.

Elementy handlowe z mięsa baraniego: udziec barani z kością, comber, antrykot barani, karkówka barania, mostek barani, goleń barania tylna, goleń barania przednia, ogon barani.

Z mięs produkowane są przetwory w postaci wędlin i konserw mięsnych. Wędliny to produkty z mięs peklowanych, czyli utrwalanych za pomocą soli kuchennej, saletry, soli sodowych i potasowych. Mieszanki peklujące nadają mięsom smak, zapach, świeży wygląd oraz przedłużają okres przydatności do spożycia.

Wędliny dzieli się na: 1) wędzonki: szynki, wędzonki szynkopodobne, łopatka, polędwica, baleron, boczek

wędzony, słonina wędzona, podgardle wędzone, 2) kiełbasy: drobno rozdrobnione, drobno rozdrobnione surowe, średnio rozdrobnione,

średnio rozdrobnione surowe, średnio rozdrobnione podsuszane, średnio rozdrobnione suszone, grubo rozdrobnione, grubo rozdrobnione surowe, grubo rozdrobnione suszone.

3) wędliny podrobowe: wątrobianki, pasztetowe, kiszki, salcesony, 4) produkty blokowe: drobno rozdrobnione, średnio rozdrobnione, grubo rozdrobnione,

rolady, podrobowe. Zaopatrując placówkę handlową w wędliny, należy uwzględnić czynniki, jakimi kierują

się nabywcy przy podejmowaniu decyzji o zakupie mięs wędlin. Zasadnicze znaczenie ma ogólne wrażenie wizualne, na które składa się kolor, soczystość, faktura, szczegóły budowy anatomicznej, opakowanie. Następnie nabywcy kierują się zapachem, smakiem, konsystencją


oraz dotychczasowymi doświadczeniami związanymi z zakupem określonego produktu. Dlatego prowadząc sprzedaż mięs i wędlin, należy szczególnie zadbać o czystość, przewiewność pomieszczeń, w których towary są przechowywane i eksponowane, odpowiednią temperaturę, która zapewni długi okres świeżości, oraz właściwe oświetlenie. Dobrą praktyką jest także umieszczenie w pobliżu miejsc ekspozycji mięs i jego przetworów przepisów, fotografii gotowych produktów oraz przypraw, jakie można wykorzystać podczas przygotowania posiłku. Niedopuszczalna jest obecność szkodników lub owadów.

Okres przechowywania zależy od rodzaju produktu oraz temperatury, w jakiej jest przechowywany. Przetwory plasterkowane można przechowywać w temperaturze 2–10oC maksymalnie przez 3 dni. Przetwory paczkowane w tej samej temperaturze mogą być przechowywane przez 6 dni.

Konserwy mięsne to przetwory z mięs, podrobów i tłuszczów, peklowanych i niepeklowanych zawierające dodatki smakowe, warzywne w zalewie lub bez zalewy. Konserwy obecnie produkowane są głównie dla osób, które chcą przechować żywność dłuższy okres czasu w temperaturze nieprzekraczającej 10oC. Konserwy mięsne muszą być odpowiednio oznaczone, aby klienci i sprzedawcy uzyskali pełną informację o składzie surowcowym, sposobie przygotowania do konsumpcji, wartościach odżywczych, sposobie utrwalenia, okresie przydatności do spożycia oraz masie netto produktu. Ponadto na opakowaniu powinny znaleźć się informacje identyfikujące producenta oraz znaki marketingowe.

Dziczyzna jest mięsem ze zwierząt łownych i hodowlanych. Mięso z dziczyzny ma specyficzne walory smakowe i zapachowe. Ponadto różni się pod względem struktury i wyglądu. Wynika to głównie ze sposobu życia, odżywiania zwierząt. Do obrotu handlowego dziczyzna wprowadzana jest jako mięso świeże lub mrożone. Podobnie jak inne gatunki mięs wymaga przechowywania w niskich temperaturach, w czystych i przewiewnych pomieszczeniach. Mięsa mrożone powinny być przechowywane w temperaturze nie przekraczającej –18oC.

Drób jest kolejną ważną pozycją w jadłospisie przeciętnego Europejczyka. Mięso

drobiowe ma duże wartości odżywcze, jest łatwo przyswajalne, dlatego zalecane jest w różnego rodzaju dietach. Mięso to zawiera głównie wodę, białko, tłuszcz (najwięcej gęsi) składniki mineralne. Mięso drobiowe pozyskiwane jest z: kur, kurczaków, indyków, kaczek i gęsi. W obrocie handlowym dostępny jest drób w całości lub porcjowany oraz przetwory drobiowe: głównie wędliny i konserwy. Wędzonki, kiełbasy i wyroby garmażeryjne z drobiu zyskują dużą rzeszę zwolenników ze względu na wartości odżywcze, mniejszą zawartość cholesterolu i tłuszczu oraz delikatniejszy smak.

Mięso drobiowe podobnie wymagają takich samych warunków przechowania jak inne mięsa.

Jaja to środek spożywczy ceniony ze względu na wartości odżywcze. Pomimo dużej

zawartości cholesterolu zalecane są w diecie ze względu na bardzo dużą zawartość dobrze przyswajalnego białka, lipidów oraz substancji mineralnych takich jak cynk, fosfor, jod, magnez, mangan, potas, wapń i żelazo. W handlu znajdują się jaja o różnej wielkości: jaja duże o wadze powyżej 60 g, jaja średnie 50–60 g, oraz jaja małe 40–50 g. Ponadto dostępny jest proszek jajeczny, żółtko w proszku, białko w proszku, które znajdują zastosowanie do wyrobów piekarniczych, wyrobów deserów i lodów. Jaja wymagają przechowywania i transportowania w specjalnych opakowaniach w niskich temperaturach. Pomieszczenia, w których przechowuje się jaja muszą być czyste, suche bez obcych zapachów, zaciemnione.

Poza mięsami w jadłospisie prawie każdego człowieka można spotkać ryby. Jest to szczególnie wartościowy artykuł spożywczy. Ryby są źródłem wysokowartościowego białka,


witamin, soli mineralnych oraz kwasów tłuszczowych, które odgrywają szczególnie istotną rolę w regulowaniu funkcji organizmu. W handlu dostępne są ryby: morskie, słodkowodne ze stawów hodowlanych oraz odłowów z rzek i jezior.

Ryby morskie różnią się od słodkowodnych większą zawartością tłuszczu, który zawiera wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Popularne ryby morskie to: śledź, szprot, sardynka, sardynela, dorsz, morszczuk, mintaj, makrela, halibut, karmazyn, grenadier, turbot, sola, tuńczyk, flądra.

Popularne ryby słodkowodne: amur, karaś zwyczajny, karp, leszcz, lin, łosoś (jest to ryba morsko-rzeczna), miętus, okoń, płoć, sandacz, sieja, sum, szczupak, węgorz, tołpyga.

Ryby należą do produktów, które w stanie świeżym szybko ulegają zepsuciu, dlatego wymagają szczególnej dbałości o warunki ich przechowania. Ryby świeże powinny być przechowane w temperaturze -1 do +5oC. Ważne jest, aby nie dopuścić do przerwania łańcucha chłodniczego w trakcie od połowu do momentu sprzedaży. Przedłużenie trwałości ryb może nastąpić poprzez ich zamrożenie. Ryby można utrwalić również poprzez wędzenie, solenie lub marynowanie. W handlu dostępne są przetwory rybne w postaci: konserw, sałatek, past oraz pasztetów.

Tłuszcze roślinne i zwierzęce dostarczają człowiekowi energii niezbędnej do

funkcjonowania organizmu. Niedobór tłuszczu w organizmie powoduje zachwianie równowagi wielu procesów fizjologicznych oraz brak witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Tłuszcze roślinne produkowane są z roślin oleistych: rzepak, oliwki, pestki winogron, mak, słonecznik, soja, orzech ziemny, kukurydza, sezam, len, palma kokosowa, kakaowiec, itp. Z roślin tych uzyskuje się olej. Aby zestalić olej i uzyskać margaryny należy olej surowy poddać uwodornieniu lub przeestryfikowaniu. W handlu dostępne są oleje roślinne: olej arachidowy, słonecznikowy, rzepakowy, sojowy, palmowy, oraz oliwa z oliwek lub pestek winogron.

Asortyment margaryn jest bardzo głęboki. Producenci walcząc o klienta wprowadzają na rynek coraz to nowe rodzaje, gatunki i odmiany margaryn. Najogólniej asortyment ten można podzielić na: 1) margaryny do smarowania,

a) różnych walorach smakowych i odżywczych, b) obniżonej zawartości kwasów tłuszczowych przeznaczone dla osób chorych, c) z zawartością masła, d) z dodatkami ziołowymi, mięsnymi i innymi,

2) margaryny do pieczenia, 3) margaryny do smażenia, 4) margaryny płynne.

Tłuszcze zwierzęce otrzymywane są po uboju zwierząt hodowlanych, są to słonina surowa oraz smalec, czyli produkt uzyskany z wytopienia wieprzowego surowca tłuszczowego. Ponieważ tłuszcz nieutrwalony szybko ulega degradacji należy zwrócić uwagę na właściwe warunki jego przechowania.

Tłuszczem zwierzęcym jest także masło. Jest to tłuszcz otrzymany z mleka. Masło zawiera 80–84% tłuszczu, oraz białko, witaminy i wodę. Jest cenionym ze względu na właściwości sensoryczne i zdrowotne tłuszczem stosowanym do smarowania pieczywa. W ofercie handlowej dostępne jest masło: ekstra, delikatesowe, wyborowe, niskotłuszczowe, śmietankowe, z dodatkiem olejów roślinnych. Masło najczęściej pakowane jest w pergamin z nadrukiem lub folię laminowaną pergaminem. Dla produktów będących mieszanką masła i margaryny lub masła i olejów roślinnych często stosuje się opakowania z tworzyw sztucznych. Przechowywane powinno być w pomieszczeniach czystych, suchych,


przewiewnych, wolnych od pleśni i obcych zapachów, w temperaturze nieprzekraczającej 10oC. Producent ma obowiązek oznaczyć termin przydatności masła do spożycia.

Owoce i warzywa to produkty, które powinny znaleźć się w diecie każdego człowieka.

Na handlowcach ciąży między innymi obowiązek kreowania zdrowego stylu odżywiania. Popularyzacja owoców i warzyw, ich właściwa ekspozycja i stała dostawa świeżych towarów gwarantuje wzrost sprzedaży i konsumpcji owoców i warzyw.

Owoce to część rośliny okrywająca zalążnię. Niektóre owoce są uważane za warzywa, np. pomidor jest soczystą jagodą, ale ze względu na sposób konsumpcji uważany jest za warzywo. Owoce zawierają dużą ilość wody, witamin, węglowodanów oraz soli mineralnych. Skład chemiczny i wartości odżywcze zależą od rodzaju owocu. Owoce dzieli się na: − ziarnkowe: jabłka, gruszki, jarzębina, pigwa itp., − pestkowe: wiśnie, czereśnie, morela, brzoskwinie, śliwka itp., − jagodowe: poziomki, truskawki, maliny, porzeczki, jeżyny, agrest, borówka, cytryna,

pomarańcza, winogrona, figi, ananas, granaty itp. − łupinowe: orzechy włoskie, laskowe, ziemne, morwa itp.

Warzywa natomiast w odróżnieniu od owoców zawierają zazwyczaj mniejszą ilość wody i węglowodanów, natomiast duże ilości witamin i soli mineralnych. Warzywa to rośliny jedno lub wieloletnie, spożywane na surowo lub po obróbce termicznej. Mogą być spożywane w całości lub tylko ich części (korzeń, liście, łodyga, pędy, owoce, kwiatostany, nasiona). Klasyfikacja warzyw oparta jest najczęściej na sposobie ich użytkowania i pokrewieństwie biologicznym. Warzywa dzieli się na: − korzeniowe: marchewka, burak, pietruszka, pasternak, seler, skorzonera itp., − piankowe: ziemniaki, pomidory, papryka, bakłażan, rodzynek brazylijski, miechunka itp., − strączkowe: fasola, groch, bób, ciecierzyca, soczewica itp., − cebulowe: cebula, por, czosnek, szalotka, szczypiorek, rukiew wodna itp., − kapustne: kapusta, kalafior, kalarepa, brokuły, brukselka, jarmuż itp., − liściowe: sałata, szczaw, szpinak, boćwina, seler naciowy, rukola itp., − dyniowe: dynia, melon, ogórek, cukinia, kabaczek, arbuz, patison itp., − rzepowate: rzodkiewka, rzepa, brukiew, rzodkiew itp., − wieloletnie: chrzan, rabarbar, szczaw, szparag itp., − przyprawowe: koper, majeranek, bazylia, tymianek itp., − różne: karczoch zwyczajny, słonecznik bulwiasty, kukurydza cukrowa itp.

Owoce i warzywa cieszą się rosnącym zainteresowaniem klientów. Należy dołożyć starań, aby trafiały do obrotu handlowego w najwyższej jakości. Obrót warzywami i owocami wymaga odpowiedniego dostosowania magazynów oraz sal sprzedażowych, aby zapewnić optymalne warunki przechowania i eksponowania towaru. Konieczne jest utrzymanie stałej temperatury w przedziale 4–10oC, odpowiedniej wilgotności oraz przewiewności. Nie dopuszczalne jest powstawanie pleśni, oddziaływanie światła słonecznego obcych zapachów lub owadów i szkodników.

Urozmaiceniem oferty handlowej są przetwory ze świeżych owoców i warzyw. Przetwory utrwalane są różnymi metodami poprzez: zamrażanie, suszenie, kwaszenie, marynowanie, solenie. Najpopularniejsze przetwory owocowo-warzywne: − dżemy, powidła, marmolady, − soki, nektary, musy, − kompoty, − koncentraty owocowe lub warzywne, − koktajle, − owoce lub warzywa marynowane,


− owoce lub warzywa zamrażane, − mieszanki owocowe lub warzywne zamrażane, − susze owocowe lub warzywne, − owoce kandyzowane, − sosy warzywne, − zupy, − sałatki owocowe lub warzywne, − pasty warzywne.

Przetwory owocowo-warzywne najczęściej sprzedawane są w opakowaniach jednostkowych. Warunki przechowania i transportowania powinny być dostosowane do rodzaju przetworów. Niemniej niezależnie od tego, co jest przedmiotem operacji handlowych przy sprzedaży artykułów spożywczych należy szczególną uwagę dokładać do zagadnień czystości, estetyki, odpowiedniego oświetlenia, eliminacji obcych zapachów oraz wszelkich szkodników.

Warzywem, które jest szczególnie popularne w Polsce są ziemniaki. Stanowią one

niejednokrotnie podstawowy składnik codziennej diety. Ziemniaki są cenione ze względu na walory smakowe i odżywcze. Zawierają duże ilości węglowodanów, białka, soli mineralnych oraz witamin. W odpowiednich warunkach mogą być przechowywane przez kilka miesięcy bez utraty walorów smakowych i odżywczych. W Polsce zarejestrowano ponad 117 odmian ziemniaków jadalnych (2003 rok). Odmiany te różnią się przede wszystkie porą zbiorów, oraz zawartością skrobi, kolorem wielkością, możliwością przechowania oraz walorami smakowymi. Ziemniaki przeznaczone do konsumpcji powinny charakteryzować się owalnym kształtem bulw, jednakową wielkością, gładką skórką, niewielką ilością płytko osadzonych oczek, niewielką skłonnością do ciemnienia w stanie surowym i po ugotowaniu. Najpopularniejsze odmiany to: Aster, Bryza, Ebro, Gloria, Gracja, Impala, Irga, Orlik, Redstar, Vineta.

Jakość ziemniaków zależy od warunków klimatycznych, glebowych oraz od odmiany. Ponadto w obrocie handlowym jakość ziemniaków może ulec obniżeniu na skutek złych warunków przechowania lub transportowania. Ziemniaki wymagają suchych wentylowanych pomieszczeń o temperaturze 1–4oC. Opakowaniami jednostkowymi ziemniaków są najczęściej siatki z tworzyw sztucznych lub perforowane torby foliowe.

Ziemniaki są surowcem do produkcji wielu przetworów. Najpopularniejsze to: frytki, puree ziemniaczane, chipsy, prażynki, mąka ziemniaczana, syrop skrobiowy itp. W handlu spotkamy również półprodukty wytworzone na bazie ziemniaków takie jak: placki ziemniaczane, kluski śląskie, kopytka i inne.

Wprowadzanie do obrotu handlowego nowych odmian ziemniaków wymaga popularyzacji informacji o walorach smakowych, możliwych zastosowaniach i korzyściach z konsumpcji. Brak takich informacji sprawia, że klienci wybierają tylko te odmiany ziemniaków, które już poznali a rzadko interesują się nowymi.

Grzyby jadalne są owocnikami grzybów właściwych. Konsumowane są głównie ze

względu na walory smakowe. Dlatego tylko niewielka ilość wszystkich grzybów jadalnych znajduje się w obrocie handlowym. Grzyby poza walorami smakowymi nie posiadają właściwie prawie żadnych wartości odżywczych. Większość grzybów pozyskuje się w wyniku zbierania w lasach i na łąkach. Tylko pieczarki i boczniaki uprawiane są na skalę przemysłową. Grzyby spożywane są najczęściej po obróbce termicznej: gotowane, smażone, duszone lub gotowane. Ponadto w obrocie handlowym znajdują się grzyby marynowane, w solance, mrożone, blanszowane, sterylizowane, suszone i w postaci koncentratu. Najpopularniejsze i najbardziej cenione grzyby jadalne rosnące dziko to: borowiki,


podgrzybki, koźlarze, rydze, pieprzniki, gąski, maślaki, podgrzybki, opieńki oraz rosnące pod ziemią trufle.

Cukier to substancja słodząca otrzymywana z buraków cukrowych lub trzciny cukrowej

składająca się niemal w całości z sacharozy (99,8%). Klasyfikacja cukru prowadzona jest ze względu na stopień rozdrobnienia cukru lub sposób jego wytworzenia. W obrocie handlowym znajduje się: cukier biały, inwertowany, kandyzowany, powrotny, surowy. Najpopularniejszy cukier biały dzieli się na: gruby (KG), średni (KS), drobny (KD), drobny specjalny (KFG), grysik (KGr), nie segregowany (KN), puder (Pd), kostka lana(KoL), kostka prasowana (KoP).

Cukier jest środkiem spożywczym o silnych właściwościach higroskopijnych dlatego pomieszczenia w których jest przechowywany powinny być czyste, suche o stałej temperaturze, bez obcych zapachów, zabezpieczone przed szkodnikami. Jednostkowymi opakowaniami cukru są najczęściej torby lub kartony papierowe.

Wyroby cukiernicze to produkty, które w swoim składzie zawierają dużą ilość węglowodanów. W obrocie handlowym występują dwa rodzaje tych wyrobów: wyroby cukiernicze trwałe (które nie zmieniają właściwości przez co najmniej 1 miesiąc) oraz wyroby ciastkarskie.

Wyroby trwałe to: czekolady, cukierki, kakao, wyroby czekoladopodobne, wyroby w polewie czekoladowej, pieczywo cukiernicze trwałe, wyroby wschodnie (np. chałwa, orzechy prażone, itp.) pozostałe wyroby cukiernicze trwałe (np. guma do żucia, wyroby żelowe, itp.).

Wyroby cukiernicze wymagają przechowywania w takich samych warunkach jak cukier. Miód to słodki produkt spożywczy wytwarzany przez pszczoły, który nadaje się do

spożycia w stanie nieprzetworzonym. W zależności od surowca rozróżnia się miody: nektarowe (kwiatowe), spadziowe, mieszane (nektarowo-spadziowe lub spadziowo-nektarowe). Miód może mieć konsystencję płynną lub stałą o barwie od jasnożółtej do brunatnobrązowej. Miody nektarowe: rzepakowy, wrzosowy, gryczany, akacjowy, lipowy, koniczynowy, bławatkowy, malinowy, wielokwiatowy. Miody spadziowe: miód z drzew owocowych, miód ziołowy (górski).

Innymi produktami pochodzenia pszczelego są: kit pszczeli (propolis) – substancja silnie bakteriobójcza; ziołomiody – produkty wytwarzane przez pszczoły z syropów lub nalewek owocowych, kwiatowych lub zielonych części roślin; mleczko pszczele – substancja wzmagająca odporność, pobudzająca apetyt, usuwająca zmęczenie sprzedawane w postaci tabletek.

Miód sztuczny to produkt będący namiastką miodu pszczelego uzyskiwany poprzez rozkład cukrów złożonych, nie zawiera właściwości leczniczych, zapachowych i smakowych, jakie posiada miód naturalny.

Koncentraty spożywcze to produkty spożywcze występujące w postaci proszków, past,

kostek, do których zalicza się: koncentraty zup, drugich dań (puree ziemniaczane, placki ziemniaczane, kluski, itp.), deserów (budynie, kisiele, galaretki, lody itp.), ciast, kaw naturalnych i zbożowych, warzywne i owocowe, przyprawy i dodatki smakowe (cukry, olejki zapachowe itp.). Koncentraty spożywcze znajdują się w obrocie handlowym w opakowaniach jednostkowych, najczęściej ściśle izolujących przed czynnikami zewnętrznymi. Ponieważ są to produkty najczęściej silnie higroskopijne o intensywnym zapachu należy dbać o to, aby opakowanie produktu nie zostało uszkodzone. Koncentraty spożywcze są produktami utrwalanymi, dlatego mogą być zwykle przechowywane długi okres czasu. O przydatności do spożycia decyduje producent, który określa warunki i czas przechowania koncentratu spożywczego.


Używki to substancje pochodzenia roślinnego przeznaczone do konsumpcji silnie oddziaływujące na układ nerwowy: kawa, herbata, kakao, alkohol, wino, tytoń, afrodyzjaki (imbir, cynamon, owoce morza, morele). Ze względu na szkodliwość większości używek dla organizmu ludzkiego handlowcy powinni w widocznych miejscach umieszczać ostrzeżenia oraz udzielać informacji na temat wpływu używek na zdrowie człowieka.

Przyprawy roślinne to substancje spożywcze, które dodane do potraw właściwych wzbogacają smak i aromat żywności. W handlu spotkać można bogaty wybór przypraw wraz z opisem zastosowań znajdującym się zwykle na opakowaniu przyprawy lub w postaci ulotek reklamowych w miejscach ekspozycji przypraw. Przyprawy roślinne klasyfikowane są według różnych kryteriów. Należy podkreślić że te same przyprawy zaliczane są często do różnych kategorii i tak wyróżniamy przyprawy: − ziołowe – wpływające na metabolizm człowieka, często o właściwościach leczniczych –

arcydzięgiel, anyż, bazylia, estragon, piołun, cynamon, cząber ogrodowy, gorczyca biała, goździki, kminek zwyczajny, kolendra, koper, koper włoski, kurkuma, lawenda, lebiodka, lubczyk, macierzanka, majeranek, melisa, mięta, gałka muszkatołowa, pieprz czarny, pokrzywa zwyczajna, rozmaryn, rzeżucha, szałwia lekarska, sezam indyjski, tatarak zwyczajny, tymianek, wrotycz, wawrzyn szlachetny,

− warzywne – produkowane z warzyw – cebula, chrzan, czosnek, nać pietruszki, szczypiorek, chili, cynamon, czarnuszka, czosnek, gałka muszkatołowa, gorczyca, goździki, imbir, jagody jałowca, kardamon, kozieradka, kurkuma (ostryż długi) kajeranek, Muszkatołowiec, papryka ostra, papryka słodka, pieprz biały, pieprz czarny, pieprz zielony, pieprz turecki, szafran, wanilia, ziele angielskie,

− inne – będące mieszanką ziół lub warzyw z innymi substancjami spożywczymi, a urozmaicające smak innych potraw – bakalie, cukier, curry, keczup, majonez, miód, musztarda, ocet, ocet balsamiczny, ocet winny, orzechy, sok z cytryny, sos sojowy, sól,

− mieszanki ziołowe: zioła prowansalskie, garam, masala, mole, przyprawa pięciu smaków (mieszanka chińska), quatre epices. Przyprawy ziołowe charakteryzują się intensywnym aromatem, dlatego powinny być

przechowywane w szczelnie zamkniętych opakowaniach, w pomieszczeniach suchych i przewiewnych. Klienci poszukujący pomysłu na urozmaicenie jadłospisu chętnie sięgają po nowe przyprawy. Jednak brak informacji o możliwościach zastosowań może zniechęcić do zakupu. Ważne jest więc aby sprzedawcy dysponowali dużą wiedzą na temat wykorzystania i właściwości przypraw.

Napoje alkoholowe to każdy napój zawierający w swoim składzie ponad 2% alkoholu

etylowego. Właśnie zawartość alkoholu decyduje o podziale napojów na: nisko-i wysokoprocentowe. Napoje niskoprocentowe to wina, miody pitne i piwa. Wina to napoje uzyskane w wyniku alkoholowej fermentacji winogron lub soku innych owoców. O walorach wina decyduje bukiet zapachowy, smak i klarowność. Rozróżnia się wina: gronowe i owocowe. Ze względu na barwę rozróżnia się wina białe, czerwone i różowe. Ze względu na zawartość cukru wina wytrawne, półwytrawne, półsłodkie i słodkie. Miody pitne to napoje uzyskane w wyniku alkoholowej fermentacji miodu pszczelego. W zależności od stopnia rozcieńczenia miody dzielimy na półtoraki (ilość miodu rozcieńczana ilością wody np. 1 objętość miodu rozcieńczona połową objętości wody), dwójniaki, trójniaki i najsłabsze czwórniaki. Dwójniaki i trójniaki nazywane są miodami królewskimi. Piwo to z kolei napój alkoholowy uzyskany z fermentacji brzeczki piwnej uzyskanej ze słodu jęczmiennego. Po zakończonej fermentacji dla uzyskania charakterystycznego gorzkiego smaku dodaje się chmielu. Obecnie w handlu dostępne są piwa: ciemne (ale, stout, bitter, porter, czerwone) oraz jasne (pszeniczne, pilsner, lager, bock), oraz piwa smakowe najczęściej piwa jasne z dodatkiem soków lub przypraw ziołowych (piwo imbirowe, piwo malinowe, itp.).


Napoje wysokoprocentowe to wódki, winiaki, koniaki, rumy, whisky, gin, i spirytus. Wśród wódek wyróżnia się następujące asortymenty: gatunkowe wytrawne, półwytrawne, półsłodkie, słodkie, likiery, nalewki, kremy, aperitify, koktajle, drinki, wódki naturalne gatunkowe i mieszane.

Większość win, miodów pitnych oraz wódek nie ulega starzeniu podczas przechowywania. Tylko niektóre gorsze gatunkowo wina muszą mieć określony okres przydatności do spożycia. Piwa natomiast podczas przechowywania starzeją się wobec tego producent musi określić okres przydatności do spożycia.

Sprzedawca oferujący napoje alkoholowe powinien nie tylko rozróżniać oferowane towary, ale także umieć doradzić, jaki alkohol wybrać do określonych sytuacji. Ponadto pamiętając o szkodliwym wpływie alkoholu na zdrowie powinien zamieścić informację w widocznym miejscu o konsekwencjach spożywania alkoholu.

Napoje bezalkoholowe cieszą się coraz większą popularnością wśród klientów.

Systematycznie wzrasta ich sprzedaż oraz oferta handlowa w zakresie rodzajów i odmian. Napoje bezalkoholowe to: wody mineralne, wody źródłowe, wody sodowe, oranżady, lemoniady, soki owocowe i warzywne, nektary, drinki, koktajle, toniki, napoje typu cola, kwas chlebowy, mrożona kawa lub herbata, zimna czekolada. Większość tych napojów dostępna jest w wersji gazowanej lub nie gazowanej. Różnorodność napojów sprawia, że klienci mogą czuć się zagubieni dokonując wyboru właściwego dla siebie napoju. Dlatego wprowadzono obowiązek umieszczania na opakowaniu napoju pełnej informacji dotyczącej składu surowcowego. Napoje bowiem są słodzone, zabarwiane i konserwowane w różnorodny sposób. Wiele zawiera substancje uczulające lub szkodzące osobom chorym. Brak pełnej informacji powinien dyskwalifikować napój ze sprzedaży.

Żywność specjalna to oferta dla osób, które z różnych powodów nie mogą lub nie chcą

konsumować innej żywności. Jest to także sposób na urozmaicenie tradycyjnej diety. Żywnością specjalną są produkty bezglutenowe, bezcukrowe, dla alergików, dla niemowląt, dla sportowców o podwyższonej wartości energetycznej, dla osób pragnących schudnąć o obniżonej wartości energetycznej. Produkty żywości specjalnej oferowane są jako gotowe lub jako półprodukty. Najczęściej mają postać proszków, tabletek (substancje słodzące, odżywki), past, napojów, soków, przecierów, odżywek i przetworów białkowych lub zbożowych, wyrobów piekarniczych, konserw warzywnych, warzywno-mięsnych.

Handlowcy wprowadzając do obrotu żywność specjalną muszą posiadać dokładną wiedzę na temat jej oddziaływania na organizm ludzki. Ponadto muszą rygorystycznie przestrzegać wymagań zalecanych przez producenta w zakresie przechowywania i transportu. Szczególną uwagę należy przywiązywać do zachowania czystości, temperatury oraz czasu przechowania towarów.

Dokonując obrotu towarami, należy pamiętać o tym, że różne grupy towarowe wymagają

zróżnicowanych warunków, jakie należy zapewnić w trakcie transportowania, magazynowania oraz sprzedawania. Transportując i przechowując wyroby żywnościowe, należy uwzględnić fakt, że zachodzą w nich procesy biologiczne, biochemiczne, fizyczne, które mogą obniżyć wartość użytkową towarów lub nawet wykluczyć towary ze sprzedaży. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapewnienie właściwej temperatury, oświetlenia, lub zacienienia, wilgotność powietrza, ochronę przed szkodnikami i owadami itp. Planując powierzchnię przechowywania towarów, należy wziąć ponadto pod uwagę wzajemne oddziaływanie na siebie poszczególnych towarów.



Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak definiujemy pojęcie żywności? 2. Jakie znaczenie w życiu człowieka ma właściwe odżywianie? 3. Jakich informacji powinien udzielać sprzedawca, prezentując artykuły żywnościowe? 4. Jakie oznaczenia powinny znaleźć się na opakowaniach artykułów żywnościowych? 5. Jak klasyfikujemy artykuły żywnościowe? 6. Jak klasyfikujemy produkty zbożowe? 7. W jaki sposób należy przechować produkty zbożowe? 8. Jakie znaczenie w prawidłowym żywieniu odgrywa mleko i przetwory mleczne? 9. Jakie przetwory produkowane są z mleka? 10. Jakie rodzaje mięs występują w obrocie handlowym? 11. Jakie elementy mięs występują w obrocie handlowym? 12. Jakie warunki muszą być stworzone do przechowania i transportu mięs? 13. Z jakich ptaków pozyskiwane jest mięso drobiowe? 14. Jakie wartości odżywcze mają mięsa z różnych zwierząt i ptaków? 15. Jaką rolę w odżywianiu mają ryby? 16. Jakie rodzaje tłuszczów znajdują się w obrocie handlowym? 17. Jakie różnice występują pomiędzy różnymi tłuszczami? 18. Jaką rolę w odżywianiu pełnią owoce i warzywa? 19. Jakie rodzaje owoców i warzyw występują w handlu? 20. Jakie powinny być warunki przechowywania i transportowania owoców i warzyw? 21. Jakie substancje słodzące występują w obrocie handlowym? 22. W jaki sposób przechowuje się koncentraty spożywcze? 23. Jak klasyfikują się koncentraty spożywcze? 24. Jaką rolę pełnią przyprawy i używki? 25. Jakie artykuły spożywcze określamy mianem żywności specjalnej? 26. Jakie artykuły spożywcze są substytucyjne a jakie komplementarne?


Dokonaj oceny organoleptycznej produktów zbożowych. Oceń wygląd, zapach i barwę różnych rodzajów kasz oraz mąk. Wypisz swoje uwagi i spostrzeżenia dotyczące ocenianych produktów, scharakteryzuj towary należące do jednej grupy towarowej.


1) przygotować różne rodzaje kasz i mąk, 2) kolejno poddawać ocenie organoleptycznej poszczególne produkty, 3) zapisywać uwagi i spostrzeżenia poczynione podczas badania organoleptycznego, 4) uogólnić wyniki twoich badań odnośnie produktów jakimi są kasze i mąki, 5) dokonać charakterystyki wybranej grupy towarowej.


Wyposażenie stanowiska pracy: − próbki kasz i mąk pochodzące z różnych zbóż, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Posługując się atlasem ryb, wymień cechy użytkowe charakterystyczne dla dziesięciu najpopularniejszych ryb dostępnych w handlu. Opracuj porady pomocne przy sprzedaży opisanych przez ciebie ryb.


1) odszukać w atlasie ryb najpopularniejsze gatunki ryb morskich i słodkowodnych, 2) wypisać charakterystyczne cechy i właściwości tych ryb, zwracając szczególną uwagę na

różnice i podobieństwa pomiędzy różnymi gatunkami i rodzajami ryb, 3) posługując się np. poradnikami kulinarnymi zaproponować możliwość wykorzystania

tych ryb w konsumpcji, w taki sposób, aby przekonać klienta do zakupu określonych ryb, 4) zaprezentować scenkę, w której przedstawisz przygotowaną rozmowę sprzedażową.


− atlas ryb morskich i słodkowodnych, − poradniki kulinarne, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Dokonaj oceny sensorycznej próbek mięs różnych gatunków zwierząt, a następnie wskaż różnice pomiędzy nimi.


1) przygotować próbki mięs różnych gatunków zwierząt, 2) dokonać analizy sensorycznej próbek, 3) wskazać różnice pomiędzy poszczególnymi próbkami mięs różnych gatunków zwierząt, 4) podsumować spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.


− próbki mięs różnych gatunków zwierząt, − waga, tace, noże, pęsety, lupa, serwetki, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.


Ćwiczenie 4 Na podstawie przygotowanych próbek przypraw dokonaj rozpoznania i analizy

sensorycznej poszczególnych próbek. Następnie powtórz ćwiczenie z zawiązanymi oczami. Rozpoznaj próbki przypraw po zapachu, dotyku, smaku. Scharakteryzuj rozpoznane próbki, wskaż ich zastosowanie, oraz sposób przechowywania.


1) przygotować próbki przypraw, 2) dokonać analizy sensorycznej próbek, 3) wskazać różnice pomiędzy poszczególnymi próbkami, zwracając szczególną uwagę na

zapach, smak, konsystencję, 4) zapisać poczynione spostrzeżenia, 5) powtórzyć ćwiczenie z zawiązanymi oczami, 6) ocenić trafność rozpoznanych przypraw, 7) wskazać zastosowanie rozpoznanych przypraw, 8) omówić zasady przechowywania przypraw, 9) podsumować spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.


− próbki przypraw, − talerzyki, serwetki, − szarfa do zawiązania oczu, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 5

Posługując się schematami tusz wieprzowych i wołowych, zidentyfikuj i nazwij poszczególne elementy kulinarne mięsa. Następnie wykorzystując poradniki kulinarne zaproponuj sposób wykorzystania poszczególnych elementów mięsa, zaproponuj przyprawy, jakie można wykorzystać do poszczególnych potraw.


1) posłużyć się schematem tusz wieprzowych i wołowych, 2) wyodrębnić na podstawie schematu elementy kulinarne tusz, 3) zaplanować sposób wykorzystania i przeznaczenie wyodrębnionych mięs, 4) dobrać przyprawy, które mogą być wykorzystane do przygotowania potraw.

Wyposażenie stanowiska pracy: − schemat tusz wieprzowych i schemat tusz wołowych, − poradniki kulinarne, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.


Ćwiczenie 6 Na podstawie przygotowanych próbek owoców i warzyw rozpoznaj owoc lub warzywo.

Scharakteryzuj rozpoznany artykuł spożywczy. Wymień wartości odżywcze, kraj pochodzenia, możliwe zastosowania, sposób przechowania, okres przechowania.


1) rozpoznać próbki owoców i warzyw, 2) dokonać charakterystyki rozpoznanych owoców i warzyw, 3) omówić warunki i okres przechowania warzyw i owoców, 4) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − próbki owoców i warzyw, − tace, serwetki, − atlasy owoców i warzyw, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z treścią polskiej normy PN 85/R-64808. Wymagania jakościowe wysłodków peletowanych. Wypisz wymagania stawiane produktom cukierniczym. Następnie odszukaj normy określające zawartość tłuszczu w mleku, zawartości soli kuchennej w twarogach, w mięsach i przetworach mięsnych, liczby bakterii coli w produktach zbożowych.


1) zapoznać się z PN 85/R-64808, 2) wypisać wymagania jakościowe stawiane produktom cukierniczym, 3) ocenić przydatność norm do oceny organoleptycznej artykułów spożywczych, 4) posługując się dowolną wyszukiwarką internetową odszukać numery polskich norm

regulujących zawartość składników, bakterii, grzybów w produktach spożywczych. Wyposażenie stanowiska pracy:

− tekst PN 85/R-64808, − stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, − środki do pisania, kartki papieru, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 8

Sporządź wykaz spożywczych artykułów komplementarnych i substytucyjnych. Następnie przygotuj rozmowę sprzedażową, w której zaproponujesz klientowi zakup towarów komplementarnych lub substytucyjnych. Wskaż korzyści dokonania zakupu i konsumpcji dobra zasadniczego i komplementarnego lub dobra substytucyjnego.



1) sporządzić wykaz spożywczych towarów komplementarnych, 2) sporządzić wykaz towarów substytucyjnych, 3) przygotować scenkę, w której sprzedawca proponuje klientowi zakup dobra

komplementarnego (lub substytucyjnego), uzasadniając korzyściami, jakie klient osiągnie dzięki takiemu zakupowi,

4) przedstawić przygotowaną scenkę. Wyposażenie stanowiska pracy:

− kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 9

Zaproponuj sposób ekspozycji żywności dla dzieci zgodnie z zasadami merchandisingu. Wskaż zasadnicze działania, które, twoim zdaniem, zwrócą uwagę klienta na ekspozycję, zainteresują towarem, wzbudzą chęć zakupu oraz przesądzą o decyzji zakupu towaru. Przygotuj rozmowę sprzedażową, jaką możesz przeprowadzić zgodnie z zasadami merchandisingu, jednocześnie udziel klientowi porady dotyczącej sposobu przechowywania towaru.


1) przygotować projekt ekspozycji żywności dla dzieci z zastosowaniem zasad merchandisingu,

2) przygotować rozmowę sprzedażową, w której wykorzystasz zasady merchandisingu oraz poinformujesz klienta o sposobie przechowania towaru,

3) przedstawić przygotowany projekt i scenkę,. Wyposażenie stanowiska pracy:

− arkusze papieru, środki do pisania, kredki, ołówki, − opakowania żywności dla dzieci, − elementy niezbędne do urządzenia ekspozycji. Uwaga! Ćwiczenie można powtórzyć dla różnych grupy towarowych i różnego typu odbiorców. Ćwiczenie 10

Przygotuj opakowania 10 artykułów spożywczych. Następnie odczytaj oznaczenia umieszczone na opakowaniach. Oceń prawidłowość umieszczanych informacji na opakowaniu. Wypisz nieprawidłowości, jakie zauważyłeś. Jak powinny być prawidłowo oznaczone produkty spożywcze?


1) przygotować 10 opakowań po produktach spożywczych, 2) odczytać informacje zawarte na opakowaniach,


3) ocenić prawidłowość oznaczeń, 4) wskazać nieprawidłowości w oznaczeniach, 5) wskazać prawidłowy sposób oznaczenia produktów.


− kartki papieru, środki do pisania, − opakowania żywności.

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie żywności? 2) wyjaśnić, jakie znaczenie w życiu człowieka ma prawidłowe odżywianie? 3) udzielać informacji o produkcie, jego właściwościach, sposobie

przygotowania, przechowywania? 4) odczytać oznaczenia o towarze zawarte na opakowaniach, prospektach? 5) sklasyfikować artykuły żywnościowe? 6) sklasyfikować produkty zbożowe? 7) sklasyfikować mięsa i drób? 8) sklasyfikować ryby? 9) sklasyfikować przetwory mleczne? 10) sklasyfikować owoce i warzywa? 11) sklasyfikować przyprawy? 12) scharakteryzować poszczególne grupy artykułów żywnościowych? 13) dokonać analizy wymagań higienicznych- sanitarnych w procesie

obrotu, magazynowania i transportu w poszczególnych grupach artykułów? 14) określić warunki i czas przechowania artykułów spożywczych? 15) posłużyć się katalogami, informatorami, ulotkami aby przygotować

prezentację, rozmowę sprzedażową towaru? 16) zademonstrować towar zgodnie z zasadami merchandisingu? 17) dobrać towary komplementarne i substytucyjne?

4.3. Artykuły nieżywnościowe w obrocie handlowym

4.3.1. Materiał nauczania

W obrocie handlowym poza artykułami spożywczymi znajduje się ogromna ilość

wyrobów nieżywnościowych. Ich rodzaj i ilość zależą od popytu zgłaszanego przez konsumentów. Tam gdzie odbywa się wymiana towarowa ludzie kupują produkty, w które mogą się ubrać, które służą im do wyposażenia mieszkań, usprawniają i uprzyjemniają życie. W większości krajów świata poza jedzeniem podstawowym produktem jaki nabywają konsumenci jest odzież.


Podstawowym surowcem do produkcji odzieży są włókna, skóra oraz tworzywa sztuczne. Włókna są tym rodzajem surowca, z którym człowiek związany jest niemal od początku swojego istnienia. Włókna służą do produkcji odzieży, mebli, artykułów wyposażenia wnętrz, ogrodów itp. Włókna dzieli się na naturalne i chemiczne. Włókna naturalne są pochodzenia organicznego i nieorganicznego (mineralne). Włókna organiczne to:

− włókna zwierzęce (wełna, jedwab, włos, sierść, włosie), − roślinne (bawełna, len, konopie, juta, ramia, sizal, abaka, kokosowe). Włókna chemiczne dzielą się na włókna organiczne i nieorganiczne (szklane, metalowe).

Chemiczne włókna organiczne dzielą się na: − sztuczne (celulozowe, białkowe, kauczukowe, gumowe) − syntetyczne (poliamidowe, poliestrowe, poliakrylonitrylowe, polichlorowinylowe,

polipropylenowe, poliuretanowe). Włókna organiczne sztuczne produkowane są z surowców naturalnych, natomiast

syntetyczne wytwarzane są z polimerów w wyniku syntezy chemicznej. Zależnie od użytego surowca i sposobu wykończenia wyrób włókienniczy wykazuje

różne właściwości. Pożądane właściwości użytkowe i estetyczne wyroby włókiennicze uzyskują dopiero podczas wykańczania, które może polegać na: barwieniu, drukowaniu, apreturowaniu, maglowaniu, prasowaniu, merceryzowaniu, krepowaniu, dekatyzacji, szczotkowaniu, folowaniu, kalandrowaniu itp.

Wyroby z włókien są przez producentów oznaczane w taki sposób, aby zidentyfikować rodzaj użytego włókna, sposób konserwacji wyrobu oraz sposób jego przechowywania.

Surowcem używanym do produkcji odzieży, obuwia, obić tapicerskich i dekoracji jest

skóra naturalna, pozyskiwana z tuszy zabitego zwierzęcia. W zależności od pochodzenia skóry dzielą się na bydlęce, końskie, świńskie, owcze, kozie, z dziczyzny. Skóra może być wykorzystana z okrywą włosową (skóry futerkowe) lub bez niej (skóry licowe). W procesie obróbki podobnie jak wyroby włókiennicze skóra poddawana jest działaniu substancji chemicznych, aby zwiększyć jej odporność na gnicie, namiękanie, kurczenie, wysychanie itp. Wyroby skórzane wymagają niezwykłej dbałości, aby zachowały walory użytkowe i estetyczne. Wysoka wilgotność powietrza lub zbyt suche powietrze, zbyt wysokie, lub zbyt niskie temperatury mogą powodować utratę elastyczności lub odkształcanie wyrobu. Dlatego konieczne jest zapewnienie optymalnych warunków przechowania wyrobów skórzanych, czyli: stałej temperatury w przedziale 5–20oC, wilgotności powietrza 50–60%. Ponadto wyroby skórzane nie powinny być narażone na bezpośrednie działanie światła słonecznego. W magazynach służących do przechowywania wyrobów skórzanych niedopuszczalna jest obecność gryzoni i owadów.

Analizując asortyment handlowy, nie sposób nie zauważyć towarów wytworzonych ze

wszechobecnych tworzyw sztucznych. Tworzywa sztuczne to produkty wytworzone na bazie polimerów syntetycznych, zastępujące tradycyjne materiały, takie jak: włókna naturalne, drewno, skóra, ceramika, metale, papier, kauczuk naturalny. Tworzywa sztuczne można podzielić na: − twarde, trudnotopliwe, o wysokiej odporności mechanicznej, dzięki tym właściwościom

mogą zastępować metale lub ceramikę są to np. bakelit (stosowany głównie w przemyśle elektrotechnicznym, jako materiał konstrukcyjny i izolacyjny), żywice poliestrowe, żywice epoksydowe (stosowana jako lepiszcze do zalewania elementów elektrycznych, do produkcji klejów i metali), politlenek etylenu, poliacetylen, polioctan winylu (stosowany jako składnik klejów i farb), poliakrylonitryl (wykorzystywany do wzmacniania włókien na namioty, żagle), karbon,


− mniej sztywne, tzw. plastomery, które pozwalają uzyskiwać dowolny kształt wyrobu stosowane są zamiast drewna, lub metalu do obudowy maszyn i urządzeń oraz jako elementy wyposażenia domowego,

− tworzywa bardzo plastyczne, czyli elastomery, które można rozciągać, wyginać, ściskać, a one i tak wracają do swojego kształtu; elastomery zastąpiły praktycznie kauczuk naturalny. Tworzywa sztuczne wykorzystywane są do produkcji opakowań, w budownictwie

(styropian, rury, konstrukcje, jako pokrycia dachowe itp.) do produkcji sprzętu gospodarstwa domowego, jako elementy konstrukcyjne do produkcji samochodów, w medycynie, rolnictwie. Praktycznie nie można wskazać dziedziny życia, w której nie byłyby obecne. Ich zaletą jest stosunkowo niski koszt produkcji oraz teoretycznie nieograniczone możliwości surowcowe. Jednak tworzywa sztuczne mają poważną wadę, jaką jest ich uciążliwość dla środowiska. Trudno lub wcale nie ulegają rozkładowi, w trakcie unieczynniania wydzielają substancje toksyczne. Dlatego poszukuje się tworzyw, które byłyby biodegradalne lub które bez szkody dla środowiska dałoby się przetwarzać.

Chemia gospodarstwa domowego to środki wykorzystywane na co dzień w większości

gospodarstw domowych: środki do prania, mycia, do czyszczenia i konserwacji mebli, podłóg, okien, obić tapicerskich, urządzeń gospodarstwa domowego.

Środki do prania to substancje, których wodne roztwory mają zdolność usuwania brudu. Wyróżnia się naturalne środki piorące − pochodzenia roślinnego (np. saponina – glikozydy, substancje dobrze rozpuszczające się

w wodzie, silnie pieniące), − mydła, czyli sole sodowe lub potasowe wyższych kwasów tłuszczowych

o właściwościach piorących, emulgujących i dyspergujących, − detergenty, czyli syntetyczne środki piorące, które ze względu na właściwości

zmniejszania napięcia powierzchniowego wody zachowują zdolności piorące nawet w twardej wodzie. Detergenty anionowe mają doskonałe właściwości usuwania brudu z pranej odzieży,

detergenty kationowe znajdują mniejsze zastosowanie ze względu na gorsze właściwości piorące. Doskonałymi środkami piorącymi są także detergenty niejonowe, które posiadają dobre właściwości zwilżania, są niewrażliwe na odczyn kąpieli, mają zdolność łączenia się z większością barwników i innych chemikaliów. Dzięki tym właściwościom detergenty niejonowe są najczęściej łączone z anionowymi, aby zwiększyć skuteczność środka piorącego. Detergenty wzbogacane są w substancje chroniące kolor, wybielające, zmiękczające, zapachowe oraz zapobiegające osadzaniu brudu. Ponadto w większości zawarte są aktywatory substancji piorących na przykład tzw. TAED (tetraacetyloetylenodiamina), które powodują obniżenie temperatury, w której zaczyna uwalniać się aktywny tlen. Detergenty enzymatyczne mają dodatkowo specyficzne właściwości usuwania szczególnie trudnych palm z białka, krwi, skrobi, tłuszczów itp.

Środki piorące występują najczęściej pod postacią proszków, płatków, granulatów, kostek, płynów, past, żeli oraz tabletek piorących.

Mydła to produkty, które ze względu na swoje właściwości mogą być używane zarówno

do prania, czyszczenia, jak i higieny człowieka. Właściwości mydła zależą od rodzaju surowca, z którego zostało wytworzone. Mydła produkowane są na bazie tłuszczów zwierzęcych, np. łój bydlęcy, smalec wieprzowy, tłuszcz koński, trany i oleje rybie oraz roślinnych olej: kokosowy, palmowy, z oliwek, rzepakowy, słonecznikowy, sezamowy,


sojowy, lniany i bawełniany. W składzie surowcowym mydła znajdują się także substancje zapachowe, barwniki, substancje kosmetyczne lub lecznicze: zioła, lanolina, gliceryna, allantoina, substancje odkażające, łagodzące podrażnienia, rumianek, szałwia, mięta itp. Ponadto niektóre mydła o specjalnym przeznaczeniu wzbogacane są w substancje usuwające silne zabrudzenia np. mydła techniczne.

W ofercie handlowej mydła występują pod postacią: kostek, płynów, żeli, emulsji płatków, granulatów, proszków oraz pas. Oceniając jakość mydeł należy brać pod uwagę przede wszystkim ich wygląd, konsystencję, zapach, barwę, oraz stan opakowania.

Ponieważ zarówno detergenty, jak i mydła są środkami silnie higroskopijnymi, należy przechowywać je w suchym pomieszczeniu dobrze wentylowanym ze względu na wydzielanie intensywnych zapachów, w stałej temperaturze.

Poza detergentami i mydłami w gospodarstwach domowych stosuje się środki do

czyszczenia różnych powierzchni. Najczęściej są to środki do czyszczenia: − podłóg w postaci płynów, past, emulsji, żeli, wosków, − okien w postaci płynów, emulsji, żeli, aerozoli, − mebli w postaci płynów, emulsji, past, żeli, aerozoli, − obić tapicerskich i dywanów w postaci płynów, emulsji, proszków, aerozoli, − metali w postaci płynów, past, emulsji, proszków, żeli, − urządzeń sanitarnych i sprzętu gospodarstwa domowego w postaci płynów, past, emulsji,

proszków, żeli, mydeł. Większość substancji używanych do czyszczenia jest szkodliwa dla zdrowia, dlatego

producenci powinni zamieszczać ostrzeżenia na opakowaniach, a handlowcy powinni informować klientów o potencjalnym niebezpieczeństwie wynikającym z nieumiejętnego obchodzenia się z produktem.

Wyroby kosmetyczne i perfumeryjne służą do pielęgnacji i podkreślania urody oraz

stwarzania przyjemnego nastroju poprzez wrażenia zapachowe. Kosmetyki stosowane były praktycznie od początku istnienia człowieka. Początkowo służyły tylko do upiększania, ale z czasem zaczęto stosować pewne substancje do pielęgnowania urody. Kosmetyki to substancje produkowane na bazie naturalnych i sztucznych substancji chemicznych, które mają utrzymać higienę ciała, pielęgnować i poprawiać urodę. Rozróżnia się kosmetyki: − do utrzymania higieny:

▫ ciała – mydła i żele do kąpieli, do higieny intymnej itp., ▫ jamy ustnej – pasty, żele, płyny do mycia i płukania zębów, ▫ intymnej – płyny, żele, ▫ głowy (włosów) – szampony, odżywki,

− pielęgnacyjne: ▫ do twarzy i ciała – kremy, balsamy, emulsje, mleczka, maseczki, toniki, oliwki

itp., ▫ do włosów – odżywki, maseczki, pianki itp.,

− upiększające: ▫ do twarzy – pudry, kredki, pomadki, tusze, błyszczyki, cienie itp., ▫ do ciała – balsamy, samoopalacze itp., ▫ do włosów – żele, farby, spraye koloryzujące,

− środki perfumeryjne: ▫ perfumy – środki o zawartości kompozycji zapachowych o stężeniu od 5–20%, ▫ wody kwiatowe – 2–5% substancji zapachowych, trwałość zapachu powinna

wynosić ponad 2 godziny,


▫ wody kolońskie – 2–5% substancji zapachowych, trwałość zapachu powinna wynosić około 1 godziny,

▫ dezodoranty – substancje zmniejszające ilość wydzielanego potu oraz usuwające zapach, który jest wynikiem rozkładu bakteryjnego, występują pod postacią: aerozoli, sztyftów, emulsji w opakowaniach z kulką,

− środki do usuwania owłosienia: kremy i pianki do golenia, depilatory chemiczne, preparaty łagodzące skutki usuwania owłosienia: balsamy, toniki, kremy,

− do pielęgnacji paznokci – lakiery, emalie, preparaty do zmywania, odżywiania, utwardzania paznokci, preparaty do zmiękczania i odżywiania skórek wokół paznokci. Obrót handlowy środkami kosmetycznymi i perfumeryjnymi wymaga niezwykłej

dbałości o jakość towaru oraz warunki higieniczno-sanitarne, w których dokonuje się sprzedaży oraz przechowywania i transportowania towarów. Niedopuszczalne jest wprowadzanie do obrotu produktów uszkodzonych, zepsutych lub po terminie ważności. Ponieważ większość kosmetyków to substancje chemiczne stosowane bezpośrednio na skórę mogą powodować reakcje alergiczne oraz chorobowe. Dlatego należy informować klientów o potencjalnym niebezpieczeństwie wynikającym z użycia środka kosmetycznego. Ponadto sprzedawca powinien doradzać, jakie kosmetyki powinny być używane przez jak długi okres czasu oraz w jakich warunkach powinny być przechowywane.

Szkło i wyroby ceramiczne dostępne w handlu spełniają zarówno funkcje użytkowe, jak

i dekoracyjne. Szkło to materiał otrzymany w wyniku topienia tlenku krzemu z różnymi dodatkami dobranymi w odpowiednich proporcjach. Charakteryzuje się dużą odpornością na związki chemiczne, przezroczystością, połyskiem, zdolnością do załamywania światła, odpornością na zmiany temperatury, dużą twardością, odpornością na zarysowania, kruchością oraz słabym przewodnictwem prądu elektrycznego.

Szkło stosowane jest w różnych sferach życia i działania człowieka, stąd podział na: − szkło budowlane: płaskie okienne, zbrojone, hartowane, refleksyjne, kształtki,

o zwiększonej izolacyjności cieplnej i dźwiękowej, włókna szklane, − szkło techniczne: sanitarne, optyczne, laboratoryjne, elektrotechniczne, oświetleniowe,

rurki i pręty szklane, − gospodarcze: stołowe, kryształowe, dekoracyjne, lustra, żaroodporne, termosy, − opakowania szklane: słoiki, słoje, butelki,

Biorąc pod uwagę skład chemiczny szkła wyróżnia się:

− szkło sodowo-wapniowe – najpospolitsze i najtańsze o zabarwieniu zielonkawym do produkcji opakowań, naczyń, szkła okiennego,

− szkło potasowo-wapniowe – charakteryzujące się czystą barwą i połyskiem używane do produkcji szkła laboratoryjnego oraz stołowego,

− szkło ołowiowe tzw. kryształ – jest szkłem miękkim, pięknie załamującym światło, używanym do produkcji wyrobów dekoracyjnych oraz stołowych,

− szkło borowo-krzemowe – twarde i odporne na zmiany temperatury i działanie związków chemicznych używane jest do wytwarzania sprzętu laboratoryjnego,

− szkło krzemionkowe – o dużej odporności mechanicznej, termicznej i chemicznej, używany do produkcji soczewek, pryzmatów, wzierników, kolb i aparatów laboratoryjnych,

− szkło kobaltowe – stosowane ze względu na intensywnie niebieski kolor jako filtr optyczny,


− szkło wodne – bezbarwna ciecz stosowana do impregnacji drewna, tkanin, murów, oraz jako wypełniacz do produkcji kitów, zapraw, klejów oraz jako środek konserwacji jaj,

− szkło organiczne – czyli polimetakrylan metylu – substancja odporna na działanie czynników atmosferycznych i niskich temperatur, palna nie odporna na wysokie temperatury, przepuszcza promieniowanie widzialne w 90%, wytwarzane są z niego są klosze świateł sygnalizacyjnych, soczewki, szyby okienne, lotnicze i samochodowe, urządzenia sanitarne, naczynia stołowe, lakiery, sztuczna biżuteria i inne wyroby codziennego użytku. Wyroby ceramiczne to produkty otrzymane w procesie wypalania, spiekania gliny lub

innych składników chemicznych (kwarc, skalenie, tlenki, węglany, krzemiany). Obejmują ceramikę: − architektoniczną – wyroby ceramiczne z terakoty, fajansu, porcelany, klinkieru, kamionki

stanowiące materiał wykończeniowy i zdobniczy, − budowlaną – cegły, pustaki, dachówki, rury, kształtki kanalizacyjne, ceramika sanitarna, − elektrotechniczna, laboratoryjna, − użytkową – stołową: naczynia płaskie i drążone, filtry nawilżające, wazony, doniczki, − dekoracyjną – wyroby użytkowe i dekoracyjne artystycznie zdobione i formowane.

Wyroby ceramiczne wykonywane są z: − porcelany – najszlachetniejszy materiał ceramiczny wykonany z glinki kaolinowej,

nieprzepuszczalna dla gazów, cieczy, źle przewodzi elektryczność, − porcelitu – wyrobu pośredniego między porcelaną i fajansem, stosowany do wyrobu

naczyń stołowych, urządzeń sanitarnych, sprzętu laboratoryjnego, − fajansu – materiału o mniejszej wytrzymałości mechanicznej, łatwo rysującego się, do

wytwarzania przedmiotów gospodarczych, urządzeń sanitarnych, wyrobów technicznych, − kamionki – materiału stosowanego do wyrobu aparatury kwasoodpornej, posadzek, rur

kanalizacyjnych. Dokonując odbioru jakościowego wyrobów szklanych i ceramicznych, należy sprawdzić

stan opakowań, prawidłowość kształtu, barwy, staranność zdobienia i wykończenia, poprawność oznakowania.

Ze względu na dużą możliwość uszkodzeń wyrobów szklanych i ceramicznych w trakcie transportu i magazynowania szczególną uwagę należy zwracać na prawidłowe opakowanie towaru oraz ostrożne obchodzenie się z nim. Magazyny, w których przechowuje się towar powinny być suche, czyste, o stałej temperaturze.

Papier i wyroby papiernicze stanowią dużą grupę produktów będących przedmiotem

wymiany towarowej. Papier to wyrób otrzymany ze sprasowania pulpy drzewnej lub bawełnianej, zawierający w swoim składzie ponadto substancje klejące, barwiące, a czasem także zapachowe.

Papier stosowany jest do produkcji: − papierów do pisania, rysowania i malowania, − opakowań: torebek, pudeł, kartonów, worków, − nośników informacji: gazety, plakaty, ulotki, fotografie, kartki okolicznościowe, metki

itp., − tektur dla przemysłu elektrotechnicznego, budowlanego, spożywczego, chemicznego,

samochodowego, włókienniczego, obuwniczego i innych, − banknotów i papierów wartościowych,


− elementów wyrobów gotowych lub środków produkcji: szpule do zwijania nici, szablony do druku i wykrawania, papier do rurek elektroizolacyjnych. W wyniku procesu produkcji powstają wyroby papiernicze, które w handlu

klasyfikowane na następujące grupy: 1) artykuły papiernicze szkolne, 2) artykuły papiernicze biurowe, 3) papiery i tektury uszlachetnione, 4) opakowania z papieru, tektury i ścieru, 5) przetwory papiernicze do celów przemysłowych, 6) galanteria papiernicza i inne przetwory papiernicze.

Papier produkowany jest w 10 klasach. Klasa I, II, III papieru to papiery bezdrzewne

wytworzone z włókien szmacianych, stosowane do produkcji banknotów oraz dokumentów specjalnego przeznaczenia. Kolejne klasy papieru zawierają w swoim składzie coraz więcej ścieru drzewnego. Klasa X to papier w 100% wyprodukowany z makulatury.

Wyroby papiernicze pakuje się w bele, skrzynie, paczki, zwoje i zwoiki. Przetwory papiernicze natomiast pakowane są najczęściej w pudełka kartonowe, paczki itp. W trakcie przechowywania wytworów papierniczych powinno zwrócić się szczególną uwagę na wilgotność pomieszczenia, w którym towary będą przechowywane oraz temperaturę i nasłonecznienie. Niedopuszczalne jest zaplamienie, rozerwanie, zawilgocenie lub inne uszkodzenie wyrobów papierniczych, ponadto nie wolno przechowywać ich bezpośrednio na ziemi lub bezpośrednio w sąsiedztwie urządzeń grzejnych.

Wyroby papiernicze powinny być oznaczone w taki sposób, aby można było zidentyfikować: nazwę wyrobu, gramaturę lub grubość papieru, numer normy, oznaczenie odmiany, barwy, powierzchni, gatunku oraz wymiary.

Sprzęt i urządzenia gospodarstwa domowego oraz radiowo-telewizyjne są

szczególnym przedmiotem zainteresowania handlu, gdyż jak wynika z badań marketingowych ich konsumpcja szybko wzrasta z roku na rok. W obrocie handlowym występuje: − sprzęt gospodarstwa domowego, który obejmuje szereg urządzeń używanych, na co dzień,

np. suszarki do włosów, kuchenki mikrofalowe, odkurzacze, kuchnie, piekarniki, lodówki, pralki,

− elektroniczny sprzęt domowego użytku, który obejmuje szeroki wachlarz urządzeń audiowizualnych codziennego użytku, jak odbiorniki telewizyjne i radiowe, magnetowidy, odtwarzacze płyt kompaktowych i odtwarzacze DVD itp.,

− komputery osobiste (PC), laptopy, drukarki, kopiarki, skanery, − elektronarzędzia do domu, ogrodu, warsztatu.

Szczegółowa klasyfikacja według kategorii produktu:

1) artykuły gospodarstwa domowego: − drobny sprzęt gospodarstwa domowego: frytkownice, grille, czajniki, kombiwary,

kuchnie mikrofalowe, tostery, żelazka, ekspresy do kawy, krajalnice, roboty kuchenne, sokowirówki, maszynki do mielenia, wagi elektroniczne, blendery,

− urządzenia do pielęgnacji zdrowia i urody: golarki, depilatory, ciśnieniomierze, maszynki do strzyżenia, lokówki, suszarki do włosów, szczoteczki do zębów, karbownicy,

− urządzenia do obróbki termicznej i pochłaniacze: elektryczne, elektryczno- gazowe, ceramiczne, okapy kuchenne, płyty indukcyjne,


− urządzenia chłodzące i zamrażające: chłodziarki, chłodziarko-zamrażarki, zamrażarki, lodówki do win,

− urządzenia czyszczące: odkurzacze, odkurzacze piorące, odkurzacze wodne, froterki,

− urządzenia do prania: pralki wirnikowe, pralki bębnowe, pralki bąbelkowe, wirówki, suszarki,

− zmywarki, − klimatyzatory, wentylatory, nawilżacze powietrza,

2) sprzęt radiowo-telewizyjny: − radioodtwarzacze: radia, radiobudziki, radiomagnetofony, radioodtwarzacze

samochodowe, − sprzęt hi-fi: amplitunery, wzmacniacze, odtwarzacze CD, gramofony,

magnetofony, tunery, głośniki, discmany, dyktafony, odtwarzacze MP3, − kamery: analogowe, cyfrowe DVD, HDD, − kina domowe, odtwarzacze DVD, − telewizory: kineskopowe, LCD, plazmowe, projekcyjne, hybrydowe, projektory, − aparaty fotograficzne: kompaktowe, cyfrowe, lustrzanki, − multimedia: komputery PC, drukarki, urządzenia wielofunkcyjne, monitory,

skanery, nagrywarki, karty pamięci, 3) urządzenia telekomunikacyjne:

− telefony: komórkowe, przewodowe, bezprzewodowe, − faksy,

4) elektronarzędzia: − wiertarki, młotowiertarki, udarowe, kątowe, − piły tarczowe, szablowe, przecinarki, pilarki ramieniowe, taśmowe, do cięcia

płytek, ukosowe, stołowe, − szlifierki: płaskie, kątowe, polerki, przecinarki, strugi, frezarki, oscylacyjne,

mimośrodowe, taśmowe, − wkrętarki akumulatorowe, sieciowe, − lasery samopoziomujące, − kosiarki i kosy elektryczne, − nożyce do żywopłotu, − odkurzacze, − myjki itp.

Obsługa urządzeń elektrycznych, elektrotechnicznych i elektronicznych wymaga

znajomości podstawowych zagadnień z zakresu elektryki i elektroniki. Sprzedawca powinien rozpoznać oznaczenia znajdujące się na tabliczkach znamionowych urządzeń. Podstawowe informacje zamieszczane na takich tabliczkach dotyczą: − typu i modelu urządzenia, − roku produkcji i serii, − mocy znamionowej określonej w watach (W) lub w kilowatach (kW), − napięcia znamionowego podanego w woltach (V) – w Polsce i krajach UE napięcie

wynosi 230 V, − prądu znamionowego (stały, zmienny), − częstotliwości prądu do której dostosowany jest odbiornik określonej w hercach (Hz)

w Polsce stosuje się urządzenia o częstotliwości 50 Hz, − znaków bezpieczeństwa i certyfikatów,


SANICO XS40C2 40 cm Wentylator 230 V~ 50 Hz 60 W

Seria: l No 342S345 234 Made in P.R.C.

− ewentualne innych danych dodatkowych, np.: ▫ maksymalna moc żarówki (w lampie stojącej lub wiszącej) – np. max 60 W

oznacza to, że w oprawę możemy wkręcić żarówkę o maksymalnej mocy 60 W lub o mniejszej mocy,

▫ pojemność określona w litrach (l) – dla pojemnościowych ogrzewaczy wody itp.

Przykładowy wygląd tabliczki znamionowej wentylatora

Informacje zawarte na tabliczce oznaczają: − SANICO XS40C2 – nazwa i symbol wyrobu, − 40 cm Wentylator – średnica śmigła wentylatora, − 230 V ~ napięcie znamionowe instalacji, do której może być

podłączony wentylator, − ~ oznacza prąd przemienny, − 50 Hz – częstotliwość prądu elektrycznego w instalacji, do której

może być podłączony, − 60 W – moc elektryczna znamionowa wentylatora (moc pobierana

przy najwyższych ustawionych obrotach) – w przypadku odbiorników mających przełączniki poboru mocy (np. wentylatory, suszarki do włosów, kuchnie elektryczne) jest to największa możliwa pobierana moc,

− – zgodność z normami europejskimi, − – podwójna izolacja – nie wymaga podłączenia do gniazda ze

stykiem ochronnym. Źródło: [11]

Po zapoznaniu się z oznaczeniami zawartymi w tabliczkach znamionowych sprzedawca

ma obowiązek także zapoznać się z instrukcją obsługi sprzętu i urządzeń AGD, RTV i elektronarzędzi. Dopiero pełna informacja, jaką zamieścił producent w instrukcji, pozwoli sprzedawcy w sposób prawidłowy postępować z urządzeniem oraz zademonstrować je klientowi bez narażania się na niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia oraz bez ryzyka uszkodzenia towaru.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak dzielimy włókna? 2. Jakie włókna zwierzęce występują w obrocie handlowym? 3. Jakie włókna roślinne występują w obrocie handlowym? 4. Jakie włókna chemiczne występują w obrocie handlowym? 5. Jakie procesy uszlachetniania i nadawania właściwości użytkowych stosowane są do

wykańczania tkanin? 6. Jakie tworzywa sztuczne występują w obrocie handlowym? 7. Do czego wykorzystywane są tworzywa sztuczne? 8. Jakie wyroby składają się na asortyment kosmetyczny? 9. Jakie wyroby składają się na asortyment chemii gospodarstwa domowego?


10. Jakie towary tworzą asortyment papierniczy? 11. Jakie znasz rodzaje szkła? 12. Jakie grupy wyrobów ceramicznych występują w handlu? 13. Jakie towary tworzą asortyment artykułów gospodarstwa domowego? 14. Jakie towary tworzą asortyment radiowo-telewizyjny? 15. Jakie informacje powinien umieścić producent na opakowaniach, tabliczkach

znamionowych różnych artykułów nieżywnościowych? 16. Jakie informacje powinny być przekazywane nabywcy artykułów nieżywnościowych? 17. Jakie warunki przechowywania, transportowania oraz eksponowania należy zapewnić

różnym artykułom nieżywnościowymi?


Odszukaj w literaturze wiadomości na temat włókien naturalnych i chemicznych. Uzupełnij tabelę.

Włókno Pochodzenie Właściwości fizyczne

Właściwości chemiczne

Zastosowanie


1) zebrać informacje na temat różnorodnych włókien, 2) uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura dotycząca włókien, − kartki papieru, środki do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2

Wyjaśnij pojęcia odnoszące się do procesów wykańczania wyrobów włókienniczych: barwienie, drukowanie, apreturowanie, maglowanie, merceryzowanie, krepowaniu, dekatyzacja, szczotkowanie, folowanie, kalandrowanie, itp. Odpowiedz na pytanie: Jak te procesy mogą zmienić właściwości użytkowe, estetyczne, fizyczne i chemiczne włókien?


1) zebrać informacje dotyczące wykańczania włókien,


2) wyjaśnić wymienione w poleceniu pojęcia, 3) ocenić jak procesy wykańczania tkanin wpływają na cechy włókien.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura dotycząca włókien, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3

Odszukaj oznaczenia umieszczone przez producentów na wyrobach włókienniczych. Odczytaj je. Zidentyfikuj rodzaj włókien użytych do produkcji wyrobu, określ, jaki jest zalecany sposób konserwacji wyrobu.


1) odszukać oznaczenia na wyrobach włókienniczych, 2) wyjaśnić znaczenie oznaczeń, 3) scharakteryzować sposób konserwacji wyrobu włókienniczego.

Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura dotycząca oznaczania włókien, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 4

Zbierz opakowania z tworzyw sztucznych 10 różnych artykułów spożywczych. Znajdź na nich oznaczenia identyfikujące surowiec, z którego zostały wykonane. Następnie odszukaj w literaturze wiadomości na temat tworzyw sztucznych. Uzupełnij tabelę według przykładu.

Właściwości Tworzywo Oznaczenie

fizyczne chemiczne Zastosowanie użytkowe

Polietylen PE

Twardy, nieco przeświecalny, odporny na temp. od -120oC do +120oC,

plastyczny, niełamliwy, obojętny fizjologicznie, bez

smaku i zapachu

Odporny na kwasy i zasady

i różne rozpuszczalniki

Produkcja folii, rur do wody pitnej, kabli, węży, opakowań do mleka, pojemniki do tłuszczów, okrycia przeciwdeszczowe, obrusy, tuby do past i kremów, nici chirurgiczne, cewniki


1) zebrać 10 opakowań z tworzyw sztucznych, 2) zidentyfikować oznaczenie tworzywa z którego opakowanie jest wykonane, 3) odszukać informacji na temat różnorodnych tworzyw sztucznych, 4) uzupełnić tabelę.


Wyposażenie stanowiska pracy: − literatura dotycząca tworzyw sztucznych, − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 5

Jesteś pracownikiem małego sklepu chemiczno-kosmetycznego, ustal asortyment towarowy dla twojej placówki handlowej. Uzasadnij swoje decyzje dotyczące towarów, jakie powinny znaleźć się w sklepie.


1) ustalić, jakie towary tworzą asortyment podstawowy w sklepie chemiczno- kosmetycznym, a jakie uzupełniający,

2) dobrać towary w taki sposób, aby stworzyć pełną ofertę handlową, 3) określić, jaki rodzaj asortymentu został utworzony (np. szeroki, ale płytki), 4) uzasadnić swoje decyzje.


− ulotki, foldery, katalogi prezentujące asortyment chemiczno-kosmetyczny, − arkusze papieru, kredki, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.

Uwaga! Inną wersją tego ćwiczenia może być ustalenie asortymentu handlowego dla

sklepu z artykułami papierniczymi.

Ćwiczenie 6 Zaprezentuj zgodnie z zasadami merchandisingu grupę wyrobów ceramicznych lub

szklanych. Przygotuj ekspozycję wyrobów oraz rozmowę sprzedażową na temat zaprezentowanych wyrobów.


1) przygotować wyroby ceramiczne lub szklane, które zaprezentujesz w postaci ekspozycji handlowej zgodnie z zasadami merchandisingu,

2) przygotować ekspozycję towarów, 3) przygotować rozmowę sprzedażową zgodnie z zasadami merchandisingu dotyczącą

prezentowanych towarów, 4) zaprezentować ekspozycję i rozmowę sprzedażową.


− wyroby ceramiczne lub szklane, − materiały do urządzenia ekspozycji: podstawy, tkaniny, papiery ozdobne itp., − nożyczki, farby, klej, kredki lub mazaki, kolorowe kartki papieru. − kartki papieru, środki do pisania, − literatura z rozdziału 6.


Ćwiczenie 7 Zapoznaj się z instrukcją obsługi pralki, piekarnika elektrycznego, odtwarzacza CD lub

DVD, żelazka, czajnika elektrycznego. Jakie wspólne elementy znajdujesz we wszystkich instrukcjach obsługi? Jakie zauważyłeś różnice? Przygotuj informację, jakiej udzieliłbyś nabywcy po zapoznaniu się z instrukcją obsługi poszczególnych urządzeń.


1) zapoznać się z instrukcjami obsługi poszczególnych urządzeń, 2) wypisać podobieństwa w zakresie informacji zawartych w poszczególnych instrukcjach

obsługi, a następnie różnice, 3) przygotować po zapoznaniu się z instrukcjami obsługi urządzeń rozmowę informacyjną

dla klienta na temat obsługi urządzeń, 4) zaprezentować rozmowę sprzedażową, 5) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.


− instrukcje obsługi różnorodnych urządzeń elektrycznych: pralki, piekarnika elektrycznego, odtwarzacza CD lub DVD, żelazka, czajnika elektrycznego,


Ćwiczenie 8

Określ warunki przechowania, transportowania i eksponowania następujących towarów: 1) zeszyty szkolne, papier ksero, torby kartonowe, 2) szklanki, dzbanki, talerze, 3) pralka, lodówka, suszarka, 4) perfumy, dezodoranty, balsamy do ciała, 5) obuwie, rękawiczki skórzane, torba skórzana, 6) bluzki bawełniane, sweter wełniany, szal jedwabny, 7) żywice epoksydowe, polichlorek winylu, polietylen.


1) przeanalizować treść polecenia, 2) określić warunki przechowania, transportowania i eksponowania wymienionych grup

towarów. Wyposażenie stanowiska pracy:

− środki do pisania, kartki papieru, − literatura z rozdziału 6.


Ćwiczenie 9 Zaplanuj warunki przechowywania i transportowania dla towarów podanych w tabeli.

Warunki przechowywania Wyszczególnienie Warunki

transportowania W magazynie W sali sprzedażowej

Wymagania higieniczno-

sanitarne Jogurt Proszek do prania Garnitury Meble – krzesła Cukier Ziemniaki Cement Benzyna


1) przypomnieć sobie, jakie powinny być stworzone optymalne warunki przechowywania różnych grup towarów,

2) przeanalizować treść zadania, 3) wypełnić tabelę, 4) uzasadnić dobór odpowiednich warunków.



4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie 1) sklasyfikować włókna? 2) scharakteryzować włókna naturalne i chemiczne? 3) wyjaśnić, jak procesy uszlachetniania, wykańczania tkanin zmieniają

właściwości włókien? 4) wymienić tworzywa sztuczne występujące w obrocie handlowym? 5) scharakteryzować tworzywa sztuczne? 6) wymienić zastosowanie różnych tworzyw sztucznych? 7) sklasyfikować asortyment kosmetyków? 8) dobrać asortyment towarowy różnych artykułów nieżywnościowych? 9) sklasyfikować asortyment chemii gospodarstwa domowego? 10) rozróżnić rodzaje szkła? 11) rozróżnić rodzaje wyrobów ceramicznych? 12) sklasyfikować asortyment AGD i RTV? 13) odczytać informacje zawarte w instrukcjach obsługi? 14) odczytać informacje zawarte na opakowaniach i tabliczkach

znamionowych 15) określić warunki przechowania i transportowania różnych towarów? 16) udzielić informacji o produkcie, zasadach jego przechowywania

i wykorzystania? 17) zastosować zasady merchandisingu podczas sprzedaży artykułów

nieżywnościowych?


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań dotyczących ustalania asortymentu handlowego. Zadania zawarte

w teście są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

− w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź wpisując X (w przypadku pomyłki, należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci zadania: 2, 5, 6, 9, 17, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 25 minut. Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Włóko wiskozowe należy do włókien:

a) naturalnych, b) sztucznych, c) syntetycznych, d) mineralnych.

2. Do obrotu handlowego wprowadzono plecaki. Wskaż istotę produktu: a) plecak w kolorze niebieskim z dużą ilością kieszeni, b) sakwa oznaczona logo producenta, udzielającego gwarancji, c) torba z uchwytami do noszenia na plecach, d) wór wykonany z kolorowej tkaniny ze sznurem do zawiązania.

3. Mięso mrożone można przechowywać w temperaturze:

a) powyżej – 10 o C, b) powyżej – 15 o C, c) powyżej – 18 o C, d) poniżej –18 o C.

4. Sery dojrzewające podpuszczkowe miękkie pakowane są w opakowania wykonane z: a) tworzywa sztucznego i folii aluminiowej, b) folii aluminiowej i kartonu, c) tworzywa sztucznego i kartonu, d) papieru pergaminowego i folii aluminiowej.

5. Kminek, kolendra i wanilia należą:

a) do tej samej grupy przypraw owocowych, b) do tej samej grupy przypraw nasiennych, c) do tej samej grupy przypraw liściastych, d) do tej samej grupy przypraw korzennych.


6. Polichlorek winylu mięknie pod wpływem temperatury: a) 70–80oC, b) 90–100oC, c) 110–120oC, d) 140–180oC.

7. Charakterystyka warzyw i owoców zawarta w poradnikach kulinarnych:

a) nie znajduje zastosowania w pracy handlowca, b) może być wykorzystana tylko w trakcie degustacji, c) poszerza wiedzę towaroznawczą handlowca, d) znajduje zastosowanie tylko w gospodarstwach domowych.

8. Zapis w instrukcji obsługi: „przed podłączeniem urządzenia do zasilania, należy

sprawdzić, czy dane podane na tabliczce znamionowej odpowiadają parametrom sieci zasilającej” oznacza, że:

a) sprzedawca ma obowiązek sprawdzenia urządzenia przed wydaniem go kupującemu,

b) kupujący ma obowiązek sprawdzić urządzenie w obecności sprzedającego, c) kupujący powinien podłączyć urządzenie tylko do miejskiej sieci energetycznej, d) kupujący powinien podłączyć urządzenie do sieci energetycznej o wskazanych

parametrach.

9. Posługując się Polską Klasyfikacją Wyrobów i Usług w zakresie wyrobów, można ustalić na podstawie grupowania poziomu drugiego:

a) dział gospodarki, b) grupę towarową, c) klasę towarową, d) kategorię towarową.

10. Ustalając warunki przechowywania artykułów spożywczych, należy wziąć pod uwagę:

a) rodzaj produktu, jego właściwości biochemiczne i fizyczne, b) rodzaj opakowania oraz termin przydatności do spożycia, c) sposób transportu oraz kanał dystrybucji towaru spożywczego, d) skład surowcowy oraz przeznaczenie produktu spożywczego.

11. Kontrolując warunki przechowywania artykułów spożywczych szczególną uwagę

powinno się zwracać na: a) poprawność prowadzonej dokumentacji magazynowo-handlowej, b) wymagania higieniczno-sanitarne stawiane placówkom handlowym, c) przygotowanie merytoryczne pracowników do prowadzenia sprzedaży, d) oznaczenia zawarte na opakowaniach artykułów spożywczych.

12. Placówka handlowa ustala asortyment na podstawie:

a) podaży oraz ceny towarów, b) podaży oraz jakości towarów, c) popytu oraz ilości klientów, d) popytu oraz podaży towarów.

13. Przygotowując ekspozycję sprzętu gospodarstwa domowego zgodnie z zasadami

merchandisingu, należy: a) przyciągnąć uwagę, wzbudzić zainteresowanie i potrzebę posiadania oraz decyzję

o zakupie,


b) zlecić przygotowanie ekspozycji towarów plastykowi, aby była estetyczna, zgodna z modą,

c) usytuować ekspozycję w taki sposób, aby przesłoniła ekspozycję konkurencyjnych firm,

d) zainteresować klienta towarem oraz jego substytutem, a także towarami komplementarnymi.

14. Wiedzę o właściwościach artykułów spożywczych można popularyzować najskuteczniej

poprzez: a) ulotki reklamowe, b) interesującą wystawę, c) degustację towarów, d) plakaty reklamowe.

15. Mięso, które w sklepie zostało rozmrożone, powinno być po zakupieniu: a) ponownie zamrożone w temperaturze -18oc i przechowywane miesiąc, b) przechowywane w warunkach chłodniczych przez około 3 dni, c) poddane termicznej obróbce i ewentualnie ponownie schłodzone, d) przeznaczone do spożycia w stanie surowym jako tzw. tatar.

16. Kosmetyki dla niemowląt mogą być wykorzystane:

a) wyłącznie do pielęgnacji niemowląt ze względu na specyficzny skład chemiczny, b) do pielęgnacji każdego, kto nie jest uczulony na składniki chemiczne kosmetyku, c) wyłącznie do pielęgnacji niemowląt i dzieci gdyż producent określa

przeznaczenie, d) wyłącznie do pielęgnacji skóry niemowląt i kobiet, które mają delikatną skórę.

17. Przygotowując szlifierkę kątową do użytkowania, należy przede wszystkim sprawdzić:

a) sposób mocowania tarczy tnącej, osłonę oraz sposób podłączenia urządzenia do prądu,

b) napięcie i natężenie prądu elektrycznego oraz sposób podłączenia urządzenia do prądu,

c) stopień twardości przedmiotu, który będzie podlegał cięciu oraz osłonę szlifierki, d) obudowę szlifierki oraz miejsce pracy ze względu na powstawanie iskier przy

cięci.

18. W fazie spadku popytu na towar powinno się: a) jak najszybciej wprowadzić nowy towar, b) zmienić opakowanie i unowocześnić towar, c) wycofać towar ze sprzedaży, aby nie stracić, d) pozostawić towar bez zmian i resztę wyprzedać.

19. Cena dóbr podstawowych w fazie wprowadzania na rynek powinna być:

a) wysoka, aby przyciągnąć zainteresowanie klientów, b) nieco wyższa niż ceny wyrobów konkurencyjnych, c) niższa niż konkurencyjne towary aby przyciągnąć klientów, d) wyższa aby pokryć koszt wprowadzenia towaru na rynek.

20. W fazie wzrostu sprzedaży przedsiębiorstwo:

a) może zaprzestać reklamowania produktu, gdyż sprzedaż rośnie, b) w dalszym ciągu intensywnie reklamować produkt, c) zmniejszyć ilość i częstotliwość informacji o produkcie, d) zamieszczać oznaczenia promocyjne tylko na opakowaniach.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko..........................................................................................

Ustalanie asortymentu handlowego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punktacja

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d

Razem


6. LITERATURA

1. Blaik P.: Integracja marketingu i logistyki – wybrane problemy. Wydawnictwo Politechniki Opolskiej, Opole 2005

2. Dębski S.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. WSiP, Warszawa 2005 3. Kołożyn-Krajewska D., Sikora T.: Towaroznawstwo żywności. wydanie VI zmienione

WSiP, Warszawa 2004 4. Miller P., Rawdanowicz H.: Towaroznawstwo wyrobów nieżywnościowych. wydanie V

WSiP, Warszawa 2005 5. Nowacka A., Nowacki R.: Podstawy marketingu. Podręcznik. Difin, Warszawa 2004 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 r. w sprawie Polskiej

Klasyfikacji Działalności (PKD). (Dz.U. nr 128, poz. 829, z 1998 r. nr 143, poz. 918 i z 1999 r. nr 92, poz. 1047. z 2001 r. nr 12 poz.93),

7. Parzelska D.: Rynki produktów – Producentów wojna o klienta. http://dd.tradepress. com.pl

8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU). (Dz.U. nr 89, poz. 844)

9. Świderski F.: Towaroznawstwo żywności przetworzonej. SGGW, Warszawa 2003 10. www.klasyfikacje.pl 11. www.mojaenergia.pl 12. www.stat.gov.pl 13. www.wikipedia.org.pl

Documents

Ustalanie asortymentu handlowego 341[03].Z2.02 Poradnik dla ucznia