UNOÅEÑE DRUGIH VRSTA DRVEÕA U HRASTOVE ÅUME SA … · veåtaøko obnavçañe, izbor vrsta drveõa, perspektivne vrste za unoåeñe u hrastove åume sa posebnom namenom INTRODUCTION

JUL–OKTOBAR, 2006. 29

UDK 630*232.1Originalni nauøni rad

UNOÅEÑE DRUGIH VRSTA DRVEÕA U HRASTOVE ÅUME SA POSEBNOM NAMENOM U SRBIJI

VASILIJE ISAJEVMARINA VUKIN VLADAN IVETIÕ

Izvod: U okviru strateåkih ciçeva ureæeña i koriåõeña åuma i åumskih zemçiåta,prioritetni zadatak vezan za ureæivañe i poveõañe åumskih kompleksa koji okruÿujuvelike gradske centre i ostalih åuma sa posebnom namenom, je unoåeñe autohtonih ialohtonih vrsta drveõa i ÿbuña. Veõinu navedenih åuma u centralnim delovima Srbijeøine åume najøeåõih vrsta hrastova; sladuna i cera, i neåto mezofilnije åume hrastakitñaka. Specifiønost staniåta ovih åuma uslovçava izbor vrsta drveõa sa kojima õe sevråiti veåtaøko obnavçañe, u svrhu ispuñeña sloÿenih opåtekorisnih funkcija kojeove åume imaju. To su, pre svega, socijalno-kulturne i ekoloåke funkcije, u zavisnosti odnamene pojedinih åuma. Isto tako, prilikom postavçaña kriterijuma za izbor vrstatreba voditi raøuna i o osnovnim bioekoloåkim karakteristikama predloÿenih vrsta.Kao perspektivne vrste drveõa i ÿbuña, predlaÿu se: atlaski kedar, crni i beli bor, dug-lazija, kitñak i hibridi kitñaka sa meduncem, crveni hrast, bela lipa, gorski javor, sre-brnolisni javor, meøja leska, platan, divça treåña, raåeçka, druge vrste voõkarica irazliøite vrste autohtonog ÿbuña.

Kçuøne reøi: åume sa posebnom namenom, åume sladuna i cera, åume hrasta kitñaka,veåtaøko obnavçañe, izbor vrsta drveõa, perspektivne vrste za unoåeñe u hrastove åumesa posebnom namenom

INTRODUCTION OF OTHER TREE SPECIES IN SPECIAL-PURPOSE OAK FORESTS IN SERBIA

Abstract: Within the strategic aims of forest and forest land management and utilisation, thepriority task of management and increase of forest complexes surrounding major towns andother special-purpose forests, is the introduction of autochthonous and allochthonous tree andshrub species. The majority of the above forests in central parts of Serbia consist of the mostfrequent species of oaks; Hungarian oak and Turkish oak, and somewhat more mesophilousforests consist of sessile oak. The specific sites of these forests condition the selection of treespecies for artificial regeneration, to satisfy the complex multiple benefit functions of theseforests. They are, primarily, the social-cultural and ecological functions, depending on thepurpose of the forest. Also, the criteria for the selection of species should include the basicbioecological characteristics of the proposed species. The proposed prospective species oftrees and shrubs are: Atlas cedar, Austrian pine and Scots pine, Douglas-fir, sessile oak andthe hybrids of sessile oak with pubescent oak, red oak, silver lime, sycamore maple, silverleafmaple, Turkish hazel, plane tree, wild cherry, mahaleb cherry, other species of fruit trees andvarious species of autochthonous shrubs.

Key words: special purpose forests, forests of Hungarian oak and Turkish oak, sessile oak for-ests, artificial regeneration, selection of tree species, prospective species for the introductionin special-purpose oak forests

Dr Vasilije Isajev, red. prof., Marina Vukin, dipl. inÿ., mr Vladan Ivetiõ,asistent, Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu

30 „[UMARSTVO” 3

1. UVOD

U sklopu åirokog pojasa kserotermofilnih i kseromezofilnih hra-stovih åuma centralne åumadijske grede koje se nalaze na staniåtimanajøeåõih vrsta hrastova u Srbiji: cera i sladuna (Quercetum frainetto-ce-rris); i kitñaka (Quercetum montanum), prostiru se i kompleksi åuma saposebnom namenom koje karakteriåe øitav niz izuzetno znaøajnih fun-kcija. To su hidroloåka i vodozaåtitna funkcija, protiveroziona zaå-tita, zaåtita od imisija, klimatska, rekreativno-zdravstvena, sanitar-no-higijenska, zaåtita prirodnih resursa i objekata; i druge opåtekori-sne funkcije (J o v a n o v i õ, B., V u k i õ e v i õ, E., 1983; V e l a å e v i õ,V., Æ o r o v i õ, M., 1998). Ove åume odlikuje primena drugaøijeg gazdin-skog tretmana nego u prioritetno privrednim åumama, kao i øiñenica dase ñihov znatan deo nalazi u blizini velikih urbanih sredina i u privat-nom vlasniåtvu. Upravo zato, ñihovo danaåñe stañe posledica je inten-zivnog negativnog dejstva antropogenih faktora (Æ o r o v i õ, M., I s a-j e v, V., K a d o v i õ, R., 2003). Pored celina na kojima je stañe danas zado-voçavajuõe, prisutne su veõe povråine pod izdanaøkim åumama, povråi-ne zahvaõene intenzivnim degradacionim procesima, kao i potpuno obe-åumçena åumska zemçiåta.

Sve ovo iziskuje potrebu za primenom savremenih silvikulturnih ak-tivnosti, koje podrazumevaju niz kompleksnih postupaka, od proizvodñesemenskog materijala do nege i zaåtite posaæenih biçaka. Uspeh i oprav-danost veåtaøkog obnavçaña zavisi od niza faktora koji prevazilazegranice uske specijalnosti u okviru åumarske struke i nauke. Specifiø-nost ovih radova u åumama sa posebnom namenom nalazi se upravo u poje-dinim posebno znaøajnim, opåtekorisnim funkcijama ovih åuma. Sve ve-õa potreba savremenog øoveka za raznovrsnom psiho-fiziøkom rekreaci-jom u prirodi podrazumeva i oøuvañe i proåireñe povråina pod åumomu kojima õe se u najveõoj meri zadrÿati autohtona vegetacija. Ovo podra-zumeva asortiman vrsta drveõa i ÿbuña koji õe posetiocima i korisni-cima ovih åuma u najboçoj meri doøaravati utisak neusiçenog prirod-nog ambijenta. Meæutim, radi oÿivçavaña pejsaÿa u mañe atraktivnimdelovima, pogotovo u periodu mirovaña vegetacije, i, joå viåe, zbognuÿne potrebe za konverzijom izdanaøkih åuma u visoke, neophodno jeunoåeñe drugih, razliøitih autohtonih i alohtonih vrsta drveõa i åib-ça. Smañeñe estetskih kvaliteta, privlaønosti i percepcije, sa aspektavalorizacije prostora (’active use values’, prema G o l u å i n, M. e t a ll.,2006), kao i neizvesnost opstanka usled postojeõeg zateøenog staña, uka-zuju na potrebu radikalnog unapreæeña sadaåñeg staña åuma sa poseb-nom namenom. Veåtaøkim podizañem åumskih zasada õe se, na osnovu lo-kalnog rejoniraña prostora oko velikih gradova (prigradske åume);vaÿnih, specifiønih objekata (izvori termalnih i mineralnih voda, le-øiliåta i bañe – tzv. bañske åume; manastirske åume; zaåtiõeni objek-ti kulturno-istorijske baåtine; vojni objekti), i zaåtiõenih prirodnihretkosti i antropogeno nastalih botaniøkih vrednosti (V u k i n, M.,2004), u znaøajnom obimu unaprediti postojeõe stañe ovih åuma u Srbiji.Sve ovo treba da se obavça u skladu sa ekoloåkim osnovama potencijalne


vegetacije na datim staniåtima (J o v i õ, N. e t a ll., 1998), pri øemu pra-vilan izbor i predlog vrsta drveõa zavisi od niza primeñenih ekoloå-kih i ekonomskih kriterijuma.

Na osnovu napred izloÿenog u ovom radu biõe predstavçena:- analiza dosadaåñih kriterijuma za izbor unetih vrsta drveõa u

hrastove åume sa posebnom namenom na podruøju Srbije, i- predlog perspektivnih vrsta drveõa i ÿbuña za unoåeñe u hrasto-

ve åume sa posebnom namenom u ciçu unapreæeña ñihovog staña i opåte-korisnih funkcija.

2. MATERIJAL I METOD RADA

Za ovaj rad koriåõeni su noviji podaci iz nauønih i struønih radovaiz oblasti veåtaøkog obnavçaña i podizaña sastojina na podruøju hra-stovih åuma Srbije. Analizom dosadaåñih istraÿivaña i saznaña u ve-zi unoåeña razliøitih autohtonih i alohtonih vrsta drveõa i ÿbuña, upojasu navedenih hrastovih åuma, primeñuju se posebni kriterijumi, iz-vedeni na bazi multidisciplinarnih analiza koje je neophodno primeñi-vati pri izboru vrsta za ovakva staniåta. Posebno je analizirano dosa-daåñe ostvareñe socijalno-kulturne funkcije ovih åuma na osnovu broj-nosti, vitalnosti i ekonomske opravdanosti unetih vrsta.

U istraÿivañima sprovedenim u ovom radu obuhvaõene su kseromezo-filne i kserotermofilne hrastove åume centralne Srbije koje se naovom podruøju nalaze u svom cenoekoloåkom optimumu pa predstavçajunajrasprostrañenije åumske zajednice ovog dela Republike. Istovreme-no, ove åume su u bliÿem okruÿeñu svih velikih urbanih celina srediå-ñe Srbije åto ih øini åumama sa posebnom namenom.

3. REZULTATI ISTRAŸIVAÑA I DISKUSIJA

Geografski poloÿaj, ekoloåki faktori (pre svega, petrografskaheterogenost, brojnost razliøitih biçnih vrsta i translatacioni karak-ter klime na ovom podruøju) i istorijske prilike, uslovili su veliko bo-gatstvo åumskih ekosistema u Srbiji. Hrastove åume u Srbiji bez pokra-jina, svrstane su u dva kompleksa (J o v i õ, N. e t a ll., 1996): komplekskserotermofilnih sladunovo-cerovih åuma i drugih tipova åuma; ikompleks kseromezofilnih kitñakovih, cerovih i grabovih tipovaåuma. U okviru prvog pojasa nalazi se cenoekoloåka grupa åuma sladunacera (Quercion farnetto) na smeæim i lesiviranim zemçiåtima, daçe po-deçena na grupe ekoloåkih jedinica; a u okviru drugog pojasa nalazi secenoekoloåka grupa åuma kitñaka (Quercion petraeae) na razliøitimsmeæim zemçiåtima, takoæe sa nekoliko grupa ekoloåkih jedinica.

Jedna od najvaÿnijih karakteristika hrastovih åuma koje su predmetovih istraÿivaña, je ñihova jednodobnost i visok udeo izdanaøkih åuma.Takoæe, pojava mañe vrednih vrsta drveõa, pratioca hrastovih åuma(grab i dr.), u uslovima prekinutog sklopa usled jaøih zahvata i antropo-genog delovaña, i viåedecenijskog suåeña åuma, stvara razliøite uzgoj-ne i ureæajne probleme, u okviru posebne namene ovih åuma.


U skladu sa novim akcionim programom Evropske unije za zaåtituÿivotne sredine 2001-2010. godine, koji daje posebne ciçeve vezane zazaåtitu prirodnih resursa i biodiverziteta, poçoprivredu, degradacijuzemçiåta i åumarstvo; oøuvañe i unapreæeñe åumskih ekosistema pred-stavça drugi po redu prioritetni strateåki zadatak panevropske eko-loåke politike. U okviru Arhuske konvencije (Arhus, 25. jun 1998) o pri-stupu javnosti informacijama iz oblasti ÿivotne sredine, naglaåava seda redovno odrÿavañe predela (tzv. 'gazdovañe predelom') podrazumeva iusklaæenost svih nuÿnih promena vezanih za socijalne i ekonomskeprocese u druåtvu (M e d a r e v i õ, M., 2006). U kontekstu toga, pridava-ñe veõe vaÿnosti socijalno-kulturnom znaøaju prigradskih åuma i svihdrugih åuma sa posebnom namenom, podrazumeva i stvarañe veõe heteroge-nosti zastupçenih i uneåenih vrsta drveõa (slika 1), øime bi se u veõojmeri realizovale i edukativne i prosvetne funkcije åuma. Time direk-tna intervencija øoveka i stvarañe veåtaøkih åumskih zasada u pojasuhrastovih åuma u Srbiji, podrazumeva koriåõeñe namenskog visokokva-litetnog sadnog materijala poznatog geografskog porekla (T u c o v i õ,A., I s a j e v, V., 1987, 1990; I s a j e v, V. e t a ll., 2002). Ove aktivnosti za-snovane su, pre svega, na saznañima i dostignuõima iz oblasti genetike,oplemeñivaña biçaka, semenarstva, rasadniøarstva i poåumçavaña.Treba naglasiti da je cena podizaña åumskih kultura mnogo veõa negoprirodnih sastojina (V i d a k o v i õ, M., 1970) pa se, zbog veõeg ulagaña, uprivrednim åumama oøekuje i veõa dobit. Situacija u åumama sa poseb-nom namenom daleko je sloÿenija, a probleme oko finansiraña ovakoznaøajnih radova na veåtaøkom obnavçañu i podizañu novih åuma dale-ko je teÿe reåavati na nivou sadaåñeg ekonomskog staña u Republici itrenutne male zainteresovanosti åire druåtvene zajednice. Pri tome,neadekvatan izbor vrsta drveõa utiøe na to da celokupna dobit bude dale-ko maña, a sa bioloåkog, odnosno, åumsko-uzgojnog aspekta takve sastoji-ne su inferiorne, a ponekad øak i potpuno neuspele.

3. 1 Analiza izbora vrsta unetih u hrastove åume sa posebnom namenom na podruøju Srbije

3. 1. 1 Unoåeñe autohtonih i alohtonih øetinarskih vrsta u pojas kseromezofilnih i kserotermofilnih hrastovih åuma

Dosadaåñi kriterijumi za unoåeñe razliøitih vrsta drveõa na sta-niåta hrasta kitñaka, cera i sladuna, polovinom proålog veka, zasniva-ni su u velikoj meri na strategiji ’oøetiñavaña’, pri øemu je odluøujuõifaktor bila cena proizvodñe, u poreæeñu sa liåõarskim sadnicama, jef-tinog sadnog materijala. Rasadniøka proizvodña u Srbiji tog vremena bi-la je orijentisana na samo nekoliko domaõih i stranih øetinarskih vr-sta. Pored toga, lakåa manipulacija i boçi prijem ovih sadnica na tere-nu uticale su na to da su øetinarske sadnice øinile preko 95% ukupnogobima proizvodñe (I s a j e v, V., V u k i n, M., I v e t i õ, V., 2004). Na pr-vom mestu bio je to crni bor (Pinus nigra Arnold), kao termofilna vrstaåirokog areala i vrlo skromnih zahteva prema staniåtu, zatim beli bor


(Pinus sylvestris L.) i smrøa (Picea excelsa DC.), a od introdukovanih vrsta,atlaski kedar (Cedrus atlantica Man.), himalajski kedar (Cedrus deodara G.Don), borovac (Pinus strobus L.), duglazija (Pseudotsuga menziesii (Mirbel)Franco), ariå (Larix decidua Mill.), paøempres (Chamaecyparis lawsonianaParl.), sitkanska smrøa (Picea sitchensis /Bong./ Carr.), Libocedrus decurensTorr ., i druge.

Uzimajuõi u obzir da su prvi radovi na veåtaøkom podizañu øetinar-skih sastojina u Srbiji zapoøeli joå pre Drugog svetskog rata, danas seveliki broj tih povråina nalazi u dobu pune zrelosti, åto pruÿa moguõ-nost potpunijeg sagledavaña opravdanosti ovih aktivnosti. Unoåeñe øe-tinara i veåtaøko podizañe sastojina, u pojasu hrastovih åuma, izvoæenoje nekada u potpunosti isplanirano i u skladu sa svim nauønim sugesti-jama i propisima åumarske struke; a øesto, u nedostatku novca, vremena,prethodnog iskustva, uz razne poteåkoõe vezane za tehniøku realizaciju;mañe uspeåno. Glavna karakteristika åumarske proizvodñe je dug pro-izvodni ciklus koji sa sobom nosi niz neizvesnosti te je danas øesto neo-pravdana kritika viåedecenijskih pokuåaja unoåeña raznih domaõih istranih øetinarskih vrsta na razliøita liåõarska staniåta. U novijimistraÿivañima øesto se konstatuje da su adaptacija i razvoj pojedinihuneåenih vrsta imali neoøekivan tok, usled dejstva razliøitih ekoloå-kih faktora i ñihovih oscilacija. Samo u duÿem vremenskom periodu(tokom trajaña cele ophodñe) moÿe se doõi do sigurnih zakçuøaka koli-ko se, eventualno, pogreåilo ili ne prilikom izbora pojedinih vrsta.

Slika 1. Unoåeñe crnog bora na staniåte cera i krupnolisnog medunca sa crnim jasenom u park-åumi na Oplencu (foto M. Vukin)

Figure 1. Introduction of Austrian pine on the site of Turkish oak and Vergilius's oak with flowering ash in the park-forest on Oplenac (photo M. Vukin)


Åumarski struøñaci treba paÿçivo da analiziraju sadaåñe stañe øeti-narskih kultura jer je ono od posebnog znaøaja, a dobijene rezultate da ko-riste pri buduõim kompleksnim radovima na veåtaøkom podizañu åuma,pogotovo kada su u pitañu øetinarske vrste koje se unose u åume sa poseb-nom namenom.

Crni bor (Pinus nigra Arnold) unoåen je na razliøita hrastova sta-niåta, od kseromezofilnih kitñakovih, cerovih i grabovih tipova åu-ma (najvlaÿnije varijante mezijskih åuma kitñaka i graba Querco- Carpi-netum moesiacum) preko kserotermofilnih åuma sladuna i cera (Querce-tum frainetto-cerris s. l.) na razliøitim smeæim i lesiviranim zemçiåtimado najsuvçih varijanti ovih åuma – åume medunca i crnog jasena (Orno-Quercetum cerris virgilianae) na rendzinama i mul-rankerima na neutral-nim i baziønim stenama (slika 1) i åume hrastova i crnog graba (Hellebo-ro- Osttyi Quercetum) na crnicama na kreøñacima i mul-rankerima na ser-pentinitu. Kserotermne odlike koje su, sa aspekta melioracije i poåum-çavaña, osnovna bioekoloåka karakteristika ove vrste, øine crni borprimarnom pionirskom vrstom (S t i l i n o v i õ, S., 1991., Æ o r o v i õ M.e t a ll., 2004), podesnom za unoåeñe na ekstremna hrastova staniåta nakojima se prostiru i åume sa posebnom namenom. Ova staniåta se nalazena kreøñacima, serpentinitima, peridotitima i serpentinisanim peri-dotitima, pri tome u razliøitim stadijumima degradacije. Treba naglasi-ti da se retko kada pri svim ovim aktivnostima vodilo raøuna o proveni-jenciji semena i sadnog materijala, åto se odrazilo na nejednak prijemsadnica na razliøitim staniåtima. Beli bor (Pinus sylvestris L.) je, za ra-zliku od crnog bora, koriåõen za osnivañe veåtaøkih sastojina u hrasto-vom pojasu na vlaÿnijim i senovitijim staniåtima, na zemçiåtima saneåto lakåim mehaniøkim sastavom (S t i l i n o v i õ, S., 1991; Æ o r o -v i õ M. e t a ll., 2004). Kao i crni bor, ovu vrstu odlikuje brz porast. Poobimu poåumçavaña, bile su zahvaõene mnogo mañe povråine. Smrøa (Pi-cea abies (L.) Karst.) je koriåõena u najmañoj meri za osnivañe åumskihzasada na podruøju istraÿivanih åuma, s obzirom na ñene osnovnebioekoloåke karakteristike (visokoplaninska, mezofilna i sciofilnavrsta). Evidentirana je znatna oåteõenost ñenih sastojina na Avali (T o -m a n i õ, L. e t a ll., 1991) i drugim poåumçenim povråinama koje senalaze u pojasu prouøavanih hrastovih åuma, usled delovaña biotiøkihfaktora (napadi patogene gçive Fomes anosus, usled øega je doålo do mas-ovnog suåeña). Isto tako, treba napomenuti da su od mezofilnijih aloh-tonih vrsta na datim staniåtima koriåõene sitkanska smrøa (Picea sit-chensis /Bong./ Carr.) i borovac (Pinus strobus L.), koje su pokazale razli-øite rezultate, u zavisnosti od tipa konkretnog staniåta (S t o j a n o v -i õ, Ç., 1982; K r s t i õ, M., 2006). Primorski bor (Pinus halepensis Mill.)unoåen je na mañim povråinama u pojasu medunca i grabiõa.

Na osnovu istraÿivaña øetinarskih kultura podignutih na hrasto-vim staniåtima u Åumadiji, naroøito su interesantni rezultati postig-nuti sa atlaskim kedrom (Cedrus atlantica Man.), koji se u datim ekoloå-kim uslovima pokazao kao vrsta koja gradi vrlo stabilne i produktivnekulture (slika 2). Pri tome, ovako podignute veåtaøke sastojine atla-skog kedra imaju izuzetan znaøaj za ispuñavañe svih opåtekorisnih fun-


kcija åuma sa posebnom namenom (B u n u å e v a c, T., J o v a n o v i õ, S.,1967; B u n u å e v a c, T., 1976; S t o j a n o v i õ, Ç., 1982; R a d o v i õ, M.,I s a j e v. V., 1987). Zahvaçujuõi svom åirokom ekoloåkom dijapazonu,ova dragocena øetinarska vrsta pokazuje visok stepen vitalnosti i ÿi-votne energije, ali i veliku otpornost prema svim nepovoçnim kompo-nentama ÿivotne sredine u kojoj se naåla kao introdukovana. Ekoloåkabliskost izmeæu odreæenih komponenti staniåta u centralnoj Srbiji(pre svega, padavinskog reÿima), sa uslovima ñegovih prirodnih staniå-ta na podruøju severne Afrike (Maroko, Alÿir), uticala je na to da seova vrsta, tokom celokupnog perioda od osnivaña ñenih prvih sastojinakod nas pa do danas, pokazala kao vrlo podesna za unoåeñe u pojas ksero-termofilnih i kseromezofilnih hrastovih åuma. Uporeæujuõi bioeko-loåke karakteristike atlaskog kedra i ñegovu adaptivnost na uslovelokalne klime navedenih hrastovih åuma, B u n u å e v a c, T., J o v a n o v-i õ, S. (1967) konstatuju da je atlaski kedar otporniji na snegolome i raz-ne biotiøke faktore od crnog bora, øime postiÿe znatnu prednost prili-kom izbora vrsta za unoåeñe u hrastov pojas, iako predstavça alohtonuvrstu. Isto tako, uspeåno obnavçañe øetina u narednoj vegetaciji, posleekstremno niskih temperatura (ispod -25 oS), koje nisu retkost u regio-nalnom klimatu ovih åuma, omoguõava atlaskom kedru uspeånu egzisten-ciju i perspektivnost na staniåtima cera i sladuna, i mezofilnijimstaniåtima kitñaka, kitñaka i graba, pa i drugih vrsta na naåem po-druøju. Za razliku od atlaskog kedra (Cedrus atlantica Man.), pokuåajiunoåeña himalajskog kedra (Cedrus deodara (D. Don) G. Don) na veõe povr-åine nisu se pokazali kao naroøito uspeåni jer ovu vrstu karakteriåeizraÿenija toploçubivost i slabo podnoåeñe niskih temperatura.Posebne dekorativno-estetske kriterijume prilikom osnivaña veå-taøkih sastojina u hrastovim åumama sa posebnom namenom ispuñava var-ijetet atlaskog kedra - Cedrus atlantica ’Glauca’ (D r a ÿ i õ, D., 1999),zbog naglaåene boje øetina, lepote svog habitusa, oblika i boje strobilai åiåarica (slika 3).

Duglazija (Pseudotsuga menziesii (Mirbel) Franco) predstavça alohtonuøetinarsku vrstu, koja je u proteklih nekoliko decenija øesto primeñi-vana u silvikuturnim zahvatima na mezofilnijim hrastovim staniåtima(kitñak i grab). S obzirom na izuzetno brz porast i ispoçenu veliku var-ijabilnost osnovnih kvantitativnih parametara, konstatovane su raz-like u uspeånosti razvoja pojedinih kultura, s obzirom na koriåõeneprovenijencije (L a v a d i n o v i õ, V., I s a j e v, V., 1994). Kao najpovoç-nija za osnivañe veåtaøkih sastojina na prouøavanom podruøju pokazalase u meåovitim sastojinama sa drugim øetinarima, pogotovo sa belim bo-rom. Pri ovakvoj primeni ove vrste u zoni prigradskih åuma sa naglaåe-no turistiøko-rekreativnom funcijom, dolaze do naroøitog izraÿaja de-korativno-estetske vrednosti ove uspeåno introdukovane vrste. Ariå(Larix decidua Mill.) se, takoæe, koristio za poåumçavaña na mezofilni-jim hrastovim staniåtima, u meåovitim kulturama sa drugim, sciofil-nim øetinarskim vrstama, a naroøito je naglaåena dekorativnost ñego-vih meåovitih sastojina sa liåõarskim vrstama (lipa, npr.).


Slika 2. Proletñi aspekt veå-taøke sastojine atlaskog kedra

na staniåtu sladuna i cera u kompleksu prigradskih åuma: ’Stepin Gaj’ i na Kosmaju, sa

primeåanim uneåenim i samo-niklim vrstama (foto M.

Vukin)

Figure 2. Spring aspect of artifi-cial stands Atlas cedar on the

site of Hungarian oak and Turk-ish oak in the complex of subur-ban forests: 'Stepin Gaj' and on

Kosmaj, with admixed intro-duced and native species (photo

M. Vukin)

Slika 3. Parcijalna introdukcija atlaskog kedra (Cedrus atlantica Man.) i vari-jeteta Cedrus atlantica ’Glauca’, Koåutñak (foto M. Vukin)

Figure 3. Partial introduction of Atlas cedar (Cedrus atlantica Man.) and the variety Cedrus atlantica 'Glauca', Koåutnjak


3. 1. 2 Unoåeñe autohtonih i alohtonih liåõarskih vrsta u pojas kseromezofilnih i kserotermofilnih hrastovih åuma

U znatno mañoj meri, u pojasu hrastovih åuma sa posebnom namenom,osnivane su u prethodnom periodu veåtaøke sastojine liåõara (slika 4).Znaøaj unoåeña razliøitih domaõih i stranih liåõarskih vrsta upravose ogleda u specifiønosti i viåeznaønosti opåtekorisnih funkcijakoje ove åume vråe. U dosadaåñim aktivnostima na istraÿivanom po-druøju najøeåõe su unoåeni kitñak (Quercus petraea (Mattuschka) Liebl.),crveni hrast (Quercus borealis Michx f.), javor (Acer pseudoplatanus L.),mleø (Acer platanoides L.), srebrnolisni javor (Acer dasycarpum Ehrh.),bagrem (Robinia pseudoacacia L.), platan (Platanus acerifolia (Ait.) Willd.),meøja leska (Corylus colurna L.), crni jasen (Fraxinus ornus L.), grab (Carpi-nus betulus L.), mnogo reæe bela lipa (Tilia argentea Desf.), divçi kesten(Aesculus hippocastanum L.), divça treåña (Prunus avium L.), brekiña(Sorbus torminalis (L.) Crantz), orah (Juglans regia L.) i neke druge voõka-rice, øija je vrednost, u åumama sa posebnom namenom, viåestruka.

Unoåeñe kitñaka (Quercus petraea (Mattuschka) Liebl.), kao edifika-torske vrste potencijalne vegetacije, bilo je u skladu sa nastojañem da seunose, prvenstveno, vredne autohtone vrste (I s a j e v, V., I v e t i õ, V.,V u k i n, M., 2005). Sa navedenom vrstom, najadekvatnije su podizani zasa-di u pojasu kseromezofilnih hrastovih åuma. Na ekstremno suvimzemçiåtima, od liåõara, uspeåno su osnivane sastojine cera, a na Avalije podignuta sastojina transilvanskog kitñaka (Quercus polycarpa Schur.),koji predstavça kserofilniju vrstu od kitñaka, a podesan je za zemçiå-ta obrazovana na silikatnim geoloåkim podlogama (kao i Daleåampijevili balkanski kitñak (Quercus daleschampii Ten.). Time se podiÿe vred-nost hrastovih åuma sa posebnom namenom, pre svega, u smisluispuñavaña zaåtitne, rekreativne i edukativne funkcije prigradskihåuma. Umesto veåtaøki stvorenih park-åuma i simuliranih detaça pr-irodnih pejsaÿa u neposrednom okruÿeñu velikih urbanih centara, po-tencirañem autentiønog prirodnog ambijenta hrastovih åuma, sa svimbogatstvom samoniklih liåõarskih vrsta drveõa i ÿbuña, korisnicimaovih åuma doøaravaju se utisci neusiçene prirode (B u n u å e v a c, T.,1976). Istovremeno, ovakva vegetacija, u najveõoj meri, pruÿa moguõnostiza ispuñeñe i svih ostalih opåtekorisnih funkcija koje, kao prioritet-ne, imaju åume sa posebnom namenom. Veåtaøki podignute sastojine cera(Quercus cerris L.) predstavçaju, takoæe, uspeånu rekonstrukciju sastoji-na autohtonih vrsta na ekstremno kserotermofilnim staniåtima (T o-m a n i õ, L. e t . a ll., 1991), pogotovo åto u ñima nije zabeleÿeno suåeñe,za razliku od kitñakovih sastojina.

Crveni hrast (Quercus borealis Misch. f.) pokazao je izuzetne rezultatena kseromezofilnim i kserotermofilnim hrastovim staniåtima (slika5). To je vrsta koja boçe podnosi aridnost od kitñaka, i ima mañe zahte-ve u pogledu plodnosti zemçiåta. Lako se prilagoæava razliøitim kli-matskim prilikama, i dobro podnosi niske temperature. Znaøajno je na-


pomenuti da razliøiti ekotipovi crvenog hrasta pokazuju i razliøiterezultate u dostignutim kvantitativnim parametrima (pre svega, u vi-sinskom prirastu). Najøeåõe upotrebçavan varijetet crvenog hrasta kodnas je sa krupnim ÿirovima; (Quercus borealis var. maxima Ashe). Izuzetnadekorativnost, velika vitalnost i otpornost na åtetoøine, suåu, mraz,vetrolome i snegolome øine ovu vrstu vrlo pogodnom za unoåeñe u åumesa posebnom namenom u hrastovom pojasu.

3. 2 Predlog izbora vrsta drveõa i ÿbuña za unoåeñe u kseromezofilne i kserotermofilne hrastove åume sa posebnom namenom

Na osnovu prouøavaña publikovanih rezultata istraÿivaña tokomprethodnog perioda, vezanih za unoåeñe razliøitih vrsta drveõa u hra-stove åume sa posebnom namenom, kao i podizañe i negovañe veåtaøkihsastojina koje se nalaze na staniåtima najøeåõih vrsta hrastova u Srbi-ji, smatra se da se dosadaåñi vaÿeõi kriterijumi prilikom izbora vrstamoraju u izvesnoj meri korigovati i proåiriti. Naglaåena potreba zaispuñeñem svih ostalih opåtekorisnih funkcija koje ove åume imaju, zarazliku od privrednih hrastovih åuma, usmerava ovaj izbor na osnovneintegralne komponente koje øine adekvatan i uspeåan izbor drugih aut-ohtonih i alohtonih vrsta drveõa i åibça pri unoåeñu na data staniå-ta:

1. ekoloåki uslovi pojedinih staniåta na kojima se nalaze hrastoveåume sa posebnom namenom i ñihovo sastojinsko stañe;

2. bioekoloåke karakteristike predloÿenih vrsta;3. ciç gazdovaña u datim åumama.Prema K r s t i õ, M. (2006), treba napuåtati tradicionalne, øesto

radikalne izmene potencijalnih åumskih ekosistema i na najmañe oøuva-nim staniåtima forsirati autohtone edifikatorske vrste (kitñak namezofilnijim, cer na kserofilnijim, a sladun na joå suvçim staniåti-ma, sa silikatnom geoloåkom podlogom, jer je kserotermniji od prve dvevrste). Kao ograniøavajuõi faktor za unoåeñe sladuna je pojava serpen-tinskih geoloåkih podloga poåto je ova vrlo vredna vrsta hrasta, inaøeugroÿena od cera koji se pokazao biloåki jaøim, tipiøna serpentino-fobna vrsta. U ovim situacijama, sladun treba zameniti Daleåampijevimi transilvanskim kitñakom. Medunac (Quercus pubescens Willd.) i krup-nolisni medunac (Quercus virgiliana Ten.) preporuøuju se za najsuvçe vari-jante. Isto tako, u novije vreme koriste se hibridi kitñaka sa meduncem,koji se naroøito preporuøuju za suvça hrastova staniåta.

Na krajñe degradiranim staniåtima treba unositi pionirske vrste –crni bor, uglavnom na serpentinitima, kreøñacima i ostalim baziønimstenama, s tim da se veõa paÿña obrati na provenijencije; na distriønimsmeæim zemçiåtima i rankerima beli bor; na eutriønim smeæim zem-çiåtima crni jasen, belu lipu, kopriviõ, brekiñu i cer. Uz navedeneglavne vrste treba unositi odgovarajuõe, mañe ili viåe kserotermneprateõe ÿbunaste vrste, koje imaju zaåtitnu i dekorativnu-estetsku fun-kciju (tabela 1). Brojnost autohtonog ÿbuña na åumskim meæama i ivi-cama progala svetloçubivih hrastovih åuma, danas predstavça izuzetno


Tabela 1 - Predlog perpsektivnih vrsta drveõa i ÿbuña za unoåeñe u kseromezofilne i kserotermofilne hrastove åume sa posebnom namenom

Table1 - Proposed prospective tree and shrub species for the introduction


floristiøko bogatstvo, u sklopu ispuñavaña opåtekorisnih funkcijaovih åuma. Poÿeçno je ove vrste ostavçati u åto veõem broju jer one, po-red estetskog i edukativnog znaøaja, imaju i vaÿnu zaåtitnu i meliora-tivnu ulogu na degradiranim staniåtima. Smena razliøitih fenofazaovog dela dendroflore daje ÿivopisan i tipiøan izgled pejsaÿima, a naveliki ekoloåki znaøaj meæa, åumaraka i ÿivih ograda na podruøju Åu-madije (koje se, usled savremenih zahteva, danas uniåtavaju u velikojmeri) ukazivao je B u n u å e v a c, T. (1976).

Od autohtonih øetinarskih vrsta, treba naglasiti da nije iskçuøivodaçe koriåõeñe smrøe, sitkanske smrøe i borovca u hrastovom pojasu, namañim povråinama, i to na severnim ekspozicijama i u dolinama i kot-linama (uzimajuõi u obzir veliku kupiranost terena koja karakteriåepojavu kseromezofilnih hrastovih åuma).

Od alohtonih vrsta, na prouøavanim staniåtima treba naroøito fa-vorizovati atlaski kedar (pogotovo na kserofilnijim varijantama jer jeu vlaÿnijim uslovima osetçiv na mrazeve) i crveni hrast. Ove su vrste,pored svih svojih ekonomskih, tehniøkih, meliorativnih i zaåtitnih ka-rakteristika, na datim staniåtima pokazale izuzetan dekorativno-estetski znaøaj, i u daçim radovima na poåumçavañu sa introdukovanimvrstama i egzotama, zauzimaju posebno mesto.

Prilikom unoåeña tzv. invazivnih vrsta (V e s e l i n o v i õ, M. 1990;P a ñ k o v i õ, B. e t a ll., 2006) – bagrem, bela lipa, i ostale, treba bitinaroøito oprezan, i koristiti ih za ekstremna degradirana, uglavnom,suvça staniåta.

U sklopu kompleksnih funkcija koje ove åume treba da ispuñavaju(turistiøko-rekreativne, i ostale), potrebno je voditi raøuna o postoja-ñu dovoçnog broja øistina i progala, koje bi se inaøe u privrednim åu-mama poåumçavale.

Moguõe je kombinovati vrste senki i svetlosti, ukoliko svetloçu-bive vrste brÿe rastu ili su ñihove sadnice starije (øime åtite osetçi-vije senoçubive vrste). Ovime se stvaraju viåespratne i raznodobne veå-taøke sastojine, åto obogaõuje vizure u prostoru, a na degradiranim sta-niåtima ovakve sastojine imaju i znatan zaåtitni znaøaj. Isto tako, tre-ba kombinovati vrste razliøitih bioekoloåkih svojstava, razliøitogporasta i otpornosti prema raznim åtetnim uticajima, razliøite gusti-ne krune itd.

4. ZAKÇUØCI

Hrastove åume sa posebnom namenom obuhvataju, svojim najveõim de-lom, åumske komplekse oko najveõih gradskih sredina centralne Srbije.S obzirom na niz posebnih namena koje ih karakteriåu, u ovim åumama sepodrazumeva preorijentacija sa privrednih (ekonomskih) funkcija naostale opåtekorisne funkcije koje postaju prioritetne. U skladu sa na-vedenim, kao i na osnovu analize dosadaåñeg izbora autohtonih i alohto-nih vrsta drveõa od kojih se osnivaju veåtaøke sastojine na staniåtimaprouøavanih åuma, moÿe se zakçuøiti da je:


Slika 4 - Veåtaøki podignute sasto-jine meøje leske i mleøa na staniåtu sladuna i cera u kompleksu prigrad-

skih åuma “Stepin Gaj”(foto M. Vukin)

Figure 4. Artificially established stands of Turkish hazel and Norway maple on the site

of Hungarian oak and Turkish oak in the complex of suburban forests 'Stepin Gaj'

(photo M. Vukin)

Slika 5 - Semenska sastojina crvenog hrasta u Koåutñaku (foto D. Isajev)Figure 5 - Seed stand of red oak in Košutnjak (photo D. Isajev)


stañe hrastovih åuma sa posebnom namenom danas, u znatnoj meri,nezadovoçavajuõe, usled sveprisutnih procesa degradacije, kakoåuma u drÿavnoj svojini, tako i najveõeg dela privatnih åuma;iz navedenih razloga, kao i zbog specifiønosti poloÿaja, namene iprioriteta konkretnih opåtekorisnih funkcija, potrebno je izvo-diti intenzivna podizaña veåtaøkih sastojina u okviru kojih õe sena razliøita kseromezofilna i kserotermofilna staniåta unosi-ti predloÿene domaõe i strane vrste drveõa i ÿbuña;kriterijumi za izbor vrsta drveõa i ÿbuña za gore navedene silvi-kulturne radove zasnivaju se na sledeõem:- ekoloåke karakteristike konkretnih staniåta na kojima se nala-

ze hrastove åume sa posebnom namenom i ñihovo sastojinsko sta-ñe;

- bioekoloåke karakteristike predloÿenih vrsta (osnovni ele-menti rasta, otpornost prema raznim bolestima, moguõnost adap-tacije na postojeõe staniåne uslove, vizuelno-estetski utisak,sveukupna funkcionalnost);

- prioritetne funkcije åuma sa posebnom namenom (rekreativno-zdravstvena, sanitarno-higijenska, hidroloåka i vodozaåtitnafunkcija, zaåtita prirodnih resursa i objekata, zaåtita od imi-sija, klimatska i druge opåtekorisne funkcije);

potrebno je voditi raøuna o izvesnim korekcijama vezanim za izborvrsta drveõa i ÿbuña, u skladu sa novijim rezultatima istraÿiva-ña sprovedenim u navedenim åumama, pri øemu se preporuøuju per-spektivne vrste:- teÿiti rekonstrukciji osnovnih tipova åumskih zajednica na da-

tim staniåtima, na osnovu detaçnih projekata u okviru kojih õese evidentirati edifikatorske vrste potencijalne vegetacije;

- øetinarske vrste unositi u svrhu melioracije ekstremno degradi-ranih hrastovih staniåta (crni bor, beli bor, atlaski kedar), op-lemeñivaña pejsaÿa i ispuñeña dekorativno-estetskih, turi-stiøko-rekreativnih i ostalih funkcija åuma (atlaski kedar iñegov varijetet Cedrus atlantica ’Glauca’, borovac, duglazija);

- stvarati meåovite øetinaske kulture sa liåõarima (oplemeñi-vañe pejsaÿa i vizura, smañeñe opasnosti od poÿara, i drugo);

- od introdukovanih liåõara, favorizovati crveni hrast, kao vr-stu brzog porasta, otpornu na razliøite biotiøke i abiotiøkefaktore i izuzetne dekorativnosti i vitalnosti;

- nastojati sa obimnijim unoåeñem sledeõih liåõara: na mezofil-nijim hrastovim staniåtima; kitñak, grab, mleø, crveni hrast; nasuvçim i ekstremno suvim staniåtima; Daleåampijev i transil-vanski kitñak, sladun, cer, sitnolisni i krupnolisni medunac,crveni hrast, meøja leska, bela lipa, bagrem, pri øemu treba vodi-ti raøuna o invazivnosti pojedinih vrsta;

- parcijalnom introdukcijom plemenitih liåõara (hrastovi, javo-ri, crni jasen), nekih egzota i raznovrsnih autohtonih ÿbunastihvrsta (dren, glogovi, kurike, udike, divça ruÿa, kostrika, zova)obogatiti biçni fond i stvarati åto ÿivçe ’mikropejsaÿe’ pri


øemu se istovremeno vråi i melioracija zemçiåta i zaåtitnauloga hrastovih åuma sa posebnom namenom (akumulacije i otica-ñe voda, reÿim infiltracije, zaåtita od imisija, vetrozaåtit-ni pojasevi itd.).

LITERATURA

B u n u å e v a c, T., J o v a n o v i õ, S. (1967): Atlaski kedar (Cedrus atlantica Man.) nastaniåtu cera sa sladunom (Quercetum confertae-cerris) u Srbiji. Zbornik Insti-tuta za åumarstvo i drvnu industriju, kñiga VII. Beograd.

B u n u å e v a c, T. (1976): Åumski fond teritorije Beograda i poblemi ñegovogkoriåõeña u rekreacione i turistiøke svrhe. Åumarstvo br. 6. Beograd. str. 27-41.

V e l a å e v i õ, V., Æ o r o v i õ, M. (1998): Uticaj åumskih ekosistema na ÿivotnu sre-dinu. Åumarski fakultet u Beogradu. Beograd – Novi Sad.

V e s e l i n o v i õ, M. (1990): Bela lipa (Tilia tomentosa Moench.) kao vrsta pogodna zapoåumçavañe. Savetovañe: Savremene metode poåumçavaña, nege i zaåtite uoøuvañu i proåireñu åumskog fonda Srbije. Zbornik radova, Aranæelovac. str.426–429.

V i d a k o v i õ, M. (1970): Neke sugestije za oplemeñivañe åumskog drveõa u nas.Åumarstvo br. 5 – 6. Beograd. str. 13-19.

V u k i n, M. (2004): Rekonstrukcija i revitalizacija arboretuma Åumarskog fakul-teta u Beogradu. Åumarstvo br. 1-2., Beograd. str. 117-128.

G o l u å i n, M., M u n i t l a k – I v a n o v i õ, O., V r a ñ e å, S. (2006): Procena eko-nomske vrednosti rekreativne sredine. Monografija ’Zaåtita ÿivotne sre-dine gradova i prigradskih naseça’. Ekoloåki pokret grada Novog Sada. NoviSad. str. 241-246.

D r a ÿ i õ, D. (1999): ’Baba Velka’ - stañe vegetacije i moguõnosti koriåõeña zarekreaciju. Åumarstvo br. 3. Beograd. str. 41-54.

Æ o r o v i õ, M., I s a j e v, V., K a d o v i õ, R. (2003): Sistemi antierozionog poåumça-vaña i zatravñivaña. Grafomark - Baña Luka.

I s a j e v, V., T u c o v i õ, A., M a t a r u g a, M. (1998): Unapreæeñe tehnologije poåum-çavaña degradiranih staniåta. Savetovañe ’Neki problemi åuma i voda imoguõa reåeña’. JP Srbijaåume, Beograd.

I s a j e v , V., T u c o v i õ, A., M a t a r u g a, M. (2000): Kçuøne etape u procesu proiz-vodñe namenskog sadnog materijala. Glasnik Åumarskog fakulteta br. 82.Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.

I s a j e v, V., M a t a r u g a, M., B a l o t i õ, P., I v e t i õ, V. (2002): Namenska proiz-vodña i unapreæivañe tehnoloåkog procesa proizvodñe sadnog materijala.Åuma no. 1. DIT, Republika Srpska, Baña Luka.

I s a j e v, V., V u k i n, M., I v e t i õ, V. (2004): Unoåeñe øetinara u izdanaøke bukoveåume u Srbiji. Åumarstvo br. 3, Beograd. str. 63-75.

I s a j e v, V., I v e t i õ, V., V u k i n, M. (2005): Veåtaøko obnavçañe åuma hrasta kit-ñaka. Åumarstvo br. 3. str. 37-53.

J ov a n o v i õ, B., V u k i õ e v i õ, E. (1984): Polivalentna funkcija zelenila i karteprirodne potencijalne vegetacije urbanizovanih sredina. Åumarstvo br. 5-6.Beograd. str. 51-57.

J o v i õ, N., T o m i õ, Z., J o v i õ, D. (1996): Tipologija åuma. Åumarski fakultetUniverziteta u Beogradu, II izdañe, Beograd.


J o v i õ, N., T o m i õ, Z., B u r l i c a, Ø., J o v a n o v i õ, B., J o v i õ, D., G r b i õ, P., Jo v i õ, P., J o v k o v i õ, R. (1998): Ekoloåke osnove za poåumçavañe neobraslihåumskih povråina srediåñe Srbije. Monografija zaåtite i unapreæivañaÿivotne sredine, Åumarski fakultet u Beogradu, Beograd. str. 1-136.

K r s t i õ, M. (2006): Gajeñe åuma – Konverzija, melioracija i veåtaøko obnavçañe.Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Beograd.

L a v a d i n o v i õ, V., I s a j e v, V. (1994): Fenotipsko-fizioloåka varijabilnost 29provenijencija duglazije (Pseudotsuga taxifolia Britt.) u test kulturama. Kñigaapstrakata. Prvi kongres genetiøara – Vrñaøka Baña.

M e d a r e v i õ, M. (2006): Plan uveõaña åumovitosti Srbije – osnovni uslovi za rea-lizaciju. Savetovañe 'Poåumçavañe u ciçu realizacije prostornog plana irazvoja poçoprivrede, åumarstva i vodoprivrede Republike Srbije'. Zbornikradova. UÅIT Beograd. Novi Sad. str. 3-17.

P a ñ k o v i õ, B., P u z o v i õ, S., S a b a d o å, K., K i å, A., S t o j å i õ, V., P i l, N.(2006): Znaøaj poåumçavaña i åumskih zasada u zaåtiti prirode. Savetovañe'Poåumçavañe u ciçu realizacije prostornog plana i razvoja poçoprivrede,åumarstva i vodoprivrede Republike Srbije'. Zbornik radova. UÅIT Beograd.Novi Sad. str. 69-78.

R a d o v i õ, M., I s a j e v. V. (1987): Moguõnosti primene masovne i individualneselekcije u kulturama kedra na Avali. Åumarstvo br. 3. Beograd. str. 17-26.

S t i l i n o v i õ, S. (1991): Poåumçavañe. Nauøna kñiga. Beograd. str. 203-245. S t o j a n o v i õ, Ç. (1982): Istraÿivañe najpovoçnijih mera nege nekih kultura

øetinara podignutih na staniåtu Quercetum frainetto-cerris Rud. u park åumiTitov Gaj. Glasnik Åumarskog fakulteta br. 59, serija S ’Pejzaÿna arhitektura’.Beograd.

T o m a n i õ, L., B a n k o v i õ, S., M e d a r e v i õ, M., S e k u l i õ, S., M i l o å e v i õ,R. (1991): Istraÿivaña kultura smrøe na Kopaoniku, Jastrepcu, Avali i Torniø-koj Bobiji. Savetovañe: Savremene metode poåumçavaña, nege i zaåtite u oøu-vañu i proåireñu åumskog fonda Srbije. Zbornik radova, Aranæelovac. str.172–178.

T o m a n i õ, L., M e d a r e v i õ, M., S e k u l i õ, S., M i l o å e v i õ, R. (1991): Istra-ÿivaña kultura cera na Avali. Savetovañe: Savremene metode poåumçavaña,nege i zaåtite u oøuvañu i proåireñu åumskog fonda Srbije. Zbornik radova,Aranæelovac. str. 206–209.

T u c o v i õ, A., I s a j e v, V. (1987): Rejonizacija upotrebe åumskog semena iz doma-õih izvora i uvoza s obzirom na ekoloåke karakteristike regiona. ’Unapreæi-vañe åuma i åumarstva regiona Titovo Uÿice–rezultati istraÿivaña uperiodu 1980/85.’. Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu. Beograd.

T u c o v i õ, A., I s a j e v, V. (1990): Oplemeñivañe semena i sadnog materijala ipoåumçavañe. Savetovañe: Savremene metode poåumçavaña, nege i zaåtite uoøuvañu i proåireñu åumskog fonda Srbije. Zbornik radova, Aranæelovac. str.72–81.


INTRODUCTION OF OTHER TREE SPECIES IN SPECIAL PURPOSE OAK FORESTS IN SERBIA

Vasilije IsajevMarina Vukin Vladan Ivetiõ

Summary

Special-purpose oak forests cover, by their greatest part, the forest complexes surrounding themajor towns of central Serbia. Considering a series of their special purposes, these forests are subjectto a transformation from the economic function to other multiple benefit functions which become thepriority. Pursuant to the above, and based on the analysis of the previous selection of autochthonousand allochthonous tree species for the establishment of artificial stands on the sites of the study for-ests, it can be concluded that the criteria for the selection of tree and shrub species for the above silvi-cultural works should be based on the data on the:

- ecological characteristics of the concrete sites of special-purpose oak forests and their standstate;

- bioecological characteristics of the proposed species (basic elements of growth, resistance todiseases, ability of adaptation to the existing site conditions, visual-aesthetic impression, overall func-tionality;

- the priority function of special-purpose forests (recreation-health, sanitation-hygienic, hydro-logical and water protection function, protection of natural resources and features, protection ofimmissions, climate and other multiple benefit functions). Based on the analyses of the results ofintroduction of other species trees in special-purpose oak forests, the proposed prospective speciesare: Atlas cedar, Austrian pine and Scots pine, Douglas-fir, sessile oak and the hybrids of sessile oakwith pubescent oak, red oak, silver lime, sycamore maple, silverleaf maple, Turkish hazel, plane tree,wild cherry, mahaleb cherry, other species of fruit trees and various species of autochthonous shrubs.


Documents

UNOÅEÑE DRUGIH VRSTA DRVEÕA U HRASTOVE ÅUME SA … · veåtaøko obnavçañe, izbor vrsta drveõa, perspektivne vrste za unoåeñe u hrastove åume sa posebnom namenom INTRODUCTION