UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE · Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar ndonjëherë para një institucioni

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

PROGRAMI I DOKTORATURЁS

D I S E R T A C I O N

INTEGRIMI I JETIMËVE NË

SHOQËRINË SHQIPTARE

Paraqitur në kërkim të gradës shkencore

“Doktor”

nga

Msc. ORNEDA GEGA

Udhëhequr nga :

PROF. DR. EDMOND DRAGOTI

TIRANË 2016

Disertacion

Integrimi i jetimëve në shoqërinë shqiptare

Orneda Gega

2

DEKLARATË STATUORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është

prezantuar ndonjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i

tëri ose pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë

person tjetër përveç rasteve të cituara dhe referuara.

E drejtë e autorit © 2016. Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit

Disertacion


Orneda Gega

3

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

PROGRAMI I DOKTORATURЁS

DISERTACION

I paraqitur nga

ORNEDA GEGA (MSc.)

për marrjen e gradës shkencore “DOKTOR”

TEMA

INTEGRIMI I JETIMËVE NË SHOQËRINË

SHQIPTARE

SPECIALITETI: PUNA SOCIALE

UDHËHEQËS SHKENCOR: Prof. Dr. EDMOND DRAGOTI

Mbrohet më datë ____/_____/ ______ para jurisë:

1._____________________________________Kryetar/e

2._____________________________________Anëtar/e (oponent/e)

3._____________________________________Anëtar/e (oponent/e)

4._____________________________________Anëtar/e

5._____________________________________Anëtar/e

Disertacion


Orneda Gega

4

P Ë R M B A J T J A Faqe

Mirënjohje....................................................................................................................... 8

Lista e Tabelave............................................................................................................... 9

Lista e Grafikëve.............................................................................................................. 10

Lista e Shtojcave............................................................................................................ 11

Lista e Figurave................................................................................................................ 12

Shkurtesa.......................................................................................................................... 13

Abstarkti .......................................................................................................................... 14

i. HYRJE

1. Paraqitje e përgjithshme....................................................................................... 16

2. Sfondi i studimit................................................................................................... 17

3. Parashtrimi i problemit......................................................................................... 26

4. Qëllimi dhe objektivat e studimit......................................................................... 26

5. Pyetjet kërkimore................................................................................................. 27

6. Përkufizime të termave........................................................................................ 27

7. Rëndësia e studimit.............................................................................................. 30

8. Kufizimet.............................................................................................................. 31

9. Struktura e punimit............................................................................................... 32

ii. KAPITULLI I : SHQYRTIMI I LITERATURËS SË FUSHËS

DHE TË ÇËSHTJES

1. Historiku i jetimoreve në Shqipëri……………………..………………………. 34

1.1 Jetimoret në perjudhën 1912 deri 1990.................................................... 34

1.2 Jetimoret në perjudhën 1990 e deri në ditët e sotme................................ 50

2. Kuadri ligjor i brëndshëm dhe ndërkombëtar për të drejtat e jetimëve në

Shqipëri................................................................................................................ 57

2.1 Kushtetuta, si burimi parësor i së drejtës................................................. 57

2.2 Marëveshjet Ndëkombëtare të Ratifikuara që kanë në fokus mbrojtjen e

të drejtave të jetimëve.............................................................................. 57

2.3 Ligjet, një tjetër burim i së drejtës……..…………….……………….… 61

2.4 Aktet nënligjore………………………………….……………………… 63

3. Teoritë bazë mbi të cilat mbështet hulumtimi..................................................... 66

3.1. Socializimi.................................................................................................. 66

3.2. Disa koncepte themelore me të cilat lidhet socializmi.............................. 67

3.3. Risocializimi………................................................................................. 70

Disertacion


Orneda Gega

5

3.4. Agjentët e socializmit…………………………………………………… 71

3.4.1 Familja........................................................................................... 72

3.4.2 Media............................................................................................ 72

3.4.3 Kolegët/Bashkëmoshatarët.............................................................. 72

a) 3.4.4 Feja ................................................................................................ 73

b) 3.4.4 Sporti............................................................................................... 73

c) 3.4.5 Shkollat........................................................................................... 73

d) 4. Socializimi në grup............................................................................................ 73

5. Pasojat e socializmit........................................................................................... 76

6. Socializimi si kontroll social.............................................................................. 77

7. Trajtimi Ekologjik.............................................................................................. 77

8. Pasojat psiko-sociale të fëmijëve që nuk kanë përvojë të jetës familjare

përkundrejt fëmijëve me përvojë familjare..................................................... 83

9. Fëmijët e institucionalizuar përkundrejt atyre që jetojnë në familje................. 85

10. Zhvillimi i aftësive........................................................................................... 87

10.1. Zhvillimi i aftësive Sociale

10.2. Zhvillimi i aftësive Morale

10.3. Zhvillimi i aftësive Emocionale

10.4. Zhvillimi i aftësive Njohëse

iii. KAPITULLI II: METODOLOGJIA

1. Kuadri hulumtues ......................................................................................... 93

2. Metoda kërkimore e përdorur.............................................................................. 93

2.1. Arsyet e përzgjedhjes së metodës kërkimore cilësore…………………….. 95

3. Historiku i kërkimit (përshkrimi i fazave të kërkimit)......................................... 96

4. Popullata e studimit dhe kampioni i përzgjedhur................................................ 98

4.1.1 Kriteret për përzgjedhjen e kampionit të parë, jetimëve ...........…………. 102

4.1.2. Kriteret për përzgjedhjen e kampionit të dytë, personave kyç…………... 103

4.1.3. Kriteret për përzgjedhjen e kampionit të tretë, punonjësve në institucione …… 103

5. Hartimi i instrumentave të kërkimit.................................................................... 104

6. Të dhëna të përgjithshme demografike e sociale për pjesmarrësit në studim…… 105

7. Strategjia e përpunimit të të dhënave…………………………………………… 106

7.1. Ndërtimi i udhëzuesit të thelluar gjysmë të strukturuar i intervistës………. 106

Disertacion


Orneda Gega

6

iv. KAPITULLI III: ANALIZA E TË DHËNAVE

1. Rëndësia e procesit të integrimit të jetimëve në shoqërinë shqiptare sipas

këndvështrimit të punonjësve që punojnë në këto institucione si dhe

politikbërësve.......................................................................................................

112

2. Analiza e intervistave të realizuara me jetimët të cilët jetojnë në institucionet

rezidenciale…………………………………………………………………….. 114

2.1. Perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë e jetimëve për të tashmen………... 114

2.1.1. Përmbushja e nevojave të fëmijëve pa kujdes prindëror në mjedisin ku

ata jetojnë parë nga:

2.1.1.1 Këndvështrimi i fëmijëve pa kujdes prindëror, punonjësit dhe

politkbërësit……………………………………………………… 114

2.1.2 Proçesi i socializimit në institucionet rezidenciale për fëmijët pa kujdes

prindëror…………………………………………………………………… 117

2.1.3. Aftësitë që u mësohen fëmijëve nga punonjësit e institucioneve në

mënyrë që ata ta kenë më të lehtë që të integrohen në të ardhmen ………. 119

2.1.3.1.Të mësuarit e aftësive sociale

2.1.3.1.1 Roli që mund të luajnë punonjësit që punojnë në

institucione në mënyrë që tu mësojnë jetimëve aftësi

sociale....................................................................................

121

2.1.3.1.2. Fëmijët pa kujdes prindëror në institucionet rezidenciale

duke përdorur aftësi sociale……………………………….. 122

2.1.3.1.3. Pozicionet familjare në institucionet e përkujdesit. Sa

ndihmojnë ato në proçesin e socializimit?............................. 123

2.1.3.2.Të mësuarit e aftësive morale

2.1.3.2.1. Roli që mund të luajnë punonjësit që punojnë në


morale....................................................................................

123


duke përdorur aftësi morale................................................... 124

2.1.3.3. Të mësuarit e aftësive njohëse 125



njohëse....................................................................................

126


duke përdorur aftësi njohëse….............................................. 126

2.1.3.4.Të mësuarit e aftësive emocionale



emocionale...........................................................................

128


duke përdorur aftësi emocionale......................................... 128

2.2. Perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë e jetimëve për të ardhmen................

2.2.1. Gatishmëria e jetimëve që të lënë institucionit sapo të mbushin

moshën 18 vjeç dhe mundësitë që u ofrohen që të qëndrojnë akoma

në institucion........................................................................................

129

Disertacion


Orneda Gega

7

2.2.2. Niveli arsimor ku do të donin të arrinin ............................................... 130

2.2.3. Profesioni që do të donin të ushtronin ..................................................

130

2.2.4. Banesa e tyre në të ardhmen.................................................................. 130

2.2.5. Gatishmëria e punonjësve për ndihmë për jetimët të cilët kanë dalë

nga institucioni në rast se ata kthehen në rast nevoje............................ 131

2.3 Sygjerimet që ofrojnë punonjësit në institucionet rezidenciale dhe personat

kyç për përmbushjen e nevojave të fëmijëve pa kujdes prindëror që rriten në

këto institucione.................................................................................................

132

3. Analiza e intervistave të realizuara me jetimët të cilët jetojnë në konvikte.

3.1 Nevojat e paplotësuara të jetimëve që jetojnë në konviktet e shkollave të

mesme renditur në shkallë rëndësie nga vetë ata................................................. 139

3.1.1.Strehimi

3.1.1.1. Përpjekjet për të përfituar një strehë ............................................ 144

3.1.1.2. Zgjidhja e problemit të strehimit sipas këndvështrimit të

jetimëve.......................................................................................... 147

3.1.2. Punësimi

3.1.2.1. Kurset profesionale......................................................................... 149

3.1.2.2. Përpjekjet e jetimëve për sigurimin e një pune.............................. 151

3.1.3. Arsimimi

3.1.3.1. Niveli arsimor.................................................................................. 152

3.1.4. Shëndeti

3.1.4.1. Nevoja të tjera (transporti, aktivitetet kulturore etj) ....................... 155

3.1.4.2. Ndihma që ju kanë ofruar punonjësit që punonin në institucione

në mënyrë që t’ju mësonin aftësitë e duhura jetësore, duke ju i

parapregatitur dhe për jetën në të ardhmen.....................................

156

3.2. Përvoja e pesonave kyç me target-grupin e jetimëve në Shqipëri. Më

konkretisht roli i tyre në fushën e shërbimeve për jetimët................................ 158

3.3. Niveli i sensibilizimit sipas politikbërësve të strukturave përkatëse që marrin

pjesë në integrimin jetimëve në shoqërinë shqiptare........................................ 160

v. KAPITULLI IV: DISKUTIMI I GJETJEVE DHE PËRFUNDIMEVE

1. Gjetjet nga intervistat e realizuara me jetimët të cilët jetojnë në institucionet

rezidenciale të grup-moshave 6-18 vjeç............................................................ 163

2. Gjetjet e intervistat e realizuara me jetimët të cilët jetojnë në konvikte…….. 169

vi. KAPITULLI V: SUGJERIME…………………………………………………… 170

BIBLIOGRAFIA.......................................................................................................... 176

SHTOJCA....................................................................................................................... 184

Disertacion


Orneda Gega

8

MIRËNJOHJE

Ky punim disertacioni do të ishte i pamundur të realizohej pa ndihmën e disa

personave, të cilët meritojnë falenderime të veçanta.

Së pari, falenderoj profesor Edmond Dragotin, i cili me profesionalizëm udhëhoqi

çdo hap të kryerjes së këtij studimi.

Së dyti, falenderoj të gjithë pjesëmarrësit qё ishin pjesё e kёtij studimi duke filluar

nga jetimë (target – grupi në fokus), punonjësit e institucioneve rezidenciale dhe

personat kyç që meren me hartimin e politikave pa tё cilët ky studim nuk do të bëhej

i mundur.

Së fundi, falenderoj familjen time për mbështjen emocionale të jashtëzakonshme dhe

sakrificat e treguara përgjatë punës sime për realizimin e këtij studimi.

Faleminderit tё gjithёve!

Disertacion


Orneda Gega

9

LISTA E TABELAVE

Tabela nr. 1: Numri i foshnjeve pa kujdes prindëror për vitet 2002 deri 2015 në

Shtëpitë e Foshnjeve.

Tabela nr. 2: Treguesit e varfërisë nëpër rajone.

Tabela nr. 3: Të ardhurat mujore dhe vjetore sipas tipit të familjes.

Tabela nr. 4: Të dhënat e fëmijëve jetim të sistemuar në jetimoret në vitin 1981.

Tabela nr. 5: Tregues të përkujdesit shoqëror 1999-2008

Tabela nr. 6: Të dhëna nga OJF-të që janë licensuar nga MPÇSSHB (duke

përjashtuar qëndrat e publikuara si të mbyllyra )

Tabela nr.7: Numri i fëmijëve pa kujdes prindëror për vitet 2002 deri në 2015 në

Shtëpitë e Fëmijëve (Para Shkollor dhe Shkollor)

Tabela nr. 8: Numri i fëmijëve pa kujdes prindëror për vitet 2002 deri 2015 në

Shtëpitë e Fëmijëve.

Disertacion


Orneda Gega

10

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku nr. 1: Nevojat e paplotësuara të jetimëve të intervistuar të renditur prej

tyre sipas shkallës së rëndësisë.

Disertacion


Orneda Gega

11

LISTA E SHTOJCAVE

A. Shkresat drejtuar institucioneve për realizimin e intervistave

Shkresa me nr. Prot. 31 me objekt “Kërkohet mundësimi i realizimit të

intervistave”, Drejtuar z/znj Irma Shtini, Drejtore e Shtëpisë së Fëmijëve : Zyber

Hallulli”

Shkresa me nr. Prot. 31/1 me objekt “Kërkohet mundësimi i realizimit të

intervistave”, Drejtuar z/znj Valbona Veseli, Drejtore e Shtëpisë së Fëmijëve

Sarandë”

Shkresa me nr. Prot. 31/2 me objekt “Kërkohet mundësimi i realizimit të

intervistave”, Drejtuar z/znj Arlinda Kruja, Drejtore e Shtëpisë së Fëmijëve

Sarandë”

B. Modelet e intervistave të realizuara për secilën kategori

Shtojca Nr. 1 Forma e dhënies së pëlqimit të informuar.

Shtojca Nr. 2 Udhëzuesi i intervistës me jetimët që jetojnë në institucione

Shtojca Nr. 3 Udhëzuesi i intervistës me jetimët që jetojnë në konviktet e

shkollave të mesme

Shtojca Nr. 4 Udhëzuesi i intervistës me personat kyç, profesionist të

fushës

Shtojca Nr. 5 Udhëzuesi i intervistës me punonjësit që punojnë në institucionet

e përkujdesit.

Disertacion


Orneda Gega

12

LISTA E FIGURAVE

Figura nr. 1: Rrathët e Influencave, Bronfenbrenner

Disertacion


Orneda Gega

13

SHKURTESA

AP Avokati i Popullit

ASHMDF Agjencisë Shtetërore për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës

BE Bashkimi Europian

INSTAT Instituti Kombëtar i Statistikave

IPSH Institucione të Përkujdesit Shoqëror

ISSH Instituti i Sigurimeve Shoqërore

IKIJSH Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve në Shqipëri

KDF Konventa e të Drejtave të Fëmijëve

KNEDSK Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale

dhe Kulturore

MASH Ministria e Arsimit dhe e Shkencës

NJFE Njësia Familjare Ekonomike

OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë

QSH Qeveria Shqiptare

SHKJ Shoqata Kombëtare e Jetimëve

SHSSH Shërbimi Social Shtetëror

UNICEF Fondi i Kombeve të Bashkuara për Fëmijët

VKM Vendim i Këshillit të Ministrave

Disertacion


Orneda Gega

14

ABSTRAKT

Ky studimi ka për qëllim të eksplorojë nevojat kryesore që kanë jetimët për t’u

integruar në shoqërinë shqiptare pas daljes nga institucioni, si dhe të evidentojë

faktorët që do ta bënin këtë proces më të suksesshëm, bazuar në këndvështrimin e

personave kyç të shërbimit social.

Në këtë studim paraqitet historiku i institucioneve rezidenciale për fëmijët pa kujdes

prindëror para viteve ’90, mënyra se si ndryshoi funksionimi i tyre pas kësaj

perjudhe dhe si funksionojnë sot institucionet, rezidenciale ose jo, private ose

publike, të cilat meren me këtë target-grup në nevojë. Gjithashtu janë shqyrtuar

teoritë socializuese, duke u fokusuar tek modeli ekologjik i Bronfenbrenner, si një

nga teoritë e socializimit ku mbështet studimi. Në studim është paraqitur një vështrim

i përgjithshëm i kuadrit ligjor për të drejtat e jetimëve në Shqipëri, të drejta të cilat

mbrohen përmes legjislacionit të brendshëm dhe atij ndërkombëtar. Për të

përmbushur qëllimin e temës janë identifikuar dhe eksploruar perceptimet, ndjenjat

dhe pritshmëritë që kanë jetimët para daljes nga institucioni dhe më pas janë

identifikuar sfidat,vështirësitë, pengesat, dështimet, sukseset me të cilat ata përballen

pas daljes nga institucioni. Në studim u përdor metoda kërkimore cilësore. Saktësisht

është përdorur analiza e të dhënave parësore të mbledhura nëpërmjet intervistave të

thelluara gjysëm të strukturuara me jetimët, punonjësit e institucioneve dhe

personave kyç (që merren me hartimin dhe zbatimin e politikave sociale)

Studimi nxorri në pah se proçesi i integrimit të jetimëve në shoqërinë shqiptare është

një proçes i vështirë dhe kompleks, i cili do të mbetet i tillë nëse nuk përmbushen

nevojat jetësore të tilla si nevoja për: strehim, punësim, arsimim, shëndet, apo nevoja

të tjera. Mugesa e familjes për këta fëmijë si një nga elementët me të rëndësishëm të

shtresës së Mikrosistemit e vështirëson proçesin e socializmit. Për të arritur

pëmbushjen e këtyre nevojave lind detyra e përbashkët e bashkëpunimit midis shtetit,

OJF-ve dhe sigurisht vetë target – grupi në fokus, jetimëve.

Fjalët kyçe: jetim, socializimi, integrimi, shoqëri, sisteme.

Disertacion


Orneda Gega

15

ABSTRACT

This study aims to explore the main needs orphans have in order to be integrated into

Albanian society after leaving the institution, and to identify factors that would make

this process more successful based on the perspective of key persons in social

service.

This study presents the history of residential institutions for children without parental

care prior to '90, the way their functioning changed after this period of time and the

way residential or not residential, public or private institutions, that deal with this

target group in need, operate today. Furthermore, we have examined socialization

theories, focusing on the ecological model of Bronfenbrenner, as one of the theories

of socialization where this same study is based on. In the study is also presented an

overview of legal framework for the rights of orphans in Albania, which are

protected by national legislation and international law.

To accomplish the goal of the research we identified and explored the perceptions,

feelings and expectations of orphans before leaving the institution as well as the

challenges, difficulties, obstacles, failure, success they face after leaving the

institution. The study makes use of qualitative research methods. More specifically,

the method used is as follows: analysis of the primary data collected through in-depth

and semi-structured interviews with orphans, employees of these institutions and key

persons.

The study points out that the process of integration of orphans in Albanian society is

a difficult and complex one and will remain so if their vital needs such as the need

for accommodation, employment, education, health, or other needs are not met. The

lack of family for these children, as one of the most important elements of the

microsystem, complicates the process of socialization. To achieve the fulfillment of

these needs it is essential the common duty of cooperation between the state, NGOs

and of course the target – groups in focus, the orphans.

Keywords: orphan, socialization, integration, society, systems.

Disertacion


Orneda Gega

16

i. HYRJE

1. PARAQITJE E PËRGJITHSHME

Ky disertacion bazohet nga një qëndrim njerëzor cilësor, siç është dhe integrimi i

jetimëve në shoqërinë shqiptare, temë e cila prek jo vetëm sferën personale të

sjelljeve të njerëzve (të target-grupit të jetimëve) por dhe fenomenin në tërësi si

problem social. Kjo për vetë faktin që këta individë janë pjesë e shoqërisë sonë, dhe

ashtu sikurse dhe ne, ata duhet të kenë të drejta të barabarta në të gjitha aspektet

jetësore në mënyrë që në një të nesërme jo të largët ata të arrijnë të integrohen si

gjithë të tjerët në shoqëri. Gjithashtu dhe për faktin se me ndyshimin e sistemit një

nga kategoritë që u goditën më së shumti nga këto ndryshime ishin pikërishit fëmijët

jetim. Rëndësia e këtij studimi ka të bëjë me faktin se studime për këtë target-grup

janë bërë fare pak ose më saktë janë bërë për çështje specifike të tyre por jo parë në

këndvështrimin e integrimit të jetimëve në shoqërinë shqiptare. Për të krijuar një

tablo sa më të plotë ky studim që të realizohej nuk do të ishte i mundur nëse nuk do

të ishin shfletuar artikuj të shumtë rreth kësaj çështje, nëse nuk do të kishin

bashkëpunuar vetë target-grupi që është në fokus pra jetimët, punonjësit që punojnë

me fëmijët pa kujdes prindëror si dhe politikbërësit që merren me hartimin dhe

zbatimin e politikave të ndryshme. Pikërisht opinionet dhe eksperjencat jetësore të të

gjithë pjesmarrësve ndihmuan që të kuptohet dhe të vlerësohet ky fenomen social.

Ky studim do të bëjë të mundur që, për një çështje të tillë si “Integrimin e jetimëve në

shoqërinë shqiptare”, të arrihet një kuptim më i plotë rreth nevojave që kanë jetimët

pas daljes nga institucionet e përkujdesjes si dhe të evidentohen faktorët që do ta

bënin këtë proces më të suksesshëm.

Disertacion


Orneda Gega

17

2. SFONDI I STUDIMIT

Sipas raportit të veçantë të Avokatit të Popullit, “Për të drejtat e fëmijëve jetimë,

përfshirë këtu fëmijët e sistemuar në institucionet rezidenciale të përkujdesjes

shoqërore, si dhe të fëmijëve që shfrytëzohen për të punuar” të publikuar në vitin

2013 një nga zhvillimet aktuale sot në botë, është anagazhimi i të gjithë shoqërive

dhe mekanizmave të tyre të qeverisjes, për një botë të denjë për fëmijët, ku ata e

nisin jetën në mënyrën më të mirë të mundshme, ku të gjithë ata, kanë mundësi të

shumta për zhvillimin e aftësive të tyre individuale në një mjedis të shëndetshëm dhe

inkurajues. Pikërisht ky mjedis, duhet të shërbejë si nxitës për zhvillimin fizik,

psikologjik, shpirtëror, shoqëror, emocional dhe kulturor të fëmijëve, si një çështje

që tashmë është prioritet global. Shoqëria shqiptare, është bërë pjesë e këtij

angazhimi global, në realitetin e hidhur ku një numër i konsiderueshem fëmijësh

jetojnë në kushte të rënda dhe shpesh pa mbështetjen e prindërve të tyre, siç janë

edhe fëmijët jetimë, fëmijët e rrugës, fëmijët e shpërngulur dhe ata refugjatë, fëmijët

e trafikuar, fëmijët e shfrytëzuar ekonomikisht dhe seksualisht, dhe fëmijët që janë

në burgje. Realiteti shqiptar prezanton një shoqëri ku problemet sociale janë të

mprehta, ku mirëqenia dhe mjedisi ku jetojmë janë çështje të prekura përditë, por që

çdo ditë nxjerrin nevojën e ndërhyrjes shumë planëshe shtet-shoqëri, ku shtresa dhe

kategori të ndryshme sociale vulnerable, kërkojnë më shumë barazi dhe integrim me

pjesën tjetër të shoqërisë (Avokati i Popullit, 2013: 2 ).

Për të kuptuar se cilat janë grupet e veçanta në një shoqëri ose e thënë ndryshe grupe

të margjinalizuara lipset të theksohet fakti se margjinalizimi është i pranishëm në çdo

vend. Edhe shtetet më të zhvilluara kanë kategori të popullsisë, të cilat mund të

përkufizohen si vulnerable apo të margjinalizuara. Edhe pse faktori kryesor i

margjinalizimit lidhet me varfërinë, faktorë të tjerë si paaftësia ose veçoritë

etnike/gjuhësore mund të jenë burime margjinalizimi. Në disa raste, përqindja e

banorëve të margjinalizuar është kaq e lartë sa që bëhet e vështirë t’i përkufizosh ato

Disertacion


Orneda Gega

18

si “ të margjinalizuar” vetëm nëse ne pranojmë që margjinalizimi mund të ndodhi

edhe për shumicën e popullsisë1.

Pikërisht pjesë e këtij grupi, që konsiderohet i margjinalizuar apo vulnerabël është

target-grupi i jetimëve. Kjo kategori individësh, si pasojë e statusit që kanë,

mbulohen nga rrjeti i shërbimeve sociale me ndihmë sociale-ekonomike.

Kështu, rrjeti i Shërbimit Social Shtetëror raporton se, në vitin 2012 mbuloheshin me

ndihmë sociale 65-67%, të individëve që janë në nevojë, numri i të cilëve arrin në

464800 persona, ose 14% të numrit të përgjithshëm të popullsisë. Realisht, numri i

atyre që kanë nevojë për asistencë është mbi 700.000 persona. Nga 700.000 individë

që kanë nevojë për asistencë, 184.000 janë fëmijë, 31.000 prej të cilëve janë fëmijë

jetimë. Mbi 2/3 e kësaj moshe përballen me ekstremin e përpjekjeve rraskapitëse për

mbijetesën, por me të prekurit nga ky ekstrem varfërie mbeten fëmijët jetimë. Një

pjesë shumë e vogël e tyre marrin asistencë sociale, e cila në masën e përfitimit të saj

mbulon vetëm 5% të nevojave minimale të jetës së tyre. Nga 31.000 fëmijë jetimë në

mbarë vendin, vetëm 400 prej tyre trajtohen në 9 qendra rezidenciale qeveritare dhe

të tjerë, në 19 qendra joqeveritare (OJF). 100.000 persona me aftësi të kufizuara, mes

të cileve një numër i madh jetimësh, gjenden në të njëjtën situatë varfërie e

përpjekjesh për mbijetesë2.

Vendet me një histori më të gjatë të kujdesit institucional kanë parë se tek këta fëmijë

shfaqin probleme zhvillimore si dhe vështirësi në riintegrimin në shoqëri. (Better

Care Network Working Paper, September 2010). Në një tjetër Raport të Veçantë të

Avokatit të Popullit, siç është raporti “Për të drejtat e fëmijëve jetimë, përfshirë këtu

fëmijët e sistemuar në institucionet rezidenciale të përkujdesjes shoqërore, si dhe të

fëmijëve që shfrytëzohen për të punuar”, i publikuar në vitin 2015, përmëndet se

fëmijëria konsiderohet nga disiplinat mjekësore, psikologjike e pedagogjike si një

periudhë vendimtare për të ardhmen e zhvillimit të fëmijëve si individë dhe si

qytetarë. Rëndësia e kësaj periudhe për gjithë zhvillimin e mëpasëm e bën të

1 http://www.slideshare.net/aurelaelmasllari/margjinalizimi, marrë më 06.08.2014 2 www.nifao-.org, marrë më 02.07.2012

http://www.slideshare.net/aurelaelmasllari/margjinalizimi

http://www.nifao-.org/

Disertacion


Orneda Gega

19

domosdoshme që, për ta të tregohet kujdes i posaçëm për t’ua plotësuar nevojat

zhvillimore. Njëra prej tyre është nevoja për siguri dhe pa plotësimin e kësaj nevoje

është e pamundur të kemi individë të shëndetshëm dhe qytetarë të përgjegjshëm

(Avokati i Popullit, 2015: 6).

Nr. EmërtimiViti

2002

Viti

2003

Viti

2004

Viti

2005

Viti

2006

Viti

2007

Viti

2008

Viti

2009

Viti

2010

Viti

2011

Viti

2012

Viti

2013

Viti

2014

Viti

2015

1Shtëpia e

Foshnjes Tiranë50 44 51 37 47 39 40 48 38 52 45 45 40 43

2Shtëpia e

Foshnjes Korçë19 20 24 15 21 19 21 15 15 16 19 19 14 17

3Shtëpia e

Foshnjes Shkodër24 33 28 5 18 20 20 29 34 35 39 39 43 46

4Shtëpia e

Foshnjes Durrës38 35 25 35 36 37 46 49 41 50 51 51 49 52

5Shtëpia e

Foshnjes Vlorë23 27 27 32 26 28 28 11 11 20 28 28 26 29

TOTAL 154 159 155 124 148 143 155 152 139 173 182 182 172 187

Numri i foshnjeve për vitet 2002 deri 2015 në Shtëpitë e Foshnjeve

Tabela nr. 1. Numri i foshnjeve për vitet 2002 deri 2015 në Shtëpitë e Foshnjeve.

Ndonëse shërbimet e kujdesit social kanë egzistuar edhe në të kaluarën, institucionet

e shtetit të mirëqënies sociale, si pjesë e reformës së përgjithshme sociale u krijuan

vetëm pas vitit 1990.

Zhvillimi i reformës sociale në përgjithësi dhe zhvillimi i shërbimeve të përkujdesit

social në veçanti, kanë kaluar në dy faza:

1. faza e parë përkon me perjudhën (1992-1996), në të cilën u krijuan infrasktruktura

ligjore, strukturore dhe organizative për krijimin e mekanizmave të ekonomisë së

tregut,

2. faza e dytë pas vitit 2000, ku në kuadrin e strategjisë për rritjen ekonomike dhe

mirëfunksionimin e institucioneve dhe të ekonomisë së tregut, u përvijuan politikat e

reja të mbrojtjes sociale dhe programe mbështetëse për realizimin e të drejtave të

grupeve dhe individëve në nevojë3.

3 V.K.M. “Për disa shtesa në vendimin nr. 80 dt. 28.01.2008 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin

e Strategjisë Sektoriale të mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj” 2008

Disertacion


Orneda Gega

20

Bazuar në Udhëzimet e Këshillit të Evropës për fëmijët dhe familjet duhet që të

përmbushet qëllimi i përgjithshëm i politikave për fëmijët dhe familjet, kështu duhet

që:

a. të mbështesë familjet në përgjegjësitë e tyre për rritjen e fëmijëve;

b. të parandalojë, aq sa është e mundur, ndarjen e fëmijëve nga familjet e tyre;

c. të sigurojë alternativa të ngjashme me familjen dhe me bazë komunitare për

vendosjen e fëmijëve në institucionet që janë në interesin më të mirë të fëmijës.

d. në rastet e ndarjes dhe kur është e përshtatshme, të sigurojë kontakt të

vazhdueshëm ndërmjet fëmijëve dhe prindërve të tyre dhe të mbështesë ribashkimin

familjar kur është në interesin më të mirë të fëmijës4.

Por pavarësisht rekomandimeve të Këshillit të Evropës ndodh që në shumë vende, jo

vetëm në Shqipëri, që target–grupi i jetimëve për arsye të ndryshme të mbetet në

udhëkryq. Në institucionet tona të përkujdesit pjesa më e madhe e jetimëve që janë

pjesë e atyre institucioneve janë jetim social. Për sa i përket socializmit, për fat të

keq, për këta fëmijë vazhdon të realizohet vetëm nëpërmjet këtij lloj shërbimi, në

institucionet rezidenciale. Kjo, sepse shpesh fëmijët vuajnë nga institucionalizimi,

sikurse e dëshmojnë problemet zhvillimore të tyre, niveli i ulët i vetëvlerësimit dhe

shanset e tyre të kufizuara për pavarësi mbas moshës së adoleshencës.

Sipas një studimi të bërë nga UNICEF “Vlerësimi i Kujdesit Social”, në vitin 2005

ekipi kërkimor gjeti se fëmijët në këto institucione janë apatikë, të zbehtë e

shëndetligë dhe personeli i institucioneve tregon se fëmijët në përgjithësi kanë

rezultate të dobëta në mësime 5.

Për vende të rajonit tonë ku niveli i jetesës është shumë i ulët arsyeja kryesore e

shtimit të numrit të kësaj kategorie pra jetimëve social është varfëria. Ky rezultat

është nxjerrë gjithashtu dhe nga një raport studimor i financuar nga UNICEF

“Vlerësim i shërbimeve të kujdesit ndaj fëmijës dhe i institucioneve për fëmijët pa

kujdes prindëror” ku thuhet se përpjekjet e shoqërisë shqiptare për të siguruar rritje

ekonomike dhe zhvillim shoqëror janë shoqëruar me një numër sfidash të panjohura

4 Strategjia e integruar kundër dhunës “Udhëzimet e Këshillit të Evropës mbi strategjitë e integruara

kombëtare për mbrojtjen e fëmijëve nga dhuna” Këshilli i Evropës 5 http://www.unicef.org/albania/sq/Vleresimi_i_Kujdesit_Social.pdf, marrë më 20 .05.2016

http://www.unicef.org/albania/sq/Vleresimi_i_Kujdesit_Social.pdf

Disertacion


Orneda Gega

21

më parë, përfshirë këtu varfërinë, papunësinë e skajshme, mungesën e shanseve për

punë dhe mungesën e shërbimeve bazë sociale, përfshirë arsimimin dhe shëndetësinë

si dhe emigracionin (UNICEF, 2005:14).

Madje në Strategjinë Sektoriale të Mbrojtjes Sociale 2008-2013 thuhet se varfëria

mbetet shqetësimi i politikës dhe shkalla e varfërisë konsiderohet nga më të lartat në

Europë.

Për sa më sipër le të shohim më specifikisht disa nga arsyet e shtimit të numrit të

jetimëve social në institucionet e përkujdesit.

Sipas Raportit studimor “Situata e fëmijëve jashtë kujdesit prindëror” për vitet

2012, 2013 Qarku Shkodër, arsyet se përse fëmijët nuk kanë prindër ose nuk kanë

kujdesin e duhur ndaj tyre lidhen ngushtë me problemet e mprehta sociale të tilla si:

1. problemet sociale dhe ekonomike të familjes;

2. divorcet e prindërve dhe mospranimi i fëmijës nga asnjë prej prindërve ose

pamundësia e mbajtjes së fëmijëve nga njëri prind;

3. vdekja e prindërve ose e njërit nga prindërit dhe pamundësia financiare e mbajtjes

se fëmijëve nga prindi tjetër;

4. papunësia dhe vështirësitë tepër të mëdha ekonomike të prindërve për t’u kujdesur

për fëmijët;

5. papërgjegjshmëria e prindërve për t’u kujdesur për fëmijën e tyre;

6. mungesa e strehimit;

7. dhuna në familje;

8. numri i madh i fëmijëve në familje;

9. paaftësia fizike apo mendore (aftësia e kufizuar) që mund të ketë fëmija;

10. shtatzënitë e hershme të vajzave të cilat nuk mund t’i mbulojnë shpenzimet e

rritjes së fëmijës apo për arsye të mentalitetit detyrohen t’i braktisin (Observatori për

të Drejtat e Fëmijëve, 2014: 11).

Nëse do të duam të grupoheshin arsyet se përse fëmijëve nuk i ofrohet kujdesi

prindëror, do të përftoheshin arsyet e mëposhtme:

a. Vështirësitë ekonomike të familjes,

b. Dobësimi i bazave të familjes që kanë çuar në rritjen e numrit të divorceve.

c. Papunësia

Disertacion


Orneda Gega

22

a. Vështirësitë ekonomike të familjes

Sipas Raportit Studimor “Vlerësim i shërbimeve të kujdesit ndaj fëmijës dhe i

institucioneve për fëmijët pa kujdes prindëror” vëzhgimi i matjes së standardeve të

jetesës, të cilin e kreu INSTAT më 2002, erdhi në përfundimin se 25 për qind e

popullsisë jeton me më pak se 2 dollarë në ditë dhe se 4,7 për qind jeton me më pak

se 1 dollar në ditë. (Nacional Albanin Center for Social Studies, 2005:14).

Për sa i përket shkallës së varfërisë të dhëna të mara po nga i njëjti burim

informacioni paraqitet tabelat si më poshtë mbi treguesit e varfërisë nëpër rajone si

dhe të ardhurat mujore dhe vjetore sipas tipit të familjes, nga 2002 deri në 2012, dhe

ajo çka bie në sy krahasuar me Tiranën, zonën bregdetare, atë qëndrore dhe malore,

zona e cila është më e varfër është zona malore.

Sipas Draft raporti të Avokatit të Popullit rezultoi se 2/3 e fëmijëve jetim bëjnë

përpjekje rraskapitëse për të mbijetuar6

Siç shihet dhe nga tabela e mëposhtëme edhe pse përqindja e varfërisë nga viti 2002

deri në vitin 2008 ka pësuar ulje në 2012 situata ndryshon duke e rritur përqindjen e

varfërisë nga 12.5 % që ishte në 2008 në 14.3 % në 2012.

(në %)

I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër I varfër Tejet i varfër

Përqindja 17.8 2.3 20.6 3.6 25.6 4.6 44.5 10.8 25.4 4.7

Hendeku 3.8 0.6 4.4 0.7 5.7 0.5 11.1 2.0 5.7 0.8

Ashpërsia 1.3 0.2 1.5 0.2 1.8 0.1 4.1 0.5 1.9 0.2

Përqindja 8.1 1.0 16.8 2.3 20.8 4.9 25.2 3.1 17.9 3.3

Hendeku 1.6 0.1 3.3 0.3 4.8 0.8 5.0 0.4 3.9 0.5

Ashpërsia 0.5 0.0 1.0 0.1 1.7 0.2 1.5 0.1 1.3 0.1

Përqindja 8.8 0.2 12.7 1.5 10.7 0.9 25.9 3.7 12.5 1.2

Hendeku 1.2 0.0 2.6 0.3 1.9 0.2 5.5 0.5 2.4 0.2

Ashpërsia 0.2 0.0 0.8 0.1 0.5 0.0 1.7 0.1 0.7 0.1

Përqindja 12.1 1.6 17.7 3.0 12.6 2.3 15.1 1.2 14.3 2.3

Hendeku 2.4 0.2 3.8 0.5 2.7 0.5 2.4 0.1 3.0 0.4

Ashpërsia 0.7 0.0 1.3 0.1 0.9 0.2 0.6 0.0 1.0 0.1

Burimi: Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës, AMNJ 2002, 2005*, 2008*, 2012*

TREGUESIT E VARFËRISË NËPËR RAJONE

*Pas publikimit të shifrave të plota të popullsisë për vitet 2001-2014 në maj 2014, është rishikuar seria kohore e të dhënave të AMNJ 2005, 2008,

2012.

Gjithsej

2002

2005

2008

2012

Matësit e varfërisë

Tirana Bregdetar Qëndror Malor

Tabela nr. 2 Treguesit e varfërisë nëpër rajone.

6 http://www.ikub.al/Lajme/1410050013/Article-Te-braktisur-nga-fati-shteti-dhe-shoqeria.aspx, marrë

më 01, tetor 2015

Disertacion


Orneda Gega

23

Përsa i përket të ardhurave sipas informacionin të marë në faqen zyrtare të INSTAT

rezulton se një person përfiton 14.859 lekë në muaj për frymë ndërkohë që sipas

Standartave Evropiane nuk përmbush as minimumin e jetesës.

Në mijë lek Në % Familja Për frymë Familja Për frymë

Person i vetëm 44,294 44,294 7,898,049 2.3 178,310 178,310 14,859 14,859

Çift pa fëmijë 111,401 222,802 37,630,085 10.9 337,789 168,895 28,149 14,075

Çift me 1 fëmijë 68,930 206,791 34,949,871 10.1 507,033 169,011 42,253 14,084

Çift me 2 fëmijë 139,468 557,874 72,540,777 21.1 520,123 130,031 43,344 10,836

Çift me 3+fëmijë 105,751 569,982 43,139,219 12.5 407,931 77,559 33,994 6,463

Familje njëprindërore 89,565 291,996 38,873,421 11.3 434,024 138,421 36,169 11,535

Familje tjetër 193,007 1,061,114 109,342,590 31.8 566,523 109,705 47,210 9,142

Gjithsej 752,416 2,954,852 344,374,012 100.0 457,691 130,608 38,141 10,884

Burimi: Anketa e Buxhetit të Familjes, 2006-2007

Tipi i familjes

Të ardhurat vjetore

gjithsej

Të ardhurat vjetore

në lekë

Të ardhurat mujore

në lekëFamilje Persona

TE ARDHURAT MUJORE DHE VJETORE SIPAS TIPIT TE FAMILJES

Tabela nr. 3 Të ardhurat mujore dhe vjetore sipas tipit të familjes.

Sipas një rezultati të publikuar nga një studim po nga INSTAT “ Njerëzit dhe puna

në Shqipëri, Krahu i punës, Punësimi dhe Papunësia” rezultoi se 44% e numrit të

përgjithshëm të familjeve, me të paktën një anëtar në moshë pune, që mund të

mbështetej tek vetëm 1 anëtar që punonte, dhe që ishin vazhdimisht në risk të rënies

në situata kritike, nëse i vetmi anëtar i tyre i punësuar pësonte ndonjë kthim pas në

aktivitetin e tij/ saj të punës (INSTAT, 2004: 81).

2. Divorcet dhe krimet në familje

Familjet shqiptare si pasojë e faktorëve ndikues kanë ndryshuar madhësinë. Kështu

ndërsa në vitin 1979 madhësia mesatare e NJFE-ve ka qenë 5.6 persona, ajo ka rënë

ndjeshëm në 3.9 në vitin 2011. Ky është tregues i paraqitur në studimin “Të Rinjtë në

Shqipëri: Sfidat në kohët që ndryshojnë” nxjerr si rezultat se NJFE-të jo vetëm

bëhen më të vogla për shkak të uljes së lindshmërisë që në vitet 1960, por edhe për

shkak të procesit të familjes bërthamë dhe individualizimit (INSTAT, 2015: 31).

Disertacion


Orneda Gega

24

Zhvendosja drejt individualizmit dhe shoqërive më të hapura dhe të pasura ndikon jo

vetëm në proceset bazë demografike të lindshmërisë, vdekshmërisë dhe migracionit,

të cilat janë në themel të proçeseve të plakjes dhe vjetërsisë në Shqipëri, por edhe në

zhvillime të tjera si ndryshime në modelin e martesës dhe sistemimit në banesë,

shkëputje të martesës dhe ndërprerje të riprodhimit dhe në emancipimin e grave (Po

aty)

Sot, familjet shqipëtare nuk kanë më atë karakterin e familjeve patriarkale, nuk kanë

më të njëjtin mentalitet dhe si pasojë fenomeni i braktisjes së fëmijëve nuk ka më të

njëjtat dimensione.

Edhe në modele të tjera martese, Shqipëria përballet me ndryshime sociale. Në po të

njëjtin studim “Të Rinjtë në Shqipëri: Sfidat në kohët që ndryshojnë” rezulton se të

rinjtë e martuar janë të ekspozuar ndaj rrezikut të divorcit vetëm për një kohë të

shkurtër, por përqindja e të rriturve të rinj që janë të ndarë ose të divorcuar është

rritur ndjeshëm në terma relative. Mes 25-29 vjeçareve, kjo përqindje është dyfishuar

në 1.4 përqind në intervalin e fundit ndërmjet censuseve dhe ka mundësi të bëhet

edhe më e dukshme në të ardhmen e afërt. Për meshkujt, rritja relative është akoma

më e madhe, por përqindja e të rinjve meshkuj të ndarë dhe të divorcuar është mjaft

më e vogël (0.3 përqind), sidomos për shkak se të rinjtë meshkuj janë mesatarisht të

ekspozuar ndaj divorcit për një periudhë edhe më të shkurtër, për shkak të moshës së

tyre të vonuar të martesës. (Po aty : 34)

Për sa i përket krimit në familje nga statistikat rezulton se nga 10.400 viktima të

vrasjeve me vetgjyqësi, brenda dhe jashtë Shqipërisë, 68 % e tyre i përkasin

familjeve të varfra dhe po e njëjta përqindje rezulton tek familjet që i kanë shkaktuar

këto vrasje. Vrasjet kanë sjellë 1400 jetimë që mbeten jo vetëm nën varfëri e mjerim

por edhe me barrën e rëndë mbi supe për të gjetur drejtësinë e prindërve të humbur7.

Të gjitha sa më sipër kanë bërë që numri i fëmijëve jashtë kujdesit prindëror të rritet

gjithnjë e më tepër.

7 http://www.shekulli.com.al/, marrë më 07.02.2016

http://www.shekulli.com.al/

Disertacion


Orneda Gega

25

3. Papunësia

Shkalla e papunësisë është tregues kyç për të matur kapacitetin e tregut të punës për

t’i dhënë mundësi punësimi popullsisë dhe për të matur përdorimin e forcës së punës.

Pikërisht për këtë fenomen janë marë rezultate të publikuara nga studimi “Të Rinjtë

në Shqipëri: Sfidat në kohët që ndryshojnë” në të cilin thuhet se për Shqipërinë, AFP

2011 tregon një shkallë papunësie për të rinjtë në 21.9 % duke sugjeruar që rreth 86

mijë persona të moshës 15-29 vjeç-52 mijë të rinj meshkuj dhe 34 mijë të reja femra-

nuk mund të gjenin punë. Shifra për të rinjtë është dy herë më e lartë sesa ajo për

popullsinë e mbetur të të rriturve (11.1 %) e cila është gjetje e përbashkët për shumë

vënde. Të dhënat e censusit 2011 tregojnë që shkalla e papunësisë është veçanërisht e

lartë në grupmoshën e të rinjve më të vegjël (15- 19 vjeç). 40 % më e lartë sesa ajo e

të gjithë popullsisë të grupmoshës 15-29 vjeç (INSTAT, 2015: 60).

Nga statistikat e marra në institucionet rezidenciale siç edhe e vumë re, po shtohet

gjithmonë e më tepër numri i jetimëve social, por megjithatë akoma egziston dhe një

përqindje e jetimëve biologjik. Vihet re qartë që shtimi i numrit të fëmijëve jetim

vjen si pasojë e kushteve social-ekonomike-politike me të cilat po përballet jo vetëm

vëndi ynë por dhe më gjerë. Në Shqipëri egziston një ligj i veçantë për këtë target-

grup ai i Statusit të Jetimit, sipas të cilit jetimëve u mundësohen nevojat jetësore më

të rëndësishme nevoja të cilat nëse plotësohen ndihmojnë në integrimin e jetimëve në

shoqërinë shqiptare. Sigurisht nuk është i vetmi ligj ku duhet, dhe mund të

mbështetemi po duhet theksuar që është më i rëndësishmi për kategorinë e individëve

që ne kemi në fokus. Pas viteve 90’ për fat të keq ka shumë pak studime që janë

fokusuar pikërisht te të drejta që gëzojnë fëmijët pa kujdes prindëror si të gjithë

fëmijët e tjerë e për më tepër tek të drejtat që duhet të gëzojnë këta fëmijë jashtë

kujdesit institucional si të rritur tashmë e jo më si fëmijë. Në këtë kontekst u zhvillua

edhe ky studim, i cili ka për qëllim të eksplorojë nevojat kryesore që kanë jetimët për

t’u integruar në shoqërinë shqiptare si dhe nga ana tjetër të evidentojë faktorët që do

ta bënin këtë proces të mundur.

Disertacion


Orneda Gega

26

4. PARASHTRIMI I PROBLEMIT

Tre janë aktualisht rrugët kryesore nëpër të cilat mundet të largohet një fëmijë nga

institucioni i kujdesit social: kthimi në familjen e mirëfilltë, birësimi dhe integrimi në

shoqëri me mbërritjen e moshës madhore.

Ky studim do të eksporojë saktësisht mënyrën e fundit të daljes nga institucioni, duke

krahasuar të dy target-grupet e fëmijëve që janë jashtë kujdesit prindëror, saktësisht

ata të cilët janë në prag të daljes nga institucioni për të parë pritshmëritë e tyre për të

ardhmen dhe ata të cilët kanë dalë nga insitucionet për të parë realitetin në të cilin ata

ndodhen. Krahasuar me çfarë përmban “Statusi i Jetimit” do të shohim gjithashtu

nëse realisht përmbushen pikat që përmban ky status e më pas do të shohim nëse ky

status ka nevojë për përmirësime apo jo. Duke krahasuar këto dy target- grupe do të

kuptojmë më mirë se cilat janë nevojat e paplotësuara të jetimëve.

4. QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Studimi ka për qëllim të eksplorojë nevojat kryesore që kanë jetimët për t’u integruar

në shoqërinë shqiptare pas daljes nga institucioni si dhe të evidentojë faktorët që do

ta bënin këtë proces më të suksesshëm bazuar në këndvështrimin e personave kyç të

shërbimit social.

OBJEKTIVAT E STUDIMIT

1. Të identifikohen dhe të eksplorohen perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë që

kanë jetimët para daljes nga institucioni.

2. Të identifikohen mekanizmat e përvetësimit të aftësive socializuese nga fëmijët

jetim, pozicionet familjare në institucione, rolet prindërore dhe se si këta të fundit

përdoren për të udhëhequr proceset socializuese nga këta fëmijë.

Disertacion


Orneda Gega

27

3. Të eksplorohen përjetimet, ndjenjat dhe mënyrat e sjelljes të të rriturve (ish fëmijë

të jetimoreve) në momentin kur përballen me realitetin pas daljes nga institucioni

(sfidat, vështirësitë, pengesat, dështimet, sukseset etj).

4. Të identifikohen shërbimet që nevojiten të përmirësohen në mënyrë që të arrihet

integrimi i jetimëve në shoqërinë shqiptare, kjo e fundit parë nga këndvështrimi i

personave kyç (politikbërësve dhe hartuesve të shëbimeve)

5. PYETJET E KËRKIMIT

1. Cilat janë perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë që kanë jetimët para daljes nga

institucioni?

2. Cilat janë aftësitë socializuese që u janë mësuar fëmijëve jetim, si janë zhvilluar

pozicionet familjare në institucione, rolet prindërore dhe si këta të fundit përdoren

për të udhëhequr proceset socializuese?

3. Cilat janë përjetimet, ndjenjat dhe mënyrat e sjelljes në momentin kur përballen

me realitetin pas daljes nga institucioni (sfidat, vështirësitë, pengesat, dështimet,

sukseset etj)?

4. Cilat janë shërbimet që duhet të përmirësohen që të arrihet integrimi i jetimëve në

shoqërinë shqiptare, parë nga këndvështrimi i personave kyç (politikbërësve dhe

hartuesve të shërbimeve)?

6. PËRKUFIZIMI I TERMAVE

E drejta për punë dhe kushte të nevojshme, nënkupton detyrimin e shtetit ose

qeverive për të hartuar politika të atilla që sigurojnë punësim për të gjithë

njerëzit.

E drejta për shëndet nënkupton të drejtën për shëndet fizik dhe të drejtën për

shëndet mendor.

Disertacion


Orneda Gega

28

E drejta për sigurime sociale, nënkupton të drejtën për të përfituar para dhe

shërbime nga shteti kur personat nuk mund t’i sigurojnë vetë ato (Daci,

2008:217).

Fëmijë të shpërfillur janë ata fëmijë që vuajnë dëmtime në zhvillimin e tyre për

shkak mungese të ushqimit, veshmbathjes, të ngrohtit, edukimit, kujdesit,

sigurisë, lidhjes afektive me të rriturit, kujdesit mjekësor si dhe varfërisë dhe

abuzimit (UNICEF, 2005: 20).

Fëmijët pa kujdes prindëror janë të gjithë ata fëmijë që nuk jetojnë me prindërit

e tyre për arsye se: të dy prindërit kanë vdekur; është hequr kujdesi prindëror;

janë braktisur; prindërit janë të paaftë përkohësisht ose përherë që të kujdesen për

fëmijët e tyre (janë të sëmurë ose në burg); fëmijët kanë hyrë me vullnetin e tyre

(përkohësisht) në strukturat e kujdesit për fëmijët; fëmijët janë vendosur në

institucionet e kujdesit për fëmijët nga shërbimet sociale; fëmijët kanë ikur prej

Shqipërisë të pashoqëruar nga prindërit e tyre; ose kanë qenë trafikuar

(Observatori për të Drejtat e Fëmijëve, 2014:7).

Në grupimin e fëmijëve jetimë, ose fëmijëve jashtë kujdesit prindëror, përfshihen

fëmijët 0-14 vjeç dhe të rinjtë (fëmijët) 14-18 vjeç, të cilët nuk jetojnë me

prindërit e tyre për shkak të: vdekjes se të dy prindërve; heqjes dore nga

kujdestaria prindërore apo braktisja; paaftësisë së përkohshme ose të përhershme

të prindërve për t’u kujdesur (semundje apo vuajtje dënimi me heqje lirie);

vendosjes së vullnetshme të perkujdesit nga strukturat administrative (shërbimet

sociale); heqjes të së drejtës prindërore (në bazë të një vendimi të formës së prerë

dhënë nga gjykata) (Avokati i Popullit, 2015:10).

Institucionet rezidenciale të përkujdesjes shoqërore, përbëjnë struktura të cilat

përkujdesen për fëmijët jashtë kujdesit prindëror. Jetesa në to është e organizuar

në mënyrën e jetesës në grupe, ku një personel me pagesë kujdeset për femijët

dhe jo mbi bazën e jetesës në familje. Këto struktura mund të jenë me bazë

komunitare dhe strehojnë fëmijë jashtë kujdesit prindëror nga komuniteti përreth,

ose mund të jenë institucione rezidenciale kombëtare, të cilat kujdesen për

fëmijët që vijnë nga më shumë se një komunitet (Avokati i Popullit, 2015:10).

Disertacion


Orneda Gega

29

Integrimi – përfaqëson krijimin e sistemit të institucioneve dhe hartimin e atyre

politikave që krijojnë mjedisin e përshtatshëm për vendosjen e individëve8.

Jetim biologjikë – fëmijë prindët e të cilëve nuk jetojnë dhe të cilët nuk kanë të

afërm të tjerë që të kujdesen për ta.

Jetim socialë – fëmijë të lindur jashtë martese, të cilët në rrethana të caktuara,

nuk mund të rriten prej nënave të tyre; fëmijë të braktisur – kur një prind refuzon

kujdesin për fëmijën e tij, duke ndërprerë kësisoj marrëdhëniet prind-fëmijë në

një mënyrë të pakthyeshme e të vetëdijshme (fëmijët braktisen në maternitet prej

familjesh në krizë morale ekonomike e shëndetësore ose prej prindësh që ikin për

në vende të tjera); fëmijë që mbeten përkohësisht pa prindër (prindët e tyre janë

në spital, burg ose të sëmurë rëndë); fëmijë prej familjesh pa asnjë të ardhur, ose

me të ardhura të pamjaftueshme; fëmijë prej familjesh në krizë si dhe fëmijë

prindët e të cilëve kanë emigruar ose dëshirojnë të emigrojnë (Observatori për të

Drejtat e Fëmijëve, 2014 : 9).

Kujdes informal do të thotë vendosje e fëmijëve prej prindërve të tyre nën

kujdesin e të afërmëve ose miqve të tyre; ose kujdesi që u ofrojnë fëmijëve pa

kujdes prindëror të afërmit ose miqtë mbi bazë vullnetare. Kujdestarët mund të

jenë gjyshi a gjyshja ose një i afërm tjetër gjaku apo një mik i ngushtë i familjes

(UNICEF, 2005: 20).

Lidhje familjare - do të thotë një lidhje e ngushtë si ndërmjet një fëmije dhe

gjyshit/gjyshes, ose vëllezërve dhe motrave të tij ose të saj, në bazë të ligjit ose

në bazë të një lidhjeje familjare de facto.

Mbrojtje e fëmijës - parandalimi dhe përgjigja ndaj dhunës, abuzimit,

shfrytëzimit dhe neglizhimit të fëmijëve.

Me fëmijë - kuptohet çdo qenie njerëzore nën moshën 18 vjeç, me përjashtim të

rasteve kur mosha madhore arrihet më përpara, në përputhje me legjislacionin të

cilit ai i nënshtrohet.

8 (VKM “Për disa shtesa në vendimin nr 80dt 28.01.2008 të Këshillit të Ministrave “Për miratimin e

Strategjisë Sektoriale të mbrojtjes sociale dhe të planit të veprimit për zbatimin e saj” 2008)

Disertacion


Orneda Gega

30

Parandalimi – përfshin studimin e shkaqeve, diagnostikim e hershëm,

identifikimin e problemit si dhe formulimin e ndërhyrjeve.

Privimi social është zvogëlimi ose parandalimin e ndërveprimit normale

kulturore midis një individi dhe pjesës tjetër të shoqërisë.

Shërbime shoqërore - kuptohet tërësia e shërbimeve që u ofrohen individëve dhe

grupeve në nevojë, të cilët nuk janë në gjendje të përballojnë me burimet që kanë,

nevojat e tyre jetësore për ruajtjen, zhvillimin dhe rehabilitimin e mundësive

individuale, për të kapërcyer nevojat emergjente ato kronike (UNICEF, 2005:39).

Socializimi është proces ku ne mësojmë të bëhen anëtarë kompetente të një grupi.

(Giddens, 2000), përmes të cilit njerëzit mësojnë pritshmëritë e shoqërisë,

përvetësojnë kulturën e tyre, zakonet, ligjet, praktikat, dhe mjetet e shprehjes si

dhe mësojmë sjelljet me të cilat shoqëria jeton (Andersen, 2009:74)

Socializimit parësor është të mësuarit përjetojmë nga njerëzit që na rrisin. Në

mënyrë që fëmijët të rriten dhe të lulëzojnë, kujdestarët duhet të plotësojnë

nevojat e tyre fizike, duke përfshirë ushqim, veshje e strehim. Kujdestarët duhet

gjithashtu të mësojnë fëmijët se çfarë ata duhet të dinë në mënyrë që të

funksionojë si anëtarë të një shoqërie, duke përfshirë normat, vlerat, dhe gjuhë.

Nëse fëmijët nuk marrin socializim adekuat primare, ata kanë tendencë për të

mos fare mirë si të rriturit.

Trajtimi - lidhet me hartimin e programeve, krijimin e kushteve dhe vlerësimin e

rezultateve.

7. RËNDËSIA E STUDIMIT

Numri i studimeve dhe vlerësimeve lidhur me shërbimet e kujdesit social që

ekzistojnë sot për fëmijët pa kujdes prindëror është i kufizuar. Studimi do të

ndihmojë për të kuptuar nëse institucionet i pajisin jetimët me aftësitë të tilla si

aftësitë sociale, morale, njohëse dhe emocionale të cilat i mundësojnë jetimëve që të

përballojnë jetën në komunitet pas lënies së institucionit. Gjithashtu ky studim do të

identifikojë nëse jetimëve i ofrohen shërbime mbështetëse për tu integruar në

shoqëri. Gjetjet e këtij studimi do të ndihmojnë edhe hartuesit e politikave për të

Disertacion


Orneda Gega

31

rishikuar dhe krijuar politika efektive të ndërhyrjes me qëllim aftësimin e

institucioneve për të siguruar role të pritura prindërore dhe përgjegjësitë që mund të

marrin fëmijët jetim në qytetarë të vetëdijshëm në të ardhmen. Gjithashtu mund të

shërbejë dhe si nismëtar për të konceptuar një studim tjetër, në kuadër të shërbimeve

sociale të cilat kontribuojnë në përmbushjen e integrimit social.

8. KUFIZIMET

Studimi u mbështet në përdorimin e instrumentit metodologjik cilësorë, intervista

gjysëm të strukturuara, duke bërë të mundur mbledhjen e sa më shumë të dhënave

për të përmbushur qëllimin dhe objektivat e studimit si dhe për ti dhënë përgjigje

pyetjeve kërkimore.

Së pari, duke qenë se ky studim mbështetet vetëm në metodologji cilësore dhe jo në

atë sasiore, rezultatet e tij janë të kufizuara vetëm në paraqitjen e prirjeve dhe jo në

përgjithësimin e gjetjeve. Zakonisht studiuesit në kërkimet cilësore të bazuara tek

intervistat propozojnë kampionimin e volitshëm/ të qëllimshëm, pra kampionimin pa

probabilitet. Në këtë lloj kampionimi, presupozohet se kampioni i përzgjedhur nuk

përfaqëson plotësisht popullatën e gjerë, ai thjesht përfaqëson vetveten (Cohen, L., e

të tjerë, 2007).

Së dyti, për realizimin e intervistave me të dy palët me fëmijët pa kujdes prindëror si

dhe me punonjësit në institucione panvarësisht se ishte bërë kërkesa zyrtare për

realizimin e intervistave fakti që intervistat u realizuan brënda institucionit u

konstatua se disa persona ishin më të rezervuar në dhënien e informacionit.

Së treti, realizimi i intervistave me jetimët të cilët jetonin në konviktet e shkollave të

mesme ishte e vështirë që të bindeshin për të marë pjesë por më i thjeshtë për sa i

përket dhënies së informacionit.

Së fundmi, jetimët të cilët shkëputen nga institucioni sapo mbushin moshën 18 vjeç

largohen nga aty dhe vendosen në konviktet e shkollave të mesme, por jo të gjithë

qëndrojnë aty. Një pjesë largohen qoftë brënda vëndit apo jashtë tij, kjo bën që të

Disertacion


Orneda Gega

32

mungojnë intervista të realizuar me pjesën tjetër të jetimëve të cilët kanë dalë nga

institucioni dhe që nuk jetojnë në konvikte.

9. STRUKTURA E PUNIMIT

Ky studim është organizuar në pesë kapituj përveç referencave dhe shtojcave.

Fillimisht trajtohet “Hyrja” ku është paraqitur prezantimi i problemit dhe rëndësia e

studimit, qëllimi dhe objektivat e studimit, janë parashtruar pyetjet kërkimore,

organizimi i tij si dhe përkufizimi i koncepteve kryesore.

Në kapitullin i parë “Shqyrtimi i literaturёs” ku shqyrtohet literatura e shfrytëzuar

është organizuar në disa pjesë.

Në pjesën e parë fokusi kryesor është të kuptuarit e krijimit të institucioneve të

përkujdesjes, si lindën ato në Shqipëri, cili ishte qëllimi i tyre, mënyra e organizimit

dhe si me kalimin e kohës morën pamjen që kanë sot.

Në pjesën e dytë të tij paraqitet kuadri ligjor për të kuptuar cilat janë të drejtat e

jetimëve në Shqipëri bazuar në dokumentat ligjorë, kombëtarë dhe ndërkombëtarë.

Pjesa e tretë ka të bëjë me teoritë ku mbështet ky studim, kështu saktësisht është

modeli Ekologjik i Bronfenbrenner një nga teoritë e socializimit ku mbështet

studimi. Analiza teorike është konsideruar me vlerë për diskutimin dhe interpretimin

e gjetjeve të këtij studimi.

Nё kapitullin e dytë “Metodologjia” trajtohet metodologjia e përdorur nё studim,

kampioni dhe burimi i të dhënave, paraqitet mënyra e realizimit të studimit, mënyra e

përpunimit dhe analizës së të dhënave, si dhe kufizimet e studimit.

Nё kapitullin e tretë “Analiza e të dhënave” bëhet analiza e të dhënave cilësore të

përftuara nga intervistat gjysëm të strukturuara me jetimët të cilët jetojnë në

institucione dhe ato që jetojnë në konvikte, me punonjësit që punojnë në institucionet

rezidenciale si dhe me personat kyç. Këto rezultate mbështeten në literaturën e

rishikuar dhe ndihmesën që jep kuadri ligjor dhe institucional. Në këtë kapitull janë

Disertacion


Orneda Gega

33

shqyrtuar vështirësitë që hasin jetimët për tu integruar në shoqëri pas daljes nga

institucionet rezidenciale.

Nё kapitullin e katërt “Diskutimi i gjetjeve” pёrfshihet krahasimi i gjetjeve tё

studimit me pika të caktuara referimi, pyetjet kërkimore dhe interpretimin e gjetjeve.

Rezultatet e analizës së të dhënave krahasohen me rezultatet e përftuara nga

studiuesit e tjerë.

Nё kapitullin e pestë dhe tё fundit jepen pёrfundimet kryesore tё studimit dhe

propozime se ҫfarё duhet ndryshuar dhe arsyet pse duhet tё zhvillohen studime të

mëtejshme në lidhje me problematikën e shqyrtuara.

Në seksionin “ Referenca” bëhet paraqitja e burimeve të përdorura në studim.

Në “Shtojcat” në fund të punimit përfshihen të dhëna të plota për:

A. Shkresat drejtuar institucioneve për realizimin e intervistave

B. Modelin e intervistave të realizuara për secilën kategori

Disertacion


Orneda Gega

34

ii. KAPITULLI I:

SHQYRTIMI I LITERATURËS SË FUSHËS DHE TË ÇËSHTJES

1. Historiku i jetimoreve në Shqipëri

1. 1. Jetimoret në perjudhën 1912 deri 1990

Historikut të jetimoreve në Shqipëri nuk i është kushtuar vëmëndja e duhur dhe

fatkeqësisht ka shumë pak studime të bëra lidhur me ketë temë. Kështu ne kemi sot

një disinformim të madh lidhur me mënyrën se si u krijuan institucionet e para të

këtij lloji duke anashkaluar kështu një nga problemet më të mëdha sociale që ka

prekur shoqërinë shqiptare në vite. Ky është një problem sa historik aq edhe

sociologjik për ketë arsye meriton një studim më të gjërë dhe rigoroz. Është e

rëndësishme të dimë se kur janë fillesat e këtyre institucioneve kolektive në Shqipëri,

pasi ky problem ka qënë mjaft i përhapur si rrjedhojë e disa fenomeneve ekzistente

siç ishin luftrat e vazhdueshme, ekzistenca e gjakmarrjes, vështirësitë ekonomike me

të cilat përballej populli në mënyrë sistematike etj. Mungesa informacionit vjen

ndoshta edhe si pasojë e krijimit të vonshëm të këtyre lloj institucionesh në Shqipëri,

kështu sipas dokumenteve të para arkivore që disponojmë ky lloj institucioni mirëfilli

shtetëror u krijua në shek e XX. Më parë nuk mund të flasim për këto lloj

institucionesh dhe në të shumtën e rasteve jetimët qëndronin pranë familjarëve të tyre

nga nëna apo nga babai.

Në rast se i referohemi historisë, duke marrë parasysh që për një periudhë pesë

shekullore Shqipëria ka qënë pjesë e Perandorisë Osmane, atëherë zgjidhja e këtij

problemi duhet të ishte bërë në kuadër të legjislacionit të shtetit Osman. Megjithatë

nuk rezulton të ketë ndodhur kështu pasi edhe pse Shqipëria ishte e pushtuar dhe

konsiderohej pjesë e pandarë e Perandorisë Osmane, një pjesë e madhe e krahinave,

sidomos ato malore, funksiononin në bazë të së drejtës zakonore apo kanuneve, një

legjislacion i brendshëm i cili rregullonte marëdhëniet sociale ekzistente në

shoqërinë shqiptare. Per këtë arsye mund të themi që u krijuan mekanizma për ta

zgjidhur këtë problem brënda për brënda krahinës dhe jo në rang qëndror, kështu

Disertacion


Orneda Gega

35

kanunet, mbi bazë të së cilave rregulloheshin problemet sociale, parashikonin edhe

statusin e jetimit dhe sistemimin e tij deri në moshë madhore. Nëpër kanune i

kushtohet një rëndësi e veçantë edhe pasurisë që prindërit i kishin lënë fëmijës,

kështu ai nuk do të mbetej pa përkrahje.

Nëse do i referohemi të drejtës zakonore shqiptare e drejta prindërore i takonte

babait, dhe në rast kur ky i fundit vdiste fëmija mund të rrinte në familjen e babait

bashkë me të jëmën. Në rastet kur e jëma martohej ajo mund ta linte fëmijën në

shtëpinë e njerëzve të babait, kështu ai do të përfitonte edhe nga trashëgimia e lënë

nga i ati. Ndërsa kur fëmija mbetej jetim si nga babai ashtu edhe nga nëna, në

shumicën e rasteve ai rritej nga personat e afërt të familjes (Luarasi, 2007: 96). “Kur

djali ose vajza ishin jetimë dhe për ta kujdesej ndonjë i afërt i tyre me cilësinë e

kujdestarit. Ky ishte në vendin e babait, vendoste vetë për fejesën e tyre. Po kështu

kujdestari që rriste një vajzë pa babë e me nënë të martuar gjetkë, kishte për detyrë të

pyeste nënën, por pëlqimi i saj nuk ishte i domosdoshëm”. Kështu Kanunet

rregullonin dhe i jepnin zgjidhje një fenomeni që në periudhën e ekzistencës së

gjakmarrjes dhe luftrave të vazhdueshme kundër pushtuesit ishte mjaft i përhapur

dhe i mprehtë. Është impresionuese se si në kanune ekzistojnë shume nene të cilat

parashikojnë përkujdesjen e fëmijëve të mbetur të shkretë, pra pa prindër. Gjithçka

zgjidhej brenda fisit, i cili kujdesej që fëmija të ushqehej, të rritej gjer sa të arrinte

moshën madhore dhe sigurisht të martohej, duke krijuar kështu familjen e tij. “Po

kështu të rralla ishin edhe birësimet (adoptimet), por edhe këto, si rregull, bëheshin

brenda fisit.” Në këtë kuadër fëmijët e mbetur jetimë jo vetëm rriteshin të sigurtë por

edhe në një ambjent familjar ku të afërmit kujdeseshin për ta. Rëndësi të veçantë

kanunet i japin familjes si baza e shoqërisë.” Me familjen bashkoheshin edhe

kushërinjtë të mbetur vetëm e pa ndihmë, “të mbetur shkret”. Fisi i tyre më i afërt e

quante për detyrë dhe nder t’i merrte nën kujdes. Edhe në këtë rast parimi i lidhjeve

të gjakut ishte kriter bazë për pranimin në familje”. Kështu rregulloheshin

marrëdhëniet në familjet patriarkale shqiptare.

Pas vitit 1912, kohë kur Shqipëria u shpall e Pavarur, nuk ekzistojnë dokumente

arkivore qe të vërtetojnë ngritjen e jetimoreve në vëndin tonë. Qeveria e asaj kohe

Disertacion


Orneda Gega

36

megjithëse u mundua ti japë zgjidhje një sërë problemesh sociale që shqetësonin

shoqërinë, nuk arriti në periudhën e shkurtër që qeverisi ti japë zgjidhje këtij

fenomeni i cili me shumë gjasa ka qënë mjaft i përhapur në vendin tonë. Me sa duket

për një kohë të gjatë çështja e fëmijëve jetimë është zgjidhur përmes të drejtës

zakonore shqiptare, pa krijuar institucione të mbajtura nga buxheti i shtetit.

Statusi i Vilhelm Vidit aq më pak që nuk i dha një zgjidhje kësaj çështjeje, edhe duke

qënë që periudha e shkurtër e qeverisjes së tij duhet ti jepte zgjidhje problemeve më

madhore që shqetësonin vendin. Më pas fillimi i Luftës së Parë Botërore sigurisht që

do të sillte probleme të reja, dhe sigurisht që presupozohet që do të shtohej numri i

jetimëve në kohë lufte. Shqipëria gjatë kësaj periudhe ka qënë e ndarë në katër zona

pushtimi, dhe veprimtaria e organeve qëndrore ka qënë mjaft e kufizuar. E

megjithatë në fund të luftës së Parë Botërore kur dukej se instancat shtetërore

Shqiptare nuk funksiononin siç duhet, u krijuan kushtet për ngritjen e nje institucioni

bamirës për rritjen e fëmijëve në nevojë.

Nisur nga dokumentet arkivore historiografia shqiptare mer si të mirëqënë faktin që

jetimorja e parë, e cila u quajt “Strehë Vorfnore”, u hap për herë të parë në vitin

1917. Historia fillon me fatkeqësinë e dy bonjakëve, të mbetur pa prindër, të cilët u

gjetën nga një nënpunës austriak në gjendje të mjerueshme. “Në fund të muajit prill

1917, Rauf Fico, nënprefekt i Tiranës, pret në zyrën e tij një xhandar austriak. Ai fut

brenda dy fëmijë të vegjël, një djalë pesëvjeçar dhe një vajzë më të vogël. Xhandari i

shpjegon nënprefektit Fico se dy të miturit i kishte gjetur duke ngrënë bar, në një

zabel afër Farkës dhe më pas i kishte sjellë në Tiranë. Pas pyetjeve të para drejtuar dy

fëmijëve kuptuan se ata ishin motër e vëlla. Të miturit pohuan se prindërit e tyre

kishin vdekur në mal, duke ardhur nga Malësia”.

I prekur nga gjendja e mjerueshme e të miturve, nënprefekti Rauf Fico u mundua të

gjente një zgjidhje të shpejtë që fëmijët të kalonin natën. “Atë natë, ky i fundit, i kish

përcjellë për strehim tek bamirësi i njohur Zyber Hallulli. Të nesërmen në mëngjes,

do të merrte vesh se vajza e vogël s’e kish përballuar dot natën. Që nga ai çast, Rauf

Fico s’kish gjetur më rehat. Me ndihmën e një oficeri austriak dhe bamirësve të

Disertacion


Orneda Gega

37

njohur të kryeqytetit të asaj kohe (Mytezim Këlliçi, Ismail Ndroqi, Zyber Hallulli)

arritën e bënë Strehën e Parë Vorfnore, strehën e dashurisë për fëmijët jetimë” .

Kështu ky ishte hapi i parë i cili do të pasohej nga hapja e një sërë institucionesh të

këtij lloji në të gjithë Shqipërinë.

“Njëzet vite më vonë, drejtori i përgjithshëm i Kryqit të Kuq shqiptar Haxhi Shkoza,

do t’i kërkojë z. Rauf Fico, tashti ambassador në Athinë, të dhëna për historinë e

themelimit të Strehës së Parë Vorfnore. Historia u shkruajt në kujtime nga z.Fico, që

do të shtonte se nga tiranasit do të mblidheshin 10.000 korona, kurse vetë

komandanti austriak do të shtonte edhe 3000 të tjera.”

Në të vërtetë ka një debat të hapur akoma në historikun e krijimit të kësaj strehe të

parë vorfnore, se kujt i përket merita e vërtetë e hapjes së saj, diplomatit Rauf Fico,

përpjekjet e të cilit kanë qënë vendimtare në krijimin e të parit institucion të këtij lloji

në Shqipëri, apo bamirësit Zyber Hallulli, emrin e të cilit ky institucion mban sot e

kësaj dite. Pavarësisht ideve të ndryshme të historianëve lidhur me këtë çështje, ajo

çka vlen për tu përmendur është fakti që kjo nismë u bë pararendëse për hapjen e

institucioneve të tilla në të gjitha qytetet e Shqipërisë. Polemika të ndryshme

ekzistojnë edhe për sa i përket datës së saktë se kur u hap ky institucion, por më e

pranuar është teoria sipas së cilës ajo u hap në ditën e përvjetorit të pestë të pavarsisë

së vendit. “Më 28 nëntor 1917, me rastin e 5 vjetorit të pavarësisë, u hap për herë të

parë nga Zyber Hallulli, Kryetar i Bashkisë së Tiranës “Streha Vorfnore”, duke

mbledhur fëmijë nga e gjithë Shqipëria, pa dallim besimi dhe krahine. Zyber Hallulli

iu përkushtua aq shumë kësaj strehe, sa që me vullnetin dhe dëshirën e tij, para se të

vdiste i dhuroi “Strehës Vorfnore” të gjithë pasurinë e tij personale. Me kalimin e

kohës streha mori formën e një institucioni, i cili vazhdon të jetë edhe në ditët e

sotme. Krahas Zyber Hallullit, për strehën kanë dhënë kontributet e tyre edhe disa

nga tregtarët dhe bamirësit e asaj kohe, siç ishin: Myrtesim Këlliçi, Ismail Ndroqi,

Hasan Vogli, etj. Në vitin 1994, “Streha Vorfnore” merr emrin e themeluesit të saj:

Shtëpia e Fëmijës “Zyber Hallulli”.

Disertacion


Orneda Gega

38

Të dhënat historike janë të pakta. Dokumente apo histori të arkivuara nuk ekzistojnë,

një pjesë e tyre që kanë qenë, janë zhdukur nga regjimi komunist, ku çdo

“triumfator” e ndryshon dhe e shkruan historinë sipas tij.

Streha Vorfnore është hapur më 1917 te rruga e Kavajës, aty ku sot është Ministria e

Punës, mendohet se ka qëndruar aty deri në vitet e para të komunizmit, ku dhe është

zhvendosur në vendin ku dhe është sot, tokë kjo e cila mendohet të ketë qenë pronë e

Zyber Hallullit, harta e së cilës gjatë monizmit u zhduk. Nuk ekziston asnjë

dokument se kur është zhvendosur aty ku është, por dihet vetëm që gjatë komunizmit

mori emrin e shtëpisë së partisë “8 nëntori”. Ndërsa pas viteve ’90 shtëpia mori

emrin “Zyber Hallulli” nga kryebashkiaku i asaj kohe i Tiranës Albert Brojka, për

nder të atij që e hapi për herë të parë këtë strehë, ndoshta edhe për t’i kthyer nderin e

humbur9.

Krijimi i Strehës së Parë Vorfnore në Shqipëri, ishte aksioni më i ngutshëm në ato

kohë të rënda që kalonte vendi, duke bërë që të hidheshin themelet e para të ngritjes

së institucionit të bamirësisë në ndihmë të atyre fëmijëve pa prindër që kishin

humbur familjet gjatë Luftës dhe mjerimit masiv.

Historia e Strehës së Parë Vorfnore nuk do të ishte e plotë dhe nuk do të kishte

kuptim pa përfshirë edhe ato periudha të mëvonshme po aq të rëndësishme që sollën

një revolucion të madh në përhapjen dhe modernizimin e shumë institucioneve të

tilla si motra në shumë qytete të Shqipërisë, si në Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë,

Elbasan, Pogradec, Fier, Gjirokastër, Vlorë, Sarandë, etj. Këto institucione shërbyen

dhe ende vazhdojnë të shërbejnë deri në ditët e sotme, ku si qëllim të tyre kanë

edukimin, mirërritjen dhe mbrojtjen sociale të asaj kategori fëmijësh që për shumë

arsye janë të privuar nga mungesa e prindërve dhe mos pasja e familjes së tyre

biologjike.

9http://www.dritaislame.al/streha-vorfnore-misioni-i-pa-nderprere-ne-keto-100-vjet/ marrë më

15.02.2015

http://www.dritaislame.al/streha-vorfnore-misioni-i-pa-nderprere-ne-keto-100-vjet/

Disertacion


Orneda Gega

39

Pas hapit të parë të rëndësishëm në hapjen e jetimores së parë, ky fenomen vazhdoi

pothuaj në të gjitha qytetet e Shqipërisë. Dokumentet arkivore vërtetojnë se edhe pse

në kushte të vështira ekonomike, populli shqiptar u mundua shumë për hapjen e

këtyre institucioneve me karakter të thellë humanitar. Kështu kjo nismë vijoi në jug

të Shqipërisë kur “ në maj të vitit 1918 drejtorët e Administratës së kësaj provinse

bashkë me ata të katundaris së qytetit, të udhëhequr prej autoriteteve italiane, hapën

dyert e një azili në Gjirokastër për bonjakët dhe të mbeturit nd’udhëra të këtij qyteti

dhe të qarkut të ti, dhe një tjetni të tilli asil në Saranda për bonjakët e qarkut t’sajë.”

(Arkivi Qëndror Shtetit, Fondi 195 Viti 1921, Dosja 37 Fletë nr. 15).

Për këtë arsye u vu në dispozicion një shumë prej 40.000 liretash në mënyrë që të

mbulohen shpenzimet e mirëmbajtjes së kësaj strehe për jetimët. Në krye të

institucionit u vendos një drejtor dhe u mor stafi i nevojshëm për tu kujdesur për

bonjakët, megjithëse pas një kohe të shkurtër ky staf nisi të punonte në mënyrë

vullnetare dhe pa asnjë shpërblim. Zakonisht këto orfanotrofe mbaheshin me ndihma

të katundarisë pasi shteti nuk jepte buxhete të mëdha për strehat vorfnore. Ky

institucion u quajt Orfanotrof Komunal, më pas iu shtuan edhe shtatë bonjakë të tjerë

të cilët rrinin në çadra ushtarake në Sarandë, dhe meqënëse kushtonte shumë të

mbaje dy orfanotrofe ata u sollën në Gjirokastër dhe institucioni mori emrin

Orfanotrof Krahinor (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 195 Viti 1921 Dosja 37 Fletë

nr. 15).

Ky institut shpëtoi nga vdekja e mizoria më se 40 të mjerë bonjakë duke u dhënë

strehë e ushqim në ato ditë të tmerrshem kur zia dhe fatkeqësia zhduknin nga faqa e

dheut të papërkrahurit, siç shprehet dhe vetë Drejtori i Orfanotrofit Krahinor Z. Ilia

Dilo: “E di që në kohëra që shkoin syt e ment e autoritetevet si dhe të gjithëvet jan

kthyer drejt problemavet politike dhe prandaj larguar nka nevojat shoqërore. Po

konditat e veçanta të këtyre krahinave të cilat kanë vuar kaq shumë nka luftërat, nka

invasionet dhe nka epidemit, e bëin vecanësisht me një rëndësi tepër të madhe

problemën e bonjakëvet dhe të papërkrahurvet”. Për sa më sipër ai i drejtohet

autoriteteve qëndrore për akordimin e një fondi të posaçëm për mirmbajtjen dhe

Disertacion


Orneda Gega

40

përmbushjen e qëllimit të tij humanitar (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 195 Viti

1921, Dosja 37 Fletë nr. 16).

Në vitet kur Shqipëria po përballej me probleme të mëdha politike si pasojë e

ndryshimit të vazhdueshëm të Kabineteve Qeveritare në vitin 1921, autoritetet lokale

të Mirditës i shqetësonin më tepër problemet që kishin fëmijët e vegjël të mbetur

rrugëve. “Në një shkresë të drejtuar Ministrisë së Arsimit nga Kryetari i emigrantëve

të Dibrës, i kërkohet të strehojë 10 djemë të cilët skanë as prind dhe as kujdestarë.”

(Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi.195 Viti 1921, Dosja 37 Fletë nr. 1) Pas kërkesës së

mësipërme në mënyrë të mënjëhershmë u morën masat e nevojshme për ushqimin

dhe sistemimin e tyre duke shtuar në këtë mënyrë numrin e fëmijëve që do të ishin

nën kujdesin e këtij institucioni. Kështu, “Këshilla Ministrore në bisedën e saj nr. 44

me 12/1/1921 ka vendosë që për ushqimin e 24 djelmëve të vobekët, t’i jepet

shkollës strehi vorfanjakëvet një ndihmë mujore prej 750 fr. Ari.” (Arkivi Qëndror i

Shtetit. Fondi 195 Viti 1921, Dosja 37 Fletë nr. 3) Kështu pas strehës vorfnore të

hapur në Tiranë dhë më pas në Gjirokastër iu shtua edhe një në qytetin e Dibrës.

Pavarsisht këtyre nismave humanitare, vlen të përmendet që shteti shqiptar nuk i

plotësonte dot kërkesat për ngritjen dhe mbajtjen e këtyre institucioneve të cilat

kërkonin të ardhura të vazhdueshme. Ashtu siç përmendëm edhe më lart shumica e

Strehëzave Vorfnore mirmbaheshin dhe funksiononin në bazë të të ardhurave që

siguronin vetë qytetarët apo nga ndonjë bamirës i rastit. Sigurisht edhe institucionet

lokale mundoheshin të siguronin sado pak të ardhura për mirëfunksionimin e tyre,

megjithëse ndonjëherë kjo rezultonte e vështirë për të mos thënë e pamundur. Me anë

të një “Vendimi nr. 213 me 6/IX/ 1922, citohet se administrata e strehës vorfanjake

do të lehet në dorë të Kryqit të Kuqë Shqiptarë, tue qënë se kjo strehë nuk asht

formue prej anës Qeveris por asht përmbajtë më tepër prej popullit.” (Arkivi Qëndror

i Shtetit. Fondi 152 Viti 1922, Dosja 451 Fletë nr. 9) Adoptimi i këtij institucioni

nga Kryqi i Kuq shqiptar bëhej në të mirë të fëmijëve, të cilët do të kishin tani një

përkujdesje më efiçente. Vlen të përmendet roli humanist i kësaj organizate jo

fitimprurëse në dobi të fëmijëve në nevojë në këtë moment të vështirë të ekzistencës

së shtetit shqiptar, pavarsisht kushteve të vështira ekonomike të shoqërisë shqiptare.

Disertacion


Orneda Gega

41

Rrjedhimisht, në vitet ’20 gjendja e mjerueshme social ekonomike do te reflektohej

edhe tek strehezat vorfnore. Shumica e godinave nuk kishin as kushtet më minimale

për mbajtjen e fëmijëve, në shumicën e rasteve mungonte ushqimi dhe ngrohja,

ndërsa përsa i përket aktivitetit mësimor dhe argetues nuk vlen të përmenden. Synimi

kryesor i këtyre institucioneve ishte të përkujdesen për fëmijët në nevojë duke i

dhënë atyre mundësinë që të mësonin një zanat për të siguruar të ardhmen e tyre.

Megjithatë kanë qënë të shumta rastet kur të drejtat e tyre janë nëpërkëmbur. Në një

relacion të Ministrise së Punëve të Brëndshme drejtuar Kryetarit të Kryqit të Kuq

Shqiptar në vitin 1923 urdhërohet që “ata nxënës jetim të strukun n’atë strehë të mos

përdoren si shërbëtorë dhe vetëm për me punue si mjeshtra që të sigurojnë të

ardhunat e Kryqit të Kuq si kuer si i ka thanë” (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 380

Viti 1928, Dosja 149 Fletë nr. 1).

Viti 1924 gjithashtu karakterizohet nga një paqëndrueshmëri e madhe në jetën

politiko - sociale të vendit tonë dhe si rezultat këto probleme do të reflektoheshin

edhe në institucionet e bamirësisë. Problemet kryesore lindin nga nevoja e fondeve të

vazhdueshme që nevoiten për mbajtjen e këtyre institucioneve kështu “mbajtja e një

fëmije në strehë vorfnore kushtonte rreth 30 Franga ari. (Arkivi Qëndror i Shtetit.

Fondi 195 Viti 1924, Dosja 45 Fletë nr.47) Në këtë kohë dokumentet arkivore

dëshmojnë se “Qeveria ka ndërprerë subvencionin për fëmijët e strehës, si dhe

theksohet se kjo strehë është mbajtur nga ndihmat e jashtme dhe subvencionet e

dhëna nga qeveritë dhe bashkia.” (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924,

Dosja 45 Fletë nr. 4).

Po në këtë vit në një shkresë drejtuar Ministrisë nga Kryqi i Kuq përmëndet se numri

i fëmijëve ka arritur në 75 fëmijë të varfër të cilët kanë nevojë për subvencion

financiar nga qeveria. (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja 45 Fletë

nr.18) Bazuar në raportin e gjëndjes së Strehes Vorfnore kostatohen këto

problematika; të tilla si mungesa e stafit (e cila reflektohet në mos regjistrimin e

rregullt të fëmijëve, kjo u vu re në mosakrodimin e numrit të raportuar të fëmijëve

(12 fëmijë të raportuar) me numrin real të tyre (24 fëmijë); mungesa e mbikqyrjes,

gjë e cila lidhet me mosorganizimin e kohës së studimit, punës dhe pushimit, si dhe

Disertacion


Orneda Gega

42

mos realizimin e aktiviteteve argëtuese; sjellja e administratës (fëmijët

keqtrajtoheshin nga ana e stafit, goditeshin dhe shaheshin); ushqimi jo i mjaftueshëm

dhe jo i shijshëm; të fjeturit e parehatshëm; nuk i mësonin asnjë zanat ose mjeshtëri

siç e quhej në atë kohë (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja 45 Fletë

nr. 35-39).

Pas evidentimit të problemeve që komisioni konstatoi, ky i fundit e pa të nevojshme

që të propozojë që Streha të kalojë nën varësinë e Ministrisë së Arsimit dhe të

aprovohet një rregullore e re për mirëfunksionimin e saj. Në bazë të ndryshimeve të

bëra në 69 nene u mirëpërcaktua mënyra se si do të organizohej puna nga ana

administrative dhe se si do te funksiononte ky institucion, i cili në thelbin e tij

konsistonte në krijimin e një ambjenti sa më të përshtatshëm dhe efikas për

mirërritjen e fëmijëve. Kjo rregullore u nda në 3 pjesë ku pjesa e parë kishte lidhje

me regjistrimin e fëmijëve ku përcaktohen kushtet që duhet të plotësonte nje fëmijë

për tu bërë pjesë e institucionit siç janë mosha, ti ketë vdekur të paktën njëri prej

prindërve, dokumentacionin e nevojshëm etj. Pjesa e dytë përfshintë detyrat e

drejtuesve dhe administratës (nenpunësit dhe mësuesit) se institucionit. Pjesa e tretë

dhe e fundit kishte të bënte me programin e brendshëm të strehës vorfnore (Arkivi

Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja45 Fletë nr.50).

Vitet në vazhdim do te karakterizohen nga një qëndrueshmëri më e madhe politike

dhe ekonomike të shoqërisë shqiptare. Përpjekje të vazhdueshme do të bëhen për

ndërmarjen e nismave me karakter social përfshirë këtu uljen e analfabetizimit.

Në vitet e mbretërimit të Ahmet Zogut, situatë më e qëndrueshme politike, do të

shoqërohej me miratimin e një dispozitë të veçantë legjislative për pranimet në

institucionet e bamirësisë. “Në vijim të qarkores Nr. 3278/v d. 28/XII/1927 u

njoftohet se mbas vendimit të komisionit permanent kontrollues të Kryqit të Kuq,

mbas këndej “ç’do fëmij qi do të pranohet në strehën vorfnore duhet të mos ketë

moshën më të madhe se 14 vjetësh dhe të paraqesë dokumentacionin përkatës” (Luan

Omari “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, 2007, Fq 402 Botimi 4.) .

Pushteti prindëror i takonte babait dhe vetëm kur ky, ndonëse i gjallë, nuk mund ta

Disertacion


Orneda Gega

43

ushtronte për shkaqe penguese të ndryshme i përkiste nënës. Gjithashtu pati

përmirësime dhe në Kodin Civil, i cili rregullonte njohjen e amësisë dhe njohjen e

atësisë së fëmijës se lindur jashtë martese. Dispozitat pasardhëse lejonin adoptimin

(birësimin), por me kusht që birësuesit në kohën e kryerjes së birësimit të mos kishin

fëmijë të tyre e as të paslindur ligjorë, si edhe të kishin mbushur moshën dyzetë vjec

më të mëdhenj se personi që birësohej.

Siç shihet gjëndja e jetimoreve do të përmirësohet ndjeshëm gjatë kësaj perjudhe dhe

sipas nje Qarkoreje të Ministrisë së Brëndshme të datë 22. 05.1928 rezulton se “sot

mbahen me ushqim, veshje e shkollë ma se 130 vajza e djelm bonjakë prej të gjitha

krahinave” (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 380 Viti 1928, Dosja 149 Fletë nr.3).

Në vitin 1929 Kryepeshkopi i Durrësit i kërkoi Këshillit të Ministrave që të hapej një

strehë vorfnore në Tiranë.” (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi -Viti 1929, Dosja 507

Fletë nr.27).

Lufta e dytë Botërore 1939-1945, qeveritë kolaboracioniste. Në vitin 1940

pavarësisht se vendi po përballej me pushtuesin, qeveritë kolaboracioniste u

munduan të mbanin në funksion sa më të mirë institucionet e jetimëve. Situata në

vitin 1940 paraqitet si vijon; “forca e nxënësve grumbullohet në 350 veta të ndarë si

vijon 125 në godinën nr. 1., 125 në godinën nr. 2 dhe 100 ne godinën nr. 3 dhe

përgjithësisht ndodhen 250 djem dhe 100 vajza. Shumica e këtyre fëmijëve

frekuentojnë shkollën “Naim Frashëri” për djemtë dhe “Luigj Gurakuqi” për vajzat.

Kushdo që mbaron shkollën fillore mund të vijojë shkollën e punës ose ndonjë zeje

private, në qoftë se është djalë. Kurse vajzat vijojnë punimet e brendshme të

konviktit dhe ndonjëra shkollën e Infermiereve. Personeli i strehës përbehet nga 21

veta. (Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 403Viti 1940, Dosja 595 Fletë nr.1-2)

Në vitin 1941 në Strehën Vorfnore lista e bonjakëve të pranuar ishte 75 persona

(Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 403 Viti 1941, Dosja 794 Fletë nr.11).

Me krijimin e Ministrisë së Asistencës Sociale menjëherë të gjithë institutet

asistenciale si streha, jetimore, azile etj kaluan drejtëpërsëdrejti nën drejtimin dhe

administrimin e saj. Jetimët që ndodheshin jashtë atij Instituti kaluan nën mbarvajtjen

e seksionit të Asistencës Sociale të kësaj Prefekture (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi

Disertacion


Orneda Gega

44

584 Viti 1945 Dosja 188 Fletë nr. 16) Nëse do ti hedhim një sy shpërndarjes

gjeografike të jetimoreve do të shohim se në vitin 1945 shkollat e jetimoreve ishin të

përhapura në qytetet: Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë, Vlorë, Berat, Elbasan,

Gjirokastër, Kukës. Për tu bërë pjesë e këtyre shkollave sipas Kryqit të Kuq duhet të

përmbusheshin këto kushte : 1. Fëmijët që janë jetim pa baba e pa nënë ose pa njërin

prej prindërve, 2. Të jenë të varfër dhe prej këtyre preferohen të dëmtuarit në luftë siç

janë fëmijët e dëshmorëve. 3 Të kenë një moshë jo më të madhe se 7-9 vjeç 4. Të

mos kenë të ardhura direkte e indirekte ose përkrahës nga të afërt. 5. Të jenë të

shëndetshëm e të mos kenë sëmundje ngjitëse, pasi një gjë e tilllë do të shkaktonte

infektimin e fëmijëve të tjerë. (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 584 Viti 1945 Dosja

188 Fletë nr. 54) Rëndësia dhe vëmëndja ndaj jetimëve, veçanërisht strehimit të tyre,

u theksua nëpërmjet Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 48 më datë 15.03.1947

ku ndër të tjera theksohej se …. në vëndin tonë nuk duhet të ketë më fëmijë të

pastrehuar, që shëtisin rrugëve si të shkretë nga që nuk kanë prindër dhe që për këta

fëmijë duhet të kujdeset shteti, i cili e ka për detyrë që të interesohet për strehimin e

fëmijëve pa prindër dhe të marrë të gjitha masat e nevojshme për edukimin e tyre. (

Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 499 Viti 1947 Dosja 914 Fletë nr. 01) Kështu, u pa e

nevojshme që të krijohej një Komisioni Ekzekutiv pranë Prefekturave dhe

Nën/Prefekturave qëllimi i të cilit do të ishte Strehimi. Secila nga Ministritë ishte e

ngarkuar për fëmijët pa kujdes prindër sipas gup-moshave, saktësisht Mininistria e

Shëndetsisë kujdesej për moshën 0-4 vjeç, ndërsa Ministria e Arsimit për moshat 4-

14 vjeç. Ajo që vihej në dukje ishte që edukata e punës niste pas moshës 14 vjeç,

duke i vendosur në punë në ndërrmarrjet e shtetit, në fermë ose në punë bujqësore në

katunde. Një pike tjetër e rëndësishme kishte të bënte me zhvillimin profesional të

personelit, duke ngarkuar në këtë mënyrë drejtpërdrejtë Ministrinë e Arsimit që të

zhvillojë kurse profesionale për nënpunësit e shtëpive të fëmijëve. Një tjetër detyrë të

rëndësishme që kishte Komiteti Ekzekutiv kishte të bënte me luftën kundër

moskujdesjes që kanë disa prindër për edukimin e fëmijëve të tyre dhe sidomos të

lënët e fëmijëve vetëm nëpër rrugë.( Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 499 Viti 1947

Dosja 914 Fletë nr. 02)

Disertacion


Orneda Gega

45

Nisur nga problematikat e mësipërme lindi e nevojshme që të merren këto masa:

a. Të ndalohen fëmijët që të merren me tregti, të llustrojnë këpucët, të luajnë nëpër

rrugë etj. b. Të ndalohen fëmijët që të lypin, që të pijnë duhan, të pijnë alkol etj. c. të

ndalohen fëmijët gjer në moshën 16 vjeç që të venë në restorante, në pijetore, në

kafene dhe në lokale të tjera ku pihen pije alkolike. ç. Të ndalohen fëmijët që të

shkojnë natën në cinema e në teatër të pashoqëruar d. Të thërriten në gjygj dhe të

gjobiten ata persona që shtyjnë fëmijët që të lypin dhe të bëjnë tregëti.

Megjithëse po bëheshin përpjekje për të përmirësuar jetesën për fëmijët pa kujdes

prindëror, ndodhi që në vitin 1949 pati një rritje të vdekshmërisë foshnjore.10

Theksohen si ndikues në gjëndjen e fëmijëve: shëndeti jo i mirë i tyre, personeli i

pakualifikuar, zhvillimi psikik i fëmijëve i mangët kjo e fundit si pasojë e punës

pedagogjike të mangët si dhe të mangësisë së lodrave. Nisur nga më sipër shtetit po i

shtoheshin dhe tipet e fëmijëve që mbeteshin pa kujdes prindëror, nëse deri tani ishin

evident më tepër fëmijët të cilët nuk kishin të paktën njërin prej prindërve tashmë u

shtuan dhe kategori të tilla si; fëmijë të braktisur që në lindje apo fëmijë të lindur

jashtë martese. Nisur nga shtimi i numrit të kësaj kategorie fëmijësh shteti në këtë

perjudhë mori këto masa: 1. Me V.K.M. 829 (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512

Viti 1950 Dosja 47 Fletë nr. 01) të datës 02.10.1950 u vendos që nënat e këtyre

fëmijëve kishin të drejtë të shtroheshin në spital bashkë me fëmijët e tyre, me kusht

nëse nëna i ushqente me gji, deri në muajin e tretë të lindjes. (Arkivi Qëndror i

Shtetit, Fondi 512 Viti 1950 Dosja 47 Fletë nr. 07) 2. Agjetacion sa më i madh për

gjetjen e tojave11 për fëmijët që ushqeheshin artificialisht. 3. Sigurimi i qumështit të

freskët nga ana e fermave dhe të transportoheshin shpejt. 4. Krijimi i fermave për

Institute Shëndetësore në mënyrë që çerdhet të furnizohen në mënyrë të zgjedhur e

krejt të freskët.5. Pajisja e çerdhes me frigorifer. 7. Propogandimi sa më i madh i

adoptimeve.

10 Shënim: Kështu sipas statistikave për vitin 1949 u vu re se kanë hyrë 243 fëmijë dhe kanë dale 205

11 Shënim: toja quheshin nënat që ushqenin me gji fëmijët e tjerë

Disertacion


Orneda Gega

46

Gjithashtu po në këtë vit (1950) u miratua Rregulloria e çerdheve të përhershme të

fëmijëve, ku për këta të fundit në nenin e parë të kësaj rregulloreje përcaktohej

qëllimi për çfarë shërbenin institucioniet: “Shërbenin për rritjen dhe edukimin e

fëmijëve të vegjël, janë për mbrojtje të fëmijëve që nuk kanë mundësi rritjeje në

rrethin familjar ose që qëndrimi tyre në rrethin familjar i vë në rrezik për tu sëmurë

nga sëmundje ngjitëse.” (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512 Viti 1950 Dosja 47

Fletë nr. 02)

Gjithashtu përcaktohej që në këto çerdhe pranoheshin fëmijët prej lindjes deri në

moshën tre vjeçare, kushtet12 që duhet të plotësoheshin për tu bërë pjesë e këtyre

çerdheve dhe deri kur mund të qëndronin aty.

Por panvarësisht rregullores së miratuar gjëndja e çerdheve të përhershme për fat të

keq vazhdonte të ishte e njerueshme. Kështu, mortaliteti i lartë në çerdhet e

përhershme dhe gjëndja shëndetësore jo e mirë e fëmijëve lidhet me shumë faktorë

që kanë të bëjnë me gjëndjen në të cilën dërgohen disa fëmijë në këto çerdhe, me

mungesën e qumështit të gjirit, me mungesën e veshmbathjes, me asistimin jo

gjithmonë të mirë dhe të mjaftueshëm nga ana e personelit. (Arkivi Qëndror i Shtetit,

Fondi 512 Viti 1951 Dosja 35 Fletë nr.01)

Sikurse më sipër u pa e nevojshme që 1962 të bëhej dhe një raport mbi gjëndjen e

shtëpive të fëmijëve të moshës parashkollore dhe shkollore në të cilin pëmëndet se në

vëndin tonë kemi 7 (shtatë) shtëpi foshnje me 570 fëmijë. (Arkivi Qëndror i Shtetit,

Fondi 1011, Viti 1962 Dosja 43 Fletë nr.01) Ajo çka binte në sy ishte një situatë e

ndryshme nga tjetra, kështu nga njëra anë vihej re kujdesi që i kushtohej fëmijëve për

mbarvajtjen e shëndetit si dhe arritje në rezultatet fizike të fëmijëve ndërsa nga ana

tjetër paraqitej një situatë e mangët përsa i pëket punës edukative. Saktësisht kjo e

12 Shënim: Kushtet ishin si më poshtë:

a. Fëmijët e lindur jasht martese ose t’abandonuar

b. Fëmijët të mbetur jetime pa babe ose pa nanë ose fëmijët që kanë vetëm babën dhe ky nuk është në

gjëndje ekonomike ose shoqnore t’mbajë e t’a rrisë fëmijën.

c. Fëmijët që kanë nënën të paaftë ti rrisë për arsye sëmundjeje mendore ose fizike dhe nuk kanë tjetër

njeri të përshtatëshem në shtëpi që mund ti mbajë.

ç. Fëmijët që kanë një njeri të familjes në formë turbekulosi që bashkjeton me të.

d. Fëmijët që kanë nënën e sëmurë me sëmundje ngjitëse, ose që kanë qenë të shtruar në spital dhe në

shtëpi nuk kanë as njeri të përshtatshme që të mund të mbajë fëmijën.

Disertacion


Orneda Gega

47

fundit vihej re në aftësitë e pazhvilluara psikomotorre tek fëmijët, nuk njohnin

nevojat personale, nuk njohin emrat e objekteve përreth, ishin “të egër”, strukeshin

kur vinte ndonjë person i ri, etj. Kjo gjëndje e fëmijëve është ndikuar negativisht nga

këto faktorë: fëmijët e shtëpisë së foshnjes janë fëmijë të braktisur, fëmijë që nënat i

kanë të sëmurë me turbekuloz, gjëndja ushqimore është e keqe, fëmijët janë me të

meta fizike si dhe me prapambetje mendore, personeli nuk ka pregatitje profesionale,

kujdestarët nuk komunikojnë aq sa duhet me fëmijët, mungojnë lodrat.

Për sa më sipër lindi e nevojshme që të propozohet që për të përmirësuar punën e

shtëpive të foshnjeve është e nevojshme të organizohen kurse për pregatitjen e

kualifikimin e personelit si dhe të sigurohen fonde për lodra.

Përsa i përket shtëpive të fëmijëve të moshës parashkollore në vëndin tonë në 1962

numëroheshin 4 (katër) të tilla, në të cilat 85% e fëmijëve që pranoheshin ishin të

ardhur nga shtëpitë e foshnjeve edhe në këtë nivel shfaqen anët pozitive si dhe ato

negative që kanë të bëjnë me mirërritjen e fëmijëve. Duke u nisur nga problematikat

u pa e nevojshme që duhet të forcohet përbërja e kuadrit dhe puna për kualifikimin e

tij, tu sigurohen lodrat e ndërtimit, mjetet figurative e fiskulturale të nevojshme për

zhvillimin e gjithanshëm të fëmijëve. (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 1011, Viti

1962 Dosja 43 Fletë nr. 05) Nga ana tjetër fëmijët e shtëpisë së foshnjes të vijnë të

zhvilluar me kërkesat e moshës së tyre.

Shtëpi të fëmijëve të moshës shkollore numërohen 6 (gjashtë) shtëpi fëmijë në të

gjithë vëndin, çka bien në sy krahasuar me shtëpitë e mëparshme është përmirësim i

dukshëm përsa i përket punës edukative me fëmijët, fëmijët janë edukuar me

shprehitë e punës dhe pregatitjen e tyre ne profesione te tilla si rrobaqepësi, ekonomi

shtëpiake etj. Panvarësisht sa më sipër përsëri probleme shfaqen në punën

sistematike edukative, duke sjellë shfaqje kokfortësie nga ana e fëmijëve, mungesë

vullneti e durimi në punë, problem përparimi i fëmijëve ne shkollë, personeli i

pamjaftueshëm krahasuar me numrin e madh të fëmijëve13 etj.

13 Shënim: Edukatoria e grupit nuk qëndronte me fëmijët gjatë gjithë kohës që ato ndodhen në

shtëpinë e fëmijës për arsye se ajo duke plotësuar 8 (tetë) orarëshin largohet dhe fëmijët mbahen

vetëm me edukatoren e dërzhurnit, e cila për numrin e madh të fëmijëve që ka në ngarkim nuk mund të

zhvilllojë punën edukative me to…

Disertacion


Orneda Gega

48

Pasi u vlerësua gjëndja e shtëpive të foshnjeve dhe fëmijëve u pa e nevojshme që të

përmbusheshin këto detyra;

Ministria e Shëndetësisë: (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 1011, Viti 1962 Dosja 43

Fletë nr.09)

a. Të pregatisi programin e punës për shtëpitë e foshnjes mbi zhvillimin psikomotorr

të fëmijëve

b. Të botojë literature në ndihmë të pregatitjes dhe kualifikimit të kuadrit

c. Të mermentohen lokalet etj.

Ministria e Arsimit dhe Kulturës: (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 1011, Viti 1962

Dosja 43 Fletë nr.10)

a. Në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë të pregatiten kartela për secilin

fëmijë, ku përveç të dhënave shëndetësore të shënohet dhe zhvillimi psikofizik i

fëmijës që nga lindja e më tej, me qëllim që kur të transferohen fëmijët secili të

pajiset me këtë dokument.

b. … të organizohen seminare gjatë verës me edukatorët.

c. … pajisjen e shtëpive të fëmijëve me lodra.

Sipas Protokollit të Kryesisë së Këshillit të Ministrave për raportin e inspektimit të

shtetit mbi zbatimin e vendimeve të Këshillit të Ministrave Nr. 72 Datë 08.04.197014

për shtëpitë e fëmijëve, porositi që puna edukative e fëmijëve duhet të fillojë që në

çerdhe duke ndryshuar strukturën dhe duke shtuar personel edukativ brënda

organikave egzistuese (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512, Viti 1973 Dosja 164

Fletë nr.01). 15 Gjithashtu Kryesia shtonte që të merren të gjitha masat që këtyre

fëmijëve tu krijohen ambiente familjare me babë e nanë e ti mësojnë duke vendosur

rregulla e disiplinë….. Në lidhje me personelin që duhet të punojë në shtëpitë e

15 Shënim: Në mënyrë që fëmijëve tu ofrohet kujdesi i duhur gjatë 24 orëve.

Disertacion


Orneda Gega

49

fëmijës16 Kryetari i Këshillit të Ministrave u shpreh që të mos jenë vetëm gra por dhe

burra në mënyrë që fëmijët të ndjejnë nga afër si kujdesin e “nënës” ashtu dhe të

“babës” tu jepet edukatë njëlloj si gjithë fëmijëve të tjerë.., të vendoset rregulli që

fëmijët në shtëpitë e fëmijës do të mbahen sa të mbarojnë shkollën 8 (tetë) vjeçare,

pastaj ose do të vazhdojnë shkollën e mesme, po të kenë kushtet ose do të venë në

punë dhe do të jetojnë ose në fjetoren e beqarëve ose në konviktin e shkollës që do të

vazhdojnë. Po ashtu klasat 4-5-6-7-8 të fillores të organizohen që të bëhen edhe pak

punë fizike 2-3 orë në ditë psh. në një fermë etj. kohë pas kohe dhe sa për të marrë

disi shprehitë në punë. Kjo e fundit u theksua dhe më shumë nga Kryetari i Këshillit

të Ministrave i cili shprehej që ky rregull duhet të zbatohet pa asnjë lëshimsi për

djemtë, ashtu edhe për vajzat,…dhe në rast se ai nuk shkon në punë, atëhere do të

merren masa administrative ndaj tij, duke e detyruar të punojë,.. (Arkivi Qëndror i

Shtetit, Fondi 512, Viti 1973 Dosja 164 Fletë nr.08)

16 Sipas Diskutimit të Kryetarit Të Këshillit të Ministrave, Mehmet Shehu, në Mbledhjen e Kryesisë

së Këshillit të Ministrave, datë 09.01.1973”Mbi zbatimin e VKM NR. 72 Dt. 08.04.1970 për shtëpitë

e fëmijës. (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512, Viti 1973 Dosja 164 Fletë nr.04)

Rrethet

Nr. i

Shtëpiv

e

Nr. i

shtretërve

Të hyrë

gjatë vitit

Të dalë

gjatë vitit Të vdekur

Nr. i

fëmijëve

në fund të

vitit

1. Durrës 1 200 85 62 4 94

2. Korçë 1 65 39 30 0 56

3. Shkodra 1 105 87 63 16 94

4. Vlora 1 85 14 19 0 55

5. Tirana 1 70 121 81 6 79

Disertacion


Orneda Gega

50

Sipas statisikave të vitit 1981 paraqitet tabela e mëposhtme me të dhënat e fëmijëve

jetim të sistemuar në jetimore: (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512, Viti 1981 Dosja

257 Fletë nr.01)

Tabela nr. 4 Të dhënat e fëmijëve jetim të sistemuar në jetimoret në vitin 1981.

Rëndësi punësimit të jetimëve i dha dhe VKM Nr. 356 Datë 09.09.1987 (Arkivi

Qëndror i Shtetit, Fondi 489, Viti 1989 Dosja 109 Fletë nr.52) për “Mirërritjen dhe

edukimin e fëmijëve në shtëpitë e foshnjes dhe të fëmijës” në të cilën u vendos që:

Fëmijët që mbarojnë shkollat e ulëta e të mesme profesionale, brënda muajit maj të

çdo viti shpërndahen pët tu sistemuar në punë në rrethe të ndryshme të vëndit nga

ministritë dhe institucionet e tyre qëndrore dhe nga ministria e Arsimit. Komunitetet

Ekzekutive të Këshillave Popullorë të rretheve brënda muajit korrik të çdo viti të

sistemojnë këta fëmjë me përparësi në punë sipas profilit të tyre si dhe tu sigurojë

vend fjetjeje ose strehim, shpenzimet e ushqimit në konvikte pas mbarimit të shkollës

deri në caktimin e vëndit të punës të përballoheshin nga komitetet ekzekutive. Tjetër

pikë e rëndësishme kishte të bënte me djemtë të cilët ishin të detyruar që direkt pas

shërbimit ushtarak të vendoseshin në punë.

Në 1989 në sërisht u bë një relacion përmbledhës në të cilin u përfshin informacione

rreth institucioneve që trajtojnë fëmijët, të rriturit e të moshuarit me probleme

shoqërore e sëmundje mendore, ku synimi kishte të bënte me për përmirësimin e

punës me këto kategori.

Kështu në vëndin tonë në këtë vit funksiononin 5 (pesë) shtëpi të foshnjes në varësi

të Ministrisë së Shëndetësisë, 2 (dy) shtëpi për fëmijët e moshës parashkollore dhe 3

(tre) shtëpi për fëmijët të cilët janë në shkollë, (Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 489,

Viti 1989 Dosja 109 Fletë nr.5) Ajo çka vihej re në këtë perjudhë ishte se numri i

fëmijëve të lindur jashtë martese është ulur, kjo e fundit ndodhur si pasojë e shtimit

të adoptimeve si dhe të aborteve të paligjshme. Pas një vlersimi të bërë rezultoi se, në

këto institucione në tërësi bëhet një punë e mirë, kështu në shtëpitë e foshnjave

vdekshmëria është zero dhe sëmundshmëria është mjaft e ulët, gjithashtu janë marrë

TOTAL 5 525 346 255 26 378

Disertacion


Orneda Gega

51

masa për të përmirësaur punën për zhvillimin psikomotorr të fëmijëve duke vendosur

edukatore të kualifikuara, problem konsiderohej fakti që në këto institucione mbahen

dhe fëmijë që nuk flasin e dëgjojnë.

1.2. Jetimoret në perjudhën 1990 e deri në ditët e sotme

Sipas një raporti studimor “Situata e fëmijëve jashtë kujdesit prindëror” të kryer në

vëndin tonë përcaktohet se sistemi formal i përkujdesit për fëmijët pa kujdes

prindëror, përbëhet prej disa formave shërbimesh:

a. Shërbimit të birësimit; b. Përkujdesit në “shtëpi familje”; c. Përkujdesit

ndëpërmjet kujdestarisë (foster care); d. Përkujdesit rezidencial i tipit institucional; e.

Përkujdesit ditor në qëndra për fëmijë me probleme sociale. f. Shërbime ri-atdhesimi

dhe ri- bashkimi me familjen, për të miturit e larguar nga Shqipëria.

Institucionet e përkujdesjes për fëmijët jashtë kujdesit prindëror sipas legjislacionit

shqiptar kanë statusin e personave juridikë që zhvillojnë veprimtari jofitimprurëse

nën administrimin e Shërbimit Social Shtetëror dhe Këshillit të komunës/bashkisë ku

ndodhen këto institucione. Në varësi të llojit të shërbimit social të ofruar këto

institucione mund të jenë :

1. Institucione të përkujdesit rezidenciale;

2. Institucione të përkujdesit komunitare, i cili ofrohet në qëndra ditore

shtëpitë e individëve, apo në familjen kujdestare sipas nevojave të grupit.

(Observatori për të Drejtat e Fëmijëve, prill 2014:8)

Le të shohim cilat janë institucionet e përkujdesjes për target-grupin e jetimëve në

vëndin tonë, mënyra e organizimit të tyre, shërbimet që ofrojnë dhe se si ka

ndryshuar numri i jetimëve në vite në institucionet rezidenciale, këta të fundit të

dhëna të mara nga faqa zyrtare e INSTAT.

Disertacion


Orneda Gega

52

Bazuar në të dhënat e publikuara në faqen zyrtare të Inspektoriatit të Punës17 rezulton

që në Shqipëri lista e Institucioneve të Kujdesit Shoqëror të cilat janë në

supervizionin e ISHPSHSH arrijnë në 212 instiucione.

Sipas këtyre të dhënave rezulton se institucionet (25% prej tyre) ofrojnë shërbime

rezidenciale dhe pjesa tjetër (75 % prej tyre) shërbime komunitare ditore.

Kështu për target grupin e fëmijëve përafërsisht janë rreth 50% e institucioneve të

cilët ofrojnë shërbime.

Le të shohim më poshtë rolin që luan Shërbimi Social Shtetëror në kuadër të

menaxhimit të këtyre institucioneve.

Kështu, ashtu siç dhe përcaktohet në Statusin e tij neni nr. 1. Shërbimi Social

Shtetëror është një institucion shtetëror, me qendër në Tiranë, në varësi të Ministrit të

Punës dhe të Çështjeve Sociale. Ai lindi nëpërmjet një vendimi të Këshillit të

Ministrave nr. 52, dt. 08.01.1996 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit të

Përgjithshëm të Ndihmës dhe Shërbimeve Sociale, si dhe të Administratës së

Përgjithshme të Ndihmës dhe Shërbimeve Sociale”.

Misioni i këtij institucioni ka të bëjë me: “Zbatimin e politikave, legjislacionin e

ndihmës ekonomike, pagesës për personat me aftësi të kufizuar dhe shërbimeve

shoqërore në të gjithë vendin.”

Për kategoritë në nevojë, përfshirë këtu dhe kategorinë e jetimëve, funksionojnë dhe

ofrojnë shërbime një rrjet institucionesh të përkujdesit shoqëror. Kështu institucionet

të cilat ofrojnë shërbim për këtë target-grup janë publike dhe jo publike. Deri në vitin

2005 institucionet publike të përkujdesit social kanë qënë nën përgjegjësinë

administrative dhe financiare të Shërbimit Social Shtetëror, institucioni egzekutiv i

politikave dhe legjislacionit në fushën e mbrojtjes sociale në Shqipëri. Tashmë IPSH-

të publike financohen nga shteti nëpërmjet Shërbimit Social Shtetëror dhe

menaxhohen në nivel qëndror dhe lokal. Ndërkohë Shërbimi Social Shtetëror ka

ruajtur funksionet lidhur me vlerësimin e dokumentacionit të këtyre institucioneve

17 Shënim: Shih në adresën http://inspektoriatipunes.gov.al/wp-content/uploads/2014/02/Lista-e-

Institucioneve-te-Kujdesit-Shoqeror-nen-sup-ISHPSHSH.pdf

http://inspektoriatipunes.gov.al/wp-content/uploads/2014/02/Lista-e-Institucioneve-te-Kujdesit-Shoqeror-nen-sup-ISHPSHSH.pdf

http://inspektoriatipunes.gov.al/wp-content/uploads/2014/02/Lista-e-Institucioneve-te-Kujdesit-Shoqeror-nen-sup-ISHPSHSH.pdf

Disertacion


Orneda Gega

53

me qëllim liçensimin e institucioneve publike apo private si ofrues të shërbimeve

sociale, si dhe funksionin e inspektimit për zbatimin e ligjshmërisë së veprimtarisë së

tyre dhe standarteve të shërbimeve ofruara. Shërbimi Social Shtetëror ka në varësi 11

(një mbëdhjetë) IPSH, përkatësisht: 289 fëmijë të cilët marrin shërbim në Shtëpitë e

Fëmijës (publike) në Tiranë, Durrës, Korçë, Vlorë, Sarandë dhe Shkodër

(http://www.sherbimisocial.gov.al/fakte-dhe-shifra/). Pjesa me e madhe e fëmijëve të

cilët marin shërbime në këto qëndra janë fëmijë të braktisur dhe vijnë nga familje me

probleme social-ekonomike.

Rrjeti i Institucioneve Rezidenciale Publike të Përkujdesit për Fëmijet përbëhet nga 9

institucione publike dhe 13 qendra rezidenciale jopublike:

Shtëpi fëmije nga 0-3 vjeç Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë , Vlorë

Shtëpi fëmije nga 3-6 vjeç Shkodër

Shtëpi fëmije nga 6-15 vjeç Tiranë, Shkodër, Sarandë

Shërbimet që ofrohen në institucionet e përkujdesit shoqëror janë:

Shërbime psiko-sociale (këshillim, punë grupi, terapi, aktivitete kulturore,

sportive, integruese, formuese,argëtuese, etj).

Shërbim shëndetësor (kontrolle mjekësore, vaksinim,dieta etj.)

Shërbim mbështetës (përkujdesje, ushqim, veshmbathje etj.)

Shërbim edukues (arsimim, kurse kualifikuese, mësim)

Shërbime alternative

Të dhëna të publikuara nga INSTAT për Shtëpitë e Fëmijëve dhe numrin e tyre nga

1999 deri 2008 paraqiten si më poshtë:

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Institucione të përkujdesit shoqëror 22 22 22 6 7 24 24 25 25 40

Shtëpi të fëmijëve 7 7 7 6 7 6 6 6 6 11

Persona të vendosur në këto institucione 978 982 222 198 210 1,095 969 1,046 926 1,594

Shtëpi të fëmijëve 216 229 222 198 210 159 165 190 149 400

Emertimi Viti

TREGUES TË PËRKUJDESIT SHOQËROR 1999 - 2008

Tabela nr. 5 Tregues të përkujdesit shoqëror 1999-2008

Disertacion


Orneda Gega

54

Nga 31 000 fëmijë jetimë në mbarë vendin ( http://www.shekulli.com.al/), siç shihet

në tabelën e mësipërme vetëm 400 prej tyre trajtohen në 9 qendra qeveritare që do të

thotë me financim nga buxheti i shtetit dhe 19 të tjera janë qëndra rezidenciale

joqeveritare të cilat administrohen nga OJF vëndase dhe të huaja dhe 4 prej tyre

administrohen nga institucione fetare. Përsa i përket këtyre të fundit mund të

përmëndim: qëndra rezidenciale për të rinj (14- 18) vjeç “Shpresë për Botën”,

fondacioni “Mirësia” e cila ofron shërbime në komunitet si shpërndarje ndihmash

ushqimore dhe pensione për fëmijët jetimë, “Fillimet e reja” qëndër rezidenciale për

fëmijë jetimë; Fshati “SOS” i cili funksionon si shtëpi familje për fëmijët jetimë lloji

i shërbimit që ofron është rezidencial, ky i fundit është i përbërë dhe nga 2 (dy)

komuniteteve rinore Komuniteti Rinor Nr.1 “SOS” dhe Komuniteti Rinor Nr.2

“SOS” Qëndër rezidenciale shtëpi - familje për të rinj jetim me probleme sociale (14-

19) vjeç; Shoqata “Fëmijët dhe Fëna në Fokus” e cila ofron shërbime komunitare për

fëmijët jetimë; Fondacioni “Shoqëria” ofron shërbime në komunitet për fëmijët

jetimë dhe familjet me probleme të theksuara ekonomike, pension etj etj. Le të

shikojmë më poshtë listën e OJF-ve të liçensuara, duke përactuar emrin e shoqatës,

grupin vulnerabël me të cilin merret si dhe rrethin ku funksion secila prej tyre.

Nr. Shoqata Grupi vulnerable Rrethi

1 Fillimet e Reja Qendër rezidenciale për Fëmijë jetim social Tirane Per komunitetin

Fillimi i aktivitetit 1994

2 Betania

Qendër rezidenciale për fëmijë jetim

biologjike dhe sociale, ndihmë për të

varfërit

F. Kruje OJF kombetare,

por me shume per

komunitetin Themeluar

23.09.2002

3 Vatër e Ngrohtë Qendër rezidenciale për fëmijë jetim dhe të

braktisur

Gjirokastër Fillimi i

aktivitetit 1995

4 Fshati SOS Shtëpi Familje për fëmije jetim dhe me

probleme sociale

Tiranë OJF kombëtare

Fillon aktivitetin ne

Shqipëri me 18.10.1996

5 S.F.I.

Qendër ditore rezidenciale për fëmijë jetim

dhe të braktisur “Rreze

Dielli”

Tiranë OJF kombëtare

Themeluar

me

20.03.1995

6 Shtepia e Shpresës

Qendër ditore e rezidenciale për fëmijë

jetim dhe të braktisur një apartament për të

rinj

Elbasan OJF kombëtare

Fillon aktivitetin në

Shqipëri me 1993

7 Ndihma e Wailhalmit “Oret

Fatlume”

Qendër rezidenciale për fëmijë jetim dhe të

braktisur, trajtim profesional, ushqim per te

Elbasan Lac OJF

kombetare Themeluar me


Disertacion


Orneda Gega

55

moshuar/ Qendër

Rezidenciale për vajza të reja/

Qendër Ditore për

fëmijë

02.12.1999

8 Bethany Christian Services

Mbështetje për Fëmije jetim të Shtëpisë së

Foshnjes Tiranë. Qendër këshillimi dhe

kujdes shëndetësor për nënën dhe

fëmijën,mbështetje e vajzave nëna Tiranë,

Korçë

Tiranë Filluar aktivitetin

në Shqipëri e 1991, data e

regjistrimit nr gjykate

26.07.1995

9 Shpresë për Botën

Mbeshtetje per Femije jetim ne

institucionet shteterore, te moshuar ne

Qendren Ditore Sarande. Rikonstruksioni i

Qendres se Sherbimeve Polivalente

Sarande Qender rezidenciale per te rinj

Tirane,Vlor e, Shkoder,

Sarande Filluar aktivitetin

ne Shqiperi me 1994

10 Qendra “Integrim e Zhvillim

Demokratik” (Projekti i BB)

Qender komunitare per mbeshtetjen e

personave ne nevoj

Kukës OJQ Lokale

Themeluar 5.01.2004

Dege Bulqize

11

Shoqata “Shtëpia e Shpresës

së Fëmijeve” “Shtëpia

Orthodokse e Shpresës”

Qëndër rezidenciale për fëmijë jetimë dhe

nga familje në vështirësi

Shën Vlash Durrës Krijuar

më 29.07.2004

12

Shoqata “Në ndihmë të

fëmijëve jetimë të

Shqipërisë”

Mbështetje për fëmijët jetimë jashtë

institucioneve Tirane Kombetare

13 Fondacioni “Fara e Shpresës”

Ndihmë ushqimore fëmijëve

jetimë,vejushave dhe njerëzve të moshuar,

kurse profesionale, këshillim

Tirane Shkoze Lokale

Themeluar me 17.6.2005

14 Fondacioni “Mirësia”

Shpërndarje ndihmash

ushqimore dhe

pensione për

femijët jetimë

Tirane Rr.Reshit

Collaku

Themeluar

me

22.10.2003

15 Shoqata “Betesda-Shtepia e

Mëshirës”

Qëndër Rezidenciale për fëmijë jetime dhe

në vështirësi ekonomike

Laç Themeluar me

15.6.2006

16 Shoqata “Fëmija dhe Nëna në

Fokus” (Projekti i BB)

Qëndër ditore për fëmijet jetime dhe në

vështirësi. Këshillim me nënat për mardh.

Nënë-femije.

Vlore Themeluar me

31.10.2006

17 Shoqata “Shpresë e Gjallë” Qëndër ditore për fëmijë jetimë dhe në

vështirësi

Durrës Themeluar me

11.2.2002

18 Fondacioni “Shoqëria”

Shërbime për fëmijët jetimë dhe familje me

probleme të theksuara ekonomike,

pensione

Tiranë 26.9.2002

19 Vakefi Islamik Shërbime në komunitet për njerëz në

nevojë, jetimë. Tiranë 1997

20 Shoqata Ravasco

Shtëpi Familje për fëmijë jetimë (vajza)

Qëndër rezidenciale për vajza që vazhdojnë

arsimin e mesëm e të lartë

Shkodër

21 Shoqata “Jetimët në Fokus” Shërbime komunitare për jetimët Tiranë

22 Fondacioni “Shpresë për

Shqiperine”

Mbështetje për fëmijët jetimë mbi moshën

18 vjeç (jetimët e QFP nr.4)

Tiranë Themeluar me

24.08.1995

23 ADRA-Shqiperi

Fondacioni ADRA Shqipëri Qëndër Ditore

Komunitare për fëmije jetim dhe me aftesi

te kufizuar

Tiranë, Korçë Themeluar

me 06.06.1995

Tabela nr. 6: Të dhëna nga OJF-të që janë licensuar nga MPÇSSHB (duke

përjashtuar qëndrat e publikuara si të mbyllura )

Disertacion


Orneda Gega

56

Sipas informacionit të marë nga intervista e realizuar me Z. Ilir Çumani, Drejtor i

Përgjithshëm “Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve në Shqipëri”, këto qëndra

trajtojnë afërsisht 1600 fëmijë jetim në dy kategori:

1. Fëmijë jetim biologjik, ku zë 18 % të numrit total të këtyre fëmijëve

2. Fëmijë jetim social, ku zë 82 % të numrit total të fëmijëve

Le të shikojmë se cilat janë kriteret që duhet të plotësojë target-grupi që kemi në

fokus për tu bërë pjesë e institucioneve rezidenciale në vëndin tonë, kriteret

përcaktohen në VKM-në “Për përcaktimin e kritereve dhe dokumentacionit të

nevojshëm për pranimin e personave në institucionet rezidenciale publike dhe

private, të përkujdesit shoqëror. (VKM nr. 425 date 27.06.2012 “Për përcaktimin e

kritereve dhe dokumentacionit të nevojshëm për pranimin e personave në

institucionet rezidenciale publike dhe private, të përkujdesit shoqëror”).

Saktësisht sipas kësaj VKM-je fëmijët që bëhen pjesë e këtyre institucioneve janë

ata:

a) të cilëve u kanë vdekur prindërit dhe nuk kanë persona të tjerë të afërm, të cilët

marrin përsipër kujdestarinë ose birësimin e tyre, si dhe të cilët me vendim gjykate

nuk janë vendosur në kujdestari apo nuk janë birësuar;

b) të lindur jashtë martese dhe që, për rrethana të gjendjes ekonomiko-shoqërore, nuk

mund t'i rrisë njëri nga prindërit;

c) prindërit e të cilëve, të dyve ose njërit, u është hequr e drejta prindërore me

vendim gjykate të formës së prerë;

ç) prindërit e të cilëve janë ndaluar/arrestuar ose dënuar me vendim të formës së

prerë me heqje lirie, për të gjithë periudhën kohore të ndalimit/arrestimit apo vuajtjes

së dënimit të prindërve dhe deklarojnë me vullnet të lirë sistemimin e fëmijëve në

shërbimet e përkujdesjes shoqërore, kur gjykata është shprehur me vendim për

vendosjen e tyre në institucionet e përkujdesjes shoqërore;

d) të deklaruar të braktisur nga gjykata e rrethit, në përputhje me legjislacionin

përkatës në fuqi;

Disertacion


Orneda Gega

57

dh) për të cilët gjykata, me vendim të formës së prerë, vendos që të sistemohen në

institucionet e përkujdesjes shoqërore, pavarësisht nga gjendja familjare;

e) prindërit e të cilëve nuk janë në gjendje ekonomike, të vërtetuar me dokumentet

përkatëse, ta mbajnë fëmijën;

ë) familjet e të cilëve deklarojnë se janë në krizë të rëndë sociale, për shkak se

prindërit janë të divorcuar ose janë rimartuar;

f) prindërit e të cilëve shtrohen në spital ose dërgohen për kurim jashtë shtetit dhe

deklarojnë me vullnet të lirë sistemimin e fëmijëve në institucionet e përkujdesjes

shoqërore deri sa njëri ose të dy prindërit janë fizikisht të aftë për t'u kujdesur për

fëmijët;

g) që nuk mbikëqyren më ose janë larguar nga prindi apo kujdestari deri në

momentin e identifikimit dhe gjetjes së prindit apo kujdestarit të tyre. Në këto kushte

këta fëmijë duhet të vendosen në institucionet e përkujdesjes shoqërore deri në

identifikimin e prindërve apo kujdestarit të tyre.

2. KUADRI LIGJOR PËR TË DREJTAT E JETIMËVE NË SHQIPËRI.

Në Republikën e Shqipërisë të drejat e fëmijëve jetimë mbrohen përmes legjislacionit

të brendshëm dhe atij ndërkombëtar.

2.1 Në Kushtetutën e vendit tonë , në nenin 116 të saj renditen burimet e së drejtës.

Sipas këtij neni vetë kushtetuta është burimi parësor i së drejtës. Të drejat e fëmijëve

jetimë mbrohen nga akti themelor që është kushtetuta.

Kështu në nenin 54 të saj saktësisht, përcaktohet se :

1. Fëmijët, të rinjtë, gratë shtatzëna dhe nënat e reja kanë të drejtën e një mbrojtjeje

të veçantë nga shteti. 2. Fëmijët e lindur jashtë martese kanë të drejta të barabarta me

të lindurit nga martesa. 3. Çdo fëmijë ka të drejtë të jetë i mbrojtur nga dhuna,

keqtrajtimi, shfrytëzimi dhe përdorimi për punë, e veçanërisht nën moshën minimale

për punën e fëmijëve, që mund të dëmtojë shëndetin, moralin ose të rrezikojë jetën a

zhvillimin e tij normal.

Disertacion


Orneda Gega

58

Gjithashtu në nenin 59 të saj përcaktohen objektivat sociale të shtetit. Këto janë

objektiva që shteti synon të arrijë por në dallim nga nenet e tjera të kushtetutës nuk

është e thënë që të përmbushen në 100 përqind. Kështu, pëcaktohet që:

1. Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në

plotësim të nismës dhe të përgjegjësisë private, synon:

e) Përkujdesjen dhe ndihmën për të moshuarit, jetimët dhe invalidët;

2. Përmbushja e objektivave socialë nuk mund të kërkohet drejtpërdrejt në gjykatë.

Ligji përcakton kushtet dhe masën në të cilat mund të kërkohet realizimi i këtyre

objektivave.

2.2 Po në nenin 116 të kushtetutës përcaktohet se burim tjetër i së drejtës janë

Marrëveshjet Ndërkombëtare të ratifikuara, pra jo cdo lloj marrëveshje

ndërkombëtare që ekziston sjell detyrime për shtetin dhe shtetasit shqiptarë, por

vetëm ato marëveshje që janë të pranuara nga vendi ynë. Lidhur me të drejtat e

jetimëve, pas viteve 90 , janë ratifikuar një sërë aktesh ndërkombëtare që kanë fokus

mbrojtjen e të drejtave të jetimëve.

Një aktet kryesore është Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut e miratuar

nga Asambleja e Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, në 10

Dhjetor 1948, aderuar në vitin 1955 thuhet se; Asambleja e Pergjithshme shpall këtë

Deklaratë të Përgjithshme mbi të Drejtat e Njeriut si ideal të përgjithshëm të cilin

duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo

organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë Deklaratë, të përpiqet që,

me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave

dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të

sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të

Disertacion


Orneda Gega

59

vetë shteteve anëtare , ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën

administrimin e tyre.18 (Daci, 2008: 375).

Lidhur me të drejtën për tu lidhur martesë, për të formuar familje pa kufizime të

gjithë kanë të drejta të barabarta në të treja etapat (në rastin e lidhjes së martesës,

gjatë martesës si dhe në rast shkurorëzimi), për sa më sipër theksohet mbi të gjitha

familja si bërthamë e natyrshme dhe themelore e shoqërisë. (Të Drejtat e Njeriut,

Neni 16)

Ndërsa të drejtat për punësim, për një jetesë të përshtatshme si dhe të drejtën për

arsimim në pëcaktohen në nene të veçanta, si më poshtë:

Neni 23. 1. Gjithkush ka të drejtën për punë, të zgjedhë lirisht profesionin, të ketë

kushte të favorshme pune dhe të jetë i mbrojtur nga papunësia. 2. Gjithkush, pa

kurrfarë diskriminimi, ka të drejtë që për punë të njëjtë të marrë rrogë të njëjtë.

Neni 25. 1. Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm i cili t'i

përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht, ashtu edhe të

familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor

dhe shërbimet e nevojshme sociale, si edhe të drejtën për të qenë i siguruar në rast

sëmundjeje, papunësie, vejanie, pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për

jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga vullneti i tij. 2. Nënat dhe fëmijët kanë

nevojë për kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët, të lindur brenda ose

jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale.

Neni 26. 1. Gjithkush ka të drejtën e shkollimit. Arsimi duhet të jetë falas, të paktën

në shkollat fillore dhe të ulta. Arsimi fillor është i detyrueshëm. Arsimi teknik dhe

profesional duhet të zgjerohet e arsimi i lartë duhet t'u bëhet i mundshëm të gjithëve

në bazë të aftësisë.

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut plotësohet nga 2 Pakte Ndërkombëtare:

Disertacion


Orneda Gega

60

1. Pakti i OKB-së për të Drejtat Civile dhe Politike, ratifikuar me Ligjin nr.

7510 datë 8.08.1991 ndër të tjera në nenet e mëposhtëme theksohen të drejtat e

fëmijëve: Neni 24 1. Çdo fёmijё, pa asnjё dallim tё bazuar nё racё, ngjyrё, seks,

gjuhё, fe, origjinё kombёtare apo shoqёrore, pasuri apo lindje, ka tё drejtё tё ketё

masat e atilla të mbrojtjes qё kёrkon gjendja e tij si i mitur nga ana e familjes sё tij,

shoqёrisё dhe shtetit, tё cilёt duhet tё marrin masa pёr kёtё qёllim. 2. Çdo fёmijё

duhet tё regjistrohet menjёherё pas lindjes dhe tё ketё njё emёr. 3. Çdo fёmijё ka tё

drejtёn e njё shtetёsie.

Neni 26 Tё gjithё njerёzit janё tё barabartё pёrpara ligjit dhe kanё tё drejtё mbrojtjeje

tё barabartё tё ligjit pa kurrfarё dallimi. Lidhur me kёtё, ligji duhet tё ndalojё çdo

diskriminim dhe tё garantojё pёr tё gjithё, mbrojtje tё barabartё dhe efektive, kundёr

çdo diskriminimi e sidomos pёr shkak tё racёs, ngjyrёs, seksit, gjuhёs, fesё, opinionit

politik dhe çdo opinioni tjetёr, origjinёs kombёtare apo shoqёrore, pasurisё, lindjes

ose çdo situate tjetёr.

2. Pakti ndërkombëtar për të drejtat ekonomike sociale dhe kulturore pakti ka

hyrë në fuqi më 3 janar 1976, E drejta për një standart minimal jetese, duke përfshirë

të drejtën për ushqim, veshje, strehim dhe ujë është e drejta më e gjërë që përmban

Pakti.

Në nenin 11, Shtetet palë në këtë Pakt njohin të drejtën e çdo personi për një nivel

jetese të mjaftueshme për veten dhe për familjen e tij, përfshirë ushqim, veshje dhe

një banese të mjaftueshme, si dhe për një përmirësim të vazhdueshëm të kushteve të

ekzistencës (Daci, 2008: 210).

E drejta për shëndet parashikohet në nenin 12 të Paktit dhe nënkupton të drejtën për

shëndet fizik dhe të drejtën për shëndet mendor.

E drejta për arsim parashikohet në nenin 13 ku nënkuptohet e drejta dhe detyrimi

(për arsimin fillor) për tu arsimuar si dhe nga ana tjetër për secilën nga nivelet

arsimore ajo çka bie në sy është që arsimi duhet të jetë falas për të gjithë.

E drejta për sigurime sociale, nënkupton të drejtën për të përfituar para dhe shërbime

nga shteti kur personat nuk mund t’i sigurojnë vetë ato (Daci, 2008: 217) Ndër

kategori të tjera këtë të drejtë e përfitojnë dhe jetimët.

Disertacion


Orneda Gega

61

E drejta për punë dhe kushte të nevojshme, parashikohet në nenin 6 dhe nënkupton

detyrimin e shtetit ose qeverive për të hartuar politika të atilla që sigurojnë punësim

për të gjithë njerëzit.

Konventës për të Drejtat e Fëmijëve, ratifikuar nga Këshilli i Ministrave në 27

Shkurt të vitit 1992. Konventa përcakton detyrime për respektimin e të drejtave të

fëmijëve me qëlliminm mbrojtjen dhe mirëqenien e fëmijëve.

Tjetër akt ndërkombëtar është Konventa e Hagës e vitit 1993 “Për mbrojtjen e

fëmijëve dhe bashkëpunimin në lidhje me birësimet ndërkombëtare”, e ratifikuar me

Ligjin nr. 8624 datë 15.06.2000. Ne preambul të kësaj konvente përcaktohet se

fëmija, për zhvillimin e plotë dhe të harmonishëm të personalitetit të tij, duhet të

rritet në një mjedis familjar, në një atmosferë gëzimi, dashurie dhe mirëkuptimi.

Një tjetër akt ndërkombëtar me fuqi juridike detyruese në Shqipëri është Konventa

Europiane për mbrojtjen e Lirive dhe të Drejtave Themelore të Njeriut,

Konventa e miratuar nga Këshilli I Europës, ka hyrë në fuqi në vitin 1953, dhe është

ratifikuar nga Kuvendi i Republikës së Shqiperisë, me Ligjin Nr.8136 date

31.07.1996. Ajo çka përcaktohet në nenin 14 të kësaj konvete që lidhet drejtpërdrejtë

me një nga kategoritë vulnerabël të shoqërisë siç janë jetimët ka të bëjë me ndalimin

e diskriminimit, kjo e fundit është një nga parimet më të rëndësishme në tërësi për

qënjet nerësore duke i trajtuar si të barabartë panvarësisht çdo lloj statusi. Saktësisht

në nenin 14 përcaktohet se: Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të përcaktuara në këtë

Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si seksi,

raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina

kombëtare ose shoqërore, përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose

çdo status tjetër.

Karta Sociale Europiane, miratuar me Ligjin nr.8960 datë 24.10.2002, njeh dhe

garanton të drejtën e fëmijëve për të përfituar shërbime sociale. Në tërësi ajo pëmban

të drejta ekonomike, sociale dhe kulturore. Një pjesë e të drejtave që parashikon kjo

Kartë ka të beje me: të dejtën për punë, të drejtën për mbrojtjen e fëmijëve dhe të

rinjve, të drejtën për mbrojtjen e shëndetit, të drejtën për mbrojtjen e famijes dhe

Disertacion


Orneda Gega

62

fëmijëve për mrojtje ekonomike, ligjore dhe sociale, të drejtën për mbrojtje nga

varfëria dhe përjshtimi shoqëror, të drejtën për strehim etj.

Konventa Europiane “Për marrëdhëniet me fëmijët”, ratifikuar me Ligjin nr.9359

datë 24.03.2005.

2.3. Ligjet, Neni 116 i Kushtetutës përcakton se pas marrëveshjeve ndërkombëtare të

ratifikuara ligjet janë një tjetër burim i së drejtës.

Ligjet kryesore për mbrojtjen e fëmijëve jetimë në vendin tonë janë: Kodi Civil i

Republikës së Shqipërisë, Kodi i Familjes së Republikës së Shqipërisë, Kodi i

Proçedurës Civile i Republikes së Shqipërise, Për statusin e jetimit, Për programet

sociale për strehimin e banorëve të zonave urbane, Për ndihmën ekonomike dhe

shërbimet Shoqërore, Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijes, Për sistemin arsimor

parauniversitar në Republikën e Shqipërise, për birësimin e të miturve nga shtetas të

huaj dhe për disa ndryshime në Kodin e Familjes etj,

Ligji nr. 7850 datë 29.07.1994 “Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë”,

parashikon mundësinë e barabartë të çdo personi fizik, për të pasur të drejta dhe

detyrime civile brenda kufijve të përcaktuar me ligj, pra për të pasur zotësi juridike.

Fëmija kur lind i gjallë gëzon zotësi juridike që nga koha e zënies së tij.19 Po sipas

këtij kodi, zotësia juridike për të vepruar i lind çdo personi që ka mbushur moshën 18

vjeç dhe që është i aftë që me veprimet e tij/saj të fitojë të drejta dhe të marrë

përsipër detyrime civile. Zotësia juridike i njihet e kufizuar të miturve (fëmijëve) që

kanë mbushur moshën 14 vjeç, të cilët në bazë të pëlqimit paraprak të përfaqësuesit

ligjor, mund të disponojnë të ardhura nga puna e tyre, t’i depozitojnë dhe disponojnë

ato lirisht.

Ligji nr. 9062 datë 8.05.2003 “Kodi i Familjes së Republikës së Shqipërisë”,

përcakton regjimin juridik të marrëdhënieve në familje, marrëdhëniet ndërmjet

pjestarëve të familjes, vendin që fëmijët zënë në të, rregullon institutet e

përgjegjësisë prindërore, të birësimit dhe kujdestarisë. Ky kod sanksionin parimin e

rëndësishëm “të interesit më të larte të fëmijës”, 28 i cili shërben si gur themeli, që

kushtëzon përmbajtjen e të gjithë legjislacionit tjetër, që rregullon marrëdhënien në

Disertacion


Orneda Gega

63

familje dhe veçanërisht të drejtat e fëmijëve. Vënia mbi gjithçka e fëmijëve është

tashmë një postulat i Kodit të Familjes.

Ligji nr.8153 datë 31.10.1996 “Për statusin e jetimit”,19 i ndryshuar, mbulon një

pjesë të fëmijëve jashtë kujdesit prindëror. Përfituesit e këtij statusi janë individet

nga mosha 0-25 vjeç.27 Ky ligj parashikon një sërë përfitimesh për individet që

gëzojnë statusin e jetimit, siç, vendosjen ne institucionet private apo shtetërore të

përkujdesit shoqëror, sigurimin dhe lehtësimin e së drejtës së tyre për arsimim,

marrjen e masave për sistemimin e tyre me punë dhe përparësinë ndaj tyre gjatë

procesit të punës, trajtimin me përparësi dhe me kushte lehtësuese për strehim,

lehtësira në shërbimin shëndetësor dhe trajtimin me medikamente, udhëtimin qytetas

falas me mjete private apo shtetërore.20

- Ligji nr.8116 date 29.03.1996 “Kodi i Procedurës Civile i Republikës së

Shqipërisë”, që parashikon rregullat proçeduriale të mënyrës dhe subjektit që mund

tí drejtohet gjykatës me kërkesë për vendosjen e kujdestarisë ndaj të miturit. Në këtë

kod njihet e drejta e dëgjimit të të miturit përӏeshtjet që lidhen me vendosjen e

kujdestarise nga ana e gjykatës.

- Ligji nr.7650 date 17.12.1992 “Për birësimin e të miturve nga shtetas të huaj

dhe për disa ndryshime në Kodin e Familjes”, i ndryshuar me Ligjin nr.9695 date

9.03.2007, ky ligj përcakton proçedurat që duhen ndjekur pas deklarimit të fëmijës së

braktisur, deri në birësimin e tij.

- Ligji nr. 9232 date 13.05.2004 “Për programet sociale për strehimin e banorëve

të zonave urbane”, i ndryshuar. Rregullon politikat sociale në kuadër të programeve

19 Shënim: Statusi i Jetimit u është njohur 204 personave nga të cilët 122 fëmijë për shkak se të dy

prindërit nuk jetojnë më dhe 82 të tjerë si fëmijë të lindur jashtë martese në zbatim të pikës (a) të ligjit

(burimi:http://www.sherbimisocial.gov.al/ëp-content/uploads/2015/05/RAPORTI-VJETOR-2014.pdf)

Disertacion


Orneda Gega

64

për strehim në njesitë e qeverisjes vendore. Si kushte sociale favorizuese për strehim

parashikohet kategoria e individeve “jetim”, me moshë nën 30 vjeç.

- Ligji nr. 9355 date 10.03.2005 “Për ndihmën ekonomike dhe shërbimet

Shoqërore”, i ndryshuar, ka si objekt rregullimi, përcaktimin e ndihmës dhe

shërbimeve shoqërore për individët dhe grupet në nevojë që nuk sigurojnë plotësimin

e nevojave bazë jetike dhe të zbusë varfërinë dhe përjashtimin shoqëror të tyre. Si

kategori përfituese parashikohen ndër të tjerë edhe jetimët të cilët nuk janë në

institucione.

- Ligji nr.10347 date 4.11.2010 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës”. Ky ligj

përcakton të drejtat dhe mbrojtjen që gëzon çdo fëmijë, mekanizmat përgjegjës, që

garantojnë realizimin me efektivitet të mbrojtjes së këtyre të drejtave, si dhe

përkujdesjen e posaçme për fëmijën.

- Ligji nr. f69/2012 date 21.06.2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në

Republikën e Shqipërisë”. Në këtë ligj përcaktohet se, sistemi arsimor

parauniversitar ka për qëllim formimin e çdo individi, në mënyrë që të përballojë

sfidat e së ardhmes, të jetë i përgjegjeshëm për familjen, shoqërinë.

2.4. Aktet nënligjore, këto akte dalin në bazë dhe për zbatim të ligjit duke e

plotësuar atë.

- VKM nr.658 dhe nr.659 date 17.10.2005 “Për standartet e shërbimit të

përkujdesit shoqëror për femijët në institucionet rezidenciale”. Kështu sipas këtij

vendimi, Standardet e Shërbimeve te Përkujdesit Shoqeror, për Fëmijët në

Institucionet Rezidenciale, mbështeten dhe synojnë respektimin e parimeve si:

respektimi dhe garantimi i vlerave dhe i personalitetit të individit; universaliteti;

barazia e mundësive; e drejta për të përfituar; partneriteti; transparenca dhe

paanshmëria; mosdiskriminimi; decentralizimi; pavarësia, integrimi shoqëror dhe

pjesëmarrja në jetën e komunitetit.

- “Strategjia Sektoriale e Mbrojtjes Sociale dhe e Planit të Veprimit për

zbatimin e saj”, miratuar me VKM nr.80 date 28.01.2008, ndryshuar me VKM

nr.1104 date 30.07.2008.

Disertacion


Orneda Gega

65

- V.K.M. nr.89 date 26.01.2012 “Për përcaktimin e kritereve, dokumentacionit dhe

proçedurës së shërbimit të kujdestarisë”.

- V.K.M. nr.182 date 13.03.2012 “Për miratimin e planit të veprimit për fëmijë 2012-

2015”.

- V.K.M. nr. 265 datë 12.04.2012 “Për krijimin dhe funksionimin e mekanizmit të

bashkërendimit të punës midis autoriteteve shtetërore përgjegjëse për referimin e

rasteve të fëmijëve në rrezik, si dhe mënyra e proçedimit të tij”, ky vendim krijon një

mekanizëm pune për një sërë strukturash kryesisht në nivel vendor, për të

identifikuar, referuar dhe ndërhyrë për rastet e fëmijëve në rrezik.

- V.K.M. nr. 266 datë 12.04.2012 “Për bashkërendimin e veprimtarisë së

mekanizmave në nivel qendror dhe vendor për çeshtjet që lidhen me mbrojtjen e të

drejtave të fëmijëve”, kështu në këtë VKM në kuadër të mbrojtjes së të drejtave të

fëmijëve përcaktohen mënyrat se si do të realizohet bashkëpunimi ndërmjet:

Ministrisë së Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta dhe Ministrive

Përgjegjëse

Bashkëpunimi midis ASHMDF me Njësitë për Mbrojtjen e Fëmijëve/Njësitë për të

drejtat e fëmijëve në nivel komune/bashkie/qarku,

Strukturave te Ministrive Përgjegjëse në nivel vendor me Njësinë për të Drejtat e

Fëmijës në nivel qarku dhe Njësinë për Mbrojtjen e Fëmijës në nivel

bashkie/komune.

- V.K.M. nr. 425 datë 27.06.2012 “Për përcaktimin e kritereve dhe dokumentacionit

të nevojshëm për pranimin e personave në institucionet rezidenciale publike dhe

private, të përkujdesit shoqëror”. Në të përfshihen, kriteret dhe dokumentacioni për

kategoritë si: fëmijët pa kujdes prindëror, personat me aftësi të kufizuar dhe të

moshuarit, viktimave të trafikimit ose të mundshëm për tu trafikuar, viktimat e

dhunës në familje si dhe proçedurat e sistemit të personave në institucionet

rezidenciale.

Vendim “Për miratimin e proçedurave, kritereve dhe përparësive për dhënien e

bonusit të strehimit” Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të pikës 1/1, të

nenit 14, të ligjit nr. 9232, datë 13.5.2004, “Për programet sociale të strehimit”, të

ndryshuar, me propozimin e ministrit të Zhvillimit Urban, Këshilli i Ministrave.

Disertacion


Orneda Gega

66

2. Përparësi në përfitimin e bonusit të strehimit, me fondet e buxhetit të shtetit, kanë

kategoritë e përcaktuara në pikën 2, të nenit 24, të ligjit nr.9232, datë 13.5.2004, “Për

programet sociale të strehimit”, të ndryshuar, përfshirë në këto kategori janë ndër të

tjerë dhe personat me statusin e jetimit.

3. TEORITË BAZË MBI TË CILAT MBËSHTET STUDIMI

3.1. Socializimi

Socializimi është proçes përmes të cilit njerëzit mësojnë pritshmëritë e shoqërisë,

përvetësojnë kulturën e tyre, zakonet, ligjet, praktikat, dhe mjetet e shprehjes si dhe

mësojmë sjelljet me të cilat shoqëria jeton (Andersen, 2009:74).

Më konkretisht, ky është proçesi me të cilin njerëzit (1) marrin ndjenjën e

vetëvlersimit apo identitetit shoqëror, (2) mësojnë në lidhje me grupet sociale të cilat

Disertacion


Orneda Gega

67

ato i përkasin dhe nuk i përkasin, (3) zhvillojnë kapacitetet e tyre njerëzore, dhe (4)

mësojnë të negociojnë me mjedisin shoqëror dhe fizik që kanë trashëguar.

Socializimi është bazë për identitet: sesi njerëzit e përcaktojnë veten. Identiteti është

edhe personal edhe social. Në një shkallë të gjerë, ajo është e dhënë nga të tjerët,

sepse ne arrijmë të shohim veten si të tjerët na shohin ne.

Socializmi gjithashtu përcakton personalitetin, përkufizuar si model relativisht i

qëndrueshëm i sjelljes, ndjenjave, predispozitave, dhe besimeve të një personi.

Përvoja e socializimit ndryshon për individët, në varësi të faktorëve të tillë si mosha,

raca, gjinia, klasa, si dhe faktorët më delikate të tillë si introversioni-ekstroversioni

apo aspekte të tjera të personalitetit. Gratë dhe burrat ndeshen me modele të

ndryshme socializimi ndërsa ata rriten, sepse secila gjini sjell me vete pritshmëri të

ndryshme sociale (Po aty: 75-76).

Socializimi është një proces i përjetshëm, duke filluar në lindje dhe duke përfunduar

në vdekje. Përmes socializimit, njerëzit përvetësojnë pritshmëritë kulturore, pastaj i

kalojnë këto pritshmëri te të tjerët të cilën e zhvillojnë përmes internalizimit, proçesi

në të cilën njerëzit e konsiderojnë si të tyren dhe pranojnë si të detyrueshme normat,

vlerat, besimet, dhe gjuhën që shoqëria e tyre është përpjekur të kalojë në brezin

pasardhës. (Margaret L. Andersen, 2009:76) Ndodh që sjelljet dhe supozimet

mësohen në mënyrë tërësore kështu që njerëzit nuk i vënë më ato në diskutim, por

thjesht i pranojnë ato si të sakta. Përmes socializimit, njeriu përfshin parashikimet e

shoqërisë (Po aty: 84). Socializimi është një mënyrë e kontrollit shoqëror. Kontrolli

social është proçesi me të cilin grupet dhe individët brënda këtyre grupeve sillen në

përputhje me pritshmëri dominuese shoqërore. Ndonjëherë individët rebelohen dhe

përpiqen t’i rezistojnë kësaj përshtatje, por për shkak se njerëzit në përgjithësi

përputhen me pritshmëri kulturore, socializmi i jep shoqërisë një shkallë të caktuar të

parashikueshmërisë. Modelet janë vendosur që të bëhen bazë për socializimin e

rendit social.

Socializimi integron njerëzit në shoqëri sepse është mekanizëm përmes të cilit ata

përvetësojnë rolet shoqërore dhe vlerat e shoqërisë. Kjo përforcon konsensusin

shoqëror për shkak se ajo i inkurajon të paktën disa shkallë të konformitetit. Kështu

pra, Socializimi është një mënyrë që shoqëria të mbajë stabilitetin e saj (Po aty).

Disertacion


Orneda Gega

68

3.2. Disa koncepte themelore me të cilat lidhet socializimi

1. Socializimi përfshin natyrën dhe ushqimin/rritjen: Nuk ka asnjë diskutim që

socializimi mund të injorojë rëndësinë e dy faktorëve: natyrën dhe të

ushqyerit/rritjen. Natyra përbën anën gjenetike të dikujt ose trashëgiminë biologjike.

Të ushqyerit/Rritja i referohet mjedisit shoqëror ose përvojave të ndërveprimit që

përbëjnë jetën e çdo individi. Disa shkencëtarë debatojnë rëndësinë relative të

gjeneve dhe përvojat sociale, duke argumentuar se njeri është më i rëndësishme se

tjetri. Një debat i tillë është i kotë, sepse është e pamundur të ndahet ndikimin i dy

faktorëve apo të themi se njeri është më i fuqishëm. Të dyja, natyra dhe të

ushqyerit/rritja janë thelbësore për socializimim (Shih: Ferrante, 2008: 86).

2. Rëndësia e kontaktit shoqëror: Socializimi varet nga përvojat kuptimplotë në

bashkëveprim me të tjerët. Rastet e fëmijëve të rritur në izolim ekstrem ose në

mjediset kufizuese dhe sterile tregojnë rëndësinë e kontaktit social (rritja) për

zhvillim normal. Disa nga punët më të hershme dhe më sistematike në këtë fushë u

bënë nga sociologu Kingsley Davis. Puna e tij mbi pasojat e izolimit ekstrem tregon

se si neglizhimi dhe mungesa e ndikimit shoqëror ndikon në zhvillimin emocional,

mendor, dhe madje edhe në atë fizik (Shih: Po aty: 87).

3. Memorja individuale dhe kolektive: Socializimi është i pamundur pa kujtesë;

kujtimet e transmetuara nga një brez në tjetrin ruajnë dhe mbështesin kulturën.

Kujtesa, kapaciteti për të mbajtur dhe kujtuar përvojat e kaluara, është lehtësisht e

anashkaluar në eksplorimin e socializimit. Në nivel individual, kujtimi i lejon njerëzit

të njohin të tjerët dhe të kujtojnë bashkëveprimin me ta. Në një nivel shoqëror,

kujtesa ruan të kaluarën kulturore. Pa kujtesë shoqëri të tërë do të shfaroseshin nga e

kaluara dhe ne do të na duhej të bëjmë gjithçka nga fillimi. Prova e fundit

neurologjike në kujtesë sugjeron se disa gjurmë fizike mbeten në tru, pas mësimit të

gjërave të reja që ndodhin, ruhet në një entitet anatomik që quhet engram. Engramet,

ose gjurmët e kujtesës, formohen nga kimikatet e prodhuara në tru. Ato ruajnë në

Disertacion


Orneda Gega

69

formë fizike kujtimet e përvojave-një masë e informacionit, përshtypjet, dhe imazhet

unike për çdo person.

Kujtesa kolektive: Përvojat e ndara dhe të kujtuara nga një numër i madh njerëzish.

Kujtime të tilla janë ringjallur, jane të ruajtura, të ndara, të kaluara brez pas brezi dhe

variojnë në shumë forma, të tilla si tregime, festat, ritualet, dhe monumenteve

(Shih:Po aty: 91).

4. Zhvillimi shoqëror i vetë simboleve të rëndësishme.

Bashkëveprimi kuptimplotë varet nga palët e përfshira që ndajnë simbolet dhe gjeste

të rëndësishme. Një simbol i rëndësishëm është një fjalë, gjest, ose shenjë tjetër e

mësuar që përcjell "kuptimin e njëjtë si për personin qe transmeton atë ashtu edhe për

personin që e merr atë simbol të rëndësishëm”. Një fjalë, gjest, ose shenjat e tjera të

mësuara përdoren për të përcjellë një kuptim nga një person tek tjetri. Gjeste

simbolike të dhënat joverbale, të tilla si toni i zërit dhe lëvizjeve të trupit, që

përcillen nga një njeri tek tjetri (shih: Po aty: 93).

5. Marrja e rolit.

Njerëzit fitojnë një ndjenjë vetëvlerësimi kur ata arrijnë të marrin një rol. Rolet janë

sjellja e pritshme lidhur me një status të caktuar në shoqëri (Andersen, 2009: 74).

Marrja e rolit përfshin daljen jashtë vetes duke imagjinuar se si e shohin të tjerët

pamjen tënde dhe sjelljen nga perspektiva të jashtme (Ferrante, 2008: 94).

Loja. Një aktivitet vullnetar dhe shpesh spontan, me pak ose pa rregulla

formale, që nuk është subjekt i kufizimeve të kohës apo vendit.

Lojërat. Aktivitetet e strukturuara dhe të organizuara që zakonisht përfshijnë

më shumë se një person dhe një numër kufizimesh, të tilla si role të

përcaktuara, rregullat, kohën, vendin, dhe rezultati.

Të rëndësishme tek të tjerët. Njerëzit apo karakteret që janë të rëndësishme

në jetën e një individi, nëse ato ndikojnë në masë të madhe në vlerësimin e

vetë atij personi ose e motivojnë atë të sillet në një mënyrë të veçantë.

Disertacion


Orneda Gega

70

Të tjera të përgjithësuara. Një sistem i sjelljeve të pritshme, kuptime dhe

pikëpamje të tilla që kapërcejnë ato të njerëzve që marrin pjesë (Ferrante,

2008: 96).

6. Kërkimi i vetes përmes pasqyrimit.

Aftësia për të imagjinuar reagimet e të tjerëve ndaj vetes është kritike për vetë-

ndërgjegjësimin. Siç supozoi Mead, Cooley vetëvetja është produkt i përvojave te

ndërveprimit. Cooley shpiku termin kërkimi i vetes përmes pasqyrimit për të

përshkruar mënyrën në të cilën zhvillohet ndjenja e vetëvetes: njerëzit veprojnë si

pasqyra për njëri-tjetrin. Ne e shohim veten të pasqyruar në reagimet reale apo të

imagjinuara të tjerëve për pamjen tonë dhe sjelljet. Ne kemi fituar një ndjenjë të

vetëvlerësimit duke qenë të ndjeshëm ndaj vlerësimeve të vetes që ne perceptojmë se

të tjerët kanë: "Secili duke kërkuar pasqyrimin/ pasqyron tjerin që [ ] kalon" Një

proçes në të cilin ndjenja e vetëvlersimit zhvillohet, duke i mundësuar dikujt të shoh

veten të pasqyruar në reagimet reale apo të imagjinuara të tjerëve për pamjen dhe

sjelljet e dikujt (Po aty 97).

7. Zhvillimi njohës.

Aftësia për të marrë një rol del sipas një programi gjenetik gradualisht të shpalosur

që duhet të shoqërohet me përvojat e drejtpërdrejta me personat dhe objektet.

Vetëdija dhe vetë-identiteti rrjedhin nga marrëdhëniet sociale dhe nga një aftësi për

të dale jashtë vetes dhe të imagjinojmë atë nga këndvështrimi i tjetrit. Teoria e

zhvillimit kognitiv trajton mënyrën si njerëzit arrinjë të përvetësojne këtë nivel të

sofistikimit njohës. Modeli Piaget i zhvillimit kognitiv përfshin katër faza të gjera:

sensori motor, paraoperacional, operative konkrete, dhe formale operacionale.

Fëmijët nuk mund të kalojnë nga një fazë në tjetrën derisa ata të zoterojnë sfidat e

arsyetimit, fazat e hershme. Piaget pohoi se aftësitë arsyetuese nuk duhet të jenë të

përshpejtuara (nxituara), një nivel më i sofistikuar i të kuptuarit nuk do ta tregonte

veten derisa truri të ishte gati. Fëmijët kanë ndërtuar dhe rindërtuar konceptet e tyre

të botës, se si ata e përjetojnë realitetin e jetesës. Ky progresion nga fazat drejt

Disertacion


Orneda Gega

71

niveleve gjithnjë e më të sofistikuara të arsyetimit është me sa duket universal, edhe

pse përmbajtja e të menduarit të njerëzve ndryshon sipas kulturave të ndryshme (Po

aty: 113).

3.3. Risocializimi

Gjatë jetës, njerëzit bëjnë tranzicione sociale që sjellin përvetësimin e roleve të reja,

derdhje të roleve të vjetra, dhe integrimin e roleve të reja me rolet e tanishme. Në

bërjen e këtyre tranzicione, njerëzit i nënshtrohen risocializimit. Risocializimi është

proçesi i të bërit i shoqërueshëm përsëri e përsëri. Në veçanti, ky proçes përfshin

largimin e vlerave dhe sjelljeve të papërshtatshme për rrethanat e reja dhe

zëvëndësimin e tyre me vlera dhe norma të reja, më të përshtatshme (standardet e

paraqitjes dhe sjelljes). Njerëzit martohen, ndryshojnë punë, futen në ushtri, ndjekin

arsimin e lartë, bëhen prindër, ndryshojne fetë, dhe dalin në pension. Socializimi

mund të jetë i vullnetshem apo i pavullnetshëm (Po aty: 114)

Sociologu Peter Berger vuri në dukje se jo vetëm që njerëzit jetojnë në shoqëri por

edhe shoqëria jeton brënda njerëzve (Berger 1963). Socializimi është, pra, një

mënyrë e kontrollit shoqëror. Kontrolli shoqëror është proçes me të cilin grupe dhe

individë brenda këtyre grupeve sillen në përputhje me pritshmëri mbizotëruese

shoqërore. Ndonjëherë, rebelët individual dhe përpjekjet për ti rezistuar këtij

konformiteti, por për shkak se njerëzit në përgjithësi përputhen me pritshmëri

kulturore, socializmi i jep shoqërisë një shkallë të caktuar të parashikueshmërisë.

Modelet janë vendosur që të bëhen bazë për rendin shoqëror. Për të kuptuar se si

socializimi është një formë e kontrollit shoqëror, imagjinoni individin në shoqëri si i

rrethuar nga një seri rrathësh. Çdo rreth është një shtresë e kontrolleve shoqërore,

duke filluar nga më delikatet, të tilla si pritshmëritë e të tjerëve, tek me të hapurat, të

tilla si shtrëngimi fizik dhe dhuna. Detyrimi dhe dhuna zakonisht nuk janë të

nevojshme për nxjerrjen e konformitetit, sepse bindjet e nxjerra dhe pritshmëritë e të

tjerëve janë të mjaftueshme për ti mbajtur njerëzit në linjë. Këto forca socializimi

mund të jenë delikate, sepse edhe kur një person nuk është dakord me të tjerët, ai ose

ajo mund të ndjehet në presion që ti nënshtrohet dhe mund të përjetojnë stres dhe

parehati në rast se zgjedh për të mos u përshtatur (Andersen, 2009: 76).

Disertacion


Orneda Gega

72

3.4. Agjentët e Socializimit

Agjentët e socializimit konsiderohen, grupet primare, grupet e brendshme dhe te

jashtme, dhe institucionet (të tilla si masmedia) –formësojnë ndjenjën tonë të

vetëvlersimit, na mësojnë për grupet të cilave ne i perkasim ose jo (Ferrante, 2008:

113). Sociologët kanë identifikuar një numër të agjentëve të socializimit: kuptimplotë

për të tjerët, grupet primare, grupet e brëndshme dhe të jashtme, dhe institucionet që

(1) formë ndjenjën e tyre apo të identitetit shoqëror, (2) na mësojnë për grupet

sociale të cilat ne i përkasin ose jo, (3) na ndihmojnë për të realizuar kapacitetet tona

njerëzore, dhe (4) na ndihmojë të negociojmë me mjedisin shoqëror dhe fizik që

kemi trashëguar. Grupi përbëhet nga dy ose më shumë persona që ndajnë një

identitet të veçantë, kane ndjenjën e përkatësisë, dhe të ndërveprojnë direkt ose

indirekt me njëri-tjetrin. Grup kryesor është një grup shoqëror që ka kontakte ballë

për ballë dhe lidhje të forta emocionale ndërmjet anëtarëve të saj (Po aty: 100).

Agjentët janë njerëzit, ose burimet, ose strukturat që kalojnë mbi pritshmëritë

shoqërorë. Çdo njeri është një agjent socializimit sepse pritshmëritë shoqërore janë

komunikuar në mënyra të panumërta dhe në çdo ndërveprim që njerëzit kanë, qoftë

me qëllim apo jo. Kur njerëzit janë thjesht duke bërë atë që ata e konsiderojnë

"normale", ata komunikojnë pritshmëri shoqërore për të tjerët. Kur ju visheni në një

mënyrë të veçantë, ju nuk mund të mendoni që ju jeni duke u thënë të tjerëve që ato

duhet të vishen në këtë mënyrë. Megjithatë, kur të gjithë në të njëjtin mjedis vishen

në mënyrë të ngjashme, disa pritshmëri në lidhje me veshjen e duhur është e qartë që

është përcjellur. Njerëzit ndjejnë presion për të bërë atë që shoqëria pret prej tyre

edhe pse presioni mund të jetë delikat dhe i panjohur. Socializimi nuk ndodh vetëm

në mes të personave individuale; kjo ndodh në kontekstin e institucioneve shoqërore.

Kujtojmë nga se institucionet kanë krijuar modelet e sjelljes shoqërore që vazhdojnë

me kalimin e kohës. Institucionet janë një nivel i shoqërisë më sipër individëve.

Shumë institucione shoqërore formësojnë proçesin e socializimit, duke përfshirë,

familjen, mediat, kolegët, fenë, sportin, dhe shkollën.

3.4.1. Familja

Disertacion


Orneda Gega

73

Për shumicën e njerëzve, familja është burimi i parë i socializmit. Përmes familjeve,

fëmijët janë paraqitur në parashikimet e shoqërisë. Fëmijët mësojnë të shohin veten

përmes syve të prindërve të tyre. Kështu, menyra si prindërit përcaktojnë dhe

trajtojnë një fëmijë është vendimtare për zhvillimin e ndjenjës së vetë fëmijës

(Andersen, 2009: 79).

3.4.2. Media

Masmediat gjithnjë e më shumë janë agjentë të rëndësishëm të socializmit.

Televizioni vetëm ka një ndikim të madh në atë që ne jemi socializuar për të besuar

dhe për t'u bërë. Shtoji kësaj se mesazhet e shtypura të marra në libra, komedi,

gazeta, dhe tani blogje dhe internet, plus imazhe nga filmi, muzika, lojra “video-

games”, dhe radio, dhe filloni të shihni ndikimin e madh që mediat kanë në vlerat, në

formë, imazhet tona të shoqërisë, dëshirat tona për veten, dhe marrëdhëniet tona me

të tjerët. Këto imazhe janë të fuqishme gjatë gjithë jetës sonë, por shumë shqetësohen

se efekti i tyre gjatë fëmijërisë mund të jetë veçanërisht i dëmshëm (Po aty).

3.4.3. Kolegët\Bashkemoshatarët

Kolegët\Bashkëmoshatarët janë ata me të cilët ju ndërveproni në kushte të barabarta,

të tilla si miqtë, studentët e tjerë, dhe kolegët. Në mes koleget\bashkëmoshatarët, nuk

përcaktohen formalisht nëse ka role të eprorëve dhe të vartësve, edhe pse dallimet e

statusit zakonisht lindin në ndërveprimet e bashkëmoshatarëve në grup. Pa miratimin

e kolegëve, shumica e njerëzve e gjejnë të vështirë qe të ndjehen të pranuar nga

shoqëria (Po aty).

3.4.4. Feja

Feja është një agjent i fuqishëm i shoqërizimit, dhe mësimi fetar kontribuon në masë

të madhe të identiteteve që fëmijët ndërtojnë për veten e tyre. Fëmijët kanë tendencë

për të zhvilluar të njëjtat besime fetare si prindërit e tyre; kalimi te një besim fetar i

ndryshëm nga ai në të cilin një person është rritur është i rrallë (Hadaway dhe Marler

Disertacion


Orneda Gega

74

1993). Edhe ata që heqin dorë nga feja e femijërise së tyre janë të prekur thellë nga

qëndrimet, imazhet, dhe besime e marra nga trajnime të hershme fetare. Shumë

shpesh ata që e mohojnë fenë kthehen në besimin e tyre origjinal në një pikë te jetës

se tyre, veçanërisht nëse ata kanë lidhje të forta me familjet e tyre të origjinës dhe në

qoftë se ata formojnë familjet e tyre (Wuthnow 1998; Wilson 1994). Shoqërizimi

fetar formon besimet që njerëzit zhvillojnë (Andersen, 2009: 80).

3.4.5. Sporti

Shumica e njerëzve ndoshta i mendojnë sportet si diçka që është vetëm për argëtim

dhe relaksim, ose ndoshta për të siguruar mundësi për bursa në kolegj dhe në

karrierën atletike, por sportet janë gjithashtu një agjent i socializimit. Nëpërmjet

sporteve, burra dhe gra të mësojnë konceptet e vetëvlersimit që qëndrojne me ta në

jetën e tyre të mëvonshme. Sportet janë gjithashtu vendet ku janë formuar dhe

përforcuar shumë ide në lidhje me dallimet gjinore (Messner 2002; Dworkin dhe

Messner 1999).

3.4.6. Shkollat

Pasi fëmijët hyjnë në kopsht (ose, edhe më herët kujdesit ditor, çerdhja), fillon një

tjetër proçes i socializimit. Në shtëpi, prindërit janë burim jashtëzakonisht dominant i

socializmit. Në shkollë, mësuesit dhe studentët e tjerë janë burim i pritjeve që

inkurajojnë fëmijët të mendojnë dhe sillen në mënyra të veçanta (Andersen, 2009:

81).

4. Socializimi në grup

Një tipar kyç i grupeve të vogla dhe të mëdha, është që ato të zhvillohen me kalimin

e kohës - anëtarët bëhen të socializuar me besimet, zakonet dhe praktikat e grupit,

dhe grupet janë shpesh mjaft aktive në socializmin e anëtarëve të tyre. Këtu, ne

fokusohemi në atë se si grupet si një e tërë zhvillojnë dhe socializojnë pjesëtarët e

tyre me kalimin e kohës. Ne paraqesim një model të veçantë të socializmit të grupit i

cili është modeluar nga John Levine dhe Dick Moreland, me një fokus më shumë

mbi individët sesa mbi grupe. Ata e përshkruajne kalimin e individëve nëpërmjet

Disertacion


Orneda Gega

75

grupeve me kalimin e kohës ndërkohë që ata përjetojnë tri proçeset themelore të

vazhdueshme: vlerësimin, angazhimin dhe rolin e tranzicionit (Levine dhe Moreland,

1994). Një individ krahason grupin në aspektin e shpërblimeve që ai jep krahasuar

me shpërblime të ndryshme nga grupe të tjera të mundshme apo marrëdhënie. Në të

njëjtën kohë, grupi vlerëson individët në aspektin e kontributit të tyre në jetën e

grupit, i cili, në qoftë se janë të favorshme, çon në pranimin e individit. Grupi dhe

individi janë partnerë: angazhimi kërkon që të dyja të bien dakord mbi qëllimet dhe

vlerat, të ndjejnë lidhjet pozitive, të jenë të gatshëm të ushtrojmë përpjekje, dhe të

dëshirojnë të vazhdojnë anëtarësim. Asimetritë mund të lindin në çdo moment:

individi mund të jetë më i përkushtuar për grupin ose grupi më i përkushtuar për

individin. Kjo krijon jostabilitet sepse pala më pak e përkushtuar ka pushtet mbi

palën më të përkushtuar, dhe krijon presion ndaj një niveli të barabartë të angazhimit.

Socializmi në grup i lëviz njerëzit drejt roleve të ndryshme, tranzicioneve që janë një

aspekt qëndror i jetës se grupit.

Ekzistojnë tri lloje të përgjithshme të rolit:

(1) jo-anëtar - kjo përfshin anëtarët e ardhshëm të cilët nuk i janë bashkuar grupit

dhe ish-anëtarë të cilët kanë lënë grupin;

(2) pothuajse-anëtar - kjo përfshin anëtarë të rinj të cilët nuk e kanë arritur statusin e

plotë te anëtarit dhe anëtarët e margjinale që e kanë humbur këtë status; dhe

(3) anëtar i plotë - njerëz të cilët janë të identifikuar ngushtë me grupin dhe kanë të

gjitha privilegjet dhe përgjegjësitë e anëtarëve aktual. Tranzicionet e roleve janë të

qetë dhe të lehtë kur individët dhe grupet janë njëlloj të përkushtuar dhe të ndajnë të

njëjtat ide në lidhje me çfarë do të thotë një tranzicion, p.sh. kur një nxënës fillon

studimet pasuniversitare. Përndryshe, konflikti mund të vazhdojë gjatë nëse një

tranzicion roli ka ndodhur apo duhet të ndodhë, p.sh. nëse performanca e një

punonjësi justifikon një promovim sesa një bonus.

Për këtë arsye, kriteret e tranzicionit shpesh bëhen të formalizuara dhe publike, dhe

ritet e ritualizuara të kalimit ose ritet e inicimit bëhen pjesë qëndrore e jetës së grupit

që i shërbejnë tri funksioneve të rëndësishme:

Disertacion


Orneda Gega

76

• simbolike - ato lejojnë njohjen konsensuale publike të një ndryshimi në identitet;

• mësim - disa rite ndihmojnë njerëzit për tu mësuar me rolet e reja dhe standardet

normative;

• besnikëri nxjerrje – inicime\fillime të këndshme me dhurata dhe të periudhave të

veçanta mund të nxjerrin mirënjohje, të cilat duhet të rrisin angazhimin e grupit.

Ritet e fillimit mund të jenë ngjarje të këndshme, të tilla si diplomimit apo një

martesë. Çuditërisht, ata gjithashtu mund të përfshijnë dhimbje, vuajtje apo

poshtërimi, të tilla si të bërit synet. Kjo është e çuditshme - me siguri njerëzit do të

bashkoheshin me grupe me ftesa të rënda, dhe në qoftë se për fat të keq nuk janë në

gjëndje ta bëjnë këtë, atëherë të paktën ata duhet më vonë ta urrejnë grupin dhe të

mos kenë ndjenjën e angazhimit (Hogg, 2010: 163-165).

Sipas Moreland dhe Levine dallohen pesë faza të grupit të socializmit:

1. Hetimi. Grupi rekruton anëtarët e ardhshëm, të cilët nga ana tjetër zbulojnë grupin.

Kjo mund të jetë më formale, duke përfshirë intervistat dhe pyetësorët (p.sh.

anëtarësimi në një organizatë), ose më pak formale (p.sh. të shoqërohesh me një

shoqëri nga politika e studentëve). Një rezultat i suksesshëm çon në një tranzicion të

rolit: hyrjen në grup.

2. Socializmi. Grupi asimilon anëtarët e rinj, duke i edukuar në rrugët e saj. Nga ana

tjetër, anëtarët e rinj përpiqen të arrijnë grupin për të përshtatur pikëpamjet e tyre.

Socializimi mund të jetë i pastrukturuar dhe joformal, por edhe mjaft formal.

Socializimi i suksesshëm është shënuar nga pranimi.

3. Mirëmbajtja. Negocimi i rolit zhvillohet ndërmjet anëtarëve të plotë. Pakënaqësia

e rolit mund të çojë në një tranzicion të rolit të quajtur divergjenca, të cilat mund të

jenë të papritura dhe të paplanifikuara. Mundet gjithashtu të pritet - një tipar tipik i

grupit (në studentët e universitetit të cilët devijojnë nga diplomimi dhe duke e lënë

universitetin).

Disertacion


Orneda Gega

77

4. Risocializimi. Kur divergjenca pritet, risocializmi nuk ka gjasa të ndodhë; kur ajo

është e papritur, anëtari është i margjinalizuar në një rol devijant dhe përpiqet të

bëhet i socializuar. Nëse është i suksesshëm, anëtarësimi i plotë është rikthyer - nëse

i pasuksesshëm, individi largohet. Daljet mund të bëhen përmes ceremonies së

sofistikuar të daljes në pension (p.sh. nxjerrja rituale e shenjave në një gjyq

ushtarak).

5. Kujtimi. Pasi individi largohet nga grupi të dyja palët rikujtohen. Kjo mund të jetë

një risjelle e llojit 'kujtohet kur. . . ' ose e ushtrimit në ekstrem të një regjimi totalitar

në rishkrimin e historisë (Shih: Hogg, 2010: 164).

5. Pasojat e socializimit.

Socializimi është një proçes i përjetshëm me pasoja që ndikojnë në mënyrën se si ne

sillemi ndaj të tjerëve dhe çfarë ne mendojmë për veten tonë.

Së pari, socializimi krijon koncepte mbi veten. Vetë-konceptimi është se si ne

mendojmë për veten tonë, si rezultat i përvojave të socializimit që ne kemi gjatë

jetës. Socializimi është ndikuar edhe nga faktorë të ndryshëm shoqërorë.

Së dyti, socializmi krijon kapacitet për marrjen e roleve, ose, thënë ndryshe, për

aftësinë për të parë veten përmes këndvështrimi të një tjetri. Socializimi është

reflektuar krejtësisht; që do të thotë, ai përfshin qëniet njerëzore të

vetëndërgjegjshme duke parë dhe reaguar për pritshmëritë e të tjerëve. Kapaciteti për

reflektimin dhe zhvillimin e identitetit janë në vazhdim. Siç jemi ndeshur me situata

të reja në jetë, të tilla si largimi për në kolegj ose marrja e një pune të re, ne jemi në

gjendje të shohim se çfarë pritet dhe përshtatemi me situatën në përputhje me

rrethanat. Sigurisht, jo të gjithë njerëzit e bëjnë këtë me sukses. Kjo mund të bëhet

bazë për devijimit shoqëror apo për shumë probleme të përbashkëta në përshtatjen

shoqërore dhe psikologjike.

Së treti, socializimi krijon tendenca për njerëzit për të vepruar në mënyra shoqërisht

të pranueshme. Përmes socializimit, njerëzit mësojnë pritshmëritë normative të

bashkangjitura me situata shoqërore dhe pritshmëritë e shoqërisë në përgjithësi. Si

Disertacion


Orneda Gega

78

rezultat, socializimi krijon disa parashikueshmëri në sjelljen e njeriut dhe sjell

rregullsi për atë që mund të jetë përndryshe kaos shoqëror.

Së fundi, socializmi i bën njerëzit bartës të kulturës. Socializimi është proces me të

cilin njerëzit mësojnë dhe përvetësojnë qëndrimet, besimet dhe sjelljet e kulturës së

tyre. Në të njëjtën kohë, socializimi është një proçes me dy kalime - që do të thotë,

një person është jo vetëm marrësi i kulturës, por edhe është krijuesi i kulturës, duke

kaluar pritshmërite kulturore mbi të tjerët. Produkti kryesor i socializimit, pra, është

vetë shoqëria ( Shih: Andersen, 2009: 77-78).

6. Socializimi si kontroll social

Socializimi zhvillohet gjatë gjithë ciklit të jetës njerëzore. Sociologët janë të

impresionuar me modelin Erikson sepse secili prej tetë fazave të saj trajton rëndësinë

e ndërveprimit social dhe formimin e marrëdhënieve konstruktive me njerëzit. Secila

fazë është shënuar nga një krizë, një luftë me sfidat apo detyrat e zhvillimit që një

fazë e jetës të veçantë paraqet. Betejat dhe modeli i dikujt që mendon për veten dhe

të tjerët (Ferrante, 2008: 114).

7. Trajtimi Ekologjik

Ekologjia e zhvillimit njerëzor është një studim shkencor i strehimit progresiv dhe i

përbashkët gjatë gjithë rrjedhës së jetës ndërmjet një qënjeje njerëzore në rritjeje dhe

asaj të ndryshimit të vlerave të një ambienti në të cilën personi në rritje jeton. Ky

proces ndikohet nga lidhja ndërmjet këtyre ambjenteve dhe nga një kontekst me i

madh në të cilën këto lidhje janë vendosur21

-zhvillimi i fëmijëve nuk arrihet në përgjithësi në laboratore, por në shtëpi, në

familjen e fëmijës, në shkollë me shokët e klasës dhe mësuesit; në sheshin e lojërave

me fqinjët dhe bashkëmoshatarët;…..zhvillimi ndodh gjithmonë në një kontekst….

rrethanat shpesh ndikojnë kursin e zhvillimit. Shembulli i parë i rëndësishëm i

psikologjisë ekologjike u zhvillua në 1940 dhe 1950 kur Barker dhe Rajt (1951,

21 /http://citeseerx.ist.psu.edu/, marrë më 02.03.2015.

Disertacion


Orneda Gega

79

1955) zhvilluan një seri studimesh në të cilën grupet e studiuesve shkuan në shkolla

dhe në shtëpi për të vëzhguar bashkëveprimin e fëmijëve, duke marë shënim sjelljen

e fëmijëve dhe mjedisin fizik të bashkëveprimit në të cilin ndodheshin.

Bazuar në modelet bashkëkohore, janë katër dimensione që duhen marrë në

konsideratë kur diskutohet zhvillimi i fëmijës:

• Faktorët personal (p.sh temperamenti i fëmijës, por edhe i prindit)

• Proceset (p.sh format e ndërveprimit familjar)

• Kontekstet (p.sh familja, shkolla apo komuniteti)

• Koha (p.sh ndryshimet që ndodhin gjatë kohës mbi fëmijën apo mjedisin)

(Bronfenbrenner, 1997; Cicchetti dhe Toth, 2000; Lerner dhe Steinberg, 2004).

Këta faktorë përcaktojnë detyrat dhe praktikat e socializimit të fëmijës. Ndërveprimet

luajnë një rol të rëndësishëm në lidhje me faktin se si karakteristikat e fëmijës dhe

kushtet e mjedisit ndikojnë në zhvillim. Ndërveprimet e vazhdueshme mes familjes

dhe mjedisit të afërt (fëmija, shokët) që shoqërohen me lidhje të ngushta personale,

konsiderohen si procese të drejtpërdrejta ose parësore. Kategoria e dytë e proceseve

dytësore ose indirekte, përfshin ndërveprimet e familjes ose të fëmijës me mjedisin

më të gjerë shoqëror (shkolla, lagja etj). Roli i proceseve dytësore shërben si

ndërmjetës, pasi ndikimi i tyre në zhvillimin e fëmijës mund të ndryshojë në varësi të

mjedisit të afërt të fëmijës. Megjithatë, në rastet kur mungon mbështetja nga rrjeti i

ngushtë, mbështetja që ofrohet nga institucionet shtetërore dhe shoqërore luan rol

kryesor për zhvillimin e fëmijës (Cicchetti dhe Thoth, 2000). Modeli i sistemeve

bioekologjike (Bronfenbrenner dhe Morris, 1998), që përshkruhet më poshtë,

përfshin katër sisteme që ndërveprojnë dhe ndikojnë në zhvillimin e fëmijës:

mikrosistemi, mesosistemi, ekosistemi, dhe makrosistemi. Një sistem është strukturë

relativisht e kufizuar e përbërë nga elemente të ndërlidhura ose të ndërvarura që

formojnë një të tërë. Në sistemin ekologjik individualiteti është agjenti kryesor. Nga

prespektiva ekologjike, individualiteti është njëkohësisht tezë dhe njësi matjeje. Si

një tezë, individualiteti ka karakteristika të ndryshme; Së pari kjo kërkon ndërhyrjen

në ambjentin në të cilin ai/ajo varet nga njohuritë, dijet. Së dyti ai është i ndërvarur

Disertacion


Orneda Gega

80

nga njerëzit e tjerë, si pjesë e popullsisë dhe nuk mund të egzistojë ndryshe. Së treti

ai është i kufizuar në kohë ose ka një cikël jete të caktuar, së katërti ai ka një

tendencë të lindur për të ruajtur dhe zgjeruar jetën. Së pesti ka kapacitetin për të

ndryshuar sjelljen. Modelet social ekologjike janë ato që aplikohen në proçeset dhe

kushtet që ndërrohen sigurisht gjatë gjithë jetës së zhvillimit të njeriut në mjedisin

aktual ku njerëzit fillojnë jetën. Struktura Ekologjike e Urie Bronfenbrenner për

zhvillimin e njeriut është më e njohura dhe më e përdorura në modelin social

(aplikohet në zhvillimin human). Le të shikojmë si paraqiten katër shtresat sipas

Bronfenbrenner:

Figura nr. 1 Rrathët e Influencave Bronfenbrenner

Teoria e sistemit ekologjik e konsideron zhvillimin e fëmijës brënda kontekstit të

sistemit të mardhënieve të cilat krijojnë mjedisin e tij apo të saj. Sipas teorisë së

Bronfenbrenner (1989) mjedisi është i përbërë nga katër shtresa të sistemeve të cilat

MAKROSISTEM Feja

Vëndi i Punës

Komshinjtë

Rrjeti

social

EKZOSISTEMI

Rrjeti Social

social

MEZOSISTEM Shokët

Mjeku Shokët

Familja

Shkolla

MIKROSISTEMI

(Fëmija)

Disertacion


Orneda Gega

81

ndërveprojnë në mënyra komplekse dhe mund edhe të ndikojnë dhe të jenë prekur

nga zhvillimi e personit.

Teoria e sistemit ekologjik u ringjall nga Urie Bronfenbrenner (1986, 1989), psikolog

në Universistetin Cornuell. Teoria e sistemit ekologjik është ndërtuar sipas qëllimit

se për t’u kuptuar tërësisht zhvillimi ne duhet të marrim në konsideratë sesi

karakteristikat unike të fëmijës bashkëveprojnë me mjedisin rrethues të tij. Fëmija

posedon një numër karakteristikash vetjake, më të rëndësishme nga të cilat janë ato

që Brofenbrenner i përshkruan nxitëse për zhvillimin – që do të thotë janë të afta për

të ndikuar njerëzit e tjerë në mënyrë të tillë që janë të rëndësishme për fëmijën.

Shembuj përfshijnë pamjen fizike të fëmijës, aftësitë socilale, aftësitë intelektuale

dhe personalitetin. (Vasta e të tjerë, 2007: 71).

Në teorinë e tij të parë, Bronfenbrenner besonte se për të kuptuar zhvillimin njerëzor,

i tërë sistemi ekologjik në të cilin ndodh rritja duhet të merret parasysh. Në

rishikimet e mëvonshme, Bronfenbrenner pranoi rëndësinë e aspekteve biologjike

dhe gjenetike të personit në zhvillimin e njeriut. Bronfenbrenner (1987) propozon një

perspektivë ekologjike në zhvillimin e sjelljes njerëzore. Kjo perspektivë sheh

mjedisit ekologjik si një grup i strukturuar në nivele të ndryshme, ku secila prej

këtyre niveleve përmban tjetrën (Shih. Villalba Quesada, 2003: 8-9).

Mjedisi vështrohet si një seri shtresash të ndërlidhura, me ato më afër fëmijës që

kanë ndikim më direkt dhe ato më të largëtat që ushtrojnë frymë indirekte mbi

fëmijën. Brofernbrenner pranon se fëmija dhe mjedisi ndikojnë vazhdimisht njëri-

tjetrin në një mënyrë dy drejtimeshe ose ndërvepruese (Vasta e të tjerë, 2007: 71).

Në qëndër të modelit ekologjik është fëmija. Më pranë fëmijës është mikrosistemi, i

cili për shumicën e fëmijëve, përfshin familjen, shkollën, kishën, sheshin e lojërave

dhe kështu me radhë, së bashku me lidhjet që fëmija krijon në këto mjedise.

Mikrosistemi posedon karakteristikat fizike, si përmasat e shtëpisë së fëmijës, sasinë

e pajisjeve pranë sheshit të lojrave, dhe numrin e librave në qëndrën e kujdesit ditor

të fëmijës. Ajo konsiston gjithashtu tek njerëzit, duke përfshirë familjen imediate të

fëmijës, fëmijët e tjerë të bllokut apo lagjes, mësuesit e fëmijës dhe kështu me radhë.

(Po aty, 71).

Disertacion


Orneda Gega

82

Mikrosistemi nuk është konstant por ndryshon me rritjen e fëmijës. Në këtë nivel

individi ndikon dhe ndikohet nga mjedisi dhe personat përreth të cilat të gjitha këto

ndikojnë në zhvillimin e tij. Kështu mikrosistemi i referohet marrëdhënieve më të

afërta që krijon personi dhe familja është pikërisht vëndi ku realizohen në mënyrë të

menjëhershme këto mardhënie. Familja mund të funksionojë si një kontekst efektiv

dhe pozitiv të zhvillimit njerëzor sikurse dhe mund të luajë një rol destruktiv të këtij

zhvillimi.

Mezosistemi i referohet sistemit të mardhënieve mes mikrosistemit të fëmijës.

E shprehur në formë tjetër ky nivel i dytë i sistemit ka të bëjë me komunitetin më të

afërt pas familjes. Në përgjithësi sa më shumë lidhje të kenë këto sisteme aq më tepër

ka mundësi që të mbështetet zhvillimi i fëmijës në një mënyrë të qartë dhe

konsistente.

Ky nivel ka të bëjë me ndërmjetësimin e institucioneve midis kulturës së

institucioneve përreth dhe asaj individuale duke përfshirë këtu kulturën që përfitojmë

nga institucione të tilla si shkolla, kisha, media, institucioneve të kohës së lirë

etj. Parësore mbi të gjitha mbetet shkolla si një nga vendet më të rëndësishme në

mjedisin e të rinjve; për vetë faktin se në këtë institucion të rinjtë shpenzojnë pjesën

më të madhe të kohës së tyre duke kontribuar në këtë mënyrë në zhvillimin e tyre

intelektual, emocional dhe social. Në të përshihen psh pritjet e prindërve për arritjet

akademike të fëmijëve, për sukseset apo dështimet, duke krijuar në këtë mënyrë një

dinamikë midis prindit dhe fëmijës. Pikërisht kjo dinamikë e cila shpesh herë mund

të krijojë dhe situata tensioni dhe frike reflektohet dhe në sjelljen e nxhenësve në

klasë në mardhëniet që ata krijojnë me të tjerët përfshirë këtu nxënëxit e tjerë apo

personelin e të gjitha ndikojnë në zhvillimin e fëmijës.

Ekzosistemi i referohet mjedisit social i cili mund të ndikojë fëmijën, por fëmija aty

nuk mund të marrë pjesë në mënyrë direkte.

Në këtë nivel vetë individi, për vetë faktin se ky sistem përfshin sistemin më të madh

social duke përfshirë këtu vendime, ngjarje, të papritura, nuk ka ndikim por është i

ndikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo.

Disertacion


Orneda Gega

83

Makrosistemi përfshin kulturën dhe nën-kulturën në të cilën jeton fëmija.

Makrosistemi ndikon mbi fëmijën përmes besimeve të tij, qëndrimeve dhe traditave.

Në këtë nivel konsiderohet se personi është i prekur thellë nga ngjarjet edhe në raste

kur personi nuk është edhe i pranishëm.

Makrositemi mund të mendohet si "projekt social" të një kulture të caktuar apo

konteksti të gjerë social dhe përbëhet nga modeli gjithëpërfshirës i vlerave, i besimit,

stilit të jetesës, zakoneve etj.

Të gjitha nivelet e modelit ekologjik varen nga njëri-tjetri dhe, për këtë arsye,

kërkohet një pjesëmarrje të përbashkët të konteksteve të ndryshme dhe komunikimin

ndërmjet tyre.

Pikërisht integrimi në shoqëri është pjesë e socializimit të individëve në institucionet

ku mësohen normat, vlerat, kultura.

Sipas Dohrenwend faktorët që mund të ndryshojnë situatat e ndryshme jetësore duke

realizuar përshtatjen e njerëzve janë:

Cilësia e Mikrosistemit.

Shfrytëzimi i duhur i Mikrosistemit.

Mikrosistem i qëndrueshëm.

Kompetencat dhe aftësitë e kërkuara në Mikrosistemit.

Aftësitë njohëse dhe vetë-respekti.

Predispozicione biologjike.

Nëse do të aplikohen për grupet e ndryshme siç mund të jenë dhe kategoria e

fëmijëve jetimë ne mund të kuptojmë nga perspektiva e ekosistemit proceset

adapatuese ose jo që kjo prespektivë gjenerohen.

8. Pasojat psiko-sociale të fëmijëve që nuk kanë përvojë të jetës familjare

përkundrejt fëmijëve me përvojë familjare.

Disertacion


Orneda Gega

84

Një institucion i përgjithshëm është një vend i punës dhe banimit ku një numër i

madh i njerëzve të vendosur në mënyrë të ngjashme, të shkëputur nga komunitetit

për një kohë të konsiderueshme, çon në një jetë të mbyllur, duke u administruar

zyrtarisht. Termi është shpikur nga sociologu amerikan Erving Goffman. Brenda një

institucioni të përgjithshëm, nevojat themelore të një blloku të tërë njerëzish janë nën

kontroll burokratik. Jetimoret, Shtëpitë e varfra dhe Shtëpitë e Pleqve janë

institucione të krijuara për tu kujdesur për njerëzit e padëmshëm ose të paaftë.

Qëllimi i institucioneve është risocializimit, ndryshimi radikal i personaliteteve të

banorëve me qëllim manipulimin e mjedisit të tyre. Risocializimit është një proçes

me dy pjesë. Së pari, stafi i institucionit përpiqet të “gërryejë” identitete dhe

pavarësinë e banorëve. Së dyti, risocializimit përfshin përpjekje sistematike për të

ndërtuar një personalitet të ndryshme apo vetë (Boundless. 14 Nov. 2014)

Nga një studim i bërë, rezultoi se adoleshentët pa përvojë të jetës familjare, shfaqin

një shkallë të lartë të nervozizmit (67%) në krahasim me të rinjtë të cilët kanë

përvojë të jetës në familje. Kështu, ato shfaqin paqëndrueshmëri emocionale si dhe

janë jo motivues, janë mosbesues ndaj botës dhe rrjedhimisht bëhen anti-social.

Ka një nivel të lartë lidhje negative midis frikës, fajit dhe adoleshentëve pa përvojë

të jetës në familje. Adoleshentët e privuar nga dashuria prindërore që nga lindja i bën

jetimët të kenë një nivel të lartë të fajit për ndarjen e familjes22.

Gjithashtu rezultoi që, 22 % e jetimëve që jetojnë me kujdestarët ndihen të

padëshirueshëm dhe kishin një shkallë më të ulët të mbështetjes sociale se sa jo-

jetimët. Nga ana tjetër të rinjtë jetimë kishin më shumë gjasa se bashkëmoshatarët jo

jetimë të ndjehen të shqetësuar, nervoz dhe të kenë vështirësi për t'u përqëndruar (Po

aty).

Jetimët e rritur në institucione kishin një mungesë të njohurive rreth familjes (rolet

familjare, funksionet, metodat dhe teknikat e edukimit dhe kështu me radhë.)23

22 www.psyedu.ru / ISSN: 2074-5885 /2013, №2, marrë më 23.03.2015

Disertacion


Orneda Gega

85

njëkohësisht dhe më pak njohuri për shoqërinë në tërësi që i rrethonte në përgjithësi

për shkak të mungesës së tyre të ekspozimit ndaj jetës në komunitetit 24.

Fëmijët që ishin rritur në institucione kishin pak besim tek të tjerët dhe njohuri të

kufizuara të normave dhe vlerave shoqërore. Kur ata janë të 'diplomuar' dhe lënë

institucionet, shumë prej jetimëve për një kohë të gjatë e kishin të vështirë të mbanin

veten e tyre sepse ata nuk kishin rrjetet e familjes dhe komuniteti mbi të cilat

mbështeten e kanë të pamjaftueshme përballimin me sfidat e 'botës reale' (Po aty).

Morison dhe Ellwood (2000) kanë gjetur se fëmijët e jetimoreve kanë nivel më të

ulët se fëmijët e tjerë në të gjithë masat njohëse, si dhe nivel të ulët të zhvillimit. Kjo

gjë sipas tyre është e lidhur negativisht me kohën e kaluar në institucion. Në mënyrë

të ngjashme, një studim nga Rahman, Khaleque, dhe Rahman (2000) tregoi se

studentët e rritur në jetimore ishin pesimist për të ardhmen dhe vetvlerësim të ulët

për veten krahasuar me studentët e rritur në familje. Sloutsky (1997) raportoi se

fëmijët nëpër kopshte kishin një nivel më të lartë të pikëve të inteligjencës, si dhe një

nivel më të lartë të ndjeshmërisë, por nivel më të ulët të përshtatjes sesa fëmijët e

rritur në një jetimore. Sipas Schëartz (1992), ka dhjetë lloje motivesh të dallueshme

të vlerave njerëzore të tilla si: pushtet, arritje, hedonizmit, stimulim, vetë-drejtim,

universalizmi, dashamirësi, tradita, konformiteti, dhe të sigurisë.

Pesë fushat motivuese të përdorura nga adolëshentët për mbijetesës janë: Fuqia,

Vetë-drejtim, Konformitetit, Tradita, dhe Arritjet. Fuqia synon prestigjin shoqëror

dhe kontrollin e të tjerëve (vlera si autoritet, pushtet shoqërore, pasuri), Arritja

përpiqet për suksesin personal dhe kompetencës sipas normave sociale (P.sh., i

suksesshëm, ambicioz, i aftë, me ndikim), Vetë-drejtim përpiqet drejt mendimit të

pavarur dhe veprim - zgjedhjen, duke e bërë zgjedhjet personale, duke krijuar dhe

23http://wwwthewayforwardproject.org/file_uploads/E17%20Transitioning%20from%20Institutional

%20Care.pdf , marrë më 12.11.2014 24http://www.thewayforwardproject.org/file_uploads/E17%20Transitioning%20from%20Institutional

%20Care.pdf, marrë më 03.12.2014

http://www.thewayforwardproject.org/file_uploads/E17%20Transitioning%20from%20Institutional%20Care.pdf


Disertacion


Orneda Gega

86

duke eksploruar (P.sh., kreativiteti, duke zgjedhur qëllimet veta, kurioz, e lirisë, e

pavarur), Tradita do të thotë respekt, angazhim, dhe pranimi i zakoneve dhe idetë që

një kulturë imponon (p.sh., i përulur, i moderuar, respekti për traditën, duke pranuar

pjesën time në jetë), dhe Konformitetit thekson duke shmangur të gjitha veprimet,

dëshirat dhe impulset që mund të shqetësojnë ose dëmtojnë të tjerët, shkelin normat

ose të jetë në kundërshtim me pritjet (p.sh., të bindur, kanë edukatë, duke nderuar

prindërit dhe pleqtë). Si përfundim, studimi gjeti dallime të mëdha si në prioritetet e

vlerave dhe në kolektiv.

Studimet e fundit të fëmijëve jetimë dhe të braktisur në vendet e ulëta dhe me të

ardhura mesatare njohin traumën e mundshme të humbjes së një ose të dy prindërit

(Cluver, Fincham, & Seedat, 2009; Cluver & Gardner, 2006; Cluver, Gardner, dhe

Operario, 2007). Këto studime demonstrojnë potencialin për këta fëmijë të jenë të

ekspozuar ndaj shtresë potencialisht traumatike, pra kur fëmijët janë jetimë ata janë

në rrezik të lartë për të përjetuar ngjarje të tilla për shkak të mungesës së mbrojtjes

adekuate të të rriturve (Ahmed e të tjerë., 2005).

9. Fëmijët institucionalizuara përkundrejt atyre që jetojnë në familje

Sipas Parsons integrimi shoqëror paraqet një imperativ funksional të sistemit, që ka

si qëllim të garantojë koherencën dhe solidaritetin e brendshëm, që realizohet

nëpërmjet brendësimit të normave nga ana e individëve nëpërmjet procesit të

socializimit. Më pas, është detyrë e sistemit juridik të kontrollojë nëse respektohen

ose jo rregullat dhe të sanksionojë sjelljet devijante për të garantuar kohezionin dhe

qëndrueshmërinë e një shoqërie të caktuar ( Berti, F.; Valzania, A., 2010:20). Nisur

nga më sipër mund të themi se socializimi i fëmijëve të cilët janë të ngritura në

jetimore dhe institucioneve të ngjashme ndryshon nga ajo e fëmijëve të tjerë në një

aspekt shumë të rëndësishëm. Fëmijët e institucionalizuar rrallë e kanë mundësinë

për të zhvilluar lidhje të ngushta emocionale me të rriturit, për ndonëse fëmijët mund

të ndërveprojnë me një numër të madh të anëtarëve të stafit, shoqëruesit thjesht nuk

kanë kohë për ti kushtojnë shumë vëmendje të veçantë për çdo individ. Standardi i të

ushqyerit dhe kujdeset e tjera fizike në institucione është ndonjëherë më i mirë

Disertacion


Orneda Gega

87

krahasuar me atë në shtëpi private, por marrëdhëniet ndërmjet fëmijës dhe të rriturit

zakonisht janë minimale25.

Në 1945, psikolog Rene Spitz botoi një artikull mbi ndikim dhe efektet që kanë

kushtet për personalitetet e fëmijëve. Spitz krahasoi foshnjat të së njëjtës moshë që

jetojnë me nënat e tyre me foshnjet të cili janë vendosur në kujdesin e një jetimore.

Foshnjat që jetojnë me nënat e tyre kishin shumë mundësi për ndërveprim të ngushtë

shoqëror, por ato në institucionin merren vetëm me kujdes rutinor si ushqimi dhe

ndërrimi i rrobave e tyre ose regullimi i shtratit. Spitz zbuloi se foshnjet në jetimore

ishin fizikisht, shoqërisht dhe emocionalisht më të vonuar në krahasim me foshnjat e

tjera.

Raporti Spitz-së u pasua nga studime të tjera mbi efektet e institucionalizimit të

foshnjat dhe fëmijët, shumica e të cilave arritën në përfundime të ngjashme (Bowlby,

1969; Rutter , 1974). William Goldfarb (1945), për shembull, vëzhgoi dyzet fëmijët

të cilët ishin vendosur në jetimore menjëherë pas lindjes me dyzet fëmijët të cilët

kishin shpenzuar dy vitet e para të jetës së tyre në institucione më pas ishin

transferuar në shtëpi. Ai gjeti se fëmijët e institucionalizuar kishin pësuar një numër

të defekteve të personalitetit që vazhdonin edhe pasi ata ishin larguar nga

institucionet. Ata kishin rezultatet më të ulët IQ, dukeshin më agresiv dhe me

zhvillim të vonshëm, tregonin më pak iniciativë, dhe ishin të ftohtë emocionalisht.

Shumë studime të tjera kanë raportuar efekte të ngjashme mbi zhvillimin fizik,

njohës, emocional, dhe social, dhe kanë konfirmuar se paaftësitë e tilla të vuajtura në

fëmijërinë e hershme kanë tendencë të vazhdojnë apo edhe të rriten më keq në vitet e

mëvonshme (psh. Provence dhe Lipton, 1962; Yarrow, 1963, Dennis, 1960; Dennis

dhe Najaran, 1957).

Shumë adoleshentë priren të krijojnë për pesonat e rritur përreth tyre (mësues,

edukatorë, psikologë) karakteristikat e prindërve imagjinar, në përputhje me këtë

apo atë rol familjar ("mami", "Babi", "gjyshi")26.

25 http://www.ash-college.ac.il/.upload/Dr Edith Gotesman/14 Effects of Childood Isolation text.doc,

marrë më 08.09.2014 26 www.psyedu.ru / ISSN: 2074-5885 /2013, №2, marrë më 14.12.2014

Disertacion


Orneda Gega

88

"Foshnjat dhe fëmijët e vegjël presin nga kujdestarët një mjedis në të cilin ata do të

bashkëveprojnë dhe do të rriten, jo vetëm me ushqim, por rritje psikologjike, tha Fox

Live Science27.

Ndërkohë familja është një nga institucionet kryesore të socialzimit në shoqëri.

Brenda familjes, fëmija përvetëson normat dhe vlerat sociale, dhe bëhet i aftë për të

pasur marrëdhënie me anëtarët e tjerë të shoqërisë.

Kultura përfaqëson një nga faktorët e rëndësishëm të personalitetit. Tiparet kulturore

të një shoqërie gjenerojnë karakteristika të caktuara dalluese në socializimin e

fëmijëve. Psikologët bien dakord se fëmijët e rritur me prindërit e tyre kanë shanse

më të mira për të zhvilluar në të ardhmen të lumtur, të suksesshëm. Prindërit

inkurajojnë fëmijët e tyre për të hetuar botën, manipuluar objekte, dhe të eksplorojnë

marrëdhënie fizike.

Kjo i ndihmon fëmijët të zhvillohen siç duhet fizikisht dhe emocionalisht.

Në moshën kur ata kanë nevojë për shumë mbështetje nga prindërit dhe vëllezërit e

motrat e tyre për të përballuar zhvillimin fizik dhe emocional, humbja e prindërve i

bën ata më të prirur për çrregullime psikologjike. Bashkëveprimi me vëllezërit e

motrat dhe ndikimi i tyre është i nevojshëm për një fëmijë në rritje. Të dhënat

treguan se shumica e fëmijëve në institucione vuajnë nga çrregullimet e gjumit,

kujtojnë përvoja traumatike, dhe pothuajse të gjithë prej tyre humbasin vëllezërit e

motrat e tyre. Shumica e kërkuesve kanë treguar probleme të tilla me jetimët në

institucionet28.

10. Zhvillmi i Aftësive

Zhvillimi i aftësive Sociale

Zhvillimi i aftësive Morale

Zhvillimi i aftësive Emocionale

Zhvillimi i aftësive Njohëse

27 http://www.livescience.com/21778-early-neglect-alters-kids-brains.html, marrë më 07.01.2015 28 www.academicjournals.org/INGOJ, marrë më 22.12.2014

http://www.livescience.com/21778-early-neglect-alters-kids-brains.html

http://www.academicjournals.org/INGOJ

Disertacion


Orneda Gega

89

Socializimi një proces i përjetshëm i ndërveprimit shoqëror përmes të cilit individët

fitojnë identitetin dhe aftësitë fizike, mendore dhe sociale të cilat janë të nevojshme

për mbijetesën në shoqëri (Diana Kendall, 2010: 77).

Ky proces është i domosdoshëm sepse bën lidhjen midis individit dhe shoqërisë,

sepse na ndihmon të bëhemi të vetëdijshëm për veten si pjesë e grupeve më të mëdha

dhe organizatave. Socializimi gjithashtu na ndihmon për të mësuar se si duhet

komunikuar me njerëzit e tjerë dhe të jemi të pregatitur se si njerëzit presin që ne të

sillemi në mjedise sociale të ndryshme. Socializimi është më e rëndësishme gjatë

fëmijërisë për shkak se ajo është thelbësore për mbijetesën e individit dhe për

zhvillimin njerëzor (Po aty).

Le të shohim se si realizohen aftësitë (sociale, morale, emocionale dhe njohëse) tek

individët, aftësi të cilat përbushin qëllimin final, atë të fitimit të identitetit.

10.1. Zhvillmi i aftësive Sociale

Zhvillimi social i referohet zhvillimit të aftësive sociale dhe pjekurisë emocionale të

cilat janë të nevojshme për të krijuar marrëdhënie me të tjerët dhe për t’u përshtatur

në situata të ndryshme sociale. 29

Zhvillimi social-shoqëror përfshin njohjen e mënyrave të sjelljes që na japin mundësi

të hyjmë në shoqëri me të tjerët dhe rregullojnë e përshtasin jetën e individit në

komunitet. 30

Prindërit janë burimi kryesor i përkrahjes emocionale dhe sociale të fëmijëve gjatë

viteve të para të jetës, por në vitet e mëvonshme moshatarët fillojnë të kenë një rol

mjaft të rëndësishëm në jetën e tyre. Me kalimin e viteve moshatarët fillojnë e bëhen

shoqërues me të preferuar se prindërit duke ofruar burim të argëtimit dhe përkrahjes.

Në kontekstin e ndërveprimit me moshatarë fëmijët përfshihen në lojëra imagjinare e

cila iu mundëson atyre të përjetojnë role të ndryshme, të shohin nga perspektiva e

njëri tjetrit dhe të zhvillojnë të kuptuarin e rregullave sociale dhe kulturore. Për më

tepër marrëdhëniet me moshatarët më tepër bazohen në “marrje”, “dhënie” sesa

29http://edonaberishakida.webs.com/Ligjerata%20e%20V%20zhvillimi%20social%20dhe%20loja.doc

marrë më 27.10.2016 30 http://www.psikologjia.com/?p=71, marrë më 27.10.2016

http://edonaberishakida.webs.com/Ligjerata%20e%20V%20zhvillimi%20social%20dhe%20loja.doc


http://www.psikologjia.com/?p=71

Disertacion


Orneda Gega

90

raportet me të rriturit dhe në këtë mënyrë ato shërbejnë si një mundësi për zhvillimin

e kompetencës sociale e cila shprehet përmes bashkëpunimit dhe negocimit (Po aty).

Roli i edukatorit në promovimin e aftësive sociale tek fëmijët parashkollorë qëndron

në zbatimin dhe inkurajimin e sjelljeve prosociale, ofrimin i aktiviteteve që

ndihmojnë zhvillimin e sjelljeve të përshtatshme, ofrimin ndihmës së duhur dhe

krijimin e rrjeteve sociale në ambientet e tyre duke mundësuar përkrahjen e

përpjekjeve të fëmijëve për miqësi dhe ndërveprim. Edukatorët duhet të ofrojnë

aktivitete që iu ndihmojnë fëmijëve aftësi të ndryshme sociale dhe iu ndihmojnë

atyre të kuptojnë përse nevojiten këto aftësi (Johnson et al., 2000).

Si mund të ndihmojnë edukatorët zhvillimin e aftësive sociale tek fëmijët?

Fëmijët duhet të kenë mundësinë që:

Të luajnë dhe punojnë me të tjerët

Ofrimi i lojërave me rregulla

Inkurajimi i fëmijëve për të respektuar rregullat e lojës

Vendoja e kufijve gjatë procesit të lojës

Të bëjnë zgjedhjet e tyre dhe të ballafaqohen me pasojat e këtyre zgjedhjeve

Të gjejnë mënyra se si të hyjnë në lojë me të tjerët

Negocimi i konflikteve sociale në mënyrë verbale më parë se në mënyrë

fizike

Zhvillimi i aftësive të tjera që i karakterizojnë qeniet njerëzore me

kompetenca sociale (cituar në Bredekamp & Copple, 1997, p. 118).

Roli i edukatorit të jetë në pajtim me nevojat e fëmijëve. Ofrimi i ambientit të

sigurtë dhe inkurajimi i krijimit të marrëdhënieve me të tjerët do të ishte një

qasje e duhur për fëmijët e turpshëm dhe të tërhequr, ndërsa angazhimi i

fëmijëve tepër aktiv në lojëra të ndryshme që mbajnë më të gjatë përqendimin

e tij.

Edukatorët duhet të insisitojnë që të gjithë fëmijët të jenë anëtarë të

respektuar të institucionit parashkollorë duke ofruar një bazë për zhvillimin e

kompetencës sociale. Një rregull tjetër e panegociueshme është se asnjë

fëmijë nuk lejohet të godasë apo të ofendojë me fjalë shokun apo shoqen.

Disertacion


Orneda Gega

91

Rol të rëndësishëm në promovimin e zhvillimit të shëndosh socio-emocional të

fëmijëve në vitet e para të jetës luan rrethi i sigurt dhe ndërveprimin pozitiv me më të

rriturit.31 Komponentët pozitive zhvillimore në këtë sferë e karakterizojnë fëmijën

me aftësi që të kontrollojë sjelljen e tij, të mësojë t’i praktikojë shkathtësitë e

interakcionit me persona të tjerë, duke i përfshirë këtu edhe moshatarët, si edhe të

vendosë dhe të ruajë raporte pozitive me mjedisin (po aty).

10.2. Zhvillmi i aftësive Emocionale

Zhvillimi emocional nënkupton zhvillimin e tërësisë së emocioneve ndaj vetes dhe të

tjerëve.32

Zhvillimi emocional me të cilën fëmija e zhvillon perceptimin për veten dhe për

emocionet e tij:

Standardi 1: Fëmija e zhvillon kuptimin për veten;

Standardi 2: Fëmija mund t’i njohë dhe t’i shprehë në mënyrë përkatëse emocionet e

tij;

Standardi 3: Fëmija krenohet me arritjet e tij dhe beson në aftësitë e tij;

Standardi 4: Fëmija mund t’i kontrollojë ndjenjat e tij

Komponenti emocional, në kuadër të kësaj sfere, e nxit fëmijën të ketë vetëbesim dhe

besim ndaj të tjerëve. 33

10.3. Zhvillmi i aftësive Morale

Lawrence Kohlberg-u, i cili shpjegon fazën e zhvillimit moral, mendon se shumica e

njerëzve nuk ia arrin ta përvetësojnë shkallën e lartë të moralit, që është shkalla e

sjelljes themelore të etikës por mbesin në shkallën e moralit konvencional, siç thotë

një proverbë: “si bëjnë tjerët bëjë edhe unë!”

31 http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_Pub_ELDS_ALB.pdf, marrë më 27.10.2016 32 http://www.psikologjia.com/?p=71, marrë më 27.10.2016 33 http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_Pub_ELDS_ALB.pdf marrë më 27.10.2016

http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_Pub_ELDS_ALB.pdf


http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_Pub_ELDS_ALB.pdf%20marrë%20më%2027.10.2016

Disertacion


Orneda Gega

92

Lawrence Kohlberg (1969-1985) studioi zhvillimin e vetëdijes së sjelljes etike ose

zhvillimin moral. Ai e bazoi teorinë e tij në studimet e hershme të Piaget-it, propozoi

se mënyra me të cilën një fëmijë arsyeton të mirën dhe të keqen, zhvillohet sipas një

modeli specifik. Teoria e Kohlberg-ut përbëhet nga gjashtë stade të radhitura në tre

nivele të arsyetimit moral.

Niveli i parë, është morali parakonvencional, është periudha në të cilën arsyetimi

moral mbështetet në një shkallë të madhe në pritjen e shpërblimeve dhe të

ndëshkimeve.

Niveli i parë ka dy stade.

Në stadin e parë, fëmija u bindet rregullave në mënyrë që të shmangë

ndëshkimet.

Në stadin e dytë, individi konfirmohet me rregullat e shoqërisë në mënyrë që

të shpërblehet. Në nivelin e parë, sjellja udhëhiqet në një shkallë të madhe prej prijës

për të kërkuar kënaqësi. Fëmijët nën moshën 10 vjeçare, janë zakonisht nën nivelin e

shkallës së parë.

Niveli i dytë, është morali konvencional, është një periudhë në të cilën arsyetimi

moral bazohet në shkallë të madhe në konformizmin dhe standardet sociale. Në

stadin e dytë, individi sillet moralisht në mënyrë që të fitojë miratimin e njerëzve të

tjerë.

Niveli i tretë, është morali paskonvencional, është niveli më i lartë i të menduarit

moral dhe bazohet në një shkallë të madhe në standardet dhe besimet personale.

Prej moshës 7 deri 11 vjeç, rritet dukshëm aftësia e fëmijës për të zgjidhur probleme

me anë të arsyetimit si dhe aftësia për menduar simbolikisht me anë të fjalëve dhe

numrave. Ata mund të zgjidhin tani probleme të klasifikimit, në të cilat objektet

vendosen sipas hierarkive të klasave të ndryshme. (Piaget, 1967).

Fëmijët e kësaj moshe janë në gjendje të kuptojnë se mënyra e tyre e vështrimit të

botës është vetëm njëra perspektive. Ata mund të kuptojnë pikëpamjet e njerëzve të

tjerë.34

34 http://floripress.blogspot.al/2012/02/pergatitja-ose-pjekuria-aftesia-e.html marrë më 27.10.2016

http://floripress.blogspot.al/2012/02/pergatitja-ose-pjekuria-aftesia-e.html%20marrë%20më%2027.10.2016

Disertacion


Orneda Gega

93

10.4. Zhvillmi i aftësive Njohëse Zhvillimi njohës, konjitiv nënkupton zhvillimin e

intelektit të përgjithshëm, por në të njëjtën kohë edhe zhvillimin e perceptimit, të

përqëndrimit, të kujtesës, zhvillimin e të folurit dhe të mendimit nga koncepte të

thjeshta në ato abstrakte. 35

iii. KAPITULLI II

METODOLOGJIA

Qëllimi i metodologjisë është që të kuptohet thelbi i njohurive shkencore dhe të

vendosë parimet themelore në përvetësimin e saj dhe shqyrtimin kritik. Përveç kësaj,

metodologjia na mëson se me cilat mjete duhet të shërbehemi që të arrijmë të njohim

në mënyrë më të vërtetë (objektive) botën. (Alili, 2013).

Metodat në shkenca shoqërore, janë mjete të domosdoshme të kërkimit, të cilat na

mundësojnë që të arrijmë rezultate dhe njohuri të reja, apo t’i korrigjimë ato

ekzistuese36.

Ky kapitull shpjegon metodologjinë e ndjekur duke përshkruar metodat e kërkimit të

përdorura për të realizuar këtë studim. Prezantohen hartimi i kërkimit nëpërmjet

përshkrimit të fazave të tij, metoda e kërkimit që është përdorur, popullata e studimit

dhe kampionimi dhe hartimi i instrumenteve të kërkimit. Në këtë kapitull paraqiten

proçedurat që janë përdorur për mbledhjen e të dhënave dhe analizimin e tyre.

Gjithashtu kapitulli përmban informacione mbi qëndrueshmërinë dhe vlefshmërinë e

studimit, kufizimet e tij si edhe konsideratat etike që duhen pasur në vëmendje.

Rëndësi të veçantë ka paraqitja e strategjive dhe ndërhyrjeve të nevojshme për

realizimin e integrimit të jetimëve në shoqërinë shqiptare.

35 http://www.psikologjia.com/?p=71, marrë më 27.10.2016 36 https://shkencapolitike.wordpress.com/, marrë më 08.03.2016


Disertacion


Orneda Gega

94

Studimi thekson rëndësinë e bashkëpunimit midis shtetit, OJF-ve dhe sigurisht vetë

jetimëve si një tipar i rëndësishëm i suksesit të integrimit të kësaj kategorie.

1. Kuadri hulumtues

Ky studim ka si synim paraqitjen e situatës aktuale në Shqipëri të jetimëve me fokus

të veçantë integrimin e tyre në shoqërinë shqiptare, pasi dalin nga institucionet e

kujdesit social, saktësisht pas moshës 18 vjeç. Studimi është i shtrirë në rang

kombëtar, kështu për pjesën e institucioneve të cilët përkujdesen për fëmijët pa

kujdes prindëror të moshës shkollore (Tiranë, Shkodër, Sarandë) dhe jetimët e dalë

nga këto institucione që jetojnë në konviktet e shkollave të mesme (Shkodër,

Tiranë37)

Nëpërmjet këtij punimi bëhet e mundur që të njohim realitetin parë nga

këndvështrimi i disa kategorive (fëmijëve pa kujdes prindëror që jetojnë në

institucione, punonjësve që punojnë me to, jetimëve të rritur, si dhe personave kyç).

Parë nga këndvështrime të ndryshme arrihet të evidentohen më qartë sfidat dhe

vështirësitë me të cilat presin jetimët të përballen dhe më pas me sfidat dhe

vështirësitë me të cilat realiteti i detyron që të përballen. Megjithëse të rinjtë jetim si

dhe fëmijët jetim jetonin në qytetet ku u zhvilluan intervistat realisht vëndet e tyre të

origjininës ishin nga qytet më të ndryshme të Shqipërisë, gjë e cila përforcon faktin

se grupi i përzgjedhur është përfaqësues në rang kombëtar. Studimi mbështet në

perceptimet e tre aktorëve kryesorë: perceptimet e jetimëve, punonjësve të

institucioneve dhe personave kyç.

2. Metoda kërkimore e përdorur

Në këtë studim u përdor metoda kërkimore cilësore. U përzgjodh kjo metodë për

realizimin e tij, pasi ky studim synon të kuptojë më qartë përvojat, ndjenjat,

37 Shënim: Konvikti në qytetin e Vlorës është shkrire, jetimët janë shpërndarë nëpër qytete të tjera,

kishin emigruar etj.

Disertacion


Orneda Gega

95

mendimet dhe pritshmëritë e jetimëve që qëndrojnë në institucion krahasuar me

përvojat, ndjenjat, mendimet e atyre që janë jashtë këtyre dyerve të këtyre

institucioneve për të kuptuar më pas nëse përmbusheshin apo jo këto pritshmëri.

Në tërësi ajo çka përfshin metoda cilësore është metoda përmes të cilave sigurojmë

kuptimin dhe sqarimin e rasteve studimore, objekteve të hulumtimit, nga prizmi

historik e filozofik, duke grumbulluar të dhëna e informacione me qëllim krahasimin

e rasteve apo duke u bazuar në një rast të vetëm studimor38.

Qëllimi i kërkimit cilësor është zhvillimi, vlefshmëria e koncepteve që na ndihmojnë

të kuptojmë dhe vlerësojmë, fenomenet sociale në premisa natyrale, duke vënë

theksin më së shumti tek opinionet dhe eksperiencat e gjithë pjesmarrësve, në

mënyrë që të skicojë rrugët e përmirësimit të jetës njerëzore (Patton, 2002).

Bashkëveprimi në mes të variablave është shumë i rëndësishm në kërkimin cilësor.

Metoda cilësore thekson rëndësinë e kërkuar të variablave që në këtë rast janë

pjesëmarrësit që gjënden në institucione dhe jashtë tyre. Duke e studiuar fenomenin

në ambjetin ku ata jetonin kështu në institucion për jetimët që akoma qëndronin aty

dhe në konviktet e shkollave të mesme për jetimë të cilët kishin mbushur moshën e

qëndrimit në institucion, kjo teknikë u jep mundësi pjesmarrësve që të ndjehen më

komod për t’iu përgjigjur pyetjeve rreth çështjeve të sudimit.

Saktësisht, studimi mbështet në përdorimin e metodës së kërkimit cilësor, analiza e

të dhënave parësore që u mundësua nga të dhënat e mbledhura nëpërmjet

intervistave të thelluara gjysëm të strukturuara me jetimët, punonjësit e

institucioneve dhe poltikbërësve.

Ky studim ka natyrë cilësore sepse siç e përmëndëm më lart ai mbështet në

perceptimet individuale të tyre duke marë në konsideratë teoritë, kuadrin ligjor

egzistues, që i mbron këta persona në përmbushjen e integrimit në shoqërinë

38 (https://shkencapolitike.wordpress.com marrë më 08.03.2016)

https://shkencapolitike.wordpress.com/

Disertacion


Orneda Gega

96

shqiptare. Mbledhja e të dhënave në këtë studim nëpërmjet kësaj metode arriti

përmbushjen e qëllimit dhe objektivave të studimit pikërisht të eksplorimit të

ndjenjave, përceptimeve të jetimëve.

Intervistat e thelluara gjysëm të strukturuara u konsiderua si metoda më e

përshtatshme e cila do të mundësonte zbulimin e përvojave jetësore të target grupit të

marë në studim. Kështu, u analizuan vështirësitë që hasin jetimët në momentin që

përballen me jetën jashtë institucionit. Nëpërmjët kësaj interviste materjalet

(shkrimet) shifrohen apo kodohen në detaje të konsiderueshme me përqëndrimin e

zhvendosjes së pretendimeve kryesore të pjesëmarrësit para dhe pas, tek interpretimi

i kërkuesit në kuptimin e këtyre pretendimeve (Po aty).

2.1. Arsyet e përzgjedhjes së metodës kërkimore cilësore ishin:

1. Nisur nga fakti që për çështjen e trajtuar në ketë disertacion ka mungesë kërkimesh

doli e nevojshme që fenomeni të eksplorohej më në thellësi.

2. Proçesi i socializimit është një proçes kompleks nuk mund të realizonim thjeshtë

vetëm një pyetësor standart me përgjigje fikse po ose jo, për këtë arsye u pa i

nevojshëm përdorimi i metodologjisë cilësore.

3. Duke realizuar intervista do të arrihej të dëgjohej dhe të kuptohej realiteti në të

cilën ndodhen pjesmarrësit si dhe do të arrihej të merrej dhe një gjykim profesional

dhe me eksperiencë nga persona kyç duke përforcuar në këtë mënyrë dhe pëgjigjet e

dhëna nga jetimët.

4. Në këtë punim metodologjia cilësore është përdorur në mënyrë që të eksplorohen

proçeset e socializimit në institucione për të kuptuar më pas sa ky socializim i

ndihmon ata në integrimin në shoqëri pas daljes nga këto institucione.

Disertacion


Orneda Gega

97

3. Historiku i kërkimit (përshkrimi i fazave të kërkimit)

Ky kërkim ka nisur me përzgjedhjen e fushës së studimit në vitin 2012 dhe ka

përfunduar në vitin 2016 duke e përfunduar materialin të shkruar. Në mënyrë që

studimi të kishte një karakter më gjithëpërfshirës u mendua të studioheshin nevojat e

fëmijëve nga këndvështrimi i jetimëve, punonjësve që punojnë në institucionet e

përkujdesit dhe personave kyç që meren me hartimin dhe zbatimin e politikave për

këtë target grup.

Faza e parë: Rishikimi i literaturës,

Tema Integrimi i Jetimëve në shoqërinë shqiptare është një temë të cilën e kam

zhvilluar në studimet Bachelor, nisur nga punimi i parë shkencor para disa vitesh do

të doja që nëpërmjet këtij desertacioni të zhvilloja një kërkim akoma më të thelluar.

Normalisht puna nisi me rishikimin e literaturës përshirë këtu: punën në biblioteka,

(në mënyrë që të mblidhja informacione mbi studimet e mëparshme të problemeve të

njëjta ose të ngjashme, rezultatet e këtyre studimeve, metodat dhe instrumentet e

përdorura të hulumtimit dhe ngjashëm, përfshirë këtu, libra, artikuj të revistave

shkencore, etj), është përfshirë legjislacioni kombëtar dhe ndërkombëtar që mbron të

drejtat e fëmijëve në tërësi e në veçanti të jetimëve, burime nga interneti etj.

Gjithashtu, për të paraqitur një tablo më të plotë të evoluimit të këtij fenomi, kam

punuar për më shumë se dy muaj pranë Arshivës Qëndrore Tiranë në të cilën kam

marë informacione të cilat lidhen me jetimoret e para në Shqipëri, pse u pa i

nevojshëm krijimi i tyre, si u quajtën fillimisht ato, si organizoheshin etj, për të

kuptuar se si rrodhën ngjarjet deri me sot në krijimin e institucioneve të mirëfillta.

Pra me fjalë të tjera, për të realizuar këtë studim janë shfletuar studime, raporte të

ndryshme, dukumenta arkivore, dokumenta legjislative dhe materjale nga interneti.

Faza e rishikimit të literaturës ndihmoi pikërisht në krijimin e një baze informacioni

apo të dhënash egzistuese për çështjen e studimit, marë pikërisht nga burimet e

Disertacion


Orneda Gega

98

lartpërmëndura. Gjithashtu analiza ndihmoi në formulimin e pyetjeve kryesore

kërkimore të studimit.

Një tjetër burim i rëndësishëm informacioni ka qënë diskutimi i informacioneve me

kolegët gjë e cila më ka ndihmuar shumë gjatë punës sime.

Kjo fazë ishtë fazë orjentimi për qartësimin rreth literaurës që egzistonte lidhur me

çështjen e studimit përfshirë këtu me njohjen rreth studimeve të mëparshme realizuar

për këtë target-grup pra me jetimët.

Faza e dytë: Gjatë kësaj faze është diskutuar me profesionistë të fushave të ndryshme

të përfshira në studim kështu është diskutuar: për pjesën e historikut, për pjesën e

legjislacionit, për pjesën e metodologjisë si dhe me udhëheqësin shkencor rreth

rishikimit të literaturës dhe metodologjisë së përdoruar. Në përfundim të kësaj faze u

qartësua qëllimi i studimit, objektivat e tij dhe u specifikuan pyetjet kërkimore.

Faza e tretë: Në këtë fazë u përcaktuan metodat e kërkimit, popullata e studimit dhe

instrumentet e kërkimit, normalisht bazuar në pyetjet kërkimore.

Janë realizuar intervista me jetimët në institucione dhe jetimët në konvikte, me

punonjësit në institucione, intervista gjysëm të strukturuara me specialistë të

shërbimit social si me persona kyç në fushën e hartimit të politikave dhe strategjive

për jetimët në vëndin tonë.

Faza e katërt: Në këtë fazë u realizuan intervistat gjysëm të strukturuara me personat

kyç dhe me specialistët e shërbimeve sociale. Më pas të dhënat e mbledhura u

transkriptuan, koduan dhe u analizuan.

Faza e pestë: Faza e fundit ka të bëjë me përgatitjen e rezultateve, diskutimin e tyre,

arritjen e përfundimeve dhe rekomandimeve.

Disertacion


Orneda Gega

99

4. Popullata e studimit dhe kampioni i përzgjedhur

Përzgjedhja e kampionit nënkupton zgjedhjen e një pjese të popullsisë, mbi të cilën

do të kryhet një kërkim i caktuar. Për përcaktimin e kampionit janë ndjekur disa faza:

Fillimisht është përcaktuar gjërësia e popullsisë, i cila ka të bëjë me kategorinë e

jetimëve në të gjithë Shqipërinë.

Më pas është përcaktuar kampioni si pjesë e tërë e pupullësisë dhe janë zhvilluar

intervistat.

Nga të dhënat statistikore të mara nga SHSSH, në tetor të 2015, aktualisht kemi 201

fëmijë të regjistruar në Shtëpitë e Fëmijëve, në qytet Shkodër (Parashkollor dhe

Shkollor), Tiranë dhe Sarandë (Shkollor).

Nr. EmërtimiViti

2002

Viti

2003

Viti

2004

Viti

2005

Viti

2006

Viti

2007

Viti

2008

Viti

2009

Viti

2010

Viti

2011

Viti

2012

Viti

2013

Viti

2014

Viti

2015

1

Shtëpia e

Fëmijës

P.Shkollor

44 51 38 41 42 38 23 15 57 48 54 54 53 59

2 Fëmijës shkolllor 208 205 183 154 161 152 163 140 101 103 118 118 121 142

TOTAL 252 256 221 195 203 190 186 155 158 151 172 172 174 201

Numri i fëmijëve për vitet 2002 deri 2015 në Shtëpitë e Fëmijëve (P.Shkollor dhe

Shkollor)

Tabela nr.7 . Numri i fëmijëve për vitet 2002 deri në 2015 në Shtëpitë e Fëmijëve

(Para Shkollor dhe Shkollor)

Popullata e studimit, është 142 fëmijë jetim që jetojnë në këto institucione pasi

fokusi i studimit është integrimi i tyre në shoqërinë shqiptare duke krahasuar

pritshmëritë e jetimëve që janë në prag të daljes nga insitucioni (dhe jo ato që janë në

Shtëpinë e Fëmijës në moshë parashkollore) me jetimët e dalë nga instiucioni.

Disertacion


Orneda Gega

100

Në fokus të kërkimit janë shtëpitë e fëmijëve të moshave shkollore saktësisht 3 (tre)

(“Shtëpia e fëmijës shkollor Shkodër, Zyber Hallulli, Shtëpia e fëmijës shkollor

Sarandë”). Në Shqipëri këto janë tre institucionet të cilat përkujdesen për fëmijët pa

kujdes prindëror. Janë përzgjedhur Shtëpitë e fëmijëve të moshës shkollore dhe jo ato

parashkollore për përmbushjen e njërës prej objektivave që ka ky studim i cili ka të

bëjë me: Identifikimi dhe eksplorimi i perceptimeve, ndjenjave dhe pritshmërive që

kanë jetimët para daljes nga institucioni.

Për të parë se cili është numri total i fëmijëve për të cilët kujdesen institucionet

rezidenciale është marë informacion statistikor, saktësisht sipas ndarjes së qyteteve

mbi numrin e fëmijëve sipas viteve dhe Shtëpive të Fëmijëve, të dhënat rezultojnë si më

poshtë:

Nr. EmërtimiViti

2002

Viti

2003

Viti

2004

Viti

2005

Viti

2006

Viti

2007

Viti

2008

Viti

2009

Viti

2010

Viti

2011

Viti

2012

Viti

2013

Viti

2014

Viti

2015

1

Shtëpia e

Fëmijës

P.Shkollor

Shkodër

44 51 38 41 42 38 23 15 57 48 54 54 53 59

2

Shtëpia e

Fëmijës shkolllor

Shkodër

82 82 68 68 61 61 69 64 33 35 44 44 43 52

3

Shtëpia e

Fëmijës shkolllor

Tiranë

77 83 70 38 50 45 46 45 37 35 32 32 41 46

4

Shtëpia e

Fëmijës shkolllor

Sarandë

49 40 45 48 50 46 48 31 31 33 42 42 37 44

TOTAL 252 256 221 195 203 190 186 155 158 151 172 172 174 201

Numri i fëmijëve për vitet 2002 deri 2015 në Shtëpitë e Fëmijëve

Tabela nr. 8. Numri i fëmijëve për vitet 2002 deri 2015 në Shtëpitë e Fëmijëve.

Pikërisht nga 142 fëmijë të Shtëpive të Fëmijëve të Moshave Shkollore u realizuan 14

(katërmbëdhjetë) intervista me jetimët që janë në institucione dhe 11 (njëmbëdhjetë)

me personelin që punon në institucionet rezidenciale. Realizimi i intervistave me të

dy target-grupet është zhvilluar në kuadër të përmbushjes së objektivit nr. 2 (dy), I

cili ka të bëjë me identifikimin e mekanizmave të përvetësimit të aftësive socializuese

Disertacion


Orneda Gega

101

nga fëmijët jetim, pozicionet familjare në institucione, rolet prindërore dhe se si këta

të fundit përdoren për të udhëhequr proceset socializuese nga këta fëmijë.

Gjithashtu në fokus të studimit janë dhe jetimët të cilët jetojnë nëpër konviktet e

shkollave të mesme. Pasi përfundojnë shkollën e mesme një pjesë e të rinjve jetim

janë të detyruar duke mos pasur zgjidhje tjetër që të jetojnë në konviktet e shkollave

të mesme. Ky target –grup përbëhet nga jetim të rritur të cilët e kanë përfunduar

tashmë arsimin e detyrueshëm ose atë të mesëm dhe vazhdojnë të jetojnë në konvikte

pas moshës 18 vjeç.

Për target grupin e jetimëve që jetojnë në konviktet e shkollave të mesme mungojnë

të dhëna zyrtare në lidhje me numrin e saktë të tyre.

Në një studim të kryer në vitin 2009 rezulton se, të rinjtë (jetime biologjike ose

sociale) që largohen nga përkujdesja fillojnë jetën e pavarur pa arsimim të

përshtatshëm, pa punë dhe pa strehim, dhe në rrezik të lartë për t'u përfshirë në

aktivitete kriminale, apo për t'u bërë pre e trafikimit dhe e problemeve të tilla. Shumë

prej tyre vazhdojnë jetën në varfëri dhe përjashtim social. “Të dhënat tregojnë që 197

të rinj mbi moshën 18 vjeç jetojnë aktualisht në konviktet e shkollave të mesme. Nga

900 të rinj, të cilët kanë dalë nga konviktet, 356 të moshës 18-25 vjeç marrin ndihmë

ekonomike, 217 mbi moshën 25 vjeç janë të papunë39.

Pikërisht nisur nga studimet e realizuara si dhe për të kuptuar më mirë se cilat janë

sfidat, vështirësitë, pengesat, dështimet apo sukseset e këtyre të rinjve (objektivi i

tretë) u realizuan intervista gjysëm të strukturuara me jetimët të cilët jetojnë në

konviktet e shkollave të mesme, saktësisht u realizuan 10 (dhjetë) intervista.

Për të kuptuar më nga afër realitetin si dhe për të përmbushur dhe një tjetër

objektivin e fundit që ka ky studim i cili ka të bëjë me identifikimin e shërbimeve që

duhet të përmirësohen, sipas këndvështrimit të jetimëve, në kuadër të integrimit të

39 lajme.parajsa.com/Shqiperia/id_250604/), marrë më

Disertacion


Orneda Gega

102

jetimëve u realizuan intervista dhe me politikbërësit saktësisht me 4 (katër) prej tyre

të cilët kishin eksperjencë shumë vjeçare në hartimin dhe zbatimin e politikave për

këtë target-grup.

Studimi u mbështet në përqasjen fenomenologjike të kërkimit cilësor. Grupi i

subjekteve të përfshirë në studim janë jetimët, punonjesit dhe personat kyç (hartuesit

e politikave)

Sikurse u përmënd më sipër, në këtë studim janë kombinuar disa metoda cilësore të

studimit. Për çdo metodë të përdorur në studim ka pasur qasje të ndryshme të

kampionimit.

Shumë studiues shkencorë sqarojnë se kampionimi i qëllimshëm përdoret më

gjerësisht në kërkimin cilësor, pasi jep mundësi për të siguruar informacion të

detajuar për pyetjet kërkimore të ngritura.

Sipas (Ritchie dhe Lewis, 2003:79) kampionimi i qëllimshëm (pa probabilitet) është

ai kampion i rasteve të zgjedhura që i jep më shumë mundësi hulumtuesit të

eksplorojë ide teorike. Në këto qasje kampionimi, synimi nuk është që të krijohet një

kampion statistikisht përfaqësues i popullatës. Përkundrazi, rastet zgjidhen “me

qëllim” që t‟i japin mundësi kërkuesit të eksplorojë pyetjet kërkimore të ngritura në

funksion të qëllimit të studimit. Individët zgjidhen në bazë të karakteristikave apo

përvojave që lidhen drejtpërdrejt me fushën e interesit të studiuesit dhe hedhin sa më

shumë dritë në këtë fushë.

Në këtë studim është përdorur kampioni i qëllimshëm homogjen (ku të gjitha rastet i

përkasin të njëjtit grup ose kanë të njëjtën karakteristikë).

Ky lloj kampionimi është përdorur në studimin me punonjësit, personat kyç dhe me

vetë jetimët. Studimi kërkon të eksplorojë nevojat kryesore që kanë jetimët për t’u

integruar në shoqërinë shqiptare pas daljes nga institucioni dhe pikërisht për këtë

arsye ky kampionim realizon më së miri qëllimin final të tij.

Disertacion


Orneda Gega

103

Ky kampionim i lejon kërkueses të kryejë një hetim në thellësi dhe të detajuar të

dukurisë së integrimit të jetimëve parë nga këndvështrimi i tre aktorëve kyç .

4.1. Kriteret për përzgjedhjen e të intervistuarve

Ashtu siç u përmënd më lart studimi është bazuar në mbledhjen e të dhënave nga

disa burime, intervistat gjysëm të strukturuara me tre grupe të ndryshme

pjesëmarrësish, jetimët , persona kyç (hartues të poltikave) dhe punonjësit e

instiucioneve.

Arsyeja kryesore për të punuar me trekëndëzim është që të sigurohemi se gjetjet nuk

janë thjesht një artefakt i një metode të vetme, burimi të vetëm informacioni, apo të

një investigimi të kufizuar (Patton, 2002).

4.1.1. Kriteret që u morën në konsideratë për përzgjedhjen e kampionit të parë

jetimëve

a. Të cilët jetojnë në institucione:

1. Të jenë në prag të daljes nga institucioni saktësisht të moshës 12-18 vjeç.

U përzgjodh kjo moshë sepse janë më afër moshës së daljes nga institucioni sepse

sipas politikave që institucioniet kishin dhe zbatonin ishin që jetimët jetonin në këto

institucione. Egzistonin dhe raste të veçanta përjashtimore të qëndrimit, por vetëm

nëse fëmija nuk e kishte përfuduar arsimin e detyrueshëm. Duke dashur që të

kuptojmë se cilat janë perceprimet e tyre për të ardhmen më mirë se sa kjo moshë e

cila është më afër daljes nga instititucioni nuk mund të na e përcillte një moshë tjetër.

2. Preferoheshin të ishin pjesmarrës fëmijët të cilët ishin jetim biologjik

Preferohej kjo kategori jo për ti paragjykuar por sepse janë më të prekurit

drejtëpërsëdrejti pasi atyre u mungon një derë ku të trokasin pas largimit nga

institucioni. Nëse pjesa e fëmijëve, pjesa më e madhe e tyre, ishin jetim social e

Disertacion


Orneda Gega

104

kishin familjen e tyre predispozita më e madhe ishte që ata të ktheheshin në familje,

ndërsa për jetimët biologjik nuk dihej fati i tyre.

b. Të cilët kanë dalë nga institucionet rezidenciale.

1. Jetimët që jetojnë në konvikte të shkollave të mesme.

Ashtu siç dhe përmëndëm më lart për jetimët të cilët kanë dalë nga institucionet nuk

egzistojnë statistika mbi numrin e tyre, për më tepër për vëndqëndrimin e tyre.

Gjithashtu duke dashur të kuptojmë se cilat janë mundësitë që i ofron shteti ynë për

tu strehuar, mundësi që është një detyrim i përcaktuar në ligjin për “ Statusin e

Jetimit”, jemi përqëndruar pikërisht në konviktet e shkollave të mesme. Ky është i

vetmi vënd që i ofrohet nga shteti për tu strehuar.

2. Të jenë mbi moshën 18 vjeç

Sigurisht është një kriter i cili vetëkuptohet që përmbushet duke ditur faktin që deri

në mbushjen e kësaj moshe qëndrojnë në institucion por është theksuar ky kriter në

studim për vetë faktin që në këto konvikte egziston fenomeni i lindjes së fëmijëve të

jashtëligjshëm duke u rikthyer ky fenomen në një rreth vicioz.

4.1.2. Kriteret që u morën në konsideratë për përzgjedhjen e kampionit të dytë,

personave kyç

a. Persona të cilat kanë eksperiencë disa vjeçare pune për këtë target grup, ka qënë

hartues politikash apo zbatues poltikash.

Vetëm një kategori e tillë do të mundësonte në mënyrën e duhur përcjelljen e

eksperjencës në kuadër të përcaktimit të strategjive apo rekomandimeve të cilat do të

bënin të mundur integrimin e jetimëve në shoqëri në të ardhmen.

4.1.3. Kriteret që u morën në konsideratë për përzgjedhjen e kampionit të tretë,

punonjësve që punojnë në institucione

Disertacion


Orneda Gega

105

a. Persona të cilat kanë eksperiencë disa vjeçare pune me këtë target grup

Duke e njohur këtë target-grup nga afër, duke punuar me to, duke njohur

problematikat apo sukseset e tyre ky kampion do na mundësonte një sërë

rekomandimesh të cilat i afroheshin realitet dhe në zbatim tyre.

b. Persona të cilët punojnë me jetimët që janë në prag të daljes nga institucioni

Sigurisht duke qënë se fokusi ynë ishte tek jetimët që ishin në prag të daljes nga

institucioni dhe punonjësit që do të intervistoheshin do të zgjidheshin ata të cilët

punojnë më këtë target-grup.

5. Hartimi i instrumentave të kërkimit

Proçesi i intervistimit u realizua në perjudhën janar 2016 dhe përfundoi në qershor

2016.

Prezantimi le të themi ishte pjesa e parë e punës, prezantova veten, temën për të cilën

kam shkuar të realizoja intervistën, qëllimin e saj dhe nga ana tjetër theksova që emri

i të intervistuarit do të mbetej anonim.

Mënyra e mbledhjes së të dhënave ishte me shënime dhe kohëzgjatja varionte 45 min

deri në 1 orë. Intervistat u zhvilluan në ambjentet ku ata jetonin ose pranë këtyre

vëndeve: në bare, sheshe apo zyrat ku punonin punonjësit. Të gjitha intervistat janë

realizuar prej meje.

U realizuan intervista individuale me të rinjtë jetim të të dy kategorive (jetimët të

cilët janë në prag të lënies së institucionit) dhe me (të rinjtë jetim të cilët e kanë lënë

institucionin) duke bërë krahasimin midis të dy këtyre kategorive për të analizuar më

pas se cilat ishin pritshmëritë e tyre dhe nga ana tjetër për të parë sa këto pritshmëri u

arritën, me punojësit dhe personat kyç.

Llojet e intervistave: të cilat u përdorën për të realizuar këtë punim shkencor ishin

intervistat gjysmë të strukturuara.

Disertacion


Orneda Gega

106

Kjo intervistë ka një lloj strukture dhe janë të përcaktuar objektivat dhe argumentat

që do të trajtohen jashtë saj (Paçukaj, 2010:124)

Intervista është një bashkëbisedim i nisur nga një intervistues me subjekte të

zgjedhur për një studim të përcaktuar, me qëllim marrjen e informacionit, e drejtuar

nga intervistuesi mbi bazën e një skeme, që i përshtatet studimit, e cila mund të jetë e

standartizuar (Shih: Paçukaj, 2010:109)

Intervista ka si qëllim thelbësor: a) studimin e qëndrimeve të individëve, të

opinioneve, të informacioneve mbi sjelljen, dhe jo vlerësimin e aftësive të tyre; b)

zbulimin dhe jo ndryshimin e gjëndjes së intervistuarve mbi karakteristikat që janë

me interes për studiuesit; c) ajo kryhet në kuadrin e një kërkimi - kjo e dallon nga

intervistat që kanë karakter zbulues, por që kryhen në kontekste të tjera ( Shih:

Paçukaj, 2010 : 109)

6. Të dhëna të përgjithshme demografike e sociale për pjesmarrësit në studim

Për të realizuar këtë studim janë realizuar gjithsej 39 (tridhjetë e nëntë) intervista me

jetimët, punonjësit dhe personat kyç. Kështu morën pjesë 14 (katërmbëdhjetë) jetimë

që janë në institucione, 10 (dhjetë) jetimë të cilët jetojnë në konviktet e shkollave të

mesme, 4 (katër) persona kyç si dhe 11 (njëmbëdhjetë) me personelin që punon në

institucionet rezidenciale.

Qytetet ku u realizuan intervistat ishin Shkodër, Tiranë dhe Sarandë ndërkohë që

vëndlindja shtrihej jo vetëm në zonat e Shqipërisë: Tiranë, Vlorë, Përmet, Sarandë,

Itali, Shkodër, Tropojë, Korçë, Kukës,

Intervali i moshës së pjesmarrësve për fëmijët që jetonin në institucione ishte 12-18

vjeç, janë intervistuar punonjës të moshave 30-60 vjeç, për jetimët që jetonin në

institucione 25-53 vjeç dhe për personat kyç.

Disertacion


Orneda Gega

107

7. Strategjia e përpunimit të të dhënave

7.1. Ndërtimi i udhëzuesit të thelluar gjysmë të strukturuar i intervistës.

Udhëzuesi i intervistës ka për qëllim ta ndihmojë hulumtuesin të bëjë intervistën

gjysëm të strukturuar dhe përbën një program pune të intervistës (Mathew dhe Ross,

2010: 227)

Për kategorinë e jetimëve që jetonin në institucionet rezidenciale

udhëzuesi përmbante 12 (dymbëdhjetë) pyetje të ndara këta të fundit në tre

seksione.

Seksioni i parë: Karakteristikat demografike dhe sociale të jetimëve që jetojnë në

institucione.

Ky seksion synoi të merrte informacion mbi moshën, gjininë, vëndlindjen.

Seksioni i Dytë: Këndvështrimi i jetimëve që jetojnë në institucione për të tashmen.

Ky seksion synoi të merrte informacion se si ndjeheshin jetimët në këto institucione,

cila ishte mardhënia e tyre me bashkëmoshatarët dhe me punonjësit, si i zgjidhnin

problemet midis tyre, nëse e zbatonin rregulloren e institucionit ose jo.

Seksioni i tretë: Këndvështrimi i jetimëve që jetojnë në institucione për të ardhmen.

Ky seksion përfshin pyetje të tilla lidhur me mënyrën se si e imagjinojnë të ardhem,

banesën ku do të jetojnë, profesionin që do të ushtrojnë apo nivelin arsimor që do të

donin të arrinin.

Për kategorinë e jetimëve që jetonin në konviktet e shkollave të mesme

udhëzuesi përmbante 26 (njëzet e gjashtë) pyetje të ndara këta të fundit në tre

seksione.

Seksioni i parë: Karakteristikat demografike dhe sociale të jetimëve që jetojnë në

institucione.

Disertacion


Orneda Gega

108

Ky seksion synoi të merrte informacion mbi moshën, gjininë, vëndlindjen, arsimin,

statusin martesor)

Seksioni i dytë: Paraqitja e situatës së jetimëve sipas këndvështrimit të tyre.

Ky seksion synoi të merte informacion lidhur me banesat ku jetojnë, me nevojat e

tyre sipas shkallës së rëndësisë, sa të njohur ishin me të drejtat që përfshihen në

Statusin e Jetimëve etj.

Seksioni i tretë: Përpjekjet e jetimëve për të dalë nga situata që janë.

Ky seksion synoi të merte informacion lidhur me përpjekjet e jetimëve për të dalë

nga kjo situatë si psh; nëse kishin kërkuar ndonjëherë që të mernin kredi për shtëpi,

nëse kishin bërë kurse profesionale apo për ata që ishin të papunë cilat kishin qënë

përpjekjet e tyre për tu punësuar.

Për kategorinë e punonjësve që punonin në institucionet rezidenciale

udhëzuesi përmbante 12 (dymbëdhjetë) pyetje të ndara këta të fundit në katër

seksione.

Seksioni i parë: Karakteristikat demografike dhe sociale të punonjësve që punojnë në

këto institucione.

Ky seksion synoi të merrte informacion mbi moshën, gjininë, profesionin, pozicionin

e punës, institucionit ku punonin)

Seksioni i dytë: Përvoja e tyre me këtë target grup.

Ky seksion synoi të merte informacion lidhur me përvojën e punonjësve me këtë

target-grup, profesioni që ata ushtronin si dhe e përditshmja e tyre në institucion për

të kuptuar më tepër mbi mënyrën e jetesës së këtyre fëmijëve mbrënda dyerve të

istitucioneve.

Seksioni i tretë: Socializmi, aftësitë socializuese, ndikimi i socializimit në integrimin

e fëmijëve në një moshë madhore në shoqëri.

Disertacion


Orneda Gega

109

Ky seksion synoi të merte informacion lidhur me proçesin e socializimit, për të

kuptuar sa e kuptonin ata rëndësinë e këtij proçesi, për të kuptuar cilat janë aftësitë

që u mësohen atyre: morale, njohëse, sociale, emcionale. Gjithashtu ky seksion

kërkoi të merte informacion mbi mekanizmat apo strategjitë që u mësohen jetimëve

për të menaxhuar dhe zgjidhur konfliktet.

Seksioni i katërt: Sugjerime mbi mekanizmat të cilat do të mundësonin realizimin e

proçesit të integrimit në mënyrë të suksesshme.

Ky seksion synoi të merte informacion mbi fushat që duhen përmirësuar për të bërë

të mundur integrimin e jetimëve në shoqëri.

Për kategorinë e personave kyç të cilët meren me hartimin dhe zbatimin

e politikave sociale për këtë target-grup udhëzuesi përmbante 10 (dhjetë)

pyetje të ndara këta të fundit në tre seksione.

Seksioni i parë: Karakteristikat demografike dhe sociale të punonjësve që punojnë në

këto institucione.

Ky seksion synoi të merrte informacion mbi moshën, gjininë, profesionin, pozicionin

e punës, institucionit ku punonin.

Seksioni i dytë: Nisur nga përvoja të përctakojnë nevojat e jetimëve dhe nivelin e

shërbimeve të ofruara.

Ky seksion synoi të merrte informacion nga njëra anë mbi nevojat e paplotësuara të

jetimëve sipas këndvështrimit të personave kyç qoftë brënda apo jashtë institucionit

si dhe nga ana tjetër cili ka qënë niveli i shërbimeve të ofruara pikërisht nga ana e

këtyre institucioneve në kuadër të integrimit të jetimëve.

Seksioni i tretë: Sugjerimet tuaja mbi fushat që duhen përmirësuar.

Ky seksion synoi të merte informacion mbi fushat ose çështjet që duhen përmirësuar

për të bërë të mundur integrimin e jetimëve në shoqëri, mbi mekanizmat, strategjitë

që duhet të ndryshohen në mënyrë që proçesi i integrimit të realizohet.

Disertacion


Orneda Gega

110

iv. KAPITULLI III:

ANALIZA E TË DHËNAVE

Ky kapitull përfshin analizën e të dhënave lidhur me intervistat e realizuara me

pjesmarrësit në studim. Duke qënë se në fokus janë target grupi i jetimëve (jetimët që

jetojnë në institucione dhe jetimët që jetojnë në konviktet e shkollave të mesme), në

analizën e të dhënave intervistat e realizuara me personat kyç dhe punonjësit e

institucioneve bëhen pjesë e analizës duke paraqitur një tablo të qartë të situatës së

integrimin të jetimëve në shoqëri, në vëndin tonë. Saktësisht ky kapitull është

grupuar në dy pjesë, nga njëra anë do të bëhet një analizë e intervistave të realizuara

me jetimët të cilët jetojnë në institucionet rezidenciale të grup-moshave 6-18 vjeç

dhe nga ana tjetër do bëhet një analizë e intervistave të realizuara me jetimët të cilët

jetojnë në konvikte.

Kampionimi

Janë intervistuar nga të 3 (tre) institucionet, Shtëpi të Fëmijëve të moshës shkollore

(Sarandë, Shkodër, Tiranë “Zyber Hallulli”) fëmijë të grupmoshave 12-18 vjeç, duke

qënë se është një grupmoshë e cila është më në prag të daljes nga institucioni,

saktësisht numri i fëmijëve të intervistuar është 14 (katërbëdhjetë) prej të cilëve 5

(pesë) djem dhe 9 (nëntë) vajza. Qytet ku ata kishin lindur ishin: Tiranë, Vlorë,

Përmet, Sarandë, Itali, Shkodër, Tropojë, Korçë, Kukës. Grafiku nr. 1. Gjinia e

fëmijëve pa kujdes prindëror të intervistuar që jetojnë në institucionet rezidenciale

Gjithashtu janë intervistuar jetimët të cilët jetojnë në Konviktet e Tiranës tek Shkolla

e Mesme Teknologjike, në Shkodër tek Konvikti i Vajzave, tek Konvikti i Djemve

dhe Teknologjikja, jetimët i përkasin moshave 25-53 vjeç, saktësisht numri i

jetimëve të intervistuar është 10 (dhjetë) prej të cilëve 5 (pesë) meshkuj dhe 5 (pesë)

femra. Qytetet ku ata kishin lindur ishin: Kupnik, Elbasan, Tiranë, Durrës, Pezë-

Tiranë, Fier, Vlorë.

Për sa i përket statusit martesor 7 (shtatë) prej jetimëve ishin beqar, 2 (dy) të martuar

dhe 1 (një) i divorcuar.

Disertacion


Orneda Gega

111

Në të 3 (tre) institucione Shtëpi të Fëmijëve të moshës shkollore (Sarandë, Shkodër,

Tiranë “Zyber Hallulli”) janë intervistuar punonjës të moshave 30-60 vjeç, saktësisht

numri i punonjësve ka qënë 11 (njëmbëdhjetë) prej të cilëve 1 (një) burrë dhe 10

(dhjetë) gra.

Përvoja e tyre në punë ishte nga 7 muaj deri në 35 vite. Pozicionet e punës ishin:

kujdestarë 2 (dy), specialiste edukatore 6 (gjashtë), psikologe 1 (një), punonjës

sociale 1 (një), infermiere 1 (një).

Janë intervistuar personat kyç që merren me hartimin e politikave apo zbatimin e tyre

për target grupin e jetimëve në Shqipëri. Punonjësit punonin në Shërbimin Social

Shtetëror, në Shoqatën Kombëtare të Jetimëve dhe në Institutit Kombëtar të

Integrimit të Jetimëve në Shqipëri. Përvoja e tyre në punë ishte prej më shumë se 20

(njëzet) vitesh.

Ky kapitull paraqet një analizë të të dhënave të mara nga intervistat mbi ndjesitë,

përjetimet e jetimëve që jetojnë në institucion, se si ata e shohin të tashmen dhe se si

e imagjinojnë të ardhmen. Të dhënat e marra nga realizimi i intervistave individuale

gjysëm të strukturuara, me jetimët në institucionet rezidenciale, u përpunuan dhe u

analizuan duke përdorur metodën e kodimit.

Dy kategorive të mësipërme i bashkëngjiten dhe rezultate të të dhënave marrë nga

intervistat e realizuara me punonjësit që punojnë në institucionet rezidenciale dhe

politik-bërësit. Kështu në këtë kapitull do të analizohen të dhënat mbi: njohuritë që

kanë ata mbi socializimin në tërësi, sa i rëndësishëm është ai sipas tyre, cilat janë

aftësitë sociale, morale, njohëse dhe emocionale që u mësohen atyre, për të kuptuar

nëse egzistojnë pozicionet familje në këto institucione dhe rrjedhimisht rëndësinë e

këtyre pozicioneve, parë nga këndvështrimi i tyre, cilat janë nevojat e paplotësuara

të jetimëve që jetojnë në institucione, gadishmëria e fëmijëve për ta lënë institucionin

sapo të mbushin moshën 18 vjeç, cilat janë disa nga sygjerimet që ofron stafi që ky

rregull të ndryshojë, parë nga këndvështrimi i tyre si profesionist por dhe si anëtarë të

kësaj shoqërie, si është situata e jetimëve që jetojnë nëpër konvikte dhe çfarë mund të

bëjmë që kjo situatë të ndryshojë.

Disertacion


Orneda Gega

112

Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e gjetjeve të rëndësishme mbi gjëndjen në tërësi

të jetimëve përfshirë këtu: se si ata ndjehen në mjedisin ku jetojnë, sa të kënaqur janë

me kushtet, sa janë përshtatur, sipas një renditje në shkallë rëndësie cilat janë nevojat

e tyre të paplotësuara, do të shohim sa e përfitojnë statusin e jetimit dhe pas kësaj sa

zbatohen pikat e këtij statusi për këtë kategori, do të shohim cili është niveli i tyre

arsimor, a janë të punësuar apo jo, sa përpjekje kanë bërë për të gjetur një punë, një

strehë, për të pasur një jetë si gjithë të tjerët.

Gjithashtu paraqiten gjetjet e rëndësishme mbi përvojën e politikbërësve në lidhje me

këtë target-grup si dhe nisur nga eksperjenca e tyre shumë vjeçare do të marim

informacion në lidhje me: çfarë mendimi kanë ato në tërësi lidhur me integrimin e

jetimëve në shoqërinë tonë, sipas tyre cilat janë nevojat e paplotësuara të jetimëve në

institucionet rezidenciale si brënda dhe jashtë dyerve të këtyre institucioneve, në rast

mosplotësimi çfarë e pengon plotësimin e tyre, sipas mendimit të tyre do të shohim

se cilat janë problemet e shërbimeve që ofrohen aktualisht në institucionet e

përkujdesjes për target grupin e jetimëve, sa të sensibilizuar janë strukturat përkatëse

që marrin pjesë në integrimin jetimëve në shoqëri, sa i përmbush shteti detyrimet e

përcaktuara në “Statusin i jetimit”,

Në mënyrë që të arrihet përmirësimi i procesit të integrimit të jetimëve në Shqipëri

në këtë çështje do të trajtohen dhe disa nga fushat ose çështjet që duhen përmirësuar

për të ulur numrin e jetimëve të institucionalizuar, disa nga mekanizmat, strategjitë,

politikat që duhet të ngrejë shteti dhe komuniteti për ta bërë këtë proces sa më të

suksesshëm.

Të dhënat e marra nga realizimi intervistat individuale gjysëm të strukturuara, me

jetimët që jetonin në konviktet e shkollave të mesme, punonjësit dhe politkbërësit u

përpunuan dhe u analizuan duke përdorur metodën e kodimit.

Disertacion


Orneda Gega

113

1. Rëndësia e proçesit të integrimit të jetimëve në shoqërinë tonë sipas

këndvështrimit të punonjësve që punojnë në këto institucione si dhe

politikbërësve.

Integrimi i jetimëve në shoqërinë shqiptare përcjellë nga perceptimet e

profesionistëve që punonin në këto institucione normalisht pasqyrohet në forma të

ndryshme, por ajo ç’ ka bie në sy është që të gjithë bien dakort me faktin që është

proçes i vështirë i cili kërkon bashkëpunimin e një sërë komponentëve me njëri-

tjetrin. Kështu duhet nisur që nga komuniteti përrreth për ti ndërgjegjësuar ata (pjesa

me e madhe e fëmijëve që jetonin në institucione ishin jetim social), nga

bashkëpunimi i pashtershëm i stafit multidisiplinar me njëri-tjetrin etj., që të gjitha

hallkat e jetës të lidhen fort me njëra-tjetrën. Themi kështu në mënyrë që të kemi

nesër anëtarë të shoqërisë me themele të forta, si dhe nga ana tjetër nuk duhet lënë pa

përmëndur dhe rolin shumë të rëndësishëm që luan “dora” e shtetit, si një

mbështetëse e fortë në këtë rrugëtim të gjatë që i pret këta fëmijë. Si pjesë e kësaj

shoqërie ata duhet të jenë njësoj si të tjerët, jo të stigmatizuar, jo të paragjykuar jo të

harruar po të përkrahur që hapat e jetës ti hedhin njësoj sikurse të gjithë fëmijët e

kësaj shoqërie.

Një nga personat kyç shpreh dhe ngarkon me përgjegjësi strukturat shtetërore mbi

situatën në të cilën jetimët ndodhen si dhe thekson se është i nevojshëm realizimi i

një studimi nga INSTAT për të përcaktuar numrin e saktë të jetimëve:

“Në kushtet aktuale në të cilat ndodhen institucionet tona, sfidat janë tepër të mëdha,

për shkak se ende pushteti lokal nuk po ndërhyn siç duhet për përgjegjësitë që i

ngarkon ligji i decentralizimit, ende jemi në një situatë të paqartë ku mungon vullneti

politik i institucioneve ligjvënëse dhe të ligjit zbatues, duke u vënë re dhe një mos

bashkrendim i veprimeve midis pushtetit qëndror dhe lokal. Kjo e bën edhe më të

vështirë zbatimin e strategjisë kombëtare që ka të bëjë me mbështetjen, mbrojtjen dhe

integrimin e fëmijëve jetim. Nevojitet një angazhim serioz i organizmave qëndror të

monitorimit për t’iu nënshtruar një studimi të mirëfilltë siç është INSTAT dhe njësia

e pushtetit lokal për t’iu nënshtruar një studimi serioz në lidhje me identifikimin e

Disertacion


Orneda Gega

114

kategorive sociale të fëmijëve jetim në mbarë vëndin. Një studim i tillë në këto 25 vite

nuk është kryer asnjëherë. Askush nga institucionet tona s’është në gjëndje të thotë

se sa është numri i fëmijëve jetim, si klasifikohen ato, nëse do të kemi një filtër shumë

të mirë në shkallë kombëtare do të jetë dhe më e lehtë puna për të ndërtuar një

strategji kombëtare të ndërhyrjes që ka të bëjë me politika mbrojtëse dhe

mbështetëse të kësaj kategorie. Si përfundim shteti shqiptar dhe shumë organizata jo

qeveritare që meren me fëmijët jetim ndodhen përballë një sfide madhore që ka të

bëjë me një politikë shumë delikate që lidhet me humanizimin e shoqërisë dhe të

gjithë hallkave instiucionale të shtetit shqipëtar. Nëse nuk do të realizohej kjo sfidat

do të jenë edhe më të mëdha. (Burrë, 4, I.K, I, SH).

Pikërisht lidhur me rëndësinë e integrimit të jetimëve në vëndin tonë shprehen me

pesimizëm, duke bërë përgjegjës shoqërinë në tërësi, punonjësit e institucioneve si

më poshtë:

“Është një nga momentet më të rëndësishme të gjithë proçesit të vështirë të

mirërritjes dhe edukimit të këtyre individëve, për të qënë nesër anëtarë të denjë të

shoqërisë. Fatkeqësisht ky është një moment që është neglizhuar më shumë në

shoqërinë tonë.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Ky target-grup është përgjithësisht i stigmatizuar nga shoqëria pasi shihen si

individë problematikë. Kjo bën që dhe integrimi i tyre në shoqëri të bëhet me

vështirësi.” (Psikologe, 4, 30 vjeçe)

“Me kenë realist nuk mendoj se realizohet, edhe shoqatat i zgjedhin fëmijët, ne i

mbledhim nga rruga, 10-12 vjeç, ca vijnë nga befotrofi e ca shtohen, janë më tepër

jetim social dhe jo biologjik, shumica i përkasin komunitetit rom” (Specialist

Edukatore, 9, 57 vjeçe)

Ndonjë prej punonjës i cili dikur dhe ai ka qënë jetim si këta fëmijë sot, kujton një

nga format që shteti shqiptar përdorte në kohën e komunizmit që jetimët të

integroheshin disi në shoqëri duke mos jetuar vetëm brënda mureve të institucioneve

por të përfshiheshin e të jetonin në familje, në raste festash apo fundjavave:

Disertacion


Orneda Gega

115

“Dikur ka kenë që një fëmijë e merrte një familje fundjavave, festave duke i integruar

në familje, sot sna ngelet gjë tjetër veç të presim që të vijnë organizatat, shoqatat ti

marin fëmijët e të bëjnë aktivitete.” (Kujdestar, 7, 47 vjeç)

Ndërsa personat kyç duke e konsideruar në Shqipëri këtë proces si të vështirë

sidomos kur largohen nga institucioni pasi vetë statusi lë shumë për të dëshiruar në

momentin që flasim për zbatim të tij.

“Një proçes që ka historinë, ecurinë dhe problemet e veta të natyrshme për

periudhën e tranzicionit. Situata e fëmijëve jetim gjatë periudhës së trajtimit të tyre

në qëndrat rezidencilae nga 0-16 vjeç nuk është e keqe, ka përmirësime në cilësinë e

shërbimit nga ekipet multidisiplinore. Problem është kur ato largohen sepse statusi i

jetimit nuk i plotëson të gjitha kërkesat.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

2. Analiza e intervistave të realizuara me jetimët të cilët jetojnë në institucionet

rezidenciale të grup-moshave 6-18 vjeç.

2.1. Perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë e jetimëve për të tashmen

Fati ka bërë që këta fëmijë të jetojnë në këto institucione, dikush për arsye sociale,

dikush biologjike, por e rëndësishme është që ata pavarësisht arsyeve që ndodhen

aty, ndjehen të kënaqur në përgjithësi me mjedisin ku jetojnë, kjo e fundit falë stafit

të përkushtuar, falë miqësisë që fëmijët kishin krijuar me njëri-tjetrin dhe kushteve

normale që jetonin.

Fëmijët pa kujdes prindëror në të përditshmen e tyre zbatojnë një rregull të caktuar,

rregulli i cili ndiqet rigorozikisht nga të dy palët qoftë nga stafi që kujdeset për ta

qoftë dhe nga vetë fëmijët, të gjithë ndjekin shkollat publike paraditeve, pas kthimit

në qëndër i nënshtrohen rregullave të institucionit. Kështu njëra prej kujdestareve

përshkruan shkurtimisht të përditshmen e saj në punën me fëmijët:

Kam një grup me 6 fëmijë, klasat 7-8-9 me të rriturit, kam pas gjithmonë moshën më

të madhe, është mosha më e vështirë, adulte, fëmijët përditë janë në shkollat publike,

Disertacion


Orneda Gega

116

pastaj kur vijnë ndërrohen , deri në 1430, mbarojnë drekën, rrinë në oborr, në 1430

fillojnë e studjojnë, pyeten si ia kanë kaluar në shkollë, bëhet orari për të nesërmen,

orari është rigoroz, detyrat përditë të bëra, pastaj kryejnë studimin, në 1630 hajnë

zemrën, pushojnë pak mund të dalin në oborr pastaj kthehen dhe deri në 1730

mbarojnë studimin dhe i çojmë nëpër dhoma, djemtë nëse duan luajnë futboll, vajzat

luajnë kompjuter shohin ndonjë film, në 1900 shtrohet darka, në 720 vjen edukatorja

që ka dërzhurnin për vajzat dhe për djemt kujdestari. (Specialist Edukatore, 6, 52

vjeçe)

Punonjës të tjerë lidhur me përvojën e kaluar me këtë taget-grup shprehen për

vështirësitë e punës dhe nga ana tjetër dhe për kënaqësinë që i ofron ky profesion:

“Është një punë e vështirë, që sigurisht të lodh dhe të konsumon së brëndshmi, por

njëkohësisht të fal kënaqësi dhe sadisfaksion.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Kam kenë e knaqun me profesionin, që kam ushtru, me këta fëmi, jam e knaqme,

ashtë punë e bukur dhe e lodhshme, me raste të ndryshme, me mosha të ndryshme,

sëmundje të ndryshme” (Infermiere, 8, 60 vjeç)

“Unë merrem me edukimin e tyre, me pjesën arsimore, jemi në bashkpunim me njëra

tjetrën, anën edukative, arsimimin, janë më të priviligjuar se fëmijtë tanë, kanë

mësuse në shkollë e në institucion, i shtrojmë drekën, darkën, kujdesemi për

higjenën, bëjmë biseda të ndryshme me ta.” (Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

2.1.1. Përmbushja e nevojave të fëmijëve pa kujdes prindëror në mjedisin ku

ata jetojnë parë nga

2.1.1.1 Këndvështrimi i fëmijëve, punonjësve që punojnë në këto

Institucione dhe politikbërësve.

Fëmijët jetimë, sikurse çdo fëmijë tjetër në botë, që të mirërriten duhet tu plotësohen

nevojat bazë dhe jo vetëm.

Disertacion


Orneda Gega

117

Nga analiza dhe përpunimi i të dhënave rezultoi se fëmijët përgjithësisht janë të

kënaqur me mjedisin ku jetojnë, me të përditshmen e tyre, duke bërë që të ndjehen si

në shtëpi, pavarësisht se një pjesë tjetër edhe më shumë, kërkonin që t’u ofroheshin

më shumë aktivitete argëtuese, edukuese etj.

“Po, mjedisi këtu është sikur me kenë në shpi, kujdestarët sillen sikur me kenë

prindërit e dytë, po kushtet shumë të mira” (Vajzë, 8, 12 vjeçe)

“Po jam e kënaqur por ka vënd për përmirësime.” (Vajzë, 4, 15 vjeçe)

“Po, jam e kënaqur, por do të doja më shumë aktivitete argëtuese, edukuese” (Vajzë,

6, 14 vjeçe)

“Po është shumë mirë, mirë në kuptimin e plotë të fjalës.” (Djalë, 11, 17 vjeç)

“Po, shoqëria është e mirë por edhe mësueset janë sh. të mira, por duhet të ketë më

shumë aktivitete.” (Djalë, 7, 14 vjeç)

“Po sepse kushtet janë shumë të mira” (Vajzë, 14, 16 vjeçe)

Sipas punonjësve që punojnë në këto institucione në përgjithësi fëmijët nuk kanë

nevoja të paplotësuara normalisht përveç prezencës së familjes biologjike, kështu

punonjësit ndër të tjera rendisin ditëlindjet që i festohen, ndjekjen e kurseve të

ndryshme të tilla si; italisht, pikturë, teatër, futen nëpër skuadra futbolli etj.

Kështu një pjesë prej punonjësve shprehen si më poshtë:

“Fëmijëve ajo që u mungon dhe nuk e kanë të plotësuar është familja biologjike dhe

të afërmit. Plotësimin e tyre e pengon gjëndja e tyre ekonomike.” (Edukatore, 2, 35

vjeçe)

“Së pari mungon prezenca e familjes biologjike, gjithashtu dhe nevoja të tjera

materiale të cilat nuk përmbushen për shkak të mungesës së buxhetit të

mjaftueshëm.” (Psikologe, 4, 30 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

118

“S’më duket që kanë ndonjë nevojë të paplotësume, përveç nanës e babës, s’menoj që

ka mungesë, nevojat kryesore i plotësohen. I lexoj shpesh të drejtat dhe detyrimet ,

s’ka fmijë që sfeston ditlindjet, ushqimi është i freskët, futen në kurse të ndryshme,

italisht, teatër, pikturë falë fondacionit italian, në skuadër futbolli” (Specialiste


Punonjësit lidhur me integrimin e këtij target-grupi ofrojnë rekomandime të tilla:

“Krijimin e një shtëpi familje (Casa Familia) duke jetu në konvikt, si plotësohen të

gjitha nevojat, duke qënë 3-4 fëmijë është më e arritshme plotësimi i nevojave, ktu të

gjitha i plotësohen vetëm nana e baba i mungon.” (Infermiere, 8, 60 vjeçe)

“Të zhvillohen më shumë politika për integrimin e fëmijëve pa kujdes prindëror. Të

ofrohen banesa sociale, punësim nëpër biznese të ndryshme, si dhe një subvencion

më i mirëfillët” (Specialist Edukatore, 10, 23 vjeçe)

Ndërsa politikbërësit përveç mungesës së prindërve biologjikë që normalisht dihet,

përmëndin si nevojë të paplotësuar rritjen në nivelin e progresit në fushën edukative

në këto institucione si dhe nevojën për deinstitucionalizim.

“Nevojat janë me natyrë biologjike e sociale. Mungesa e prindërve biologjikë është e

pazëvëndësueshme. Po kështu problem është niveli i progresit të tepërt në fushën e

arsimimit dhe të edukimit. Thellimi i proçesit të deinstitucionalizimit është pengesë

institucionale. (Burrë, 2, SH.S.SH)

“Institucioni shtetëror, ne kemi të drejtën që me statut kemi të drejtë vetëm të

investigojmë, ai është institucion shtetëror, ne vetëm mbrojmë kur shohim shkelje të

të drejtave” (Burrë, 1, SH.K.J.)

2.1.2. Proçesi i socializimit në institucionet rezidenciale për fëmijët pa kujdes

prindëror.

Familja, sa e rëndësishme është ajo për secilin prej nesh, është institucioni bazë i cili

na pregatit si individ që nesër të jemi anëtarë të botës sociale. Pikërisht aty nis

socializimi si një proces i përjetshëm i të mësuarit i cili fillon në lindje dhe përfundon

Disertacion


Orneda Gega

119

deri në vdekje. Ky proces nuk do të realizohej nëse do të mungonin dhe institucionet

e tjera të cilat dashur pa dashur bashkëveprojnë me njëra-tjetrën siç janë arsimi, feja,

puna etj.

Le të shikojmë se si e kuptojnë socializimin punonjësit e institucioneve dhe sa të

rëndësishëm e konsiderojnë atë.

Nga përgjigjet që iu dhanë kësaj pyetje u vu re pjesa më e madhe (60%) e

punonjësve i jepnin le të themi një përkufizim sigurisht sipas mënyrës së tyre se çfarë

kuptonin me socializim, sa të e rëndësishme e shikonin këtë proces, sidomos tek këta

fëmijë të cilëve u mungon institucioni primar, familja, dhe gjithashtu nga ana tjetër

shprehnin dhe disa nga mënyrat se si ky proces realizohej.

“Duke mos qënë pjesë e një familje normale, fëmijët e institucioneve kanë nevojë për

një proçes të gjatë socializimi (d.m.th pregatitjen për integrim, për të qënë si të gjithë

fëmijët e tjerë” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Integrimi në komunitet, në bashkësi, ti nënshtrohen të gjithë rregullave të

institucionit, se krahas rregullave ka dhe detyra fëmija” (Infermiere, 8, 60 vjeçe)

“Gjithë puna jonë është që të nxisë edukimin në tërësi, të nxisë për mësimet, aspektin

mësimor, për sa i përket rolit që duhet të luajnë ata në shoqëri, mardhënia që duhet

të kenë me stafin, mardhënia që duhet të kenë ata fëmi me fëmi, është e domsdoshme

me fëmijët e rritur të diskutohen problemet e adultëve si duhani, droga janë tema që i

interesojnë” (Specialiste Edukatore, 6, 52 vjeçe)

“Edukimi, arsimimi, me u msu me u kujdes per vedin, për vajzat me msu me qep nji

pull tvedin, biseda me karakter social”. (Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

“Integrimi social, përshtatjen me mjedisin fizik, por jo vetëm, krijimin e një

mardhënie sociale me stafin, fëmijët, duke krijuar shoqëri. Mardhënia të jetë pozitive

nga të dyja palët”( Specialist Edukatore, 11, 34 vjeçe)

Pikërisht këtu nis proçesi i integrimit në shoqëri sepse vetë socializimi shërben si një

mekanizëm përmes të cilit jetimët përvetësojnë vlerat e shoqërisë si dhe rolet

Disertacion


Orneda Gega

120

shoqërore. Ndryshe ky lloj socializimi quhet socializim primar që përmushet nga të

mësuarit nga njerëzit që na rrisin.

Ashtu siç përmendëm dhe më lart rritja e këtyre fëmijëve nuk do të ishte e mundur

nëse nuk do të plotësoheshin nevojat bazë, duke përfshirë këtu ushqimin, veshjen e

strehimin. Por që normalisht nuk mjafton vetëm kaq, nga punonjësit pritet gjithashtu

që t’u mësojnë fëmijëve se çfarë duhet të dinë në mënyrë që të funksionojë si anëtarë

të një shoqërie, duke përfshirë normat, vlerat etj.

E gjithë kjo parantezë u bë sepse nga analiza e të dhënave rezultoi se një pjesë e

punonjësve, refuzuan t’i përgjigjeshin kësaj pyetje, gjë e cila lë vend për dyshime

nëse vetë ata janë të njohur me socializimin dhe për më tepër nëse e kuptojnë vërtet

rëndësinë e këtij proçesi.

Politikbërësit e vënë theksin tek proçesi i socializimit si element i rëndësishëm i cili

ndihmon në proçesin e edukimit në tërësi dhe ndërtimit të jetës në veçanti pas daljes

nga instiucionet, madje njëri prej tyre e konsiderohon si një nga problemet e

shërbimeve që ofrohen aktualisht në institucionet e përkujdesjes.

“Edukimi dhe promovimi shpirtëror i tyre është një problem i vështirë për tu

përmbushur në kushtet e jetës në institucion. Po kështu edhe vështirësitë e

socializimit dhe ndërtimit të jetës konsumatore.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

Le të shohim se cilat janë aftësitë sociale, morale, njohëse dhe emocionale që u

mësohen jetimëve në mënyrë që ata ta kenë më të lehtë që të integrohen në të

ardhmen.

2.1.3. Aftësitë që u mësohen jetimëve në mënyrë që ata ta kenë më të lehtë që të

integrohen në të ardhmen.

Edhe pse të gjithë fëmijët duhet të kenë të drejtën për një familje, ndodh që jo të

gjithë e gëzojnë këtë të drejtë, në këtë rast janë institucionet të cilët nëpërmjet

kujdesit që ofrojnë, duhet të veprojnë si një familje e mirë për këtë kategori fëmijësh.

Disertacion


Orneda Gega

121

Normalisht gjatë fëmijërisë, një fëmijë duhet zhvillojë njohuritë dhe aftësitë e

nevojshme të cilat do ta shoqërojnë dhe do ta ndihmojnë kur të rritet. Kështu

fëmijëve jetim të cilët janë në përkujdesje institucionale duhet t'u jepen mundësi që

të integrohen në shoqëri sa më shumë të jetë e mundur nëpërmjet socializimit të

duhur.

Le të shohim realisht se cilat janë disa nga aftësitë sociale që u mësohen këtyre

fëmijëve nga punonjësit e institucioneve.

“Vetëbesimi si pjesë shumë e rëndësishme e formimit të karakterit. Rëndësia e

shkollimit të tyre sepse nga shkollimi do të varet pjesa më e rëndësishme e jetës së

tyre.” (Kujdestare, 1, 30 vjeç)

“Të jenë të informuar se si të menaxhojnë paratë, si të vishen si të ushqehen si të

arsimohen, edukohen. Të jenë të përgjegjshëm.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“Aftësitë bazë të fëmijëve për të pasur një jetë të denjë ashtu si dhe të tjerët. ”

(Specialiste edukatore, 3, 36 vjeçe)

“Gjatë qëndrimit në institucion synohet që fëmijët të mësojnë se si të përmbushin

nevojat bazë.” (Psikologe, 4, 30 vjeçe)

“Ne munohemi që me u msu me u kujdes për vedin që tjenë të aftë dhe kur të dalin

nga institucioni, dhe me e mbrojtë veten.” (Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

“Në institucion, fëmijëve u mësohen aftësitë bazë, psh si të menaxhojnë paratë, si të

mirmbajnë veshjet e tyre etj.” (Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

Pra, në institucione fëmijët mësojnë aftësitë e rëndësishme jetësore të cilat janë të

nevojshme për të jetuar në mënyrë të pavarur, përfshirë këtu higjienën personale,

gatimin, menaxhimin e konfliktit, marëdhëniet e shëndetshme, menaxhimit të parave

etj. Këto aftësi, së bashku me edukimin e tyre, i pajisin këta fëmijët të kenë sukses në

jetë. Nëse këto aftësi nuk janë mësuar gjatë rutinës së përditshme brënda

institucionit, nuk mund të presim zbatimin e tyre jashtë institucionit. Le të shohim

Disertacion


Orneda Gega

122

me radhë se si shprehen punonjësit që punojnë në institucione se si ua mësojnë

fëmijëve aftësitë sociale, morale, njohëse dhe emocionale.

2.1.3.1. Të mësuarit e aftësive sociale

2.1.3.1.1. Roli që luajnë punonjësit që punojnë në institucione në mënyrë që

tu mësojnë jetimëve aftësi sociale.

Aftësitë sociale kanë të bëjnë me mënyrën se si fëmijët i ndërtojnë mardhëniet me të

tjerët, përfshirë këtu mënyrën se si i falenderojnë, se si i trajtojnë me respekt dhe

dashamirësi, sa i dëgjojnë, se si tregojnë interes për bashkëmoshtarët apo punonjësit,

bisedojnë me to, arrijnë të zgjidhinin konfliktet duke ushtruar durim dhe tolerancë,

pra me fjalë të tjera thekson rolin e mjedisit jetësor në tërësi në zhvillimin e individit.

Në qoftëse në familje një fëmijë mund ti arrijë këto aftësi sociale duke mësuar

mënyrat themelore dhe sjelljen e duhur, duke ndërvepruar me anëtarët e familjes

ndodh që në institucion këto aftësi sociale mësohen nëpërmjet miqësisë që zhvillojnë

me të tjerët, duke u angazhuar në biseda me të tjerët apo duke i mësuar këto aftësi

nëpërmjet luajtjes së roleve për një sërë situatash të cilat ai ose ajo mund ti hasi në

jetë.

Parë nga këndvështrimi i punonjësve ajo çfarë bie në sy është që punonjësit bien

dakort për rëndësinë që ka ky proçes për këta fëmijë dhe se sa i rëndësishëm është

roli i tyre në aspektin edukues për ti mësuar aftësi komunikuese, bashkëvepruese.

Disa prej tyre theksojnë faktin se këta fëmijë i shikojnë punonjësit si model që duhen

ndjekur dhe për këtë arsye ata duhet të shërbejnë vërtet si modeli më i mirë që duhet

imituar, le të shikojmë si shprehet njëri prej punonjësve:

“Nëse do ta shprehja në %, 80% varet nga punonjësit të cilët janë modelet bazë mbi

të cilët ata ndërtojnë personalitetin e tyre.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Roli i punonjësve në institucione është shumë i rëndësisshëm në atë çka këta fëmijë

mësojnë dhe aftësohen në jetën e tyre të përditshme.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

123

“Roli që luhet në këto institucione është ai prindëror dhe edukim” (Specialiste


“Punonjësit japin modelin e tyre imitues që është shumë i rëndësishëm.” (Psikologe,

4, 30 vjeçe)

“Punonjësit u mësojnë fëmijëve se si të komunikojnë, si të bashkëveprojnë në

komunitet, të falin dashuri etj.” (Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

“Qëllimi jonë është mirrritja, shkollimi, integrimi në shoqëri.” (Infermiere, 8, 60

vjeçe)

2.1.3.1.2. Fëmijët pa kujdes prindëror në institucionet rezidenciale duke

përdorur aftësi sociale

Fëmijët kishin krijuar një mardhënie të kënaqshme me stafin që kujdesej për ta dhe

me bashkëmoshatarët e tyre.

Lidhur me anëtarët e stafit secili prej tyre kishte krijuar lidhjen disi më të ngushtë me

njërin prej punonjësve të stafit si kujdestaren, edukatoren, drejtoreshën, psikologen,

kuzhinieren, kishte dhe nga ata që shpreheshin se:

“Ka shumë që i dua njësoj, të tëra të mira janë.” (Djalë, 7, 14 vjeç)

E gjitha kjo ndodhte sepse i gjithë stafi tregonte përkushtim për këta fëmijë, falë

eksperjencës shumë vjeçare në këtë profesion si dhe dëshirës për të qëndruar afër e

për tu kujdesur për ta në të gjitha aspektet.

Të gjithë fëmijët pyetjes: Nëse keni shokë apo shoqe?, iu përgjigjën pozitivisht,

kështu:

“Po unë kam shokë dhe shoqe dhe sillem mirë me to” (Djalë, 9, 15 vjeç)

“Po të tanë, mirë, jemi nda vajza djem , tek dhoma jemi katër vajza, shkojmë mirë”

(Vajzë, 8, 12 vjeçe)

“Sigurisht që po me ta sillem si kur të jemi nga një familje.” (Djalë, 5, 13 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

124

2.1.3.1.3. Pozicionet familjare në institucionet e përkujdesit.

...Me qëllim zhvillimin e plotë dhe harmonik të personalitetit të vet, fëmija duhet të

rritet në një mjedis familjar, në një atmosferë lumturie, dashurie dhe mirëkuptimi..

(Konventa për të Drejtat e Fëmijëve, 1989).

Shërbime të tilla ku egzistojnë pozicionet familjare kanë për qëllim të krijojnë një

mjedis sa më të afërt me familjen biologjike, dhe t'u japin fëmijëve mbështetje për

një periudhë kohore relativisht të gjatë. Por pozicione të tilla nuk egzistojnë në

institucionet tona, vetë punonjësit që punojnë në institucionet e përkujdesit e

konfirmuan këtë gjë. Kjo lidhet jo vetëm nga politikat që zbatojnë këto institucione

por dhe nga numri i konsiderueshëm i fëmijëve, pozicione të tilla siç është nëna e

cila shërben si figurë qëndrore dhe kujdesi afatgjatë për këta fëmijë, realizohen nëpër

Shtëpi Familje ku numri i këtyre fëmijëve është më i vogël.

2.1.3.2. Të mësuarit e aftësive morale

2.1.3.2.1. Roli që mund të luajnë punonjësit që punojnë në institucione në

mënyrë që t’u mësojnë jetimëve aftësi morale.

Morali ka të bëjë me sistemin e rregullave që rregullojnë ndërveprimet sociale dhe

marrëdhëniet shoqërore të individëve brenda shoqërive. Fëmija përgatitet për t`iu

adaptuar botës së të rriturve, normave të shoqërisë, fesë, kulturës etj.

Për këta fëmijë që në një të nesërme të afërt kjo aftësi është shumë e rëndësishme

sepse vetë mënyra e tyre e jetesës së organizuar brënda institucionit të ofron pak

mundësi ndërveprimi me personat të tjerë. Kjo është arsyeja që këtyre fëmijëve

duhet ti bëhen të ditura paraprakisht disa rregulla bazë për një ndërveprim efikas në

të ardhmen me botën e të rriturve.

Kështu nga analiza e të dhënave rezultoi se punonjësit e institucioneve e shikojnë

shumë të rëndësishme rregulloren, ata jo vetëm që i’ua lexojnë fëmijëve të drejtat

Disertacion


Orneda Gega

125

dhe detyrimet që i takojnë por dhe të afërmëve të tyre, ka nga ata që zhvillojnë biseda

me tema të ndryshme mbi mënyrën se si duhet të sillen në mënyrë që sjellja e tyre të

përshtatet me normat e shoqërisë.

Le të shikojmë saktësisht sa të rëndësishme e shohin vetë punononjësit e

institucioneve të mësuarit e aftësive morale tek këta fëmijë.

“Detyrat në rrallë të parë, ne i kemi afishuara detyrat, rregulloren, i lexojmë

fëmijëve ça duhet me pas parasysh, i bëhet e ditur se cilat janë të drejtat e cilat janë

detyrimet përveç fëmijëve dhe të afërmve të fëmijëve” (Specialist Edukatore, 6, 52

vjeçe)

“Me fëmijët e moshave 6-12 vjeç biseda të ndryshme për sjelljet e tyre. Me fëmijët e

moshave 12-18 vjeç zhvillohen tema të ndryshme për ruajtjen e normave të etikës dhe

moralit.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“I kushtohet një rëndësi të veçantë aftësive morale, nomrave etikës dhe sjelljes.”

(Psikologe, 4, 30 vjeçe)

“Duhet të jenë MODEL në sjelljen e tyre punonjësit që të përcjellin vlera të larta

morale për fëmijët.” (Kujdestare, 1, 30 vjeç)

“Çdo ditë u mësojmë fëmijëve rregulla të sjelljes me bashkmoshatarët punonjësit

mësuesit dhe njerëzit. Të përdorin gjatë komunikimit shprehjet te lutem, urdhëro,

faleminderit.” (Specialist Edukatore, 11, 34 vjeçe)


përdorur aftësi morale

Instiucionet rezidenciale ishin të gjtha të pajisur me një rregullore ku renditeshin të

drejtat dhe detyrimet e fëmijëve. Të gjithë fëmijët ishin në dijeni për egzistencën e

kësaj rregulloreje dhe për çfarë ajo pëmbante por kur u pyetën: A e zbatoni

rregulloren e vendosur nga institucioni juaj?, Rezultatet treguan se jo të gjithë fëmijët

Disertacion


Orneda Gega

126

e zbatojnë atë, e shprehur në përqindje siç dhe u shprehën vetë ata niveli i zbatimit

varionte nga 60 % e lart, kështu ata u përgjigjën si më poshtë:

“E zbatoj, ndonjëherë kam bërë shkelje të rregullores, kam ikur pa leje, por e kuptoj

gabimin.” (Djalë, 7, 14 vjeç)

“Braktisja e orëve të mësimit, dalje pa leje, moskthimi në kohën e duhur në

institucion, me dalin punë dhe duhet të vonohem, s’na rrihet në mësim.” (Vajzë, 8,

14 vjeçe)

Kishte dhe nga ata të cilët jo vetëm e zbatonin rregulloren por dhe e dinin rëndësinë e

saj

“Po sigurisht ajo është në të mirën tonë” (Vajzë, 13, 15 vjeçe)

2.1.3.3. Të mësuarit e aftësive njohëse


tu mësojnë jetimëve aftësi njohëse.

Funksionimi njohës apo intelektual është gjetur të jetë i ndikuar nga mjedisi, sfondi

familjar dhe statusi socio-ekonomik si dhe luan një rol të rëndësishëm më pas në

përballimin e jetës në komunitet. Nga analiza e të dhënave do të vëmë re që

punonjësit i mësojnë aftësitë njohëse jo vetëm duke i pregatitur për çdo ditë në

mësime për të nesërmen por dhe zhvilluar aktivitete të cilat shtojnë njohuritë e tyre.

“Nëse nuk mungon komunikimi dhe punonjësit i japin rëndësinë e duhur çdo fëmije

dhe çdo stadi të jetës së tyre, aftësitë njohëse do të jenë pjesa bazë që do të

mësohen.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Zhvillohen tema të ndryshme që fëmijët të mësojnë kulturën dhe historinë e vëndeve

të tyre. Vizita në vënde të ndryshme historike të vëndit ku jetojmë.” (Edukatore, 2,

35 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

127

“Mundohemi t’i japim përvoja personale dhe ti aftësojmë në fusha të ndryshme të

jetës.” (Specialiste edukatore, 3, 36 vjeçe)

“Zhvillohen biseda me fëmijët lidhur me kulturën e vëndit dhe më gjërë, por dhe me

vizita në vënde të ndryshme historike (Butrint, 40 shenjtorët etj.)” (Punonjëse

Sociale, 5, 30 vjeçe)

Për sa i përket zhvillimit intelektual të tyre duke zhvilluar eksperimente të ndryshme

edukatoret arrijnë që të shtojnë kuriozitetin për ambjentin që i rrethon dhe të shtojnë

njohuritë tek këta fëmijë. Kështu njëra prej edukatoreve tregon:

“Fëmijët janë kureshtar pyesin dhe duan të dinë më shumë për botën që i rrethon

prandaj atyre duhet tu japim përgjigje të sakta pasi të dëgjuar më vëmëndje çfarë

duan të dimë. Mund të bëjmë dhe eksperimente të ndryshme në grup psh : të mbjellin

një farë fasuleje e të ndjekim fazat e rritjes ose të eksperimentojnë më rrjete të

thjeshta si formohet shiu. Kur shikon rezultatet e eksperimentit fëmija nxitet për të

njohur gjëra të reja.” (Specialiste edukatore, 11, 34 vjeçe)


përdorur aftësi njohëse

Të gjithë fëmijët që jetonin në institucionet rezidenciale ndiqnin arsimin e

detyrueshëm dhe atë të mesëm nëpër shkollat publike gjithashtu ata përfshiheshin

dhe në aktivitete argëtuese dhe shlodhëse mbasditeve apo fundjavave. Kështu një nga

fëmijët tregon:

“Më pëlqen shumë të pikturoj, në të ardhmen do të bëhem arkitekt” (Djalë, 7, 14

vjeç)

2.1.3.4. Të mësuarit e aftësive emocionale


tu mësojnë jetimëve aftësi emocionale.

Disertacion


Orneda Gega

128

Socializimi i aftësive emocionale nuk përfshin vetëm IQ (Testin e Inteligjencës) i cili

shërben si një parashikues i vogël i suksesit në jetë krahasuar me aftësitë emocionale

dhe aftësitë shoqërore të cilat shërbejnë si parashikues më të mirë të suksesit dhe

mirqënies sesa intelegjenca akademike. Thuhet se mirqënia emocionale është tregues

më i fuqishëm dhe pozitiv jo vetëm i arritjeve akademike por gjithashtu eksperiencë

e kënaqshme dhe produktive në botën e punës dhe martesës, madje dhe i shëndetit

më të mirë fizik.

Lidhur me mënyrën se si u mësohen fëmijëve aftësitë emocionale në mënyrë që në të

ardhmen të jenë të sukseshëm në shumë fusha të jetës, të jenë të aftë të menaxhojnë

konfliktet, punonjësit e institucioneve shprehen se në raste konfliktesh mundohen që

ta qetësojnë situatën duke dëgjuar problemin që kanë, duke u munduar që ta zgjidhin

konfliktin dhe në fund duke i kërkuar falje njëri-tjetrit, gjithashtu ata specifikojnë

punonjësit në profesione të tilla si, Psikologen dhe Punonjësen Sociale, profesione të

cilat ndihmojnë në menaxhimin e konfliketeve midis fëmijëve.

“Ndodh që shpesh herë këta fëmijë mund të konfliktohen me njërit tjetrin, ka fëmijë

që emocionalisht e përmbajnë veten, ka fëmijë të tjerë që janë impulsiv kur kanë

konflikte i mar dhe i dëgjoj shqetësimin njëherë njëri dhe pastaj tjetrit, pasi mar

mendimin e të dyve me qetësi i them duhet ti kërkoni falje njëri-tjetrit është turp jeni

motra dhe vëllezër, vetë ekzistenca juaj ka bërë që duhet ti falim gabimet.”

(Specialist Edukatore, 6, 52 vjeçe)

“Mundohem që fëmija të jetë paqësorë me njëri tjetrin, se janë mosha të ndryshme,

ata që janë më të mëshenj sillen si kapo, duhet me pas kujdes me të vegjëlit”

(Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

“Zhvillimi i bisedave në grupe të veçanta nga Psikologjia dhe Puna Sociale për

menaxhimin e emocioneve.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Zhvillimi i bisedave të ndryshme nga Psikologia, Punonjësia Sociale dhe

edukatoria që fëmijët të mos marin pjesë në konflikte dhe të dinë të menaxhojnë

emocionet.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

129


përdorur aftësi emocionale.

Por pavarësisht që të gjithë përmëndën faktin që kanë shokë e shoqe normalisht

midis tyre ka dhe raste që kanë mosmarrrveshje me njëri-tjetrin, raste të cilat

kërkonin zgjidhje.

Një pjesë e fëmijëve kur u pyetën sa të aftë jeni në zgjdhjen e konfliketeve që mund

të keni pasur me bashkëmoshatarët u përgjigjën:

“Po mund ti zgjidh çdo problem nëpërmjet muhabetit dhe komunikimit dhe jo me

dhunë.” (Vajzë, 3, 16 vjeçe)

“Po i kam zgjidhur vetë, ndonjëherë duke marë dhe mendimin e mësuesve.” (Djalë,

7, 14 vjeç)

“I zgjidh me qetësi” (Djalë, 9, 15 vjeç)

“Nuk jam shumë e aftë” (Vajzë, 8, 12 vjeçe)

Por jo të gjithë problemet këta fëmijë mund ti zgjidhin vetë, për të arritur një zgjidhje

ata drejtohen tek psikologu, edukatoria, mësuesja, kujdestaria kishte nga ata që e

kërkonin ndihmën nga njëri-tjetri: te shokët, apo kishte dhe të tjerë të cilët zgjidhjen

e konfliktit e mernin përsipër vetëm.

2.2. Perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë e jetimëve për të ardhmen

Kjo çështje ka të bëjë me mënyrën se si paraqitet e ardhmja e këtyre fëmijëve parë

nga këndvështrimi i tyre. Fillimisht do të shikojmë se sa të gatshëm janë ata që të

lënë institucionit sapo të mbushin moshën 18 vjeç dhe mundësitë që u ofrohen ose jo

që të qëndrojnë akoma në institucion, do të shohim si ato e shikojnë veten në arsim

sa prej tyre kanë dëshirë që të ndjekin studimet e larta, cili është profesioni që do të

dëshironin që të bënin në jetë, si e imagjinojnë mjedisin ku do të jetojnë pasi të dalin

nga dyert e këtyre institucioneve.

Disertacion


Orneda Gega

130

2.2.1. Gadishmëria e jetimëve që të lënë institucionin sapo të mbushin moshën

18 vjeç dhe mundësitë që u ofrohen ose jo që të qëndrojnë akoma në institucion.

Fëmijët që jetojnë në institucionet e përkujdesit më parë qëndronin aty deri në

moshën 14 vjeç tashmë e drejta e qëndrimit është shtyrë deri në moshën 18 vjeç,

vetëm në raste të veçanta kjo moshë shtyhet edhe më shumë. Sipas rregullit që

ndjekin institucionet punonjësit shprehen se fëmijët të cilët nuk e kanë mbyllur ciklin

e detyrueshëm shkollor 9-vjeçaren, qëndrojnë në institucion edhe pas moshës 18

vjeç. Ndërsa përsa i përket përshtypjeve të punonjësve lidhur me gatishmërinë e

lënies së institucionit ata pohojnë se pjesa më e madhe e fëmijëve nuk janë të

gatshëm që të përballen me jetën pas dyerve të institucionit. Lidhur me këtë të fundit

ata rekomandojnë që duhet të ndryshohen dhe politikat e institucionit që këta fëmijë

të pregatiten për një gjysëm pavarësi duke filluar nga mosha 15 vjeç që më pas ta

kenë të lehtë të integrohen në shoqëri.

“Fëmijët në moshën 18 vjeç e kanë shumë të vështirë të largohen nga institucioni

sepse e kanë të vështirë të përballen me jetën e përditshme pa ndihmën e familjes dhe

të të afërmëve.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“E kanë shumë të vështirë të dalin , po ti pyesësh e kanë dëshirë të madhe me nej ktu,

jo pasi mbushin moshën dalin që ktu.” (Specialist Edukatore, 6, 52 vjeçe)

“Jo s’janë, shumica sdojnë me u largu, edhe fmijtë tanë nëpër shpia sado përpiqesh

me i kriju pavarësinë pë ne shqiptarët asnjë fmi sështë i gatshëm me jetu vetëm.”

(Infermiere, 8, 60 vjeçe)

“Duhet të msohen me kenë të pavarur deri 15 vjeç, që me ditë si me u kujdes për

vete, higjenën, ushqimin, se ktu msohen me i pas gati, stafi përkujdeset ndaj tyre dhe

ata msohen me ktë mentalitet, ne kemi pas fëmi që ka dalë 21 vjeç, se skishte mbyll 9

vjeçaren kjo ishte vështrirësi pune, kjo vjen si pasojë se i sjellin vonë” (Specialiste


Disertacion


Orneda Gega

131

2.2.2. Niveli arsimor ku do të donin të arrinin

Në përgjithësi të gjithë jetimët pohojnë se do të dëshironin të vazhdonin studimet më

tej, edhe pas përfundimit të shkollës së detyrueshme dhe të mesme. Pikërisht lidhur

me këtë të fundit një nga të intervistuarat shprehet se:

“Shkolla është një nga arsyet që po jetoj këtu, dhe kam dëshirë ta vazhdoj shkollën e

lartë.” (Vajzë, 2, 16 vjeçe)

“Po do të doja shumë të shkoja në universitet.” (Vajzë, 3, 16 vjeçe)

Dikush tjetër shprehet se është e nevojshme që dikush ti dali për krah që ajo të

realizojë ëndrrën e saj:

“Ndoshta, në qoftë se dikush do të më ndihmonte ta vazhdoja dhe mund” (Vajzë, 6,

14 vjeç)

2.2.3. Profesioni që do të donin të ushtronin

Lidhur me profesionet që do të dëshironin që të bënin në jetë u përmëndën shumë,

nisur ndoshta disa nga modeli që shikojnë çdo ditë, disa të tjerë nisur nga dëshira dhe

talenti që zotërojnë.

Kështu, profesionet më të përmëndura kishin të bënin me; doktoreshë, të meren me

biznes, laborante, pastiçiere, berber, juriste, kujdestare, psikolog, arkitekt, teknik,

futbollist etj.

2.2.4. Banesa e tyre në të ardhmen

Mjedisi ku jetojmë është shumë i rëndësishëm për të gjithë ne, po sa i rëndësishëm

është për këta fëmijë të cilët kanë jetuar në një mjedis të përbashkët?, mjedis i cili

ndikon shumë në zhvillimin e gjithsecilit. Fëmijët e imagjinojnë mjedisin e tyre në

mënyra të ndryshme ose ose ka nga ata që akoma u duket larg largimi nga ky

institucion dhe imagjinata deri në këtë pikë nuk ka arritur akoma.

Disertacion


Orneda Gega

132

“Në kushte akoma më të mira, më të civilizuara më të përshtashme për karakterin

tim” (Djalë, 7, 14 vjeç)

“Vendbanimin tim të ardhshëm e mendoj të thjeshtë por që mi plotëson kushtet e

nevojshme.” (Vajzë, 4, 15 vjeçe)

Përshtatja me mjedisin jashtë institucionit është një tjetër sfidë që ata i pret të

përballen në jetë, për këtë të fundit dikush është pozitiv e dikush jo, kështu ata

shprehen se:

“Mendoj se do të përshtatem sepse kam qënë dhe më parë jashtë institucionit sdo ta

kem të vështirë dhe besoj se do të zë një vënd të mirë në jetën shoqërore jashtë

institucionit.” (Djalë, 7, 14 vjeç)

Nuk e di të them të drejtën. Jeta është e vështirë dhe nuk besoj se do të jetë e lehtë

t’ía dalësh mbanë, pasi e vetme nuk mund ti arrish të gjitha gjërat. (Vajzë, 2, 16

vjeçe)

2.2.5. Gadishmëria e punonjësve për ndihmë për jetimët të cilët kanë dalë nga

institucioni nëse ata kthehen në rast nevoje.

Ndihma që u ofrohet jetimëve lidhet me periudhën që qëndrojnë në institucion,

ndërsa kur dalin nga aty i shkëpusin përfundimisht lidhjet dhe të drejtën për tu

rikthyer edhe në rast nevoje. Punonjësit tregojnë rastet kur ato kthehen vetëm për

vizitë po në raste të tjera nuk është politikë e institucionit që këta fëmijë ti

ndihmojnë.

“Që të largohen fëmijët nga institucioni ka një proçedurë përkatëse dhe nqs largohen

ata nuk mund të kthehen përsëri në institucion.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

133

“Jo fëmijët vijnë në institucion me shkresë “Urdhër –Pranimi” nga Shërbimi Social

Shtetëror Tiranë dhe largohen me deklaratë noterjale nqs akomodohen në familje

ose me shkresë “Tranferim”nqs largohet në një institucion tjetër rezidencial”

(Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

“Si politikë si ligj nuk e kanë këtë të drejtë” (Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

2.3. Sygjerimet që ofrojnë punonjësit në institucionet rezidenciale dhe personat

kyç për fëmijët jetim që rriten në këto institucione.

Sipas mendimit të punonjësve që punojnë me këtë target-grup këta fëmijë fillimisht

duhet të pregatiten me politika të veçanta nga institucioni për të qënë gjysëm të

pavaruar, sepse nga një institucion me rregulla, me të drejta dhe detyrime, me një

strehë, ushqim, arsimim, detyrohen në mënyrë të menjëhershme ti sigurojnë të gjitha

vetë kushtet e jetesës dhe ndoshta dhe jo gjithmonë nëpërmjet rrugës së duhur.

Gjithashtu ata sygjerojnë që shteti të përmbushë detyrimet e tij duke filluar nga

sigurimi i një banese (sociale apo me qera) pavarësisht nëse e gëzojnë statusin ose jo,

që ti sigurojë punë dhe më pas ta ndërtojnë jetën vetë.

Sygjerim tjetër që ofrojnë punonjësit kishte të bënte me ekzistencën e një sistemi

mbështetës psiko-social-ekonomik i bashkrenduar nga shteti dhe OJF-t.

“Strehimi në konvikte, dihen kushtet e atyre, prej buxhetit të shtetit, mendoj se për

statusin e jetimit të shtohen kriteret” (Specialiste Edukatore, 9, 57 vjeçe)

“Deri në 18 vjeç janë në kal të bibës, kur dalin nga institucioni marojnë, marrin

rrugët, kontrolli nëpër konvikte s’është, don me kriju liri, tu qenë msu me rregulla,

detyra, i duket e vështirë prej ktu, si zgjidhen prej hekurave.” (Infermiere, 8, 60

vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

134

“Janë me shkollë të mesme, me status pa status pak rëndësi ka, shkollën i jep shteti

por një shpi banesë sociale, pa qera, me e fut në punë, me i plotësu kushte dhe me i

thënë “vazhdo vetë tani” (Kujdestar, 7, 47 vjeç)

“Banesë ata jetojnë nëpër konvikte, banesë sociale, për një periudhë shkurt me pas

me punu.”(Specialist Edukatore, 6, 52 vjeçe)

“Nuk kanë një banesë të tyren, por në përgjithësi jetojnë në konvikte ku ndjekin dhe

shkollën e mesme, u mungon gjëndja financiare për të plotësuar siç duhet nevojat

imediate.” (Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

“Ndjekja e shkollës së lartë apo gjetja e një pune të përshtatshme edhe kur ata e

meritojnë. E kanë shumë të vështirë përfshihen në komunitet.” (Psikologe, 4, 30

vjeçe)

“Përfshirja e tyre në institucionet vendimmarrëse.” (Specialiste edukatore, 3, 36

vjeçe)

“Këta fëmijë nuk kanë një banesë ku të jetojnë. Gjithashtu një pengesë është dhe një

punë që të plotësojnë nevojat e përditshme dhe këta fëmijë të përballojnë jetën.”

(Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“Strehimi, punësimi etj. Nuk ekziston një sistem mbështetës psiko-social-ekonomik i

bashkrenduar nga shteti dhe OJF.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

Pjestarët e komunitetit të jenë më të ndërgjegjësuar që ti mbështesin këta fëmijë,

komuniteti të ndërgjegjësohet që të mos i paragjykojë, jetimët të fitojnë gjysëm

pavarësinë duke filluar nga mosha 15 vjeç/e nëpërmjet një stafi i cili i kontrollon dhe

i pregatit që të bëhen të pavaruar që pasi mbushin moshën 18 vjeç e duhet të dalin

nga institucioni ta kenë më të lehtë integrimin e tyre në shoqëri, të bëhet ndarja e

fëmijëve në dy grupmosha nga 6-15 vjeç dhe 15-18 vjeç, t’u kushtohet më shumë

rëndësi arsimimit të tyre, t’u sigurohet banesë, të aktivizohen më shumë nëpër

aktivitete të ndryshme, të punësohen nëpër ndërrmarrje apo institucione shtetërore,

Disertacion


Orneda Gega

135

“Tu sigurohen mjedise strehimi, shkollimi duhet ti vihet shumë rëndësi dhe të gjëndet

mundësi mbështetëse financiare”. (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Pjestarët e komunitetit që na rrethojnë të jenë më të ndërgjegjësuar për të

mbështetur këta fëmijë”. (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“Aktivizimi që të vegjël nëpër aktivitete si dhe në tërësi shoqëria duhet të tregohet më

e kujdesshme”. (Psikologe, 4, 30 vjeçe)

“Të ndërgjegjësohet komuniteti rrethues dhe shoqëria për mendimet tek këta fëmije”.

(Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

“Sa të kryejnë shkollën, punësimi nëpër ndërrmarrje dhe në institucione shtetërore

por sarrihet”. (Specialist Edukatore, 6, 52 vjeçe)

“Të bëhet si tek shpit familje sociale, që i mbrojnë fëmijët deri në 18 vjeç, për mua

smun të rri një fmi 6 vjeç me një 18 vjeç, 6-15 tek institucioi, pas 15 vjeç tu jepet shpi

me qera, të ketë staf që ti kontrollojë që ti mësojë 3 vjet përpara që të integrohen në

shoqëri para se të mbushin moshën 18 vjeç, me i parapregatit që të msohen me të

mirën dhe të keqen se nga ktu me dal direkt jasht është traumatizuese, me dalë në

jetë, nga 15- 18 vjeç me qenë në mbikqyrje.” (Infermiere, 8, 60 vjeçe)

Siç e kemi parë dhe në historikun e jetimoreve në Shqipëri, ky target-grup ka

ekzistuar prej kohësh dhe normalisht do të vazhdojë të ekzistojë sepse jo gjithmonë

jemi të aftë që të parandalojmë faktorët që e sjellin atë. Parë nga historiku ajo çfarë

ka ndryshuar janë mekanizmat që krijon shteti për vendosjen e akteve ligjore të

zbatueshme. Këta të fundit sjellin përmirësimin e gjëndjes në të cilën ky target – grup

ndodhet sot dhe rrjedhimisht arritjen e integrimit të tyre në shoqëri.

Për sa i përket fushave apo çështjeve që duhen përmirësuar për të ulur numrin e

jetimëve të institucionalizuar sipas politikbërësve duhet nisur nga forcimi i edukimit

seksual për çiftet e pamartuar në mënyrë të arrihet shmangja e shtatzanive apo e

lindjeve të padëshiruara. Tjetër sygjerim që japin politikbërësit ka të bëjë me

ndërgjegjësimin e nënave apo vajzave që fëmijët e tyre lindur nga një shtatzani e

Disertacion


Orneda Gega

136

dëshiruar apo jo të mos i braktisin nëpër institucione, gjithashtu duhet të forcohen

familjet biologjike në mënyrë që të parandalohen divorcet midis çifteve. Nisur nga

fakti që nëpër konviktet e shkollave të mesme pjesa më e madhe e jetimëve janë

jetim biologjik nëpërmjet Komitetit Shqiptar të Birësimit po bëhet e mundur që të

birësohen sa më shumë fëmijë të cilët janë jetim biologjik. Kjo punë duhet vazhduar

sepse ata duke u birësuar që në institucion në një moshë të vogël bëhet e mundur që

në të ardhmen të mos kemi më jetim biologjik që mbeten në mes të katër rrugëve

pasi dalin nga institucioni, por vetëm jetim social të cilët normalisht do të kthehen në

familjet e tyre.

“Mbështetjen e programeve për fuqizimin e familjeve në nevojë, shteti duhet të marë

një strategji kombëtare të emergjengjës, me një fond ekstra të miratuar në fund të

vitit nga buxheti i shtetit për të ndërhyrë në programet mbrojtëse dhe mbëshetëse të

fuqizimit të familjeve në nevojë, familjeve që kanë risk për të sjellë në jetë fëmijë

jetim.” (Burrë, 4, I.K.J.SH))

Kështu politikbërësit shprehen se:

“Forcimi familjar biologjik degradimi i të cilës kohët e fundit ka rritur divorcet dhe

kategorinë e fëmijëve jetim. Forcimi i edukimit seksual për të shmangur shtatzanitë

dhe lindjet e padëshiruara.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

“Ka disa vjet që numri i jetimëve po ulet ndjeshëm:

1. Ndërgjegjësimi i nënave ose i vajzave të reja që nuk i lënë më fëmijët në

institucione

2. Më kryesorja është që shteti nëpërmjet Komitetit Shqiptar të birësimit po bën një

punë jashtëzakonisht të madhe që asnjë fëmijë jetim biologjik të mos mbetet pa

birësuar në mënyrë që të ulim numrin e jetimëve nëpër konvikte.

Në 2015 dalin nga institucionet 15 fëmijë nga të tre institucionet ku gjysma e tyre

janë jetim biologjik dhe gjysma jetim social.” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Disertacion


Orneda Gega

137

Sipas punonjësve të institucioneve mekanizmat, strategjitë, politikat që duhet të

ngrejë shteti dhe komuniteti për ta bërë këtë proces sa më të suksesshëm shikohet e

nevojshme që: të ndryshojë “Statusi i Jetimëve”, ka shumë mangësi; që shteti tu

sigurojë punë, të shtohen “Casa Familjet”, t’u jepen shtëpi me qera minimale ose

banesa sociale, të nxiten të punojnë, duke shtuar dhe kriteret, psh nëse atyre u

ofrohen nga shteti (tre) herë punë dhe nuk pranojnë të punojnë, t’u hiqet dhe ndihma

sociale, të nxiten familjet që ti mbajnë pranë fëmijët e tyre, duhet të ketë

bashkëpunim midis shtetit dhe biznesve private që të punësojnë këtë kategori.

“Bashkëveprimi dhe bashkëpunimi kapilar dhe me efikasitet i të gjitha hallkave

institucionale të të gjitha niveleve nga pushteti qëndror deri tek pshteti lokal në

bashkëpunim edhe me organizatat joqeveritare edhe me komunitetin e biznesit edhe

me policimin në komunitet, pra një bashkëveprim të të gjitha këtyre hallkave

institucionale dhe shoqërore sjellin një produkt shumë pozitiv për minimizimin e

problemeve sociale që ka ky komunitet. Syri vëzhgues i komunitetit kjo kulturë e

policimit në komunitet është shumë i mangët.” (Burrë, 4, I.K.J.SH))

“Duhet të ndërmjetësojë dhe të mbështesë këta fëmijë që nga shkollimi e deri tek

punësimi. Kjo mund të bëhet duke siguruar bursa studimi dhe duke ndjekur fëmijët

deri në punësimin e tyre.” (Kujdestare, 1, 30 vjeçe)

“Shteti të japi ndihmë dhe suport për këta fëmijë dhe kur këta të mbushin moshën për

tu larguar nga institucionet. Tu sigurojë një punë apo mundësitë për të studjuar që

ata të vazhdojnë të jetojnë si gjithë fëmijët e tjerë”. (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“Duhen sa më shumë njësi për mbrojtjen e fëmijëve dhe kthimi i fëmijëve në familjet

biologjike ose “kasa familje” (Specialiste Edukatore, 3, 36 vjeçe)

“Të mbyllen këto lloje instiucionesh ku fëmijët rriten në grup dhe të kthehen në

shtëpi të vogla familje apo siç quhet ndyshe “Casa Familje” me grupmosha të

caktuara fëmijës, në mënyrë që integrimi i tyre të jetë më i lehtë dhe më i

suksesshëm.” (Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

138

“Statusi duhet me ndyshu, ka shumë mangësi, sipas standarteve, kursin profesionin,

punën, banesën duhet me ia ofru dhe me kriju pastaj jetën e vet.” (Kujdestar, 7, 47

vjeç)

“Krijimi i shtëpive të familjeve prej 18 vjeç ose shpia me qera, si kredi e zbutur ose

qera minimale, tu jepet puna e të tjerat ti bëjnë vetë.” (Infermiere, 8, 60 vjeçe)

“Të bëhen banesa sociale por gjithmonë nëse ky edhe të kujdeset që të fitojë një

punë, nqs ato refuzojnë psh deri në 3 herë të mos jepet ndihma sociale, që të mos

mësohet gjithmonë duke qënë parazit, nuk duhet gjithçka shteti shteti.” (Specialiste


“ Mendoj se ndarja e grupmoshave në institucione të rishikohet dhe familjet të nxiten

për të mbajtur pranë fëmijët e tyre.” (Edukatore, 2, 35 vjeçe)

“Familjet e fëmijëve të ndihmohen më shumë nga ana e financiare. Shuma që shteti i

shpenzon për fëmijët në këto instiucioe të jepen në këto familje dhe fëmijët të jenë

pranë familjeve të tyre, vëllezërve dhe motrave. Kështu këta fëmijë rriten me dashuri

në familje.” (Punonjëse Sociale, 5, 30 vjeçe)

“Sipas statusit nga 0-25 vjeç shteti të mbron pas ksaj moshe stë mbron, përfiton

strehimin, ilaçet nëse je i rregjistrum tek mjeku i familjes, por se përfitojnë, qysh në

85 e deri më sot vetëm unë kam marë shpi, Në Shkodër do të bëhet një konvikt për tre

kategori: beqar, me familje, me fëmijë, na ka ndodh që i është ofru puna disa

pranojnë e disa spranojnë, i është bë mbështetje financiare me kurse falas por

srezultojnë në punë, ne kemi çu 5-6 vajza që kanë mbaru pë rrobaqepsi dhe kanë

punu vetëm një ditë e më pas kanë hik duke thënë ishte e lodhshme.” (Kujdestar, 7,

47 vjeç)

“Gjynaj për ato që kanë status e spërfitojnë, shteti duhet me u lidh me kto bizneset

private me bo një politikë më vete, që ti fusin në punë.” (Infermiere, 8, 60 vjeçe)

Disertacion


Orneda Gega

139

2. Analiza e intervistave të realizuara me jetimët të cilët jetojnë në konvikte

Jetimë të cilët jetojnë nëpër konviktet e shkollave të mesme ndajnë ekperienca të

vështira, ata vuajnë diskriminim dhe disavantazhe të shumta. Kjo lidhet duke filluar

që më strehën ku ata jetojnë pas daljes nga institucioni, nga një institucion i cili

kishte rregulla, kishte kujdes, ofrohej ushqim, veshje etj. Jetimët janë të detyruar që

të përballen me të gjitha vështirësitë e jetës vetëm dhe pa mbështetjen e askujt. Ata

jetojnë në kushte të mjerueshme por pavarësisht kushteve duke mos gjetur zgjidhje

tjetër ata janë të detyruar që të jetojnë aty, janë mësuar dhe duan apo nuk duan, janë

përshtatur.

Ajo çka vihej re ishte se të dy gjinitë në përgjithësi krijonin dy modele:

Femrat ishin të pamartuara apo të divocuara dhe nga bashkjetesat që kishin pasur

kishin lindur fëmijë, duke përsëritur në këtë mënyrë historinë, fëmijë jetim sërisht

nga vetë jetimët. Por situata rëndohej akoma më shumë për vetë mjedisin ku ata

jetonin, brënda një dhome konvikti jetonin disa persona të moshave të ndryshme, me

probleme shëndetësore, bashkë me ta jetonin dhe të vegjëlit e tyre.

Meshkujt martoheshin me femra të cilat kishin familje pra nuk ishin jetime dhe

krijonin familje me to, në ato kushte të mjerueshme rriteshin dhe fëmijët e tyre.

Për të dy palët, qoftë për femrat qoftë për meshkujt, ajo çka ishte e përbashkët ishte

se jetimëve jo vetëm që u mungojnë kushtet minimale të jetesës por situata rëndohej

më shumë me lindjen e fëmijëve dhe rrjedhimisht sigurimi i një banese dhe pune

ktheheshin në nevoja imediate që duheshin plotësuar.

Njëra prej tyre tregonte me pak fjalë historinë e saj, duke theksuar fakti që jeta ishte

treguar e ashpër me të duke bërë që sot ajo mos të kishte primare kujdesin për veten

por për vajzën e saj të vogël:

“Jam jetime biolgjike, kam kenë më përpara në vit të parë deri në vit të katërt ktu, në

2005 u martova në Korçë, kam 6 vjet e gjysëm që jam kthy se jam divorcu, kam nejt

Disertacion


Orneda Gega

140

te vllai dy vjet, kam vajzën e vogël që është në shkollë, jetoj vetëm për atë” (Grua, 3,

37 vjeçe)

Shumë prej tyre kanë nivel të ulët arsimor dhe mbeten të papunë për një periudhë të

gjatë kohe, pjesa me e madhe janë të pa strehë dhe në risk për tu përfshirë në

aktivitete kriminale apo për të qenë objekt i keqbërësve dhe trafikantëve ndërkohë që

një përqindje jo e vogël manifeston probleme emocionale të sjelljes dhe të shëndetit

mendor.

3.1. Nevojat e paplotësuara të jetimëve që jetojnë në konviktet e

shkollave të mesme renditur në shkallë rëndësie nga vetë ata.

Për këtë target-grup ekziston një ligj i veçantë “Statusi i Jetimit” në të cilin janë

përcaktuar jo vetëm kriteret që duhet të përmbushen që dikush ta përfitojë statusin

por gjithashtu në nene të veçanta dhe të drejtat që i takojnë këtij target-grupi në rastin

kur e gëzojnë këtë status, të drejtat kanë të bëjnë me arsimim, strehim, punësim etj.

Kështu njëri prej politikbërësve tregon se:

“Ne kemi kaluar si Shoqatë me miratim të Paralamentit Shqiptar një ligj për jetimët

siç është “Statusi i Jetimit” Pas përpjekjeve të mëdha në vitin 1996 Parlamenti

miratoi Statusin e Jetimit. Ky status me 22 (njëzet e dy) ligjet që ka mbron të drejtat e

jetimëve dhe ndihmon në zbatimin e ligjit. Edhe ne si shoqatë me këtë ligj

konsolidojmë lidhjet shtet-jetim. Detyra jonë për të mbrojtur të drejtat e jetimëve

është të zbatohet ligji. Në statusin e jetimit përfshihen jetimët që:1. I kanë vdekur të

dy prindërit,2. I ka vdekur një prind dhe prindit tjetër i hiqet e drejta për mbrojtje me

vendim gjykate. 3. Fëmjët e lindur jashtë martsesePër momentin dëgjohet por nuk

zbatohet, prandaj gjendja e jetimëve që kanë dalë nga institucionet eshtë tërësisht e

keqe.” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Disertacion


Orneda Gega

141

Statusin e jetimit e përfitonin ose e kanë pasur përfituar 70 % e të intervistuarve,

ndërsa 30% nuk e përfitonin40. Kur u pyetën jetimët se sa informacion kishin mbi të

drejtat që duhet të përfitonin nga ky ligj të gjithë u shprehën se i njohin të drejtat por

njohin dhe realitetin që deri sa kishin moshën e përfitimit nuk kanë përfituar asgjë.

“Po, po, duhet të përfitoj strehim, punë, gjërat që janë më kryesoret, kemi jetu në

shpi me qera 2 vjet më hoqën nga puna dhe erdhëm prap këtu” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“E mora sa për ta mar por thon je bo i zoti i vedit tani” (Burrë, 2, 47 vjeç)

“Po si nuk e di, statusi thotë vetë që: autobuzi është falas, shteti duhet të na

përgjigjet një me një, edhe pse kemi mush moshën, kur bashkia i nxjerr vetë ligjet me

dorën e vet duhet të përgjigjet, i bëra letrat e strehimit por asgjë, me ndihmë

ekonomike41 se përfitojmë duhet të kemi punë që ta përfitojmë” (Grua, 5, 28 vjeçe)

“Janë të gjitha, autobuzi falsa, unë se nxjerr ndonjëherë kartonin e statusit se më

vjen turp, duhet me na ndihmu përderisa jemi jetim” (Grua, 6, 27 vjeçe)

“Duhet ti përfitojmë të gjitha e di, flitet për shëndetin falas por jo ne paguajmë lekë,

strehimi të gjitha, nuk realizohen, kemi vetëm ndihmën ekonomike asgjë tjetër, herë

me bukë e herë pa bukë shyqyr që më ndihmon kisha” (Grua, 10, 53 vjeçe)

Emigrimet masive, dhuna në familje dhe vdekjet e prindërve në mosha të reja e kanë

rritur numrin e jetimëve në Shqipëri, veçanërisht të jetimëve social. E përmëndim

këtë fakt për të theksuar që sot numri i jetimëve të cilët janë nëpër institucione,

ndryshe nga më parë, është më i madh për kategorinë e jetimëve social sesa ato

biologjikë.

40 Shënim themi që kanë pasur përfituar ose e përfitojnë sepse sipas nenit 2 “Statusi i Jetimit” thuhet

se “Personat që plotësojnë kriteret e përcaktuara në nenin 1, përfitojnë nga ky status edhe pasi kanë

kaluar moshën 25 vjeç, nëse nuk janë trajtuar nga shteti me strehim dhe janë në kushte të veshtira

jetese” 41 Sipas një publikimi në faqen e internetit http://top-channel.tv/lajme/artikull, marrë më 17.10.2015

thuhet se asistenca sociale që garantohet nga shteti mbulon vetëm 5 % të nevojave minimale të jetës.

http://top-channel.tv/lajme/artikull

Disertacion


Orneda Gega

142

“Në këto institucione vetëm 10 % janë fëmijë biologjik jetim pjesa tjetër janë jetim

social, të cilët shteti po bën një politikë që i mban për arsye ekonomike dhe me

kalimin e kohës i kthen në familjet biologjike.” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Por pavarësisht faktorëve apo kategorive të jetimëve në shoqërinë tonë nevojat e

paplotësuara të jetimëve renditen si më poshtë:

55%

18%

18%

9%

Nevojat e jetimeve, renditur ne shkalle rendesie

STREHIMI

PUNESIMI

ARSIMI

SHENDETESIA

Grafiku nr. 1. Nevojat e paplotësuara të jetimëve të intervistuar të renditur prej tyre

sipas shkallës së rëndësisë.

3.1.1. Strehimi42 është nevoja më e rëndësishme për jetimët (60% e konsiderojnë të

tillë). Pas daljes nga institucionet jo të gjithë kthehen në familje apo birësohen, një

pjesë prej tyre janë të detyruar që të strehohen nëpër konviketet e shkollave të

mesme. Duke qënë se në ato konvikte nuk plotësoheshin as kushtet minimale

42 Shëmin: Jo më kot konsiderohet dhe si nevoja më imediate jetësore për tu plotësuar nga jetimët

strehimi, faktet e fundit tregojnë se sipas të dhënave të publikuar më date 23.08.2016rezultoi se

policia bashkiake sot në mëngjes ka nxjerrë jashtë nga konvikti i Teknologjikes në kryeqytet, jetimët

dhe familjet e tyre që banojnë prej kohësh aty.

Më shumë se 30 jetimë me familjet dhe fëmijë të vegjël, jetojnë prej 15 vitesh në këtë konvikt dhe

pavarësisht se shpesh u është premtuar se do të gjendet një zgjidhje për sistemimin e tyre, ata

përfunduan në rrugë. Ata kanë shoqëruar për në polici edhe një prej jetimëve,

http://www.sot.com.al/politike/policia-liron-konviktet-e-shkoll%C3%ABs-teknologjike-nxjerr-

n%C3%AB-rrug%C3%AB-dhjet%C3%ABra-jetim%C3%AB, marrë më 23.08.2016

http://www.sot.com.al/politike/policia-liron-konviktet-e-shkoll%C3%ABs-teknologjike-nxjerr-n%C3%AB-rrug%C3%AB-dhjet%C3%ABra-jetim%C3%AB


Disertacion


Orneda Gega

143

përmëndim këtu mungesën e higjenës, mungesën e tualeteve, me lagështirë,

qëndrimin në një dhomë të vetme disa persona. Në atë dhomë jetonin familje ose

persona që nuk kishin lidhje me njëri-tjetrin por le të themi fati i kishte bashkuar.

Personat që jetonin aty ishin të moshave të ndryshme, nga fëmijët deri tek të

moshuarit, ku këta të fundit duke qënë se ishin të sëmurë rrezikonin pikërisht fëmijët

që të prekeshin nga sëmundjet.

Pikërisht nisur nga më sipër jetimët shprehen si më poshtë:

“Gjëja e parë që do doja të kisha një shpi, një të ardhme për kalamanin dhe aty nuk

rritet fëmija, nuk janë kushtet, të kisha një punë të mirë jam në moshë madhore, se

thotë shteti, këmbë e dorë i ke , duhet të bëjmë diçka të mos rrimë si të ngrirë”

(Grua, 6, 27 vjeçe)

“Skam shpi, edhe fëmia s’të don sot, thot kur s’ke qen i zoti me më qit prej ktu”

(Burrë, 2, 47 vjeç)

Por çfarë do të quanim një Strehë të Përshtatshme?! Sipas një studimi të fundit mbi

efekivitetinn e legjislacionit shqiptar për strehimin dhe mbrojtjen e sigurisë së

banesës nga dëbimet me forcë “E drejta e strehimit dhe siguria e strehës” thuhet se:

“Strehimi i përshtatshëm kërkon që streha të jetë e banueshme, duke i siguruar

banorëve hapësirë të përshtatshme dhe t’i mbrojë ata nga i ftohti, lagështira,

nxehtësia, shiu, era apo kërcënimet e tjera ndaj shëndetit, rreziqet strukturore dhe

agjentët transmetues të sëmundjeve. Po ashtu, duhet të garantohet edhe siguria fizike

e banorëve. Komiteti i inkurajon Shtetet palë që të aplikojnë në mënyrë të

kuptueshme Parimet e Shëndetit për Strehimin, të përgatitura nga OBSH-ja, e cila e

sheh strehimin si një faktor mjedisor që në më të shumtën e herëve lidhet me kushtet

që favorizojnë sëmundjet në analizat epidemiologjike; p.sh. strehimi dhe kushtet e

jetesës jo të përshtatshme dhe të mangëta janë të lidhura rregullisht me nivelet e

larta të vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë”( Civil Rights Defenderes, 2015: 12)

Nga të dhënat e studimit rezultoi se jetimët qëndrojnë aty për një periudhë të gjatë

kohe mbi 20 vite sepse sipas atyre nuk kanë pasur mundësinë për të gjetur strehë

tjetër për të jetuar.

Disertacion


Orneda Gega

144

“Problemi më i madh është pas daljes nga institucioni pas moshës 18 vjeç sepse deri

tani që flasim asnjë nga pikat që ka statusi nuk zbatohet: strehimi, punësimi,

shkollimi. Psh: neni 12 pas moshës 18 vjeç shteti duhet ti strehojë, në fakt 360 jetim

sot banojnë në disa konvikte nga 6-7 veta, pa kushte, ndihmë sociale të moshave 18-

45 vjeç.” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Nëse do të flasim për të përditshmen e tyre mund të themi që është për të ardhur keq

që kjo kategori jetimësh në moshë të re, në moshë pune, kanë një të përditshme pa

asnjë lloj aktiviteti, pa produktivitet, pa të ardhura.

Pjesa më e madhe duke njohur aq sa njohin të drejtat e tyre, “harrojnë” dhe

detyrimet që kanë qoftë si individ apo në rastin tjetër si prind. Ata e shohin shtetin si

të vetmin përgjegjës për gjëndjen e tyre dhe përpjekjet nga vetë ata janë minimale.

Në momentin që pyeten se: Cilat janë apo cilat do të jenë përpjekjet tuaja që të dilni

nga situata në të cilën ndodheni që të keni një të përditshjme ndryshe?, ato

përgjigjen: të kenë një motiv për t’u zgjuar, ata sërisht kthejnë sytë nga shteti duke

numëruar rastet që janë drejtuar në bashki e nuk kanë gjetur zgjidhje. Zgjidhja sipas

tyre është që të vazhdojnë që të trokasin sërisht e sërisht derisa shteti të përmbushi

detyrimet e tij.

“Kam mbi 20 vjet këtu, rri ça të bëj, bëj punët ...” (Grua, 10, 53 vjeçe)

“12 vjet, çohem në mëngjes laj shplaj e çoj në kopësht, rri në shpi, të shkosh në

bashki ta mbyllin derën ato ta marin numrin e ta hudhin” (Grua, 6, 27 vjeçe)

“9 vite, pi cigare, kafe, hashash” (Burrë, 7, 25 vjeç)

“Qysh në shkollë të mesme. Merem me fëmijët i çoj e imar nga shkolla, si kam mirë

prej mjedisit” (Burrë, 1, 43 vjeç)

Edhe pse kushtet në të cilat ata jetojnë janë shumë të mjerueshme, nuk plotësohen

nevojat minimale, me lagështirë, pa tualet etj. të gjitha këto bëjnë që nga njëra anë

jetimët të ndjehen keq por dashur pa dashur nga ana tjetër ata janë detyruar të

“mësohen” me këto kushte.

Disertacion


Orneda Gega

145

“S’ndjesh mirë është e shtetit, duan me na çu tek një godinë tjetër kovikti” (Burrë, 4,

30 vjeç)

“Keq, lagshtirë nuk jetohet në konvikt, bashkëjetoja me dikë po u ndava me të, kam

vëllain që më ndihmon, kam një djalë 5 vjeç” (Grua, 6, 27 vjeçe)

“Në banesën që jetojmë, jetojmë vetëm me një dhomë, jam vet i tretë, bashkia don me

na heqë, do dilni thon se jeni në mjedisin e konviktit, jam me 30 mijë lekë asistecë”


“Ne u mësuam tani me ato kushte, s’kemi ku të shkojmë, kam 20 vjet” (Burrë, 10, 53

vjeç)

“Kemi vajzë dhe djalë, vajza 12 vjeçe djali 10 vjeç, a jetohet në këto kushte?”


Madje ata i friksohen dhe rastit më të keq nëse shteti i nxjerr nga aty, ata ndjehen të

frikësuar nëse mund ti largojnë nga aty ku jetojnë. Duan apo nuk duan ai është i

vetmi vënd ku ata mund të qëndrojnë, ku të paktën e kanë një çati mbi kokë, vënd ku

siç thonë dhe vetë ata nuk duhet të paguajnë të paktën drita, ujë apo qera.

“Qysh kur kam le e deri tash jam rrit me kto kushte, ti thuj ishalla sna qesin jashte,

ku po na çojnë, me qenë me punë shteti, skam nevojë për kërken, se me punë kam

punu roje gjatë verës vjen dimri...” (Burrë, 2, 47 vjeç)

“Kam 12 vjet që jetoj, të shikosh kushtet, banjo gjithë lagështirë, ka një gjë të mirë që

spaguajmë qera, ujë e drita” (Grua, 6, 27 vjeçe)

“Ndoshta verës na nxjerrin prej ktu por ne skena ku shkojmë, me marë shpi me qera

sja dalim”(Grua, 3, 37 vjeçe)

3.1.1.1. Përpjekjet për të përfituar një strehë

E drejta për strehim sanksionohet si një e Drejtë Themelore e Njeriut në Konventën

Evropiane të të drejtave të njeriut saktësisht në nenin 2 , 1. Kushdo që ndodhet në

mënyrë të ligjshme në territorin e një Shteti ka të drejtë, brenda këtij territori, të

Disertacion


Orneda Gega

146

lëvizë lirisht në të dhe të zgjedhë lirisht vendbanimin e tij.” (Konventa Evropiane e

të Drejtave të Njeriut Neni 2:16)

Pikërisht për këtë të drejtë bien dakort dhe njëri prej politikbërësve duke e

konsideruar si parakusht për të arritur integrimin në shoqëri.

“... problematike, serioze dhe të vështira për tu zgjidhur janë ato që përbëjnë

parakusht i integrimit të tyre social (strehimi, punësimi)” (Burrë, 2, SH.S.SH)

Por ajo çka vihet re në përgjithësi tek shoqëria shqiptare është se ekziston koncepti

që të drejtën për strehim e konsiderojnë të barabartë me të drejtën për të zotëruar një

shtëpi, pra për të pasur një pronë. Por kjo e fundit nuk është e vetmja formë strehimi

egzistojnë dhe forma të tjera të tilla si strehim me qira apo strehimin social por në

këtë rast le të themi se elementi “pronësi” nuk ekziston dhe rrjedhimisht forma të

tilla strehimi nuk konsiderohen të kënaqshme.

E rëndësishme është që të përmbushen disa kushte për një mjedis që të na sigurojë

shëndet, rehati, ushqim etj. Me fjalë të tjera në një studim një shtëpi e përshtatshëm

është atëherë kur:

Një shtëpi e përshtatshme duhet të përmbajë mjedise të caktuara për shëndetin,

sigurinë, rehatinë dhe ushqimin. Të gjithë personat përfitues të së drejtës së strehimit

të përshtatshëm, duhet të kenë akses të përshtatshëm në burime natyrore dhe të

zakonshme, ujë të pijshëm të sigurt, energji për gatim, ngrohje dhe ndriçim,

instalime hidrosanitare dhe ato të larjes, mjete për ruajtjen e ushqimit, heqjen e

mbeturinave, sistemin e drenazhimit dhe shërbimet emergjente; (Civil Rights

Defenderes, 2015:11)

Zgjidhjen e problemit të strehimit e ka për kompetencë dhe detyrë pushtetin vendor,

bashkia si, në raste të tjera dhe Enti Kombëtar i Banesave dhe Ministria e Zhvillimit

Urban dhe Turizmit në bashkëpunim me pushtetin vendor. Një nga kategoritë që

duhet të përfitojë janë dhe personat me statusin e jetimit, që nga çasti i daljes nga

qëndrat e përkujdesjes shoqërore e deri në moshën 30 vjeç;

Disertacion


Orneda Gega

147

Më poshtë janë paraqitur gjetjet në lidhje me nivelin e informacionit që kanë jetimët

për përfitimin e një banese qoftë me kredi afatgjatë nga shteti, banesave sociale, me

qira dhe cilat kanë përpjekjet e tyre për të përfituar.

Jetimët janë aq shumë pesimistë aq sa një pjesë prej tyre as nuk marin mundimin që

të dorëzojnë dokumentat e nevojshme për aplikim, duke i konsideruar bërjen e

dokumentave si shpenzime të kota. Nga ana tjetër edhe sikur të përfitojnë banesa të

tilla sipas atyre ata nuk do mund dot të shlyejnë detyrimin që i takon. Kështu me fjalë

të tjera për to ka vetëm dy zgjidhje ose shteti t’u japë banesë të tyren, pa kredi, pa

qira ose më mirë të qëndrojnë atje ku janë.

Ja si shprehen disa nga të intervistuarit:

“Jo jo, pa punë po, me prish ato lek kot me bo letrat” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“Kam bo lutje me avokatin e popullit, i kam bo letrat 100 herë, nusen e kam

invalide” (Burrë, 2, 47 vjeç)

“Po, tash bohet fjalë me na dhanë shpi, por tshofim” (Burrë, 4, 30 vjeç)

“Jo me ça ta mar, pa punë, me asistencë, ato të përcjellin” (Grua, 5, 28 vjeçe)

Në nenin 17 të “Statusit të Jetimit” thuhet se:

Strehimi i personave që përfitojnë nga ky status bëhet me përparësi dhe me kredi

afatgjata nga shteti, sipas kritereve të përcaktuara në ligjin nr. 8030, datë 15.11.1995

“Për kontributin e shtetit për familjet e pastreha”

Pavarësisht nenit të mësipërm jetimë shprehen se jo vetëm që shteti nuk i ofron

përparësi nga kategoritë e tjera ashtu siç dhe përcaktohej më lart madje sipas tyre

edhe do të mund ti ofrohej një gjë e tillë duke qënë se janë të papunë nuk do të mund

t’ia dilnin dot që të paguanin detyrimet, qoftë qiranë, dritat apo kredinë;

Disertacion


Orneda Gega

148

“Nuk e përfitojmë, ne na thanë që spërfitojmë as banesat sociale se keni 30 mijë

lekëshin, le më me mar kredi” (Grua, 10, 53 vjeçe)

“Jo gjë që nuk bëhet, pa siguracione nuk ja del dot, do të paguash drita ujë, ne sja

dalim dot me 30 mijë lekë të qelbur jetojmë” (Grua, 6, 27 vjeçe)

Pjesa më e madhe e të intervistuarve nuk e shikojnë marjen e një kredie si zgjidhjen e

strehimit, më shumë do të shikonin si zgjidhje marjen e një shpie me qera se sa një

kredi afatgjatë, kjo ndodh sepse ndoshta i trëmben së ardhmes të pasigurt në cilën ata

jetojnë. Rritur gjithmonë me kushte minimale të jetesës, me një banesë ndaj të cilës

nuk i detyrohen asgjë, pa siguri për sa i përket çështjes së punësimit të gjitha këto

bëjnë që ato të shprehen në këtë mënyrë:

“Vetëm me marë shpi me qera se kredi jo, bashkia na ka ndor” (Grua, 3, 37 vjeçe)

“Jo moj vështirë, kur je në punë edhe je i sigurum, po kur sje i sigurum është e

vështirë me tdhan banka lek” (Burrë, 4, 30 vjeç)

“Normal, po ja që ne se fitojmë, aplikuam por na thanë që spërfitoni, nëse dalim me

qera 4 vjet e paguan qeveria pastaj duhet ta paguajmë vetë po ku do gjejmë punë ne”


3.1.1.2. Zgjidhja e problemit të strehimit sipas këndvështrimit të jetimëve

Jetimët lidhur me këtë çështje janë shumë pesimistë duke menduar se ky problem

nuk zgjidhet asnjëherë. Ky mendim u vjen për arsye të ndryshme: ndoshta duke parë

të tjerët si vetja të cilët po e mbyllin jetën aty, ndoshta nga fakti që i kanë humbur

shpresat nga shteti që mund ti ndihmojë, ndoshta duke menduar se në moshën që janë

është shumë e vështirë t’ia nisësh nga zero pa ndihmën e askujt. Por duhet parë dhe

ana tjetër e medaljes këta jetim jo vetëm për arsyet e lartpërmendura por për shumë

arsye të tjera dashur pa dashur janë kthyer në pasiv, janë dembelosur le të themi, dhe

vetëm presin. Nisur dhe nga ajo çka përmëndëm më lart nga e përdithshmja e tyre aq

monotone dhe pa insitavë për të ndryshuar të tashmen dhe për të pasur një të ardhme

Disertacion


Orneda Gega

149

më të mirë jo vetëm për veten por dhe për fëmijët e tyre, duket qartë se ky target –

grup edhe pse në moshë pune nuk tentojnë të dalin nga situata ku janë.

Normalisht këtë gjë nuk e prisnim për zonjën 53 vjeçare e cila ashtu siç tregonte ajo

vuante nga epilepsia, por dhe më të rinjtë kishin tendencën të bënin fajtor dhe

përgjegjës shtetin për situatën në të cilën ata ndodheshin. Për më tepër zgjidhjen e

kërkonin po nga shteti duke e rënduar situatën me fëmijët e vegjël të cilët kishin

lindur jashtë martese, sepse sipas atyre shteti të paktën duhet të mendojë për të

vegjëlit e tyre.

Sigurisht që nuk është aq e lehtë që tía dalësh mbanë e vetme, por nëse asnjëra prej

palëve qoftë shteti qoftë vetë jetimët nuk përpiqen që kjo situatë të ndryshojë,

sigurisht që gjëndja e tyre gjithmonë e më tepër do të përkeqësohet.

Le të shkohim saktësisht se si ata shprehen për zgjidhjen e problemit të strehimit:

“Problemi jonë ska për tu zgjidhur asnjëherë, ne na sorollasin si top futbolli, mjer ne

që jemi jetim, sna ka qesh ndonjëherë buza” (Grua, 10, 53 vjeçe)

“Ska rrugëzgjidhje për ne, kam 12 vjet në mos sot në mos nesër, kanë shoqet e mia

nga 40 vjet aty janë prap, nuk i hap njeri dyert për jetimin.” (Grua, 5, 28 vjeçe)

“Jo ishalla na lejon shteti që t’na japë shpia sociale, të paktën kredi të butë, kur

skena punu në ktë moshë sna mer kush në punë dojn djemt e ri” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“Ishalla sna ekin prej ktu tash 30 vjet po na thonë po ju ekim po ju ekim” (Burrë, 2,

47 vjeç)

“Vetë, vshtirë me zgjidh, me ik ndokun me azil, kena ken 20 vet jemi 5, janë sistemu

nëpër shpia me qera, disa janë martu, disa kanë ik jasht shtetit” (Burrë, 4, 30 vjeç)

“O do jetoj me qera ose do tja vjedh dikujt si ma vodhën mua jetën, vërtetë më

brasktisi mami por shteti duhet të më ndihmojë” (Burrë, 7, 25 vjeç)

Disertacion


Orneda Gega

150

Për fat të keq jetimët në rastet kur i pyet se çfarë ata vetë do të bëjnë për ndryshimin

e gjëndjes në të cilën ndodhen asnjëherë le të themi nuk shohin përpara gjithmonë

kthejnë kokën pas për të treguar atë çfarë kanë bërë, duke iu drejtuar shtetit, duke e

parë këtë formë si të vetmen mundësi ndyshimi. Kështu ata shprehen se:

“I kam bo dokumentat 100 herë për shpi, i kam bo letër avokatit të popullit 100 herë”


´´Me thënë të drejtën na kanë humbur shpresat, me lekët e shtetit vetëm bukë thatë

hajmë, shyqyr që më ndihmon kisha, jam invalide, të jetë për qeverinë na mori

lumi.´´ (Grua, 10, 53 vjeçe)

Janë të pakët ata të cilët e mendojnë të ardhmen ndryshe, qëndrimi në konvikt për to

është i përkohshëm. Ata përpiqen që fëmijët e tyre të kenë një të ardhme më të mirë,

duke mos qëndruar në të ato kushte të mjerueshme si dhe nga ana tjetër duke u

përpjekuar që ti sigurohet arsimimi dhe një strehë me kushte normale.

“4 vjet kam këtu, vajzën e kam Casa Familje tek italianët Samuel, e lashë aty

vajzën, paguaj 60 mijë lek në muaj, shkoj në punë, e shoh vajzën mbasditeve do vij

koha që do ta mar nga andej” (Grua, 3, 37 vjeçe)

Nëse do ta shprehim në përqindje dhe po në shkallë rëndësie do të shohim se

Punësimin jetimët e konsiderojnë si më poshtë:

3.1.2. Punësimi i jetimëve që jetojnë në konviktet e shkollave të mesme (20% prej

tyre e konsideronin si nevojë parësore)

Dihet që papunësia e të rinjve në vëndin tonë, sipas të dhënave të publikuara në

faqen zyrtare të INSTAT, arrin në 21.9 % të papunë, pjesë e të cilëve janë dhe të

rinjtë jetim. Por gjithashtu dihet dhe se sa e nevojshme është punësimi veçanërisht

për këtë targ-grup të cilëve nuk i ofrohen asnjë lloj tjetër mbështetje dhe duan apo jo

janë të detyruar që ta përballojnë vetë jetën, duke pasur një punë, një rrogë, do të

kenë mundësi më të shumta në jetë, të paktën nuk do të kenë një listë të gjatë

Disertacion


Orneda Gega

151

borxhesh nëpër dyqane, apo do të arrijnë të blejnë ilaçe në rast të ndonjë sëmundjeje.

U përmëndën shumë pak nevoja që mund të plotësohen por sa e sa të tjera janë për tu

plotësuar për një individ që të jetojë normalisht.

Lidhur me faktin nëse janë të punësuar apo jo shprehur në përqindje rezultati ishte se

janë të papunë 80% e jetimëve të intervistuar dhe janë të punësuar vetëm 20 % prej

tyre.

Periudha që jetimët ishin të papunë varionte, kishte nga ata që nuk kishin punuar

asnjëherë në jetën e tyre, kishte nga ata të cilët kishin punuar më parë por që prej

vitesh (10-12 vite apo më tepër) nuk punonin më si të siguruar, detyroheshin që të

punonin ndonjëherë në të zezë “sa për të mbajtur frymën gjallë” siç shpreheshin ata.

“Kam pas punu në Vlorë, tani smë lë vëllai, jam dhe me një veshkë dhe që aty...dhe

këtë fëmijë që kam shyqyr që e kam, kur skemi një të ardhme sduhet ta kishim nisur,

se çfaj ka kalamani” (Grua, 6, 27 vjeçe)

“Skam punuar ndonjëherë kam vjedhur dhe kam bërë burg rreth 3 (tre) vite e

gjysëm” (Burrë, 7, 25 vjeç)

“10-12 vjet pa punë, punoj me ditë vetëm për të mbajtur frymën gjallë punë stabël

jo” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“Kam vite, skam punu ndonjëherë, kam qenë në shkollë të mesme tek Karl Gega, për

rrobaqepsi 5 vjet, pastaj ngela shtatzanë, e pastaj shtatzanë prap, pastaj unë sjam e

aftë për punë se më kap nervi shiatik bllokohem e nuk eci dot.” (Grua, 5, 28 vjeçe)

Sipas nenit 12 të Statusit Jetim thuhet se:

“Punësimi i jetimëve bëhet me përparësi nga zyrat e punës dhe përkujdesjes sociale.”

Por pavarësisht se çfarë përcaktohet asnjë nga jetimët nuk është punësuar nga zyrat e

punës pavarësisht se janë drejtuar herë pas here atje, rezultati ishte që punën ata e

kanë gjetur vetë ose i ka ndihmuar dikush.

Disertacion


Orneda Gega

152

“Jam interesuar tek zyra e punës por me shoqni e gjeta punën, punoj në fabrikë të

brëndshmesh” (Grua, 3, 37 vjeçe)

“Jo e kam gjet vetë, ke zyrat e punës kanë shku tanë, e skanë gjet gjë, e vështirë me

gjet gjë sot po spate krahët e tuja” (Burrë, 4, 30 vjeç)

Nga analiza e të dhënave rezultoi se punësimi konsiderohet si nevoja kryesore e

paplotësuar (20 % prej jetimëve)

“Puna që sna ofrohet, shkon kot nëpër zyra, në zyrat e punës në bashki, na thonë lini

numrat e telefonit por kot, Strehimi kush është ai që se don strehimin, është kryesorja

për ne është jeta, fëmijët i kam me statusin e jetimit duhet të më përgjigjet bashkia”


3.1.3.2. Përpjekjet e jetimëve për sigurimin e një pune

Në vitin 2014 Ministria e Mirëqënies Sociale ka marë një vendim për të ofruar kurse

profesionale falas për të gjithë të papunët si dhe për disa kategori të veçanta ku ndër

të tjerë përfshihen dhe jetimët. Kurset ofroheshin nga Drejtoritë Rajonale të

Formimit Publik Profesional për një periudhë kohore rreth 3 tre muaj në zanate të

tilla si parukierë, berberë, kuzhinierë, elektricistë, hidraulikë, rrobaqepës, tornitorë,

saldatorë, elektroaut, axhustatorë.

Duke qënë se jetimët janë një nga kategoritë që përfitonin nga fitimi i një zanati si

dhe nga ana tjetër duke marrë në konsideratë faktin që pjesa më e madhe prej tyre

nuk ishin në marrëdhënie pune, u pyetën nëse kishin marrë pjesë në kurse të tilla?

Nga përgjigjet e dhëna rezultoi se asnjë nga jetimët nuk kishte marrë pjesë në këto

lloj kursesh. Në këtë situatë nuk kishte kuptim të vazhdonim me pyetjen tjetër që pas

zhvillimit të kursit kishin gjetur një punë ose jo.

Disertacion


Orneda Gega

153

Sigurimi i një pune sipas jetimëve arrihet ose duke iu drejtuar zyrave të punës, ose ka

dhe nga ata që mendojnë ekstremin tjetër që do të vazhdojnë duke vjedhur apo

grabitur.

“Do përpiqem do shkojmë prap në zyrat e punës e të shohim” (Grua, 5, 28 vjeçe)

“Një grabitje, një vjedhje” (Burrë, 7, 25 vjeç)

3.1.3. Arsimimi (10 % prej tyre mendojnë se arsimimi nuk është në nivelet e duhura

dhe rrjedhimisht mbetet si nevoja kryesore e paplotësuar)

“Shkollën, janë shumë por por të kisha bërë shkollën do të isha bërë dikushi, do

punoja dhe do të martohesha” (Burrë, 7, 25 vjeç)

3.1.3.1. Niveli arsimor

Arsimi në vëndin tonë shërben si nga mekanizmat më të rëndësishëm të zhvillimit të

shoqërisë në tërësi, të ekonomisë, të politikës dhe të vendit. Sigurisht që sa më shumë

njerëz të arsimuar të kemi, aq më i lartë do jetë niveli i tyre kulturor dhe edukativ.

Kjo sjell një shoqëri të emancipuar dhe më pranë zgjidhjeve optimale të problemeve

të saj.

Dihet që arsimi është i lidhur ngushtë me zhvillimin ekonomik të një vëndi në tërësi,

sigurisht po aq i rëndësishëm është dhe në aspektin e mirëqënies së individit dhe

nivelit të tij të jetesës. Normalisht rritja e nivelit të dijes sjell prodhimin e produkteve

të dijes.

Pjesa më e madhe e jetimëve që jetonin në konviktet e shkollave të mesme 90%

kishin përfunduar arsimin e mesëm, ndërsa 10% kishin përfunduar vetëm arsimin 8-

vjeçar, ndërsa arsimin e lartë 0%.

Disertacion


Orneda Gega

154

Sipas nenit 7 të Statusit të Jetimit thuhet që:

“Për jetimët që mbarojnë shkollën e mesme ose të lartë dhe që jetojnë në konvikte,

shpenzimet e ushqimit përballohen nga zyrat e ndihmës dhe të përkujdesit shoqëror

në bashki e komuna, deri në zënien e tyre me punë”.

Të gjithë jetimët u përgjigjën se shpenzimet e ushqimit përballoheshin nga vetë ata

dhe jo nga zyrat e ndihmës dhe përkujdesit shoqëror në bashki e komuna edhe pse

80% prej tyre deklaronin se ishin të papunë.

“Jo jo kanë dhënë sa kam qenë në shkollë, po sa dola nga shkolla ..........” (Burrë, 1,

43 vjeç)

“Jo jo kam punu që 19 vjeç në të zezë” (Burrë, 2, 47 vjeç)

“Jo jo kurrë ka njerëz që mbeten pa kafshat, shtrinjë dorën, nuk të shikon kush sot,

shkuhen kot” (Burrë, 4, 30 vjeç)

Sipas këndvështrimit të tyre personat kyç pohojnë se:

“Shkollimi për momentin është i pari. Një pjesë e madhe e ndërpresin shkollimin në

ciklin 9 vjeçar ose të mesëm. Shqetësim është problemi i strehimit të jetimëve

biologjikë të cilët pas largimit nga institucioni mbeten përgjithësisht pa strehë. Po

ashtu duhet më shumë vëmëndje pë të vendosur këtë kategori të fëmijëve në prioritet

e shërbimit social. Po kështu problem është edhe punësimi me prioritet i tyre për të

siguruar të ardhurat e nevojshme.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

Sipas njërit prej politikbërësve është pushteti lokal ai i cili jo vetëm që i identifikon

rastet për fëmijët jetim të cilët i ndërpresin studimet por dhe duhet të ndërhyjnë

bazuar dhe tek të drejtat që i lejon dhe ligji për Statusin e Jetimit.

Disertacion


Orneda Gega

155

“Është e rëndësishme të theksohet që barrën kryesore për të trajtuar rastet e të

rinjve jetim që përfundojnë shkollën i takon pushtetit lokal në kuadër të

decentralizimit dhe reformës së re, që do të thotë që këto njësi komuna-bashki, rastet

në komunitet, në të cilin ata ushtrojnë juridiksionin e tyre, kanë mundësinë për ti

identifikuar dhe klasifikuar nevojat e rrjedhimisht të ndërhyjnë” (Burrë, 4, I. K. I.

SH))

3.1.4. Shëndeti (10 % prej tyre, nisur dhe nga gjëndja e tyre shëndetësore, rendisnin

si nevojë më imediate për tu përmbushur)

“Shëndetësia, kam vite që vuaj me shëndetin, vuaj nga sëmundja e epilespsisë, në

dhomë jemi vet i katërti, njëra ka lindur fëmijë dhe e le në një qëndër se ska ku e le,

tjetra e ka aty” (Grua, 10, 53 vjeçe)


“Shërbimi shëndetësor, shërbimi dentar dhe medikamentet për jetimët, të cilët

nuk janë në marrëdhënie pune, sigurohen falas nga shteti.”

Jetimët të cilët jetonin në konviktet e shkollave të mesme, nisur dhe nga kushtet në

të cilat jetonin, pohonin se ishin të detyruar që të blinin ilaçe me lekët e tyre dhe jo

falas.

“Jo, liaçet që mar i mar gjithmonë me lek, nuk zbatohet asnjë lloj ligji” (Grua, 10,

53 vjeçe)

“Jooo jo tana me lek ...” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“Vetë vetë me lek, kush falas të gjitha me lek”(Grua, 3, 37 vjeçe)

“Jo jo me lek e me borxhe” (Burrë, 4, 30 vjeç)

Disertacion


Orneda Gega

156

Femrat të cilat kishin lindur fëmijë, duke krijuar kështu dhe një brez tjetër jetimësh

që duhet të përfitonin nga aktet nënligjore që parashikon Statusi i Jetimit,

shpreheshin që shteti absolutisht që nuk u ofronte medikamente falas.

Kështu njëra prej tyre shprehet se:

“Unë spo them për mua që jam në moshë, por për fëmijët e mi që dhe ato janë me

statusin e jetimit, ata duhet ti marin ilaçet falas ne i blemë ilaçet, unë spunoj dot kjo

me erdhi nga lindja” (Grua, 6, 27 vjeçe)

3.1.4.1. Nevoja të tjera (transporti, aktivitete kulturore etj.)

Nevoja të tjera të paplotësuara për jetimët edhe pse të fundit për sa i përket rëndësisë

janë transporti urban dhe ndërqytetas dhe aktivitet kulturore. Le të shohim se çfarë

përmban statusi për këto nevoja dhe sa pëmbushen ato.

Kështu sipas nenit 10 të Statusit të Jetimit thuhet që:

“Udhëtimi me mjetet e transportit shtetëror a privat qytetas, si dhe ndërqytetas i

jetimëve, që s’janë në marrëdhënie pune bëhet falas.”

Absolutisht që të gjithë jetimët u shprehën se asnjëherë nuk kishte ndodhur që duke

nxjerrë statusin e jetimit të përfitonin falas ushëtimin me mjetet e transportit shtetëror

e jo më privat, apo ndërqytetas.

Duke e ditur këtë fakt ata nuk e nxirrnin fare dokumentin që vërtetonte Statusin.

“Nuk pin ujë sot” (Burrë, 8, 26 vjeç,)

“Edhe me e pas statusin të kërkojnë 30 lekëshin, na thon ça po na duhet ne ça jeni

ju” (Burrë, 4, 30 vjeç)

Njëra prej tyre e cila përfitonte Statusin e Invaliditetit shprehej se:

Disertacion


Orneda Gega

157

“Kam statusin e invalidit me atë po por atë te jetimit ....” (Grua, 10, 53 vjeçe)


Për jetimët e vendosur në institucionet e përkujdesit shoqëror sigurohet hyrja në

shfaqje, spektakle, veprimtari sportive etj., me 50 për qind të vleftes së biletës.

Sigurisht për jetimët ky nen duket luks nisur nga kushtet në të cilat ata jetonin, jo më

kot njëri prej të intervistuarve shprehej se:

“Nuk e kam provuar s’më intereson” (Burrë, 7, 25 vjeç)

Kjo e drejtë as që pretendohej as nga vetë ata që të zbatoj kjo për vetë rëndësinë që

këto lloj aktivitetesh zinin në të përditshmen e tyre.

“Jo jo skemi përfitu fare” (Burrë, 4, 30 vjeç)

1.4.2. Ndihma që u kanë ofruar jetimëve punonjësit që punonin në

institucione në mënyrë që t’ju mësonin aftësitë e duhura jetësore, duke i

pregatitur në një farë mënyre dhe për jetën në të ardhmen.

Njëra nga intervistuarat, e cila nisur nga mosha që kishte i kishte përjetuar të dy

periudhat para dhe pas viteve ’90, bënte krahasimin e periudhave dhe shprehej me

nostalgji për sistemin e mëparshëm:

“Më përpara ishte ndryshe, na ndihmonin, shkonim nëpër kampe, na trajtonin si

gjithë të tjerët, sa ndryshoi sistemi se çante kokën më njeri për ne” (Grua, 10, 53

vjeçe)

Ndërsa brezi më i ri shprehin më pak nostalgjik duke shtuar se janë të detyruar që

çdo gjë në jetë ta përballojnë vetë sepse askush pas dyerve të atyre institucioneve nuk

i ofron ndihmë e mbështetje.

Disertacion


Orneda Gega

158

“Asnjëherë, mbaro shkollën e mesme të çojnë në konvikt, nuk interesohen më pastaj”


“Për Zotin vetë moj vetë” (Grua, 3, 37 vjeçe)

Për të krahasuar brezat si dhe për të krahasuar të tashmen me të ardhmen jetimëve që

jetonin në konvikte i është bërë e njëjta pyetje por tashmë jo çfarë imagjinojnë por

parë nga ajo çka mendonin a përputhet imagjinata tyre me realitetin ku jetonin sot

dhe për këtë jetimët përgjigjeshin me pesimizën që e ardhmja e tyre asnjëherë nuk

pritej kjo që ishin të detyruar të jetonin sot.

“Skanë lidhje, kam imagjinu shumë...” (Burrë, 4, 30 vjeç)

“Jo, do doja të jetoja si të gjithë të tjerët, e dija që do të jetoja në konvikt, por jo

kshu” (Grua, 5, 28 vjeçe)

Dikush kujton çfarë ka pasur imagjinuar:

“Jo kjo nuk është ajo që imagjinoja, shpi punë, të kishim fëmijë, shteti thotë dil e

puno, nga një anë ka të drejtë, por në kohën e e Enver Hoxhës shteti të gjente shpi e

punë jo kshu si na lejnë kto ne” (Grua, 6, 27 vjeçe)

Le të shikojmë se si e shikon njëri nga personat kyç problemin e ndihmës

ekonomike, nisur nga ndryshimi i raportit të kategorisë së fëmijëve jetim biologjik

me ato me probleme sociale:

“Ky raport ka ndryshuar në krahasim me perjudhën që lamë pas. Nëse në atë kohë

80% e fëmijëve ishin fëmijë jetim biologjik 20 % ishin fëmijë me probleme sociale.

Nërsa nga numri total i 31 mijë fëmijëve jetimkonstatojmë që vetëm 1600 marin

shërbime përmes përkujdesjes në qëndrat rezidenciale pjesa tjetër janë të ekspozuar

nga mungesa dhe mbështetja sociale që duhet të kenë përmes institucioneve

shtetërore të cilat duhet të asistojnë me ndihmë ekonomike. Këtu shteti është i

pafuqishëm edhe pse janë bërë shumë përpjekje për të implementuar strategjinë e

mbështetjes në komunitet të këtyre fëmijëve, rezultatet janë pesimiste.”(Burrë. 4,

I.K.I.J.SH)

Disertacion


Orneda Gega

159

Pyetja e fundit që i drejtohej jetimëve ishte:

Nëse ju do të kishit mundësi, çfarë do të kishit ndryshuar për veten dhe të gjithë

jetimët, në mënyrë që të integroheshit në shoqëri si gjithë të tjerët?

Secili prej tyre shprehte një dëshirë pothuajse të përbashkët: që të gjithë jetimët të

kishin një jetesë normale si të gjithë të tjerët.

“Po të kisha gjë në dorë do të bëja që të gjithë të kishin një të ardhme normale”


“Dëshira më e madhe për strehim e për ikta fmi se po rriten si nana e baba, që të

jenë si shoqet e shokët, me tregue i vjen zor se ku jetojnë” (Burrë, 1, 43 vjeç)

“Tanë i kisha nimu si kisha lanë me vujt si unë normal, kam një vlla ai spunon, e

nimoj unë nganjëherë, cigarja e myti, ka kenë në burg, me gjana tkqija” (Burrë, 4,

30 vjeç)

“Të jetoshim si gjithë të tjerët” (Grua, 5, 28 vjeçe)

“Do i ndihmoja, nqs do kisha mundësi madje do i birësoja fëmijë të tillë që të mos

mbeteshin në rrugë si unë” (Burrë, 7, 25 vjeç)

3.2. Përvoja e pesonave kyç me target-grupin e jetimëve në Shqipëri. Më

konkretisht roli i tyre në fushën e shërbimeve për jetimët.

Shoqëria shqipëtare u përball me ndyshime të mëdha gjatë perjudhës së ndërrimit të

sistemit, perjudhë e cila dashur pa dashur goditi, dhe ata të cilët e ndjenë më shumë

këtë goditje ishin grupet më vulnerable dhe më të pafuqishëm. Nisur nga eksperjenca

personale por dhe nga dëshira e madhe për të ndihmuar këtë target grup një nga

themeluesit e Institutit Kombëtar të Jetimëve në Shqipëri, shprehet pikërisht për këtë

rrugëtim:

Disertacion


Orneda Gega

160

“Duke pasur një eksperjencë personale, duke e njohur më mirë këtë target-grup unë

bashkë me të tjerë, themeluam Shoqatën e parë të jetimëve për mbrojtjen e fëmijëve

jetim, duke marë shkas që me ndryshimin e sistemit të parët që u goditën nga këto

ndryshime ishin pikërisht fëmijët jetim. Për këtë arsye ne ndërmorëm inisiativën për

të ngritur këtë organizatë jo qeveritare që do të luante një rol komplementar për të

mbrojtur të drejtat e jetimëve në bashkëpunim me institucionet shtetërore. Sigurisht

që pritshmëritë e këtyre institucioneve në kushtet që vëndi po përballej me

problematika, rezultatet nuk ishin ato që duheshin. Institucionet ishin apatike dhe

mosverpruese në mbrojtje të këtij grup-targeti për shkak të situatave që dihen, kështu

konfliktet politike sociale bëjnë që institucioni mos të kthenin shikimin në mënyrë

serioze për ti ardhur në ndihmë. Në këto rrethana duke mos qënë optimist në vitin

2002 krijuam një tjetër strukturë që do të ishte më efikase “Instituti Kombëtar i

Integrimit Shqiptar. Sigurisht që kjo kërkonte angazhim serioz, kapacitet stafi dhe

ekip multidisiplinar të cilat do të menaxhonin në mënyrë optimale të gjitha objektivat

që kanë të bëjnë me politikat integruese të jetimëve në vëndin tonë. Në kuptimin

institucional ky institucion merret me politika të mirëfillta që kanë të bëjnë me

kuadrin ligjor dhe përmirësimin e legjislacionit që t’iu vimë në ndihmë jetimëve,

meren me strategji që kanë të bëjnë me nxitjen e partnerëve social shtetëror dhe

privat, për të zbatuar programe dhe projekte reale të integrimit të jetimëve në vëndin

tonë. Vëmëndja e veçantë është përqëndruar në mundësitë e arsimimit të këtyre

fëmijëve si një mundësi për ti siguruar një të ardhme dhe garanci në tregun e punës.

Strategjia e këtij institucioni nuk është thjeshtë ndihma momentale, por objektivi ka

të bëjnë piksynime afatagjata që japin një garanci dhe stabilitet të ardhmes së këtyre

fëmijëve, të cilët pasi diplomohen janë gati të futen në tregun e punës”.

Shoqata Kombëtare e Jetimëve të Shqipërisë u krijua nga një grup vullnetarësh të

cilët ishin rritur vetë jetimë në institucionet shtetërore dhe u miratua nga Ministria e

Arsimit me Vendim Nr. 17, Datë 25.11.1991. Shoqata Kombëtare e Jetimëve të

Shqipërisë ka për mision: Mbrotjen e të drejtave të Jetimëve të Shqipërisë kudo që

Disertacion


Orneda Gega

161

janë dhe integrimi i tyre në jetë. Punon me një program pune të qartë në fushën:

juridike, humanitare, ekonomike, arsimore , sportive etj. Për sa më sipër le të shohim

se si shprehet një nga personat kyç:

“Roli i krijimit të Shoqatës së jetimëve, së pari është krijuar në ’91, qëllimi është

mbrojtja e të drejtave të jetimëve dhe integrimi, punojmë në fushën juridike, sociale,

shëndetësore dhe realizon aktivitete të ndryshme. Detyrat e realizuara gjatë këtyre

viteve, në ‘91 Kryetar në qytetin e Durrësit të shoqatës Kombëtare të jetimeve, në ’93

Zv/SH.K.J. Shqipëri me detyrë konsolidimin e shoqatave të rretheve, prej viti 2000 e

deri tani President i Shoqatës Kombëtare të jeimëve në Shqipëri për një muaj

President Nderi.” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Shërbimi Social Shtetëror ashtu siç dhe përcaktohet në Statusin e tij neni nr. 1, është

një institucion shtetëror, me qendër në Tiranë, në vartësi të Ministrit të Punës dhe të

Çështjeve Sociale. Ai lindi nëpërmjet një vendimi të Këshillit të Ministrave nr.52,

08.01.1996 “Për krijimin dhe funksionimin e Këshillit të Përgjithshëm të Ndihmës

dhe Shërbimeve Sociale, si dhe të Administratës së Përgjithshme të Ndihmës dhe

Shërbimeve Sociale”.

Pikërisht në këtë institucion ka punuar me një eksperjencë më shumë se sa 20 vjeçare

dhe një nga politikbërësit i cili tregon për përvojën e tij si më poshtë:

“Në afërsisht 20 vite kam qënë në pozicione si Drejtor i Institucioneve të Shërbimit

Social për fëmijët jetim, jam angazhuar në proçese të tilla të rëndësishme si

konsolodimi i strukturave të shërbimit për fëmijët, decentralizimi dhe

deinstitucionalizimi i tyre si dhe hartimi i standarteve kombëtare të shërbimit në

institucione rezidenciale e ditore për fëmijët jetim.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

3.3.Niveli i sensibilizimit sipas politikbërësve të strukturave përkatëse që marrin

pjesë në integrimin jetimëve në shoqëri.

Shoqëria shqiptare si pasojë e tranzicionit ka qënë e detyruar që të përballet me

probleme të ndryshme sociale të cilat nuk kanë qënë vetëm të njohura siç është

integrimi i jetimëve. Sigurisht që faktorët që çojnë në krijimin e këtij target-grupi

Disertacion


Orneda Gega

162

kanë ndryshuar po ajo që dihet është që fenomeni vazhdon të ndodhi. Por jo vetëm

kaq por kjo shoqëri është përballur dhe me fenomene të reja të cilat si pasojë e

sistemit të asaj kohe nuk kanë pas egzistuar duke krijuar target grupe vulnerabël të

natyrave të ndryshme të tillë si: fëmijët e rrugës, të rinjtë e varuar nga lëndët

narkotike, vajzat që detyrohen të prostituojnë etj. Që të minimizohen të gjithë këto

probleme sociale dhe të kemi një shoqëri sa më të shëndetshme pritet nga

institucionet shtetërore apo private një angazhim akoma më serioz. Nëpërmjet kësaj

të fundit mund të arrihet që tu sigurohen jetimëve strehim dhe punësim dhe jo të

presim gjithmonë vetëm nga fondacionet apo të huajt që të ndihmohet ky target-grup.

“Jo sa duhet sidomos problemi mbetet angazhimi serioz i strukturave sociale të

pushtetit vendor për ti siguruar atyre strehim dhe punësim.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

“Akoma, fondacionet dhe të huajt më shumë se sa bizneset nuk janë ndërgjegjësuar

aq sa duhet” (Burrë, 1, SH.K.J.)

Në mënyrë që të përmbushet qëllimi i politikave të shërbimeve shoqërore të

adresuara në mbrojtjen e grupeve në nevojë i cili ka të bëjë me krijim e një sistemi

adekuat të shërbimeve sociale, me standarte bashkohore për rehabilitimin dhe

riintegrimin e tyre në jetën normale sipas politikbërësve duhet nisur nga forcimi i

decentralizimit si proçesi i cili mbart apo delegon kompetenca të caktuara nga niveli

qëndror në atë lokal, gjithashtu është e nevojshme që të zgjerohet rrjeti i shërbimeve

komunitare përfshirë këtu rolin edukativ të familjeve, shkollave apo institucioneve

fetare, të forcohet roli i OJF-ve dhe mbi të gjitha të zbatohet ligji.

“Forcimi i decantralizimit, zgjerimi i rrjetit të shërbimeve komunitare, forcimi i rolit

të OJF-ve, rigjallërimi i rolit edukativ të familjeve, shkollave dhe institucioneve

fetare.” (Burrë, 2, SH.S.SH)

Disertacion


Orneda Gega

163

“Duhet të zbatohet ligji, ne kemi çuar një Draft, duke qënë se Statuti është miratuar

në 1996, që është punuar nga ne dhe me vendim presim nga parlamenti por prap

mbetet zbatimi i tyre” (Burrë, 1, SH.K.J.)

“Strukturat janë të sensibilizuara dhe e njohin shumë mirë problemin por nuk janë

veprues dhe ndërveprues janë apatike, janë burokratikedhe në rastin më të mirë do

ta konsideronim se janë një pjesë edhe të paaftë, në rastin më të keq kemi të bëjmë

me verpime dhe mosveprime të qëllimshme për interesa okulte që e kanë viktimizuar

dhe e viktimizojnë këtë kategori.” (Burrë, 4, I.K.I.J.SH)

Disertacion


Orneda Gega

164

v. KAPITULLI IV

DISKUTIMI I GJETJEVE DHE PËRFUNDIMEVE

Ky studim nxorri në pah se proçesi i integrimit të jetimëve në shoqërinë shqiptare,

konsiderohet një problem social, i cili ndikon ndjeshëm në jetën e këtyre individëve.

Mospërmbushja e nevojave jetike pengon adaptimin e këtyre anëtarëve të shoqërisë

në momentin që përballen me jetën jashtë dyerve të institucioneve si dhe më pas në

integrimin e tyre në shoqëri. Gjithashtu vlen të theksohet dhe fakti se shteti shqiptar

ka bërë progres në hartimin e një kornize ligjore të plotë, por mbetet akoma shumë

punë në lidhje me zbatimin e këtyre ligjeve, e cila kjo e fundit do të ishte një element

i rëndësishëm i cili do të ndihmonte pikërisht në integrimin e jetimëve.

Duke dashur ti përgjigjemi pyetjeve kërkimore si dhe përmbushur objektivat e

studimit do ti rendisim gjetjet e këtij studimi si më poshtë:

1. Perceptimet, ndjenjat dhe pritshmëritë që kanë jetimët para daljes nga

institucioni.

Nisur nga përkufizimi i dhënë nga sociologu amerikan, Erving Goffman “një

institucion i përgjithshëm është një vend i punës dhe banimit ku një numër i madh i

njerëzve të vendosur në mënyrë të ngjashme, të shkëputur nga komunitetit për një

kohë të konsiderueshme, çon në një jetë të mbyllur, duke u administruar zyrtarisht”

vetkuptohet që ky vënd i mbyllur mbart anët e tij negative në kuadër të zhvillimit të

këtyre fëmijëve, anë të cilat janë përmëndur në kapitullin e parë “Rishikimi i

Literaturës”

Fatmirësisht, të dhënat e marra nga statistikat zyrtare të INSTAT dhe SHSSH

tregojnë se numri i fëmijëve jetim biologjik, që dalin nga institucionet, po ulet

gjithnjë e më tepër falë birësimëve kombëtare dhe rikthimit të fëmijëve në familjet e

tyre.

Megjithatë, për fëmijët e intervistuar të cilët vazhdojnë të jetojnë në institucionet

rezidenciale gjetjet e studimit treguan se, sipas këndvështrimit tim, fëmijë jetim

Disertacion


Orneda Gega

165

jetonin në kushte normale dhe u plotësoheshin nevojat kryesore jetësore ata aty

ushqehen, vishen, arsimohen, socializohen etj. Përsa i përket perceptimeve,

ndjenjave për të tashmen në përgjithësi, ata pohonin se ishin të kënaqur me kushtet

në të cilat jetonin, me punonjësit e institucionit (madje veçonin ndonjë më shumë se

të tjerët), me bashkëmoshatarët e tyre. Jo pak prej tyre pohonin se kërkonin të

qëndronin akoma aty edhe pas mbushjes së moshës 18 vjeç. Në lidhje me

pritshmëritë për të ardhmen, ata imagjinonin mbi të gjitha një banesë me kushte

normale, të arrinin të arsimoheshin në nivelin e dëshiruar, të ushtronin një zanat në

mënyrë që t’u krijohej një mjedis i përshtatshëm për ta si anëtarë të kësaj shoqërie.

2. Aftësitë socializuese që u janë mësuar fëmijëve jetim, pozicionet familjare në

institucione, rolet prindërore dhe përdorimi i këtyre të fundit për të udhëhequr

proçeset socializuese.

Sipas Bronfenbrenner “zhvillimi i fëmijëve nuk arrihet në përgjithësi në laboratore,

por në shtëpi, në familjen e fëmijës, në shkollë me shokët e klasës dhe mësuesit; në

sheshin e lojërave me fqinjët dhe bashkëmoshatarët”

Për të kuptuar se cilat janë aftësitë socializuese që u mësohen fëmijëve më parë duhet

të theksojmë mungesën e familjes për këta fëmijë si një nga elementët më të

rëndësishëm që ndikon ndjeshëm në zhvillimin e fëmijës.

Sipas autorëve të ndryshëm (Bronfenbrenner, 1997; Cicchetti dhe Toth, 2000; Lerner

dhe Steinberg, 2004) gjithashtu nuk duhen anashkaluar dhe katër dimensionet të cilat

ndikojnë në zhvillimin e fëmijëve të tillë si faktorët personal (p.sh temperamenti i

fëmijës, por edhe i prindit), proceset (p.sh format e ndërveprimit familjar),

kontekstet (p.sh familja, shkolla apo komuniteti) dhe koha (p.sh ndryshimet që

ndodhin gjatë kohës mbi fëmijën apo mjedisin).

Nisur nga ajo çka u përmënd në kapitullin e parë të rishikimit të Literaturës sipas

teorisë ekologjike fëmija qëndron në qëndër të disa shtresave të cilat ndërveprojnë

me njëra – tjetrën dhe ndikojnë në zhvillimin e fëmijës në krijimin e individualitetit

të tij. Kështu mjedisi vështrohet si një seri shtresash të ndërlidhura, me ato më afër

Disertacion


Orneda Gega

166

fëmijës që kanë ndikim më direkt dhe ato më të largëtat që ushtrojnë frymë indirekte

mbi fëmijën. Në qëndër të modelit ekologjik është fëmija. Më pranë fëmijës është

mikrosistemi, i cili për shumicën e fëmijëve, përfshin familjen, shkollën, kishën,

sheshin e lojërave dhe kështu me radhë, së bashku me lidhjet që fëmija krijon në këto

mjedise. Nisur nga shtresa e parë ajo e Mikrosistemit i cili i referohet marrëdhënieve

më të afërta që krijon personi, familja është pikërisht vëndi ku realizohen në mënyrë

të menjëhershme këto mardhënie. Në rastin e fëmijëve pa kujdes prindëror “familja”

është e përbërë nga punonjësit të cilët kujdesen për ta dhe motrat e vëllezërit nga

bashkëmoshatarët të cilët janë si ata. Nisur nga kjo “familje” në këtë rast mund të

funksionojë si një kontekst efektiv dhe pozitiv të zhvillimit të këtyre fëmijëve sikurse

dhe mund të luajë një rol destruktiv të këtij zhvillimi.

Një tjetër gjetje e rëndësishme e këtij studimi ishte dhe mungesa e roleve prindërore

apo e pozicioneve familjare të cilat do të mundësonin pikërisht prezencën e familjes

së munguar duke plotësuar disi në këtë formë familjen e munguar.

Shërbime të tilla ku egzistojnë pozicionet familjare kanë për qëllim të krijojnë një

mjedis sa më të afërt me familjen biologjike, dhe t'u japin fëmijëve mbështetje për

një periudhë kohore relativisht të gjatë. Por pozicione të tilla nuk egzistojnë në

institucionet tona, vetë punonjësit që punojnë në institucionet e përkujdesit e

konfirmuan këtë gjë. Kjo lidhet jo vetëm nga politikat që zbatojnë këto institucione

por dhe nga numri i konsiderueshëm i fëmijëve, pozicione të tilla siç është nëna e

cila shërben si figurë qëndrore dhe kujdesi afatgjatë për këta fëmijë, realizohen nëpër

Shtëpi Familje ku numri i këtyre fëmijëve është më i vogël.

Pikërisht integrimi në shoqëri është pjesë e socializimit të këtyre fëmijëve në

institucione, aty ku u mësohen normat, vlerat, kultura.

Nisur nga përkufizimi i dhënë prej Anderson socializimi është proçes përmes të cilit

njerëzit mësojnë pritshmëritë e shoqërisë, përvetësojnë kulturën e tyre, zakonet,

ligjet, praktikat, dhe mjetet e shprehjes si dhe mësojmë sjelljet me të cilat shoqëria

jeton (Andersen, 2009:74) Pikërisht këtë proçes këta fëmijë e përvetësojnë në kushtet

Disertacion


Orneda Gega

167

Institucionale. Bazuar në gjetjet e studimit rezultoi se një pjesë e punonjësve, nuk

ishin të njohur me rëndësinë e këtij proçesi për këta fëmijë, gjetje e cila u përforcua

dhe nga personat kyç, të cilët këtë të fundit e konsiderojnë si një nga problemet e

shërbimeve që ofrohen aktualisht në institucionet e përkujdesjes.

Le ti marim me radhë aftësitë socializuese që fëmijëve u mësohen në këto

institucione:

Aftësitë sociale, sipas gjetjeve të studimit nga intervistat e realizuara me të 2 (dy)

kategoritë (fëmijët pa kujdes prindëror dhe punonjësit) rezultoi se fëmijët kishin

ndërtuar mardhëniet me punonjësit dhe me bashkëmoshatarët, tregonin respekt për

punonjësit, në raste konfliktuale me shokët apo shoqet arrinin t’i zgjidhinin konfliktet

nga vetë ata apo në raste të tjera nga punonjësit. Atyre u mësoheshin aftësi për të

jetuar në mënyrë të pavarur, përfshirë këtu higjienën personale, gatimin, menaxhimin

e konfliktit, marëdhëniet e shëndetshme, menaxhimit të parave etj.

Në familje një fëmijë mund ti arrijë këto aftësi sociale duke mësuar mënyrat

themelore dhe sjelljen e duhur, duke ndërvepruar me anëtarët e familjes, në rastin e

fëmijëve pa kujdes prindëror këto aftësi sociale mësohen nga punonjësit dhe

nëpërmjet miqësisë që zhvillojnë me të tjerët, përfshirë këtu angazhimin në biseda

apo nëpërmjet luajtjes së roleve për një sërë situatash të cilat ai ose ajo mund ti hasi

në jetë.

Parë nga këndvështrimi i punonjësve ajo çfarë bie në sy është që punonjësit bien

dakort për rëndësinë që ka ky proçes për këta fëmijë dhe se sa i rëndësishëm është

roli i tyre në aspektin edukues për ti mësuar aftësi komunikuese, bashkëvepruese.

Disa prej tyre theksojnë faktin që këta fëmijë i shikojnë punonjësit si model që duhen

ndjekur.

Aftësitë morale, Nisur nga përkufizimi se “morali ka të bëjë me sistemin e rregullave

që rregullojnë ndërveprimet sociale dhe marrëdhëniet shoqërore të individëve

brenda shoqërive” studimi gjeti se në institucionet rezidenciale egziston një

rregullore e cila përfshin të drejtat dhe detyrimet e fëmijëve dhe që pritet të

Disertacion


Orneda Gega

168

zbatohet nga të gjithë individët që jetojnë dhe punojnë aty. Duke u njohur me këtë

rregullore dhe duke e respektuar atë, fëmijët pregatiten për një ndërveprim efikas në

të ardhmen me botën e të rriturve. Gjetjet e studimit gjithashtu treguan se punonjësit

e institucioneve e shikojnë shumë të rëndësishme rregulloren, ata jo vetëm që i’ua

lexojnë fëmijëve të drejtat dhe detyrimet që i takojnë por dhe të afërmëve të tyre.

Për sa i përket zbatimit të kësaj rregulloreje gjetjet treguan se jo të gjithë fëmijët e

zbatojnë atë, e shprehur në përqindje siç dhe u shprehën vetë ata niveli i zbatimit

varionte nga 60 % e lart, gjë e cila tregon se duhet akoma më shumë angazhim nga

ana e të dyja palëve në mënyrë që zbatueshmëria sot të ndihmojë në zhvillimin e

këtyre fëmijëve dhe të shërbejë si një element i rëndësishëm në integrimin e tyre

nesër.

Aftësitë njohëse

Normalisht funksionimi njohës apo intelektual është ndikuar nga mjedisi, sfondi

familjar dhe statusi socio-ekonomik si dhe luan një rol të rëndësishëm më pas në

përballimin e jetës në komunitet. Të gjithë fëmijët që jetonin në institucionet

rezidenciale ndiqnin arsimin e detyrueshëm dhe atë të mesëm nëpër shkollat publike

gjithashtu ata përfshiheshin dhe në aktivitete argëtuese dhe shlodhëse mbasditeve

apo fundjavave. Gjetjet treguan se punonjësit i mësojnë aftësitë njohëse jo vetëm

duke i pregatitur për çdo ditë në mësime për të nesërmen por dhe zhvilluar aktivitete

të cilat shtojnë njohuritë e tyre nëpërmjet eksperimenteve të ndryshme

Aftësitë emocionale

Gjetjet e studimit treguan se punonjësit e institucioneve në raste konfliktesh

mundohen që ta qetësojnë situatën duke dëgjuar problemin që kanë, duke u munduar

që ta zgjidhin konfliktin dhe në fund duke i kërkuar falje njëri-tjetrit, gjithashtu ata

specifikonin punonjësit në profesione të tilla si, Psikologen dhe Punonjësen Sociale,

profesione të cilat ndihmojnë në menaxhimin e konflikteve midis fëmijëve.

Disertacion


Orneda Gega

169

Gjithashtu gjetjet treguan se kishte dhe nga ata që e kërkonin ndihmën nga njëri-

tjetri: te shokët, apo kishte dhe të tjerë të cilët zgjidhjen e konfliktit e mernin përsipër

vetëm.

Pra, si përfundim sikurse u shqyrtua edhe në kapitullin e I-rë, sipas teorisë së sistemit

ekologjik ne duhet të marrim në konsideratë sesi karakteristikat unike të fëmijës

bashkëveprojnë me mjedisin rrethues të tij. Fëmija posedon një numër

karakteristikash vetjake, më të rëndësishme nga të cilat janë ato që Brofenbrenner i

përshkruan nxitëse për zhvillimin – që do të thotë janë të afta për të ndikuar njerëzit e

tjerë në mënyrë të tillë që janë të rëndësishme për fëmijën. Sipas kësaj teorie mjedisi

është i përbërë nga katër shtresa të sistemeve të cilat ndërveprojnë në mënyra

komplekse dhe mund edhe të ndikojnë dhe të jenë prekur nga zhvillimi e personit. Në

kushtet e fëmijëve jetimë mungesa elemetit më të rëndësishëm e vështirëson proçesin

e socializimit por nuk e bën të pamundur, një bashkëpunim midis punonjësve dhe

fëmijëve si dhe nëpërmjet politikave socializuese dhe integruese ky process do të

bëhej i mundur.

3. Përjetimet, ndjenjat dhe mënyrat e sjelljes në momentin kur përballen me

realitetin pas daljes nga institucioni (sfidat, vështirësitë, pengesat, dështimet,

sukseset etj.)

Sikurse u shqyrtua edhe në kapitullin I-rë, sipas Boundless kur jetimët janë të

'diplomuar' dhe lënë institucionet, shumë prej jetimëve për një kohë të gjatë e kishin

të vështirë të mbanin veten e tyre sepse ata nuk kishin rrjetet e familjes dhe

komuniteti mbi të cilat mbështeten e kanë të pamjaftueshme përballimin me sfidat e

'botës reale'. Të njëjtën gjetje e përforcon dhe studimi duke analizuar të gjitha

nevojat apo vështirësitë që përballeshin jetimët sapo linin institucionin.

Kështu, gjetjet tregojnë se jetimët, përsa i përket nevojave të paplotësuara, renditur

në shkallë rëndësie, vendosin strehimin si më të rëndësishmin. Kjo për vetë kushtet e

mjerueshme në të cilat ata ndodheshin, pa kushte higjenike, pa tualet dhe me shumë

pjestarë në një dhomë. Nevoja e dytë për nga rëndësia sipas pohimit të jetimëve është

Disertacion


Orneda Gega

170

punësimi, për vetë faktin se pjesa më e madhe prej tyre ishin të papunë, ku nga këto

një pjesë nuk kishin punuar asnjëherë, një pjesë kishin shumë vite që nuk punonin

ose punonin në të zezë. Një tjetër gjetje me interes ishte se, edhe pse shkolla e

mesme që ata kishin mbaruar i kishte dhënë një zanat, askush prej tyre nuk e

ushtronte zanatin. Niveli i tyre arsimor në përgjithësi ishte i mesëm, përveç një pjese

të vogël të cilët kishin mbaruar shkollën 9-vjeçare. Pjesa më e madhe nuk e

konsideronte si një nevojë shumë të rëndësishme arsimin, duke mos pasur shpresa

që, nëpërmjet një niveli më të lartë arsimor do të mund të kishin një nivel jetese më

të mirë.

Në këtë studim u analizua dhe ligji më i rëndësishëm për jetimët ai i “Statusit të

Jetimit” në të cilin janë përcaktuar kushtet që duhet të plotësohen që të përfitohet ky

status si dhe nga ana tjetër janë përcaktuar detyrimet që duhet të përmbushi shteti për

këtë kategori.

Sikurse u shqyrtua edhe në kapitullin e I-rë, sipas Parsons integrimi shoqëror paraqet

një imperativ funksional të sistemit, që ka si qëllim të garantojë koherencën dhe

solidaritetin e brendshëm, që realizohet nëpërmjet brendësimit të normave nga ana e

individëve nëpërmjet procesit të socializimit. Më pas, është detyrë e sistemit juridik

të kontrollojë nëse respektohen ose jo rregullat dhe të sanksionojë sjelljet devijante

për të garantuar kohezionin dhe qëndrueshmërinë e një shoqërie të caktuar (Shih:

Berti, F.; Valzania, A., 2010:20). Nga gjetjet e studimit rezultoi se jetimëve u

brëndësoheshin normat nëpërmjet proçesit të socializimit apo shoqërizimit dhe ishin

të njohur me të drejtat që i takonin atyre nga Statusi i Jetimit, përfshirë këtu dhe ata

të cilët nuk e përfitonin. Përgjatë intervistave u mor informacion edhe në lidhje me

nivelin e njohurive që kishin të intervistuarit në lidhje me këtë ligj.

Por panvarësisht sa më sipër, është detyrë e sistemit juridik të kontrollojë nëse

respektohet ose jo ligji në fjalë. Kështu gjetjet e studimit treguan se, edhe pse në

Status përcaktohet se strehimi i personave që përfitojnë nga ky status bëhet me

përparësi dhe me kredi afatgjata nga shteti asnjë prej jetimëve nuk kishte përfituar

strehë, të gjithë jetonin nëpër konviktet e shkollave të mesme që prej kohës kur ata

kishin përfunduar arsimin e mesëm. Kishte nga ata të cilët kishin rreth 35 vite që

Disertacion


Orneda Gega

171

jetonin aty, kishte dhe nga ata të cilët kishin humbur jetën në atë konvikt, sipas

pohimeve të bëra nga bisedat e lira me të intervistuarit.

Ashtu siç përcaktohet dhe në Konventën e të Drejtave të Njeriut streha duhet të jetë

një ambjent i cili ofron mbi të gjitha siguri, rehati, shëndet etj, dhe jo detyrimisht të

jetë “pronë”. Edhe pse ky i fundit nuk është forma e vetme e strehimit, egzistojnë dhe

forma të tjera si strehimi me qira apo strehimi social por studimi. Në fakt këtë të

drejtë e kërkojnë në përgjithësi të gjithë shiptarët sepse të drejtën për strehim e

kosiderojnë të përmbushur vetëm nëse kanë një shtëpi të tyren. E gjithë kjo parantezë

paraqitet sepse e njëjta gjë dukej qartë që pritej dhe nga ky target-grup, ata prisnin të

siguronin një banesë të tyren dhe alternativat e tjera të strehimit nuk i mernin në

konsiderat duke nxjerrë gjithmonë si pretekst pamundësinë për ta paguar qiranë apo

kredinë sociale.

Gjetje tjetër e studimit kishte të bënte me dy kategoritë që ishin krijuar në këto

konvikte: nga njëra anë kishte jetim (burra) që bashkjetonin ose ishin martuar me gra

të cilat nuk kishin të njëjtin status si dhe nga ana tjetër kishte jetime (gra) të cilat

ishin bashkjetuar dhe lindur fëmijë jashtë martese. Pikërisht kategoria e fundit, e

fajsonin akoma më shumë shtetin edhe për faktin që sipas tyre në këto raste ai ishte

dyfish i detyruar që të përmbushte ato çka përcaktonte në legjislacion. Pra sipas

gjetjeve të studimit u vu re se të rinjtë jetim shfaqnin pesimimizëm për gjëndjen e

tyre, dhe këtë të fundit e shikonin si përgjegjësi të institucioneve juridike për

gjëndjen në të cilën ndodheshin dhe prisnin e prisnin pikërisht nga këta të fundit që

të përmbushin detyrimin ligjor.

Përsa i përket përpjekjeve që do të bënin jetimët për të siguruar një banesë pjesa më e

madhe e jetimëve vetëm numëronin rastet kur i janë drejtuar Bashkisë, Avokatit të

Popullit dhe sa e sa herë kanë bërë dokumenta. Edhe pse përpjekje të tilla kanë

zgjatur me vite të tëra, shpresat e fundit ata i kanë sërisht vetëm tek shteti dhe

shprehen se, përpjekje të tilla do të vazhdojnë që t’i bëjnë duke mos u përpjekur që të

dalin vetë nga situata që ndodhen. Për ata egzistojnë vetëm dy zgjidhje: ose të

vazhdojnë të qëndrojnë në të njëjtat godina ku të paktën sipas tyre nuk do të paguajnë

Disertacion


Orneda Gega

172

qira, ujë e drita ose shteti duhet t’u sigurojë banesë. Pjesa më e madhe e jetimëve nuk

i shikojnë si zgjidhje rastet e tjera si të marësh një shtëpi me qira apo të marrësh një

kredi. Vetëm një përqindje e vogël ishin të ndërgjegjshëm në një farë mënyre, për

realitetin dhe ndryshe nga të tjerët, të cilët pohonin vetëm detyrimin ligjor, ata

mendonin se qëndrimi në godinën e konviktit ishte i përkohshëm.

Lidhur me punësimin e jetimëve i cili sipas statusit bëhet me përparësi nga zyrat e

punës dhe përkujdesjes sociale, gjetjet e studimit treguan se pavarësisht asaj çfarë

përmban ky nen asnjë nga jetimët nuk është punësuar nga zyrat e punës megjithëse

se janë drejtuar herë pas here atje, rezultati ishte që punën e kanë gjetur duke i

ndihmuar dikush ose vetë. Pjesa më e madhe e të intervistuarve ishin të papunë dhe

periudha e papunësisë zgjaste, ose nuk kishin punuar asnjëherë, ose kishin shumë

vite që ishin të papunë. Për këtë kategori individësh ofrohen kurse profesionale falas

nga shteti, me qëllimin e mirë që të ndihmohen të dalin nga gjëndja në të cilën

ndodhen sepse duke fituar një zanat kanë më shumë shanse të punësohen. Por nga

gjetjet e studimit rezultoi se asnjëri prej të papunëve nuk ishte i interesuar për të

ndjekur kurse të tilla, e jo më të punësoheshin në zanatin e fituar. Përsa i përket

përpjekjeve të tyre për sigurimin e një pune, jetimët vazhdonin të mos përmëndin

asnjë përpjekje të tillë, por sipas tyre ata, do të vazhdonin të drejtoheshin tek zyra e

punës. Megjithëse përvoja u kishte treguar se edhe ata që ishin punësuar nuk ishin

punësuar nga zyrat e punës, ata sërish e shikonin rrugën institucionale të kërkimit të

punës si të vetmen zgjidhje. Duke qënë të papunë, por me nevoja që kërkonin që ti

plotësoheshin, ndodhte që të rinjtë jetim, duke u përpjekur si të thuash për të

mbijetuar, të përfshiheshin në aktivitete delinkuente,, dhe ashtu siç rendiste njëri prej

të intervistuarve do të vazhdonte të vidhte apo do të grabiste, duke i konsideruar këta

të fundit si përpjekje për të siguruar jetesën e përditshme.

Për sa i përket nivelit të tyre arsimor, gjetjet e studimit tregojnë se pjesa me e madhe

e të intervistuarve kishin përfunduar shkollën e mesme, pak shkollën 8-vjeçare dhe

asnjë shkollën e lartë. Edhe pse thuhet se për jetimët që mbarojnë shkollën e mesme

ose të lartë dhe që jetojnë në konvikte, shpenzimet e ushqimit përballohen nga zyrat

e ndihmës dhe të përkujdesit shoqëror në bashki e komuna, deri në zënien e tyre me

Disertacion


Orneda Gega

173

punë, gjetjet e studimit treguan që shpenzimet e ushqimit përballohen nga vetë ata

dhe jo nga zyrat e ndihmës siç përcaktohet në Statusin e Jetimit.

Në konvikte brënda një dhome jetonin persona të moshave të ndryshme, të moshave

madhore, të cilët vuanin nga sëmundje të ndryshme, si dhe fëmijë të vegjël që,

sigurisht kërkojnë më shumë përkujdesje. Përmëndim këto dy kategori më tepër

sepse, nëse bëhet fjalë për sëmundje, janë pikërisht këto dy kategori që janë më të

prekur dhe kërkojnë shpenzimet për blerjen e medikamenteve të ndryshme. Në status

thuhet se, qoftë shërbimi shëndetësor apo dhe ai dentar si dhe medikamentet për

jetimët, të cilët nuk janë në marrëdhënie pune, sigurohen falas nga shteti, por

gjetjet treguan se asnjë jetim nuk kishte përfituar shërbime të tilla falas dhe të gjitha

mbuloheshin nga shpenzimet e tyre.

Gjithashtu në Statusin e Jetimit përcatohet se dhe transporti urban, qytetas dhe

ndërqytetas për ata të cilët e gëzojnë statusin duhet ta përfitojnë falas. Por gjetjet e

studimit treguan të kundërtën. Asnjëherë nuk kishin përfituar falas saqë ishte e kotë

që t’ua paraqisnin këtë dokument.

Nëse do të vazhdojmë më pas të flasim për nenin që ka të bëjë me hyrjen në

spektakle, veprimtari sportive etj., me 50 për qind të vleftes së biletës, për këtë

kategori konsidorhet e tepërt përmbushja e tij, nisur nga fakti që atyre u mungojnë

gjërat minimale për të mbajtuar frymën gjallë dhe as që pretendojnë për tu bërë pjesë

e aktiviteteve të tilla argëtuese. Madje një pjesë prej tyre tregojnë që nuk e kanë marë

mundimin që ta vërtetojnë zbatueshmërinë e këtij neni.

Lidhur me ndihmën që i kishin ofruar punonjësit që punonin në institucione në

mënyrë që tju mësonin aftësit e duhura jetësore, duke ju pregatitur në një farë mënyre

dhe për jetën në të ardhmen gjetjet e studimit i ndan le të themi jetimët në dy

kategori.

Ata të cilët e kanë përjetuar perjudhën e komunizmit i kujtonin me nostalgji

punonjësit si dhe ndihmën që shteti u kishte ofruar atyre duke i trajtuar njësoj si të

tjerët, duke i përfshirë në aktivitete argëtuese, në kampe etj.

Disertacion


Orneda Gega

174

Ndërsa jetimët të cilët kishin përjetuar perjudhës e post komunizmit abstolutisht që

nuk kishin nostalgji për të shkuarën, duke përmëndur faktin që kujdesi ndaj tyre ishte

vetëm brënda mureve të institucionit jashtë, tyre edhe në rast se ata do të mund të

kishin pasur nevojë për mbështetje nuk e kishin gjetur asnjëherë. Kjo ndodhte edhe si

pasojë e poltikës gjë zbatohet në këto institucione.

Pikërisht nëse do të duam të bëjmë një krahasim të perjudhave para dhe pas viteve

’90, do të vëmë re se para viteve ’90 të dhënat arkivore tregojnë se jetimët me

dëshirë ose jo ishin të detyruar që të përfshiheshin në aktivitete pune gjatë qëndrimin

në institucion, në mënyrë që edukatën e punës të fillonin ta mësonin, më pas me

përfundimin e arsimit të detyrueshëm ata detyrimisht duhet të futeshin në punë, u

sigurohej një strehë ose për ata të cilët dëshironin të vazhdonin studimet më tej

mbështeteshin nga shteti.

Gjithashu u gjet se imagjinata e tyre lidhur me jetesën që do të bënin pas daljes nga

institucionit nuk përputhej me realitetin ku jetonin sot dhe ajo çfarë ata dëshironin

për të ardhmen e tyre dhe të gjithë kategorisë së tyre ishte: të trajtoheshin njësoj si të

tjerët në mënyrë që të integroheshin në shoqëri.

Disertacion


Orneda Gega

175

vi. KAPITULLI V

SYGJERIME

1. Ky studim mund të shërbejë dhe si nismëtar për të konceptuar një studim tjetër,

në kuadër të shërbimeve sociale të cilat kontribuojnë në përmbushjen e integrimit

social.

2. Pushteti lokal nevojitet të ndërhyjë për përgjegjësitë që i ngarkon ligji i

decentralizimit.

3. Nevojitet një bashkërendim i veprimeve midis institucioneve ligjvënëse dhe të

ligjit zbatues, pushtetit qëndror dhe lokal.

4. Është e nevojshme të zbatohet strategjia kombëtare që ka të bëjë me mbështetjen,

mbrojtjen dhe integrimin e fëmijëve jetim.

5. Nevojitet një angazhim serioz i organizmave qëndror të monitorimit për t’iu

nënshtruar një studimi të mirëfilltë siç është INSTAT dhe njësia e pushtetit lokal

për t’iu nënshtruar një studimi serioz në lidhje me identifikimin e kategorive

sociale të fëmijëve jetim në mbarë vëndin.

6. Në kuadër të decentralizimit nevojitet të shtohen Shtëpitë Familje (Casa Familia)

ose i Qëndrave Rezidenciale Rinore, i mbështetjes dhe shërbimeve në komunitet

sepse institucionalizimi nuk arrin të zhvillojë aftësitë e rëndësishme në mënyrë që

të realizojnë një jetesë të pavarur.

7. Këto qëndra të shpërndahen në të gjithë vëndit ose të paktën në qytet më të

mëdha për të rinjtë jetimë të moshës 18 e lart. Hapja e këtyre qendrave do

ndihmojë dhe zbusë problemet sociale, që ata kanë kur dalin nga këto

institucione, në mënyrë që të përballojnë më lehtë jetën dhe të mirë integrohen në

shoqëri.

8. Të zhvillohen më shumë politika për integrimin e fëmijëve pa kujdes prindëror.

Disertacion


Orneda Gega

176

9. Të ofrohen banesa sociale, punësim nëpër biznese të ndryshme, si dhe një

subvencion më të mirëfilltë.

10. Të motivohen të rinjtë jetim për të rritur nivelin arsimimor dhe të edukimit.

11. Të trajnohen punonjësit lidhur me socializimin duke ndihmuar në këtë mënyrë në

proçesin e socializimit.

12. Të punësohen punonjës të kualifikuar, të përmirësohet cilësia dhe niveli i kuadrit,

i specialistëve multidisiplinarë, që ofrojnë shërbimet sociale.

13. Nevojiten disa reforma në të gjitha institucionet e shërbimeve rezidenciale dhe

komunitare për fëmijët jetimë.

14. Duhet t’i vihet theks i veçantë kuadrit ligjor, që ka të bëjë me kujdesin ndaj

fëmijëve jetimë biologjikë dhe atyre që vijnë nga familjet me probleme sociale.

15. Nevojitet një ligj që t’ju vijë në mbrojtje fëmijëve jetim social si dhe familjarëve

të tyre, I cili do të mundësojë rritjen e tyre pranë familjes.

16. “Statusi i Jetimit” ligji më i rëndësishëm për këta fëmijë duhet ndrushohet dhe

sigurisht të gjejë zbatim.

17. Të dhënat e këtij studimi mund të përdoren për hartimin e një strategjie

kombëtare të ndërhyrjes që ka të bëjë me politika mbrojtëse dhe mbështetëse të

kategorisë së jetimëve.

Disertacion


Orneda Gega

177

BIBLIOGRFIA

NGA ARKIVI QËNDROR I SHTETIT

Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 195 Viti 1921 Dosja 37 Fletë nr. 15



Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 152 Viti 1922, Dosja 451 Fletë nr. 9

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1921, Dosja 37 Fletë nr. 3

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja45 Fletë nr. 4


Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja45 Fletë nr.35-39

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 195 Viti 1924, Dosja45 Fletë nr.47


Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 380 Viti 1928, Dosja 149 Fletë nr.3


Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 403 Viti 1941, Dosja 794 Fletë nr.11

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi 403Viti 1940, Dosja 595 Fletë nr.1-2

Arkivi Qëndror i Shtetit. Fondi -Viti 1929, Dosja 507 Fletë nr.27

Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 1011, Viti 1962 Dosja 43 Fletë nr.01



Disertacion


Orneda Gega

178








Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512 Viti 1950 Dosja 47 Fletë nr.02

Arkivi Qëndror i Shtetit, Fondi 512 Viti 1951 Dosja 35 Fletë nr.01







BURIME TË TJERA

Cohen, Louis; Lawrence manion; Leith Morris; Research Methods in

Education, Routledge, 2007

Kendall Diana, Sociology in our times, The Essentials, 2010

Berti, Fabio; Andrea Valzania: Le nuove frontiere dell’integrazione. Gli

immigrati stranieri in Toscana, Franco Agneli, 2010.

Disertacion


Orneda Gega

179

Odessa Foster Care Pilot, At-Risk Youth in Odessa: Opportunities and

Challenges Abbreviated, Report Project LifeStart Odessa, Ukraine 2011

Avokati i Popullit, Raport i Veçantë “Për të drejtat e fëmijëve jetimë,

përfshirë këtu fëmijet e sistemuar në institucionet rezidenciale të përkujdesjes

shoqërore, si dhe të fëmijëve që shfrytëzohen për të punuar” 2013

Williamson John and Greenberg Aaron. Better Care Network Working Paper,

September 2010, Families Not orphan Nages, John Williamson and Aaron

Greenberg.

Boundless. “Resocialization and Total Institutions.” Boundless Sociology.

Boundless, 14 Nov. 2014. Retrieved

Civil Rights Defenderes, Studim mbi efekivitetinn e legjislacionit shqiptar për

strehimin dhe mbrojtjen e sigurisë së banesës nga dëbimet me forcë “E

drejta e strehimit dhe siguria e strehës” dhjetor 2015,

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut

Alili Imwrlije, Metodologjia e Punës Hulumtuese Shkencore, 2013

INSTAT “Njerëzit dhe puna në Shqipëri, Krahu i punës, Punësimi dhe

Papunësia” 2004 Tiranë

INSTAT, Të Rinjtë në Shqipëri: Sfidat në kohët që ndryshojnë, Nëntor 2015

M. Mudasir Naqshbandi, Rashmi Sehgal Rimsha Abdullah, Fahim ul Hassan,

Academic Journals Article Orphan s in orphanages of Kashmir “ and their

Psychological problems ” J Trauma Stress, October 2012

Ferrante Joan , Northern Kentucky University, Sociology a Global

Prespective,

Daci Jordan, Të drejtat e Njeriut (Botimi II) Tiranë 2008

Konventa e Hagës e vitit 1993 “Për mbrojtjen e fëmijëve dhe bashkëpunimin

në lidhje me birësimet ndërkombëtare”, e ratifikuar me Ligjin nr. 8624 datë

15.06.2000.

Disertacion


Orneda Gega

180

Konventa Europiane “Për marrëdhëniet me fëmijët”, ratifikuar me Ligjin

nr.9359 datë 24.03.2005.

Konventa Europiane “Për mbrojtjen e Lirive dhe të Drejtave Themelore të

Njeriut.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërise

Omari Luan “Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, 2007.

Margaret L. Andersen University of Delaware Howard F. Taylor Princeton

University Socialization and the Life Course, pg 74, pg. 84 chapter 4, ISBN-

13: 978-0-495-81223-4; ISBN-10: 0-495-81223-4, 2009

Michael A. Hogg Claremont Graduate University Graham M. Vaughan

University of Auckland, Essentials of Social Psychology ISBN 978-0-13-

206932-8, 2010,

National Albanian Center For Social Studies Vlerësim i shërbimeve të

kujdesit ndaj fëmijës dhe i institucioneve për fëmijët pa kujdes prindëror

(Raport studimor i financuar nga UNICEF, Shqipëri) tetor 2005, Tiranë

Laelia Gilborn , Lou Apicella, Jonathan Brakarsh, Linda Dube, Kyle Jemison,

Mark Kluckow, Tricia Smith and Leslie Snider, Orphans and Vulnerable

Youth in Bulawayo, Zimbabwe

Pakti i OKB-së për të Drejtat Civile dhe Politike, ratifikuar me Ligjin nr.

7510 datë 8.08.1991

“Pakti Ndërkombëtar për pë Drejtat Ekonomike Sociale phe Kulturore” pakti

ka hyrë në fuqi më 3 janar 1976,

Patton M.Q ‘Qualitative Research and Evaluation Methods, 2002

Raport i veçantë “Për të drejtat e fëmijëve jetimë, përfshirë këtu fëmijet e

sistemuar në institucionet rezidenciale të përkujdesjes shoqërore, si dhe të

fëmijëve që shfrytëzohen për të punuar” Tiranë 2015

Disertacion


Orneda Gega

181

Raport studimor “Situata e fëmijëve jashtë kujdesit prindëror” për vitin 2012,

2013 – Qarku Shkodër

Gorun Diana , Recent Advances on Education and Educational Technologies,

Psychological, sociological and legal aspects of integration into society of

orphans in order to prevent deviance and delinquency.

Vasta Ross ,“Psikologjia e fëmijës” përkthyer nga Fatmir Hoxha, Tiranë 2007

Social Structure, Processes, and Contro, Socialization Becoming Human and

Humane, Chapter 4/ 2012

Paçukaj Sokol , Metodologjia dhe teknikat e kërkimit social, Tiranë 2010

Strategjia e integruar kundër dhunës “Udhëzimet e Këshillit të Evropës mbi

strategjitë e integruara kombëtare për mbrojtjen e fëmijëve nga dhuna”

Këshilli i Evropës

V. K. M. “Për miratimin e procedurave, kritereve dhe përparësive për

dhënien e bonusit të strehimit” datë 28.12.2015

Villalba Quesada, Cristina. Redes Sociales: Un concepto con importantes

implicaciones en la intervención comunitaria.Intervencion Psicosocial.

Revista sobre igualdad y calidad de vida. 1993. Vol 2. España: Colegio

Oficial de Psicólogos de Madrid, 2003.

Ligji nr.7650 date 17.12.1992 “Për birësimin e të miturve nga shtetas të huaj

dhe për disa ndryshime në Kodin e Familjes”, i ndryshuar me Ligjin nr.9695

date 9.03.2007,

Ligji nr.7850 datë 29.07.1994 “Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë”

Ligji nr.8116 date 29.03.1996 “Kodi i Procedurës Civile i Republikës së

Shqipërisë”,

Ligji nr. 8153 datë 31.10.1996 “Për statusin e jetimit”,

Ligji nr. 9062 datë 8.05.2003 “Kodi i Familjes së Republikës së Shqipërisë”

Disertacion


Orneda Gega

182

Ligji nr. 9232 date 13.05.2004 “Për programet sociale për strehimin e

banorëve të zonave urbane”, i ndryshuar.

Ligji nr. 9355 date 10.03.2005 “Për ndihmën ekonomike dhe shërbimet

Shoqërore”,

V. K. M. nr. 658 dhe nr. 659 date 17.10.2005 “Për standartet e shërbimit të

përkujdesit shoqëror për femijët në institucionet rezidenciale”.

V. K. M. “Për disa shtesa në vendimin nr. 80 dt 28.01.2008 të Këshillit të

Ministrave “Për miratimin e Strategjisë Sektoriale të mbrojtjes sociale dhe të

planit të veprimit për zbatimin e saj” 2008

V. K. M. nr. 80 datë 28.01.2008 “Strategjia Sektoriale e Mbrojtjes Sociale

dhe e Planit të Veprimit për zbatimin e saj”, ndryshuar me V.K.M. nr.1104

datë 30.07.2008.

Ligji nr.10347 date 4.11.2010 “Për mbrojtjen e të drejtave të fëmijës”.

V. K. M. nr. 89 datë 26.01.2012 “Për përcaktimin e kritereve,

dokumentacionit dhe proçedurës së shërbimit të kujdestarisë”.

V. K. M. nr.182 date 13.03.2012 “Për miratimin e planit të veprimit për

fëmijë 2012-2015”.

V. K. M. nr. 266 datë 12.04.2012 “Për bashkërendimin e veprimtarisë së

mekanizmave në nivel qendror dhe vendor për çeshtjet që lidhen me

mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”.

V. K. M. nr. 265 date 12.04.2012 “Për krijimin dhe funksionimin e

mekanizmit të bashkërendimit të punës midis autoriteteve shtetërore

përgjegjëse për referimin e rasteve të fëmijëve në rrezik, si dhe mënyra e

proçedimit të tij”.

Ligji nr.69/2012 date 21.06.2012 “Për sistemin arsimor parauniversitar në

Republikën e Shqipërisë”.

Disertacion


Orneda Gega

183

V. K. M. nr. 425 datë 27.06.2012 “Për përcaktimin e kritereve dhe

dokumentacionit të nevojshëm për pranimin e personave në institucionet

rezidenciale publike dhe private, të përkujdesit shoqëror”

Luarasi, Aleks “Studime për të drejtën zakonore shqiptare, 1. Mardhëniet

Familjare”, Botimi I dytë , Tiranë 2007

Karta Sociale Europiane, miratuar me Ligjin nr.8960 datë 24.10.2002,

WEBLIOGRAFIA

http://en.wikipedia.org/wiki/Social_deprivation

http://eunacal.org/metodakerkimi/wpcontent/uploads/2012/01/leksionet/Meto

dat_kerkimore_cilesore_Ceshtjet_thelbesore_ne_avancimin_e_tyre.pdf)


http://www.ash-college.ac.il

http://www.dritaislame.al/streha-vorfnore-misioni-i-pa-nderprere-ne-keto-

100-vjet/

http://www.gazeta-shqip.com/lajme/2014/05/20/ligj-manget-vetem-18-kane-

akses-ne-sherbimet-sociale/

http://www.ikub.al/Lajme/1410050013/Article-Te-braktisur-nga-fati-shteti-

dhe-shoqeria.aspx

http://www.livescience.com/

http://www.sagepub.com/upm-data/45619_4.pdf


http://www.sherbimisocial.gov.al/fakte-dhe-shifra/

http://www.sherbimisocial.gov.al/wp-content/uploads/2015/05/RAPORTI-

VJETOR-2014.pdf

http://en.wikipedia.org/wiki/Social_deprivation


http://www.ash-college.ac.il/



http://www.gazeta-shqip.com/lajme/2014/05/20/ligj-manget-vetem-18-kane-akses-ne-sherbimet-sociale/

http://www.gazeta-shqip.com/lajme/2014/05/20/ligj-manget-vetem-18-kane-akses-ne-sherbimet-sociale/

http://www.ikub.al/Lajme/1410050013/Article-Te-braktisur-nga-fati-shteti-dhe-shoqeria.aspx

http://www.ikub.al/Lajme/1410050013/Article-Te-braktisur-nga-fati-shteti-dhe-shoqeria.aspx

http://www.livescience.com/


http://www.sherbimisocial.gov.al/fakte-dhe-shifra/

http://www.sherbimisocial.gov.al/wp-content/uploads/2015/05/RAPORTI-VJETOR-2014.pdf

http://www.sherbimisocial.gov.al/wp-content/uploads/2015/05/RAPORTI-VJETOR-2014.pdf

Disertacion


Orneda Gega

184


http://www.sot.com.al/politike/policia-liron-konviktet-e-shkoll%C3%ABs-

teknologjike-nxjerr-n%C3%AB-rrug%C3%AB-dhjet%C3%ABra-

jetim%C3%AB

http://www.sparknotes.com/sociology/socialization/section1.rhtml

http://www.thewayforwardproject.org/file_uploads/E17%20Transitioning%2

0from%20Institutional%20Care.pdf


lajme.parajsa.com/Shqiperia/id_250604/

www.nifao-orfan.org

www.academicjournals.org/

http://edonaberishakida.webs.com/Ligjerata%20e%20V%20zhvillimi%20soc

ial%20dhe%20loja.doc

http://edonaberishakida.webs.com/Ligjerata%20e%20V%20zhvillimi%20soc

ial%20dhe%20loja.docmarrë më 27.10.2016

http://www.psikologjia.com/?p=71, marrë më 27.10.2016

http://www.unicef.org/tfyrmacedonia/MK_Pub_ELDS_ALB.pdf, marrë më

27.10.2016

http://floripress.blogspot.al/2012/02/pergatitja-ose-pjekuria-aftesia-e.html

marrë më 27.10.2016





http://www.sparknotes.com/sociology/socialization/section1.rhtml




http://www.nifao-orfan.org/

http://www.academicjournals.org/INGOJ



Disertacion


Orneda Gega

185

SHTOJCA NR. 1

FORMA E DHËNIES SË PËLQIMIT TË INFORMUAR

Titulli i studimit: Integrimi i jetimëve në shoqëri në vëndin tonë.

Autore e studimit: Orneda GEGA, punonjëse në Universitetin e Durrësit dhe

pedagoge e jashtme në po të njëjtin institucion.

Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Edmond DRAGOTI

Prezantimi dhe arsyet për studim Ky formular miratimi përmban të dhëna rreth

studimit të përmendur më lart. Studimi ka për qëllim të eksplorojë nevojat kryesore

që kanë jetimët për t‟u integruar dhe përfshirë në jetën në komunitet pas daljes nga

institucioni si dhe të evidentojë faktorët që do ta bënin këtë proces më të suksesshëm

bazuar në këndvështrimin e personave kyç të shërbimit social (Rasti i Shqipërisë).

Të dhënat e mbledhura nga ky studim do të shërbejnë për të patur një kornizë të plotë

të fenomentit të integrimit të jetimëve.

Konfidencialiteti Ju siguroj që çdo gjë që do të thoni do të mbetet e fshehtë. Emri

juaj në asnjë rrethanë, nuk do të përmendet në këtë studim apo ndonjë publikim tjetër

të ngjashëm. Çdo informacion i ofruar nga ju do të jetë konfidencial dhe do të ruhet

deri në kufirin e lejueshëm me ligj. Të gjitha të dhënat do të kodohen dhe do të

përdoren vetëm nga unë dhe vetëm për studimin.

Përdorimi i rezultateve të studimit Rezultatet e këtij studimi do të publikohen si

një disertacion në Fakultetin e Shkencave Sociale, Universiteti i Tiranës.

Informacioni i publikuar mund të përdoret nga të interesuarit.

Roli juaj në studim Nëse do të merrni pjesë në studim, do të kërkoja që t’u

përgjigjeshit disa pyetjeve të një interviste lidhur me vështirësitë dhe sfidat që hasin

jetimët që nga procesi i të qënit në institucion deri në momentin e daljes nga

institucioni, si dhe për të eksploruar se si ato e përballojnë jetën pas daljes nga dyert

e institucionit. Kontributi juaj është i lidhur vetëm me kohën tuaj që mund të

shpenzojmë bashkë 60-90 minuta. Intervistën mund ta zhvillojmë kur dhe ku ju keni

mundësi dhe kohën e përshtatshme.

Të drejtat tuaja si pjesëmarrës në studim Të pyesni rreth qëllimit dhe procedurave

të studimit. Pjesëmarrja juaj në këtë studim është vullnetare. Ju jeni të lirë për të

Disertacion


Orneda Gega

186

vendosur nëse do të merrni pjesë në studim apo jo. Vendimi juaj për të refuzuar nuk

do të ketë asnjë lloj ndikimi mbi ju.

Heqja dorë nga studimi Ju mund të largoheni nga studimi në çdo moment. Nëse

vendosni të jeni pjesë e studimit, por më pas ndryshoni mendim, është e drejta juaj që

të hiqni dorë në çdo moment nga studimi.

Regjistrimi i intervistës Regjistrimi i intervistës në audio apo mbajtja shënim e saj

është pjesë e studimit. Vetëm autori i studimit do të ketë të drejtën për të

transkriptuar dhe shkruar materialet e regjistruara. Nëse nuk doni të regjistroheni, kjo

është e drejta juaj.

Për informacione apo pyetje të tjera Në rastet që keni ndonjë problem apo pyetje

mbi pjesëmarrjen tuaj në studim apo dhe mbi studimin, ju lutem më kontaktoni:

Orneda GEGA: Autore e studimit Email: [email protected]

Dokumenti i mësipërm përshkruan procedurat për studimin me titull “Integrimi i

jetimëve në shoqëri”. Pjesëmarrësve u është dhënë e drejta të bëjnë çdo lloj pyetjeje.

Duke nënshkruar këtë formular miratimi, ju tregoni se keni zgjedhur në mënyrë

vullnetare të jeni pjesë e këtij studimi. _________________

Nënshkrimi i personit që do të intervistohet

Data ____________

_________________

Nënshkrimi i personit që merr miratimin

Data _____________

mailto:[email protected]

Disertacion


Orneda Gega

187

SHTOJCA NR. 2

UDHËZUESI I INTERVISTËS ME JETIMËT QË JETOJNË NË

INSTITUCIONE

Tema:

Integrimi i jetimëve në shoqëri në vëndin tonë.

Kërkuese shkencore:

Orneda GEGA – Punonjëse pranë Universitetit Aleksandër Moisiu” Durrës

Udhëheqës shkencor :

Prof. Dr. Edmond Dragoti – Përgjegjës në Departamentin e Punës dhe Politikës

Sociale, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Shkencave Sociale.

Tё dhёnat e studimit do tё ruhen nga studiuesja. Emri juaj nuk do të shkruhet në

asnjë vend. Nёse tё dhёnat e kёtij studimi publikohen, asnjё informacion identifikimi

personal nuk do tё bёhet i ditur. Do tё ruajmё fshehtёsinё e pjesёmarrjes nё kёtё

studim deri nё kufirin e lejueshёm me ligj. Pjesëmarrja është vullnetare dhe ju jeni i

lirë që të ndryshoni mendjen për pjesëmarrjen tuaj në çdo kohë/moment.

Kodi:_____________

Seksioni nr. 1 Të dhëna demografike dhe sociale

Data __/___/2016

Kohëzgjatja e intervistës ______

Vëndi ______

Mosha _____vjeç/e

Vëndëlindja _______

Seksi Mashkull / Femër

Seksioni nr. 2. Këndvështrimi i tyre për të tashmen

1. Në çfarë klase jeni?

2. Si jeni me mësime?

3. Jeni të kënaqur me ambjentin ku jetoni? Pse?

Disertacion


Orneda Gega

188

4. Keni përzemër më shumë nga të tjerët një nga punonjësit e qëndrës? Saktësisht?

(përmënd profesionin)

5. Keni shokë apo shoqe të ngushtë?

Si silleni me to?

6. Sa mendoni që jeni të aftë të zgjidhni problemet që mund të keni pasur me

bashkëmoshatarët tuaj?

6.a. Ka pasur raste që nuk i keni zgjidhur dot?

a. Po

b. Jo

6.b. Ku jeni drejtuar për të marë ndihmë?

7. A ka një rregullore në shkollën tuaj?

a. Po

b. Jo

7.a. Nëse po, sa e zbatoni rregulloren e vendosur nga institucioni ku jetoni ?

Seksioni 03. Këndvështrimi i tyre për të ardhmen

8. Pas largimit nga institucioni si e mendoni vendbanimin tuaj të ardhshëm?

9. Si mendoni a do ta vazhdoni me pas shkollën e mesme?

10. Po në universitet do të pëlqente të shkoje?

11. Çfarë profesioni keni dëshirë të bëni në jetë?

12. Sa mendoni që do të arrini të përshtateni me jetën jashtë qëndrës në të ardhmen?

Faleminderit

Disertacion


Orneda Gega

189

SHTOJCA NR. 3

UDHËZUESI I INTERVISTËS ME JETIMËT QË JETOJNË NË

KONVIKTET E SHKOLLAVE TË MESME

Përshëndetje. Emri im është Orneda GEGA dhe aktualisht jam punonjëse pranë

Universitetit “Aleksandër Moisiu” Durrës dhe pedagoge e jashme pranë të njëjtit

institucion prej 7 vitesh. Njëkohësisht ndjek studimet e Doktoraturës pranë këtij

Fakulteti. Ky është një studim eksplorues, prandaj jam shumë e interesuar të mbledh

sa më shumë të dhëna lidhur me integrimin e jetimëve në shoqëri dhe do t’ju isha

shumë mirënjohëse, nëse do të pranoni të jeni pjesë e këtij studimi, duke iu përgjigjur

pyetjeve të. Pjesëmarrja juaj në këtë studim është vullnetare.

Përgjigjet tuaja do të jenë vetëm pjesë e studimit të doktoraturës dhe do të mbeten

konfidenciale.

Seksioni nr.1 Të dhëna demografike dhe sociale

Data __/___/2016

Kohëzgjatja e intervistës ______

Vëndi e intervistës ______

Mosha _____vjeç


Vëndlindja ______

Arsimi 8-9 vjeçar / I mesëm/ I lartë

Statusi martesor Beqar/e / I/e Martuar / I/e Ve / I/e

Divorcuar

Seksioni nr. 2. Paraqitja e situatës së jetimëve sipas kënvdvështrimi të tyre.

1. Si ndjeheni në banesën ku jetoni?

2. A jeni të kënaqur me kushtet ku jetoni?

3. A jeni përshtatur me ambjenit?

4. Aktualisht cilat janë nevojat tuaja të paplotësuara?

(Lutemi, renditini ato në shkallë rëndësie?)

5. E përfitoni “Statusin e jetimit” ? (nëse jo kalo në pyetjen numër 7)

Disertacion


Orneda Gega

190

a. Po

b. Jo

6. Nëse po, i njihni të drejtat tuaja se çfarë duhet të përfitoni nga ky status?

7. A jeni në mardhënie pune? (nëse jo kalo tek pyetja numër 9)

a. Po

b. Jo

8. Nëse po, në rastin tuaj është bërë punësimi me përparësi nga zyrat e punës e

përkujdesjes sociale apo puna është gjetur nga ana juaj?

9. Nëse jo, sa kohë keni që jeni i/e pa punë?

10. Sa kohë keni që jetoni në këtë konvikt? Mund të më shpjegosh shkurtimisht të

përditshmen tënde?

Seksioni Nr. 3. Përpjekjet për të dalë nga situata që janë

11. A keni informacion që mund të merni një kredi afatgjatë për shtëpi?

12. A jeni përpjekur për ta marrë një kredi të tillë? Pse?

13. Sipas ligjit ju keni të drejtë të përfitoni kredi afatgjatë për blerje shtëpie, a

mendoni se kjo e zgjidh problemin e strehimit?

14. Si e mendoni ju zgjidhjen e problemit të strehimit?

15. Ju kanë ofruar kurse profesionale falas?

a. Po

b. Jo

16. Nese nuk keni kryer një kurs jeni të interesuar për fitimin e një zanati?

17. Nese keni kryer një kurs ju ka ndihmuar në gjetjen e një pune?

18. Cilat do të jenë përpjekjet tuaja të tjera për sigurimin e një banese dhe të një pune

të qendrueshme?

Disertacion


Orneda Gega

191

19. Cili është niveli juaj arsimor?

20. Nëse keni mbaruar mbaruar shkollën e mesme ose të lartë thuhet që: Për

jetimët që mbarojnë shkollën e mesme ose të lartë dhe që jetojnë në konvikte,

shpenzimet e ushqimit përballohen nga zyrat e ndihmës dhe të përkujdesit shoqëror

në bashki e komuna, deri në zënien e tyre me punë, sa kjo e fundit është zbatuar në

rastin tuaj?

21. Shërbimi shëndetësor, shërbimi dentar dhe medikamentet për jetimët, të cilët nuk

janë në marrëdhënie pune, sigurohen falas nga shteti, sa zbatohet ky detyrim i

shtetit ndaj jush?

22. Në status thuhet gjithashtu që transporti qytetar dhe ndërurban ofrohet falas, sa

zbatohet ky detyrim i shtetit ndaj jush?

23. Për jetimët e vendosur në institucionet e përkujdesit shoqëror sigurohet hyrja në

shfaqje, spektakle, veprimtari sportive etj., me 50 për qind të vleftes së biletës, sa

zbatohet ky detyrim i shtetit karshi jush?

24. Sa ju kanë ndihmuar punonjësit që punonin në institucione në mënyrë që tju

mësonin aftësit e duhura jetësore, duke ju pregatitur në një farë mënyre dhe për jetën

në të ardhmen?

25. Nisur nga ajo çka kishit imagjinuar në momentin që keni qënë në institucion sa

përputhet imagjinata juaj me realitetin?

26. Nesë ju do të kishit mundësi, çfarë do të kishit ndryshuar për veten dhe të gjithë

jetimët, në mënyrë që të integroheshit në shoqëri si gjithë të tjerët?

Ju falenderoj për kohën dhe kontributin tuaj

Disertacion


Orneda Gega

192

SHTOJCA NR. 4

UDHËZUESI I INTERVISTËS ME PERSONAT KYÇ, PROFESIONISTË TË

FUSHËS



institucion prej 7 vitesh. Njëkohësisht ndjek studimet e Doktoraturës pranë Fakultetit

të Shkencave Sociale, Tiranë. Studimi im ka të bëjë me nevojat që kanë jetimët gjatë

integrimit të tyre në shoqëri. Jam shumë e interesuar për mbledhjen e të dhënave nga

profesionistë që punojnë në këtë fushë. Pjesëmarrja juaj është vullnetare. Do t‟ju isha

shumë mirënjohëse nëse do t‟u përgjigjeshit disa pyetjeve, të cilat do të më

ndihmonin për marrjen e informacioneve sa më të hollësishme në këtë fushë.

Kodi i pjesëmarrësit: _________

Seksioni nr. 1 Të dhëna demografike dhe sociale

Data e intervistës: ___/___/2016

Kohëzgjatja e intervistës ___________

Vëndi ___________

Mosha _______vjeç/e


Profesioni: ___________

Pozicioni: ___________

Institucioni ku punoni: ___________

Përvojë (sa vite): ___________

Seksioni nr. 2: Nisur nga përvoja juaj të përcakojnë nevojat e jetimëve dhe

shërbimet e ofruara.

1. Cila është përvoja juaj me target-grupin e jetimëve në Shqipëri? Më tregoni më

konkretisht mbi rolin tuaj në fushën e shërbimeve për jetimët.

2. Çfarë mendoni për integrimin e jetimëve në shoqëri?

Disertacion


Orneda Gega

193

3. Cilat mendoni që janë nevojat e paplotësuara të jetimëve në institucionet

rezidenciale? a. Çfarë e pengon plotësimin e tyre?

4. Cilat mendoni që janë nevojat e paplotësuara të jetimëve jashtë institucioneve

rezidenciale?

a. Si do ti rendisnit ato në shkallë rëndësie?

b. Çfarë e pengon plotësimin e tyre?

5. Sipas mendimit tuaj, cilat prej shërbimeve që ofrohen aktualisht në institucionet e

përkujdesjes për target grupin e jetimëve, nuk përmbushet?

Seksioni nr. 3: Sygjerimet tuaja mbi fushat që duhen përmirësuara.

6. Si mendoni, a janë të sensibilizuar aq sa duhet strukturat përkatëse që marrin pjesë

në integrimin jetimëve në shoqëri? Pse ?

7. Sipas jush i përmbush shteti detyrimet e përcaktuara në “Statusin i jetimit”?

a. Nëse po, cilat janë konkretisht detyrimet që përmbushen?

b. Nëse jo, cilat janë konkretisht detyrimet që nuk përmbushen?

8. Sipas mendimit tuaj, cilat janë disa nga fushat ose çështjet që duhen përmirësuar

për të pasur më pak jetim të institucionalizuar?

9. Cilat janë mekanizmat, strategjitë, politikat që duhet të ngrejë shteti dhe

komuniteti për ta bërë këtë proces sa më të suksesshëm?

10. A dëshironi të shtoni ndonjë opinion tjetër ose çështje që nuk u prek gjatë

intervistës?

Ju faleminderit për kohën dhe kontributin tuaj

Disertacion


Orneda Gega

194

SHTOJCA NR. 5

UDHEZUESI I INTERVISTËS ME PUNONJËSIT QË PUNOJNË NË

INSTITUCIONET E PËRKUJDESIT



institucion prej 7 vitesh. Njëkohësisht ndjek studimet e Doktoraturës pranë Fakultetit

të Shkencave Sociale, Tiranë. Studimi im ka të bëjë me nevojat që kanë jetimët gjatë

integrimit të tyre në shoqëri. Jam shumë e interesuar për mbledhjen e të dhënave nga

profesionistë që punojnë në këtë fushë. Pjesëmarrja juaj është vullnetare. Do t‟ju isha

shumë mirënjohëse nëse do t‟u përgjigjeshit disa pyetjeve, të cilat do të më

ndihmonin për marrjen e informacioneve sa më të hollësishme në këtë fushë.

Kodi i pjesëmarrësit: _________

Seksioni nr. 1: informacion i përgjithshëm demografik dhe social

Data e intervistës: ___/___/2016

Kohëzgjatja e intervistës ___________

Vëndi ___________

Mosha _______vjeç/e


Profesioni: ___________

Pozicioni: ___________

Institucioni ku punoni: ___________

Përvojë (sa vite): ___________

Seksioni nr. 2: Përvoja e tyre me këtë target grup

1. Cila është përvoja juaj me target-grupin e jetimëve në këtë institucion?

2. Çfarë mendoni për integrimin e jetimëve në shoqëri?

Seksioni nr. 3: Socializmi, aftësitë socializuese, ndikimi i socializimit në

integrimin e fëmijëve në një moshë madhore në shoqëri

3. Sipas mendimit tuaj çfarë përfshin socializimi i jetimëve në institucione?

Disertacion


Orneda Gega

195

4. Cilat janë aftësitë që u mësohen jetimëve në mënyrë që ata ta kenë më të lehtë që

të integrohen në të ardhmen?

4.1 Sipas mendimit tuaj çfarë roli mund të luajnë punonjësit që punojnë në

institucione në mënyrë që tu mësojnë jetimëve aftësi sociale?

4.2 Sipas mendimit tuaj cili është roli që mund të luajnë punonjësit që punojnë në

institucione në mënyrë që tu mësojnë jetimëve aftësi morale?


institucione në mënyrë që tu mësojnë jetimëve aftësi njohëse?


institucione në mënyrë që tu mësojnë jetimëve aftësi emocionale, (psh përfshirë këtu

një lëndë të veçantë e cila ndihmon në zgjidhjen e konflikteve)?

5. A egzistojnë pozicionet familjare në institucionet e përkujdesit? Nëse po, sa

ndihmojnë ato në proçesin e socializimit?

6. Cilat mendoni që janë nevojat e paplotësuara të jetimëve në institucionet

rezidenciale? Çfarë e pengon plotësimin e tyre?

7. Si mendoni a janë të gatshëm të gjithë jetimët që ta lënë institucionit sapo të

mbushin moshën 14 vjeç? Nëse jo, a egziston mundësia që ato të qëndrojnë akoma

në institucion?

8. A kanë të drejtë jetimët që dalin nga institucioni të kthehen për ndihmë në rast

nevoje?

9. Cilat mendoni që janë nevojat e paplotësuara të jetimëve jashtë institucioneve

rezidenciale? Çfarë e pengon plotësimin e tyre?

Disertacion


Orneda Gega

196

Seksioni nr. 4 Sygjerimet e punonjësve mbi mekanizmat të cilat do të

mundësonin realizimin e proçesit të integrimit në mënyrë të suksesshme

10. Sipas mendimit tuaj, cilat janë disa nga fushat ose çështjet që duhen përmirësuar

për të bërë të mundur integrimin e jetimëve në shoqëri?

11. Cilat janë mekanizmat, strategjitë, politikat që duhet të ngrejë shteti dhe

komuniteti për ta bërë këtë proces sa më të suksesshëm?

12. A dëshironi të shtoni ndonjë opinion tjetër ose çështje që nuk u prek gjatë

intervistës?

Ju faleminderit për kohën dhe kontributin tuaj

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE · Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar ndonjëherë para një institucioni