UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË … · Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim me titull: ... AMNJ - Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës INSTAT - Instituti

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I EKONOMIKSIT

Disertacion

FAKTORËT PËRCAKTUES TË VARFËRISË NË NIVEL FAMILJEJE

RASTI I SHQIPËRISË

(Në kërkim të gradës shkencore “Doktor i Shkencave” në Ekonomi)

Doktorant Udhëheqës Shkencor

Anila NANAJ (BANI) Prof. Dr. Raimonda DUKA

Tiranë, 2017

Faktorët përcaktues të varfërisë në nivel familjeje: Rasti i Shqipërisë

2

…………………………………………………………………….. për Renin dhe Danjën.


3

Falënderime

Përfundimi i kësaj teme, jo pak rëndësishme në jetën profesionale dhe akademike, nuk ka

qenë rezultat tërësisht individual, pasi ka gjetur mbështetjen, përkrahjen dhe dashamirësinë e

shumë njerëzve të tjerë, të cilëve do të doja t’u dedikoja falënderimet dhe mirënjohjen time të

thellë.

Për realizimin e këtij punimi dua të falënderoj në mënyrë të shumëfishtë Prof.Dr. Raimonda

DUKA, e cila ka qenë jo vetëm udhëheqësja, por edhe frymëzuesja ime, me përkrahjen e

pakushtëzuar, ndihmesën në dhënien e ideve, orientimin e duhur dhe mendimet e vyera në

lidhje me grumbullimin e materialit shkencor dhe mënyrën e shtjellimit të këtij punimi.

Një falënderim të veçanta kam edhe për profesorët e Departamentit të Ekonomiksit, në

Fakultetin Ekonomik, të cilët më kanë mbështetur dhe përkrahur gjatë këtyre viteve të

përgatitjes së disertacionit të doktoraturës. Falënderoj stafin akademik për këshillat dhe

sugjerimet gjatë konsultimeve të vazhdueshme.

Një falënderim i veçantë shkon edhe për kolegët e mi të Shkollës Teknike Ekonomike, të cilët

me gjeste mbështetjeje, mirëkuptimi dhe gatishmërie më kanë dhënë ndihmën e tyre të

pakursyer, duke kontribuar jo vetëm në plotësimin me seriozitet të pyetësorëve në katër

rrethe: Elbasan, Peshkopi, Lezhë dhe Tiranë, por edhe diskutimet e gjata me argumentet pro

dhe kundër dinamikës në konceptimin e varfërisë.

Së fundmi, falënderimet e mia i shkojnë pa dyshim familjes sime, bashkëshortit dhe fëmijëve

të mi, që me durim e përkushtim më kanë kuptuar dhe ndihmuar për ta përfunduar me sukses

këtë punim doktoral.


4

DEKLARATA E AUTORËSISË

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim me titull:

“Faktorët përcaktues të varfërisë në nivel familjeje: rasti i Shqipërisë”, është shkruar prej

meje, nuk është prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është

botuar tërësisht apo pjesërisht. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person

tjetër, përveç rasteve të cituara dhe të referuara.

Emri, mbiemri dhe nënshkrimi

Anila Nanaj (Bani)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -


5

Tiranë, 2017

Abstrakt

Varfëria është një plagë e shoqërisë, që prek shumë familje në mbarë botën dhe është një nga

manifestimet më të rënda të formave të privimit të njeriut. Për këtë arsye, çështja e varfërisë

përbën një shqetësim sa global, aq edhe kombëtar. Varfëria nënkupton të ardhura të

pamjaftueshme dhe mohimin e nevojave themelore, të tilla si: arsimim, shërbim shëndetësor,

standarde bazë në ushqim, ujë të pastër, strehë, nevoja të tjera minimale për mbijetesë,

mirëqenie dhe pjesëmarrje shoqërore, të cilat janë thelbësore për mbijetesën dhe dinjitetin

njerëzor. Zhdukja e varfërisë dhe reduktimi në zero i numrit të njerëzve që provojnë urinë

janë pikësynimet kryesorë të Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM) dhe tanimë,

edhe të Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZHQ) .

Objektivi kryesor i këtij studimi është të analizojë aspektet shumëdimensionale të varfërisë

për rastin e Shqipërisë, të hulumtojë dhe të identifikojë faktorët ose karakteristikat

individuale që përcaktojnë gjendjen e varfërisë, me synimin për të sugjeruar programe e

politika të shënjestruara sipas rajoneve dhe sipas karakteristikave individuale e familjare.

Gjithashtu, ky studim ka për qëllim të analizojë modelet statistikore më të përshtatshme për të

matur varfërinë, duke evidentuar karakteristikat që ndikojnë në përcaktimin e faktorëve të saj,

në ndihmë të formulimit të politikave të shënjestruara për reduktimin e varfërisë. Për të

realizuar qëllimet e këtij punimi janë përdorur të dhëna të mbledhura nëpërmjet anketimit,

duke hartuar një pyetësor të posaçëm lidhur me përmasat dhe profilin e varfërisë. Gjithsesi,

rezultatet e këtij pyetësori, mbledhja dhe përpunimi i të dhënave kufizohet dhe kushtëzohet

nga rrethanat, mentaliteti dhe perceptimi relativ i varfërisë.

Fjalë kyçe: varfëri, njëdimensionale, shumëdimensionale, faktorë përcaktues, faktorë

demografikë, ekonomikë, socialë.


6

Fjalorth i termave

Ashpërsia e varfërisë shpreh sa e ashpër është varfëria e atyre që kanë konsum a të

ardhura nën nivelin e linjës së varfërisë.

Hendek i varfërisë shpreh raportin e vlerës mesatare të deficitit të konsumit a të të

ardhurave të çdo individi të varfër ndaj linjës së varfërisë.

Kufiri absolut i varfërisë llogaritet mbi vlerën e tregut të një shporte produktesh, që

mendohet se mjafton për të kënaqur nevojat bazë.

Kufiri relativ i varfërisë njihet si raport i caktuar i mirëqenies mesatare aktuale.

Kufiri subjektiv i varfërisë përcaktohet mbështetur në deklarimet e pjesëtarëve të

familjeve.

Linja e varfërisë (ose vija e varfërisë) shpreh minimumin jetik të matur në njësi

monetare, mbështetur në konsum a të ardhura, minimum nën të

cilin një individ klasifikohet si i varfër.

Mirëqenie gjendja kur nuk mungojnë mjetet për jetesë, kur janë plotësuar

të gjitha nevojat materiale e shpirtërore të njeriut a të

shoqërisë; gjendje e mirë (Fjalori shqip-shqip).

Privim shpreh të qenët i varfër në një nga profilet e varfërisë, që mund

të jetë në profilin e konsumit, edukimit apo tjetër (anglisht:

deprivation)

Shkalla e varfërisë shpreh atë pjesë të popullsisë, konsumi i së cilës është më i

vogël se vlera e linjës së varfërisë. Njohur ndryshe si raporti i

të varfërve me numrin total të popullsisë.

Varfëri të qenët i varfër, gjendja e atij që është i varfër; mungesë e

mjeteve më të nevojshme për jetesë; mungesë e diçkaje të

dobishme në sasinë e nevojshme, të qenët i pamjaftueshëm;

mungesë vlerash mendore e shpirtërore; të qenët me përmbajtje

të varfër (Fjalori shqip-shqip)

Varfëri absolute pjesa e personave apo familjeve në raport me popullsinë, që

jetojnë nën kufirin absolut të varfërisë.

Varfëri e moderuar pjesa e personave apo familjeve që plotësojnë vetëm nevojat

bazë, por asgjë më tepër.

Varfëri relative pjesa e personave apo familjeve në raport me popullsinë, që

jetojnë nën kufirin relativ të varfërisë.


7

LISTA E SHKURTIMEVE

AMNJ - Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës

INSTAT - Instituti i Statistikave

OZHM - Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit

OZHQ - Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm

FGT - Foster-Greer-Thorbecke

SEE – South Eastern Europe (Vendet e Evropës Juglindore)

BE - Bashkimi Europian

PCA - Principal Components Analysis

SDT - Self-determination Theory and wellbeing (Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies)

UNDP - United Nation Development Program (Programi i Kombeve të Bashkuara për

Zhvillim)

HDI - Human Development Index (Indeksi i Zhvillimit Njerëzor)

HPI - Human Poverty Index (Indeksi i Varfërisë Njerëzore)

MPI –Multidimensional Poverty Index (Indeksi Shumëpërmasor i Varfërisë)

IP - Indeksi i Pasurisë

SPSS –Statistical Package for the Social Sciences (Program Statistikor për Analizën e të

Dhënave të grumbulluara me anë të pyetësorëve)

PBB - Produkti i Brendshëm Bruto

MZKI - Metoda e Zëvendësimit të Katrorëve më të Vegjël


8

TABELA E PËRMBAJTJES

DEKLARATA E AUTORËSISË ........................................................................................... 4

1 Hyrje ................................................................................................................................. 14

1.1 Motivimi i studimit të varfërisë ................................................................................. 17

1.2 Qëllimi i studimit ...................................................................................................... 19

1.3 Hipotezat dhe pyetjet kërkimore ............................................................................... 20

1.4 Metodologjia dhe mbledhja e të dhënave .................................................................. 21

1.5 Struktura e disertacionit ............................................................................................ 26

2 Rishikimi i literaturës: korniza teorike ............................................................................. 27

2.1 Në rrugën e konceptimit të varfërisë ......................................................................... 27

2.2 Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit...................................................................... 33

2.3 Krizat ekonomike dhe varfëria .................................................................................. 36

2.4 Mirëqenia ekonomike ................................................................................................ 36

2.5 Rritja ekonomike, varfëria dhe pabarazia. ................................................................ 40

2.5.1 Lidhja pabarazi-varfëri ....................................................................................... 41

2.5.2 Nga rritja në pabarazi ......................................................................................... 43

2.5.3 Matja absolute dhe relative ................................................................................ 44

3 Metodat e studimit të varfërisë ......................................................................................... 45

3.1 Metoda e drejtpërdrejtë dhe ajo e tërthortë ............................................................... 46

3.2 Metoda e të ardhurave ............................................................................................... 47

3.3 Metodën sasiore apo atë cilësore? ............................................................................. 49

3.4 Përfshirja sociale ....................................................................................................... 51

3.5 Metoda njëpërmasore dhe ajo shumëpërmasore ....................................................... 53

3.6 Indeksi shumëpërmasor i varfërisë (MPI) ................................................................. 54

3.7 Metoda e Indeksit të Pasurisë .................................................................................... 58

3.8 Problemet e matjes .................................................................................................... 61

3.9 Metoda e aplikuar në punim ...................................................................................... 62

3.9.1 Faktorët përcaktues të varfërisë ......................................................................... 62

3.9.2 Zgjedhja ............................................................................................................. 68


9

3.9.3 Pyetësori ............................................................................................................. 69

3.9.4 Regresi shumëfaktorial ...................................................................................... 71

4 Evidencat e varfërisë dhe rezultatet e modelit për Shqipërinë ......................................... 73

4.1 Treguesit e varfërisë në trajtim shumëdimensional................................................... 73

4.1.1 Analizë rajonale e treguesve të varfërisë ........................................................... 73

4.1.2 Rritja ekonomike dhe veçoritë e konsumit në kushtet e varfërisë ..................... 79

4.1.3 Ecuria e shpenzimeve për shëndetin dhe arsimimin .......................................... 82

4.1.4 Lindshmëria dhe vdekshmëria si dimensione të varfërisë ................................. 83

4.2 Varfëria jo monetare në Shqipëri .............................................................................. 88

4.3 Raporti i varfërisë me pabarazinë dhe mirëqenien në Shqipëri ................................ 91

4.4 Shqipëria në ―optikën‖ e MPI ................................................................................... 95

4.5 Emigracioni dhe dërgesat e tyre .............................................................................. 102

4.6 Ndihma ekonomike si instrument i qeverive në përgjigje ndaj varfërisë ................ 103

4.7 Analizë e anketës ..................................................................................................... 105

4.8 Indeksi i pasurisë ..................................................................................................... 106

4.9 Modelimi i varfërisë ................................................................................................ 110

5 Përfundime dhe rekomandime ........................................................................................ 130

5.1 Përfundime .............................................................................................................. 130

5.2 Rekomandime.......................................................................................................... 135

6 Bibliografia ..................................................................................................................... 138

Aneks statistikor..................................................................................................................... 151


10

LISTA E FIGURAVE

Figura 2.1: Progresi i Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit për Europën dhe Azinë

Qendrore................................................................................................................ 35

Figura 3.1: Trekëndëshi Varfëri-Pabarazi-Rishpërndarje........................................................41

Figura 3.1.1: Ilustrim i ndarjes së metodës së matjes së varfërisë sipas vlerësimit të saj në

absolute dhe relative.............................................................................................. 48

Figura 3.2: Ilustrim i kompozimit të MPI-së në versionin e shtresave (2013) ........................ 56

Figura 3.3: Ilustrim i kompozimit të Indeksit të Pasurisë. Burimi: Banka Botërore ............... 60

Figura 4.1:Tregues i varfërisë .................................................................................................. 74

Figura 4.2: Hendeku i varfërisë ............................................................................................... 75

Figura 4.3: Raporti i varfërisë në 1.25 dhe 2 dollarë në ditë (% e popullsisë) ........................ 76

Figura 4.4: Paraqitja grafike e përqindjes së varfërisë sipas rajoneve dhe viteve ................... 77

Figura 4.5: Hendeku i varfërisë sipas zonave dhe viteve ......................................................... 78

Figura 4.6: Ashpërsia e varfërisë sipas zonave dhe viteve ...................................................... 79

Figura 4.7: Rritja ekonomike për frymë dhe konsumi për frymë ............................................ 80

Figura 4.9: Shpenzimet për shëndet në vite (djathtas, shpenzimet për shëndet për frymë) ..... 82

Figura 4.10: Shpenzimet si pjesë e GDP-së për edukim dhe shëndet në vite .......................... 83

Figura 4.11: Norma e lindshmërisë në Shqipëri në vite (lindje për nënë) ............................... 84

Figura 4.12: Rritja e popullsisë dhe popullsia nga 0 në 14 vjeç në vite (djathtas, rritja)......... 85

Figura 4.13: Norma e vdekshmërisë nën 5 vjeç për 1000 banorë ............................................ 86

Figura 4.14: Ecuria në vite e prodhimit dhe rendimentit të drithërave në ekonominë shqiptare

(boshti djathtas, rendimenti i drithërave) .............................................................. 87

Figura 4.15: Njehsimi i varfërisë në bazë të nivelit të edukimit të kryetarit të familjes .......... 89

Figura 4.16: Madhësia mesatare e familjes sipas rajoneve dhe viteve .................................... 90

Figura 4.17: Treguesit e varfërisë sipas AMNJ-së së INSTAT-it sipas qarqeve ..................... 90

Figura 4.18: Kurba e Lorencit .................................................................................................. 92

Figura 4.19: Indeksi GINI ........................................................................................................ 92

Figura 4.20: Shpërndarja e të ardhurave .................................................................................. 93

Figura 4.21: Indeksi HDI ......................................................................................................... 94

Figura 4.22: Krahasimi i vlerave të varfërisë sipas matjeve të ndryshme ............................... 97

Figura 4.23: Shpërbërja në përqindje e varfërisë sipas treguesve ............................................ 98

Figura 4.24: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI-së .................................................. 99


11

Figura 4.25: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas varfërisë së shprehur me H (përhapja)

dhe A (intensiteti) – djathtas boshti i përqendrimit të varfërisë ............................ 99

Figura 4.26: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI-së dhe vijës së varfërisë në 1.25

dollarë në ditë ...................................................................................................... 100

Figura 4.27: Ilustrim i analizës së intensitetit të varfërisë ..................................................... 102

Figura 4.28: Transferat e emigrantëve ................................................................................... 103

Figura 4.29: A mund të thoni se nga cilat burime përfiton familja jote çdo muaj? ndaj një

standardi të ulët të jetesës.................................................................................... 105

Figura 4.30: Figura 4.28: Duke qenë se mendon se gjendja ekonomike e familjes është

përmirësuar, mendoni se kjo është rrjedhojë nga ... ............................................ 106

Figura 4.31: Në rast vështirësish ekonomike familja juaj i drejtohet... ................................. 106

Figura 4.32: Indeksi i Pasurisë për mjetet e treguara sipas fashave nga më i varfër te më i

pasur .................................................................................................................... 109

Figura 4.33: Indeksi i Pasurisë për mjetet me natyrë financiare e treguar sipas fashave nga më

i varfër te më i pasur ........................................................................................... 109

Figura 0.1: Raporti i varfërisë për frymë sipas rajonit (majtas) dhe komunë/bashki (djathtas)

në Shqipëri për vitin 2004 ................................................................................... 171

Figura 0.2: Përqindjet ndaj totalit të konsumit real për frymë sipas rajoneve dhe viteve...... 172

Figura 0.3: I varfër dhe tejet i varfër në Shqipëri sipas viteve (përqindje) ............................ 172


12

LISTA E TABELAVE

Tabela 2-1: Përmbledhje e literaturës sipas këndvështrimit faktor-autor ................................ 33

Tabela 3.1: Përmbledhje e metodave sasiorë cilësore dhe pse duhet të kombinohen .............. 50

Tabela 3.2: Konstrukti i indeksit shumëpërmasor të varfërisë (MPI) në tre përmasa dhe dhjetë

tregues ................................................................................................................... 56

Tabela 3.3: Konstrukti i HDI: tre përmasa dhe katër tregues .................................................. 57

Tabela 3.4: Seksionet e pyetësorit ........................................................................................... 70

Tabela 4.1: Rankimi sipas HDI-së ........................................................................................... 95

Tabela 4.2: Përmbledhje e raportit për MPI ............................................................................. 95

Tabela 4.3: Kontributi i elementëve të MPI mbi varfërinë për disa vende ............................ 101

Tabela 4.4: Elementet e pranishme në një familje të varfër .................................................. 107

Tabela 4.5: Shpërndarja e mjeteve pasurore sipas familjeve me nivele të indeksit të pasurisë

............................................................................................................................. 110

Tabela 4.6: Vlerësim i vаrfërisë sipаs përqаsjeve аbsolute dhe relаtive ................................ 112

Tabela 4.7: Përmbledhje e ANOVA ...................................................................................... 117

Tabela 4.8: Përmbledhje e koeficienteve të regresit shumëfaktorial ..................................... 118

Tabela 4.9: Krahasimi i vlerësimeve me MZKV dhe me kuantile ........................................ 122

Tabela 4.10: Krahasimi i koeficientëve për modelet probabilitare ........................................ 126

Tabela 6.1. Lista e kontrollit për kryerjen e një diagnoze diferenciale në kuadrin e

ekonomiksit klinik sipas autorit të saj J. Sachs. .................................................. 145

Tabela 0.1: Shpërndаrjа e pyetësorëve sipаs njësive primаre të zgjedhjes ............................ 151

Tabela 0.2: Testi i pаvаrësisë për Indeksin për Person sipаs Rаjoneve ................................. 151

Tabela 0.3: Stаtistikа Përshkruese për vаriаblаt sipаs Rаjoneve ........................................... 151

Tabela 0.4: Rezultаtet e testimit të formës funksionаle me Rаmsey Reset Test ................... 155

Tabela 0.5: Rezultаtet e specifikimit të modelit me Linktest ................................................ 155

Tabela 0.6: Regresioni Stаndаrd Lineаr................................................................................. 156

Tabela 0.7: Testet për formën e heteroskedasticitetit ............................................................ 157

Tabela 0.8: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e dytë......................................................... 159

Tabela 0.9: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e parë......................................................... 160

Tabela 0.10: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e tretë ...................................................... 161

Tabela 0.11: Rezultatet e regresionit me kuantile me gаbimet stаndаrde............................. 162

Tabela 0.12: Rezultatet e modelit logit .................................................................................. 163


13

Tabela 0.13: Testi për rëndësinë e përbashkët të variablave në modelin logit96+++2514464

............................................................................................................................. 165

Tabela 0.14: Rezultatet e vlerësimit për modelin probit ........................................................ 165

Tabela 0.15: Tabela e llogaritjes së Indeksit të Zhvillimit Rajonal ....................................... 168

Tabela 0.16: Treguesit e varfërisë sipas rajoneve .................................................................. 170

Tabela 0.17: Përqindjet e konsumit real për frymë ................................................................ 170

Tabela 0.18: Varfëria jo monetare ......................................................................................... 170


14

1 HYRJE

Varfëria është një “grackë” në të cilin mund të bjerë për një kohë të gjatë një ekonomi, një

familje, një individ. Nëse një pjesë e popullsisë përballet me varfërinë ekstreme, probabiliteti

për të dalë nga kjo gjendje me përpjekjet e veta është i ulët. Pjesa e popullsisë e cila jeton

varfërinë e moderuar apo relative e ka të vështirë të grumbullojë mjaftueshëm kapital për ta

kapërcyer pragun e varfërisë. Varfëria shkaktohet dhe thellohet nga mungesa e kapitalit për

frymë.

Varfëria është një problem jo vetëm social, për arsyen e thjeshtë se ende sot shumë familje

apo individë kanë burime ekonomike të kufizuara dhe standardi i tyre i jetesës është i ulët. As

rritja ekonomike dhe aq më pak politikat sociale nuk kanë mundur t’i japin fund “problemit

ekonomik” të të ardhurave të pamjaftueshme për plotësimin e nevojave bazë. Individët janë

privuar nga aksesi në edukimin bashkëkohor, shërbimet shëndetësore të standardizuara dhe

mirushqyerja. Këta individë janë të shqetësuar për shkak të nivelit të ulët të të ardhurave dhe

e kanë të pamundur që të plotësojnë të gjitha nevojat e tyre jetike. Në këtë epokë, ku

konkurrenca është e lartë, ata ndihen të deprivuar për të gëzuar dhe ushtruar të drejtat e tyre.

Varfëria përcaktohet edhe si një problem social për faktin se këta individë mbeten inferiorë

ndaj individëve të tjerë dhe privohen nga mundësitë për progres.

Eliminimi i varfërisë përbën një objektiv të rëndësishëm për politikbërësit e një vendi, me

qëllim reduktimin e varfërisë nëpërmjet zhvillimit të vendeve të tyre të varfra. Shprehje e

këtij objektivi janë tashmë përpjekjet për eliminimin e varfërisë nëpërmjet politikave dhe

programeve që promovojnë rritjen dhe zhvillimin ekonomik. Por, përpara se të mbërrijmë te

politikat e reduktimit të varfërisë, është e rëndësishme që të kuptojmë fillimisht faktorët që e

shkaktojnë atë. Këta faktorë kushtëzojnë jo vetëm profilin e varfërisë, por edhe instrumentet

për reduktimin apo zhdukjen e saj.

Profili i varfërisë përshkruan modelin e varfërisë, por nuk merret në mënyrë eksplicite me

shpjegimin e shkaqeve të saj. Megjithatë, një shpjegim i kënaqshëm se përse disa njerëz janë

të varfër është thelbësor, nëse duam të jemi në gjendje të trajtojmë edhe rrënjët e varfërisë.

Ndaj është e rëndësishme të kuptojmë fillimisht se çfarë e shkakton varfërinë. Varfëria mund

të lidhet me karakteristikat kombëtare, specifikat sektoriale e komunitare, si dhe ato familjare

e individuale.


15

Në studimet që i bëhen varfërisë, e rëndësishme është të përcaktohen se cilët janë faktorët që

e shkaktojnë atë dhe cili prej tyre ka ndikimin më të madh. Duhet të bëjmë kujdes në

identifikimin e saktë të faktorëve që ndikojnë varfërinë. Në radhë të parë duhet të dallojmë

shkakun nga pasoja. Për shembull, dihet që njerëzit e varfër jetojnë dhe përballen me sfida të

shëndetit e mirëqenies shëndetësore në përditshmërinë e tyre. Pyetja që lind në këtë rast

është: a janë ata të varfër sepse nuk janë kujdesur aq sa duhet për shëndetin apo ata kalojnë

mes vështirësive të jetesës jo të shëndetshme, sepse janë të varfër? Vetëm një lidhje

statistikore nuk mjafton për të përcaktuar shkakun dhe për këtë arsye kërkohet informacion

shtesë për të. Në vijim të idesë, disa prej shkaktarëve të varfërisë janë sipërfaqësorë dhe jo të

thellë. Për shembull, mund të supozojmë se, duke vërtetuar që niveli i ulët i kujdesit

shëndetësor rrit vërtet mundësinë e të qenit i varfër, argumenti i mësipërm mund të duket

pjesërisht bindës. Por përveç këtij përcaktimi, është e nevojshme që të kuptojmë se përse disa

njerëz gjenden në situatë jo të mirë shëndetësore, si pasojë e kujdesit jo të mjaftueshëm.

Shkak janë shërbimet shëndetësore që kushtojnë shtrenjtë? Nuk ka qendra shëndetësore e

spitalore afër qendrës së banuar ku jetojnë? Cilësia e shërbimit shëndetësor nuk është e mirë

dhe e mjaftueshme apo individët dhe familjet në filozofinë e tyre nuk i japin rëndësinë e

duhur kujdesit shëndetësor?

Studimi i varfërisë në përgjithësi bazohet në listimin e saktë të faktorëve që e shkaktojnë atë

dhe ponderimin, me rëndësinë që merr secili prej tyre. Dihet tashmë që shkaktarët e varfërisë

nuk janë të njëjtë në vende e ekonomi të ndryshme dhe për këtë arsye dukuria e varfërisë

studiohet në varësi të rrethanave dhe veçorive që ka secila ekonomi.

Për sa i përket aspektit rajonal, ka shumë karakteristika që mund të lidhen me varfërinë.

Bashkëshoqërimi i këtyre karakteristikave me profilin e varfërisë është atribut i institucioneve

shtetërore që pavarësisht faktorëve rajonalë duhet të njohin dhe menaxhojnë edhe faktorët

kombëtarë e zonalë. Siç e kemi përmendur edhe më sipër, ka shumë faktorë që na ndihmojnë

në krijimin e një kuadri më të qartë të profilit të varfërisë. Në përgjithësi thuhet se, varfëria

është e lartë në zona që karakterizohen nga izolimi gjeografik, që kanë burime natyrore të

kufizuara dhe kushte të tjera klimaterike më pak të favorshme. Kjo seri faktorësh tipizon sa

profilin ballkanik të varfërisë, po aq edhe atë shqiptar.

Karakteristika të tjera të rëndësishme, sidomos në nivel rajonal, që ndikojnë në shkallën e

varfërisë janë: mirëqeverisja, politikat mjedisore, qëndrueshmëria ekonomike, politike dhe


16

ecuria e tregut. Siguria rajonale dhe globale, si dhe një pushtet gjyqësor i drejtë dhe efektiv

plotësojnë tërësinë e faktorë që ndikojnë shkallën e varfërisë.

Përpjekje të tilla si reformat e tregjeve në nivel rajonal mund të ndihmojnë zhvillimin, si dhe

të impaktojnë te grupimet tejet të varfra ose të varfra. Por, është e rëndësishme të theksohet se

po aq këto politika mund të përbëjnë dhe një burim të keqshpërndarjes.

Eksperiencat e vendeve në tranzicion, ashtu si edhe Shqipëria kanë treguar se reformat e

tregut në mungesë të institucioneve të brendshme mund të dështojnë në arritjen e zhvillimit

ekonomik dhe në uljen e varfërisë. Punime të tjera theksojnë rëndësinë e ndarjeve

ekonomike, etnike dhe sociale si një burim tjetër i varfërisë.

Ekzistojnë gjithashtu edhe karakteristika në nivel komuniteti/njësie administrative, të cilat

mund t’i bashkëngjiten varfërisë së familjeve në atë komunitet. Në nivel komuniteti, një ndër

përcaktuesit më me peshë të varfërisë është infrastruktura. Indikatorët e zhvillimit

infrastrukturor që merren më shpesh në konsideratë janë: afërsia me rrugët e shtruara, situata

e energjisë elektrike, afërsia me tregjet e mëdha, disponueshmëria e shkollave dhe e qendrave

mjekësore në zonë, si dhe distancat nga qendrat administrative. Tregues jo më pak të

rëndësishëm të karakteristikave në nivel komuniteti janë: zhvillimi mesatar i burimeve

njerëzore, mundësia në punësim, përfaqësia dhe lëvizshmëria sociale, si dhe shpërndarja e

tokës.

Kushtet e jetesës dhe jetesa në varfëri ndikohen edhe nga realiteti e karakteristika individuale

e familjare. Disa prej karakteristikave të individëve dhe familjeve janë: mosha e anëtarëve të

familjes, edukimi, gjinia e kryefamiljarit, si dhe krahu i aftë për punë. Këto karakteristika

mund të përmblidhen në tri grupe kryesore: demografike, ekonomike dhe sociale.

Për sa i përket faktorëve demografikë mund të përmendim përbërjen apo strukturën e

familjes. Studime të shumta tregojnë se ekziston një lidhje ndërmjet nivelit të varfërisë dhe

përbërjes së saj, matur kjo edhe me numrin e anëtarëve të familjes. Raporti i varfërisë

llogaritet si: numri i pjesëtarëve të një familjeje që nuk janë të aftë për krahë pune, përmbi ata

që janë të aftë për krahë pune brenda familjes. Ky raport lejon të matet barra e peshës së

anëtarëve të aftë për punë në kuadër të familjes. Gjithashtu, pranohet gjerësisht fakti se gjinia

e kryefamiljarit e ndikon në mënyrë të ndjeshme varfërinë e familjes, dhe më specifikisht ato

familje që kanë si kryefamiljare një femër janë më të varfra se ato që kanë për kryefamiljar

një mashkull. Për sa i përket karakteristikave ekonomike, dy nga faktorët që përdoren për të

përcaktuar nivelin e varfërisë janë të ardhurat dhe konsumi. Gjithsesi, përveç faktorëve të


17

sipërpërmendur ka edhe faktorë të tjerë që janë të lidhur me varfërinë, të tillë si, punësimi i

familjarëve si dhe pronat apo asete të tjera të zotëruara nga familjet. Për sa i përket

karakteristikave sociale, ato që kanë një lidhje dhe ndikim të drejtpërdrejtë në varfëri janë:

kujdesi shëndetësor, niveli i edukimit dhe strehimi i shprehur në sipërfaqen, shërbimet

sanitare, afërsinë me rrugën etj. Pra është e rëndësishme që të kuptohet nga ky studim se cilët

janë ata faktorë që ndikojnë në nivelin e varfërisë dhe cila mund të jetë analiza më e

përshtatshme për identifikimin dhe matjen e tyre. Ky studim do të bazohet në teknikën e

regresionit për të kuptuar profilin e një familjeje të varfër në Shqipëri. Në seksionin e

mëposhtëm do të përshkruhet pse është i nevojshëm studimi i varfërisë në Shqipëri.

1.1 Motivimi i studimit të varfërisë

“Varfëria nuk akumulohet dhe nuk zhduket brenda një dite”

Shqipëria me historinë e saj të trazuar duket se nuk i ka shpëtuar ndonjëherë një dukurie

shqetësuese siç është varfëria, e cila është e trashëguar. Në një retrospektivë, duke filluar nga

vitet 1900-1920, ndonëse ato sollën pavarësinë, janë konsideruar nga studiuesit si vite me

kosto të mëdha. Nën regjimin e Mbretit Zog Shqipëria njohu përmirësime të dukshme në

shumë plane, por varfëria dhe skamja mbetën probleme shqetësuese. Arsimi ishte një nga

fushat ku u vu re ndryshimi më i madh. Po ashtu, mori hov edhe nxjerrja e burimeve

nëntokësore minerare dhe ajo e hidrokarbureve.

Lufta e Dytë Botërore e thelloi akoma më shumë varfërinë dhe e dëmtoi tregtinë e sapolindur.

Në vijim, popullsia e vendit tonë, në vitet e para të regjimit komunist u përball me zinë e

bukës. Përkundrejt konsideratave të tjera, shteti i asaj kohe pati gjithsesi disa arritje për t’u

përmendur, siç ishte barazia ekonomike dhe ajo sociale, zhdukja e papunësisë, zhdukja e

analfabetizmit, hapja e tokave bujqësore (tharja e kënetave), zhvillimi i bujqësisë, ndërmarrja

e hapave konkretë për nxjerrjen dhe përpunimin e minerareve etj.

Modeli komunist e luftoi varfërinë, por jo në mënyrë të suksesshme. Pjesa më e madhe e

popullsisë vuante nga mosplotësimi i nevojave bazë për konsum, veshmbathje dhe strehim.

Në këtë periudhë një rëndësi të veçantë merr edhe çështja e pronësisë. Zhdukja e pronësisë

private është konsideruar si një nga faktorët kryesorë për mungesën e zhvillimit ekonomik

dhe thellimin e varfërisë. Një situatë e tillë vazhdoi deri në vitin 1991, vit në të cilin u

përmbys ky regjim, dhe ashtu si në pjesën më të madhe të vendeve europiane ish-komuniste,


18

edhe në Shqipëri u përqafua modeli i ekonomisë së pronës private, tregut dhe sipërmarrjes së

lirë.

Gjatë gjithë kësaj periudhe Shqipëria ka rezultuar të jetë një nga vendet me popullsi më të

varfër krahasuar me vendet fqinje. Në fakt, edhe njëzet vite pas rënies së regjimit komunist

dhe ardhjes së demokracisë, shteti, ekonomia dhe shoqëria shqiptare konsiderohet ende në

tranzicion.

Varfëria mbetet ende objekt studimi për më shumë se një arsye:

Është e prekshme në përditshmërinë tonë.

E jetojmë atë në një mënyrë ose në një tjetër, por e perceptojmë në mënyra të

ndryshme.

Rrallë e shquajmë qartazi shkakun nga pasoja.

Nuk ekziston ende një strategji kombëtare që adreson mirëfilli problemin e varfërisë

dhe zgjidhjen e saj.

Ende sot mbetet një çështje mjaft komplekse dhe larg zgjidhjes përfundimtare.

Politikat dhe strategjitë në luftë kundër varfërisë, para së gjithash kërkojnë qasje sa

më pranë faktorëve që qëndrojnë në rrënjët e kësaj dukurie.

Politikbërja dhe politikbërësit në përpjekje për të hartuar programe për luftën kundër

varfërisë dhe rritjen e mirëqenies, kanë nevojë për strategji të hartuara nga specialistë

të fushës.

Në mbështetje të këtyre argumenteve vijnë edhe shifrat e raportuara nga institucionet

përgjegjëse si INSTAT-i. Le ta ilustrojmë me disa shembuj: paraqiten shifra alarmante për sa

kohë treguesi i varfërisë në vitin 2002 ishte 25.4% dhe 14.3% në vitin 2012; ndonëse

reduktimi i varfërisë ka ndodhur vit pas viti, në vitin 2008 kemi një përkeqësim të situatës;

shifra më e mirë e raportuar është ajo e vitit 2008 ku treguesi i varfër shënon vlerën 12.4%,

ndërsa treguesi tejet i varfër 1.2%; përkeqësimi pas vitit 2008 mbase është ndikim i përçuar

nga kriza financiare botërorë, kohë në të cilën u vërejt edhe një rënie e dërgesave të

emigrantëve familjeve të tyre në Shqipëri.

Rezultatet e anketave të zhvilluara nga INSTAT-i tregojnë se niveli i varfërisë absolute, i

matur mbi bazën e një konsumi mujor për frymë nën 4891 lekë ose rreth 2 $ (me çmimet e

vitit 2002), u ul në 12.4 % ose në 373 mijë banorë në vitin 2008, nga 18.5 % ose 575 mijë

banorë që ishte në vitin 2005 dhe 25.4% ose 813 mijë banorë që ishte në vitin 2002. Varfëria

absolute ekstreme e matur mbi bazën e një konsumi mujor për frymë nën 3047 lekë (me


19

çmimet e vitit 2002), u ul nga 4.7 % që ishte në 2002, në 3.5 % në 2005, ndërsa në vitin 2008

arriti në 1.2%1,2.

Kjo pasqyrë thekson se vëzhgimi i varfërisë dhe hartimi i politikave në zgjidhje të saj është

një nevojë për studim në rastin e Shqipërisë

Në Shqipëri ende nuk ekziston një strategji kombëtare që adreson problemin e varfërisë dhe

zgjidhjen e saj. Argumenti më i prekur është konsiderata sipas pohimit “përpjekjet që

ushqejnë rritjen dhe zhvillimin e një vendi përmirësojnë në mënyrë të natyrshme edhe

elementet e mirëqenies së individit”. Politikbërja dhe politikbërësit kanë nevojë për ndihmën

e argumenteve akademike. Edhe kjo përbën një shtysë për studimin e varfërisë.

1.2 Qëllimi i studimit

Ky studim mendojmë se ka rëndësi të veçantë për vetë tematikën që trajton, pasi varfëria

vazhdon të mbetet një çështje mjaft komplekse. Tema është përpjekje për të dhënë një

ndihmesë modeste në pasurimin e hulumtimeve në lidhje me varfërinë, faktorët që e ndikojnë

atë dhe adresimin e politikave për reduktimin e saj në vendin tonë. Në fokus të këtij studimi

qëndrojnë disa objektiva.

Objektivi kryesor i këtij studimi është:

Të identifikojë se cilët janë faktorët ose karakteristikat individuale që përcaktojnë

gjendjen e varfërisë, me synimin për të hartuar politika të shënjestruara sipas rajoneve

dhe sipas disa karakteristikave individuale.

Objektiva specifike janë:

Krahasimi i nivelit të varfërisë të matur me indekse të ndryshme në shkallë kombëtare

dhe rajonale në përballje me treguesit nga anketat e mëparshme të INSTAT-it.

Vlerësimi nëpërmjet modeleve probabilitare i koeficientëve për të ndërmarrë politika

të shënjestruara për rajonet dhe grupet sociale me problematikën më të madhe.

1 Shih në lidhje me këtë argument https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016

/01/2012_raporti _ per _varferine_15415_1.pdf 2 Shih grafikun në shtojcë Figura 0.4: I varfër dhe tejet i varfër në Shqipëri sipas viteve

https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016%20/01/2012_raporti%20_%20per%20_varferine_15415_1.pdf

https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/sites/4/2016%20/01/2012_raporti%20_%20per%20_varferine_15415_1.pdf


20

Shënjestrimi i grupeve të ndryshme të individëve bazuar në: karakteristikat

individuale, si: punësimi i kryefamiljarit, niveli i edukimit, roli i politikave sociale të

ndërmarra nga qeveria etj.

Identifikimi faktorëve demografikë, ekonomikë, socialë dhe që ndikojnë në nivelin e

varfërisë së një individi.

Gjetja dhe interpretimi i profilit të një individi të varfër.

Rekomandimi i politikave të shënjestruara sipas rajoneve të marra në studim.

1.3 Hipotezat dhe pyetjet kërkimore

Arkitektura e një hulumtimi shkencor nuk do të ishte e plotë, nëse nuk do të përmbante dy

elemente domethënëse të tij: pyetjet kërkimore dhe hipotezat e ngritura. Pyetjet hulumtuese

kanë rëndësi të veçantë për projektin kërkimor, sepse janë ato që na japin drejtimin kryesor të

studimit. Punimi është një analizë e rëndësishme për të kuptuar cilët janë faktorët kryesorë që

ndikojnë në nivelin e varfërisë në vendin tonë dhe çfarë profili paraqet varfëria në Shqipëri.

Për të analizuar këtë tematikë kemi ngritur fillimisht disa pyetje hulumtuese. Pyetjet e

shtruara në këtë studim janë:

1. Cilët janë faktorët ose karakteristikat individuale që përcaktojnë gjendjen e varfërisë?

2. Cilët prej faktorëve që e ndikojnë varfërinë, janë më me peshë: faktorët demografikë,

faktorët ekonomikë apo faktorët socialë?

Elementi i dytë i rëndësishëm në arkitekturën e punimit doktoral janë hipotezat e studimit, të

cilat paraqiten në funksion dhe në mbështetje të pyetjeve kërkimore. Studimi përpiqet të

tregojë vërtetësinë e hipotezave në të gjithë komponentët e tij.

Në mënyrë që t’i jepet një përgjigje pyetjes kërkimore dhe pyetjeve të tjera që ky punim

doktoral shtron për shqyrtim, kemi ngritur një hipotezë kryesore dhe tri hipoteza të tjera. Çdo

hipotezë ka nënhipotezat e saj.

Hipoteza kryesore: Profili i varfërisë në Shqipëri është shumëdimensional: faktorët që

ndikojnë në nivelin e varfërisë janë faktorët demografikë, faktorët ekonomikë dhe faktorët

socialë.

Hipoteza 1: Faktorët demografikë janë faktorë që ndikojnë ndjeshëm nivelin e varfërisë së

një familjeje.


21

Nënhipotezat lidhur me hipotezën kryesore janë:

Ha: Sa më shumë fëmijë të ketë një familje aq më e madhe është mundësia që kjo familje të

jetojë në kufijtë e varfërisë.

Hb: Mosha e kryefamiljarit është e rëndësishme lidhur me varfërinë e familjes. Sa më të rinj

ose sa më të moshuar të jenë kryefamiljarët, aq më shumë rriten shanset që këto familje të

jenë pjesë e grupimit “të varfër”.

Hc: Gjinia e kryefamiljarit luan një rol të rëndësishëm në përcaktimin e varfërisë dhe pritet

që familjet me kryefamiljar femër të jenë më të varfra.

Hipoteza 2: Faktorët ekonomikë janë faktorë që e ndikojnë në mënyrë të ndjeshme nivelin

e varfërisë së një familjeje.

Nënhipotezat që lidhen me këtë hipotezë kryesore janë:

Ha: Familjet që kanë pjesëtarë në emigracion ulin propabilitetin e të jetuarit në varfëri.

Hb: Nëse kryefamiljari dhe bashkëshortja janë në marrëdhënie pune, reduktohen mundësitë

që familja të jetë e varfër.

Hc: Sa më të mëdha të jenë shpenzimet për konsum, aq më të ulëta janë mundësitë që familja

të jetë e varfër.

Hipoteza 3: Faktorët socialë janë faktorë që e ndikojnë në mënyrë të ndjeshme nivelin e

varfërisë së një familjeje.

Nënhipotezat që lidhen me këtë hipotezë kryesore janë:

Ha: Sa më i lartë të jetë niveli i edukimit brenda një familjeje, aq më pak shanse ka që kjo

familje të jetojë në varfëri.

Hb: Nëse familja në zonat rurale ka akses në infrastrukturë, atëherë familjes nuk i është

privuar kjo e mirë bazë dhe për rrjedhojë, ka më pak shanse që të jetë e varfër.

1.4 Metodologjia dhe mbledhja e të dhënave

Studimi bazohet kryesisht në të dhëna primare të plotësuara dhe të mbështetura nga të dhëna

dytësore. Të dhënat primare janë mbledhur nëpërmjet anketimeve, duke përdorur pyetësorë të

strukturuar dhe duke u konsultuar me ekspertë të fushës. Të dhënat sekondare janë mbledhur

nga publikime të ndryshme, të tilla si: revista, libra, faqet e internetit, si dhe burime të tjera.


22

Kampioni dhe procedura e kampionimit: Në këtë kërkim u ndërtua një pyetësor i posaçëm, i

cili në përmbajtje përfshin informacione të cilat nuk mund të aksesohen nga LSMS. Ky

pyetësor është mbështetur në konsideratat e trajtuara në kapitullin e literaturës, si dhe është

kushtëzuar nga rrethanat. Plotësimi bëhet nga kryefamiljari ose dikush tjetër në emër të tij. U

përdor interneti për plotësimin e tij. Pyetjet e pyetësorit u hodhën në Google Form, një

produkt online që mundëson mbledhjen e të dhënave duke shfrytëzuar internetin. Ky element

ishte një pikë shumë lehtësuese, sepse u kursyen kosto të mëdha të lëvizjes dhe të sigurimit të

materialeve në format më të përdorshëm (print+copy+input+të tjera). Pyetësori është

përbëhet nga pesë seksione me përmbajtje si në vijim, ndërsa në shtojca jepet pamja e

pyetësorit në versionin online të tij bashkë me bazën e të dhënave të mbledhura.

Seksioni A mbledh të dhëna personale të tipit: emër, mbiemër dhe adresë. Ky seksion ka për

qëllim të sigurojë të dhëna identifikuese me personin dhe aspekte të tjera të lidhura me

vendbanimin. Seksioni B mbledh të dhëna për përbërjen e familjes dhe shëndetin. Seksioni C

përmbledh të dhëna mbi edukimin. Seksioni Ç përpiqet të grumbullojë të dhëna lidhur me

standardin e jetesës së të intervistuarit. Seksioni D (i fundit) mbledh të dhëna plotësuese

lidhur me shpenzimet mujore familjare, si dhe perceptimin mbi varfërinë.

Në total u grumbulluan 1249 anketa nga e gjithë Shqipëria, ku rreth 40% e tyre vinin nga

rajoni Tiranë-Durrës. Rreth 40% e anketave u mblodhën nga zonat rurale dhe pjesa tjetër nga

zona urbane. Madhësia mesatare e familjeve është 4.8 anëtarë për familje, ku në zonën rurale

kjo rezultoi në 5.2 anëtarë për familje, përkundrejt 4.6 anëtarë në zonat urbane. Nga totali i

anketave 39 copë rezultuan me gabime dhe u larguan nga analiza. Përzgjedhja e të anketuarve

është bërë në përputhje me kriteret e kampionimit, duke respektuar si kriterin e rastësisë,

ashtu edhe metodën e orientuar. Anketimi synonte zona të ndryshme të Shqipërisë, orientimin

për nga vendbanimet, grupmoshat dhe stratave të ndarjes referuar INSTAT-it. Për sa i përket

kriterit të rastësisë, u përdor metoda e përzgjedhjes së trokitjes 1 në 3 dyer, për të pasur

kampion të rastësishëm.

Sipas gjetjeve të anketës, dy burimet e të ardhurave më të përmendura dhe të zakonshme në

harkun e një muaji për një familje në Shqipëri, janë ndihma sociale dhe pensioni. Kjo

konfirmon në një farë mënyre aspektin e varësisë së familjes shqiptare ndaj një standardi të

ulët të jetesës dhe të kushtëzuar nga burime të ardhurash sistematike në shifra të ulëta.

Në aspektin metodologjik ky punim ka si qëllim të analizojë se cilët janë faktorët që ndikojnë

në përcaktimin e varfërisë, duke përdorur një anketë drejtuar individëve në territorin e


23

Republikës së Shqipërisë për vitin 2015. Njësia primare e zgjedhjes ose Cluster është Rajoni.

Për këtë është realizuar ndarja në katër rajone/strata, udhëhequr nga metodologjia e përdorur

nga INSTAT-i. Në terma të procedurave ekonometrike janë vlerësuar disa modele, duke

filluar nga regresioni i thjeshtë linear, duke vijuar me regresionin me kuantile dhe në fund

janë vlerësuar modelet logit dhe probit. Një aspekt tjetër i analizës është vlerësimi i indekseve

të varfërisë, siç janë klasa e treguesve FGT-të hasur gjerësisht në literaturë. Më tej janë

vlerësuar edhe dy indekse të tjera, siç janë SEE dhe Watts, duke sjellë një përqasje të re në

fushën kërkimore të varfërisë për Shqipërinë. Në përpjekje për matjen e varfërisë ka një tërësi

çështjesh që duhet të merren në konsideratë. Ndër më të rëndësishmit është: të përcaktohet

një tregues për pasurinë dhe të vendoset një standard për të ndarë të varfrit nga jo të varfrit,

ndryshe vija e varfërisë. Për të vlerësuar treguesit e varfërisë mund të përdoren vijat absolute

dhe relative të varfërisë. Në këtë aspekt, ky studim merr në konsideratë vijën e varfërisë të

vendosur nga INSTAT-i prej 4891 lekësh. Një individ konsiderohet i varfër nëse shpenzon

për konsum më pak se 4891 lekë në muaj. Për të bërë vlerësimet regresive është përdorur vija

absolute e varfërisë. Nga ana tjetër, për të pasur një panoramë më të mirë të dukurisë dhe

shpërndarjen e varfërisë sipas rajoneve, janë vlerësuar edhe vijat relative të varfërisë sipas

metodologjisë së përdorur nga BE dhe vende të tjera të zhvilluara, përkatësisht 50% të

konsumit median ose 60% të konsumit median. Mbështetur në këta tregues, një individ

konsiderohet i varfër nëse nuk plotëson nevojat në formë relative me anëtarët e tjerë të

shoqërisë ku jeton.

Ky studim kа si synim të mаsë vаrfërinë nëpërmjet disа indekseve dhe të аnаlizojë

përcаktuesit e vаrfërisë nëpërmjet metodаve ekonometrike. Nëpërmjet gjetjeve,

politikëbërësit mund të identifikojnë se cilаt jаnë kаrаkteristikаt që përcаktojnë stаtusin e të

varfrit dhe të ndërmаrrin politikа sociale që të shënjestrojnë problemаtikаt në mënyrë më

eficiente. Për të аnаlizuаr përcаktuesit e vаrfërisë jаnë përdorur MZKV-të dhe modelet

probаbilitаre logit dhe probit. Pаketа stаtistikore e përdorur është Strаtа 12 dhe SPSS 21

Ka tre mënyra të përdoruara gjerësisht për vendosjen e një vije varfërie: standarde, relative

dhe subjektive. Në Shqipëri vija e varfërisë e përdorur nga INSTAT-i është absolute. Një

individ konsiderohet i varfër nëse shpenzimet për konsum janë më pak se 4891 lekë në muaj.

Nga ana tjetër, BE përdor një standard relativ për varfërinë; 50 për qind e të ardhurave

mediane. Ndërsa vijat subjektive të varfërisë ndërtohen duke përdorur PCA (Principal

Components Analysis), duke përdorur informacionin se çfarë konsiderohet një standard i

përshtatshëm jetese.


24

Ngа rishikimi i literаturës, modelet empirike dhe teorike e vënë theksin te të аrdhurаt, për të

treguаr nëse një individ ose fаmilje është i/e vаrfër ose jo. Përqаsja bаzuаr te të аrdhurаt

mund të jetë e limituаr për vendet në zhvillim. sikurse është Shqipëriа (Аtkinson 1991;

Rаvаllion 1992). Në vendet në zhvillim ku njerëzit kanë prirje të mos i deklarojnë të ardhurat,

ekziston mundësia e mosvlerësimit real të të paturit. Treguesi i konsumit për frymë është më i

përshtаtshëm për të vlerësuаr nëse individët jаnë mbi ose nën vijën e vаrfërisë (Аtkinson,

Rаinwаter аnd Smeedin 1995).

Fillimisht përdoret fаmiljа e treguesve FGT (Foster-Greer-Thorbecke) sipаs Foster et. аl.

(1984).

Ku z është vijа e vаrfërisë, ci jаnë shpenzimet e konsumit për frymë, α është një indeks

ndjeshmërie i vаrfërisë që merret vlerаt 0,1 dhe 2.

Indeksi për frymë

P0 (α=0) mаt pjesën e popullsisë që është e vаrfër. Është ndër treguesit më të përdorur, sepse

është i thjeshtë për t’u mаtur dhe për t’u kuptuаr. Ngа аnа tjetër, është i limituаr sepse nuk

tregon shkаllën e vаrfërisë.

Indeksi i Shkаllës së Vаrfërisë


25

P1 (α=1) mаt mаsën në të cilën individët bien nën vijën e vаrfërisë ose ndryshe hendekun e

vаrfërisë. Shumа e hendekëve të vаrfërisë jep informаcion mbi kostot minimаle të nevojshme

për të eliminuаr vаrfërinë. Ngа аnа tjetër, ky tregues nuk merr pаrаsysh ndryshimet në

pаbаrаzi midis të vаrfërve.

Indeksi i Аshpërisë së Vаrfërisë

P2 (α=2) mesаtаrizon hendeqet e vаrfërisë, duke mаrrë si bаzë krаhаsimore vijën e vаrfërisë.

Ky tregues i vendos një peshë më të mаdhe individëve të vаrfër, duke mаrrë pаrаsysh edhe

vаrfërinë, edhe shpërndаrjen e pаbаrаbаrtë të të аrdhurаve ose konsumit.

Kur parametri α = 0, P 0 është thjesht indeksi i përqindjes së varfërisë. Kur α=1, indeksi

shpreh hendekun e varfërisë P1, dhe kur α=2, P2 është i njëjti me indeksin e ashpërsisë së

varfërisë. Për të gjitha α > 0, treguesi evidenton rënie në standardin e jetesës për grupimin “të

varfër”. Më tej, nëse α > 1, ky tregues ka veçorinë që të evidentojë se varfëria mund të rritet

në rast të rënies së njërit prej komponentëve të standardit të jetesës. Një tjetër karakteristikë

që e bën klasën e treguesve FGT të përshtatshme për matjen e varfërisë, për vendet në

zhvillim si Shqipëria, është se ai mund të jetë i ndashëm për nëngrupe të popullsisë, duke

llogaritur kështu kontributin e secilit grup në varfërinë totale.

Indeksi Sen-Shorrocks-Thon përkufizohet si më poshtë:

ku P1 është hendeku i vаrfërisë vetëm për të vаrfrit dhe GP është indeksi GINI për hendekët e

vаrfërisë për të gjithë popullsinë. Ky indeks bën të mundur që të gjykohet nëse kа më shumë

të vаrfër, а jаnë të varfrit më të vаrfër dhe а kа pаbаrаzi midis të vаrfërve.

Së fundmi, kohа e nevojshme që i duhet mesаtаrisht një individi për të dаlë ngа vаrfëriа

mаtet nëpërmjet indeksit Wаtts.


26

Duke ndjekur metodologjinë e Jonаthаn (1998) dhe Zheng (1993), mund të reаlizohet një

lidhje midis nivelit të nevojshëm të rritjes ekonomike dhe kohës që duhet për të dаlë ngа

vаrfëriа.

1.5 Struktura e disertacionit

Kapitulli i parë i materialit hodhi dritë mbi problematikën dhe objektivat e studimit, por pjesa

në vijim e disertacionit është strukturuar si më poshtë:

Kapitulli 2 ose ai i literaturës. Në të shtjellohen teoritë dhe autorët që kanë kontribuar

në formulimin e teorisë lidhur me varfërinë, në përcaktimin e faktorëve që e

përcaktojnë atë, në parashtrimin e mënyrave të matjes, të gjitha të para në syrin e

nevojës për të ndikuar te kjo plagë ekonomike dhe sociale – varfëria. Një konstatim i

tillë i jep mundësinë këtij punimi jo vetëm të njohë meritën e autorëve të mëparshëm,

por edhe të pozicionohet në raport me ta. Fillimisht është bërë një arsyetim mbi

varfërinë nga mendimtarët dhe teoricienët klasikë dhe pastaj është vijuar me faktorët

që e përcaktojnë atë si dhe me mënyrat e mundshme që përdoren për matjen e saj.

Kapitulli 3 ose ai i metodës së zbatuar. Në mbështetje të literaturës, metoda e zbatuar

në këtë kërkim përpiqet të nxjerrë në pah aspekte të ndryshme të varfërisë në

Shqipëri. Në përpjekje për të realizuar një kërkim me vlera shkakësore, u ndërtua një

pyetësor dhe u mblodhën të dhëna nga publiku shqiptar. Më tej u analizuan të dhënat

mbi bazën e sugjerimeve që jep literatura, duke u përqendruar te Indeksi i Pasurisë

dhe regresi shumëfaktorial.

Kapitulli 4 ose kapitulli i analizës përshkruese dhe interpretimeve të gjetjeve. Ky

kapitull sjell trajtesën e analizës dhe interpretimin e gjetjeve. Linja e kapitullit është

ndërtuar në mënyrë të atillë që në fillim trajtohen dhe analizohen tregues të

përgjithshëm të varfërisë, tregues që shprehin dimensione dhe aspekte nga më të

ndryshmet lidhur me varfërinë, pabarazinë dhe mirëqenien. Më tej vijojmë me

analizën krahasuese të MPI-së për rastin e Shqipërisë. Një pjesë e veçantë e këtij

kapitulli i dedikohet analizës së pyetësorit, me të dhënat e të cilit ndërtohet indeksi i

pasurisë dhe një model regresi shumëfaktorial për të evidentuar faktorët që ndikojnë

në varfërinë e familjes.

Kapitulli 5 ose kapitulli i përfundimeve. Në këtë kapitull jepen në formë të

përmbledhur përfundimet dhe rekomandimet e disertacionit.


27

2 RISHIKIMI I LITERATURËS: KORNIZA TEORIKE

Gjatë hulumtimit të literaturës së fushës është vënë re një dinamizëm i vazhdueshëm në të

gjitha dimensionet e trajtimit të problemit, duke filluar që nga koncepti se çfarë konsiderojmë

varfëri apo se kush është i varfër, se cilët janë faktorët që e përcaktojnë atë, cila është mënyra

apo metoda më e përshtatshme e matjes dhe si rrjedhojë, nxjerrjen e rekomandimeve

përkatëse në ndihmë të politikbërësve dhe për të vazhduar më tej, se si mund t’i përdorë shteti

këto përfundime në zbutjen apo luftimin e saj.

2.1 Në rrugën e konceptimit të varfërisë

Ndër të parët që është marrë me këtë tematikë është Adam Smith (Sen, 2009). Smith citohet

shumë lidhur me këtë dukuri dhe mbetet kontribues i rëndësishëm lidhur me konceptimin e

varfërisë. Studiuesit shkëpusin nga ai perifrazimin lidhur me qasjen se varfëria është ndjesia e

turpit për të dalë në publik. Gjithashtu, për rastin tonë, është e rëndësishme të kemi parasysh

se Smith ishte partizan i ekonomisë pa pengesa dhe njëkohësisht promotor për mbajtjen e

kontrollit dhe prodhimit të disa të mirave me natyrë të veçantë e publike, si dhe në atë që

shteti mund të luajë rol me rëndësi për realizimin e kushteve normale për zhvillimin e

tregjeve, si dhe mënjanimin e dëmeve në shoqëri. Në këtë aspekt Sen ka bërë një analizë

mbrojtëse ndaj Smithit.

Maltus është mendimtari që, i shtyrë nga konsiderata e intelektualëve pararendës rilindas,

shprehu konsideratat e tij mbi rritjen e popullsisë në kushtet kur prodhimi rritet me ritme më

të ulëta. Arsyetimi i tij logjik përpiqet t’i përgjigjet pyetjes nëse është e mundur të zhduket

varfëria dhe arriti në përfundimin se shoqëria njerëzore, në kushtet kur rritja e saj është

gjeometrike. jo vetëm që nuk do ta zhdukë dot varfërinë, por do të përkeqësohet edhe më tej.

Kjo vjen sepse rritja e prodhimeve nuk do të mund të mbulojë nevojat për ushqim të njerëzve.

Citojmë nga Maltus:

“Ekspansioni ose kontraktimi i burimeve të disponueshme shpie në

ekspansionin ose kontraktimin e popullsisë së shoqërive njerëzore,

të cilat kështu detyrohen të jetojnë në nivel mirëqenieje të thjesht

ekzistencës.”

Shumë mendimtarë u munduan ta hidhnin poshtë teorinë maltusiane, por nuk ishin bindës dhe

dështuan sepse atyre u shpëtonte fakti se popullsia europiane kishte njohur lëvizje të mëdha


28

në drejtim të kontinenteve të tjera. Ajo që solli rrëzimin e parashikimit të Maltusit ishte

teknologjia. Revolucioni industrial mundësoi prodhimin në masë dhe kështu rritja e prodhimit

njohu ritme krejtësisht të paparashikuara më parë. Maltusi është ndër të parët që hedh dritë

mbi “ligjin e rendimenteve zbritëse” të tokës, ku sipas tij, mjetet e jetesës nuk mund të rriten

kurrë më shpejt se sa progresioni aritmetik, gjithnjë në kushtet e industrisë së kohës. Pra,

Maltusi nuk i dha rolin që meriton faktorit teknologji, por kjo nuk do të thotë se analiza e tij

është krejtësisht e gabuar.

Maltusi iu kundërvu edhe ndihmës sociale që shpërndan shteti si mbështetje për kapërcimin e

vështirësive familjare. Ai e shikon këtë si një faktor që e zhyt të varfrin edhe më tej në

varfëri, duke i dhënë mundësinë të bëjë një jetë jo të bazuar në zhvillimin e aftësive të tij. Në

thelb, ndihma sociale është një goditje mbi fuqinë punëtore dhe çmimin e krahut të punës,

pagën. Në këtë pikë vendosen edhe autorë të tjerë si Smithi dhe Rusoi.

Teoria klasike e utilitarianizmit e konsideron mirëqenien duke marrë në anën etike sjelljen,

nën çdo kusht që është objektivisht e drejtë, dhe që do të prodhojë sasinë më të madhe të

lumturisë së të gjithë popullsisë. Kjo teori ka si princip shumën më të lartë të lumturisë, i cili

merr si të mirëqenë se kënaqësitë (ose dobitë) janë të matshme dhe të mbledhshme. Pra,

konsiderohet se kënaqësi të ndryshme të përjetuara nga i njëjti individ janë të krahasueshme

dhe të mbledhshme me kënaqësi të ndryshme të përjetuara nga individë të tjerë, qoftë edhe të

brezave të ndryshëm. Më vonë, teoria neoklasike e mirëqenies, zhvillim i teorisë klasike,

thekson se performanca ekonomike e institucioneve mund dhe duhet të gjykohet sipas faktit

nëse ata sigurojnë të mira ekonomike në sasi të tillë, që përputhet me dëshirat relative të

njerëzve për ato të mira. Në themel të këtij trajtimi qëndron eficienca paretiane dhe metoda

matematikore e matjes së mirëqenies, që në këtë rast është përmes shumës së baraspeshuar të

dobive të individëve.

Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies (Self-determination Theory and Wellbeing –

SDT) është ajo që hedh hapat edhe tek ato “shtigje” të gjetjes së faktorëve shkaktues të

mirëqenies që na drejtojnë te karakteret shumë abstrakte të saj, faktorët psikologjikë.

Ndonëse kjo teori duket bindëse, përsëri mbetet një teori në tentativë dhe pa verifikim

praktik. Sidoqoftë, Teoria e Vetëpërcaktimit dhe Mirëqenies është ajo që shton faktorët

ndikues te mirëqenia: jo vetëm ata me karakter monetar e shëndetësor, por edhe tek ata

psikologjikë.


29

Në ditët e sotme kemi një disiplinë në shkencat ekonomike që ka si objekt të sajin

mirëqenien, Ekonomia e Mirëqenies, nga anglishtja Welfare Economics, e cila është disiplina

që trajton mirëqenien me anë të teknikave mikroekonomike, duke përdorur shpërndarjen e

faktorëve të prodhimit në shërbim të eficiencës ekonomike. Kjo buron nga eficienca

paretiane, që u formulua nga Vilfredo Pareto dhe nënkupton një gjendje në të cilën është e

pamundur të përmirësohet mirëqenia e dikujt pa dëmtuar mirëqenien e dikujt tjetër. Nëse

themi se varfëria nuk është gjë tjetër veçse një nivel i ulët i mirëqenies, atëherë mund të

shprehemi se vetë kjo disiplinë e ekonomisë na sugjeron se varfëria vjen për shkak të

mosruajtjes së ekuilibrit të shpërndarjes së burimeve.

Sistemi i vlerave është një koncept i zhvilluar sidomos nga Sen, si një nga figurat më të

shquara në fushën e ekonomisë botërore, i cili ka mbajtur dhe postin e presidentit të Bankës

Botërore. Ai është njohur ndryshe si ekonomisti i mirëqenies për shkak të dedikimit të tij ndaj

varfërisë. Analiza e Senit shtrohet në aspektin konceptual të varfërisë, duke bërë thirrje që

varfëria të trajtohet jo vetëm në aspektin e mungesës apo nivelit të ulët të të ardhurave.

Me mjedis apo sistem të vlerave nënkuptohet shkalla e mobilitetit shoqëror, mundësia që

dikush të arrijë sukses, duke shfrytëzuar vetëm aftësitë/virtytet e tij. Sistemi i vlerave është i

lidhur ngushtë me arritjen e standardeve të jetesës. Për të kuptuar këtë kalohet në disa

pikëpyetje të tipit: cilat vlera “përfaqëson” mjedisi shoqëror, ekonomik dhe ai politik; a janë

vlerat e suksesit të individit të bazuara në interesat egoiste/lakmi apo në moralin shoqëror;

më tej, a i kanë pjesëtarët e shoqërisë njëlloj mundësitë për t’u ngjitur në shkallët e

karrierës? Nëse mjedisi është i hapur të pranojë vlerat e suksesit bazuar në aftësitë

individuale të gjithësecilit, atëherë rrjedhimisht mirëqenia është e arritshme nga të gjithë. Po

ashtu, mënjanimi i varfërisë është i mundur më lehtë. Gjetja e një metode të vlerësimit të këtij

faktori është një sfidë e vërtetë metodologjike. Natyra e tij shoqërore dhe dimensionet e

shumta të problematikës e bëjnë të vështirë për ta rrokur apo konceptuar, dhe më pas për ta

matur/vlerësuar me variabla përfaqësues.

Si një frymëzues i zhvillimit si liri, Sen trajton në mënyrë mjeshtërore liritë dhe pasojat që

rrjedhin nga privimi i tyre. Kemi mungesë të lirisë në momentin kur individi vuan nga uria;

kequshqyerja; kujdesi shëndetësor i dobët apo inekzistent; mbrojtja higjienike; lufta e kotë

ndaj sëmundjeve jo vdekjeprurëse; pabarazia gjinore etj. Ai ndalon gjatë te problemi i të

ardhurave dhe pabarazisë në shoqëri, sidomos pabarazia mes gjinive.


30

Mjetet e zhvillimit dhe të mënjanimit të varfërisë, gjithnjë sipas Sen, janë liritë

substanciale dhe instrumentale. Liritë substanciale janë liritë bazë apo ato elementare pa të

cilat kemi privimin e të drejtave themelore: ushqyerja, veshmbathja, edukimi etj. Nga ana

tjetër, liritë instrumentale janë ato që i trajtojmë si mjete për të arritur suksesin lidhur me

zhvillimin. Liri instrumentale ndryshe nga ato substanciale janë liritë që mund të përdoren si

instrumente për arritjen e objektivave. Instrumentale në këtë këndvështrim përdoret në

sinonimi me termin mjet. Pra liritë instrumentale trajtohen si mjete për të luftuar mënjanimin

e varfërisë. Këtu analizohen pesë lloje lirish:

1. liria politike;

2. lehtësitë ekonomike;

3. mundësitë shoqërore;

4. garancitë e transparencës;

5. siguria mbrojtëse.

Kontributi i Sen në fushën e konceptimit të varfërisë dhe mënyrën se ku duhet të kërkojmë

faktorët matës të saj konsiderohet si pasuri për njerëzimin.

Sarshar ka bërë një përmbledhje shumë të vlefshme të teorisë së Sen. Megjithatë, në një

refleksion personal lidhur me teorinë e lirive të Senit rezultojmë në një kontradiktë. Nga njëra

anë kemi prirjen për respektimin dhe garancinë e lirive si motor i zhvillimit dhe nga ana tjetër

prirja për të arritur në barazi, gjë që çon në cënimin e lirisë.

Sipas Sachs, si një nga studiuesit më të famshëm që i është përkushtuar luftës për zhdukjen e

varfërisë ekstreme dhe i njohur si profesor i zhvillimit të qëndrueshëm, të varfrit duhet të

ndihmohen të paktën sa për të kaluar kurthin e varfërisë dhe se kjo nuk është një “lëmoshë”,

por mbi të gjitha një përgjegjësi. Një botë pa të varfër është më e mirë edhe për të pasurit.

Kurthi i varfërisë mund të jetë i ndryshëm nga një rast në një tjetër, por është e mundur të

mënjanohet. Një ndër pengesat më të vështira që përbën kurth varfërie është gjendja

shëndetësore e përkeqësuar deri në vdekje. Duhet nënvizuar se ekzistojnë rajone në botë ku

sëmundjet kanë dëmtuar në mënyrë dramatike popullsinë e aftë për punë, duke na dhënë një

shembull sipas të cilit varfëria nuk është se vjen vetëm nga dembelizmi apo arsye të lidhura

me edukimin a me qeverisjen.

Gjithashtu Sachs, si një nga bashkautorët e “Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit”, i

mëshon vazhdimisht faktit se lufta për zhdukjen e varfërisë në botë është, së pari, përgjegjësi

e të gjithëve dhe së dyti, nevoja është që vendet e pasura të ndihmojnë ato të varfrat, të paktën


31

aq sa është rënë dakord te marrëveshja e Mijëvjeçarit. Ai edhe sot u bën thirrje vendeve të

zhvilluara të mbajnë përqendrimin e duhur mbi objektivat e mijëvjeçarit në mënyrë që të

arrihet objektivi brenda vitit 2030.

Gjatë studimit të varfërisë Sachs këshillon diagnozën diferenciale si një strategji efektive për

të mbledhur tërësinë e të dhënave të nevojshme për studimin e varfërisë me fokus hartimin e

politikës ekonomike të përshtatshme në përgjigje të saj. Diagnoza diferenciale konsiston, në

shëmbëllimin e diagnozës së mjekut në klinikë, në një listë kontrolli diagnostikimi prej shtatë

pjesësh.

Duke qenë se shoqëritë moderne gjithnjë e më tepër po përballen me liberalizmin ekonomik,

plakjen e popullsisë, shpërbërjen martesore dhe rritjen e forcës punëtore nga femrat, është

shfaqur një kërkesë e madhe dhe e gjerë për studime të ndryshme krahasuese në lidhje me

raportet e varfërisë (Jesuit and Smeeding 2002). Por, mund të themi së një nga vendimet më

të rëndësishme në lidhje më kërkimet mbi raportet e varfërisë lidhet me mënyrën e zgjedhjes

së metodës së kërkimit dhe qasjeve të studimit të këtyre raporteve.

Hagernars (1991, 134), nxjerr në pah studimin mbi numrin e popullsisë së varfër dhe shtrirjen

e kësaj popullate duke u mbështetur në shkallën e zgjidhjes së këtij përcaktimi. Gordon dhe

Townsend (2002) e studiojnë varfërinë në përgjithësi, si një përjashtim shoqëror. Por,

fatkeqësisht përjashtimi shoqëror është një koncept i gjithanshëm, ashtu siç është përkufizimi

i varfërisë në vetvete, që ka shumë kuptime të ndryshme në kontekste të ndryshme edhe kur

përdoret për qëllime të caktuara. Përjashtimet shoqërore përmbajnë disavantazhe

shumëdimensionalë si: varfëria, humbjet e shumëfishta dhe përjashtimet, duke i detyruar të

ndjekin tregjet moderne ekonomike. Sidoqoftë, përcaktimi i përjashtimit shoqëror ka të bëjë

me aftësinë e limituar të njerëzve për të qenë pjesëmarrës në një shoqëri të efektshme. Brenda

konceptit të dhënë, aftësia është një koncept relativ më shumë se sa absolut. Më me qartësi,

koncepti i përgjithshëm i varfërisë mund të shihet si:

1) të mos kesh ato gjëra që shoqëria i percepton si nevoja bazë;

2) të mos jesh i aftë të bësh shumicën e gjërave që njerëzit i marrin si të mirëqena dhe të qenit

i përjashtuar nga modelet e zakonshme të të jetuarit, normat dhe aktivitetet (Gordon dhe

Townsend 2002).

Ka edhe perspektiva të tjera mbi varfërinë, si përkufizimi i dhënë nga Sen (1992, 110):

"Varfëria nuk është një çështje e mirëqenies së ulët, por e paaftësisë për të ndjekur

mirëqenien, pikërisht për shkak të mungesës së mjeteve ekonomike". Kështu, varfëria shihet

kryesisht si një fenomen ekonomik, ndërsa përjashtimi social përfshin dimensionet kulturore,


32

institucionale dhe shoqërore. Ky lloj përkufizimi i shprehur ngushtë për konceptin e varfërisë,

sidomos duke u shprehur thjesht në terma monetarë, është i njohur si varfëri në të ardhura.

Varfëria në të ardhura është një parakusht për përjashtimin social, ndërkohë që varfëria jo

gjithmonë çon në përjashtim social. Prandaj është e drejtë të thuhet se për aq kohë sa të

ardhurat pasqyrojnë aftësitë, masën e varfërisë relative, masa e të ardhurave në vetvete

përbën një përjashtim social.

Për sa i përket metodave të matjes së varfërisë, vlerësimi përbëhet nga dy faza: në fazën e

parë të varfrit identifikohen dhe në fazën e dytë përllogaritet indeksi i varfërisë, duke

përdorur informacionin e disponueshëm (Sen 1976). Pavarësisht nga një gamë e gjerë e

metodave për të matur varfërinë e të ardhurave, një metodë dominon fushën. Varfëria është

diskutuar si pjesë e njerëzve, te të cilët të ardhurat bazë bien nën nivelin e një vije të

varfërisë. Njerëzit, të ardhurat e të cilëve mbeten nën këtë kufi minimal, konsiderohen të

varfër dhe në pamundësi për t’u integruar në shoqëri (Shanaham dhe Tuma 1994). Masa që

tregon përqindjen e popullsisë që janë të varfër, është e njohur si etalon për të matur

varfërinë. Që nga përdorimi i raportit të numërimit për kokë, numërimi shumë popullor në

praktikë, matja më e përgjithshme e varfërisë ul problemin e identifikimit të të varfërve nga

popullata. EUROSTAT-i përllogarit kufirin e varfërisë duke iu referuar pragut të 60 për qind

të të ardhurave mesatare. OECD-ja ka përdorur për të llogaritur këtë prag nivelin 50 për qind

të të ardhurave mesatare. Në të dyja këto raste përllogaritja bazohet në mesatare vlerë, e cila

konsiderohet jo shumë bindëse (Bradshaw 2001).

Tema e varfërisë është parë nga literatura dhe është e lidhur me shpërndarjen e pabarabartë.

Të parët autorë që përcollën studime në lidhje me pabarazinë e të ardhurave gjatë zhvillimit

ekonomik ishin Arthur Lewis (1954) dhe Simon Kuznets (1955). Sipas Lewis rritja e

pabarazisë arrin një pikë thyerjeje që sjell reduktim të saj. Në modelin që ai sugjeron merr

parasysh dy sektorë, sektorin industrial dhe atë bujqësor. Kuznets sugjeroi se pabarazia rritet

kur ekonomia e vendit pëson tranzicion nga sektori bujqësor si primar, në ekonomi

industriale. Si rezultat, pabarazia vjen si pasojë e kthimit të ndryshëm që kanë vendet nga

faktorët e prodhimit. Kur të gjithë punojnë në bujqësi, shpërndarja e të ardhurave realizohet

në mënyrë të barabartë, por kur industria dhe urbanizimi ka progres, pabarazia rritet.

Ky i fundit propozoi një kurbë në formë U-je të përmbysur, e cila reflektonte hipotezën se

teksa ekonomia zhvillohet, forcat e tregut fillimisht rritin pabarazinë, e më pas e reduktojnë

atë. Rreth dy dekada pas punimit të Kuznets, hipoteza e tij u vu në fokus për t’u testuar nga


33

shumë studiues, të cilët tashmë dispononin të dhëna për pabarazinë. Kjo hipotezë u testua në

vende të ndryshme si dhe mbi të dhëna cross-section apo seri kohore.

Tabela 2-1: Përmbledhje e literaturës sipas këndvështrimit faktor-autor

FAKTORI AUTORI

Pasuria në burime Platon, Aristotel, Smith

Rritja e popullsisë – rritja e prodhimit

Martesa

Maltus

Ndihma sociale Smith, Ruso, Maltus

Liria (kushtëzim nga shteti) Ruso, Fihtë Kant, Hegel, Marks

Kurthi i varfërisë; gjendja shëndetësore;

pozicioni gjeografik etj.

Sachs

Sistemi i vlerave (liritë substanciale dhe ato

instrumentale)

Sen

Biznesi social (qëllimi i biznesit në

zgjidhjen e një nevoje)

Younus

Emigracioni, migrimi, remitancat etj. Autorë shqiptarë

Shpenzimet mesatare mujore, edukimi,

madhësia e familjes, aksesi në shërbimet

bazë, kushtet e banimit, shpenzimet për

konsum, të ardhurat

INSTAT

Burimi: Përmbledhje e autores.

2.2 Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit

Hapi më i guximshëm i ndërmarrë nga njerëzimi. (M. Younus)

Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit janë konsideruar si një nga marrëveshjet më të mëdha

të ndërmarra nga vendet e Kombeve të Bashkuara. Kjo marrëveshje përcaktoi “agjendën” e

luftimit dhe zhdukjes së varfërisë në botë.

Shkurtimisht mund të përmbledhim se Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (MDG3) janë

tetë objektiva ndërkombëtarë të zhvillimit që u vendosën në Samitin e Mijëvjeçarit të

3 Sipas nistoreve të Millennium Development Goals nga anglishtja.


34

Kombeve të Bashkuara në vitin 2000, duke u mbështetur në përvetësimin e Deklaratës së

Mijëvjeçarit të Kombeve të Bashkuara. Të 189 shtetet anëtare të Kombeve të Bashkuara të

kohës dhe të paktën 23 organizata ndërkombëtare të përkushtuara në arritjen e Objektivave të

Zhvillimit të Mijëvjeçarit brenda vitit 2015. Ndonëse shprehen në formën e tetë objektivave,

ka indikator matës apo tregues të shënjestruar për secilin objektiv. Pra është objektivi,

konceptimi i tij dhe treguesit e shënjestruar tek të cilët do të ndikohet për të arritur

përmbushjen e tij. Për shembull objektivi i parë, që ka të bëjë me zhdukjen e varfërisë

ekstreme dhe urisë, përfaqësohet nga tre tregues të shënjestruar. Në mënyrë të përmbledhur

paraqitet në vijim, por mund të konsultohemi me listën e Objektivave të Zhvillimit të

Mijëvjeçarit te Shtojca për një pamje më të plotë.

1) Zhdukja e varfërisë ekstreme dhe urisë:

a) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që jeton me më pak se një dollar në

ditë:

Pjesa e popullsisë nën 1 dollarë në ditë,

Raporti i hendekut të varfërisë,

Pjesa kuantil4 e më të varfërve në konsumin e brendshëm.

b) Arritja e punësimit të plotë e produktiv dhe punë të denjë për të gjithë, duke

përfshirë gratë dhe të rinjtë:

Norma e rritjes së GDP-së për person të punësuar,

Raporti të punësuar-për-popullsi,

Pjesa e njerëzve që jetojnë nën 1 dollarë në ditë,

Pjesa e vetëpunësimit dhe kontributi i punëtorëve familjarë në

punësimin total.

c) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që vuan nga uria:

Prevalenca e fëmijëve nënpeshë me moshë nën pesë vjeç,

Pjesa e popullsisë poshtë nivelit minimum të racionit të energjisë së

konsumuar.

2) Arritja e arsimimit fillor të përgjithshëm;

3) Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas;

4) Reduktimi i normave të vdekshmërisë foshnjore;

4 Kuantil përdoret nga statistika për të nënkuptuar se kemi të bëjmë me një popullatë të ndarë në pesë pjesë. Kuantili i më të varfërve nënkupton një të pestën e popullsisë që është më e varfra, nëse popullsinë e varfër e ndajmë në pesë pjesë sipas thellësisë së varfërisë.


35

5) Përmirësimi i shëndetit të nënave;

6) Lufta kundër HIV/AIDS, malaries dhe sëmundjeve të tjera;

7) Sigurimi i qëndrueshmërisë së mjedisit;

8) Rritja e një partneriteti botëror për zhvillim.

Banka Botërore ka shpallur strategjinë bazuar në sloganin “Jo varfëri ekstreme në 2030”. Në

të vërtetë Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit u hartuan dhe u përgatitën për të shkulur

varfërinë ekstreme brenda vitit 2015. Por shumë ngjarje me ndikim botëror ndodhën gjatë

këtyre viteve, siç ishte sulmi i 11 shtatorit në Qendrën Tregtare në SHBA, lufta kundër

terrorizmit (lufta në Afganistan dhe lufta në Irak), kriza botërore e ushqimit, kriza financiare

konfliktet e përgjakshme në Lindjen e Mesme, konflikti në Ukrainë që ka mbërthyer Europën

etj., bënë të mundur shkatërrimin e afatit të përcaktuar. Sachs ngarkon me përgjegjësi vendet

e zhvilluara për këtë, sidomos Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për Europën dhe Azinë

Qendrore raporti i vitit 2013 nga Banka Botërore shpreh tabelën e mëposhtme.

Figura 2.1: Progresi i Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit për Europën dhe Azinë Qendrore

Burimi: Banka Botërore (2016)


36

2.3 Krizat ekonomike dhe varfëria

Krizat ekonomike përtej përkufizimit të tyre të lidhur me ngërçin në ecurinë e cikleve të

biznesit, tejçojnë mbi shtresat e shoqërisë “valë goditjesh”. Stigliz dhe Sen, si dy ekonomistë

me ndikim të madh në të gjithë arenën ndërkombëtare, sidomos mbi atë çfarë rrethon

varfëria, janë shprehur se kriza financiare e viteve 2007 e më pas ka zbehur të gjitha

përpjekjet e qeverive të vendeve me të ardhura të ulëta në përputhje me Objektivat e

Mijëvjeçarit. Kjo nënkupton se progresi i bërë në përmirësimin e kritereve të Objektivave të

Zhvillimit të Mijëvjeçarit në vendet e varfra në vitet e fundit është vënë në përballje me një

pengesë që i ka ulur ndikimin që pritej. Kriza ekonomike e këtyre viteve ka goditur më

shumë shtresën e varfër të shoqërisë, duke ia shtuar vuajtjen. Për kontradiksion, në Amerikë

më të pasurit u bënë edhe më të pasur krahasuar me vitet pararendëse.

Nuk është e vështirë të kuptohet se pse ndodh kjo. Me një shembull sa për ilustrim mund të

themi se një ndërmarrje, për t’iu përgjigjur vështirësive të krijuara, shkurton kostot e saj. Një

nga këto kosto është ajo e punës. Shkarkimi i punonjësve apo i punëtorëve është një mënyrë e

zakonshme për t’u mbrojtur. Ndërmarrjet shkarkojnë personat që janë me një kapital jo të

lartë njerëzor, siç janë të varfrit pa mundësi për t’u rritur profesionalisht në edukimin, apo për

të investuar në aftësitë e tyre. Në këtë mënyrë shtohet “armata” e të papunëve dhe e të

varfërve. Më tej, në kushtet e një përballjeje kundrejt një kërkese me ofertën, çmimet tentojnë

të rriten. Rritja e çmimeve bën të mundur sigurimin e një shporte gjithnjë e më të vogël

produktesh për një të varfër.

Paralelisht me krizën financiare ndodhi edhe kriza e ushqimit, ku oferta për ushqime nuk

mjaftonte të mbulonte kërkesat për të. Kjo për shumë arsye, si për shembull rritja e kërkesës

nga viti në vit, përmirësimi i jetesës në disa vende si Kina dhe India, kërkesa për produkte me

origjinë bimore për të ushqyer prodhimin e energjisë etj. Ndonëse kjo krizë goditi më ashpër

vende e Azisë dhe të Afrikës, përsëri Shqipëria u përball me çmime të larta të produkteve të

klasës, drithë. Çmimi i mielli në vend, pjesa më e madhe e të cilit sigurohet me import, u rrit

po ashtu.

2.4 Mirëqenia ekonomike

Përkufizimi i mirëqenies është i gjerë dhe le vend për diskutim e plotësime të vazhdueshme,

por komponent të qenësishëm të mirëqenies mbeten: shëndeti, lumturia, plotësia kulturore,

shpirtërore e materiale. Parë në këtë këndvështrim, duket se aty ku ka mirëqenie përjashtohet


37

varfëria. Studimet propozojnë se analiza e mirëqenies mund të plotësohet si një koncept i

dyfishtë me konceptin e varfërisë, për sa kohë të dyja këto koncepte vazhdojnë të jenë objekt

studimi, zhvillimi e përkufizimi dinamik që plotësojnë kuptimin e njëra-tjetrës. Përkundër

asaj çfarë kemi trajtuar më sipër, mund të shohim e përkufizojmë gjendjen në një ekonomi

nga një këndvështrim më optimist: çfarë duhet të gëzojë e zotërojë një shoqëri për të jetuar në

mirëqenie? Si kundër varfëria dhe mirëqenia nuk mund të përkufizohen me një përcaktim

shterues. Aq sa hasen vështirësi e dilema në përkufizimin e matjen e varfërisë, hasen edhe në

përkufizimin e matjen e mirëqenies. Përcaktimi i një kufiri varfërie ka lehtësuar punën në

matjen e varfërisë dhe përcaktimit “i varfër” në varësi të të qenit mbi ose nën këtë kufi, për

analogji mund të funksionojë në përcaktimin e mirëqenies apo mungesën e saj.

Konceptimi dhe trajtimi i dyfishtë lidhur me varfërinë dhe mungesën e mirëqenies

ekonomike, përqendrohen në mënyrat sasiore të përcaktimit dhe matjes së tyre. Duke pasur

parasysh mënyrat e ndryshme në të cilat kuptohet varfëria me pikëvështrime e trajtesa në

aspektet fizike ose materiale (Citro dhe Michael 1995; Smeeding 2005) dhe të tjera në

rezultatin ose standardin e aspekteve të jetesës (Nolan dhe Whelan 1996), disa e shikojnë të

rëndësishme tëi kombinojnë të dyja aspektet. Ringen (1987) për shembull, e kupton varfërinë

si një standard të ulët të jetesës që vjen nga pamjaftueshmëria e burimeve. Megjithëse,

nocioni në thelb i cilësisë së jetës ofron këndvështrim më të gjerë, ajo që tregon variantin e

mirëqenies ekonomike është ajo që ka qenë historikisht e theksuar në konceptin e varfërisë.

Përqendrimi në trajtimin e mirëqenies ekonomike ka qenë primar në pamjaftueshmërinë e

burimeve ekonomike për konsumin njerëzor. Nocioni i mirëqenies ekonomike lidhet me

cilësinë fizike të jetës ose mirëqenien për të cilën konsumi jo vetëm i ushqimit por dhe

veshjeve, strehimit dhe nevojave të tjera bazë është i rëndësishëm. Citro dhe Michael

(1995:19) vëzhguan për shembull, që varfëria ka të bëjë me mungesën e burimeve ekonomike

(para) për konsumin e të mirave ekonomike dhe shërbimeve (ushqime, strehim, veshje,

transport). Megjithëse ky përkufizim mbështetet në konceptin e burimeve ekonomike të

nevojshme për konsum, ai nuk përkufizon plotësisht llojin dhe madhësinë e konsumit.

Tregues i vërtetë i cilësisë fizike të jetesës, për shembull, është statusi i shëndetit, i cili mund

të vlerësoje saktë gjendjen fizike të jetesës së dikujt (Morris 1979). Megjithëse materialia apo

cilësia fizike e jetesës përfshin faktorë të ndryshëm nga ata që mund të sigurohen në treg,

pothuajse të gjithë këta faktorë mund të interpretohen në funksion të artikujve të konsumit të

disponueshëm në treg. Pra, është konsumi i nevojave bazë që formon nocionin e mirëqenies

ekonomike. Kur vjen momenti i matjes së cilësisë fizike të jetesës, nuk përdoret gjithmonë


38

konsumi, sepse është shumë e vështirë që të matësh konsumin e vërtetë të dikujt. Çdo

përpjekje për matjen me saktësi të konsumit do të haste ndërlikime të konsiderueshme. Për

shembull, përveç vlerës së saj ushqyese, konsumi përmban shijet dhe preferencat të

kushtëzuara nga koha, vendi, moti, kultura, simbolet dhe faktorë të tjerë. Për këto arsye, e

ardhura ka qenë e përdorur gjerësisht për matjen e konsumit, duke supozuar që ajo mund të

përfshijë jo vetëm mundësinë për të konsumuar, por dhe konsumin aktual. Pa dyshim,

vështirësitë rriten në matjen e të ardhurës me saktësi, që ajo mund të masë efektivisht se sa

kapacitet konsumi ka dikush dhe që personi po ruan atë nivel konsumi. Ende, përdorimi i të

ardhurës për të matur nivelin e mirëqenies ekonomike mbetet aq i rrënjosur në botën reale sa

që varfëria jep përshtypjen e pamjaftueshmërisë së të ardhurave. Të shtuara në të janë

gjithashtu kompleksitetet në përcaktimin objektivisht se çfarë përbëjnë nevojat bazë dhe çfarë

niveli të ardhurash nevojitet për të siguruar këto nevoja. Përveç kësaj, pothuajse çdo nevojë

kombëtare dhe ndërkombëtare në ditët e sotme paraqet disa variante të trajtimit të mirëqenies

ekonomike. Për shembull, vijat e varfërisë u zhvilluan nga Rowntree (1901) në Britani, nga

Orshansky (1965) në USA dhe nga Banka Botërore (1997) për krahasime ndërkombëtare dhe

të gjitha janë të bazuara në disa supozime në lidhje me nivelin e konsumit për grupe të

veçanta të popullsisë, për kohën e dhënë dhe kontekstin.

Nocioni i mirëqenies ekonomike duket i thjeshtë e për rrjedhojë vijat e varfërisë si këto

shpesh përjashtojnë nga ekuacioni aspektet joekonomike të mirëqenies ose aspektet jofizike

të cilësisë së jetesës. Çështjet si shijet dhe preferencat, lumturia dhe aspektet psikologjike të

cilësisë së jetesës, për shembull, nuk kanë asnjë peshë në përcaktimin e statusit të varfërisë së

dikujt. Megjithëse kjo anashkalon shansin që disa mënyra të tjera të matjes së varfërisë mund

të japin rezultate më të sakta të matjeve, duke evidentuar disa koncepte dhe qasje që do t’i

diskutojmë me vonë. Qeveritë në vendet e zhvilluara dhe në zhvillim e gjejnë më të

arsyeshme ta marrin në analizë mirëqenien ekonomike të bazuar në vijat e varfërisë, trajtesë

më tërheqëse sidomos për shkak të thjeshtësisë së tyre, mundësisë së përdorimit dhe

krahasimit, ndërkohë dhe përtej shoqërive (Citro dhe Michael 1995; Wagle 2002). Meqenëse

mirëqenia ekonomike është një funksion i të ardhurave, konsumit dhe sigurimeve shoqërore,

pjesërisht ose të kombinuara, studiuesit dhe politikbërësit kanë zhvilluar variante të ndryshme

të vijës së varfërisë, duke u bazuar në vlerat që shoqëria iu jep atyre. Variacione të njëjta të

vijës së varfërisë janë zhvilluar duke përdorur kriteret absolute, relative dhe subjektive. Kjo

sugjeron se ekziston një mundësi e të paturit në të lloje të ndryshme të ndërprerjes

ekonomike. Në nivelin më themelor të mirëqenies ekonomike është nocioni i varfërisë


39

absolute, i cili tregon mungesën e mjeteve themelore të mbijetesës. Kështu, statusi jo i varfër

i dikujt përcaktohet si aftësia për të shmangur humbjen absolute.

Varfëria përcaktohet në termat e nevojave bazë, zakonisht shuma e të ardhurave të nevojshme

për të blerë ushqime në nivel minimal për konsum, një shporte me të mira minimale për

konsum, ose gjëra të dobishme për jetesën (Hagenaars 1991; Lipton 1983; MacPherson dhe

Silburn 1998; Wodon 1997). Në këtë kuptim, ndërkohë që të ardhurat, konsumi dhe

mirëqenia janë të ndryshme, ato janë të ndërlidhura dhe janë të drejtuara në nivelin e të

mirave dhe shërbimeve të nevojshme për të jetuar një jetë me cilësi të mirë (IILS 1996).

Duke ndjekur drejtimin absolut të të ardhurave për shembull, Banka Botërore (1990, 1997)

përcakton vijën e varfërisë të bazuar në 1 dollar amerikan në ditë. Vija zyrtare e varfërisë në

SHBA është një shembull tjetër i konsumit standard absolut. Duke përfshirë nevojat bazë të

orientuara nga trajtimi i konsumit absolut, Organizata Ndërkombëtare e Punës e përcaktoi

vijën e varfërisë në termat e kërkesave minimale për ushqim, strehim, veshje dhe shërbimeve

thelbësore si transporti, kanalizimet, shëndeti dhe edukimi (ILO 1976).

Këto të ardhura apo konsume që formojnë vijat absolute të varfërisë janë kthyer normë në

ditët e sotme pothuajse në të gjitha qytetet në zhvillim. Varfëria relative është një tjetër

dimension i mirëqenies ekonomike e shprehur në të ardhura, konsum ose në termat e

mirëqenies. Duke zbatuar të ardhurat relative, njerëzit konsiderohen të varfër kur kanë

mungesë të disa të ardhurave në lidhje me shpërndarjen e përgjithshme në shoqëri. Për shkak

të karakterit relativ, vijat e varfërisë të themeluara duke përdorur kriterin relativ, mund të

ndryshojnë së bashku me ndryshimin e shpërndarjes së të ardhurave të konsumit ose

mirëqenies me kalimin e kohës dhe përtej shoqërive. Duke supozuar se 50% e të ardhurave

mesatare do t’i lejonte njerëzit të shijonin një jetesë të mirë standarde, Fuchs (1965) sugjeroi

në fillim të 1960-ës që ato me më pak se 50% të ardhura mesatare do të konsideroheshin të

varfër në SHBA. Ky standard i varfërisë relative përdoret gjerësisht në ditët e sotme në

kërkimet ndërkombëtare të varfërisë (UNDP 2000; Wong 1995) me miratimin 60% të

variantit nga pjesa më e madhe e shteteve europiane (Glennerster 2002; Immerroll në 2006;

Kahn dhe Kamerman 2002). Në mënyrë të ngjashme, trajtimi i konsumit relativ tenton të

paraqesë ato që janë mbi mesataren ose disa nivele të seteve të konsumit në shoqëri. Varfëria

e përgjithshme siç përcaktohet nga UNDP-ja (2000) shërben si një shembull jo i përkryer i

konsumit, i orientuar në vijën relative të konsumit.


40

Vijat absolute dhe relative të varfërisë, të diskutuara më sipër janë zhvilluar duke vëzhguar në

mënyrë objektive të ardhurat, konsumet dhe mirëqenien. Në kontrast, e treta, subjektive ose e

vetëvlerësuar siç Streeten (1998) e quan vëzhgim të substancave të njëjta, nëpërmjet lenteve

subjektive. Kjo përqasje ndryshe, percepton koncepte të ndryshme të varfërisë monetare dhe

jo monetare ashtu siç shikohen nga njerëzit. Në lidhje me këtë janë bërë shumë përpjekje për

të përfituar disa standarde subjektive të varfërisë nëpërmjet zgjedhjes së opinioneve dhe

studimeve. Personave të anketuar u është kërkuar të tregojnë nivelet e të ardhurave, konsumit

ose mirëqenies, të konsideruara të nevojshme për të patur një stil jo të varfër jetese. Studimet

përfshinë ato që quhen pyetjet për të ardhurat minimale. Pyetje lidhur me mjaftueshmërinë

apo jo të të ardhurave për të evidentuar standardet e varfërisë të zbatuara në ekonomitë

familjare me karakteristika të ndryshme. Të dhënat të cilat janë të grumbulluara dhe

përpunuar për të zhvilluar pragjet përkatëse të varfërisë (Gordon 2000; Hagenaars 1986;

Pradhan dhe Ravallion 2000; Streeten 1998; Saunders 1994). Nën të njëjtin këndvështrim me

ketë mbeten edhe hulumtimet lidhur me të ardhurat dhe mirëqenien, të orientuara në

standardet subjektive të varfërisë, për të cilat personave të anketuar u është kërkuar të

vlerësojnë nivele të caktuara të ardhurash: të mira të pamjaftueshme ose mjaftueshëm të mira

nga pikëpamja e mirëqenies (Hagenaars 1991; Praag 1968).

2.5 Rritja ekonomike, varfëria dhe pabarazia.

Varfëria, pabarazia dhe rritja ekonomike qëndrojnë me njëra-tjetrën në një lidhje të

ndërsjelltë. Trekëndëshi pabarazi-varfëri-rritje duhet të studiohet jo vetëm ndarazi, por edhe

si një i tërë për vetë ndikimin që komponentët kanë te njëri-tjetri. Varfëria ndikon dhe

ndikohet në të njëjtën kohë nga rritja ekonomike, po aq sa edhe nga pabarazia. Po kështu,

rritja ekonomike mund të shoqërohet me pabarazi ashtu sikurse pabarazia mund të shkaktojë

ndikim në rritjen ekonomike për një periudhë afatgjatë. Ndryshime relativisht të vogla në

shpërndarjen e të ardhurave shoqërohen me një efekt shumë herë më të madh mbi varfërinë.

Këto ndryshime shoqërohen gjithashtu me një ndikim të konsiderueshëm në hendekun dhe

ashpërsinë e varfërisë (Wodon, 1999).


41

Figura 2.2: Trekëndëshi Varfëri-Pabarazi-Rritje ekonomike

2.5.1 Lidhja pabarazi-varfëri

Si ndikohet varfëria nga shpërndarja?

Ndryshime relativisht të vogla në shpërndarjen e të ardhurave mund të shoqërohen me një

ndikim të konsiderueshëm në varfëri. Studimet në vende të ndryshme në zhvillim tregojnë se

aty ku pabarazia ka një nivel të qëndrueshëm, edhe varfëria reduktohet në ritme shumë të

ngadalta (Bruno et al; 1996), (Deininger and Squire, 1998). Shanset për reduktimin e

varfërisë rriten ndjeshëm për sa kohë ndryshime të konsiderueshme ndodhin në shpërndarjen

dhe rishpërndarjen e të ardhurave. Ajo që konstatohet lehtë nga eksperienca e vendeve në

zhvillim është se shpërndarja më e mirë e të ardhurave (shpërndarje me një bazë më të gjerë)

veçanërisht në periudhat e rritjes ekonomike, mund të shoqërohet me një përkeqësim të

shifrave në periudhën e rënies ekonomike. Gjithashtu rritja në shifrat e koeficientit Gini

ndikon në rritjen e varfërisë. Ndryshimet në rishpërndarjen e të ardhurave ndikojnë

shpejtësinë me të cilën reduktohet varfëria (White and Anderson, 2001). Modelet e rritjes

ekonomike që ndikojnë pozitivisht në rishpërndarjen e të ardhurave, shihen si gjetje të

suksesshme në zhdukjen e varfërisë ekstreme dhe reduktimin e varfërisë absolute. Sot,

politikat ekonomike mbajnë në vëmendje jo vetëm rritjen ekonomike, por edhe shpërndarjen


42

më të drejtë të të ardhurave si instrumenti më i sigurt për uljen e shifrave të varfërisë.

Pabarazia ndikon mbi varfërinë në dy mënyra:

1. Të drejtpërdrejtë (Direkte)

2. Të tërthortë (In direkte)

Në mënyrë të drejtpërdrejtë mund të themi se, me thellimin e hendekut midis grupeve të

ndryshme pabarazia ndikon mbi varfërinë, duke i bërë të varfrit më të varfër dhe të pasurit më

të pasur.

Në mënyrë të tërthortë pabarazia ndikon mbi varfërinë nëpërmjet efektit që ka mbi rritjen

ekonomike, për vetë faktin se shpërndarja është jo vetëm një rezultat final, por gjithashtu

edhe një faktor përcaktues në rritjen ekonomike.

Një pabarazi e dukshme në shpërndarjen e të ardhurave i ul ndjeshëm shanset për rritje

ekonomike të gjatë dhe të qëndrueshme. Ky pohim, shpesh është kthyer në objekt

diskutimesh dhe kundërshtish, por ajo që mbetet e pakundërshtueshme është se shifrat e

pabarazisë rievidentojnë ndikimin negativ të pabarazisë në rritjen ekonomike (Knowles,

2001).

Eksperienca ka treguar që pabarazia vijon të mbetet një pengesë e konsiderueshme për rritjen

ekonomike. Ekziston mundësia që një shpërndarje më e mirë e të ardhurave të mos e cënojë

ritmin e rritjes ekonomike. Shanset për rritje ekonomike janë më të mëdha nëse ekonomia

nuk vuan nga pabarazia e theksuar. Vende të cilat janë në një proces rritjeje të shpejtë

ekonomike mund të përballen me ulje të ritmeve dhe reduktim të ngadaltë të varfërisë, në

qoftë se pabarazia e shoqëron këtë proces (Ravalion 1997).

Gjithsesi, jo të gjitha politikat që synojnë një shpërndarje më të drejtë janë me ndikim po aq

pozitiv në rritjen ekonomike. Një pikë kyçe në trajtimin e pabarazisë është dallimi midis

pabarazisë funksionale, e cila rrjedhon nga përpjekje të konsiderueshme personale dhe

pabarazia jofunksionale, e cila është rrjedhojë e pasurive të trashëguara apo të fituara

mbështetur në lidhjet politike. Me gjithë diferencat që krijohen midis rritjes dhe shpërndarjes,

rishpërndarja mbetet një nga instrumentet më eficiente për reduktimin e varfërisë. Përvoja e

vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim ka treguar se shumë shpesh politikat e rishpërndarjes së

të ardhurave kanë rezultuar më efikase se sa rritja ekonomike (White and Anderson, 2001).


43

2.5.2 Nga rritja në pabarazi

Me gjithë përpjekjen për të provuar se pabarazia mund të rritet më shpejt në hapat e parë të

rritjes ekonomike dhe të reduktohet në fazat e mëtejshme (Kuznec, 1955), shifrat dhe

studimet kanë treguar se nuk gjendet një lidhje e rëndësishme statistikore midis të ardhurave

dhe shpërndarjes për të vërtetuar efektet pozitive dhe negative të rritjes në thellimin e

pabarazisë. (Fields 2000, Ravillon and Chain 1997, Ravillion 2001).

Ajo që vlen të pranohet nga ecuria e vendeve në zhvillim është: Nuk është as norma e rritjes

ekonomike dhe as faza e rritjes ekonomike ajo që ndikon në pabarazi, por është lloji i rritjes

ekonomike. Nuk mund të themi që meqë nuk ka një korelacion midis rritjes dhe shpërndarjes

ato nuk e ndikojnë aspak njëra-tjetrën. Përfundimet e arritura në bazë të treguesve mesatarë

mund të fshehin efekte të kundërta brenda ekonomive. Kështu, nëse marrim në shqyrtim dy

vende: i pari karakterizohet nga pabarazi e theksuar, ndërsa i dyti ndjek politika të kujdesit

ndaj të varfërve dhe mban nën kontroll pabarazinë, në kushte të rritjes ekonomike këto dy

ekonomi do të përballeshin me ndryshime në shpërndarjen e të ardhurave, por në drejtime të

kundërta dhe mesatarja do të rezultonte me zero efekt të ndikimit të rritjes në pabarazi. Me

gjithë qëndrimet pro dhe kundër, tashmë është e pranuar nga të gjithë që, një shpërndarje më

e drejtë e të ardhurave dhe rritja ekonomike kanë ndikim në reduktimin e varfërisë.

Jo në të gjitha rastet, rritja ekonomike ka një ndikim të konsiderueshëm në reduktimin e

varfërisë. Në rreth 25% të rasteve të marra në shqyrtim nga White dhe Anderson (2001)

pabarazia ka qenë me ndikim më të fuqishëm në reduktimin e varfërisë se sa rritja

ekonomike. Rritja është më pak efektive në reduktimin e varfërisë në vendet me pabarazi të

theksuar. (Mc Kay, 1997: and Hanmer and Naschold, 2000).

Në vendet me pabarazi të lartë dhe sidomos në ato me normë të ulët të rritjes ekonomike

ndryshimet në shpërndarjen e të ardhurave mund të jenë më efektive në reduktimin e

varfërisë se sa vetë rritja (Hanmer and Naschold, 2000). Dëshmi të vendeve në zhvillim

pohojnë se, rritja ekonomike ka një ndikim më të ndjeshëm në uljen e varfërisë në zonat

rurale, ndërkohë që zonat urbane ndikohen më shumë nga shpërndarja e të ardhurave. Por,

pesha që zë rritja apo shpërndarja e të ardhurave kushtëzohet nga mënyra e matjes së

varfërisë. Nëse përdorim treguesit e varfërisë relative, efekti i shpërndarjes është më i

dukshëm, e nëse i referohemi treguesve të varfërisë relative, rritja ekonomike përcakton

ndryshimet. (Ali and Thorbeck, 2000).


44

2.5.3 Matja absolute dhe relative

Problemet konceptuale të ndarjes varfëri-pabarazi.

Metodat e ndryshme të matjes së varfërisë e portretizojnë atë herë nën dritëhijet e pabarazisë

dhe herë nën ndikimin e shpërndarjes së të ardhurave. Vijat e varfërisë absolute janë të

ravijëzuara si tregues të varfërisë, të pavarura nga pabarazia. Ndërsa treguesit e varfërisë

relative ndikohen nga shpërndarja e të ardhurave. Gjithsesi, kjo ndarje na çon në një rrugë pa

krye duke qenë se treguesit e varfërisë, cilëtdo qofshin ata, mbajnë në vëmendje shpërndarjen

e të ardhurave.

Sikundër kemi përmendur edhe në kapitujt e tjerë, metoda e matjes së varfërisë kushtëzohet

nga realiteti ekonomik. Metoda absolute është më e përshtatshme dhe gjerësisht e përdorur në

vendet në zhvillim, ku shqetësimi kryesor është përballimi i një standardi bazë jetese. Metoda

relative e matjes së varfërisë iu shkon më për shtat vendeve të zhvilluara, ku ndryshimet

midis standardit të jetesës dhe përjashtimit social marrin një rëndësi të dorës së parë,

ndërkohë që varfëria absolute sa vjen dhe bëhet më pak e pranishme. Gjithë sa thamë më

sipër nuk e përjashton faktin që varfëria relative mbetet gjithashtu në vëmendje të vendeve në

zhvillim, treguesit relativë të varfërisë janë më efektivë në konstatimin e ndikimit të

shpërndarjes mbi varfërinë dhe janë po aq të rëndësishëm në hartimin e politikave të

rishpërndarjes. Me gjithë ndryshimet që kanë midis tyre, të dyja metodat nuk e përjashtojnë

njëra-tjetrën. Në përqasjen sociale, perceptimi personal i varfërisë varet nga pozitat e

gjithsecilit në mjedisin social ekonomik që e rrethon. Sen mbron teorinë që përjashtimi relativ

mund të nënkuptojë përjashtim absolut në qoftë se një individ e ka të pamundur të

gjithëpërfshihet në shoqëri (Sen, 1999).

Gjithashtu, shpesh mbart kuptim nëse i qëndrojmë strikt njërës apo tjetrës metodë të matjes së

varfërisë. Veçanërisht, nëse bëhet fjalë për vende në të cilat varfëria absolute është po aq e

pranishme sa edhe ajo relative, shoqëruar në cilëndo prej dy formave nga përjashtimi social.

Është e vështirë të përcaktojmë një kufi të qartë midis treguesve të varfërisë absolute dhe asaj

relative, elemente të varfërisë relative mund të interferojnë në treguesit e varfërisë absolute

kur bëhet fjalë për pabarazinë dhe përjashtimin relativ të të varfërve.

Nga parashtrimi i marrëdhënieve të mësipërme mund të mbërrijmë në përfundimin e pranuar

gjerësisht se varfëria dhe pabarazia janë të lidhura organikisht me njëra-tjetrën. Reduktimi i

varfërisë, veçanërisht për grupin “tejet të varfër” mund të përmirësohet ndjeshëm nëpërmjet

politikave të shpërndarjes së të ardhurave. Të gjithë treguesit dëshmojnë që shpërndarja është


45

vendimtare në luftën kundër varfërisë. Rritja dhe shpërndarja janë bashkëplotësuese më

shumë se sa objektiva konkurrues në luftën kundër varfërisë. Një shpërndarje më e drejtë e të

ardhurave dhe e pasurive mund ta përshpejtojë rritjen, ndërkohë që pabarazia mund ta

ngadalësojë atë. Në këtë mënyrë ngushtimi i pabarazisë ka një efekt të dyfishtë në grupimet

“tejet të varfër” dhe “të varfër”.

Studimet e deritanishme kanë treguar që pabarazia perceptohet vetëm në dimensionin

monetar dhe është ende e vështirë të matim dhe të marrim në shqyrtim efektet e dimensionit

jomonetar të pabarazisë.

3 METODAT E STUDIMIT TË VARFËRISË

Sikur individi të dinte se në ç’nivel varfërie jeton, do të ishte një lehtësim për

sforcimet e studiuesit për ta matur atë përmes variablave përfaqësues.

Në këtë kapitull jepet një panoramë e përgjithshme mbi metodat e matjes së varfërisë.

Diskutohet në mënyrë të detajuar për secilën prej tyre nga ana konceptuale. Analiza e

detajuar e tyre mbështetet në gjetjet që ofron literatura për secilën prej tyre duke nisur me

metodat e drejtpërdrejta dhe të tërthorta dhe me metodën e të ardhurave.

Hulumtim i detajuar është realizuar për të specifikuar dhe saktësuar, se si qëndrojnë metodat

sasiore kundrejt atyre cilësore, avantazhet e gjithsecilës prej tyre dhe ofrimi i një kombinimi

të mundshëm e më frytdhënës ndërmjet dy metodave. Një tjetër qasje për identifikimin dhe

luftën kundër varfërisë që do të trajtohet në këtë kapitull është ajo e përfshirjes sociale.

Gjithashtu, do të trajtohet një mënyrë për t’i klasifikuar metodat e matjes së varfërisë, e cila

fokusohet në përmasat (dimensionet) e shqyrtuara, përkatësisht Metoda njëpërmasore dhe ajo

shumëpërmasore.

Zhvillimet e fundit kanë treguar se po i mëshohet faktit të matjes së varfërisë me një tregues

më gjithëpërfshirës, dhe një matës i tillë i propozuar në këtë punim është MPI-ja, e cila është

një metodë e matjes së varfërisë në mënyrë indirekte. Në punim jepet në mënyrë të detajuar,

duke u bazuar në instruksionet që autorët japin, se si realizohet ky matës, përbërjen e

komponentëve të tij, gjithashtu detajohen përmasat që ai ofron në funksion të perceptimit sa

më të qartë të varfërisë. Një metodë tjetër krahas MPI-së është dhe Indeksi i Pasurisë (IP), i


46

cili është një instrument i hartuar dhe përdorur nga Banka Botërore për të bërë analiza të

thelluara mbi varfërinë. Përvoja ka treguar se ky indeks llogaritet për vendet e varfra dhe në

zhvillim.

Në këtë pjesë të punimit, në mbështetje të literaturës, metoda e zbatuar në këtë kërkim

përpiqet të nxjerrë në pah aspekte të ndryshme të varfërisë në Shqipëri. Në përpjekje për të

bërë një kërkim me vlera shkakësore, u ndërtua një pyetësor dhe u mblodhën të dhëna nga

banorët e zonave të ndryshme në Shqipëri. Më tej u analizuan të dhënat mbi bazën e

sugjerimeve që jep literatura, duke u përqendruar te Indeksi i Pasurisë dhe regresi shumë

faktorial.

3.1 Metoda e drejtpërdrejtë dhe ajo e tërthortë

[nuk ka ...dy mundësi të ndryshme për matjen e të njëjtës gjë, por

përfaqësojnë dy konceptime të ndryshme të varfërisë. (Sen)]

Në një rrafsh pak më të lartë konceptual diskutohet për metodë të drejtpërdrejtë dhe atë të

tërthortë për matjen e varfërisë. Metoda e drejtpërdrejtë tregon nëse individëve u plotësohet

një paketë nevojash bazë të caktuara. Sen-i për herë të parë përdori termin e lirive dhe të të

drejtave substanciale.5 Kjo është një metodë në të cilën gjendet një dakordësi në literaturë në

atë se është metoda që mat në tërësi të gjithë profilin e varfërisë, pasi nuk kushtëzohet vetëm

në aspektin monetar. Por kjo metodë nuk është e vështirë vetëm në konceptim, por edhe në

mënyrën e matjes së saj.

Metoda e tërthortë është ajo që përcakton nëse të ardhurat e individëve bien nën vijën e

varfërisë, ku kjo e fundit tregon nivelin e të ardhurave në të cilin disa nevoja të caktuara

mund të plotësohen. Kjo njihet ndryshe si metoda e të ardhurave për matjen e varfërisë.

Metoda e tërthortë është ajo që ka më shumë lehtësi si në konceptim ashtu edhe në matjen e

saj krahasuar me metodën e drejtpërdrejtë. Pikërisht përparësia e metodës së tërthortë, si më e

thjesht në konceptim dhe në matje, ka bërë që të gjejë përdorim mjaft të gjerë.

5 Termi i përdorur në anglisht është functionings dhe i referohet aftësisë për të arritur nevojat dhe aftësitë bazë.


47

3.2 Metoda e të ardhurave

Historikisht, varfëria është lidhur me të ardhurat që ngelen në themelin e këtij koncepti sot.

Megjithatë, të ardhurat nuk janë në vetvete një koncept problematik i varfërisë; gjithashtu, ato

duhen analizuar dhe përpunuar me kujdes. Të tjera burime si: asetet, të ardhurat në natyrë si

subvencionet dhe shërbimi publik, apo të punësuarit duhet të kenë një masë të ardhurash

gjithëpërfshirëse. Mund të themi se njerëzit jetojnë në varfëri kur ata janë të privuar nga të

ardhurat dhe burime të tjera që i nevojiten për të plotësuar kushtet bazë të jetesës, të tilla si: të

mira materiale, pajisje dhe shërbime standarde, që i bëjnë të mundur atyre të njihen me

detyrimet që kanë, të marrin pjesë në shoqëri si edhe të njihen me normat e shoqërisë.

Varfëria nuk mund të bazohet në një zgjedhje arbitrare të të ardhurave në një nivel të ulët.

Vetëm kriteret e pavarura, shkencërisht të provuara për të ardhurat, mund të justifikojnë se ku

duhet të jetë caku më i ulët i varfërisë. Shumëllojshmëria dhe ashpërsia e llojeve të ndryshme

të mohimit mund të përbëjnë këto kritere.

Megjithatë mund të themi se metoda e të ardhurave është metoda me të cilën institucionet

ndërkombëtare dhe studiuesit kanë aplikuar për deri në vitin 2010. Kjo metodë konsiston në

matjen e të ardhurave për individin/familjen dhe krahasimi i tyre me një nivel të caktuar të

ardhurash. Ky nivel i caktuar njihet si vija e varfërisë. Ata, të ardhurat e të cilëve janë nën

vijën e varfërisë, klasifikohen si të varfër. Me metodën e të ardhurave krijohet një variabël i

përgjithshëm duke përfshirë të gjitha llojet e të ardhurave nga të gjitha burimet si puna,

transfertat sociale, prodhimi shtëpiak, mbështetja informale. Për shkak analize ka dy lloj

vijash varfërie.

Vija e varfërisë ndërkombëtare6. Kjo vijë varfërie ka shumë vlera kur vjen puna te

analiza krahasuese mes vendeve dhe ekonomive të ndryshme. Kjo është vija që

përdorin institucionet ndërkombëtare si Banka Botërore. Kjo gjendet në dy trajta:

o Vija e varfërisë në 2 dollarë amerikanë në ditë, ku klasifikohen si të varfër të

gjithë ata që janë me një nivel të ardhurash më të vogël se 2 dollarë amerikanë

në ditë.

o Vija e varfërisë në 1.25 dollarë amerikanë në ditë, ku klasifikon si të varfër të

gjithë ata që jetojnë me një nivel më të vogël të ardhurash se 1.25 dollarë

amerikan në ditë.

6 Në të vërtetë emërtimi “ndërkombëtare” nuk gjendet kund, por në këtë material i referohet vijës së varfërisë që vlerësohet e raportohet nga institucionet dhe organizatat ndërkombëtare.


48

Vija e varfërisë kombëtare. Kjo i referohet një niveli të caktuar të ardhurash, nivel ky

që mund të jetë i ndryshëm nga ai ndërkombëtar. Vija kombëtare e varfërisë është një

matës në shërbim të politikës ekonomike të vendit dhe mund ta orientojë më mirë. E

gjejmë në dy forma:

o Vija e varfërisë urbane, përqendrohet në zonat e qyteteve.

o Vija e varfërisë rurale, përqendrohet në zonat rurale.

Figura 3.1.1: Ilustrim i ndarjes së metodës së matjes së varfërisë sipas vlerësimit të saj në absolute dhe relative

Metoda e shpenzimeve është një metodë shumë e afërt me atë të të ardhurave. Të dyja janë

metoda të fokusuara në aspektin monetar të varfërisë. Njëra e shikon në momentin e hyrjes

së mjeteve monetare, pra të ardhurat, ndërsa tjetra merr në konsideratë momentin e daljes së

tyre, shpenzimet. Përgjithësisht metoda e shpenzimeve njihet ndryshe si metoda e konsumit,

ku konsiderohet një variabël i krijuar duke përfshirë të gjitha shpenzimet mbi mallrat dhe

shërbimet e konsumuara. Në Shqipëri është përdorur kjo metodë për matjen e varfërisë duke

shfrytëzuar anketën e matjes së nivelit të jetesës (AMNJ).

Varfëria

Varfëria absolute Varfëria relative

Indeksi i varfërisë

njerëzore (HPI)

Vija e

varfërisë

Vija e

ushqimit

Vija jo e

ushqimit

Vija

kombëtare

Lakorja e

Lorencit

Vija urbane

Vija rurale


49

3.3 Metodën sasiore apo atë cilësore?

Duke pasur parasysh se kontributi teorik i deritanishëm mbi mënyrat se si është më mirë të

studiohet varfëria, studiues të shumtë i grupojnë këto mënyra në sasiore dhe cilësore. Por cila

është mënyra më e mirë për të studiuar varfërinë? Kjo është një pyetje që mundon kërkuesit

kur angazhohen të vëzhgojnë dimensionet e varfërisë. Duke qenë se aktualisht nuk kemi një

përgjigje për këtë, duhet të pranojmë përgjigjen e sjellë nga vet studiuesi në një moment kur

ai parapëlqen një mënyrë të caktuar përkundrejt të tjerave dhe kjo për arsye se është i ndikuar

nga konteksti dhe orientimi personal filozofik mbi çështjen. Jo se në këtë punim do t’i jepet

përgjigje përfundimtare kësaj, por se është e nevojshme të kuptohet se zgjedhja e një rruge të

caktuar për të vëzhguar varfërinë është më shumë një vendim personal i udhëhequr nga

argumente bindëse në mënyrë të mjaftueshme.

Kura është përpjekur të bëjë një përmbledhje të metodave sasiore e atyre cilësore për

studimin e varfërisë dhe shprehet se nuk ka një “mënyrë më të mirë”, në kuptimin e metodës

më të përshtatshme kur flitet për këto metoda. Kjo sepse varet nga konteksti, orientimi

filozofik dhe karakteristikat e realitetit shoqëror ku zhvillohet studimi, ndonëse duhet të

theksojmë se të gjitha përpjekjet e mëparshme kanë sjellë një kontribut në të kuptuarit më

mirë të varfërisë.

Kjo përmbledhje tenton të nxjerrë në pah avantazhet e secilës metodë dhe të theksojë faktin

se pse ndonjëherë është e përshtatshme të bëhet një kombinim i tyre.

Sidoqoftë, përzgjedhja e një metode përkundrejt një tjetre udhëhiqet nga një tërësi

elementesh, elemente që e shtyjnë kërkuesin të përzgjedhë një metodë të caktuar, ku mund të

përmendim:

Formimi logjik i kërkuesit dhe prirjet e tij për realitetin shoqëror;

Fenomeni i kërkimit nën vëzhgim;

Qëllimet dhe objektivat që kërkuesi po kërkon të arrijë në një kërkim të caktuar;

Pyetjet e kërkimit;

Hipotezat/supozimet;

Kuadri teorik i analizës;

Koha dhe burimet në zotërim,

Audienca e kërkimit.


50

Tabela 3.1: Përmbledhje e metodave sasiorë cilësore dhe pse duhet të kombinohen

METODA SASIORE METODA CILËSORE

1. Krahasimi i serive kohore për të identifikuar

trendet në çfarëdo dimensioni të mblidhen,

krahasimet hapësinore (cross-section)

ndërmjet individëve të ndryshëm, familjet,

grupet dhe komunitet dhe ndër rajone, vende

dhe kontinente.

2. Korrelacione të cilët identifikojnë

marrëdhëniet që ngrenë çështje të shkakësisë

dhe ndryshimet mes variablave.

3. Vlerëson përhapjen dhe shpërndarjen brenda

popullsisë dhe zones.

4. Lidhjet me të dhënat cilësore.

5. Besueshmëria e numrave duke ndikuar

politikë-bërësit.

6. Dobia ndaj politikë-bërësve për të qenë në

gjendje për të vendosur numrat në krahasime

trendësh apo krahasime të tjera.

7. Bën të mundur përgjithësimet.

8. Jep rezultate për të cilët besueshmëria është e

matshme.

9. Mundëson përngjasim në mundësitë e

ndryshme politike.

1 Të dhëna më të pasura për

formulimin dhe zbatimin e

politikave dhe programet e

varfërisë.

2 Kuptueshmëri më e qartë e

çështjeve të varfërisë shumë-

përmasore dhe ndërlikimeve të saj.

3 Përkufizim më i plotë i varfërisë.

4 Depërtim në atë se si individët e

konceptojnë dhe kuptojnë varfërinë.

5 Të kuptuarit e varfërisë që varet nga

konteksti i natyrës së saj dhe

politikat e varfërisë.

6 Depërtim më i thellë në pikëpamjet

shkakësore.

7 Më shumë saktësi dhe thellësi për

informacionin në çështje të

caktuara.

8 Vlerësim i saktë i politikave të

varfërisë.

METODA E KOMBINUAR

1. Arsyeja kryesore e kombinimit është se qasjet sasiore përqendrohen në shkallën e gjerë të

fenomenit, ndërsa ato cilësore përqendrohen te thellësia e tij.

2. Përdorimi i një metode nuk i jep mundësi kërkuesit të adresojë aspekte të pyetjeve të kërkimit

dhe të objektivave.

3. Përdorimi i metodave të ndryshme mund të shtojë besueshmërinë e kërkimit ndërsa një metodë

shërben si një kontrolluese e tjetrës.

Burimi: Kura (2012)


51

3.4 Përfshirja sociale

Një tjetër qasje për identifikimin dhe luftën kundër varfërisë është ajo e përfshirjes sociale.

Përfshirja sociale u përhap fillimisht në Europë dhe veçanërisht në Francë në vitet 1970 dhe

1980. Trajtohet gjerësisht në ditët e sotme në pjesën më të madhe të vendeve industriale në

format e saj ekskluzive dhe të nënkuptuara. Atje ku mirëqenia ekonomike dhe qasjet e

mundësive e shikojnë varfërinë nga këndvështrimi material dhe i brendshëm i cilësisë së

jetës, metoda e përfshirjes sociale lidhet me marrëdhëniet cilësore të jetesës. Dallimi është i

tillë që përkundër dy metodave të mëparshme të trajtuara nga aspekti personal i mirëqenies,

kjo metodë fokusohet te marrëdhënia e një personi me institucionet më të gjera sociale dhe

degët kryesore të qeverisjes, duke nënvizuar shkathtësinë sociale dhe lehtësinë në ndërtimin e

marrëdhënieve ndërpersonale në funksion të arritjes së mirëqenies njerëzore. Mbrojtësit e

kësaj trajtese pohojnë që njerëzit mund të jenë të varfër, pavarësisht se kanë të ardhura të

mjaftueshme ose mjete të mjaftueshme për mbijetesë. Në qoftë se ata nuk kanë përfshirjen e

përshtatshme sociale kjo do t’i privonte nga mbrojtja e mjaftueshme kur të kishin nevojë.

Ndërkohë që ky koncept vazhdon të evoluojë dhe të pranohet më gjerësisht, fenomeni i

varfërisë dhe pabarazisë është pasuruar me dimensionin e përfshirjes sociale .

Në vitet 1970, për shembull, kur rritja spektakolare e ekonomisë në Europë filloi të

ngadalësohej dhe kur një segment i madh i popullsisë mbetën të papunë, koncepti i

përjashtimit social ishte aplikuar për t’iu referuar procesit, i cili detyroi shumë njerëz të

përjashtoheshin nga tregu gjithashtu dhe nga burimet e politikës. Ky koncept i bazuar në

papunësinë që rrjedhon në saj të përjashtimit social u zgjerua më 1990 në një mënyrë që të

përjashtuarit referoheshin si grupe njerëzish pjesërisht ose plotësisht jashtë shtrirjes efektive

të të drejtave njerëzore (Strobel 1996). Përfshirja sociale është procesi gjatë së cilit individët

ose grupet janë plotësisht ose pjesërisht të përjashtuar nga pjesëmarrja në shoqërinë ku

jetojnë (Fondacioni Europian 1995:4; Haan dhe Maxwell 1998). U zgjerua nocioni i privimit

relativ që përfshiu si privimin ekonomik (ushqimin, veshjet, pajisjet shtëpiake) ashtu edhe atë

social (lidhjen familjare, rikrijimin dhe edukimin) (Townsend 1979, 1993). Përkrahësit e

përfshirjes sociale kanë ngritur kryesisht nivelet e analizave me arritje të rëndësishme për

matjen e standardit të jetesës. Përkufizimi i punës i propozuar nga Burchardt (2002) është në

përputhje me nocionin e cilësisë relacionale të jetës: Një individ është i përjashtuar nga

shoqëria nëse ai ose ajo nuk merr pjese në aktivitetet bazë të shoqërisë ku ai ose ajo jeton.

Përveç kësaj, ndërkohë që pjesëmarrja mund të specifikohet në mënyra të ndryshme.

Burchardt (2002) e gjen konsumin, prodhimin, angazhimin politik dhe bashkimin social të


52

jetë kryesor në Britani dhe në vendet e tjera. Këto dhe përkufizime të tjera tregojnë se çfarë

mund të jetë e rëndësishme për analizën e përjashtimit social. Disa trajtime teorike e lidhin

atë me punësimin, konsumin dhe sigurinë sociale (Atkinson 1998), disa të tjerë me integrimin

civil, tregun e punës, mirëqenien, familjen dhe komunitetin (Evans 1998) dhe të tjerë me të

mirat dhe shërbimet, tregun e punës, vendin, sigurinë dhe të drejtat njerëzore (Rodgers 1995).

Disa mundohen të jenë me gjithëpërfshirës, duke marrë në konsideratë mohimin e hyrjes në

shërbime që do t’iu mundësojnë atyre të angazhohen plotësisht në ekonomi dhe shoqëri

(Taylor 1999), ndërsa të tjerët mundohen të jenë më praktikë, duke u fokusuar në të ardhurat

e ulëta, vende pune të pasigurta, strehime të varfra, streset familjare dhe tjetërsimin social

(Paugam 1995).

Megjithatë, një rishikim gjithëpërfshirës i përkufizimeve të ndryshme të termave zbulon disa

çështje të rëndësishme (de Haan 1998; Silver dhe Miller 2003). Së pari, përjashtimi social

është marrë si antonim për integrimin social, duke nënkuptuar që është e rëndësishme të jesh i

integruar ose i përfshirë në shoqëri, sikurse dhe të tjerët. Së dyti, koncepti i përjashtimit social

është më shumë dimensional nga ekonomia dhe shoqëria tek trajtesa politike. Së treti,

ndërkohë që i referohet një shteti ose një situate, procesi i përjashtimit sistematik ose

distancës në marrëdhënie na rezulton në izolimin, refuzimin, poshtërimin, mungesën e

mbështetjes shoqërore dhe mohimin e pjesëmarrjes. Kjo sugjeron që koncepti i përjashtimit i

referohet një përjashtimi sistematik të individëve, familjeve dhe grupeve në ekonomi, politikë

dhe aktiviteteve shoqërore që mund të tregojnë strukturën shoqërore të cilësisë së

përgjithshme të jetës (Beall 2000; de Haan 1998; Evans 1998; Gore dhe Figueiredo 1997;

IILS 1996; Rodgers 1995). Për shumicën, përjashtimi shoqëror ka domethënien e mungesës

së pjesëmarrjes në ekonomi, shoqëri, aktivitetet politike dhe nga ky këndvështrim, përfshirja

sociale ose pjesëmarrja është një arritje e rëndësishme me vlerë themelore. Në realitet,

megjithatë, përfshirja sociale ose pjesëmarrja do të thotë të arrish diçka. Siç argumenton

Gaventa (1998) për shembull, pjesëmarrja është një instrument që shmang përjashtimin dhe

mundëson adresimin dhe zgjidhjen efektive të problemeve që has një individ në shoqëri. Kjo

që sapo konstatuam është një fillim i mirë në diskutimin e lidhjes që ekziston midis

përjashtimit social dhe varfërisë. IILS (1996) ka kryer studime rajonale dhe seminare për të

shqyrtuar dimensione të ndryshme të varfërisë dhe përjashtimit social. Rezultatet ishin larg të

qenit përfundimtare në përcaktimin se cili koncept është i mbivendosur. Por, ato treguan që

përjashtimi social dhe varfëria mund të paraqiten në një vazhdimësi dhe që theksi më i lartë

në njërën do ta bënte tjetrën vetëm një element të saj. Në mënyrë më specifike, IILS (1996)


53

zbuloi se në Peru përjashtimi shoqëror shikohej si një shkak i varfërisë sepse përjashtimi nga

ekonomia, shoqëria dhe aktivitetet politike e tkurrte kapacitetin e dikujt për të patur akses në

burime. E kundërta konstatohej në Indi, ku varfëria paraqitet si një shkak i përjashtimit

shoqëror, meqenëse varfëria i bëri njerëzit të paaftë për të siguruar të mira dhe shërbime për

të qenë të përfshirë në shoqëri. Më tej, në Jemen, në kontrast, varfëria dhe përjashtimi

shoqëror duket se janë të padallueshëm, sa në një mënyrë të pashmangshme të ndikojnë te

njëri-tjetri. Ajo çfarë vërehet qartë është që koncepti i përjashtimit shoqëror dhe i varfërisë

ballafaqojnë njëri-tjetrin dhe kur njëri merret si mjet, tjetri është shkaktar nga e para dhe

anasjelltas. Me sa duket, kjo udhëhoqi drejt përfundimit studiuesit e IILS, edhe pse më shumë

e nënkuptuar sesa përfundimtare se, përjashtimi shoqëror dhe varfëria përforcojnë njëra-

tjetrën dhe ndikohen repricokisht në mënyrë të ndjeshme. (de Haan dhe Nayak 1995;

Figueroa 1996; IILS 1996; Gore dhe Figueiredo 1997; Gore 1995; Singer 1997).

3.5 Metoda njëpërmasore dhe ajo shumëpërmasore

Një mënyrë për t’i klasifikuar metodat e matjes së varfërisë është ajo ku fokusohemi në

përmasat (dimensionet) e shqyrtuara. Metoda që konsideron vetëm një përmasë të varfërisë

është metodë njëpërmasore (njëdimensionale), kurse ajo që shqyrton apo integron disa

përmasa njëherësh në vlerësimin e varfërisë është metodë shumëpërmasore

(shumëdimensionale). Kështu, kemi metodë njëpërmasore dhe shumëpërmasore. Kur

përdorim të ardhurat për matjen e varfërisë jemi te dimensioni monetar dhe është vetëm një

dimension ai që vlerësohet në këto raste. Të shumta janë kritikat ndaj kësaj metode në faktin

se ajo mat thjesht një profil të varfërisë dhe se të ardhurat nuk mund të përfaqësojnë faktorin

e vetëm shkaktar të saj. Në të vërtetë, në kushtet e pamundësisë së konceptimit dhe

përdorimit të një metode më të plotë, metoda njëpërmasore e përqendruar te të ardhurat e

familjes apo individit është e justifikuar.

Përpjekjet serioze për të sjellë formulimin e një metode, e cila të matë varfërinë duke sjellë

një pasqyrim të saj në sa më shumë profile të jetë e mundur, kanë nisur në vitet ’70-80’ të

shekullit XX. Për t’u përmendur është kontributi i A. Sen. Kur përqendrohemi në disa

përmasa, atëherë shanset janë që të evidentojmë jo vetëm një profil të varfërisë. Raportet e

rezultateve të Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit i kushtuan vëmendje kësaj pike. Në

këto raporte varfëria shikohej në disa dimensione dhe jo vetëm në një. Më shumë u thelluam

te kapitulli pararendës për këtë pikëpamje.


54

3.6 Indeksi shumëpërmasor i varfërisë (MPI)

Mungesa e të ardhurave nuk e shpjegon plotësisht fenomenin e varfërisë. (Sen, 2009)

Kohët e fundit gjithnjë e më shumë po i mëshohet faktit të matjes së varfërisë me një tregues

më gjithëpërfshirës. Kjo kthehet në një nevojë edhe më serioze kur konstatohet se metoda e të

ardhurave shfaq disa mangësi. Së pari, mostra e sjelljes konsumatore mund të mos jetë

uniformë, kështu që zbatimi i vijës së varfërisë bazuar në të ardhura nuk garanton që një

person do të arrijë minimumin e tij të nevojave. Së dyti, individë të ndryshëm mund të

përballen me çmime të ndryshme, duke reduktuar saktësinë e vijës së varfërisë. Së treti,

aftësia për të kthyer një masë të caktuar të ardhurash në një liri substanciale ndryshon sipas

moshës, gjinisë, shëndetit, vendit, klimës dhe kushteve, si ato të paaftësisë. Së katërti, ka

shërbime me rëndësi si: uji, shëndeti dhe edukimi që nuk ofrohen nga tregu. Më tej,

përdorimi i metodës së të ardhurave nuk jep ndonjë mënyrë për të verifikuar shpërndarjen e

brendshme të të ardhurave. Së fundi, njerëzit që përjetojnë varfërinë e përshkruajnë gjendjen

e tyre si humbje ndërsa pakësohet e ardhura. Këto kufizime janë konstatuar nga disa autorë,

ndër ta Alkire dhe Santos të cilët bëjnë një përmbledhje të tyre.

Ndryshe nga matjet e mbështetura në “dollarë-për-ditë”7 MPI është një metodë e matjes së

varfërisë në mënyrë indirekte. Të dyja, siç është theksuar më sipër, janë plotësuese të njëra-

tjetrës. MPI-ja identifikon ata individë që nuk ia dalin të plotësojnë nevojat e pranuara në

mënyrë të përgjithshme si minimale dhe liritë funksionale.

Njësia e studimit është familja, por kjo vjen pasi jemi të kushtëzuar nga të dhënat.8 Do ishte

mirë sikur të orientoheshim tek individi e jo te familja, pasi kjo do na pasqyronte edhe

ndikimin e gjinisë te varfëria. Është e drejtë të mendojmë se varfëria ndodh më shumë te

njëra gjini se sa te tjetra.

MPI-ja kombinon dy aspekte të varfërisë:

Përhapja e varfërisë, shprehur si përqindja e njerëzve që janë të varfër ose raporti për

frymë (H);

7 Kujtojmë se matja e varfërisë sipas “dollarë-për-ditë” konsiston në identifikimin e numrit të atyre individëve që janë nën një nivel të caktuar të ardhurash ditore, të ardhura të llogaritura si të mjaftueshme për plotësimin e një seti/kompleti të caktuar nevojash. 8 Të dhënat statistikore raportohen përgjithësisht në bazë familjeje e jo individi.


55

Intensiteti i njerëzve të varfër, përqindja mesatare e dimensioneve në të cilin njerëzit e

varfër janë të privuar (A).

Tabela 3.2 qartëson përbërjen e indeksit MPI. Baza është në faktin se, merren në trajtesë tre

dimensione a përmasa të ndryshme për matjen e këtij indeksi: shëndeti, edukimi dhe

standardet e jetesës. Secila nga përmasat përbën peshë të njëjtë në indeks me një të tretën.

Nga ana tjetër, dimensionet përfaqësohen nga tregues, të cilët kanë natyrë indikatori a matësi

në shërbim të përmasës përkatëse. Shëndeti, si përmasë e MPI-së, përfaqësohet nga treguesi i

të ushqyerit dhe vdekshmërisë foshnjore. Nëse konstatohet se një familje a individ është

kequshqyer, atëherë familja vlerësohet si e privuar në treguesin e të ushqyerit.9 Nëse vërehet

se ka vdekur një fëmijë në familje, atëherë ajo është e privuar në treguesin e vdekshmërisë

foshnjore. Edukimi përfaqësohet nga vitet e shkollimit dhe ndjekja e shkollës. Nëse askush

brenda familjes nuk ka mbaruar pesë vite shkollë dhe nëse ka fëmijë në moshë për shkollë që

nuk ndjekin një deri në tetë vite shkollë, atëherë familja njihet e privuar në treguesin përkatës.

Standardet e jetesës nga energjia për gatim, higjienë, ujë, elektricitet, dysheme dhe asete.

Duke ndjekur hapat 10 e formuluar nga Alkire dhe Foster arrihet të vlerësohet indeksi

shumëpërmasor i varfërisë. Një vëmendje të veçantë i kushtohet vendosjes së pragjeve

përjashtuese për një tregues të caktuar. Nëse një familje është e privuar në një nga përmasat a

dimensionet, kjo do të thotë se përballet me varfërinë akute. Varfëria akute është ajo në të

cilën një familjeje i privohen njëherësh një sërë të drejtash a nevojash bazë brenda një

përmase. Kur të gjithë treguesit vlerësohen si të privuar, atëherë kemi të bëjmë me një varfëri

shumëpërmasore. Këtu, theksohet dallimi i privimit nga varfëria për metodën MPI, ndryshe

nga metoda njëpërmasore ku privimi dhe varfëria shprehin njëra-tjetrën. Pra, mund të jesh i

privuar në një tregues, por jo i varfër; mund të jesh i varfër, por jo i privuar në ndonjë nga

treguesit.

Po sa duhet të jetë vlera e pragut që të identifikojmë privimet dhe varfëritë? Kjo është në

funksion të vendit në të cilin zhvillohet studimi, kultura, zhvillimi shoqëror e shumë faktorë të

tjerë me të cilët lidhet mirëqenia.

9 Përsëri shëndeti mbetet një faktor shumë i vështirë për t’u konceptuar dhe matur përmes variablave. 10 (a) Përcaktimi i setit të treguesve që do të konsiderohen në matjen shumëpërmasore; (b) vendosja e pragjeve/vijave të privimit për treguesit; (c) zbatimi i pragjeve në secilin tregues për të parë nëse dikush është i privuar apo jo; (ç) përzgjedhja e peshave relative apo vlerat

që ka secilit tregues; (d) përcaktimi i pragjeve të varfërisë mbi bazën e proporcionit të privimeve të peshuar që një person duhet të ketë në

mënyrë që të konsiderohet i varfër në shumë përmasa; (dh) vlerësimi i proporcionit të privimeve të peshuar për secilin person; (e) llogaritja e

proporcionit të njerëzve që janë identifikuar si të varfër në shumë përmasa në popullsi. Kjo njihet si raporti për frymë ose përhapja e varfërisë shumëpërmasore (H); (ë) llogaritja e pjesës mesatare të privimeve të peshuar në të cilën të varfrit janë të tillë. Ky është intensiteti i

varfërisë (A) dhe (f) llogaritja e M0 si prodhim: M0 = H × A.


56

Tabela 3.2: Konstrukti i indeksit shumëpërmasor të varfërisë (MPI) në tre përmasa dhe dhjetë tregues

PËRMASA TREGUESI Privuar nëse... M

PI

Shëndeti (1/3) Të ushqyerit (1/6) Individ i rritur a fëmijë është kequshqyer

Vdekshmëria foshnjore (1/6) Fëmijë i vdekur në familje

Edukimi (1/3)

Vitet e shkollimit (1/6) Asnjë familjar nuk ka mbaruar pesë vite

shkollë

Ndjekja e shkollës (1/6) Ndonjë nga fëmijët në moshë shkolle nuk

ndjek shkollën nga një në tetë vite

Standardet

e jetesës (1/3)

Energji për gatim (1/18) Familja gatuan me dru a thëngjill

Higjiena (1/18)

Higjiena e familjes nuk është përmirësuar,

ose është përmirësuar por ndahet me të

tjera familje

Ujë (1/18)

Familja nuk ka akses në ujë të pijshëm, ose

uji i pijshëm është më shumë se 30 minuta

në këmbë larg

Elektriciteti (1/18) Familja nuk ka energji elektrike

Dysheme (1/18) Familja ka dysheme të pisët, prej rëre apo

me plehra

Asete (1/18)

Familja nuk zotëron më shumë se një nga

asetet si: radio, televizor, telefon, biçikletë,

motoçikletë apo frigorifer, dhe nuk zotëron

një makinë a një kamion

Burimi: Alkire dhe Santos (2013)

Figura 3.1: Ilustrim i kompozimit të MPI-së në versionin e shtresave (2013)

Burimi: Alkire dhe Santos (2013)


57

Indeksi MPI ka në thelb dhjetë tregues, ku secili raporton për privimin e elementit të

varfërisë. Më pas, si mbështjellëse dhe përfshirëse të treguesve janë tre përmasat: shëndeti,

edukimi dhe standardet e jetesës. E gjitha kjo përbën indeksin shumëpërmasor të varfërisë

(MPI). Shtresa e dytë dhe e tretë është një organizim a grupim i një pjese të treguesve, kurse

shtresa e fundit është agregimi i të gjithë treguesve.

Autorët e kësaj metode matjeje të varfërisë janë mbështetur te Indeksi i Zhvillimit Njerëzor

(Human Development Index), indeks ky që i priu Indeksit të Varfërisë Njerëzore (Human

Poverty Index – HPI). HDI është një tregues i formuluar në 1990 nga Amartya Sen në

bashkautorësi dhe është përdorur nga UNDP-ja në raportet e saj deri në vitin 2010. HDI merr

në konsideratë tre përmasa dhe katër tregues: shëndeti (jetëgjatësia), edukimi (vitet mesatare

të shkollimit dhe vitet e pritshme për shkollim) dhe standardet e jetesës (të ardhurat

kombëtare për frymë). Një nga ndryshimet mes HDI-së dhe MPI-së është se ky i fundit tenton

të masë bazuar jo në treguesit e përgjithësuar të të ardhurave. MPI është më gjithëpërfshirës,

jep informacion më të gjerë dhe është më fleksibël për politikat ekonomike sepse tregon se

cili nga treguesit është i privuar.

Tabela 3.3: Konstrukti i HDI: tre përmasa dhe katër tregues

PËRMASA TREGUESI

HD

I

Shëndeti Jetëgjatësia

Edukimi

Vitet mesatare të shkollimit

Vitet e pritshme për shkollim

Standardet

e jetesës

Të ardhurat kombëtare për frymë

Burimi: UNDP (2010)

HPI është përdorur dhe raportuar nga institucionet ndërkombëtare (UNDP) që nga 1997 deri

në 2009. MPI e zëvendësoi këtë tregues në vitin 2010. Përparësia e MPI-së është se arrin të

ketë orientim individual të privimeve, duke raportuar informacion për përhapjen dhe

intensitetin e varfërisë, dhe se indeksi mund të shpërbëhet në tregues të caktuar në funksion të

analizës së diferencave mes vendeve e rajoneve dhe, po ashtu, për orientim të politikave në

përgjigje të varfërisë.


58

3.7 Metoda e Indeksit të Pasurisë

Indeksi i Pasurisë (nga anglishtja, Wealth Index) është një instrument i hartuar dhe përdorur

nga Banka Botërore për të bërë analiza të thelluara mbi varfërinë. Normalisht ky indeks

llogaritet për vendet e varfra dhe ato në zhvillim. Indeksi i Pasurisë (IP) mbështet shqyrtimin

e popullsisë sipas 5 shtresave kryesore, duke nisur nga shtresa e më të varfërve deri tek ata

më të pasurit. Në analizën që i kushtohet IP-ës arrihet në përfundim me një profil më të qartë

lidhur me të varfrit e një vendi, në kuptimin se kush janë dhe çfarë karakteristikash kanë

personat e shtresës së varfër.

Mënyra e ndërtimit të këtij indeksi nuk është aq e ndërlikuar sa në rastin e MPI-së. Për

Indeksin e Pasurisë të dhënat mblidhen nga elementet pasurore që ka një familje. Për

shembull, një element pasuror i familjes është aparati i televizorit, një tjetër është makina etj.

Logjika është shumë e thjeshtë dhe konvencionale: ajo familje që ka më shumë elemente

pasurore mund të cilësohet si më e pasur krahasuar me familjet e tjera.

Analiza faktoriale është një teknikë, që ka si qëllim kryesor përcaktimin e strukturës lidhëse

të variablave në një analizë. Në gjuhën e thjeshtë, analiza faktoriale ka mjetet për të analizuar

strukturën e marrëdhënies së brendshme (korrelacionet) të një numri të madh variablash,

duke përcaktuar grupin e variablave që kanë lidhje të fortë ndërmjet tyre, të njohur si faktorë.

Këto grupe variablash (faktorësh), janë supozuar të prezantojnë dimensionet e të dhënave.

Nëse kërkohet vetëm që të reduktohet numri i variablave, atëherë këto dimensione mund të

çojnë në krijimin e treguesve të rinj: nga shumë variabla në disa faktorë. Gjithsesi, nëse

ekziston një bazë konceptuale për kuptimin e lidhjeve mes variablave, atëherë dimensionet

mund të kenë kuptim për atë se çfarë paraqet lidhja. Një dimension mund të korrespondojë

me konceptin që nuk mund të jetë i përshtatshëm, duke u përshkruar vetëm nga një matës.

Analiza faktoriale është kërkuese dhe pohuese. Analiza faktoriale bën përpjekje të zbulojë

strukturën që qëndron poshtë një grupi relativisht të madh të variablave. Supozimi à priori i

studiuesit është se çdo tregues mund të lidhet me çdo faktor. Kjo është forma më e

zakonshme e analizës faktoriale. Nuk ka asnjë teori paraprake, por përdoren ngarkesat e

faktorit për të përcaktuar me intuitë strukturën e faktorit të të dhënave. Analiza faktoriale

konfirmuese synon të përcaktojë nëse numri i faktorëve dhe ngarkesave të variablave

(treguesve) të matura në to konfirmon atë që pritet në bazë të teorisë së para-krijuar. Variablat

tregues janë përzgjedhur në bazë të teorisë së mëparshme dhe analiza e faktorit është përdorur

për të parë nëse ata peshojnë siç parashikohet në numrin e pritshëm të faktorëve. Supozimi à


59

priori i kërkuesve është që secili faktor (numri dhe emërtimi i të cilit mund të jetë specifikuar

à priori) është i lidhur me një nëngrup të specifikuar të variablave tregues. Një kërkesë

minimale e analizës faktoriale konfirmuese është se supozohet paraprakisht numri i faktorëve

në model, por zakonisht edhe studiuesi do të parashtrojë pritjet për atë se cilët variabla do të

peshojnë (ngarkojnë) në cilët faktorë. Studiuesi kërkon për të përcaktuar, për shembull, nëse

matësit e krijuar për të përfaqësuar një variabël latent shkojnë me të vërtetë së bashku.

Etapat e analizës faktoriale janë shtatë:

1) Problemi i kërkimit. Nënkupton identifikimin e variablave nga kërkimi në literaturë,

përvoja apo kushtet konkrete të vendit. Nëse analiza faktor është përdorur për

reduktimin e të dhënave dhe/ose përmbledhjen e tyre, studiuesi duhet gjithmonë të

ketë parasysh mbështetjen konceptuale të variablave dhe të përdorë gjykimin ashtu si

për përshtatshmërinë e variablave për analizën faktoriale. Natyrisht, përdorimi i

analizës faktoriale si një teknikë e përmbledhjes së të dhënave është bazuar në të

paturit e një baze konceptuale për çdo variabël të analizuar. Por edhe nëse përdoret

vetëm për reduktimin e të dhënave, analiza faktor është më efikase kur dimensionet e

përcaktuara konceptualisht mund të përfaqësohen nga faktorët që rrjedhin. (Hair at al.,

2010). Gjatë kësaj faze përcaktohen Objektivat e analizës faktoriale.

2) Projektimi i analizës së faktorit. Kjo fazë merret me:

a) Objektin e analizës;

b) Madhësinë e mostrës.

3) Supozimet në analizën faktor. Gjatë kësaj faze kërkohet të evidentohen:

a) supozimet lidhur me normalitetin, linearitetin, dhe homoskedasticitetin;

b) Përshtatshmëria e matricës së korrelacionit R për analizën e faktorit;

c) Matësi i përshtatshmërisë së mostrave Kaiser-Meyer-Olkin (KMO). Matës që

llogaritet si për matricën e plotë të korrelacionit dhe për çdo variabël

individual, duke vlerësuar përshtatshmërinë e aplikimit të analizës së faktorit

(Hair et al., 2010).

d) Homogjeniteti i mostrës. Mostra duhet të jetë homogjene.

e) Lidhjet konceptuale. Supozimet themelore konceptuale të analizës faktoriale

lidhen me grupin e variablave të përzgjedhur dhe mostrën e zgjedhur.

4) Përzgjedhja e një metode faktoriale, e cila ndalet në këto elemente:

a) Specifikimi i matricës faktoriale. Kriteret që përdoren më shpesh janë:

i. Rregulli i Kaiser-it ose Kriteri i vlerave të veta.


60

ii. Testi i pjerrësisë.

iii. Kriteri i variancës së shpjeguar.

iv. Testi i vlefshmërisë së numrit të faktorëve.

b) Përzgjedhja e një metode rrotullimi.

5) Interpretimi i matricës së faktorit të rrotulluar. Kjo fazë ndalet në dy elemente:

a) A mund të gjenden ngarkesa të rëndësishme?

b) A janë të mjaftueshme përbashkësitë?

6) Rispecifikimi i modelit faktorial. Kjo fazë përdoret vetëm nëse është e nevojshme që

të bëhet rispecifikimi i modelit faktorial.

Vlefshmëria e matricës faktoriale. Në varësi të objektivave të studimit, ka mënyra të

ndryshme për “të mbledhur” rezultatet e variablave individualë që formojnë një faktor (ose

komponent).

Metoda e Indeksit të Pasurisë mbështetet në analizën faktoriale, veçantia e IP është se për

këtë indeks ne vendosim kushtin që analiza faktoriale të gjenerojë vetëm një komponent. Ky

komponent i gjeneruar është Indeksi i Pasurisë. Analiza faktoriale e ndjekur për nxjerrjen e IP

ka epërsi me analizën e regreseve shumëfaktoriale për shkak të ndarjes në shtresa apo

segmente.

Figura 3.2: Ilustrim i kompozimit të Indeksit të Pasurisë.

Burimi: Banka Botërore11

11 Normalisht, zbatimi i kësaj metode është bërë për rastin tonë duke bërë përshtatje sipas rastit. Për shembull, shpenzimet nuk i konsiderojmë pjesë të indeksit.


61

Indeksi i llogaritur nga analiza faktoriale transformohet në një variabël me 5 kategori. Këto

kategori janë: 1) më të varfrit, 2) të varfër, 3) në mes, 4) të pasur dhe 5) më të pasurit. Indeksi

i pasurisë është tregues që mbështet shumë analiza dhe rekomandime që ofron ndaj vendeve.

3.8 Problemet e matjes

Matja e mirëqenies ekonomike mund të jetë më e thjeshtë kur dikush përdor të ardhurat dhe

konsumin si treguesit e saj. Praktika tradicionale është për të përfshirë konsumin dhe të

ardhurat në mënyrë që të kuptojmë më lehtë kufijtë e varfërisë. Procesi përfshin nevojat bazë

të specifikuara dhe të vlefshme dhe duke shprehur vlerën si kufi varfërie në termat e të

ardhurave, në mënyrë që ato me të ardhura të pamjaftueshme të konsiderohen si të varfër.

Është interesant fakti që ky proces zbaton në mënyrë të vazhdueshme të gjitha llojet e vijave

të varfërisë: absolute, relative dhe subjektive. Ndryshimet ekzistojnë vetëm në termat se si

është përcaktuar niveli i konsumit. Sipas metodës absolute, për shembull, ideja universale e

nevojave bazë njerëzore udhëzon procesin e përcaktimit të nivelit bazë të konsumit, duke

përdorur vlerat e tregut, duke siguruar kështu vlerësimet monetare të konsumit. Sipas

metodës relative ky proces udhëzohet nga shpërndarja e përgjithshme e të ardhurave dhe

burimeve të tjera në shoqëri. Ndërkohë që dikush përdor të ardhurat mesatare dhe përdor

pjesët e saj (50% në SHBA dhe 60% në vendet europiane) për të përcaktuar një nivel bazë të

konsumit si një stenografi, një proces më i gjatë dhe më i saktë do të ishte për të specifikuar

të ardhurat bazë, duke i kushtuar vëmendje të veçantë kohës, hapësirës, kulturës dhe

faktorëve të tjerë relevantë dhe përcaktimit të vlerës monetare të nevojave, duke përdorur

çmimet e tregut. Gjithashtu në rastin e metodës subjektive, informacioni i mbledhur në

komunitet përdoret për të përcaktuar nevojat që konsiderohen bazë dhe për t’iu vendosur

vlera monetare duke përdorur çmimet e tregut. Shkalla ekuivalente dhe përshtatja e moshës

janë bërë për të vlerësuar konsumin në çdo rast, kështu që efekti i shkallëve ekonomike për

shkak të familjeve të mëdha dhe ndryshimeve në moshë të konsumit do të përfshiheshin në

mënyrë të përshtatshme. Përshtatjet janë bërë për ndryshimet në nevoja përmes profesioneve,

nivelit të aktivitetit, motit, hapësirës dhe kulturës. Ideja e nevojave bazë është e komplikuar

dhe e diskutueshme, paraprakisht duhet rënë dakord mbi atë që duhet të përfshihet dhe sa

peshë zë secila në kuadrin e së tërës.

Një nga trajtimet më të debatuara përdor konceptin e të ardhurave të qëndrueshme, duke

matur ndikimin e përhershëm të dikujt mbi burimet, duke stabilizuar kështu në thelb efektin e

luhatjeve afatshkurtra (Johnson 2005; Watts 1969). Megjithëse ky trajtim kërkon një


62

hulumtim me afat me të gjatë të kapacitetit ekonomik të dikujt, përdorimi i tij mbetet i

kufizuar në eksperiencat akademike (Haveman 1987). Një komponent tjetër për t’u marrë në

konsideratë është shëndeti, i cili ndikon mjaftueshëm në kapacitetin e dikujt për të gjeneruar

të ardhura dhe për të konsumuar. Ende vazhdojnë polemikat lidhur me përdorimin e kriterit

absolut, relativ dhe subjektiv të varfërisë. Çfarëdo lloj matjeje trajtimi që kërkohet ka të bëjë

me mënyrën që konceptohet dhe përcaktohet varfëria. Diskutimi i përgjithshëm sugjeron që

koncepti i nevojave bazë, i cili formon idenë e mirëqenies ekonomike është pjesërisht absolut

dhe pjesërisht relativ. Ndërkohë që pjesa më e madhe e elementeve të nevojave bazë janë

universale, duke sugjeruar që ato duhet të jenë të pranueshme nga të gjithë, sasia dhe

variacioni i elementeve të tilla të nevojshme janë të kushtëzuara nga një numër faktorësh që

tregojnë përkohshmërinë, hapësirën, kulturën, gjendjen fizike dhe dimensione të tjera.

Në mënyrë interesante SHBA (1995) u tentoi për të përfshirë të dyja dimensionet e varfërisë,

absolute dhe relative. Ndërthurja e këtyre dy metodave ka arritur rezultat e dëshiruara në

matjen e varfërisë. Akoma, kjo është një ndërmarrje që ka nevojë të forcohet jo të hidhet në

rrugë. Për më tepër, që kur varfëria është provuar nga njerëzit e vërtetë, përfshirja e

pikëpamjeve subjektive lidhur me mirëqenien ekonomike të një shteti mund të siguroje një

vlerë të rëndësishme për të arritur saktësinë e matjes.

Ndërmjet termave e treguesve të vlefshëm për të matur mirëqenien ekonomike qëndrojnë

konsumi, të ardhurat dhe po kështu pasuritë që janë po kaq të rëndësishme. Jo vetëm

përcaktimi i treguesve por edhe cilësia e mbledhjes e të dhënave, mund mund të ndikojë

cilësisht në matjen me saktësi të fenomenit të varfërisë.

3.9 Metoda e aplikuar në punim

3.9.1 Faktorët përcaktues të varfërisë

Varfëria sot përfaqëson një gjendje që përjetohet nga një numër i konsiderueshëm i familjeve

në Shqipëri. Ky fenomen duket se për kundër objektivave të mijëvjeçarit MDG jo vetëm nuk

po shkon drejt shifrave të targetuara por, përkundrazi po tregon rritje, thellim, ashpërsim të

treguesve.

Përcаktuesit e nivelit të vаrfërisë së individëve në fаmilje përgjithësisht mbështeten në të

dhënаt e nivelit të fаmiljes. Moshа, gjiniа e kryefаmiljаrit dhe niveli аrsimor jаnë gjetur në

përgjithësi të jenë disа ngа fаktorët më të rëndësishëm në përcаktimin e vаrfërisë. Mаlik

(1996), аrriti në përfundimin se fаmiljet në të cilаt kryefаmiljаrët jаnë në grupmoshаt më të


63

lаrtа kаnë një mundësi më të lаrtë për të përcаktuаr të gjithë fаmiljen si të vаrfër. Ngа аnа

tjetër, vitet e shkollimit te kryefаmiljаrit reduktojnë ndjeshëm probаbilitetin që fаmiljа të

përjetojë vаrfëri kronike (Crаndаll dhe Weber 2004; Bаulch dhe Minot 1997). Edukimi dhe

investimi në kаpitаlin njerëzor jаnë të njohur universаlisht si përbërës thelbësore të zhvillimit

ekonomik të çdo vendi. Аrsimi i pаjis individët me mjetet për të rritur аftësitë e tyre,

njohuritë, shëndetin dhe produktivitetin si dhe rrit аftësinë e ekonomisë për të zhvilluаr dhe

аplikuаr teknologji të rejа duke synuаr zhvillimin ekonomik dhe sociаl. Fаmiljet me

kryefаmiljаrë meshkuj jаnë gjetur të kenë një probаbilitet më të ulët për të qenë të vаrfër në

krаhаsim me аto të kryesuаra ngа femrа (Gedа et аl, 2005). Fаmiljet shpenzojnë për edukimin

e fëmijëve. Për fаmiljet rurаle, edhe аrsimi i mesëm mund të jetë i kushtueshëm nëse nuk kа

shkollë në zonë. Pаvаrësisht ngа niveli аrsimor i krerëve të fаmiljes, shumicа e fаmiljeve

аspirojnë аrsimin universitаr. Një fаmilje që nuk është në gjendje për të edukuаr fëmijët e sаj

ka gjasa të mos duket e vаrfër në mënyrа të tjerа - dhe në të vërtetë nuk jаnë konsideruаr ngа

fqinjët e tyre ose nga vete ata, por pааftësiа për të përmbushur аspirаtаt është një formë e

vаrfërisë, Gottschаlk et аl (1994). Niveli i ulët аrsimor i prindërve është i lidhur fort me

vаrfërinë dhe rrit rrezikun e kequshqyerjes dhe sëmundjeve ngа higjienа e dobët (Аldаz-

Cаrroll dhe Morаn, 2001; Hаndа et аl, 2004). Të rriturit e аrsimuаr priren të jenë të

shëndetshëm, të kenë më pаk fëmijë, dhe nivele të ulëtа të vdekshmërisë foshnjore. Аtа bëjnë

zgjedhje më të mirа shëndetësore dhe të jetojnë më gjаtë (Hаnnum dhe Buchmаnn 2005;

Rose dhe Dyer, 2006). Mаdhësiа e fаmiljes dhe rаporti i vаrësisë jаnë të lidhurа pozitivisht

me nivelin e vаrfërisë (Mаlik 1996; Minot dhe Boulch 2005), (Sundаrаm dhe Tendulkаr,

2002; Kаbаnаnyuke et аl, 2004 dhe Lipton dhe Rаvаllion (1995). Në fаmilje, kryefаmiljаri

është аi që kа përgjegjësinë kryesore të gjenerimit të të аrdhurаve dhe sigurimit të nevojаve

për konsum. Zаkonisht është mаshkulli kryefаmiljаr. Në mungesë të tij një аnëtаre femër e

fаmiljes merr drejtimin e fаmiljes (Ngwenyа, 2008; Keister, 2004). Rаportet e larta të

vаrësisë mund të kontribuojnë në transmetimin e vаrfërisë. Në familjet e mëdha burimet

mund të drejtohen për fëmijët më të vegjël аpo për fëmijët më të rritur kështu që fëmijët e

tjerë kаnë më pаk gjаsа për t’u ushqyer mirë dhe për të përfunduаr shkollën e mesme. Collаrd

(2000) dhe Becker (1993) theksojnë se prindërit duhet të ndаjnë burimet e kufizuаrа në mes

të konsumit аktuаl dhe investimet në shkollimin e fëmijëve.

De Soto et.al (2002) në studimin e tyre për Shqipërinë arritën në përfundimin që faktorët

kryesorë që perceptohen nga familjet e intervistuara si shkaktarë të varfërisë janë: papunësia;

toka e pamjaftueshme dhe cilësia e dobët e saj; mungesa e institucioneve formale, duke


64

përfshirë mekanizmat e marketingut, për të mbështetur sektorët industrialë dhe bujqësorë;

paaftësia e qeverisë për t'u përgjigjur situatave gjithnjë e më të brishta me infrastrukturë

adekuate, siguri publike, kujdes shëndetësor, shërbime arsimore dhe programe të sigurimeve

shoqërore; dhe pamundësia e mekanizmave informal për të mbështetur nevojat minimale të

familjeve në nevojë.

Cаrletto dhe Zezzа (2004) duke përdorur të dhënа ngа LSMS për Shqipërinë аrrijnë në

përfundimin se punësimi, pаsuriа e individëve dhe deprivimi relаtiv kаnë një efekt të

rëndësishëm në përcаktimin e vаrfërisë subjektive.

Audet et.al (2006) analizuan përcaktuesit gjeografikë të varfërisë në Shqipëri, duke përdorur

të dhëna të LSMS 2002. Modeli që zgjodhën ishte një regresion linear, duke përdorur

logaritmin e shpenzimeve të konsumit për frymë me disa variabla shpjegues për të përcaktuar

faktorët e varfërisë në Shqipëri. Studimi tregoi se zonat gjeografike janë qartazi përcaktuese

për shpenzimet e konsumit dhe se familjet që jetojnë në Tiranë janë grupi më pak i varfër.

Rajoni malor është më i prekur nga varfëria i ndjekur nga zona bregdetare. Këto rezultate

konfirmojnë rëndësinë e dimensionit gjeografik të varfërisë në Shqipëri dhe përdorimin e

vlerësimit të ndikimit të tij në varfëri. Gjithashtu u arrit në përfundimin se niveli i arsimit të

kryefamiljarit është një faktor i rëndësishëm për të shpjeguar varfërinë, ku nivelet e ulëta të

arsimit rezultojnë me nivele më të larta të varfërisë. Madhësia e familjeve ndikon negativisht

në shpenzimet e ekonomisë familjare, gjithashtu dhe vështirësia për të hyrë në skemën e

kujdesit shëndetësor.

Myftaraj et.al (2014) aplikon metodën e regresionit logjistik për të analizuar emprikisht

varfërinë, e shprehur në konsumin familjar për frymë, në Shqipëri, si dhe për të identifikuar

përcaktuesit e mundshëm që ndikojnë në rënien në varfëri. Kjo qasje ekonometrike shihet e

përshtatshme për tu përdorur në rastin e një variabli dikotom të varur dhe në këtë punim

kontrollohet për një set variablash të cilat ndikojnë në rritjen e varfërisë ose mundësisë për të

qenë i varfër për periudhën e marrë në studim 2002-2008. Nga modeli rezulton se me rritjen e

viteve të edukimit ulet mundësia për të qenë i varfër. Në të njëjtën linjë por në kahe të

kundërta, analfabetizmi e rrit mundësinë për të qenë i varfër rezultat i cili është i

parëndësishëm statistikisht për arsye të nivelit të ulët të analfabetizmit në Shqipëri.

Përcaktues të tjerë me rëndësi për varfërinë , rezultojnë të jenë përbërja familjare, statusi i

punësimit, ndryshimet demografike dhe gjeografike midis rajoneve dhe një sërë variablash të

tjerë mbi cilësinë e jetës, si aksesi ndaj ujit, transportit etj.


65

Në linjë të përafërt me studimin e mësipërm është edhe studimi i Spaho.A (2014), ku

analizohen përcaktuesit e varfërisë në nivel familje për Shqipërinë. Vlerësohen dy modele

ekonometrike, regresioni log-linear dhe regresioni logjistik. Rezultatet e gjeneruara nga të dy

modelet treguan se madhësia e familjes, pozicioni gjeografik i banimit dhe statusi i punësimit

ishin përcaktuesit me rëndësi për nivelin e varfërisë në familjen shqiptare. Arsimi, mosha dhe

gjinia e kreut të familjes nuk rezultuan me rëndësi për marrëdhënien e studiuar. Këto

rezultate janë të ndryshme me ato të konkluduara nga Myftraj et.al (2014) ku mosha dhe

arsimi i kryefamiljarit rezultojnë të rëndësishme statistikisht në përcaktimin e varfërisë.

Myftaraj & Zyka (2015) në studimin e tyre statistikor u fokusuan në analizën e varfërisë

monetare duke marrë për bazë një nivel monetar i cili shërben si vija e varfërisë. Të dhënat u

morën nga LSMS (INSTAT) për 3600 familje. Selektimi i zgjedhjes u bë në mënyrë që të

kishte një gjithëpërfshirje kombëtare. U studuia marrëdhenia midis të qenit ose jo i varfër

sipas vijës së varfërisë dhe karakteristikave të familjes, nëpërmjet qasjes statistikore të testeve

të pavarësisë. Nga aplikimi i testeve u arrit në konkluzion se të qenit ose jo i varfër varet nga

karakteristika si madhësia e familjes, edukimi i kryefamiljarit, pozicioni gjeografik i banimit

etj. Rritja e madhësisë së familjes shoqërohet me rritje në përqindjen e individëve së varfër.

Nga ana tjeter, një edukim më i mirë i kryefamiljarit ul përqindjen e individëve që jetojnë në

varfëri. Përsa i përket varibalit gjeografik, varfëria rezulton një fenomen më i përhapur në

zonat rurale.

Lidhja e karakteristikave demografike të familjes dhe varfërisë është studiuar edhe nga

Dragusha & Mirku (2014), për një zgjedhje prej 50 familjesh, të pyetura nëpërmjet

pyetësorëve. Të dhënat e tjera për studimin janë marrë nga LSMS (INSTAT). Edhe në këtë

punim, janë konsideruar variabla si gjinia dhe edukimi i kryefamilajritpo aq sa edhe numri i

pjestarëve të familjes. U provua se ekziston një korrelacion me rëndësi statistikore midis

niveleve të varfërisë dhe numrit të anëtarëve të familjes dhe edukimit të kryefamilajrit. Për

gjininë e kryefamilajrit nuk u provua statistikisht ekzistenca e një lidhjeje të rëndësishme.

Loxha (2016) në punim e saj mbi efektet e edukumit në varfëri, gjetjet janë kryesisht në

përputhje me pritjet teorike. Arsimi është gjetur të jetë i lidhur me rritjen e konsumit dhe

zvogëlimin e varfërisë dhe efekti është më i lartë për nivelet më të larta të arsimit të arritur si

dhe efekti pozitiv i rritjes së nivelit të arsimit në konsum është më i larti tek familjet më të

pasura në Shqipëri. Në të njëjtën linjë rezulton se shkalla e punësimit është më e lartë për

individët me arsim të lartë dhe në mënyrë të ngjashme, shkalla e papunësisë është më e larta


66

në mesin e atyre që nuk kanë arsim, ndërsa më të ulët për ata me arsim të lartë. Pabarazitë

gjinore në shanset e punësimit janë gjithashtu të dukshme. Megjithatë, si në nivelin e arsimit

të lartë, shkalla e punësimit është e ngjashme për meshkujt dhe femrat, gjë që sugjeron që

femrat që investojnë në zotërimet e kapitalit njerëzor kanë shanse të ngjashme me meshkujt.

Rezulton se migracioni ka një ndikim të rëndësishëm në mirëqnëien e familjes, kur një

individ migron ai ka një efekt pozitiv në rritjen e konsumit dhe nga ana tjetër familja ka

probabilitet më të lartë për të dalë nga varfëria.

Në punimin e tyre Seferkolli & Doka (2013) analizojnë migrimin dhe ndikimin e tij për

Shqipërinë. Analiza fokusohet mbi faktorët dhe shkaqet dhe ndikimi e fluktacioneve

migratore në vend. Punimi përfshin studimin e migrimit ndërshtetëror, por edhe të

brendshëm. Konkludohet se flukset migratore kanë patur efekte të dyanëshme. Nga njëra anë

kanë ndihmuar në peridhë përmbysjeje strukturore për vendin, por nga ana tjeter janë

shoqëruar edhe me efekte si pabarazia midis rajoneve apo lokaliteteve. Rekomandohet një

qasje e re strategjike për këto procese.

Studime të tjera mbi Shqipërinë kanë gjetur një lidhje midis migrimit dhe sipërmarrjes.

Remitancat shihen si një burim i rëndësishëm për iniciativa biznesi të cilat hapin mundësi të

reja për punësim.

Bickert & Draci (2013) në punimin e tyre u fokusuan në studimin e efekteve dhe

karakteristikave të kthimit të migranteve nga Greqia i cili arriti nivele shumë të larta me

shpërthimin e krizës greke. Për studim u morën në shqyrtim të kthyerit në qytetin e

Gjirokastrës. Zgjedhja u nda në dy grupe për efekt studimi, ata që e kanë patur në plan

kthimin dhe ata që janë detyruar të kthehen. Gjithashtu u studiuan dhe raste të ndryshme ri-

ambjentimi në Atdhe, që nga ata të suksesshmit që me njohuritë dhe eksperiencat e marra

jashtë kanë arritur të hapin aktivitete private, e deri tek ata që janë në kushtet e një shoku

social nga realiteti i ri, kryesisht të rinjtë. Konkludohet se qasja ndaj kthimit, pra e planifikuar

ose jo nuk ka lidhje me rezultatet e riambjentimit në vend. Edhe emigrante që nuk kanë patur

në plan të kthehen dhe janë gjendur në një pozicion të papritur, kanë arritur të kenë sukses në

aktivitetin e tyre pas kthimit, ose e kundërta. Gjithashtu ka patur efekte edhe në rivitalizimin

e qytetit nga kthimet.

Zezza dhe të tjerë (2005) analizuan modelet e fundit të migrimit dhe varfërisë në Shqipëri.

Punimi trajton modelet hapësinore në shpërndarjen e varfërisë dhe migrimit, duke përdorur

një kombinim të të dhënave të marra nga anketa dhe të dhëna nga regjistrimi i popullsisë.


67

Rezultatet e punimit theksojnë rëndësinë e trajtimit të migracionit të brendshëm dhe

ndërkombëtar si dukuri të ndryshme, pasi që të dy janë të lidhura në mënyra të kundërta me

varfërinë e vrojtuar dhe nivelet e mirëqenies. Ndërsa varfëria vepron si një faktor shtytës për

migracionin e brendshëm, ajo është një faktor kufizues për migracionin ndërkombëtar.

Rezultatet gjithashtu sugjerojnë se migrimi rural në zonat urbane kontribuon në zhvendosjen

e varfërisë në zonat urbane.

Ata vrojtuan që shkalla e varfërisë në mesin e banorëve të rinj urbane është dukshëm më e

lartë se sa ndër banorët e vjetër. Ka të ngjarë që sa më shumë që të rritet gjatësia e qëndrimit,

aq më pak migrantët e ardhur rishtazi do të zëvendësohen nga valët më të reja të emigrantëve

ruralë. Në rastin e Tiranës ka një përputhje pothuajse të plotë ndërmjet zonave me incidencë

të varfërisë me zonat me incidencën më të lartë të banorëve të rinj. Këto janë gjithashtu zonat

që ndodhen në periferinë e qytetit, ku infrastruktura urbane (si private dhe publike) dhe

shërbimet bazë janë ndoshta më të dobëta.

Zyka et.al (2013) merr në shqyrtim ndikimin e migrimit dhe efektin e remitancave në

investimin familjar të dedikuar arsimit. Migrimi dhe remitancat kanë kontribuar shumë në

rritjen e të ardhurave të familjes dhe mbrojtjen e shumë familjeve nga varfëria, por ka një

debat të hapur dhe jo konfirmime të forta për një efekt të rëndësishëm në rritjen e edukimit.

Një pjesë e konsiderueshme e studimeve janë fokusuar në përcaktuesit e varfërisë për të

kuptuar më mirë dimensionet dhe strukturën e varfërisë. Është parë se ndërkohë që të

ardhurat / shpenzimet ndikojnë në perceptimet subjektive të varfërisë, karakteristikat e tjera të

tilla si madhësia e familjes, statusi i punësimit, të ardhurat e fermës, pasuritë mosha dhe

gjendja shëndetësore gjithashtu kanë rëndësi. Carletto dhe Zezza (2004) vlerësojnë varfërinë

subjektive duke përdorur të dhëna për Shqipërinë. Ata gjejnë se statusi i punësimit, kënaqësia

në punë, pasuria familjare, pasuria relative dhe të qenit të pambrojtur kishin efekte të

pavarura në mirëqenien e familjes, madje edhe duke kontrolluar për të ardhurat.

Zsoka Koczan(2016) me punimin e tij si pjesë e FMN shqyrton evolucionin dhe përcaktuesit

e pabarazisë dhe varfërisë në Ballkanin Perëndimor dhe synon të kontribuojë në literaturë

duke plotësuar analizën e masave standarte makro të pabarazisë dhe varfërisë me një analizë

të varfërisë familjare subjektive. Rezultatet e regresionit sugjerojnë se niveli i të ardhurave ka

një efekt të rëndësishëm në pabarazinë dhe varfërinë. Pabarazia bie me të ardhura në rritje

dhe varfëria bie. Pivatizimet duket se kanë një efekt negativ, duke rritur pabarazinë dhe

varfërinë.


68

Betti dhe al (2017) në punimin e tyre kanë trajtuar hartëzimin e varfërisë. Hartëzimi është

bazuar në metodën e pëprunuar nga Elbers, Lanjouw and Lanjouw (2003). Metoda kombinon

informacionin regjistrimit dhe pyetësorëve për të prodhuar harta të disagreguara

përfundimtare të cilat përshkruajnë shpërndarjen hapsinore të varfërisë dhe pabarazisë në

vend. Shkalla më e lartë e varfërisë është në komunat dhe rrethet në verilindje të vendit. Në

jug dhe në juglindje të vendit, normat e varfërisë janë dukshëm më të ulëta. Shkalla e

varfërisë është më e lartë në komunat dhe rrethet e rajonit malor (20.6 përqind), dhe normat

më të ulëta janë në rajonin e Tiranës (11.7 përqind).

3.9.2 Zgjedhja

Në mbështetje të literaturës, metoda e zbatuar në këtë kërkim përpiqet të nxjerrë në pah

aspekte të ndryshme të varfërisë në Shqipëri.

Duke mbajtur në vëmendje debatin e përhershëm që ka në qendër përzgjedhjen e indikatorëve

(treguesve), por edhe realitetin ekonomik të Shqipërisë gjendet më me vend përfshirja në

indikatorët monetarë të llogaritjes së IP-së e shpenzimeve të konsumit dhe jo e të ardhurave.

Në modelin ekonometrik është përzgjedhur si variabël i pavarur si pjesë e indikatorëve

monetarë, shpenzimet e konsumit dhe jo të ardhurat për arsyet e mëposhtme:

Në një vend si Shqipëria konsumi mund t’i tejkalojë të ardhurat si pasojë e ekonomisë

informale, e cila sipas të gjithë të dhënave rezulton të jetë e konsiderueshme.

Konsumi i sotëm mund të tejkalojë të ardhurat për shkak të aksesit në tregun e

kredive.

Të ardhurat nga bujqësia janë rezultat i fluktacionit në prodhim për shkak të motit. (të

anketuarit nga zonat rurale dhe të punësuar në bujqësi zënë gati 40% të anketimeve).

Në përpjekje për të dhënë një kërkim me vlera shkakësore u ndërtua një pyetësor dhe u

mblodhën të dhëna nga banorët e zonave të ndryshme në Shqipëri. Më tej u analizuan të

dhënat mbi bazën e sugjerimeve që jep literatura duke u përqendruar te Indeksi i Pasurisë dhe

regresi shumë faktorial.

Zgjedhja e individëve për anketë, në respekt të parimeve statistikorë është bërë sipas rastit

duke intervistuar një në tre familje. Objekti i anketës është familja. Mblidhet informacion mbi

familjen dhe pastaj gjykohet. Anketa u zhvillua në mënyrë individuale me prani të anketuesit.

Secili i anketuar u prezantua me anketën dhe iu komunikua qëllimi i saj. Plotësimi ishte i

pavarur nga të tjerët. I anketuari u sqarua për çdo paqartësi që rezultoi gjatë plotësimit të


69

anketës. Për këtë të fundit u vu re nevoja për të negociuar një shifër mesatare me hamendje

për pyetjet që kërkojnë shifra që rezultojnë nga llogaritje, si për shembull te shpenzimet e

familjes.

3.9.3 Pyetësori

Gjithë analiza e studimeve me fokus varfërinë dhe faktorë që e impaktojnë atë në Shqipëri

rievidenton dinamikën e këtij fenomeni si dhe këmbimin e vendeve dhe peshave specifike të

rëndësisë që marrin faktorët përcaktues në periudha të ndryshme .

Një pjesë e pyetjeve janë deduktuar nga Indeksi Shumëpërmasor i Varfërisë (MPI), ndërsa

pjesa tjetër janë kompozuar në shërbim të hipotezave të ngritura dhe të një prezantimi

përshkrues për fenomenin. Për këto të fundit është marrë konsultimi nga profesionistë të

fushës. Në paragrafin e mëposhtëm paraqitet një rishikim i literaturës për sa i përket modelit

të regresit shumëfaktorial për vërtetimin e hipotezave si dhe arritjen e objektivave të punimit.

Rezultatet e këtij punimi do të paraqiten në mënyrë të detajuar te kapitulli i katërt i punimit.

Varfëria përjetuar dhe perceptuar nga familjet duhet të nxitë ndjeshmërinë dhe

reagueshmërinë sociale jo aq për shifrat dhe faktet aktuale sesa për të të ardhmen e afërt dhe

më tej. Fenomeni i varfërisë, në varësi të këndvështrimit mund të përkufizohet si mungesë të

ardhurash, mungesë e kushteve minimale të jetesës si dhe mungesë e mundësisë për të

evidentuar aftësi dhe zotësi të të rriturve apo të rinjve në një shoqëri ku shanset më të mëdha i

jepen atij që ka mundësi. Vlerësimi cilësor i varfërisë parë në këndvështrimin e familjeve

synon të evidentojë faktorët, shtrirjen dhe mënyrën sesi varfëria ndikon në jetën e tyre. Rritja

e shifrave të varfërisë ka çuar në Shqipëri në një rritje të pabarazisë dhe të përjashtimit social.

Në Shqipëri ende nuk ka një llogaritje të nivelit zyrtar të varfërisë apo minimumit jetik gjë e

cila ka rezultuar në përcaktim të debatueshëm të niveleve të përfitimit të skemave të

mbrojtjes sociale, pagës minimale dhe sigurimeve shoqërore.

Në këtë mënyrë, për një perceptim të varfërisë nga këndvështrimi i një familje të varfër

shqiptare u ndërtua një pyetësor i posaçëm dhe jo një pyetësori standard i matjes së nivelit të

jetesës. Ndërtimi i këtij pyetësori u mbështet në konsideratat e trajtuara përgjatë kapitullit të

literaturës, si dhe i kushtëzuar nga rrethanat. Plotësimi bëhet nga kryefamiljari ose dikush në

emër të tij. U shfrytëzua ndihma e internetit për plotësimin e tij. Pyetjet e tij u hodhën në

Google Form, një produkt online që mundëson mbledhjen e të dhënave duke shfrytëzuar

internetin. Ky element ishte një pikë shumë lehtësuese sepse u kursyen kosto të mëdha të


70

lëvizjes dhe të sigurimit të materialeve në format të përdorshëm (print+copy+input+të tjera).

Pyetësori është kompozuar në pesë seksione me përmbajtjen si në vijim, ndërsa te shtojca

jepet pamja e pyetësorit në versionin online të tij bashkë me bazën e të dhënave të mbledhura.

Seksioni A mbledh të dhëna personale të tipit emër, mbiemër dhe adresë. Ky seksion ka për

qëllim të sigurojë të dhëna identifikuese me personin dhe aspekte të tjera të lidhura me

vendbanimin. Seksioni B mbledh të dhëna për përbërjen e familjes dhe shëndetin. Fokusi

përqendrohet sidomos te emigracioni i familjarëve. Seksioni C përmban pyetje të fokusuar në

nivelin e edukimit të pjesëtarëve të familjes. Seksioni Ç është ndërtuar në përpjekje për të

evidentuar standardin e jetesës shprehur në, pronësi, akses në ujë të pijshëm etj. Në seksionin

D janë hartuar pyetje kontrolli me objekt gjykimet mbi: shpenzimet familjare, mirëqenien,

pritshmëritë etj.

Tabela 3.4: Seksionet e pyetësorit

Seksioni A Të dhëna personale

Emër, mbiemër

Gjinia, mosha

Kombësia, adresa

Kontakte

Seksioni B Shëndeti dhe përbërja e familjes

Përbërja e familjes (pjesëtarët)

Familjarë në emigracion

Punësimi i prindërve të ardhurat familjare

Ndihma sociale

Të ushqyerit

Vdekshmëria foshnjore

Seksioni C Edukimi

Diploma më e lartë në familje

Familjarë pa edukim

Bursë studimi/shkolle

Seksioni Ç Standardet e jetesës

Të gatuarit

Pronësia e banesës

Higjiena


71

Ujë i pijshëm

Dyshemeja e dhomave

Pajisje shtëpiake

Seksioni D Të tjera plotësuese

Shpenzimet familjare

Gjykimi për mirëqenien

Gjykim për barazinë gjinore në profesione

Pritshmëritë

3.9.4 Regresi shumëfaktorial

Në kërkimet akademike të fushës ekonomike është shumë e përhapur qasja e zbatimit të

metodave statistikore dhe ekonometrike për vërtetimin e hipotezave apo për arritjen e

objektivave. Edhe në rastet kur kërkohet të bëhet ndonjë parashikim, përdoren modelet

statistikore dhe ekonometrike. Përdorimi i këtyre metodave e “veshin” me besueshmëri

kërkimin akademik, sepse të dhënat dhe lidhjet mes tyre përveç se analizohen, edhe testohen.

Testimi i lidhjeve mes të dhënave konsiderohet si një mekanizëm që ndihmon në arritjen e

objektivave ose kontrollin e hipotezave dhe si rrjedhojë edhe në përgjithësueshmërinë e

rezultateve.

Shpesh herë kërkuesit e nënvlerësojnë procesin e kontrollit të hipotezave duke i besuar më së

shumti intuitës dhe eksperiencës. Intuita dhe eksperienca kanë rolin e tyre në ecurinë e

procesit të kërkimit, por nuk janë të mjaftueshme për t’i thënë besueshmërinë e duhur

rezultateve të arritura. Pra, në përgjithësi një kërkim serioz duhet të konsiderojë edhe analizën

statistikore dhe ekonometrike.

Zbatimi dhe përdorimi i metodave të tilla në dobi të analizave ekonomike, pikë së pari,

kërkon njohjen e disiplinave të statistikës dhe të ekonometrisë. Të shumtë janë rastet kur

studiuesit e nënvlerësojnë ose i përdorin në mënyrë jo të thelluar këto metoda. Madje, ka

raste kur zbatimi i tyre është i gabuar.

Modeli që është përdorur në këtë temë doktorature është një model ekonometrik linear

shumëfaktorial, i cili nënkupton se për të shpjeguar një variabël të varur merren në

konsideratë shumë variabla të pavarur.


72

Le të jetë dhënë modeli linear shumëfaktorial,

p

i

iiXY1

0

ose e shkruar ndryshe

ppXXXY 22110

ku:

Y është variabli i varur, endogjen, i brendshëm, i shpjeguar, në anën e majtë të

barazimit.

Xi janë variabla të pavarur, ekzogjen, të jashtëm, shpjegues, në anën e djathtë të

barazimit, gjithsej janë p variabla.

βi janë parametrat ose koeficientët, β0 është konstantja e lirë, ndërsa β e tjera janë

koeficientët pranë faktorëve të pavarur dhe mund të njihen edhe si regresorët e

pjesshëm;

ε përfaqëson gjithë faktorët e tjerë, efektet e të cilëve nuk janë marrë në konsideratë.

Metoda për vlerësimin e parametrave apo koeficienteve të një modeli të tillë është ajo e

katrorëve më të vegjël (least square method). Ajo mbështetet në parimin e gjetjes së asaj

lidhje që jep largësinë katrore më të vogël mes vlerave faktike të vëzhguara dhe vijës së

modelit. Me arritjet e teknologjisë dhe programeve kompjuterike është bërë e mundur që

modelet ekonometrike të vlerësohen lehtësisht përmes tyre. Programet kompjuterike që

studiuesit përdorin më shpesh për vlerësimin e modeleve ekonometrike janë Microsoft Excel

(jo shumë profesional), SPSS12.

Ekzistojnë dy përqasje kryesore në modelimin e përcaktuesve të varfërisë. Përqasja e parë

bazohet në përdorimin e konsumit për person si variabël të varur (Benson dhe Mukherjee

2003), (Simler et al. (2004) dhe Bruck (2001)). Përqasja e dytë është modelimi i varfërisë

duke përdorur modelet probabilitare. Modelet regresive nuk vlerësojnë probabilitetin e

ndodhjes së një ngjarje. Modelet probabilitare (logit dhe probit) vlerësojnë probabilitetin që

12 Për rastin tone do të përdorim kryesisht SPSS, pasi ky është një program statistikor shumë i përshtatshëm për analizën e të dhënave të grumbulluara me anë të pyetësorëve.


73

një individ të jetë i varfër (Franchois 2010; Abimbola et al. 2013 dhe Mesfin, 2014). Sipas

përqasjes së parë modelet e regresionit të shumëfishtë janë kritikuar për shkak të

heteroskedasticitetit, mospërputhjes me shpërndarjet dhe mundësia e vendosjes së vlerave

negative të probabilitetit (Gaiha 1988; Lanjouw dhe Stern 1991; Grootaert 1997, Snijder dhe

Bosker 19999) dhe (Ravallion, 1996).

Sipas përqasjes së shpenzimeve për person nuk mund të merren vlerësues probabilitetesh për

klasifikimin e zgjedhjes në dy ose më shumë gjendje varfërie. Nga ana tjetër supozohet se

shpenzimet e individëve për konsum janë korreluar negativisht me varfërinë në të gjitha

nivelet e shpenzimeve. Sipas kësaj logjike faktorët që rrisin shpenzimet për konsum ulin

varfërinë. Kjo nuk është gjithmonë e vërtetë sepse rritja e shpenzimeve për konsum për

individët mbi vijën e varfërisë nuk ndikon në nivelin e varfërisë.

Modelet probabilitare bëjnë të mundur vlerësimin e efekteve të variablave të pavarur për

kategori të ndryshme të varfërisë. Gjithashtu shërbejnë si matës të heterogjenitetit midis

grupeve të varfër dhe jo të varfër, individë që jetojnë në rajone të ndryshme. Nëpërmjet

këtyre modeleve përcaktohet probabiliteti që një individ të jetë i varfër. Këto modele përdorin

një variabël kategorik si variabël të varur që merr vlera 0 dhe 1 bazuar nëse është mbi apo

nën vijën e varfërisë në rastin e këtij studimi.

4 EVIDENCAT E VARFËRISË DHE REZULTATET E

MODELIT PËR SHQIPËRINË

4.1 Treguesit e varfërisë në trajtim shumëdimensional

4.1.1 Analizë rajonale e treguesve të varfërisë

Në këtë pjesë të punimit objektivi ynë është studimi i fenomenit të varfërisë shprehur në

tregues për Shqipërinë. Linja e trajtimit ndjek qasjen e gjithëpranuar mbi varfërinë si nje

problem me dimensione të ndryshme dhe i gjerë. Thënë kjo, analiza jonë përfshin treguesit

mbi varfërinë si monetare dhe jo-monetare për vendin, ndarë edhe sipas rajoneve deri tek

studimi i treguesve dhe lidhjeve të varfërisë me treguesit e mirëqenies, pabarazisë dhe

komponentëve të tjerë të zhvillimit dhe rritjes ekonomike.

Varfëria vazhdon të jetë një ndër shqetësimet kryesore për përzgjedhjen e politikave

ekonomike-sociale të vendit. Shkalla e varfërisë është nga më të lartat në Europë. Për pasojë


74

grupe të konsiderueshme të popullsisë janë të përjashtuar në lidhje me “llojet e ndryshme të

deprivimit dhe pengesave, të cilat vetëm apo së bashku, pengojnë pjesëmarrjen e plotë në

fusha si papunësia, arsimi, shëndetësia, strehimi, kultura, aksesi në të drejtën e përfitimit të

mbështetjes familjare si dhe të mundësive të trajnimit dhe punësimit”.

Varfëria në Shqipëri ka karakter shumëdimensional. Ajo nuk është e pranishme vetëm tek të

papunët apo te familjet që jetojnë në varfëri ekonomike, por përfaqësohet gjithashtu me

kategori të cilat janë të përjashtuara nga të drejta bazike për të patur një banesë, ushqim të

mjaftueshëm, ngrohje dhe veshje në dimër, punë në përputhje me aftësitë fizike dhe nivelin

arsimor, shkollë afër shtëpisë dhe mundësi për ta ndjekur atë, akses në shërbim shëndetësor,

mbrojtje nga grabitja dhe dhuna.

Periudha kohore 2002-2008, është shoqëruar me një tendencë rënëse të varfërisë. Vlerësuesit

tregojnë se pati një rënie të konsiderueshëm të nivelit të varfërisë nga 25.4% në 12.4% në

vitet para krizës financiare, por menjëherë shënoi një rritje nga 12.4% në 14.3% në vitin

2012, një ndryshim me 1.9%, kjo jo një rënie e konsiderueshme, megjithatë tregon për një

ndryshim në kah rritës së varfërisë. Përpos kësaj, rënia mesatare nga linja e varfërisë u bë më

e thellë (hendeku i varfërisë), u shoqërua me një rritje të pabarazisë midis të

varfërve(hendeku i varfërisë në katror). Matësit tregojnë se pavarësisht kufirit, varfëria ishte

me e lartë në vitin 2002 se sa në vitin 2005 dhe ishte më e lartë në vitin 2012 se sa në 2008-n.

Figura 4.1: Tregues i varfërisë

Burimi: INSTAT (2015)


75

Duke u bazuar në treguesin e mirëqenies dhe linjës së varfërisë, rezulton se Shqipëria është

një nga vendet më të varfra në rajon. Duke përdorur linjën e varfërisë rajonale prej 5$,

Shqipëria shënon një nivel të lartë varfërie prej 47%, krahasimisht me mesataren rajonale që

është 22%.

Në një analizë më të detajuar(shih tabelën 0.16 në shtojcë për më shumë detaje), hendeku i

varfërisë si një nga treguesit më të lakuar në analizat krahasuese në kohë a hapësirë për

varfërinë jepet në ilustrimin në vijim. Sa më i vogël ky hendek, aq më mirë. Shohim se secili

nga grafikët që përfaqësojnë hendekun mbështetur te vija e varfërisë kombëtare, ajo rurale

dhe ajo urbane janë përmirësuar me kalimin e viteve. Kjo ardhur nga faktorë të ndryshëm,

socio-ekonomik, megjithatë është e qartë që peshën më të madhe të hendekut të vijës së

varfërisë kombëtare, e zë ajo rurale. Kjo e pritshme pasi situata ekonomike në zonat rurale

është tej mase më e ulët se në urbane.

Figura 4.2: Hendeku i varfërisë

Burimi : Banka Botërore(2014)

Paralelisht me treguesin e varfërisë të shprehur në vijat kombëtare dhe ato urbane e rurale,

merret në shqyrtim varfëria sipas vijës ndërkombëtare të varfërisë të shprehur në 1.25 dollarë

dhe 2 dollarë në ditë. Ata persona që gjenden nën këtë nivel të ardhurash ditore cilësohen si të

varfër. Pra dikush që siguron, le të themi, 1 dollarë amerikan në ditë quhet i varfër. Nëse

përqendrohemi te grafikët më poshtë, kuptojmë ecurinë e këtij treguesi për rastin e

Shqipërisë. Ajo që përbën interes për analizë dhe shqyrtim të thelluar nuk është vetëm leximi

i këtyre treguesve thjesht e vetëm të ndarë nga njëri-tjetri, pavarësisht informacionit shumë të

dobishëm që paraqesin secili në vetvete, është diferenca mes treguesit të varfërisë në nivelin


76

2 dollarë me atë të nivelit 1.25 dollarë. Për vitin 2008 treguesi për 2 dollarë është 4.25, ndërsa

për treguesin 1.25 dollarë është 0.62. Pra, sipas treguesit 2 dollarë në ditë 4.25 për qind e

popullsisë së Shqipërisë është e varfër. Ndërsa për treguesin 1.25 dollarë në ditë është 0.62

për qind e popullsisë. Këtu bëhet edhe diskutimi duke integruar edhe varfërinë absolute, por

ne nuk po ndalojmë këtu. Na intereson diferenca midis dy treguesve.

4.25% (vija 2$) – 0.62% (vija 1.25$) = 3.63%

Diferenca 3.63 për qind është pjesa e popullsisë të klasifikuar si të varfër edhe pse zotërojnë

më shumë se 1.25 dollarë në ditë ,por edhe më pak se 2 dollarë. Kjo është shifër shumë e

madhe. Raporti 0.0363 për 0.0425, që është afërsisht 0.85, tregon se pjesa më e madhe e të

varfërve në vendin tonë gjenden te segmenti 1.25 – 2 dollarë. Për më shumë figura ilustruese.

Figura 4.3: Raporti i varfërisë në 1.25 dhe 2 dollarë në ditë (% e popullsisë)


Varfëria është rritur në të gjitha rajonet, përveç zonave malore të cilat pësuan një rënie të

ndjeshme në varfëri. Në Tiranë dhe në rajonet bregdetare, jo vetëm që u rrit varfëria në 2012

krahasimisht me vitin 2008, por arriti nivele akoma më të larta krahasuar dhe me vitin 2005.

Në 2012, ecuria e varfërisë ishte më e lartë midis njerëzve që jetonin në rajonet bregdetare,

ku 17.6% e popullsisë jetonte poshtë linjës së varfërisë. Zonat malore pësuan një rënie të

fortë të normës së varfërisë (nga 27% në vitin 2008 në 15% në vitin 2012).

Grafiku i mëposhtëm ilustron ecurinë në vite të varfërisë sipas rajoneve: Tiranë (kryeqyteti i

vendit), zona bregdetare, zona qendrore, zona malore dhe gjithsej. Në grafik janë marrë në

konsideratë dy tregues që raportohen nga Instituti i Statistikave: i varfër (poor) dhe tejet i

varfër (Ex. poor). Në një pamje të shpejt, bie në sy se nga vitit 2002 deri në vitin 2012 këto


77

dy tregues kanë pësuar një reduktim. Në vitet e para të paraqitur në figurë, zona malore

reflekton vlerat më të thella të këtyre treguesve. Konkretisht, në vitin 2002 treguesi poor për

zonën malore është 44.5% të popullsisë që jeton aty, e cila përbën 18.6% më shumë se në

zonën qendrore (44.5% – 25.6%). Por në vitin 2012 treguesi poor te zona malore ka

performuar një korrelacion negativ në relacion me rajonet e tjera. Është zona e vetme ku

është evidentuar një tkurrje e mëtejshme e këtij treguesi, duke rënë në nivelin 15.3%, nga

26.6% që ka qenë në vitin 2008. Kjo mund të ketë ardhur prej shumë arsyesh. Ka gjasa që

lëvizja e popullsisë drejt zonave urbane të ketë një ndikim përcaktues në këtë sjellje të

treguesit. Ashtu siç e përmendëm, në të gjitha zonat e tjera përjashtuar zonën malore, në vitin

2012 është përkeqësuar ky tregues. Përveç lëvizjes së popullsisë mund të jetë edhe ndikimi i

krizës financiare të viteve të fundit me të cilën po përballen vendet fqinje me Shqipërinë, por

edhe brishtësia e ekonomisë shqiptare dhe kufizimet e theksuara buxhetore (ndihma

financiare) për zbatimin e politikave për zbutjen apo luftimin e varfërisë. Provimi apo jo i

këtyre dy hipotezave mbetet për t’u studiuar në të ardhmen. Në të njëjtën linjë shprehet edhe

raporti i Bankës Botërore (2007). Thuajse të njëjtën tendencë ka pasur edhe treguesi Ex. poor,

vetëm se në vlera më të moderuara. Është shqetësues fakti se viti i fundit i përfshirë në

analizë (viti 2012) reflekton një përkeqësim të të dy treguesve. Kjo mund të shërbejë si një

sinjal për politikbërësit, të cilët duhet t’i paraprijnë një përkeqësimi të mëtejshëm të tyre.

Mbase një rrugë është përqendrimi te politikat e nxitjes apo stimulimit të rritjes ekonomikë e

cila shkon në pajtim edhe me rekomandimet e Bankës Botërore (2007). Sipas studimeve të

mëparshme, rritja ekonomike është kontribuesi më i madh në zbutjen e varfërisë në Shqipëri

(Banka Botërorë 2007).

Figura 4.4: Paraqitja grafike e përqindjes së varfërisë sipas rajoneve dhe viteve

Burimi: INSTAT (2014).


78

Po le të shohim sesi paraqitet treguesi i hendekut i lart përmendur në një optike më të

detajuar. Treguesi i hendekut të varfërisë është ilustruar në grafikun në vijim për zonat dhe në

vite për dy kategoritë: poor dhe Ex. poor. Në përgjithësi, hendeku i varfërisë ka ndjekur

ecurinë e varfërisë në tërësi, që u ilustrua në grafikun e mësipërm. Le të përqendrohemi te

zona bregdetare, e cila ka manifestuar përkeqësim më të lartë të hendekut të varfërisë

krahasuar me zonat e tjera në vitin 2012. Nga një vlerë gati e papërfillshme (0.2) në vitin

2008 është rritur në vlerën 3.7 në vitin 2012. Do ishte me shumë interes të studiohej se cilët

janë ato faktorë që kanë përcaktuar një sjellje të tillë të hendekut të varfërisë, por në këtë

studim nuk jemi ndalur në këtë aspekt.

Figura 4.5: Hendeku i varfërisë sipas zonave dhe viteve


Ashpërsia e varfërisë në Shqipëri sipas zonave dhe viteve është ilustruar nga grafiku në vijim.

Edhe ky tregues korrelon me varfërinë në tërësi dhe po ashtu edhe me hendekun e varfërisë,

sidomos për kategorinë poor. Nëse ndalemi te zona qendrore, për kategorinë poor në dy

evidencat e para (viti 2002 dhe 2005), ashpërsia e varfërisë ka qenë në nivelin 1.8 e pasuar

me një rënie prej 1.3 (= 1.8 – 0.5) në vitin 2008 dhe për të përfunduar në vlerën 0.9 në vitin

2012. Interesant është fakti se për zonat bregdetare dhe malore, kategoria Ex. poor për vitet

2005, 2008 dhe 2012 mbetet në të njëjtët nivele prej 0.1 dhe për zonën Tirana është 0.


79

Figura 4.6: Ashpërsia e varfërisë sipas zonave dhe viteve


Referuar grafikëve të sipërpërmendur, vërejmë se ka një tendencë luhatëse të linjës së

varfërisë për secilin rajon, por krahasimisht, rajoni i Tiranës ka përqindjen më të ulët të

varfërisë kundrejt rajoneve të tjera (shih dhe grafikun 0.1 në shtojcë), kjo për faktin se

mundësitë që ofron Tirana janë më të larmishme se rajonet e tjera. Megjithatë siç shohim

tendenca rënëse e viteve 2002-2008 shoqërohet me një rritje nga 2008 në 2012 sipas të

dhënave kjo ka reflektuar pasojat e krizës ekonomike që janë shoqëruar me një rënie të

trendit rritës së rritjes ekonomike. Një karakteristikë është se zonat malore ka pësuan një

rënie të fortë të normës së varfërisë (nga 27% në vitin 2008 në 15% në vitin 2012), kjo për

vet faktin se pjesa dërrmuese e popullsisë tentojnë të lëvizin në zonat urbane, për pasojë ka

reduktim të popullsisë në zonat malore. Nga ana tjetër kjo rënie e varfërisë është shoqëruar

me një rënie të hendekut të varfërisë si dhe ashpërsisë së varfërisë.

4.1.2 Rritja ekonomike dhe veçoritë e konsumit në kushtet e varfërisë

Rritja ekonomike, si një tregues i rëndësishëm makroekonomik, tenton të stimulojë ecuri të

njëjtë me të nivelit të varfërisë. Ajo ka ndjekur një trend rritës gjatë periudhës 2002-2008, por

ka pësuar ngadalësim në mënyrë të ndjeshme pas krizës ekonomike globale. Norma e rritjes

së GDP për frymë u ul nga 7.5% në 2008 në 3.4% në vetëm një vit dhe në 2013 tregoi një

rritje 1.4%. Konsumi familjar nga Llogaritë Kombëtare ka treguar një rënie akoma më

serioze, që është konsistente me normën negative të rritjes së konsumit të matur nga LSMS.

Ndikim mbi shkallën e varfërisë ka dhe rritja e përqindjes së konsumit real për frymë.

Konsumi real për frymë në 2012 (me çmimet e vitit 2002) ka rënë nga 9.696 Lekë në 2008


80

në 8.971 Lekë në vitin 2012 (INSTAT). Ndërsa, konsideruar si përqindje ndaj totalit të

konsumit për frymë, përqindja e konsumit për ushqim është rritur me rreth 1,1 % nga viti

2008 në vitin 2012. Rënia e shpenzimeve të arsimit, rënia e konsumit real për frymë në vitin

2012 dhe rritja e konsumit për ushqim janë fenomene të zakonshme kur varfëria rritet. Duke

marrë në konsideratë se një reduktim në të ardhura do të shoqërohet me një rritje të konsumit

e për pasojë, konsumi real për frymë pritet të rritet, pasi individët do të sigurojnë fillimisht

ushqimin duke qëndruar larg aktiviteteve të tjera.

Figura 4.7: Rritja ekonomike për frymë dhe konsumi për frymë

Burimi: Banka Botërore, INSTAT (2015)

Për sa i përket ecurisë së varfërisë nëpërmjet konsumit real për frymë sipas rajoneve për

Shqipërinë për katër momente kryesore: viti 2002, 2005, 2008 dhe 2012 (shih figurën 0.3 në

shtojcë). Është shqetësues fakti që pesha më e madhe e shpenzimeve për konsum destinohet

për ushqime, që nënkupton edhe një nga nevojat bazë për t’u plotësuar. Ka një reduktim të

lehtë me kalimin e viteve, por shtrirja e të dhënave në një horizont më të gjerë mund të jap

më shumë informacion lidhur me tendencën e këtij treguesi. Në të gjithë rajonet, zëri i

shpenzimeve bazë ka një prirje të qartë për rritje, ndërkohë që shpenzimet për pajisje

afatgjata zënë një peshë thuajse të papërfillshme.

Ilustrimi në vijim pasqyron ecurinë e peshës së shpenzimeve për zëra të caktuar në raport me

shpenzimet totale të realizuara nga familjet (shih tabelën 0.17 tek shtojca). Nëse shpenzimet


81

për zëra që adresojnë nevojat bazike siç është ushqimi, veshmbathja dhe strehimi përbëjnë

peshën më të madhe të shpenzimeve, atëherë themi se, familja nuk është në nivel të lartë të

mirëqenies ose se ajo ka gjasa të vuaj nga varfëria. Nëse pjesa më e madhe e shpenzimeve

shkon për sigurimin e nevojave për udhëtime dhe argëtim, atëherë familja është në gjendje të

mirë dhe nuk vuan nga varfëria. Kështu, shpenzimet për ushqime përcaktojnë më shumë se

gjysmën e shpenzimeve totale, mesatarisht 60% e shpenzimeve. Kjo sugjeron se familja

shqiptare vuan nga varfëria për sa kohë pjesën më të madhe të shpenzimeve e çojnë për të

plotësuar nevojat bazë të lidhura me ekzistencën e saj. Analiza e këtij argumenti është me

rëndësi të madhe.

Në ekstremin tjetër qëndron zëri i edukimit, i cili mesatarisht zë një peshë nën 3.7% të

shpenzimeve totale.

Figura 4.8: Përqindjet ndaj totalit të konsumit real për frymë sipas rajoneve dhe viteve

Burimi: INSTAT (2014).13

Në figurën e mësipërme, ky tregues ilustrohet sipas rajoneve për Shqipërinë për katër

momente kryesore: viti 2002, 2005, 2008 dhe 2012. Është shqetësues fakti që pesha më e

madhe e shpenzimeve për konsum destinohet për ushqime, që nënkupton edhe një nga

nevojat bazë për t’u plotësuar. Ka një reduktim të lehtë me kalimin e viteve, por shtrirja e të

dhënave në një horizont më të gjerë mund të jap më shumë informacion lidhur me tendencën

13 Ku, a – Për ushqim, b – Për konsum jo-ushqimor, c – Për shërbimet bazë, d – Për edukim, e – Për pajisjet afatgjatë.


82

e këtij treguesi. Në të gjithë rajonet, zëri i shpenzimeve bazë ka një prirje të qartë për rritje,

ndërkohë që shpenzimet për pajisje afatgjata zënë një peshë thuajse të papërfillshme.

4.1.3 Ecuria e shpenzimeve për shëndetin dhe arsimimin

Sa është kontributi i kujdesit për shëndet nga ana e qeverisë në zbutjen e varfërisë? Përgjigja

mund të vijë nga ilustrimi me grafik ku pasqyrohet ecuria në vite e shpenzimeve për shëndet

të bëra në Shqipëri (shih figurën 0.2 në shtojcë). Këtu përfshihen të gjitha llojet e

shpenzimeve që prekin dhe kanë të bëjnë me shëndetin, pra jo vetëm ndërtim godinash në

shërbim të kujdesit shëndetësor të shoqërisë, por edhe shpenzimet për vaksinime,

dezinfektime, hartim politikash etj. Vihet re se, këto shpenzime janë rritur vazhdimisht me

përjashtim të vitit 2009 dhe 2010. Shpenzimet për shëndet për frymë na japin pasqyrën

mekanike se sa është kontributi i shtetit në përmirësimin e shëndetit të individit. Pasqyrë

mekanike, sepse rezulton thjesht dhe vetëm nga raporti mes shpenzimeve për shëndet dhe

numrit të popullsisë së vendit. Haset e njëjta dobësi si te interpretimi i treguesit PPB për

frymë, ku shifra që rezulton është thjesht dhe vetëm një gjetje mekanike.

Figura 4.8: Shpenzimet për shëndet në vite (djathtas, shpenzimet për shëndet për frymë)

Burimi: Banka Botërorë 2014.

Nëse për shpenzimet me destinacion shëndetin kishim një rritje të vazhdueshme në pjesën më

të madhe të viteve, tek edukimi kemi një qëndrueshmëri kur e shohim si përqindje e PBB-ës.

Madje vlera më e lartë e regjistruar është ajo e vitit 1995. Kjo është shqetësuese për sa kohë

shpenzimet për edukimin nuk janë rritur me kalimin e viteve, duke nënkuptuar se vëmendja e

politikave për përmirësimin e këtij raporti nuk është në nivelin e duhur. Ka qenë premtim i


83

kahershëm i çdo qeverie që ka marrë pushtetin për ta kthyer këtë tregues në nivelin 5% të

PBB-ës së vendit, por në gjithë historikun e të dhënave shpenzimet për edukimin kanë qenë

mesatarisht 3.3 për qind e PBB-ës, edhe pse siç pamë më lart, arsimi sekondar dhe terciar ka

pësuar një trend pozitiv, kjo tregon për një shfrytëzim më eficient të buxhetit të dedikuar për

arsimin.

Figura 4.9: Shpenzimet si pjesë e GDP-ës për edukim dhe shëndet në vite

Burimi: Banka Botërorë 2014

4.1.4 Lindshmëria dhe vdekshmëria si dimensione të varfërisë

Norma e lindshmërisë është një nga treguesit më të përdorur në botën e matjes së

dimensioneve të varfërisë, e përdorur shpesh në raportet e Bankës Botërore. Një tregues i

lartë i lindshmërisë nënkupton një përgjegjësi më të madhe ndaj të lindurve. Sa më e madhe

lindshmëria, aq më e kërcënuar nga varfëria është familja. Është pranuar lidhja që ka

emancipimi dhe edukimi i femrës në luftën për uljen e numrit të lindjeve për nënë. Vlen të

përmendet shembulli i shprehur nga Sachs për femrat indiane që jetonin në qytet krahasuar

me ato që jetojnë në zonat rurale. Numri mesatar i lindjeve të femrave të reja në qytet ishte 1

ose asnjë në një kohë kur në fshat, për të njëjtën moshë, ky numër rritej në 3. Është shumë e

rëndësishme të reflektojmë mbi këtë fakt. Sa më i vogël ky numër aq më mirë, nëse përdorim

termat më mirë – më keq. Lindshmëria e lartë, të varfrin e bën akoma më të varfër. Më tej,

mosplanifikimi familjar te familjet e varfra është një aspekt që shumëkush do e lidhte me

nivelin e ulët të këtyre shtresave për të parashikuar kapacitetet e tyre për të garantuar një jetë


84

sado modeste për pjesëtarë e saj. Një rilindas francez, pararendës i mendimtarëve amerikan

dhe Maltusit, me shumë të drejtë është shprehur:

Do të vijë një kohë kur njerëzit do ta dinë se, nëse kanë një detyrim

ndaj atyre që ende nuk kanë lindur, ky detyrim është jo t’i sjellin

në jetë, por t’u japin lumturi. (Condorect)

Figura 4.10: Norma e lindshmërisë në Shqipëri në vite (lindje për nënë)


Norma e lindshmërisë duhet të konsiderohet si një tregues që ka performuar mirë për rastin e

Shqipërisë. Në vitin 1991 është shënuar norma 2.9, pra, me interpretim, mesatarisht një nënë

në vitin 1991 kishe kryer 3 lindje. Në vitin 2011, si viti i fundit i pasqyruar në analizë, mban

normën 1.7 lindje për nënë. Ulja e normës nga 2.9 në 1.7 duhet lexuar si diçka pozitive në

shoqëri. Është normale që në vitet e fundit kjo normë ka nisur të mbajë një shifër pranë 1.7.

Rikujtojmë konceptin e mesatares, e cila nuk na tregon numrin ekstrem të lindjeve për nënë,

numër ky që gjendet më i madh në zonat rurale. Kjo e fundit, si një gjetje e pasqyruar edhe në

raportet e Bankës Botërorë gjen konfirmim me konsideratat e hasura te Sachs.

Jetëgjatësia ( shtojcë, Tabela 0.19 ), si një nga treguesit më të rëndësishëm edhe për matjen e

indeksit HDI, pasqyrohet në vite si më poshtë për meshkujt, për femrat dhe në total. Në vitin

1991 jetëgjatësia totale është 71.9 vjeç, kurse në 2011 kjo moshë rritet në 77.1. Përmirësim i

këtij treguesi me rreth 5 vite më shumë, është shprehje e rritjes së nivelit të jetesës.

Përmirësimet kanë ndodhur në të dy gjinitë, pavarësisht se jetëgjatësia për gjininë femërore

gjithnjë ka qenë rreth 5 vite më e gjatë.


85

Ilustrimi grafik në vijim shkon bashkë me atë të jetëgjatësisë dhe të lindshmërisë që trajtuam

më sipër. Rritja e popullsisë nënkupton rritjen e numrit të popullsisë. Rritja e popullsisë ka

shënuar disa luhatje në vite. Ajo ka qëndruar gjithnjë mbi -1%. Vitet e vetme me vlera

pozitive, pra që popullsia është rritur krahasuar me vitin pararendës, janë viti 1991 (0.37%),

viti 2011 (0.12%) dhe viti 2012 (0.26%). Nga viti 2003 e në vijim vërehet një tendencë për

arritjen e vlerave pozitive. Rritja e popullsisë përkthehet në vështirësi lidhur me luftën kundër

varfërisë. Sa më e madhe popullsia, në kushtet prodhimit konstant, është problem.

Figura 4.11: Rritja e popullsisë dhe popullsia nga 0 në 14 vjeç në vite (djathtas, rritja)


Nga ana tjetër ky ilustrim na jep një pamje të ecurisë së strukturës së moshës së re në

Shqipëri. Popullsia me moshë nga 0 deri në 14 vjeç ka rënie të vazhdueshme, nga viti 1991

kur kjo grupmoshë shënonte 33.7 për qind në 21.3 për qind në vitin 2012. Edhe ky grafik

lidhet fort me lindshmërinë. Ndonëse është shënuar rënie gjatë viteve në këtë tregues, përsëri

Shqipëria mund të konsiderohet si një vend me popullsi në moshë të re krahasuar me vendet

evropiane. Gjithsesi, në pikëvështrimin e varfërisë ky tregues sugjeron përmirësim.


86

Figura 4.12: Norma e vdekshmërisë nën 5 vjeç për 1000 banorë


Norma e vdekshmërisë së fëmijëve nën moshën 5 vjeç argumentohet, në pjesën dërmuese të

rasteve si pasojë e varfërisë. Me varfëri kuptojmë jo vetëm urinë dhe veshmbathjen, por edhe

shëndetin. Sa më e ulët vdekshmëria foshnjore, aq më shumë i largohet kurthit të varfërisë

kjo shoqëri. Grafiku nis me nivelin 41.2 për qind për vitin 1991 dhe gjatë viteve ajo ka ardhur

gjithnjë në ulje. Për vitin 2012 raportohet niveli 16.7 për qind. Ky është një përmirësim i

dukshëm, i arritur në mënyrë graduale ndër vite.

Prodhimi i drithërave dhe rendimenti i tyre konsiderohet gjerësisht si një aspekt interesant për

analizën e varfërisë, duke u rikthyer te autorët klasikë si Maltus e të tjerë. Lidhja e drithërave

me varfërinë është më se e arsyeshme, sepse drithërat janë element që ndikojnë në të

ushqyerit të popullsisë. Sa më shumë prodhime të tilla, atëherë pritet që edhe kequshqyerja të

zvogëlohet, duke ndikuar kështu mbi tkurrjen e shtresave që janë të varfra. Të dhënat e marra

nga Banka Botërore (2014) për prodhimin e drithërave dhe të rendimentit të tyre në

ekonominë shqiptare janë paraqitur më poshtë.

Trendi për rritje i rendimentit të drithërave është më se i qartë, duke dhënë idenë se

prodhohen gjithnjë e më shumë drithëra për të njëjtën sipërfaqe toke të punuar. E paqartë

është ecuria e prodhimit të drithërave, vlerësuar në metër kub. Nga viti 1993 deri në vitin

2003 është parë një prirje për rënie e këtij treguesi, shoqëruar edhe me luhatje deri diku me

një frekuencë të rregullt prej 2 vitesh. Nga viti 2007 e në vijim shihet një rritje e madhe e

prodhimit të drithërave në Shqipëri. Nga llogaritjet evidentohet lehtësisht një rritje e


87

prodhimit prej 1.42 herë ndërmjet vitit 2007 dhe 2011. Përparësia e këtij treguesi është se

jepet në vlerë absolute dhe raportohet në metër kub, duke e larguar mundësinë e përfshirjes së

efekteve të inflacionit. Nga ana tjetër, Figura 4.14 na raporton vetëm prodhimin e drithërave

dhe jo shpërndarjen e tyre. Do ishte interesante të shihej edhe destinacioni i këtyre drithërave.

Në përgjithësi, mbështetur edhe nga rishikimi i literaturës, rritja e prodhimit të drithërave çon

në përmirësimin e të ushqyerit dhe si rrjedhojë edhe në përmirësimin e kushteve të jetesës për

shtresat e varfra. Logjika ekonomike na sugjeron që të merret në konsideratë fakti se, kur në

treg ka më shumë produkt se më parë, atëherë edhe çmimi i tij pritet të ulet. Kjo do të thotë se

konsumatorët mund ta blejnë më lirë se më parë. Një çmim më i ulët nënkupton një mundësi

më e madhe për shtresat e varfra për të bërë pjesë të menusë së tyre edhe produktet e

drithërave.

Figura 4.13: Ecuria në vite e prodhimit dhe rendimentit të drithërave në ekonominë shqiptare

(boshti djathtas, rendimenti i drithërave)

Burimi: Banka Botërorë 2014.

Ashtu siç u përmend edhe tek analiza e prodhimit të drithërave dhe e rendimentit të tyre, për

një pamje më të qartë të situatës është e nevojshme të evidentohet edhe shpërndarja dhe

ndoshta edhe destinacioni i tyre. Për këtë, në grafikun e paraqitur ilustrohet ecuria në vite e

importeve dhe e eksporteve të zërit ushqime, si një proxy të mundshëm për prodhimin e

drithërave. Në fakt aty jepet përqindja e mallrave të ushqimit ndaj totalit të importuar apo të

eksportuar, sipas rastit (shih grafikun 0.5 në shtojcë)

Tendenca e qartë për rritje e indeksit të prodhimit të ushqimit është e dukshme. Kjo mund të

çojë në logjikën se situata e prodhimit të ushqimeve në Shqipëri është vazhdimisht në


88

përmirësim. Si pasojë, edhe mundësia e shtresës së varfër për të pasur më shumë shanse(ve)

për të konsumuar ushqime rritet. Denduritë relative të importeve dhe eksporteve të

ushqimeve të integruar në grafik, theksojnë një diferencë të madhe mes tyre dhe një prirje të

lehtë për ulje. Tendenca për ulje mund të shihet si një gjë pozitive për sa kohë denduritë

relative i referohen totalit të importit dhe eksportit të ushqimeve. Kjo mund të përkthehet si

një arsye se në Shqipëri ushqimet, që janë zërat bazë të nevojave të njerëzve, përbëjnë një

pjesë gjithnjë e më të vogël në totalin e produkteve të importuara dhe të eksportuara dhe që

shpreh se ndoshta shoqëria shqiptare ka kapërcyer nevojën bazë për ushqyerje dhe është në

përpjekje për arritur shkallë të tjera të nevojave.

4.2 Varfëria jo monetare në Shqipëri

Përveç varfërisë monetare ekziston edhe ajo jo monetare. Varfëria jo monetare përbëhet nga

tregues të varfërisë që nuk kanë lidhje me aspektin monetar. (INSTAT)

Këta tregues përbëjnë: Nevojat Bazë të Paplotësuara (NBP)

Uji dhe kanalizimet

Kushtet e strehimit (siç perceptohen nga familja)

Furnizimi me energji elektrike

Mbipopullimi i banesave

Arsimi i kryefamiljarit.

Një familje do të konsiderohet e varfër nëse nuk janë plotësuar dy ose më shumë nga nevojat

bazë dhe ekstremisht e varfër kur nuk janë plotësuar tre ose më shumë nga ato.

Treguesit e marrë në konsideratë pasqyrojnë se, për grupin e personave me status të varfër, ka

tendencë pozitive të aksesit në këto nevoja bazike. Kjo mund të jetë një shenjë e një situate

përmirësuese e personave me kushte të rënda jetese. Megjithatë dhe situata në rang vendi

është përmirësuar, kjo tregon se pavarësisht situatës ekonomike me të cilën është gjendur

vendi mbas 2008-ës aksesi në nevoja bazike ka ardhur gjithmonë e në rritje(shih tabelën 0.18

në shtojcë)


89

Figura 4.14: Njehsimi i varfërisë në bazë të niveli të edukimit të kryetarit të familjes


Niveli i edukimit, si pritej është i lidhur negativisht me varfërinë. Niveli i varfërisë është më i

lartë në ato familje ku kryetari nuk ka fare arsimim ose nuk ka përfunduar edukimin primar

me një nivel prej 18%. E kundërta ndodh me nivele më të larta të arsimimit, ku dhe niveli i

varfërisë është më i ulët nëse kryetari i familjes ka nivel më të lartë edukimi. Rritja që pësoi

varfëria në vitet 2008-2012 ka prekur të gjithë individët, pavarësisht nga arsimimi i kryetarit

të familjes. Shihet që individët më arsim sekondar janë më të prekurit nga varfëria në vitin

2012

Një nga treguesit për metodën MPI është numri i pjesëtarëve në një familje. Grafiku i

mëposhtëm na vjen në ndihmë për të krijuar një ide të sjelljes së këtij treguesi sipas rajoneve.

Rajoni malor kryeson mes rajoneve të tjera me një mesatare prej 5 anëtarësh në familje dhe

me një prirje të lehtë për reduktim. Kjo ka shumë gjasa të ketë një rol të rëndësishëm me

përqindjen e varfërisë, si rrjedhojë me ashpërsinë dhe hendekun e saj. Rajoni i Tiranës

paraqet një mesatare prej 3.7 anëtarë për familje që njëherësh krahasuar me rajonet e tjera

është edhe niveli më i ulët.


90

Figura 4.15: Madhësia mesatare e familjes sipas rajoneve dhe viteve


Paketa statistikore AMNJ e INSTAT është bazë e mirë për analiza të shumanshme dhe që

shfrytëzohet nga shumë institucione të interesuara. Ministria për Çështjet Vendore u

përqendrua te kjo databazë statistikore për të kryer një analizë sipas qarqeve të Shqipërisë.

Raportet e studimit të ministrisë përpiqen të bëjnë një analizë shumë të detajuar duke

pasqyruar treguesit për secilin qark. Nga këto raporte pasqyrohet edhe gjendja e varfërisë për

qarqet dhe kjo pasqyrohet në r edhe sipas qarqeve të vendit. Vihet re se nuk ka ndryshime

shumë të mëdha mes qarqeve. Qarku i Kukësit rezulton me nivelin më të lartë të varfërisë

(21.8%) krahasuar me qarqet e tjera të vendit. Gjirokastra dhe Korça reflektojnë nivelet më të

ulëta të treguesve të varfërisë. Menjëherë pas vjen Qarku Elbasan. Për më shumë konsideroni

figurën. Në nivel kombëtar AMNJ-ja raporton një thellësi të varfërisë në nivelin 2.9%, ndërsa

ashpërsia është nivelin 1.0%. Ndryshe nga shifrat e që kemi shfrytëzuar deri më tash, pasqyra

që shprehim në këtë paragraf është në shërbim të një pamje sa më të qartë mbi shpërndarjen e

varfërisë, jo më vetëm sipas rajoneve, por edhe sipas qarqeve të vendit.

Figura 4.16: Treguesit e varfërisë sipas AMNJ së INSTAT-it sipas qarqeve

Burimi: Ministria për Çështjet Vendore(2012)


91

Gjithsesi, baza e të dhënave të anketave të INSTAT-it janë marrë dhe përthithur nga indeksi

MPI, që po e trajtojmë në vijim. Kjo bëri të mundur që të dhënat e marra jo vetëm pas vitit të

pranimit të metodës MPI nga institucionet ndërkombëtare, por edhe ato të viteve të

mëparshme të shqyrtoheshin dhe analizoheshin nën fokusin e mekanizmit të indeksit

shumëpërmasor të varfërisë.

Raporti studimor i përgatitur nga Boeckhout dhe bashkëpunëtorët është një studim që duhet

marrë parasysh. Falë kontributit të tyre në fushën e pabarazive të vëzhguara nga ne, e trajtuar

në dritën e Indeksit të Zhvillimit Rajonal. Edhe ky studim shkon krah për krah me studimet e

AMNJ-së. Po ashtu, në të njëjtin kah shkojnë edhe raportet e analizës në shërbim të reformës

territoriale në Shqipëri (raportuar nga Ministria për Çështjet Vendore). Këto analiza janë

shumë të dobishme në një vështrim të përgjithshëm për secilin qark të Shqipërisë, por fokusi i

tyre nuk është varfëria.

4.3 Raporti i varfërisë me pabarazinë dhe mirëqenien në

Shqipëri

Për të hedhur një vështrim në situatën e pabarazisë në Shqipëri marrim në konsideratë kurbën

e Lorencit, e ndërtuar për 2 vite. Kjo kurbë tregon devijimin nga shpërndarja e barabartë e të

ardhurave. Sa më i madh të jetë ky devijim i kurbës së Lorencit nga kurba e barazisë, aq më e

pabarabartë do të jetë shpërndarja e të ardhurave. Në grafik paraqitet devijimi nga kurba e

barazisë për vitin 2005, 2008 dhe 2012. Kurba që i përket vitit 2012 ndodhet më afër kurbës

blu që shpreh shpërndarjen e barabartë, kurse kurba për vitin 2005 paraqet devijim më të

madh. Nga grafiku mund të shohim se për të dhënat e disponueshme për Shqipërinë,

shpërndarja e të ardhurave ka përmirësime në aspektin e barazisë, pavarësisht se kjo

shpërndarje mbetet jo e barabartë. Këtë mund ta shohim dhe nga tendenca e indeksit Gini

përgjatë viteve.


92

Figura 4.17: Kurba e Lorencit


Figura 4.18: Indeksi GINI


Koeficienti Gini derivohet nga kurba e Lorencit dhe merr vlera të larta me rritjen e pabarazisë

në shpërndarjen e të ardhurave. Siç duket nga grafiku trendi i këtij koeficienti ka ardhur në

rënie. Kjo mbështetet edhe kur marrim në konsideratë shpërndarjen e të ardhurave sipas 20%

më të pasur dhe më të varfër të popullsisë përgjatë viteve.


93

Figura 4.19: Shpërndarja e të ardhurave


Pavarësisht tendencës në rritje të GDP-së deri në 2008 e cila ka sjellë impakte pozitive, për sa

i përket të ardhurave në terma absolut të përfituara nga secili grupim, diferencat në

shpërndarje midis dy grupeve janë reduktuar. Përjashtim bën viti 1996 ku pabarazia ishte më

e ulët, por duhet marrë në konsideratë situata ekonomike-politiko në të cilën është gjendur

ekonomia.

Për të marrë një pasqyrë më të plotë të shpërndarjes së të ardhurave, shohim të ardhurat totale

për frymë për njësitë me popullsi më të madhe në Shqipëri.

Së pari, për shkak të krizës globale financiare dhe ngadalësimit të rritjes ekonomike,

ka pasur një rritje të përgjithshme të varfërisë.

Treguesit japin një panoramë e faktit që, varfëria nuk është më vetëm një çështje

rurale. Ka pasur një zhvendosje të varfërisë nga zonat rurale në zonat urbane, ku kjo e

fundit ka përjetuar një rritje të madhe të shkallës së varfërisë. Sipas INSTAT-it, kjo

mund të jetë pasojë e përpjekjeve për rigjallërim dhe intensifikim të zhvillimit rural,

ndërkohë që lëvizjet e popullsisë mund të kenë vazhduar nga zonat rurale në zonat

urbane dhe pasojat e krizës kanë ndikuar kryesisht në zonat urbane. Përpjekje të

mëtejshme janë të nevojshme për të sjellë varfërinë përsëri në nivele më të ulëta.


94

Të dhëna më të detajuara do të hedhin dritë mbi qarqet dhe zonat ku varfëria është më

e përqendruar dhe ku duhet të ndërhyhet fillimisht.

Fenomeni i varfërisë urbane duhet të analizohet më në detaje për të kuptuar shkaqet

dhe ndryshimin e kahut të varfërisë.

Pjesa e të ardhurave që zotërohet nga shtresa më e varfër në Shqipëri ka rënë vetëm

0.02 gjatë këtyre dy periudhave, kjo flet qartë se pabarazia është ulur për shkak të

reduktimit më të madh të të ardhurave në zotërimit nga grupimi ”më i pasur”

Pasi u ndalem tek treguesit e pabarazisë, tani do te fokusohemi në të dhënat mbi elementin

tjetër kyç në analizë, mirëqenien. Për matjen e mirëqenies ekzistojnë disa indekse dhe matës

të njohur universalisht, pjesë të matjeve të të cilëve janë dhe treguesit për vendin tonë, dy

ndër më përfaqësuesit janë:

Indeksi HDI përfaqëson një mesatare kombëtare të arritjeve të zhvillimit human në tre

dimensione bazë që përbëjnë indeksin: shëndetësinë, arsimin dhe të ardhurave. Megjithatë si

çdo matës mesatar, indeksi ka mangësi mbi matjet e pabarazisë në zhvillimin njerëzor në të

gjithë popullsinë brenda një vendi të caktuar. Për këtë shërben korrigjimi, i cili bëhet i

mundur nga matjet e indeksit HDI i cili merr parasysh jo vetëm arritjet mesatare, por edhe se

si këto arritje janë të shpërndara në popullsi duke "zbritur" vlerën mesatare të çdo dimensioni

në përputhje me nivelin e saj të pabarazisë.

Figura 4.20: Indeksi HDI

Burimi: Banka Botërore(2017), Human Development Report


95

Në grafik paraqitet ndryshimi në përqindje për tre periudha, sipas dy 5-vjeçarëve 2005-2009

dhe 2010-2014, si dhe ndryshimi përgjatë gjithë periudhës 2005-2014. Progresi i vendet të

tjera ka qenë më i lartë gjatë pesëvjeçarit të parë. Në periudhën 2010-2014 normat e rritjes

duken më të ulëta, Në grupin e tretë të kolonave paraqitet ndryshimi në përqindje nga viti

2005 në fund të 10-vjeçarit.

Tabela 4.1: Rankimi sipas HDI-së

Viti Shqipëria

2008 68

2009 70

2010 64

2011 70

2012 70

2013 95

2014 85

Burimi: Banka Botërore(2017), Human Development Report

4.4 Shqipëria në “optikën” e MPI

Duket qartë se metoda e matjes së varfërisë MPI, ndonëse është një qasje e viteve të fundit,

do të jetë thelbi i zhvillimit të teorisë dhe zbatimeve të fushës për të ardhmen. Ky është një

deduksion që vjen natyrshëm kur konstatojmë se organizatat e dedikuara në fushën e

varfërisë po përqafojnë këtë qasje (UNDP e përdori në raportet e saj që prej vitit 2010). Duke

u mbështetur në raportin e publikuar për Shqipërinë marrim konsideratat në vazhdim për vitin

2009.

Tabela 4.2: Përmbledhje e raportit për MPI

ZËRI VLERA

MPI (Indeksi Shumëpërmasor i Varfërisë) 0.005

H (përhapja e varfërisë) 1.4%

A (Përqendrimi mesatar mes të varfërve) 37.7%

Përqindja e popullsisë e ndjeshme ndaj varfërisë 7.4%

Përqindja e popullsisë në varfëri të ashpër 0.1%

Burimi: Alkire S., A. Conconi, & J.M. Roche


96

Oxford Poverty & Human Development Initiative mbështetur në konsideratat dhe gjetjet e

Alkirë Rochë Santos, & Seth raportojnë treguesit kryesorë të MPI-së për Shqipërisë. Kështu,

përqindja e popullsisë në varfëri të ashpër vlerësohet të jetë 0.1%, përqindja e popullsisë e

ndjeshme ndaj varfërisë është 7.4%, ndërkohë që dy komponentët e MPI-së që janë përhapja

e varfërisë (H) dhe përqendrimi mesatar mes të varfërve (A) rezultojnë në nivelet 1.4% dhe

37.7% përkatësisht. Dhe duke ditur se

MPI = H × A

MPI = 1.4% × 37.7%

është llogaritur edhe vlera e Indeksit Shumëpërmasor të Varfërisë dhe rezulton 0.005.

Këto shifra mund të interpretohen:

Për përhapjen e varfërisë (H = 1.4%): 1.4% e popullsisë së vendit është e varfër sipas

MPI-së (janë të privuar të paktën 33.33% të treguese të peshuar, sipas përkufizimit);

Për përqendrimin mesatar mes të varfërve (A = 37.7%): ata që janë të varfër sipas

MPI-së vuajnë nga privimi në nivelin 37.7% të treguesve si mesatare;

Vlera e MPI është një shifër që na ndihmon të pozicionojmë vendin përkundrejt

vendeve të tjera. Sa më e vogël kjo shifër aq më e vogël varfëria shumëpërmasore.

Rezultatet e sjella nga MPI kuptohem më mirë kur ato krahasohen me matjet e tjera të

aplikuara. Kështu, nëse pasqyrojmë në një grafikë përhapjen (H) dhe vijat e varfërisë do të

kishim si më poshtë. Kjo na jep pamjen nga e cila kuptohet se sa ndryshojnë metodat e matjes

nga njëra-tjetra. Nëse mbështetemi te metoda e vijës së varfërisë në 1.25 dollarë në ditë,

varfëria në Shqipëri është 0.6%. Thënë ndryshe 0.6 për qind e popullsisë jeton me më pak se

1.25 dollarë amerikan në ditë. Varfëria sipas vijës së varfërisë në nivelin 2 dollarë në ditë

është natyrshëm më e madhe se ajo e 1.25 dollarë në ditë, 4.3%, ose 4.3% e popullsisë jeton

me më pak se 2 dollarë në ditë. Vija kombëtare e varfërisë raportohet 12.4%, që është shumë

herë më e lartë se dy vijat e para. Raporti i varfërisë për frymë sipas MPI-së (H) rezulton

1.4% dhe kjo është më e madhe se vlera e vijës së varfërisë në 1.25 dollarë në ditë dhe më e

vogël se ajo e 2 dollarë në ditë (US$1.25 a day<H<US$2 a day). Varfëria shumëpërmasore

vlerëson se në Shqipëri ka më pak të varfër se sa shpreh vija kombëtare e varfërisë dhe vija e

varfërisë në 2 dollarë në ditë.


97

Figura 4.21: Krahasimi i vlerave të varfërisë sipas matjeve të ndryshme

Burimi: Alkir S., A. Conconi, & J.M. Roche

Grafiku i mëposhtëm jep informacion se si është kompozuar varfëria për rastin e Shqipërisë

referuar indeksit MPI. Kjo do të thotë, se duke interpretuar atë mund të kuptojmë se cilët janë

shkaktarët më të mëdhenj të varfërisë ose cila është origjina e varfërisë. Për shembull, vlera

26 te ndjekja e shkollës nga fëmijët shpreh se 26% e popullsisë së varfër është e privuar në

këtë tregues dhe vuan mosfrekuentimin e shkollës si shkaktarin më të madh të varfërisë. Nëse

bashkojmë vlerën e viteve të shkollës (6.1%) me atë të ndjekjes së shkollës nga fëmijët në

moshë shkolle (26%), atëherë marrim vlerën që i korrespondon përmasës së edukimit (32%),

dhe nënkupton se 32% e popullsisë së varfër ka problem me edukimin si shkaktar të varfërisë.

Më tej, përmasa e shëndetit arrin vlerën 44.9% (24.3% vdekshmëria foshnjore dhe 20.7%

kequshqyerja). Standardet e jetesës përbëjnë pjesën tjetër prej 23% të kompozuar nga aksesi

në ujin e pijshëm, materiali i përdorur për shtresë dyshemeje etj. Nga kjo vërejmë se shëndeti

përbën pjesën më të madhe apo mund të shprehemi se shëndeti është faktori më i madh si

shkaktar të varfërisë shumëpërmasore në Shqipëri. Kështu përmbledhim se, treguesi i

ndjekjes së shkollës nga fëmijët me moshë shkolle është përbërësi ose shkaktari më i madh i

varfërisë, ndërsa shëndeti është përmasa që përbën ose shkakton pjesën më të madhe të

varfërisë. Treguesi i energjisë elektrike është i vetmi që merr vlerën 0%. Pra nuk ka varfëri të

shkaktuar nga energjia elektrike.

Një nga dobitë e metodës MPI është se ajo mundëson orientimin e politikave dhe programeve

pikërisht në profilin nga ku buron varfëria. Nëse ndalemi te shpërbërja e MPI në tregues do të

kuptojmë gjithashtu së veç faktit se cila është origjina e varfërisë, mund të na nevojitet të


98

përqendrohemi në mënyrë specifike vetëm te një faktor dhe jo të shpenzohen energji e

përpjekje në faktorë që mund të mos kenë fare nevojë urgjente për t’u përmirësuar. Kështu,

në rastin e Shqipërisë, sipas MPI përpjekjet e politikave në përballje me varfërinë duhet të

përqendrohen te përmasa e shëndetit duke parë se ai përbën pjesën më të madhe të MPI. Nga

ana tjetër, nëse interesohemi edhe më tej, treguesi i ndjekjes së shkollës nga fëmijët në moshë

shkolle mban vlerën më të lartë të rasteve të privimeve, vlerë që na ndihmon të vëmë në plan

të parë te “lufta” kundër fenomenit të mosdërgimit të fëmijëve në shkolla apo të braktisjes së

tyre. Kjo ndihmon edhe agjencinë qeveritare të linjës duke i bërë të qartë se ku qëndron

problemi. Ky tregues ndiqet nga të ushqyerit për nga shkalla e lartë e privimit në popullsi. Më

e qartë akoma, politikat ekonomike në lidhje me luftën kundër varfërisë nuk është nevoja të

fokusohen te treguesi i elektricitetit pasi ai raportohet si një tregues i pa privuar në Shqipëri.

Figura 4.22: Shpërbërja në përqindje e varfërisë sipas treguesve

Burimi: Alkire Conconi & Roche (2013).

Tani përqendrohemi tek analiza e MPI shtrirë në rajon. Fillimisht renditja e disa vendeve të

rajonit sipas MPI. Mbështetur në të dhënat e gjetura pranë Universitetit të Oksfordit mund të

bëjmë një renditje të vendeve në zhvillim dhe me të ardhura të ulët, ku Shqipëria

pozicionohet më mirë kur e krahasojmë me vende si Republika Çeke, Hungaria apo Kroacia.


99

Figura 4.23: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI

Burimi: Alkire Conconi & Roche (2013)

Çfarë ndodh me renditjen bazuar në përhapjen e varfërisë dhe në intensitetin e saj? Për sa i

përket përhapjes së varfërisë (H), nuk ka gjenden shumë ndryshime krahasuar me renditjen

mbështetur tek MPI. Shqipëria ka nivel të ulët të këtij matësi kur e krahasojmë me vendet e

përzgjedhura. Kur bëhet fjalë për përqendrimin e varfërisë, renditja pëson pak ndryshime ku

Shqipëria kalon në vendet me varfëri më të lartë.

Figura 4.24: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas varfërisë së shprehur me H (përhapja) dhe A

(intensiteti) – djathtas boshti i përqendrimit të varfërisë

Burimi: Alkire Conconi & Roche


100

Figura 4.25: Renditja e disa vendeve të rajonit sipas MPI dhe vijës së varfërisë në 1.25 dollarë në

ditë

Burimi: Alkire Conconi & Roche (2013)

Ilustrimi i renditjes sipas MPI dhe vijës së varfërisë në 1.25 dollarë në ditë na ndihmon të

kuptojmë se si ndryshojnë vlerësimet e këtyre dy matësve të varfërisë. Nëse i referohemi

matësit të vijës së varfërisë, Shqipëria është vendi më i varfër ndër të gjithë të tjerët e

shqyrtuar me një vlerë në nivelin 0.6. Por matësi MPI i varfërisë e klasifikon shumë herë më

mirë, 0.005. Në këtë pikë shumë qeveri stepen në pranimin pa diskutim të shifrës së MPI, por

nga ana tjetër vlerësimi i varfërisë vetëm përmes të të ardhurave është i paplotë. Sidoqoftë,

mosrakordimi i dy matësve vjen për shkak se MPI konsideron dhjetë tregues dhe i mat si

variabla cilësorë duke zgjeruar kështu shtatin e varfërisë.

Rikthehemi edhe një herë te shpërbërja e MPI, por në këtë rast sipas vendeve të marrë në

shqyrtim. Le të përpiqemi të kuptojmë se origjina e varfërisë ndryshon nga një ekonomi në

një tjetër. Kjo është një nga përparësitë më të padiskutueshme të metodës shumëpërmasorë ku

qeveritë prezantohen me profilin nga ku e ka origjinën varfëria e vendit të tyre. Nga këtu ato

arrijnë të orientojnë politikat sipas rendit të urgjencës. Kështu, nëse për Shqipërinë treguesi

më problematik ishte ndjekja e shkollës nga fëmijët në moshë shkolle , në vende të tjera

mund të mos jetë ky tregues. Konkretisht, Bosnje-Hercegovina vuan kequshqyerjen dhe

pastaj ndiqet nga vitet e shkollimit. Serbia po ashtu. Maqedonia vuan më shumë të ushqyerit

dhe ndiqet nga ndjekja e shkollës. E kështu me radhë.


101

Tabela 4.3: Kontributi i elementëve të MPI mbi varfërinë për disa vende

Vendi MPI

Kontributi i secilës

përmasë në varfëri

Edukimi Shëndeti Standardet e jetesës

(10 treguesit)

Ed

uk

imi

Sh

ënd

eti

Sta

nd

ard

et e

jete

sës

Vit

et e

shko

llim

it

Nd

jekj

a e

shko

llës

Vd

eksh

mër

ia

(çd

o m

osh

ë)

Ush

qye

rja

Ele

ktri

cite

ti

Hig

jien

a

Uji

Dys

hem

eja

En

erg

ji p

ër

ga

tim

Ase

te

Bosnia and

Herzegovina 0.003 29.2 51.8 19.0 19.8 9.4 51.8 1.2 2.7 1.4 0.8 8.6 4.3

Serbia 0.003 30.5 40.1 29.4 21.3 9.2 40.1 1.1 3.9 1.8 5.8 11.0 5.7

Albania 0.005 32.0 44.9 23.0 6.1 26.0 24.3 20.7 0.0 4.7 3.3 1.3 11.6 2.2

Montenegro 0.006 37.5 47.6 14.9 17.5 20.0 47.6 0.4 3.2 1.9 0.4 8.0 1.0

Ukraine 0.008 4.7 91.1 4.2 1.2 3.5 91.1 0.1 1.0 0.4 0.2 1.8 0.7

Macedonia 0.008 59.9* 12.8 27.3 28.9 30.9 10.5 2.4 1.1 5.5 2.6 4.6 10.3 3.3

Czech

Republic 0.010 0.0 99.9 0.1 0.0 99.9 0.0 0.0 0.1 0.0 0.0 0.1

Hungary 0.016 1.8 95.6 2.7 1.8 95.6 0.0 0.0 0.0 2.0 0.0 0.7

Croatia 0.016 45.0 46.7 8.3 45.0 46.7 0.0 1.0 0.3 0.2 4.3 2.4

Estonia 0.026 91.2 1.2 7.6 91.2 0.0 1.2 0.0 1.2 0.6 0.0 5.1 0.8

Turkey 0.028 42.3 38.4 19.2 9.1 33.2 30.0 8.4 0.0 7.8 4.9 3.3 3.2


Lidhur me intensitetin e varfërisë mes të varfërve shumëpërmasor duhet të theksojmë se

kuptimi a interpretimi i tij lidhet me faktin se një familje 100% e privuar tek treguesit e

varfërisë përballet me një intensitet të varfërisë më të madh se ajo familje e privuar në 40% të

treguesve. Mbi këtë logjikë ndërtohet analiza e intensitetit të varfërisë. Le të përqendrohemi

tek grafiku i mëposhtëm, që është pjesë e raportimit për Shqipërinë. Pjesa e emërtuar 33%-

39.9% përbën pjesën e popullsisë që vuan të shumtën 39.9% të treguesve të varfërisë. Kjo

është pjesa më e madhe që përbën varfërinë shumëpërmasore në Shqipëri. 1.4% është

përqindja e popullsisë së varfër sipas MPI me këtë intensitet, ose 0.2% përfaqëson përqindjen

e njerëzve që janë të privuar në 40% të treguesve të varfërisë a më shumë.


102

Figura 4.26: Ilustrim i analizës së intensitetit të varfërisë


4.5 Emigracioni dhe dërgesat e tyre

Remitancat

Migrimi dhe emigracioni në Shqipëri janë shfrytëzuar nga familjet shqiptare si një përgjigje

ndaj vuajtjes së varfërisë. Në autorët e shqyrtuar, emigracioni dhe migrimi në Shqipëri ka

nisur pas rrëzimit të regjimit komunist në vitin 1991. Zbehja e kontrollit kufitar si dhe mos

kujdesi i duhur për sistemin urban e rural bëri që numri i të rinjve shqiptar që dilnin jashtë si

dhe i familjeve që zhvendoseshin nga zona të goditura rëndë prej varfërisë dhe mungesës së

mundësive ekonomike ishte i madh. Emigracioni duhet parë jo vetëm në një plan, të

implikimeve që sjell në shoqëri, ai është njëherësh edhe plagë, edhe përparësi për vendin.

Plagë, sepse largohet pjesë e madhe e fuqisë punëtore me moshë të re dhe varfërohet kapitali

njerëzor. Kjo do të thotë se emigranti nuk arrin të sjellë vlerë të shtuar për vendin e tij, por në

një tjetër vend e një tjetër ekonomi. Më tej, plagë është për shkak të arsyeve me karakter

shoqëror për sa kohë kemi të bëjmë me largimin e familjarit, e një të afërmi, etj. Por parë në

një tjetër këndvështrim, një emigrant është burim të ardhurash për familjen e tij e cila jeton në

Shqipëri. Këto të ardhura janë vlerësuar me rëndësi të madhe për të gjithë periudhën e

tranzicionit ekonomik në përgjigje të rritjes ekonomike dhe shumë aspekteve të tjera, por më

i rëndësishmi është kundërvënia ndaj varfërisë. Ende nuk kemi statistika të konsoliduar për të


103

vëzhguar nga pikëpamja empirike fenomenin e emigracionit dhe të migrimit në Shqipëri.

Gjithsesi, Banka Botërore me një metodologji të veçantë, duke iu qasur të hyrave në Bilancin

e Pagesave vlerëson nivelin e dërgesave në rang të përgjithësuar. Po ashtu edhe studiues

shqiptarë, siç është Shehaj dhe kërkuesit pranë Bankës së Shqipërisë, kanë përdorur metoda

të thelluara ekonometrike për të kapur ndikimin e dërgesave të emigrantëve.

Figura 4.27: Transfertat e emigrantëve

Burimi: Banka Botërore(2015)

Dërgesat e emigrantëve për vitet pas 2010-ës është vërejtur një rënie të nivelit të tyre dhe një

trend rritës pas vitit 2014. Këtu ndalen shumë studiues shqiptarë për të diskutuar mbi debatin

lidhur me fundin e tranzicionit ekonomik të Shqipërisë.

Të ardhurat nga emigrantët në formën e dërgesave kanë qenë një ushqyes shumë i madh jo

vetëm për përpjekjet kundër varfërisë, por edhe për zhvillimin e vendit.

4.6 Ndihma ekonomike si instrument i qeverive në përgjigje ndaj

varfërisë

Një nga instrumentet që qeveria ka përdorur për individët dhe grupet në nevojë, të cilët nuk

mund të sigurojnë plotësimin e nevojave bazë jetike është Ligji “Për ndihmën dhe shërbimet

shoqërore”. Synimi i këtij ligji konsiston në zbutjen e varfërisë dhe përjashtimit shoqëror për


104

individët dhe familjet, si dhe krijimi i mundësive për integrimin e tyre nëpërmjet sigurimit të

një sistemi ndërhyrjesh e shërbimesh.

Ndihma Ekonomike (NE), si pjesë e ligjit është një program që ofron garanci minimale dhe

pagesa në formën e transfertave në “cash” për familjet e varfra, pa të ardhura ose me të

ardhura të pamjaftueshme. Programi ndihmës ekonomike është programi i parë që ka

kontribuar për reduktimin e varfërisë që nga viti 1993.

Reduktimi i varfërisë dhe pabarazisë është një objektiv që duhet dhe mund të arrihet në çdo

vend. Çdo shoqëri që ka fëmijë të mirë-ushqyer, të strehuar, të mbrojtur, të edukuar, të

shëndetshëm dhe të zhvilluar, është një shoqëri që mbron të tashmen dhe investon për të

ardhmen, sepse ky përjashtim i dyfishtë i këtyre kostove kthehet në një përfitim të dyfishtë

për të gjithë shoqërinë.

Sistemi i sotëm i ndihmës ekonomike siguron vetëm përfitime “ekonomike”, por jo edhe

“sociale”. Konkretisht në zonën e Elbasanit, në të cilën po implementohet projekti pilot i

MMSR , një familje me 4 anëtarë ku 2 fëmijët janë nën 18 vjeç është përfituese nga skema e

NE për shumën 4800 Lekë. Kjo shumë përllogaritet në këtë formë:

1900 Lekë shuma e cila përllogaritet për kryefamiljarin

1000 Lekë shuma e cila përllogaritet për bashkëshorten

2 * 950 Lekë shuma e cila përllogaritet për 2 fëmijët nën 18 vjeç

Në qoftë se i referohemi vijës absolute të varfërisë të përdorur nga INSTAT-i një individ

konsiderohet i varfër nëse shpenzimet për konsum janë më pak se 4891 lekë në muaj, çfarë

mund të themi për një familje cila trajtohet nga kjo skemë me vlerën 4800 lekë në muaj!?

Pjesa më e madhe e përfituesve të ndihmës ekonomike kanë një ose më shumë fëmijë (92%).

Mirëqenia e fëmijëve nuk ndryshon për ata që marrin ndihmë ekonomike (arsimimi, kujdesi

shëndetësor, kushte banimi më të mira); Shumëdimensionaliteti i varfërisë nuk është marrë në

konsideratë (dhe veçanërisht varfëria e fëmijëve) nuk është në fokusin e skemës aktuale të

ndihmës ekonomike.

Me skemën ekonomike të përdorur nuk mund të sigurohet mbulimi i të gjitha familjeve në

nevojë për shkak të arsyes kryesore, që është vështirësia në targetimin me saktësi të këtyre

familjeve. Duke parë disproporcionin midis pushteti vendor (i cili vlerëson, vendos dhe

shpërndan ndihmën ekonomike) dhe pushtetit qendror (që siguron fondet) është parë e udhës


105

që: Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë/Shërbimi Social Shtetëror, në kuadër të

reformës për zbutjen e varfërisë, rritjes së transparencës, cilësisë së shërbimeve dhe

përdorimit me efektivitet të fondeve buxhetore dhe përjashtimit të rasteve abuzive në skemën

e ndihmës ekonomikë ka ndërmarrë nismën për ngritjen e Regjistrit Elektronik Kombëtar të

Përfituesve të Ndihmës Ekonomike

4.7 Analizë e anketës

Sipas gjetjeve të anketës, dy burimet e të ardhurave më të përmendur dhe të zakonshëm në

harkun e një muaji për një familje në Shqipëri janë ndihma sociale dhe pensioni. Kjo

konfirmon në një famë mënyre aspektin e varësisë së familjes shqiptare

Figura 4.28: A mund të thoni se nga cilat burime përfiton në vazhdueshmëri familja juaj çdo muaj?

Burimi: Gjetje të autores

Nga deklarimet në anketa rezulton se gjendja e tyre ekonomike në perceptimin e tyre është

përmirësuar, pjesa më e madhe e tyre ia dedikojnë këtë përmirësim punësimit të anëtarëve të

familjes.


106

Figura 4.29: Figura 4.28: Duke qenë se mendon se gjendja ekonomike e familjes është

përmirësuar, mendoni se kjo është rrjedhojë nga ...


Anketimi dhe analiza e tij nxjerrin në pah se borxhi tek të afërmit është mënyra më e përdorur

nga familjet shqiptare kur këto përballen me vështirësi ekonomikë duke preferuar një mënyrë

jo formale për sigurimin fondeve për të cilat janë në nevojë. Megjithatë lidhur me këto

rrethana, trokitja te institucionet financiare si bankat tregtare apo të tjera të ngjashme renditet

si mundësia apo burimi i dytë më i përmendur nga familjet e intervistuara.

Figura 4.30: Në rast vështirësish ekonomike familja juaj i drejtohet...


4.8 Indeksi i pasurisë

Më herët u shpjegua se si është konceptuar dhe ndërtuar Indeksi i Pasurisë, i cili qëndron në

bazë të analizës faktoriale. Kujtojmë se IP është një variabël kategorik me pesë nivele ku

secili nivel mban 20% të të dhënave:

1. Më të varfrit (20% e rasteve),


107

2. Të varfër (20% e rasteve),

3. Në mes (20% e rasteve),

4. Të pasur (20% e rasteve) dhe

5. Më të pasurit (20% e rasteve).

Mbi të dhënat e mbledhura nga anketa u ndërtua14 Indeksi i Pasurisë dhe rezultatet janë si në

vazhdim. Pritshmëria është që në brezin e “më të varfërve” të gjenden më pak mjete apo

elementë pasuror. Ajo që na intereson është të kuptojmë se cili është profili i një të varfëri në

Shqipëri, për më tej përpiqemi të kuptojmë se cilat janë mjetet pasurore që bëjnë

diferencën. Për këtë na ndihmon indeksi i pasurisë.

Nëse thellohemi, indeksi raporton se një familje e varfër në Shqipëri ka profilin e krijuar me

këto veçanti. Kështu për një familje shumë të varfër nuk ka gati asnjë nga elementët e listuar.

Këto familje shqiptare që i përkasin fashës më të ulët lidhur me indeksin e llogaritur nuk kanë

kompjuter, laptop, telefon, makinë apo akses në sistemin financiar. Përjashtim përbën rasti

për radion dhe biçikletën të cilat janë të pranishme në familjet më të varfra në më pak se në 1

nga 5 familje.

Tabela 4.4: Elementet e pranishme në një familje të varfër

Mjeti pasuror I pranishëm

Radio 1 në 5 familje

Kompjuter ×

Laptop ×

Telefon smart ×

Biçikletë ×

Motor 15% e familjeve

Makinë ×

Llogari bankare ×

Kartë krediti ×

Kartë debiti ×

Gjetjet e autores

14 Sintaksa e ndjekur në programin SPSS jepet te Shtojca e punimit.


108

Normalisht teksa kalojmë nga fasha e “më të varfërve” në drejtim të fashave të tjera, vihet re

rritja e pranisë së elementeve pasurore. Kështu, zotërimi i një radioje në familje rritet nga

26% e rasteve në 78% (ose nga 1/4 në mbi 3/4 e rasteve). Mund të veçojmë edhe biçikletën si

mjet praktik për lëvizjen dhe qarkullimin, e cila shton numrin e rasteve prezente me 54%. Pra

biçikleta është prezente në një familje të pasur në 54% të rasteve.

Ndonëse për ne, fokusi është tek më të varfrit diçka karakteristike mund të thuhet edhe për

fashën e më të pasurve. Ajo që vlen të theksohet se mbi bazën e anketimit, jo në të gjithë

rastet familjet që cilësohen të pasura zotërojnë elementët pasuror të listuar. Më në hollësi,

zotërimi i një kompjuteri nënkupton nivel më të lartë të pasurisë, mirëpo për rastin shqiptar

një familje e pasur mund të konsiderohet si e tillë edhe nëse nuk e zotëron kompjuterin.

Gjetjet e anketës tregojnë se kompjuteri zotërohet nga gati 1 në 2 familje të fashës së më të

pasurve. Më poshtë jepen paraqitjet që ilustrojnë elementë pasuror sipas nivelit të pasurisë.

Kështu, në parim trajektorja e vijës që krijohet duhet të ketë një hark të ngjashëm me gjysmë

parabolë. Pra nis në vlera të ulëta për rastin e atyre që përfshihen te niveli më i ulët i pasurisë

dhe rritet gradualisht në fillim deri te niveli më i lartë i pasurisë. Kjo vjen pasi prania e një

mjeti pasuror rritet teksa kalojmë nga njëri nivel i pasurisë tek tjetri dhe është normale.

Analiza e IP është shumë interesante, sepse na jep mundësinë të identifikojmë se cili nga

elementët pasuror nuk ruan “vetitë” e një aseti standard.

Për rastin e anketimit tonë gjetjet tregojnë se kompjuteri dhe gati-gati edhe laptopi janë asete

me karakteristika tipike pasurore. Kjo vihet re nga rritja që merr lakorja e asetit teksa kalojmë

nga të varfrit tek të pasurit. Nga ana tjetër motori dhe radioja e kanë humbur karakteristikën e

elementit pasuror pasi nuk ka diferencë të madhe teksa kalojmë nga më të varfrit tek më të

pasurit. Rritja më e madhe për këto dy raste bëhet në kalimin nga “më të varfrit” te “të

varfër”. Kjo është një gjetje që sugjeron se motori dhe radioja janë mjete apo asete që kanë

më shumë vlerat e të mirave të zakonshme sesa ato që përkufizojnë pasurinë e një familje.

Me fjalë të tjera këto dy të mira vishen me cilësitë e të mirave inferiore të cilat kanë një

elasticitet negativ në lidhje me të ardhurat (është negativ). E njëjta konsideratë mund të jepet

edhe për biçikletën, por që është më rrallë e pranishme në tërësinë e aseteve që zotërojnë

familjet, përjashtuar rastet kur hyn si trend i ri.


109

Figura 4.31: Indeksi i Pasurisë për mjetet e treguara sipas fashave nga më i varfër te më i pasur

Burimi: Gjetjet e autores

Për më tej, produktet me natyrë financiare ashtu si kompjuteri, laptopi dhe telefoni smart janë

definitivisht elementë pasuror që përcaktojnë nivelin e pasurisë. Kështu në Shqipëri është e

vështirë të identifikosh dikë si të pasur apo jo duke e pyetur nëse ka një llogari bankare apo

jo.15

Figura 4.32: Indeksi i Pasurisë për mjetet me natyre financiare e treguara sipas fashave nga më i varfër te më i

pasur

.

Burimi: Gjetjet e autores

Një pamje tjetër me interes të indeksit të pasurisë është duke e parë shpërndarjen e

elementëve pasuror sipas pesë fashave apo pesë niveleve të pasurisë. Kjo na tregon se si, në

një rast hipotetik, një mjet pasuror në sasinë prej 100 njësi mund të shpërndahet ndërmjet

15 Kujtojmë edhe një herë tjetër se dikush që mund të njihet si i pasur për rastin e Shqipërisë, nuk shprehim të njëjtën konsideratë nëse spostohemi në një vend tjetër, fjala vjen në Itali apo diku tjetër.


110

familjeve me nivele të ndryshëm të pasurisë. Në një shoqëri ku nuk ka dallime në mirëqenie

nuk duhet të ketë diferenca të rëndësishme mes fashave.

Tabela 4.5: Shpërndarja e mjeteve pasurore sipas familjeve me nivele të indeksit të pasurisë

Mjeti pasuror Më të varfrit Të varfër Në mes Të pasur Më të pasurit

Radio 9% 18% 22% 26% 26%

Televizion 0% 0% 0% 57% 43%

Kompjuter 0% 1% 9% 21% 69%

Laptop 0% 3% 14% 30% 53%

Frigorifer 0% 0% 5% 9% 86%

Telefon 1% 7% 23% 34% 35%

Telefon smart 0% 1% 8% 17% 74%

Biçikletë 1% 18% 22% 29% 31%

Motor 4% 20% 24% 26% 26%

Makinë 2% 12% 17% 27% 42%

Llogari bankare 0% 1% 4% 26% 69%

Kartë krediti 0% 7% 12% 29% 53%

Kartë debiti 3% 7% 21% 27% 42%

Burimi: Gjetje e autores

Ajo që bie në sy është se familjet e varfra zotërojnë shumë më pak gati aspak të mira dhe

asete pasurore. Kjo paraqitje është konfirmimi i metodologjisë së indeksit të pasurisë, i cili i

ndanë familjet në pesë grupe të barabarta nga më të varfrit në ato më të pasurit. Për këtë

shikojmë se si rritet prezenca e mjetit pasuror kur kalojmë nga njëri nivel i pasurisë në atë që

është më lartë.

4.9 Modelimi i varfërisë

Në këtë pjesë të punimit synimi është të matet vаrfëria nëpërmjet disа indekseve dhe të

аnаlizojë përcаktuesit e vаrfërisë nëpërmjet metodаve ekonometrike. Nëpërmjet gjetjeve

politikbërësit mund të identifikojnë se cilаt jаnë kаrаkteristikаt që përcаktojnë stаtusin e të

vаrfrit dhe të ndërmаrrin politikа sociаle që të shënjestrojnë problemаtikаt në mënyrë më

eficiente. Për të аnаlizuаr përcаktuesit e vаrfërisë jаnë përdorur MZKV dhe modelet

probаbilitаre logit dhe probit. Pаketа stаtistikore e përdorur është Stаtа 12 dhe SPSS 21.

Puna empirike dhe teorike është fokusuar në statistikat e varfërisë, të nxjerra nga të ardhurat,

shpenzimet ose ndonjë variabël tjetër i vetëm (njëpërmasor). Megjithëse një qasje e bazuar te

të ardhurat, mund të jetë e kufizuar, ajo ka provuar të jetë e dobishme në praktikë dhe mund

të modifikohet lehtësisht për të llogaritur ndryshimet në karakteristikat individuale.


111

Nëpërmjet mаtjes së vаrfërisë synohet që të identifikohen аto fаmilje për të cilаt mirëqenia

është më e ulët se një nivel minimаl i prаnueshëm. Për këtë punim sikurse u përmend më

sipër është ideuar një аnketë në vitin 2015. Nëpërmjet pyetësorëve u mblodh informаcioni për

kаrаkteristikаt e fаmiljeve në studim: demogrаfik, ekonomik dhe sociаl. U mblodhën të dhënа

në mënyrë të rаstësishme për 1046 fаmilje në Republikën e Shqipërisë, duke përdorur njësi

primаre të zgjedhjes, rаjonin. Për ndаrjen në rаjone u përdor metodologjiа e INSTАT-it, ngа

të cilаt 57.78 për qind e të anketuarve jetonin në rаjonin e Tirаnës, 15.57 për qind në rаjonin

bregdetаr, 12.23% në rаjonin qendror dhe 14.42% në rаjonin mаlor. Në aspektin

metodologjik ky punim ka si qëllim të analizojë se cilët janë faktorët që ndikojnë në

përcaktimin e varfërisë. Njësia primare e zgjedhjes ose cluster është rajoni, është realizuar

ndarja në katër rajone sipas metodologjisë së përdorur nga INSTAT-i. Në terma të

procedurave ekonometrike janë vlerësuar disa modele duke filluar nga regresioni i thjeshtë

linear, duke vijuar me regresionin me kuantile dhe në fund janë vlerësuar modelet logit dhe

probit. Një aspekt tjetër i analizës është vlerësimi i indekseve të varfërisë siç janë FGT të

hasur gjerësisht në literaturë. Më pas janë vlerësuar edhe dy indekse të tjera siç janë SEE dhe

Watts duke sjellë një përqasje të re në fushën kërkimore të varfërisë për Shqipërinë. Për

matjen e varfërisë ka disa çështje që duhet të merren në konsideratë: të përcaktohet një

tregues për pasurinë dhe të vendoset një standard për të ndarë të varfrit nga jo të varfrit,

ndryshe vija e varfërisë. Për të vlerësuar treguesit e varfërisë mund të përdoren vijat absolute

dhe relative të varfërisë. Në këtë aspekt ky studim merr në konsideratë vijën e varfërisë të

vendosur nga INSTAT-i prej 4891 lekë. Një individ konsiderohet i varfër nëse shpenzon për

konsum më pak se 4891 lek në muaj. Për të bërë vlerësimet regresive është përdorur vija

absolute e varfërisë. Nga ana tjetër për të pasur një panoramë më të mirë të fenomenit në

shpërndarjen e varfërisë sipas rajoneve janë vlerësuar edhe vijat relative të varfërisë sipas

metodologjisë së përdorur nga BE dhe vendeve të tjera të zhvilluara përkatësisht 50% të

konsumit median dhe 60% të konsumit median. Nga këta tregues një individ konsiderohet i

varfër nëse nuk plotëson nevojat në formë relative me anëtarët e tjerë të shoqërisë ku jeton.

Ka tre mënyra të përdoruara gjerësisht për vendosjen e një vije varfërie: standarde, relative

dhe subjektive, sikundër e kemi përmendur edhe më sipër. Në Shqipëri vija e varfërisë e

përdorur nga INSTAT-i është absolute. Një individ konsiderohet i varfër nëse shpenzimet për

konsum janë më pak se 4891 lekë në muaj. Nga ana tjetër BE përdor një standard relativ për

varfërinë; 60 për qind e të ardhurave mediane. Ndërsa vijat subjektive të varfërisë ndërtohen


112

duke përdorur PCA (Principal Components Analysis) duke përdorur informacionin se çfarë

konsiderohet një standard i përshtatshëm jetese.

Ngа rishikimi i literаturës modelet empirike dhe teorike e vënë theksin tek të аrdhurаt për të

treguаr nëse një individ ose fаmilje është e vаrfër ose jo. Një përqаsje bаzuаr tek të аrdhurаt

mund të jetë e limituаr për vendet në zhvillim siç është Shqipëriа (Аtkinson 1991; Rаvаllion

1992). Pritshmëritë janë që të ardhurat të nënvlerësojnë pasurinë pasi njerëzit kanë prirjen të

mos i deklarojnë këto të ardhura.

Vlerësimi i treguesve të varfërisë

Tabela 4.6: Vlerësim i vаrfërisë sipаs përqаsjeve аbsolute dhe relаtive

Indeksi Rаjoni Vlerësimi Devijimi

Kufiri i

Poshtëm

Kufiri i

Sipërm

Vijа e

Vаrfërisë

IP

1 0.11 0.01 0.08 0.13 4891

2 0.16 0.03 0.1 0.21 4891

3 0.49 0.05 0.4 0.58 4891

4 0.32 0.04 0.24 0.4 4891

Popullаtа 0.26 0.02 0.23 0.3 4891

IHV

1 0.08 0.01 0.06 0.09 4891

2 0.09 0.02 0.05 0.12 4891

3 0.24 0.03 0.19 0.3 4891

4 0.15 0.02 0.11 0.2 4891

Popullаtа 0.14 0.01 0.12 0.16 4891

IАV

1 0.06 0.01 0.04 0.07 4891

2 0.06 0.01 0.03 0.09 4891

3 0.15 0.02 0.11 0.2 4891

4 0.09 0.02 0.06 0.12 4891


113

Popullаtа 0.09 0.01 0.07 0.1 4891

50%

Med

1 0.05 0.01 0.04 0.07 4375

2 0.05 0.01 0.03 0.08 4375

3 0.13 0.02 0.09 0.18 4375

4 0.08 0.02 0.05 0.11 4375

Popullаtа 0.08 0.01 0.06 0.09 4375

60%

Med

1 0.06 0.01 0.04 0.08 5250

2 0.06 0.02 0.03 0.09 5250

3 0.17 0.02 0.12 0.21 5250

4 0.1 0.02 0.07 0.13 5250

Popullаtа 0.1 0.01 0.08 0.11 5250

SST

1 0.14 0.02 0.11 0.18 4891

2 0.17 0.03 0.1 0.23 4891

3 0.4 0.04 0.33 0.48 4891

4 0.27 0.04 0.2 0.34 4891

Popullаtа 0.25 0.02 0.22 0.28 4891

Watt

1 0.15 0.02 0.11 0.19 4891

2 0.16 0.04 0.09 0.24 4891

3 0.42 0.06 0.3 0.54 4891

4 0.26 0.05 0.16 0.35 4891

Popullаtа 0.24 0.02 0.2 0.29 4891

Burimi: Përllogaritje të autorit


114

Rezultаtet e tаbelës së mësipërme evidentojnë se treguesit e vаrfërisë në Shqipëri për vitin

2015 vаriojnë ngа 8 për qind në 26 për qind. Prodhimi i indeksit për person me normat e

shpenzimeve jep pjesën e vijës së varfërisë që qeveria nuk duhet t’i transferojë çdo individi të

pasur në mënyrë që çdo individ i varfër të dalë nga gjendja e varfërisë. Treguesit FGT

tregojnë që përafërsisht 26 % e popullsisë shpenzon më pak se 4891 lekë në muaj dhe

hendeku mesatar i shpenzimeve është përafërsisht 14% e kësaj vije varfërie. Ngа аnаlizа

krаhаsuese për treguesit midis rаjoneve vihet re se rаjoni Qendror kа përqindjen më të mаdhe

të të vаrfërve, më pаs renditet rаjoni mаlor e rаjoni bregdetаr. Vihet re se, për shumicën e

treguesve të përdorur rаjoni i Tirаnës kа përqindjen më të vogël të të vаrfërve. Rezultаtet e

vlerësimeve jаnë në përputhje me shpërndаrjen e vаrfërisë bаzuаr në аnketаt e nivelit të

jetesës së kryerа ngа INSTАT-i. Megjithаtë, ngа vlerësimet vihet re një rritje e treguesve të

vаrfërisë duke bërë krаhаsimin me аnketën e fundit të kryer ngа INSTАT-i. Për vijаt аbsolute

të vаrfërisë, vihet re një rritje e konsiderueshme e vаrfërisë, ndërsа për vijаt relаtive vihet re

një ulje e vаrfërisë për secilin prej rаjoneve dhe për popullаtën. Ngа аnа tjetër indeksi SST

tregon një rritje të pаbаrаzisë duke ndjekur trendin e shpërndаrjes së pаsurisë dhe ngre në

këtë mënyrë një shqetësim serioz për politikаt sociаle që qeveriа duhet të ndërmаrrë për uljen

e pаbаrаzisë në kuаdër të funksionit të sаj si rishpërndаrës i të аrdhurаve.

Modelimi i varfërisë i konceptuar në kapitullin e metodës, dha detaje lidhur me krijimin dhe

interpretimin e një modeli të formës së regresit shumëfaktorial. Indeksi i Pasurisë na shërben

edhe për modelimin e varfërisë. Vetë indeksin që ndërtuam e shikojmë si variabël të varur.

Kjo nënkupton se jemi në kërkim të një formulimi empirik që bën të mundur shpjegimin e

nivelit të pasurisë ose thënë ndryshe nivelin e varfërisë. Me fjalë të thjeshta formulimi në

tentativë ka këtë paraqitje:

),,,( 21

përcaktuesfaktorë

n

PasurisëiIndeksi

xxxfIP .

Në këtë fazë shtrohet pyetja se cilët janë faktorët që mbushin anën e djathtë të barazimit të

mësipërm? Cilët janë faktorët përcaktues të varfërisë? Përfshijmë në këta faktorë variabla që

përfaqësojnë përmasat e varfërisë. Për këtë në ndihmë na vjen çëka kemi trajtuar më parë në

këtë material, si për aspekte të veçanta të varfërisë ashtu edhe për metodologji të caktuara siç

është MPI dhe HDI.


115

Përzgjedhja e variablave

Si variabla të pavarur u përzgjodhën variabla të karakteristikave të individëve duke u bazuar

në studimet e (Dаtt (1998), АlSаleh (2000), Аjаkаiye dhe Аdeyeye (2002), Bokosi, 2006) dhe

Mаlik(1996) dhe Brаithwаite (1998). Përcаktuesit e nivelit të vаrfërisë së individëve në

fаmilje përgjithësisht mbështeten në të dhënаt e nivelit të fаmiljes. Moshа, gjiniа e

kryefаmiljаrit dhe niveli аrsimor jаnë gjetur në përgjithësi të jenë disа ngа fаktorët më të

rëndësishëm në përcаktimin e vаrfërisë. Mаlik (1996), аrriti në përfundimin se fаmiljet në të

cilаt kryefаmiljаrët jаnë në grupmoshаt më të lartë kаnë një mundësi më të mëdha për të

përcаktuаr të gjithë fаmiljen si të vаrfër. Ngа аnа tjetër, vitet e shkollimit të kryefаmiljаrit

reduktojnë ndjeshëm probаbilitetin që fаmiljа të përjetojë vаrfëri kronike (Crаndаll dhe

Weber 2004; Bаulch dhe Minot 1997). Edukimi dhe investimi në kаpitаlin njerëzor jаnë të

njohur universаlisht si përbërës thelbësorë të zhvillimit ekonomik të çdo vendi. Аrsimi i pаjis

individët me mjetet për të rritur njohuritë, аftësitë, shëndetin dhe produktivitetin si dhe rrit

аftësinë e ekonomisë për të zhvilluаr dhe аplikuаr teknologji të rejа, duke ndihmuar në

zhvillimin ekonomik dhe sociаl. Fаmiljet me kryefаmiljаrë meshkuj jаnë gjetur të kenë një

probаbilitet më të ulët për të qenë të vаrfër në krаhаsim me аto të kryesuаra ngа femrа (Gedа

et аl., 2005). Fаmiljet shpenzojnë për edukimin e fëmijëve. Gjithashtu rikonfirmohet se për

fаmiljet që jetojnë në zonat rurаle edhe аrsimi i mesëm mund të jetë i kushtueshëm nëse nuk

kа shkollë në zonë.

Ajo që konstatohet lehtësisht në Shqipëri dhe në rezultatet e kësaj ankete, pаvаrësisht ngа

niveli аrsimor i kryefamiljarëve, shumicа e fаmiljeve synojnë аrsimin universitаr. Niveli i

ulët аrsimor i prindërve përgjithësisht shoqërohet me vаrfëri, kequshqyerje dhe sëmundje ngа

higjienа e dobët (Аldаz-Cаrroll dhe Morаn, 2001; Hаndа et аl, 2004.

Janë përzgjedhur variablat e mëposhtëm:

Përbërja e familjes (npf )– që nënkupton numrin e anëtarëve në familje, numri i anëtarëve të

rritur etj. Hipoteza është se sa më shumë fëmijë të ketë një familje aq më shumë shanse ka që

ajo të jetë një familje e varfër.

numri i personave nën 18 vjeç (npn18) për të kontrolluar normën e varësisë.

Numri i meshkujve në familje (nmf)


116

Mosha e kryefamiljarit (mkf)– Në këtë grup përfshijmë moshën e kryefamiljarit në përpjekje

për të kapur hipotezën nëse mosha e kryefamiljarit është e rëndësishme lidhur me varfërinë e

familjes.

Gjinia e kryefamiljarit (gjkf)- luan një rol të rëndësishëm në përcaktimin e varfërisë dhe

pritet që për familjet me kryefamiljar femër të jenë më të varfra.

Edukimi i familjes (npdshl20)– që konsideron ekzistencën e një diplome të një niveli të

caktuar edukimi në familje. Për shembull, nëse është të paktën një pjesëtar i familjes që mban

diplomë universiteti apo shkollë e lartë, atëherë qëndron pohimi “në familje ka anëtarë me

diplomë të shkollës së lartë”. Hipoteza është se sa më i lartë niveli i diplomës që gjendet në

familje aq më pak shanse ka familja të jetë në gjendje varfërie.

Punësimi në familje – kjo konsiston në atë që familja ka në gjirin e saj persona në

marrëdhënie pune. Fokus të veçantë tregohet mbi kryefamiljarin dhe bashkëshorten ose e

anasjellta sipas rastit. Hipoteza këtu është se nëse kryefamiljari dhe bashkëshortja në

marrëdhënie punë ulin mundësinë që familja të jetë e varfër.

Kryefamiljar mashkull i punësuar (dpkfm) dhe Kryefamiljare e punësuar (dpkff) Punësimi

është një faktor thelbësor në uljen e varfërisë sepse është aseti kryesor i të varfërve BB

(1990), Lewis: 1954), Wilson (1987) dhe Chant (2006).

Familjar në emigracion – kjo matet me variablin dikotomik ka apo nuk ka familjarë në

emigracion. Hipoteza qëndron sipas pohimit: familjet që kanë pjesëtarë në emigracion ulin

shanset që të jenë në varfëri.

Ndihma sociale – merr ose jo një nga llojet e ndihmës sociale.

Mendon se e meriton ndihmën sociale- matës i deprivimit relativ të individëve

Të mirat bazë – uji i pijshëm, energjia elektrike dhe shërbime të të tjera bazë në dispozicion

të familjes. Nëse familja ka akses në ujë të pijshëm jo në largësi, atëherë familja nuk i është

privuar kjo e mirë bazë dhe për rrjedhojë ka më pak shanse që të jetë e varfër.

Shpenzimet mujore – sa më të mëdha të jenë shpenzimet aq më të ulëta janë mundësitë që

familja të jetë e varfër. Mirëpo indeksi i pasurisë na ndihmon të vështrojmë familjet duke i

krahasuar me njëra-tjetrën. Nuk po krahasojmë familjet dhe gjendjet e tyre sipas nivelit të

fiksuar të të ardhurave (kujto vijën e varfërisë).


117

Rajoni ( rt-Tirana, rm-Malor, rq-Qendror) nga katër rajone janë marrë në analizë tre për të

shmangur kurthin e variablave kategorik

Tabela në vijim është pjesë e produktit të programit SPSS 21, e cila informon për analizën e

variacionit. Në kolonën me titull “Sum of Squares” jepet shuma e katrorëve të regresionit

(Regression), të mbetjes (Residual) dhe total (Total), përkatësisht në reshtin e parë, të dytë

dhe të tretë me vlera 306.445, 735.169 dhe 1041.614. Në statistikë duhet që shuma e

katrorëve të regresionit bashkë me ato të mbetjes të përbëjnë totalin e shumës së katrorëve.

Dhe në të vërtetë kështu ndodh, sepse 1041.614 = 306.445 + 735.169. Kolona me titull “df”

raporton numrin e shkallëve të lirisë për të tre komponentët, konkretisht 15, 1051 dhe 1066,

përkatësisht për regresionin, mbetjen dhe totalin. Kolona “Mean Square” jep mesataren e

shumës së katrorëve të regresionit dhe të mbetjes, e cila llogaritet si raport i shumës së

katrorëve me shkallët e lirisë. Në këtë rast, vlera 20.430 ka ardhur si rezultat i pjesëtimit të

306.445 me 15. E njëjta gjë edhe për numrin 0.699, i cili është vlerësuar si raport i 735.169

me 1051.

Tabela 4.7: Përmbledhje e ANOVA

ANOVA

Model Sum of Squares Df Mean Square F Sig.

Regression 306.445 15 20.430 29.206 .000b

Residual 735.169 1051 .699

Total 1041.614 1066

Burimi: Llogaritje të autores

Elementi më i rëndësishëm për këtë tabelë është vlera faktike e Fisherit (F), e cila gjendet si

raporti i shumës mesatare të katrorëve të regresionit me ato të mbetjes. Nëse kjo vlerë del e

madhe atëherë gjasat që modeli të jetë i rëndësishëm është e madhe. E kundërta ndodh nëse

kjo statistikë rezulton e vogël. Për modelin e vlerësuar llogaritet se kjo statistikë ka vlerën

29.206. Në fakt, siç edhe u parashtrua më lartë, vlera 29.206 vjen si rezultat i pjesëtimit të

numrit 20.430 me 0.699. Na intereson një vlerë sa më e madhe e kriterit Fisher. Gjykimi nëse

është i rëndësishëm modeli apo jo mund të jepet edhe përmes vlerës së probabilitetit te

kolona “Sig.”. Nëse ky probabilitet është më i vogël se probabiliteti kritik prej 0.05 ose 5%,

atëherë mund të pranohet me nivel sigurie statistikore pre 95% se modeli është i rëndësishëm


118

dhe se variacioni i variablave të pavarur është i rëndësishëm për përcaktimin e variacionit të

variablit të varur.

Vlerësimi i regresionit shumëfaktorial

Në tabelën e mëposhtme jepen statistikat e koeficienteve të regresit. Në kolonën e parë jepen

variablat të përfshirë në modelin e vlerësuar, në dy kolonat pasuese jepen koeficientet (B) dhe

gabimet e tyre (Std. Error) të pastandardizuar, ndërkohë që në kolonën pasuese jepen

koeficientet e standardizuar (Beta). Koeficientët e standardizuar janë interesant për analizën,

sepse kanë të bëjnë me bashkëmatësinë e variablave të pavarur, por këtu do interpretohen

vetëm koeficientët e pastandartizuar. Kolona e parafundit dhe e fundit japin informacion për

rëndësinë e variablit përkatës. Vlerat e testit të studentit gjenden si raport i koeficientit me

gabimin e tij. Te kolona e fundit paraqiten vlerat probabilitare të koeficientëve. Sa më të

vogël këto probabilitete aq më e madhe mundësia për të pranuar se koeficienti është

statistikisht i rëndësishëm. Ashtu siç është shpjeguar diku tjetër në material, ky probabilitet

duhet të rezultojë më i vogël se 0.05 në mënyrë që faktori përkatës të jetë i rëndësishëm për

regresin.

Tabela 4.8: Përmbledhje e koeficienteve të regresit shumëfaktorial

Model Unstandardized

Coefficients

Standardized

Coefficients

t Sig.

B Std. Error Beta

Konstante 2.669 .286 9.333 .000

Mosha e kryefamiljarit .002 .003 .014 .503 .615

Zona -.373 .067 -.165 -5.544 .000

Nr. Familjarëve -.026 .025 -.033 -1.054 .292

Nr. familjarëve nën 18 vjeç -.037 .028 -.040 -1.293 .196

Nr. familjarëve në emigracion -.046 .039 -.031 -1.176 .240

Kryefamiljar i punësuar -.287 .065 -.130 -4.386 .000

Bashkëshorte e punësuar -.124 .059 -.063 -2.117 .034


119

Masa e ndihmës sociale 1.130E-005 .000 .047 1.735 .083

Diplomë e lartë në familje -.230 .055 -.116 -4.204 .000

Diplomë e shkollës së mesme në

familje

-.236 .097 -.066 -2.449 .014

Diplomë e 8(9)-vjeçare në familje .038 .083 .012 .458 .647

Ujë i pijshëm në shtëpi (rubinet) -.006 .058 -.003 -.107 .915

Shpenzimet familjare mujore -1.522E-009 .000 -.005 -.202 .840

a. Dependent Variable: Indeksi i Pasurisë

Burimi: Llogaritje të autores

Faktorët e rëndësishme që luajnë rol në përcaktimin e varfërisë (indeksit të pasurisë) janë:

Zona – koeficienti është llogaritur –0.373 dhe i përgjigjet një nivel rëndësie shumë i lartë, më

i lartë se 99%. Shenja negative e koeficientit tregon se modeli sugjeron që familjet nga zona

urbane ka më pak shanse të jetë familje e varfër. Gjendja apo mirëqenia e familjes shkon në

drejtim të kundërt me zonën.

Punësimi i kryefamiljarit – koeficienti i llogaritur është –0.287 dhe i përgjigjet një nivel

shumë i lartë rëndësie, më i lartë se 99% (sig.=0.000). Shenja negative e koeficientit

nënkupton se punësimi i kryefamiljarit shkon në krahun e kundërt me nivelin e pasurisë së

familjes. Kjo konfirmon hipotezën e ngritur më sipër, e cila pohonte se kryefamiljari në

marrëdhënie punë ul mundësinë që familja të jetë e varfër.

Punësimi i bashkëshortes së kryefamiljarit – koeficienti që i përgjigjet këtij faktori është –

0.124 dhe për rëndësinë e tij flasim me 96% pasi sig=0.03416. Ashtu si te rasti i punësimit të

kryefamiljarit, edhe punësimi i bashkëshortes është me shenjë negative në raport me nivelin e

mirëqenies (varfërisë). Të njëjtën gjë konfirmuam në lidhje me hipotezën.

Diplomë e shkollës së lartë në familje – koeficienti i llogaritur nga regresi –0.230 dhe i

përgjigjet një rëndësie prej shumë të lartë pasi sig=0.000. Koeficienti është negativ duke

nënkuptuar se diploma e shkollës së lartë në familje kushdo që mund ta zotërojë atë, do të 16 Shënim sqarues: 966.0034.011 , ku α i përgjigjet nivelit të tolerancës dhe γ nivelit të

rëndësisë. Niveli i tolerancës, alfa, shënohet me sig të cilin ne dëshirojmë të rezultojë më i vogël se 0.05.


120

thotë për familjen më pak shanse për të qenë e varfër. Kemi konfirmim të hipotezës së

ngritur.

Diplomë e shkollës së mesme në familje – regresi llogarit për këtë variabël koeficientin

negativ –0.236 dhe për këtë rezulton një rëndësi e nivelit të lartë për sa kohë sig është 0.014.

Pra për këtë variabël mund të flasim me rëndësi prej 98.6%. Shenja negative tregon se prania

e diplomës së shkollës së mesme në familje, pra nëse ka persona që e zotërojnë apo jo një

diplomë të tillë, shkon në krahë të kundërt me varfërinë e familjes. Pra nëse një familje ka

anëtarë që zotërojnë diplomë të shkollës së mesme atëherë modeli raporton se shanset që kjo

familje të jetë e varfër zvogëlohen.

Faktorë të parëndësishëm në lidhje me varfërinë modeli i regresionit raporton:

Moshën e kryefamiljarit

Numri i pjesëtarëve në familje

Numri i familjarëve nën moshën prej 18 vjeç

Numri i familjarëve në emigracion

Ujë i pijshëm në shtëpi (rubinet) dhe

Shpenzimet familjare mujore.

Masa e ndihmës sociale – rëndësia e këtij variabli rezulton në nivelin prej 0.083. Zakonisht

studiuesit preferojnë të flasin me një nivel më të lartë rëndësie se sa ai prej 91.7% siç

raportohet për këtë variabël. Normalisht duhet të konsiderojmë edhe faktin se ndihma sociale

është një mbështetje financiare që jepet për familjet në nevojë. Kështu ndihma sociale

aplikohet në rastet kur familja është në nevojë. Sidoqoftë në këtë material dëshironim të

shikonim nëse ky faktor lidhet me indeksin e varfërisë, i cili nga ana e tij jep një rezultat që e

krahason me familjet e tjera të të njëjtit vend.

Diplomë e 8 (9)-vjeçare në familje – ndryshe nga prania e diplomave të shkollës së lartë dhe

asaj të shkollës së mesme ky variabël nuk rezulton i rëndësishëm në raport me varfërinë në

familje.

Gjithsesi një studim tjetër më i thelluar mbi këto faktorë do të qartësonte më në thellësi

natyrën e sjelljes dhe të ndikimit të tyre mbi gjendjen e familjes. Në këtë prizëm vëmendje të

veçantë mund të marrë madhësia e familjes dhe struktura e saj në përgjigje të nivelit të

mirëqenies.


121

Ngа rishikimi i literаturës u аrrit në përfundim se vаriаblаt që do merren në konsiderаtë për

аnаlizën regresive jаnë si më poshtë

Log(shmp)= β0+ β1 gjkf + β2 mkf + β3 npf + β4 npn18 + β5 nmf +β6 nmf + β7 dpkfm +β8 dpkff

+ β9dns+ β10dmmns +β11npdshl20 +β12rаjbreg +β13rаjtir+ β14rаjmаl+u (1)

Proçedurа e ndjekur për vlerësimin me metodën MZKV është si më poshtë: Fillimisht jаnë

hequr ngа аnаlizа vlerаt e lаrgëtа. Specifikimi gjysmë-logаritmik është më i përshtatshëm se

аi lineаr, pаsi bën të mundur një interpretim më efektiv. Vendosjа ne logаritëm e

shpenzimeve për konsumin për frymë zvogëlon heteroskedаsticitetin në model. Më pаs është

testuаr për formën funksionаle të modelit që do vlerësohet nëpërmjet testit Rаmsey Reset

Test.

Vlerësohet modeli:

Log(shmp)= β0+ β1 gjkf + β2 mkf + β3 npf + β4 npn18 + β5 nmf +β6 nmf + β7 dpkfm +β8 dpkff

+ β9dns+ β10dmmns +β11npdshl20 +β12rаjbreg +β13rаjtir+ β14rаjmаl + δ1ŷ2 + u , (2)

Testohet

H0:δ1=0,

Hа: δ1≠0 në nivelin 5%.

Ngа të dhënаt e tаbelës vihet re se sigδ1=0.6145>0.05, H0 nuk mund të hidhet poshtë. Nuk kа

evidencë stаtistikisht të rëndësishme për të thënë se specifikimi i formës funksionаle nuk

është i mirë. Gjithаshtu ngа rezultаtet e Linktest аrrihet në përfundimin se modeli është i

mirëspecifikuаr. Më pаs, vlerësohet fortësiа e lidhjes midis vаriаblаve nëpërmjet

koeficientëve të korrelаcionit. Duhet që variablat e pavarur të mos jenë të korreluar me

variablin e varur dhe variablat e pavarur të jenë të korreluar dobët midis tyre.

U testuа, por nëse heteroskedаsticiteti është i prаnishëm në model nëpërmjet testit BP dhe

White dhe u vu re se modeli nuk vuаn ngа heteroskedаsticiteti. Prа gаbimet standarde mund

të përdoren për testimin e hipotezаve mbi rëndësinë e vаriаblаve.

Vlerësimi i regresionit me kuantile

Një përqasje alternative është të vlerësohen regresionet me kuantile duke ndjekur

metodologjinë e Koenker dhe Bаssett (1978), Koenker (2005) dhe Deaton (1997). Vlerësimi

me kuantile është i përshtatshëm për të kuptuar sesi variojnë koeficientët e variablave të


122

pavarur përgjatë shpërndarjes së shpenzimeve mesatare për person Chamberlain (1994).

Vlerësohen tre regresione përkatësisht për Q_25, Q_50 dhe Q_75. Në mënyrë që të ketë një

pаrаqitje më të mirë të ndikimit të fаktorëve për shtresа të ndryshme të konsumit u vlerësuаn

regresionet me kuаntile.

Tabela 4.9: Krahasimi i vlerësimeve me MZKV dhe me kuantile

Variable OLS QR_25 QR_50 QR_75

gjkf 0.172 0.085 0.033 0.08

0.112 0.151 0.081 0.089

mkf 0.001 0.004 0.004 0.002

0.004 0.005 0.003 0.003

npf -0.152 -0.141 -0.176 -0.148

0.031 0.041 0.022 0.024

npn18 -0.014 -0.013 0.003 -0.003

0.032 0.043 0.023 0.025

nmf -0.021 -0.056 -0.004 -0.007

0.035 0.047 0.025 0.028

demig -0.046 0.012 -0.025 -0.049

0.076 0.102 0.055 0.06

dpkfm 0.245 0.395 0.288 0.139

0.076 0.102 0.055 0.06

dpkff 0.151 0.168 0.127 0.178

0.063 0.085 0.045 0.05

dns -0.192 -0.278 -0.222 -0.233

0.101 0.136 0.073 0.08

dmmns -0.488 -0.513 -0.351 -0.311


123

0.076 0.102 0.055 0.06

npdshl20 0.086 0.053 0.113 0.112

0.032 0.044 0.023 0.026

rajbreg -0.03 0.045 0.024 0.086

0.105 0.141 0.076 0.083

rajtir 0.056 0.212 0.141 0.095

0.088 0.118 0.063 0.069

rajmal -0.143 -0.096 -0.137 -0.094

0.109 0.147 0.079 0.087

_cons 9.531 9.013 9.592 9.938

0.249 0.336 0.18 0.197

Diferencat më të mëdha vihen re për vëzhgimet në kuantilin e parë të shpenzimeve për

person. Për një individ shtesë në familje efekti është negativ për të tre kuantilet. Mosha e

kryefamiljarit ka një efekt të ulët pozitiv. Edukimi ka një efekt më të ulët për kuantilin e parë

krahasuar me kuantilin e dytë dhe të tretë për të cilët efekti është pothuajse i njëjtë. Nga ana

tjetër vihet re se për sa i përket punësimit të kryefamiljarit sipas gjinisë efekti është më i

madh për kuantilin e parë krahasuar me dy kuantilet e tjera. Për sa i përket emigrimit, për

kuantilin e parë vihet re një prirje pozitive ndërsa për dy kuantilet e tjera koeficientët janë

negative. Kriza ekonomike globale preku ndjeshëm vendet si Italia dhe Greqia. Kriza në këto

vende ndikoi negativisht në mundësitë e punësimit dhe në nivelin e të ardhurave të

emigrantëve shqiptarë, të cilat çuan në aftësi të kufizuara për të kursyer dhe për të dërguar

remitanca në vendin e origjinës. Së dyti, ashtu siç është pranuar në shumë studime,

remitancat kanë një trend afatgjatë në rënie (Uruci and Gedeshi (2003) dhe Richard (2004).

Me kalimin e kohës, emigrantët rregullojnë statusin e tyre krijojnë familje në vendin

mikpritës ose bashkohen me pjesën tjetër të familjes, çka dobëson lidhjet familjare me vendin

e origjinës. Së fundmi vihet re se variabli i përdorur për deprivimin relativ është më i lartë për

kuantilin e parë të shpenzimeve. Varfëria dhe deprivimi nuk ndikojnë sjelljen e individëve


124

vetëm në të tashmen por mund të zgjatin në afatgjatë duke sjellë si pasojë kurthin e varfërisë

Barret dhe McPeak (2005).

Vlerësimi i modeleve probabilitar

Modeli linear probabilitar është modeli standard ku variabli i varur është kategorik.

Supozohet që mesatarja e variablit të varur është jolineare për çdo nievel të variablit të

pavarur dhe varianca e gabimeve nuk është konstante dhe termi i gabimit nuk ka shpërndarje

normale. Probabiliteti që një person të jetë i varur mund të rezultojë më i madh se 1 ose më i

vogël se zero duke e bërë të pamundur që të shpjegohen rezultatet e modelit. Ky model mund

të përdoret për të parashikuar probabilitetin që një individ të jetë i varfër.

Gap0 =β0+ β1 gjkf + β2 mkf + β3 npf + β4 npn18 + β5 nmf +β6 nmf + β7 dpkfm +β8 dpkff +

β9dns+ β10dmmns +β11npdshl20 +β12rаjbreg +β13rаjtir+ β14rаjmаl+u

ku gap0 është variabël kategorik dhe për termin e gabimit, supozohen si kushte sikurse për

regresionin standard. Supozimi i variancës konstante të mbetjeve cenohet në këtë model,

sepse varianca varet nga vlerat e variablave shpjegues. Çdo koeficient interpretohet si efekt

marxhinal probabilitar, pra rritja me një nësi e x-it ndikon me njësi në probabilitetin që

personi të jetë i varfër. Probabilitetet marxhinale janë konstante dhe nuk varen nga vlerat e

variablave shpjegues. Nëse modeli vlerësohet me MZKV këta të fundit janë të pazhvendosur,

por nuk janë eficientë. Për këtë arsye duhen përdorur gabimet standarde robuste.

Specifikimi i modelit Probit:

P = F(I) = F(β0+ β1 gjkf + β2 mkf + β3 npf + β4 npn18 + β5 nmf +β6 nmf + β7 dpkfm +β8 dpkff

+ β9dns+ β10dmmns +β11npdshl20 +β12rаjbreg +β13rаjtir+ β14rаjmаl)

Modeli probit supozon se funksioni i mesatares së kushtëzuar për variablin e varur jepet

nëpërmjet funksionit të mëposhtëm:

P = F(I) = F(1 + 2X2 + … + kXk)

Ku I = 1 + 2X2 + … + kXk është funksioni indeks. Në mënyrë që modeli të jetë konsistent

duhet që F(I), të ketë vetitë e mëposhtme:

0 P 1

- < I < +


125

P/I > 0

Funksioni që kënaq këto veti është funksioni standard i shpërndarjes kumulative i vlerësuar

për I= 1 + 2X2 + … + 14X14.

Për të derivuar efektet marxhinale përdoret rregulli zinxhir.

f(I)* k

Për të marrë një vlerësues të efekteve marxhinale mund të vlerësohet k dhe të llogaritet (I)

për vlera specifike të X-it. Madhësia e efekteve marxhinale nuk është konstante por varion

me x-in. Për të dhënat individuale për të vlerësuar parametrat përdoret metoda e përgjasisë

maksimale ose MLE. Për testimin e hipotezave përdoren Testi i Raportit të Përgjasisë dhe

Testi Wald. Për të matur përputhshmërinë e modelit përdoret përqindja e parashikimeve të

sakta dhe Likelihood Ratio Index.

Nëse Yt = 1 dhe Yt^ 0.5, atëherë parashikimi është i saktë.

Nëse Yt = 0 dhe Yt^ < 0.5, atëherë parashikimi është i saktë.

Nëse Yt = 1 dhe Yt^ < 0.5, atëherë parashikimi është i pasaktë

Nëse Yt = 0 dhe Yt^ 0.5, atëherë parashikimi është i pasaktë

Modeli probit mund të përdoret për të parashikuar probabilitetin që individi të jetë i varfër.

Nga ana tjetër për modelin logit supozohet që F është një funksion logjistik kumulativ i

shpërndarjes. Funksioni i mesatares së kushtëzuar për modelin logit është

Për të vlerësuar efektet marxhinale që në modelin logit quhen raporti i mundësive, vlerësohet

regresioni i mëposhtëm:

Ln( )= β0+ β1 gjkf + β2 mkf + β3 npf + β4 npn18 + β5 nmf +β6 nmf + β7 dpkfm +β8 dpkff +

β9dns+ β10dmmns +β11npdshl20 +β12rаjbreg +β13rаjtir+ β14rаjmаl

është logaritmi natyror i shanseve që një individ të jetë nën vijën e varfërisë ndërsa βj është

matës i ndryshimit në shanset që një individ të jetë nën vijën e varfërisë dhe mund të

vlerësohet si më poshtë.

Efektet marxhinale vlerësohen për të treguar ndryshimin në probabilitet kur ka një ndryshim

me një njësi në variablat e pavarur:


126

Tabela 4.10: Krahasimi i koeficientëve për modelet probabilitare

MLP Logit Probit

gap0 Coef. P>t dy/dx P>z dy/dx P>z

gjkf -0.0339 0.446 -0.0401 0.314 -0.0510 0.308

mkf -0.0020 0.213 -0.0017 0.261 -0.0019 0.252

npf 0.0410 0.001 0.0358 0.002 0.0366 0.003

npn18 -0.0062 0.623 -0.0053 0.656 -0.0075 0.566

nmf 0.0041 0.768 0.0025 0.847 0.0034 0.807

demig 0.0044 0.885 0.0015 0.956 0.0002 0.995

dpkfm -0.0632 0.035 -0.0459 0.084 -0.0509 0.112

dpkff -0.0421 0.091 -0.0433 0.085 -0.0439 0.102

dns 0.1109 0.006 0.0572 0.064 0.0784 0.073

dmmns 0.1615 0 0.1242 0 0.1540 0

npdshl20 -0.0050 0.696 -0.0062 0.642 -0.0070 0.615

rajbreg -0.0366 0.379 -0.0269 0.48 -0.0258 0.494

rajtir -0.0573 0.1 -0.0566 0.071 -0.0564 0.114

rajmal 0.1120 0.01 0.0593 0.089 0.0809 0.101

_cons 0.1542

Number of

obs 1047

Number of

obs 1047 Number of obs 1047

F( 14, 1032) 16.2 LR chi2(14) 171.15 LR chi2(14) 168.32

Prob > F 0 Prob > chi2 0 Prob > chi2 0

Logit: Log likelihood = -410.3


127

Probit: Log likelihood = -411.71496

Modeli me LL më të lartë është modeli Logit.

gap0_p2

gap0 0 1 Total

0 831 26 857

1 139 51 190

Total 970 77 1,047

Rezultatet tregojnë që norma e përgjithshme e parashikimeve të sakta është

(831+51)/1047=0.84.

Efektet marxhinale mesatare në të tre modelet janë të ngjashme. Në të tre rastet shenjat e

koeficientëve janë identike. Ndërsa kur krahasojmë efektet marxhinale vihet re se

ngjashmëritë janë më të mëdha mes modelit probit dhe logit. Duke qenë se numri i variablave

është i njëjtë krahasohen vlerat e LL.

Për variablin e gjinisë së kryefamiljarit shenja e variablit është negative që do të thotë që për

kryefamiljarët meshkuj shanset që të jenë të varfër janë 4% më të ulët sesa për kryefamiljaret

femra kur gjithë variablat e tjerë mbahen të pandryshuar. Rritja e madhësisë së familjes do të

thotë që rritet raporti i varësisë midis individëve që varen nga fitimet e anëtarëve të paktë të

familjes që sigurojnë të ardhura. Për më tepër një rritje në raportin e varfërisë sjell më pak

mundësi për të konsumuar dhe gradualisht shanset për të dalë nga varfëria ulen. Me rritjen e

moshës së kryefamiljarit me dhjetë vjet shanset që të jetë i varfër ulen me 17%. Me rritjen e

madhësisë së familjes me një anëtar shanset që individ të jetë i varfër rriten me 3.5% kur

gjithë variablat e tjerë mbahen të pandryshuar. Nga ana tjetër nëse rritet madhësia e familjes

me një person nën 18 vjeç shanset që të jetë i varfër ulen me 0.5 %. Gjithashtu me rritjen e

numrit të meshkujve në familje shanset që individi të jetë i varfër rriten me 0.2 për qind kur

variablat e tjerë mbeten të pandryshuar. Për sa i përket variablit të emigrimit vihet re se për

familjet që kanë anëtarë të familjes në emigracion shanset që individët në Shqipëri të jenë të


128

varfër janë 0.15% më të larta sesa për individët që nuk kanë familjarë në emigrim. Rezultatet

e modelit logit për emigrimin janë në përputhje me përfundimet e arritura nga regresioni me

kuantile. Nga ana tjetër vihet re se shanset që një individ të jetë i varfër ulen kur kryefamiljari

është i punësuar, me 4.6% për kryefamiljarët meshkuj dhe 4.3 për qind për kryefamiljaret

femra. Rаmon et аl. (2004) arriti në përfundimin se stаtusi i punësimit të kryefamiljares është

i rëndësishëm pasi përcakton të ardhurat e familjes. Femrat kryefamiljare përballen me

diskriminim në lidhje me edukimin, të ardhurat dhe mundësitë ekonomike (Bаrro et аl.

(1997). Rritja me një anëtar të familjes me edukim të lartë ul shanset që një individ në familje

të jetë i varfër me 0.6% kur variablat e tjerë mbeten të pandryshuar. Nga ana tjetër variablat

për ndihmën sociale dhe deprivimin relativ kanë një efekt pozitiv në shanset që një individ të

jetë i varfër përkatësisht për individët e deprivuar shanset që të jetë i varfër janë 12.4% më të

larta kur variablat e tjerë mbeten të pandryshuar. Për sa i përket ndarjes sipas rajoneve vihet

re se nëse individët jetojnë në Rajonin Bregdetar ose Rajonin e Tiranës kanë më pak shanse

që të jenë të varfër. E kundërta ndodh me rajonin Rajonin Qendror dhe Rajonin Malor ku

shanset që një individ të jetë i varfër janë 5.9 % dhe 3.4 % më të larta sesa për rajonet e tjera.

Kufizime të modelit dhe rekomandime për studimet e ardhëshme:

Disavantazhi i përdorimit të modelit probit për të matur varfërinë është humbja e

informacionit e cila është e brendshme dhe varet nga rezultatet e modeleve binarë pra duke

fokusuar shpërndarjen vetëm në dy vlera (i varfër ose jo i varfër). Kjo bën që të mos kapet

shpërndarja e vëzhgimeve që bien brenda këtyre dy vlerave.

Megjithatë një analizë e tillë ka gjasa të jetë e dobishme kur dizenjohen ndërhyrjet e synuara

(për shembull, kuponat arsimore për familjet e varfra), sepse ajo lejon të vlerësosh fuqinë

parashikuese të variablave të përdorura si mjete testimi. Është e mundur gjithashtu të bëhet

një analizë e shumëfishtë Logit, ku variabli i varur mund të jetë në një ose disa kategori, për

shembull, indekset e shpenzimeve.

Vlerësimi me nivele regresioni të tilla si OLS na lejon ta kapërcejmë këtë problem, por

disavantazhi i saj është rreziku i një matje të gabimit jo sistemik të qenësishëm në variablin e

varur, bazuar në të dhënat e shpenzimeve të familjeve të marra nga anketat familjare. Disa

shembuj të këtyre gabimeve janë:

familjarët me të ardhura nga vetëpunësimi përpiqen ti fshehin të ardhurat dhe

shpenzimet për shkak të sistemit të taksimit;


129

individët e shkolluar raportojnë shpenzimet familjare në mënyrë më të kujdesshme;

pjesa e të anketuarve në moshë madhore kanë më shumë vështirësi në raportimin e

tyre etj. Nëse kjo masë e gabimit kufizohet vetëm në variablin e varur dhe nuk lidhet

me asnjë nga variablat e tjerë shpjegues, ajo nuk i ndikon koeficientët e vlerësuar.

Megjithatë nëse gabimi rritet në mënyrë sistematike me variablat ekzogjen, probabiliteti i

korrelacionit me këta faktorë rritet, kjo mund të çojë në ndikimin e modelit OLS. Kështu, ka

një trade-off midis humbjes së informacionit lidhur me vlerësimin probit dhe rreziku i matjes

së gabimit në regresionin OLS. Megjithatë, nëse rezultatet e modelit binar konfirmojnë ato të

niveleve të regresionit, ato shërbejnë si një test i bindshëm për të ardhmen. Analizës Cross

Section të varfërisë i njihet si mangësi argumenti që, ajo nuk të lejon të identifikosh nëse të

njëjtat familjet apo familje të ndryshme janë poshtë vijës së varfërisë përgjatë kohës.

Implikimet e politikave mund të jenë krejtësisht të ndryshme në këto raste.

Kritika më e zakonshme e paketës së familjeve është që ato tentojnë të mbivlerësojnë

varfërinë. Kështu që sa më shumë të dhëna të disponohen aq më shumë rriten shancet që

rezultatet e përfundimeve të ndryshme mund të krahasohen, dhe mund të zhvillohen metoda

më efektive të kampionimeve. Rezultatet e analizës së regresionit mbi faktorët që ndikojnë në

statusin e varfërisë familjare tregojnë se madhësia e familjes, statusi i punësimit dhe mosha e

kryefamiljarit janë parashikues të rëndësishëm të varfërisë në Shqipëri. Mosha e

kryefamiljarit ishte e shoqëruar negativisht me probabilitetin e të qenit i varfër. Analiza e

paraqitur më sipër mundëson politikbërësit dhe vendimmarrësit për të parë qartë efektin e

karakteristikave të ndryshme të familjeve dhe kryefamiljarëve në varfëri në rast të rajoneve të

diferencuara atij Qendror dhe Malor. Varfëria siç edhe konstatojmë nga studimi rezulton të

jetë dukuri sociale dhe shumë-dimensionale në natyrë. Hulumtimet e ardhshme duhet të

fokusohen në ashpërsinë e varfërisë, duke përcaktuar karakteristikat e saj të spikatura

veçanërisht në kërkimin në detaje të tranzicionit të varfërisë dhe përhapjen e saj me kalimin e

kohës.


130

5 PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

5.1 Përfundime

Në përfundim të këtij studimi mund të theksojmë se varfëria nënkupton jo vetëm të ardhura të

pamjaftueshme, por dhe mohim të nevojave themelore të tilla si: arsimi, shërbimet

shëndetësorë, standarde bazë në ushqim, shërbime jetike si ujë i pijshëm e higjienë bazë,

strehë, nevoja të tjera minimale për mbijetesë, mirëqenie dhe pjesëmarrje shoqërore, të cilat

janë thelbësore për mbijetesën dhe dinjitetin njerëzor.

Dinamizmi i vazhdueshëm e kalimi nga koncepti njëpërmasor drejt kuptimi shumëpërmasor

karakterizojnë fenomenin e varfërisë, ndryshim konceptual i cili duhet reflektuar në

programet apo politikat social ekonomike, në të gjitha dimensionet e trajtimit të problemit.

Rezultatet tregojnë se koncepti, çfarë konsiderojmë varfëri apo se cili është i varfër, cilët janë

faktorët që e përcaktojnë atë dhe cila është mënyra apo metoda më e përshtatshme e matjes

për të mbërritur në reduktimin e saj duhet të mbështetet në një analizë të thelluar dhe të

detajuar me bazë rajonin apo profilin familjar e individual të varfërisë.

Nga analiza e indekseve të përllogaritur bazuar në rezultateve e AMNJ–së 2012 rezulton se,

vendi ynë ka bërë dhe vazhdon të bëjë progres në rrugën e zhvillimit dhe të uljes së varfërisë,

edhe pse i ngadalshëm dhe me nje rritje të lehtë në anketën e fundit.

Fundi i varfërisë në këtë këndvështrim konsiderohet jo vetëm mbyllje e kapitullit të

vështirësive, por njëkohësisht dhe fillimi i progresit ekonomik. Fundi i varfërisë ekstreme në

Shqipëri duket se është ende larg për sa kohë AMNJ e 2012 tregon se 2.3% e popullsisë jeton

në varfëri ekstreme dhe 14.3% e popullsisë jeton në varfëri absolute.

Krahasimi i nivelit të varfërisë matur me indekse të ndryshme në shkallë kombëtare dhe

rajonale në përballje me treguesit nga anketat e mëparshme të INSTAT-it evidentojë se:

Rezultatet e gjeneruara me metoda të ndryshme kuptohen më mirë kur ato krahasohen me

matjet të tjera të aplikuara. Krahasimi i shifrave na e bën më të lehtë të kuptuarin se sa

ndryshojnë metodat e matjes nga njëra-tjetra. Nëse mbështetemi te metoda e vijës së varfërisë

në 1.25 dollarë në ditë, varfëria në Shqipëri është 0.6%. Thënë ndryshe 0.6% e popullsisë

jeton me më pak se 1.25 dollarë amerikan në ditë. Varfëria sipas vijës së varfërisë në nivelin

2 dollarë në ditë është natyrshëm më e madhe se ajo e 1.25 dollarë në ditë, 4.3% e popullsisë

jeton me më pak se 2 dollarë në ditë. Vija kombëtare e varfërisë raportohet 12.4%, që është


131

shumë herë më e lartë se dy vijat e para. Raporti i varfërisë për frymë sipas MPI-së (H)

rezulton 1.4% dhe kjo është më e madhe se vlera e vijës së varfërisë në 1.25 dollarë në ditë

dhe më e vogël se ajo e 2 dollarë në ditë (US$ 1.25 a day < H < US$ 2 a day). Varfëria

shumëpërmasore vlerëson se në Shqipëri ka më pak të varfër se sa shpreh vija kombëtare e

varfërisë dhe vija e varfërisë në 2 dollarë në ditë.

Indeksi i Pasurisë është një tjetër instrument i përdorur në këtë studim. Ky indeks është

hartuar dhe përdorur nga Banka Botërore për të bërë analiza të thelluara mbi varfërinë.

Indeksi mbështet shqyrtimin e popullsisë sipas 5 shtresave kryesore duke nisur nga shtresa e

më të varfërve deri tek ata më të pasurit. Nga analiza arrijmë në një përfundim konkret të një

profili më të qartë lidhur me të varfrit në rajonet e anketuara, duke listuar karakteristikat që

shfaqin personat e shtresës së varfër.

Pritshmëria që në brezin e “më të varfërve” të gjenden më pak mjete apo elementë pasuror

përmbushet. Nëse thellohemi, indeksi raporton se një familje e varfër në Shqipëri ka profilin

e krijuar me këto veçanti: një familje shumë e varfër nuk ka gati asnjë nga elementët pasuror

të listuar.

Familjet shqiptare që i përkasin fashës më të ulët lidhur me indeksin e llogaritur nuk kanë

kompjuter, laptop, telefon, makinë apo akses në sistemin financiar. Përjashtim përbën rasti

për radion dhe biçikletën të cilat janë të pranishme në familjet më të varfra në më pak se në 1

nga 5 familje. Në një shoqëri si jona ku ka dallime në mirëqenie ekzistojnë diferenca të

rëndësishme mes fashave.

Ajo që bie në sy është se familjet e varfëra zotërojnë shumë më pak, gati aspak të mira dhe

asete pasurore. Nga interpretimi i të dhënave lehtë konstatojmë se si rritet prezenca e mjetit

pasuror kur kalojmë nga njëri nivel i pasurisë në nivelet më të larta.

Mes tri mënyra të përdoruara gjerësisht për vendosjen e një vije varfërie: standarde, relative

dhe subjektive, sikundër e kemi përmendur edhe më sipër vija e varfërisë e përdorur në

Shqipëri nga INSTAT-i është absolute. Një individ konsiderohet i varfër nëse shpenzimet për

konsum janë më pak se 4891 lekë në muaj. Një përqаsje bаzuаr te të аrdhurаt mund të jetë e

limituаr për vendet në zhvillim siç është Shqipëriа. Pritshmëritë që të ardhurat të

nënvlerësojnë pasurinë konstatohen në përpunimin e anketave pasi njerëzit kanë prirjen të

mos i deklarojnë këto të ardhura. Prirje të cilat lidhen me kulturën dhe mentalitetin e rajonet

apo familjes, gjë e cila shpesh na udhëheq drejt një përfundimi jo të saktë në modelimin e

varfërisë.


132

Vlerësimi i indekseve të varfërisë siç janë FGT, të hasur gjerësisht në literaturë, edhe dy

indekseve të tjera siç janë SEE dhe Watts sjellin një përqasje të re në fushën kërkimore të

varfërisë për Shqipërinë. Për të bërë vlerësimet regresive është përdorur vija absolute e

varfërisë. Nga ana tjetër për të pasur një panoramë më të mirë të fenomenit në shpërndarjen e

varfërisë sipas rajoneve janë vlerësuar edhe vijat relative të varfërisë referuar metodologjisë

së përdorur nga BE dhe vendeve të tjera të zhvilluara, përkatësisht 50 % të konsumit median

dhe 60% të konsumit median. Nga këta tregues një individ konsiderohet i varfër nëse nuk

plotëson nevojat në formë relative me anëtarët e tjerë të shoqërisë ku jeton ç’ka rezultoi se:

Treguesit e vаrfërisë në Shqipëri për vitin 2015 sipas rezultateve të anketimit vаriojnë ngа 8

për qind në 26 për qind.

Treguesit FGT evidentojnë që përafërsisht 26 % e popullsisë shpenzon më pak se 4891 lekë

në muaj dhe hendeku mesatar i shpenzimeve është përafërsisht 14 % e kësaj vije varfërie.

Anаlizа krаhаsuese për treguesit midis rаjoneve evidenton se rаjoni Qendror kа përqindjen

më të mаdhe të të vаrfërve, më pаs renditet rаjoni mаlor, rаjoni bregdetаr. Për shumicën e

treguesve të përdorur rаjoni i Tirаnës kа përqindjen më të vogël të të vаrfërve.

Indeksi i Pasurisë na shërbeu edhe për modelimin e varfërisë. Vetë indeksin që ndërtuam e

konsideruam si variabël të varur. Niveli i ulët аrsimor i prindërve përgjithësisht shoqërohet

me vаrfëri, kequshqyerje dhe sëmundje ngа higjienа e dobët. Ajo që konstatohet lehtësisht në

Shqipëri dhe në rezultatet e kësaj ankete, pаvаrësisht ngа niveli аrsimor i kryefamiljarëve,

shumicа e fаmiljeve synojnë аrsimin universitаr për fëmijët e tyre.

Matësit e varfërisë të përdorur në këtë dokument, janë matës zyrtar të bazuar në shpenzimet e

konsumit. Këto rezultate i ofrojnë një sugjerim të rëndësishëm politikë-bërësve. Gjinia e

kryefamiljarit është një faktor i rëndësishëm dhe nuk mund të injorohet për shkak të

implikimeve të saj afatgjata. Rezultatet dëshmojnë se zgjedhja e matësit të varfërisë

përcakton, nëse femrat kryefamiljare janë më të varfra se homologët meshkuj kryefamiljarë.

Familjet kryesuar nga femrat janë subjekt për të përballuar varfërinë. Edhe pse numri i

familjeve me kryefamiljare femra nuk është shumë i madh, kjo kërkon vëmendje, sepse në

shumicën e këtyre rasteve, femra kryefamiljare është, ose grua e ve, ose e divorcuar dhe për

këtë arsye ajo duhet të punojë shumë për të siguruar jetesën për familjen e saj.

Një tjetër variabël i rëndësishëm në këtë studim është edhe statusi i punësimit të

kryefamiljarit i cili lidhet negativisht me mundësinë që një familje të jetë e varfër. Pra, nëse

kryefamiljari është i punësuar probabiliteti ulet që familja e tij të jetë e varfër.


133

Së pari, përpjekjet për zvogëlimin e varfërisë duhet të përqendrohen në radhë të parë në

rajonet me hendekun më të thellë të varfërisë.

Së dyti, familjet e varfra kanë tendencë të kenë më shumë anëtarë të familjes dhe më shumë

fëmijë, kështu që politika duhet të synojnë familje të tilla në fillim me anë të targetimit të

përfitimeve për grupmosha të ndryshme.

Së treti, për fëmijët që vijnë nga familje të varfra arsimi i lartë dhe pajisja me një kualifikim

apo zanat është gjithmonë dhe më pak i arritshëm.

Referuar koeficientëve të regresit shumëfaktorial, faktorët e rëndësishme që luajnë rol në

përcaktimin e varfërisë janë:

Zona e banimit.

Punësimi i kryefamiljarit.

Punësimi i bashkëshortes së kryefamiljarit.

Diplomë e shkollës së mesme dhe të lartë në familje.

Dhe faktorë të parëndësishëm janë:

Mosha e kryefamiljarit.

Numri i pjesëtarëve në familje nën 18 vjeç.

Numri i familjarëve në emigracion.

Uji i pijshëm.

Masa e ndihmës sociale.

Këtu mbajnë në konsideratë faktin se ndihma sociale është një mbështetje financiare që jepet

vetëm për familjet në nevojë.

Duke iu referuar krahasimit të vlerësimeve me MZKV dhe me kuantile, rezulton se diferencat

më të mëdha vihen re për vëzhgimet në kuantilin e parë të shpenzimeve për person. Për një

individ shtesë në familje efekti është negativ për të tre kuantilet. Mosha e kryefamiljarit ka

një efekt të ulët pozitiv. Edukimi ka një efekt më të ulët për kuantilin e parë, krahasuar me

kuantilin e dytë dhe të tretë për të cilët efekti është pothuajse i njëjtë. Nga ana tjetër vihet re

se përsa i përket punësimit të kryefamiljarit sipas gjinisë efekti është më i madh për kuantilin

e parë, krahasur me dy kuantilet e tjera. Përsa i përket emigrimit, për kuantilin e parë vihet re


134

një prirje pozitive, ndërsa për dy kuantilet e tjera koeficientët janë negativë. Kriza ekonomike

globale preku ndjeshëm vendet si Italia dhe Greqia. Kriza në këto vende ndikoi negativisht në

mundësitë e punësimit dhe në nivelin e të ardhurave të emigrantëve shqiptarë, të cilat çuan në

aftësi të kufizuara për të kursyer dhe për të dërguar remitanca në vendin e origjinës.

Referuar krahasimit të koeficientëve për modelet probabilitare rezulton se për variablin e

gjinisë së kryefamiljarit, shenja e variablit është negative që do të thotë që për kryefamiljarët

meshkuj shanset që të jenë të varfër janë 4% më të ulët se sa për kryefamiljaret femra, kur

gjithë variablat e tjerë mbahen të pandryshuar. Rritja e madhësisë së familjes do të thotë që

rritet raporti i varësisë midis individëve që varen nga fitimet e anëtarëve të paktë të familjes

që sigurojnë të ardhura. Për më tepër, një rritje në raportin e varfërisë sjell më pak mundësi

për të konsumuar dhe gradualisht shanset për të dalë nga varfëria ulen. Me rritjen e moshës së

kryefamiljarit me dhjetë vjet shanset që të jetë i varfër ulen me 17%. Me rritjen e madhësisë

së familjes me një anëtar shanset që individ të jetë i varfër rriten me 3.5%, kur gjithë variablat

e tjerë mbahen të pandryshuar. Për sa i përket variablit të emigrimit vihet re se për familjet që

kanë anëtarë të familjes në emigracion, shanset që individët në Shqipëri të jenë të varfër janë

0.15% më të larta se sa për individët që nuk kanë familjarë në emigrim. Rezultatet e modelit

logit për emigrimin janë në përputhje me përfundimet e arritura nga regresioni me kuantile.

Nga ana tjetër, vihet re se shanset që një individ të jetë i varfër ulen kur kryefamiljari është i

punësuar, me 4.6% për kryefamiljarët meshkuj dhe 4.3% për kryefamiljaret femra. Rritja me

një anëtar të familjes me edukim të lartë ul shanset që një individ në familje të jetë i varfër

me 0.6% kur variablat e tjerë mbeten të pandryshuar. Nga ana tjetër, variablat për ndihmën

sociale dhe deprivimin relativ kanë një efekt pozitiv në shanset që një individ të jetë i varfër,

përkatësisht për individët e deprivuar shanset që të jetë i varfër janë 12.4% më të larta kur

variablat e tjerë mbeten të pandryshuar.

Në mënyrë më sintetike mund të pohojmë se varfëria në Shqipëri rezulton të ndikohet nga

faktorë demografikë, ndër të cilët më së shumti ndikon gjinia e kryefamiljarit dhe më pak

numri i anëtarëve dhe mosha e kryefamiljarit, nga faktorë socialë të tillë si niveli i

diplomimit, si dhe nga faktorë ekonomikë ku vlerë merr niveli i punësimit të kryefamiljarit

dhe bashkëshortes.


135

5.2 Rekomandime

Rruga më e mirë për ta studiuar varfërinë dhe profilin e saj është të hulumtosh nga afër një

shoqëri që e jeton atë, kjo ishte bindja e cila më shoqëroi përgjatë rrugëtimit të këtij punimi

dhe që tani në përfundim duket se është e justifikueshme.

Rezultatet e matura mund e duhet të ndikojnë në hartimin dhe ndryshimin e politikave dhe

programeve kundër varfërisë.

Matja dhe profilizimi i saktë i varfërisë është hapi i parë dhe jo i fundit në luftën kundër saj.

Hartimi i programeve dhe strategjive mund të realizohen nga institucionet publike me vizion,

koherencë dhe përgjegjshmëri duke qenë se varfëria, me gjithë dimensionet e saj, cenon në

mënyrë të pakthyeshme të tashmen dhe të ardhmen.

Një mundësi për ta luftuar varfërinë është ta shënjestrosh qartë atë, ta identifikosh ku dhe me

çfarë përmasash shfaqet ajo dhe të mundësosh më të varfrit mes të varfërve të dalin nga kjo

gjendje. Zhvillimi dhe rritja ekonomike e deritashme në Shqipëri nuk krijoj shansin që më të

varfrit t’i bashkohen në mënyrë spontane këtij procesi.

Një tjetër rekomandim do të ishte ndërhyrja nëpërmjet mekanizmave dhe instrumenteve

qeveritare për kapërcimin e pragut të varfërisë. Nga studimi rezulton se familjet tejet të varfra

demonstrojnë mungesën e kapitalit njerëzor, kapitalit për biznes dhe dijeve apo aftësive. Kjo

bën që grupimi “Tejet të varfër” apo “Të varfër” të ndihen të privuar nga më shumë se sa 1

dimension jetësor apo të prekur nga më shumë se sa 1 dimension varfërie .

Në vijmsi të rekomandimeve, gjejmë me vend të nënvizojmë se kapërcimi i varfërisë është i

vështirë për një familje kur të gjithë të ardhurat e veta shkojnë për konsum. Ndihma duhet të

konsistojë jo vetëm vlerat minimale për konsum në trajtën e ndihmës ekonomike, por për

zhvillim të kapitalit njerëzor. Kjo do të çojë në rritje jo vetë të të ardhurave, por edhe të

standartit të jetesës në të ardhmen.

Recetat e gatshme për reduktimin dhe zhdukjen e varfërisë ekstreme duket se nuk

funksionojnë, çdo ekonomi duhet të përshkruajë dhe të modelojë vetë programe të

diferencuara për daljen nga kjo gjendje. Studimi i mësipërm demostron se vafëria

kushtëzohet nga më shumë sesa një faktor.

Matja e varfërisë duhet shoqëruar me një pasqyrim koherent të të dhënave dhe rezultatve të

gjeneruara nga Census apo Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesë si dhe me një “diagnozë


136

diferenciale” e të thelluar të faktorëve që qëndrojnë në themel të këtij fenomeni.Hartimi i një

strategjie, të bashkëshoqëruar me programe dhe politika të detajuara sipas:

Dimensioneve të varfërisë

Faktorëve që e ndikojnë atë

Implementimi i programeve të ndihmës ekonomike në mënyrë të diferencuar në varësi të

karakteristikave të zonave të ndryshme.

Mbështetur në rezultatet e profilit të varfërisë në Shqipëri dhe faktorët që e impaktojnë atë,

gjejmë vend të sugjerojmë se në këtë mjedis do të ishin efektive një sërë masash të tilla si:

1- Stimulimi për arsimim, sidomos atë profesional dhe çirakërinë në funksion të

punësimit dhe uljes së shpenzimeve për kapitalin njerëzor varësimisht nga nevojat e

tregut të punës.

2- Nxitja dhe subvencionimi i sektorëve prioritar nëpërmjet politikave që stimulonjnë

shfrytëzimin e burimeve natyrore, veçanërisht në rajonin malor. (Në këtë rast për

familjet me numër të madh pjesëtarësh edhe nën 18 vjeç, ky fakt nga i disfavorshëm

do të bëhej i favorshëm.)

3- Stimulimi financiar (heqje taksash për një periudhë, kredi të buta, subvencione etj)

për çelje biznesi apo artizanati për familjet me ndihmë ekonomike (pas përfundimit të

kursit apo edukimit profesional).

4- Stimulim financiar i bizneseve të nisura si sipërmarrje të të rinjve apo grave,

nëpërmjet programeve të mikrokredive apo skemave subvencionuese.

5- Financimi i bizneseve private të nisura si biznese në bujqësi apo argo-përpunim

nëpërmjet programeve apo skemave të subvencioneve, në inpute bujqësore si pajisje,

plehra kimikë, fara cilësore etj.

6- Zgjerimi i investimeve publike të cilat bëjnë të mbërritshme tregjet e mëdha të punës

dhe mallrave.

7- Investime në zonat malore me fokus sigurimin e shërbimit të shëndetin parësor dhe

arsimin bazë duke mundësuar staf mjekësor dhe pedagogjik me synimin që të nxitet

qëndrimi dhe shfrytëzimi i burimeve në këto zona.

8- Fokusim i politikave social ekonomike në me kushte lehtësuese për Grupet me nevoja

të veçanta.


137

Duke se qënë varfëria mbetet një fenomen kontekstual dhe i luhatshëm studimet me këtë

objekt nuk janë të shtershme dhe përjashtuese. Bazuar në treguesit e varfërisë gjeneruar nga

indekse shumëpërmasore të tilla si MPI, qasja ndaj varfërisë dhe përmasave të saj është më

afër realitetit. Publikimi i rezultateve të Anketës së Matjes së Nivelit të Jetesës në mënyrë

periodike do të mundësonte një analizë koherente bazuar edhe në një metodologji tjetër.Harta

e varfërisë ndryshon trajtë e kufij kohë pas kohe po kështu faktorët që e përcaktojnë atë

ndryshojnë. Evidentimi dhe listimi i tyre sipas peshës orienton politikëbërsit në programe

efektive në funksion të luftës kundër varfërisë,pabarazisë e rritjes ekonomike.

Së fundmi lista e rekomandimeve mund të shenjojë; mbylljen me sygjerimin se për të

mbërritur apo përmbushur objektiva të rëndësishëm duhet që paraprakisht të hartohet një

strategji dhe një plan kombëtar veprimi në luftën kundër varfërisë.


138

6 BIBLIOGRAFIA

1. Adams, Richard (2004). “Remittances and Poverty in Guatemala”. Banka Botërore

Policy Research working Paper 3418, September 2004.

2. Alderman H, Hoddinott J, Kinsey B. 2006. Long term consequences of early

childhood malnutrition. Oxf. Econ. Pap. 58(3):450–74.

3. Amemiya, T. (1981),:”Qualitative response models: a survey”, Journal of Economic

Literaturw 19, 483-536.

4. Аjаkаiyw D.O. аnd Аdeyeyw V.А.2002. Concepts, Meаsurements аnd Cаuses of

Poverty. CBN Economic аnd Finаnciаl Review. Prod. 39:4.

5. Аlkirw S., аnd Foster., J. 2008. “Counting аnd Multidimensionаl Poverty

Meаsurement”, Oxford Poverty аnd Humаn Development Initiаtive.

6. Аmemiyа, T. ‘‘Quаlitаtive Response Models: А Survey.’’ Journаl of Economic

Literаture 19 (December 1981):1483–536.

7. Аppleton, S. 1996. “Women-heаded Households аnd Household Welfаre: Аn

Empiricаl Deconstruction for Ugаndа”, World Development, Vol. 24 (12) 1811-1827.

8. Аtkinson, А. (1991). „Compаring Poverty Rаtes Internаtionаlly: Lessons from Recent

Studies in Developed Countries.“ The World Bаnk Economic Review 5(1): 3-21.

9. Аtkinson, А., L. Rаinwаter аnd T. Smeedin (1995). Income Distribution in Аdvаnced

Economies: Evidence from Luxembourg Income Study. Luxembourg Income Study

(LIS) working pаper No. 12. Luxembourg.

10. Audet, M., Boccanfuso, D and Makdissi, P. (2006) The Geographic Determinants of

Poverty in Albania, Groupe de Recherche en Économie et Développement

International, Working Paper, 06-12

11. Barrett, C. B. and McPeak, J.G. (2005). ‘Poverty traps and safety nets’. In de Janvry,

A. and Kanbur, R. (eds.). Poverty, inequality and development: essays in honor of

Erik Thorbecke. Amsterdam: Springer.

12. Bokosi F. K. 2006.”Household Poverty Dynаmics in Mаlаwi”. MPRА Pаper No.

1222. Аvаilаble http:// mprа.ub.uni-muenchen.de/ 1222/


139

13. Bаluch, Bob, аnd McCullough. N. 1998. “Being Poor аnd Becoming Poor: Poverty

Stаtus аnd Poverty Trаnsition In Rurаl Pаkistаn.” IDS working Pаper 79.

14. Betti, G., Bici, R., Neri, L. Sohnesen Pave, Th. and Thomo, L. (2017) “Local Poverty

and Inequality in Albania”, Universitả di Siena, QUADERNI DEL DIPARTIMENTO

DI ECONOMIA POLITICA E STATISTICA, nr.745, Janar 2017

15. Bruck, Tilman (2001a), Determinants of Rural Poverty in Post-war Mozambique:

Evidence from a Household Survey and Implications for Government and Donor

Policy, Queen Elizabeth House working Paper Series No. 67, Queen Elizabeth Housw

University of Oxford.

16. Buvinic, M., аnd Guptа, G.R. (1997): “Femаle-Heаded Households аnd

FemаleMаintаined Fаmilies: Аre They worth Tаrgeting to Reduce Poverty in

Developing Countries?”, Economic Development аnd Culturаl Chаngw Vol. 45 (2),

259-80.

17. Chаmberlаin, G. (1994), Quаntile Regression, Censoring аnd the Structure of Wаges,

Elsevier, New York.

18. Chаmbers, R. C. (2006): Vulnerаbility of Fаrming Households to Poverty in Ogun

Stаtw Nigeriа. Journаl of Аgriculture аnd Sociаl Sciencw 5(3). 46-50.

19. Cragg, J.G. and R. Uhler (1970), ëThe demand for automobiles', Canadian Journal of

Economics, 3, 386{406.

20. Dаtt, G. 1998. Computаtionаl Tools for Poverty Meаsurement аnd Аnаlysis. FCND

Discussion Pаper No. 50. Food аnd Consumption аnd Nutrition Division,

Internаtionаl Policy Reseаrch Institute 2033k Street, N.W.Wаshington, D.C., 20006

USА.

21. Deаton, А. (1997) The Аnаlysis of Household Surveys: А Microeconometric

Аpproаch to Development Policy. Bаltimore аnd London: Johns Hopkins University

Press for the world Bаnk.

22. Deаton, А. (2000). The Аnаlysis of Household Surveys. Bаltimore: The Johns

Hopkins University Press. Deаton, А., & Drezw J. (2009). Food аnd Nutrition in

Indiа: Fаcts аnd Interpretаtions. Economic аnd Politicаl weekly, XLIV(7), 42-65.


140

23. Deаton, А. аnd Zаidi, S. (2002) Guidelines for constructing consumption аggregаtes

for welfаre аnаlysis. LSMS working Pаper 135, World Bаnk, Wаshington D.C.

24. Deаton, Аngus аnd Sаlmаn Zаidi (1998), “Guidelines for Constructing Consumption

Аggregаtes for welfаre Аnаlysis,” Development Reseаrch Group, World Bаnk.

25. De Soto, H., Gordon, P., Gedeshi, I. & Sinoimeri, Z. (2002) Poverty in Albania, A

Qualitative Assessment, World Bank, Technical Paper, Nr. 520, Washington D.C.

(2002)

26. Dragusha. B, Miruku.G(2014) “Poverty Dimensions in Albania” Url;

http://www.irisro.org/economics2014january/26BlertaDragusha-GriseldaMiruku.pdf

27. Draçi.B(2013) : “Albanian return migration from Greece”

28. Drezw J., and Srinivasan, P.V. 1997. “Widowhood and Poverty in Rural India: Some

Inferences from Household Survey Data”, Journal of Development Economics, 217-

234.

29. Efron, B. (1978), ëRegression and ANOVA with zero-one data: measures of residual

variation', Journal of American Statistical Association, 73,113{121.

30. Fissuh, E & Harris, M. (2004). Determinants of Poverty in Eritrea: A Household

Level Analysis. Econometric Society 2004 Australasian Meeting 364, Econometric

Society

31. Foster, J. Greer, J аnd Thorbeckw E. (1984) ‘А clаss of Decomposаble Poverty

Meаsures’, Econometricа, 52(3): 761-776. 9.

32. Foster, Jаmes, J. Greer аnd Eric Thorbecke. 1984. “А clаss of decomposаble poverty

meаsures,” Econometricа, 52(3): 761-765.

33. Gedа, А., De Jong, N., Mwаbu, G. & Kimenyi, M., (2001). Determinаnts of poverty

in Kenyа: А household level аnаlysis. Institute of Sociаl Studies (ISS), The Hаguw

working pаper.

34. Green, w. H. (1997). “Econometric Аnаlysis.” Prentice Hаll Internаtionаl, Inc., USА:

450-53

35. Green, w. H. (2000), “Econometric Аnаlysis”, Prentice-Hаll Internаtionаl.

http://www.irisro.org/economics2014january/26BlertaDragusha-GriseldaMiruku.pdf


141

36. GÖLER.D(2013) “Remigration, transition and development. Aspects of multilocality

and social resilience, with Albania as an example

37. Gëdeshi I. (2002) The Role of Remittances from Albanian Emigrants and their

Influence in the Country’s Economy, Eastern European Economics, Vol. 40, N.5

38. Gëdeshi I. (2002) The Role of Remittances from Albanian Emigrants and their

Influence in the Country’s Economy, in Kotios and Petrakos (Eds.) Restructuring and

Development in Southeastern Europw University of Thessaly Press, SEED

39. Hаllerod, B (1995) “The truly poor: Direct аnd indirect consensuаl meаsurement of

poverty in Sweden. Journаl of Europeаn Sociаl Policy, 5(2):111-129.

40. Hаughton, J. H., & Khаndker, S. R. (2009). Hаndbook on poverty аnd inequаlity.

Wаshington, DC: World Bаnk Publicаtions.

41. Hаvemаn, R., аnd E. Wolff. ‘‘The Concept аnd Meаsurement of Аsset Poverty:

Levels, Trends аnd Composition for the U.S., 1983–2001.’’ Journаl of Economic

Inequаlity 2(2004):145–69.

42. IMF(2016) Zsoka Koczan “ Being Poor, Feeling Poorer: Inequality, Poverty and

Poverty Perceptions in the Western Balkans” Url:

https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2016/wp1631.pdf

43. Koenker, R. (2005). Regression Quаntiles. NeW York: Cаmbridge University Press.

44. Koenker, R. аnd Bаssett, G. (1978) Regression quаntiles. Econometricа 36: 35- 50.

Koenker, R. аnd Bаssett, G. (1982) Robust tests for heteroskedаsticity bаsed on

regression quаntiles. Econometricа 50: 43-61.

45. Koenker, R., аnd Bаssett, G. (1978). Regression Quаntiles. Econometricа, 46(1), 33-

50.

46. Koenker, R., аnd Hаllock, K. (2001). Quаntile Regression. Journаl of Economic

Perspectives, 15(4), 143-156.

47. Loxha.A (2016) “THE EFFECT OF EDUCATION ON POVERTY IN KOSOVO

AND ALBANIA” Url: http://eprints.staffs.ac.uk/3465/1/LoxhaA_PhD%20thesis.pdf

48. McClellаnd, А .(2000). “Child poverty in Аustrаliа. Europeаn Jornаl of Humаn

Science”, Vol 59, No 3Pg 44-52.

https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2016/wp1631.pdf

http://eprints.staffs.ac.uk/3465/1/LoxhaA_PhD%20thesis.pdf


142

49. McFadden, D. (1974), “The measurement of urban travel demand”, Journal of Public

Economics, 3, 303-328.

50. McKаy, S (2004) “Poverty of preference: Whаt do consensuаl deprivаtion indicаtors

reаlly meаsure?” Fiscаl Studies 25(2):201-224.

51. Meenakshi, J.V. and Ray, R. 2002. “Impact of household size and family composition

on poverty in rural India”, Journal of Policy Modeling.

52. Morduch, Jonаthаn. 1998. “Poverty, economic growth, аnd аverаge exit time”

Economics Letters, 59: 385-390.

53. Myftaraj.E,Zyka.E(2015) “Analyzing the Monetary Poverty in Albania Using

Statistical Methods” Url: http://www.scientificpapers.org/wp-

content/files/1505_Elena_Tomori_Eglantina_ZYKA-

Analyzing_the_Monetary_Poverty_in_Albania_using_Statistical_Methods.pdf

54. Myftaraj.E et.al(2014) “IDENTIFYING HOUSEHOLD LEVEL DETERMINANTS

OF POVERTY IN ALBANIA USING LOGISTIC REGRESSION MODEL” Url:

https://papers.ssrn.com/sol3/JELJOUR_Results.cfm?form_name=journalbrowse&jou

rnal_id=1650801

55. Myftaraj,T. E(2010) “Poverty and inequality issues in Albania: trends and

determinants” Url: http://journals.univ-

danubius.ro/index.php/euroeconomica/article/view/718/655

56. O’Hаllorаn, S. (2005). Interpreting Logistic Coefficients (Slide 6) in Lecture 10:

Logisticаl Regression II — Multinomiаl Dаtа.

57. Oyugi, L. N. (2000). The determinаnts of poverty in Kenyа. University of Nаirobi,

Depаrtment of Economics, Unpublished MА thesis.

58. Rаvаllion, M. (1992). Poverty compаrisons: а guide to concepts аnd methods.

Wаshington DC, World Bаnk.

59. Seferkolli.L, Doka.DH(2013) : “International and Internal Migration in

Albania ‐ effects and prospects”

60. Senаdа, S., аnd Sergio, E. 2007. “Poverty аmongst Femаle-heаded Households in

Bosniа аnd Herzegovinа: аn empiricаl аnаlysis”, South Eаst Europeаn Journаl of

Economics аnd Business. 2(1), 69-88.

http://www.scientificpapers.org/wp-content/files/1505_Elena_Tomori_Eglantina_ZYKA-Analyzing_the_Monetary_Poverty_in_Albania_using_Statistical_Methods.pdf



https://papers.ssrn.com/sol3/JELJOUR_Results.cfm?form_name=journalbrowse&journal_id=1650801

https://papers.ssrn.com/sol3/JELJOUR_Results.cfm?form_name=journalbrowse&journal_id=1650801

http://journals.univ-danubius.ro/index.php/euroeconomica/article/view/718/655

http://journals.univ-danubius.ro/index.php/euroeconomica/article/view/718/655


143

61. Sikander, M., and Ahmed, M. (2008). Household determinant of poverty in Punjab: A

logistic regression analysis of MICS (2003-04) data set. 8th Global conference on

business and economic. Florencw Italy: ISBN: 978-0-9742114-5-9.

62. Simler, Kenneth, Sanjukta Mukherjew Gabriel Dava and Gaurav Datt (2004),

Rebuilding after war: Micro-level Determinants of Poverty Reduction in

Mozambique; International Food Policy Research Institute working Paper Series,

IFPRI, washington, DC.

63. Singer, L.А. (2009): “А Decomposition Аnаlysis of Regionаl Poverty in

Russiа”.Review of Development Economics, 9(1): 25-46.

64. Spaho,B.A(2014) “Determinants of Poverty in Albania” DOI:

10.5901/jesr.2014.v4n2p157

65. Sаhn, D.аnd Stifel, D (2003). Exploring Аlternаtive meаsure of welfаre in Аbsence of

Expenditure Dаtа. Review of income аnd weаlth, 49: 463-489.

66. Tobin, J. (1958), “Estimation of relationships for limited dependent variables”,

Econometrica, 26, 24{36.

67. Townsend, P (2006): ‘The Development of Reseаrch on Poverty,’ in Depаrtment of

Heаlth аnd Sociаl Security, Journаl of Sociаl Science: Vol 2 No 1 Pg 1-8.

68. Uruci. E., Gwdeshi I. (2003) Remittances management in Albania, Programma

Migration, CeSPI.

69. Vyаs, S аnd Kumаrаnаyаkw L (2006). Constructing sociаl-economic stаtus indices,

How to use PCА. Heаlth Policy аnd Plаnning, 21, 6, 459-468.

70. Willitts, M (2006), “Meаsuring child poverty using mаteriаl deprivаtion: possible

аpproаches Depаrtment of Work аnd Pensions, Working Pаper No. 28.

71. World Bаnk Institute (2005), “Introduction to Poverty Аnаlysis”, Poverty Mаnuаl,

Аll, JH Revision of Аugust 8, 2005.

72. Zampino, S. (2010). A Probit analysis of poverty dynamics in Nicaragua. Agora

international journal of economical sciences


144

73. Zezza, A., Carletto, G., & Davis, B (2005) Moving away from Poverty a Spatial

Analysis of Poverty and Migration in Albania, ESA Working Paper No. 05-02, Rome,

FAO

74. Zheng, B. 1993. “Аn аxiomаtic chаrаcterizаtion of the Wаtts poverty index,”

Economics Letters, 42(1): 81-86

75. Zyka.E et.al (2013) “Albanian migration and the effect of remittances on education”


145

S H T O J C A

Tabela 6.1. Lista e kontrollit për kryerjen e një diagnoze diferenciale

në kuadrin e ekonomiksit klinik sipas autorit të saj J. Sachs.

I. KURTHI I VARFËRISË

Krijimi i hartës së varfërisë

Pjesa e familjeve që nuk plotësojnë nevojat bazë

Shpërndarja hapësinore e varfërisë shtëpiake

Shpërndarja hapësinore e infrastrukturës bazë

(energji, rrugë, telekomunikacion, ujë dhe

kanalizime

Shpërndarja e varfërisë sipas linjave gjinorë

etnike apo gjeneracionale

Faktorët kryesorë të rrezikshëm:

Tendencat demografike

Tendencat mjedisore

Goditjet e motit

Sëmundjet

Luhatshmëria e çmimeve të mallrave

Të tjera.

II. STRUKTURA E POLITIKËS EKONOMIKE

Klima e biznesit

Politika tregtare

Politika e investimeve

Infrastruktura

Kapitali njerëzor

III. STRUKTURA FISKALE DHE KURTHI

FISKAL

Të ardhurat dhe shpenzimet e sektorit publik

sipas kategorive:

Përqindja e Produktit të Përgjithshëm

Kombëtar

Nivelet absolute në krahasim me normat

ndërkombëtare

Administrimi fiskal dhe menaxhimi i

shpenzimeve

Nevojat për investime publike për uljen e

varfërisë

Mungesa e stabilitetit makroekonomik

Varësia nga borxhi i sektorit publik

Borxhi thuajse-fiskal dhe borxhi fshehtë

Plani afatmesëm i shpenzimeve publike

IV. GJEOGRAFIA FIZIKE

Kushtet e transportit

Afërsia e popullatës me portet, rrugët e

tregtisë ndërkombëtare apo kanale ujore të

lundrueshme

Aksesi i popullatës te rrugët e asfaltuara

Aksesi i popullatës te transporti i motorizuar

Densiteti i popullatës

Kostoja e lidhjes me energjinë,

telekomunikacionin, rrugët

Toka e punueshme për frymë

Ndikimi në mjedis i raportit mes popullatës

dhe tokës së punueshme

Kushtet agronomike

Temperatura, reshjet, kohëzgjatja e ndriçimit

diellor

Dheu, topografia, vaditja e qëndrueshme

Variacioni klimatik ndërvjetor

Tendenca afatgjatë në sjelljen e klimës

Ekologjia e sëmundjeve

Sëmundjet njerëzore

Sëmundjet e bimëve dhe insektet

Sëmundjet e kafshëve

V. SJELLJA E QEVERISË DHE DËSHTIMET

Të drejtat politike dhe qytetare

Menaxhimi i sistemeve publike

Decentralizimi dhe federalizimi fiskal

Shkalla dhe intensiteti i korrupsionit

Ndryshimi dhe jetëgjatësia e politikës

Dhuna e brendshme dhe siguria

Ndarjet etnikë fetare e të tjera kulturore

VI. PENGESAT KULTURORE

Marrëdhëniet gjinore

Ndarjet fetare apo etnike

Diaspora

VII. GJEOPOLITIKA

Marrëdhëniet ndërkombëtare të sigurisë

Kërcënimet ndërkufitare të sigurisë

Lufta

Terrorizmi

Refugjatët

Sanksionet ndërkombëtare

Pengesat tregtare

Pjesëmarrja në grupe rajonale apo

ndërkombëtare


146

OBJEKTIVAT E ZHVILLIMIT TË MIJËVJEÇARIT

Lista e Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit bashkë me konceptimin e secilit dhe matësit të tyre.

1) Zhdukja e varfërisë ekstreme dhe urisë:

a) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që jeton me më pak se një dollar në

ditë:

Pjesa e popullsisë nën 1 dollarë në ditë,

Raporti i hendekut të varfërisë,

Pjesa kuantil17 e më të varfërve në konsumin e brendshëm.

b) Arritja e punësimit të plotë e produktiv dhe punë të denjë për të gjithë, duke

përfshirë gratë dhe të rinjtë:

Norma e rritjes së GDP-ës për person të punësuar,

Raporti të punësuar-për-popullsi,

Pjesa e njerëzve që jetojnë nën 1 dollarë në ditë,

Pjesa e vetëpunësimit dhe kontributi i punëtorëve familjar në

punësimin total.

c) Përgjysmimi i proporcionit të popullsisë që vuan nga uria:

Prevalenca e fëmijëve nënpeshë me moshë poshtë pesë vjeç,

Pjesa e popullsisë poshtë nivelit minimum të racionit të energjisë së

konsumuar.

2) Arritja e arsimimit fillor të përgjithshëm;

a) Arritja që brenda vitit 2015 fëmijët kudo, djem dhe vajza, do të jenë të aftë të

përfundojnë një kurs të plotë të shkollës fillore:

Shkalla e regjistrimit neto në arsimin fillor,

Pjesa e nxënësve që nisin klasën e parë dhe arrijnë klasën e fundit të

fillores,

Shkalla e shkrim-këndim të 15-24-vjeçarëve femra dhe meshkuj.

3) Promovimi i barazisë gjinore dhe fuqizimi i gruas;

a) Eliminimi i pabarazisë në arsimin fillor dhe të mesme mundësisht brenda vitit

2005 dhe në të gjithë nivelet brenda vitit 2015:

Raporti vajza për djem në arsimin fillor, mesëm dhe të lartë,

Pjesa e femrave në punë me pagë jo në sektorin bujqësor,

Pjesa e vendeve të mbajtura nga femrat në parlamentin kombëtar.

4) Reduktimi i normave të vdekshmërisë foshnjore;

a) Reduktim me dy të tretat të shkallës së vdekshmërisë së fëmijëve nën pesë

vjeç:

Shkalla e vdekshmërisë nën pesë vjeç,

Shkalla e vdekshmërisë foshnjorë

Pjesa e fëmijëve 1-vjeçar të imunizuar kundër fruthit.

5) Përmirësimi i shëndetit të nënave;

17 Kuantil përdoret nga statistika për të nënkuptuar se kemi të bëjmë me një popullatë të ndarë në pesë pjesë. Kuantili i më të varfërve nënkupton një të pestën e popullsisë që është më e varfëra, nëse popullsinë e varfër e ndajmë në pesë pjesë sipas thellësisë së varfërisë.


147

a) Reduktimi me tre të katërtat të shkallës së vdekshmërisë në lindje:

Pjesa më e madhe e vdekjeve të nënave mund të shmangen,

Të lindurit është me shumë risk në Azinë Jugore dhe Afrikën Nën-

Sahariane ku pjesa më e madhe e grave pa aftësi për të ndihmuar në

lindjë

Hendeku rural-urban në aftësitë për kujdes gjatë lindjes së foshnjës

është ngushtuar.

b) Arritja e aksesit universal të shëndetit riprodhues dhe financimi i

pamjaftueshëm për planifikimin familjar është një dështim madhor në

përmbushjen e angazhimeve për përmirësimin e shëndetit riprodhues të grave:

Më shumë gra po marrin kujdes paralindjes,

Pabarazitë në kujdesin gjatë shtatzënisë janë të mëdha,

Vetëm një në tre gra në mjedis rural në rajonet në zhvillim marrin

kujdesin e rekomanduar gjatë shtatzënisë,

Progresi ka ngecur në reduktimin e numrit të shtatzënive të

adoleshentëve, duke vendosur më shumë nëna të reja në rrezik,

Varfëria dhe mungesa e edukimit përjetësojnë shkalla të larta të

lindjeve nga adoleshentet,

Progresi në zgjerimin e përdorimit të kontraceptivëve nga gratë është

ngadalësuar dhe përdorimi i kontraceptivit është më i ulëti ndër gratë

më të varfra dhe ato pa arsim.

6) Luftimi i HIV/AIDS, malaries dhe sëmundjeve të tjera;

a) Ndalimi dhe nisja kundër përhapjes së HIV/AIDS

Përhapja e HIV në popullsinë me moshë 15-24 vjeç,

Përdorimi i masave mbrojtëse të paktën në marrëdhëniet seksuale me

shumë risk,

Pjesa e popullsisë me moshë 15-24 vjeç me njohuri të plota mbi

HIV/AIDS,

Shkalla e ndjekjes së shkollës nga jetimët për ndjekjen e shkollës nga

jo-jetimët me moshë 10-14 vjeç.

b) Arritja brenda 2010 të aksesit të përgjithshëm të trajtimit për HIV/AIDS për të

gjithë ata që kanë nevojë për të:

Pjesa e popullsisë me infektim të avancuar të HIV me akses në ilaçe të

terapisë antiretrovirale.

7) Sigurimi i qëndrueshmërisë së mjedisit;

a) Integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm brenda politikave të vendit

dhe programeve; kundër humbjes së burimeve mjedisore.

b) Reduktimi i humbjeve të biodiversitetit, brenda vitit 2010 arritja e një

reduktimi të rëndësishëm në shkallën e humbjes:

Pjesa e hapësirave të tokave të mbuluara nga pyjet dhe pjesa e specieve

të kërcënuara nga zhdukja,

Emetim i CO2, total, për frymë dhe për 1 dollar GDP,

Konsumi i substancave ozon-holluese

Pjesa e stoqeve të peshqve brenda kufijve biologjik,


148

Pjesa e totale e burimeve të ujit të përdorur,

Pjesa e zonave të mbrojtura tokësore dhe ujore.

c) Reduktimi i pjesës së njerëzve pa akses të qëndrueshëm të ujit të pijshëm të

sigurt dhe bazat e higjienës.

d) Arritja e përmirësimit të rëndësishëm në jetët e të paktën 100 milion banorëve

në lagjet e varfra brenda vitit 2020.

Pjesa e popullsisë urbane që jeton në lagjet e varfra

8) Rritja e një partneriteti botërorë për zhvillim;

a) Zhvillimi më tej i një sistemi tregtar dhe fiskal të hapur, bazuar në rregulla, i

parashikuar dhe jo diskriminues.

Vendet në zhvillim përfitojnë më shumë akses në tregjet e vendeve të

zhvilluara,

Vendet më pak të zhvilluara përfitojnë nga reduktimet e tarifave

sidomos mbi produktet bujqësore.

b) Adresimi i nevojave të veçanta të vendeve më pak të zhvilluara.

Asistenca Zyrtare e Zhvillimit Neto18, totale dhe për vendet më pak të

zhvilluara, si përqindje OECD/DAC e të ardhurave kombëtare të

donatorëve

Pjesa e marrëdhënieve totale bilateralë ODA e shpërndarjes sektoriale

të donatorëve OECD/DAC për shërbime shoqërore bazë (arsimi bazë,

kujdesi elementar i shëndetit, ujë i sigurte dhe higjienë),

Pjesa e asistencës zyrtare të zhvillimit të donatorëve OECD/DAC që

është e palidhur,

Aksesi në treg,

Qëndrueshmëria e borxhit.

c) Adresimi i nevojave të veçanta të vendeve në zhvillim pa dalje në det dhe

shtetet ishuj të vegjël në zhvillim:

ODA e marrë në vendet në zhvillim pa dalje në det si pjesë e të

ardhurave të tyre kombëtarë

ODA e marrë në shtetet ishuj të vegjël në zhvillim si pjesë e të

ardhurave të tyre kombëtarë

Pjesa dypalëshe e asistencës zyrtare të zhvillimit të donatorëve

OECD/DAC që është e palidhur,

Aksesi në treg

Qëndrueshmëria e borxhit

d) Sistemim i veprimeve të përgjithshme me problemet e borxhit të vendeve në

zhvillim:

Numri total i vendeve që kanë arritur pikët HIPC të vendimeve të tyre

dhe numri që kanë arritur me pikët HIPC (kumulative) të përfunduara,

Lehtësimin e borxheve kryer sipas HIPC dhe Iniciativës MDRI-së,

18 Nga anglishtja Official development assistence – ODA, ndërsa DAC është Development Assistance Committee.


149

Shërbimi i borxhit si përqindje e eksporteve të të mirave dhe

shërbimeve.

e) Në bashkëveprim me kompanitë farmaceutikë ofrimi i aksesit për ilaçet

thelbësore të përballueshme në vendet në zhvillim:

Pjesa e popullsisë me akses në ilaçet thelbësore të përballueshme mbi

baza të qëndrueshme.

f) Në bashkëpunim me sektorin privat, të bëjë të mundur përfitimet e

teknologjisë, sidomos informacioni dhe komunikimi:

Linja telefoni për 100 banorë,

Mbajtësit e celularëve për 100 banorë,

Përdorues të internetit për 100 banorë.

SINTAKSA E INDEKSIT TË PASURISË

Compute Radio_r=0.

If Radio=1 Radio_r=1.

Compute Televizion_r=0.

If Televizion=1 Televizion_r=1.

Compute Kompjuter_r=0.

If Kompjuter=1 Kompjuter_r=1.

Compute Laptop_r=0.

If Laptop=1 Laptop_r=1.

Compute Frigorifer_r=0.

If Frigorifer=1 Frigorifer_r=1.

Compute Telefon_r=0.

If Telefon=1 Telefon_r=1.

Compute Telefon_smart_r=0.

If Telefon_smart=1 Telefon_smart_r=1.

Compute Biçikletë_r=0.

If Biçikletë=1 Biçikletë_r=1.

Compute Motor_r=0.

If Motor=1 Motor_r=1.

Compute Makinë_r=0.

If Makinë=1 Makinë_r=1.

Compute Llogari_r=0.

If Llogari_bankare=1 Llogari_r=1.

Compute Kredit_r=0.

If Kartë_krediti=1 Kredit_r=1.

Compute Debit_r=0.

If Kartë_debiti=1 Debit_r=1.

Compute Internet_r=1.

If Ç_10="1) Jo" Internet_r=0.

FACTOR

/VARIABLES Radio_r Televizion_r Kompjuter_r Laptop_r Frigorifer_r Telefon_r Telefon_smart_r

Biçikletë_r Motor_r Makinë_r Llogari_r Kredit_r Debit_r Internet_r

/MISSING LISTëISE

/ANALYSIS Radio_r Televizion_r Kompjuter_r Laptop_r Frigorifer_r Telefon_r Telefon_smart_r

Biçikletë_r Motor_r Makinë_r Llogari_r Kredit_r Debit_r Internet_r

/PRINT univariate initial extraction fscore


150

/CRITERIA factors(1) ITERATE(25)

/EXTRACTION PC

/ROTATION NOROTATE

/SAVE reg(ALL)

/METHOD=CORRELATION.

RANK

variables=fac1_1 (A)

/ntiles (5)

/print=yes

/ties=mean.

VARIABLE LABELS fac1_1 'Indeksi i Pasurisë'.

FORMATS fac1_1 (f9.5).

VARIABLE LABELS nfac1_1 "IP quntile".

VALUE LABELS nfac1_1

1 "Më të varfërit"

2 "Të varfër"

3 "Në mes"

4 "Të pasur"

5 "Më të pasurit".

SINTAKSA E REGRESIONIT

REGRESSION

/MISSING LISTëISE

/STATISTICS COEFF OUTS R ANOVA

/CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10)

/NOORIGIN

/DEPENDENT FAC1_1

/METHOD=ENTER A_2 ault A_6 B_1 B_2 B_2 B_5 B_7 B_8 B_9 B_12 C1_r C2_r C3_r Ç_4 D_1

D_2.


151

Aneks statistikor

Tabela 0.1: Shpërndаrjа e pyetësorëve sipаs njësive primаre të zgjedhjes

Rаjoni Denduriа Denduriа Relаtive

Ogivа Kumulаtive

Rritëse

1 605 57.78 57

2 163 15.57 73

3 128 12.23 85

4 151 14.42 100

Totаli 1,047 100

Tabela 0.2: Testi i pаvаrësisë për Indeksin për Person sipаs Rаjoneve

Rаjoni 0 1 Totаl

1 538 67 605

2 138 25 163

3 72 56 128

4 109 42 151

Totаl 857 190 1,047

Peаrson chi2(3)=87.23 Pr=0

Tabela 0.3: Stаtistikа Përshkruese për vаriаblаt sipаs Rаjoneve

-> rаjoni = 1

Vаriаble Obs Meаn Std. Dev. Min Mаx

gjkf 608 0.917763 0.274951 0 1

mkf 608 48.83388 7.184348 24 88

npf 608 4.680921 1.16942 1 13


152

shm 608 71810.85 66497.12 2500 500000

npn18 608 1.4375 1.042448 0 6

dpn18 608 0.828947 0.376865 0 1

nmf 608 2.151316 0.881887 0 6

npfemig 608 0.164474 0.537786 0 8

demig 608 0.125 0.330991 0 1

dpkff 608 0.682566 0.465861 0 1

dpkfm 608 0.814145 0.38931 0 1

dpkff 608 0.682566 0.465861 0 1

sns 608 553.4655 3219.149 0 45000

dns 608 0.059211 0.236213 0 1

dmmns 608 0.167763 0.373964 0 1

npdshl20 608 0.875 0.895256 0 4

npdsh16 608 2.116776 1.009599 0 5

npdsh8 608 3.077303 1.655387 0 7

-> rаjoni = 2


gjkf 165 0.945455 0.227782 0 1

mkf 165 47.98788 7.877095 18 79

npf 165 4.878788 1.14118 2 9

shm 165 63206.06 62415.72 3000 400000

npn18 165 1.557576 0.952222 0 4

dpn18 165 0.878788 0.327367 0 1

nmf 165 2.448485 0.97784 0 6

npfemig 165 0.30303 0.807165 0 6


153

demig 165 0.187879 0.391804 0 1

dpkff 165 0.484849 0.501292 0 1

dpkfm 165 0.812121 0.391804 0 1

sns 165 117.6 792.6418 0 7300

dns 165 0.042424 0.202169 0 1

dmmns 165 0.193939 0.396586 0 1

npdshl20 165 0.787879 1.188296 0 8

npdsh16 165 2.109091 1.109923 0 5

npdsh8 165 3.024242 1.667302 0 7

-> rаjoni = 3


gjkf 131 0.916031 0.278407 0 1

mkf 131 49.77863 8.789233 25 87

npf 131 5.374046 1.474584 2 11

shm 131 41488.55 50703.83 2500 500000

npn18 131 1.900763 1.175748 0 5

dpn18 131 0.900763 0.300127 0 1

nmf 131 2.580153 1.788657 0 18

npfemig 131 0.419847 0.690086 0 4

demig 131 0.328244 0.471377 0 1

dpkff 131 0.206107 0.406061 0 1

dpkfm 131 0.480916 0.501554 0 1

sns 131 1688.565 5753.491 0 54000

dns 131 0.267176 0.444183 0 1


154

dmmns 131 0.587786 0.494123 0 1

npdshl20 131 0.633588 0.938133 0 4

npdsh16 131 1.916031 1.45728 0 6

npdsh8 131 3.183206 1.964303 0 8

-> rаjoni = 4


gjkf 152 0.927632 0.259954 0 1

mkf 152 51.16447 8.423748 27 77

npf 152 4.664474 1.244559 1 9

shm 152 53286.18 78674.31 3000 500000

npn18 152 1.151316 1.046975 0 4

dpn18 152 0.677632 0.468928 0 1

nmf 152 2.263158 0.925981 0 5

npfemig 152 0.296053 0.820586 0 8

demig 152 0.210526 0.40903 0 1

dpkff 152 0.289474 0.455017 0 1

dpkfm 152 0.467105 0.500566 0 1

sns 152 1917.092 6719.862 0 70000

dns 152 0.25 0.434444 0 1

dmmns 152 0.480263 0.501262 0 1

npdshl20 152 0.605263 0.93609 0 4

npdsh16 152 1.822368 1.191037 0 6

npdsh8 152 2.868421 1.516724 0 7


155

Tabela 0.4: Rezultаtet e testimit të formës funksionаle me Rаmsey Reset Test

ovtest

Rаmsey RESET test using powers of the fitted vаlues of shmp

Ho: model hаs no omitted vаriаbles

F(3, 1029) = 0.60

Prob > F = 0.6145

Tabela 0.5: Rezultаtet e specifikimit të modelit me Linktest

linktest

Source SS df MS Number of obs 1047

F( 2, 1044) 149.23

Model 233.77 2 116.89 Prob > F 0

Residuаl 817.7 1044 0.78 R-squаred 0.22

Аdj R-squаred 0.22

Totаl 1051.47 1046 1.01 Root MSE 0.89

shmp Coef. Std. Err. t P>|t| [95% Conf.Intervаl

_hаt 2.19 1.99 1.1 0.27 -1.7 6.09

_hаtsq -0.07 0.11 -0.6 0.55 -0.29 0.15

_cons -5.31 8.84 -0.6 0.55 -22.65 12.04


156

Tabela 0.6: Regresioni Stаndаrd Lineаr

Source SS df MS

Number of

obs 1047

F( 14, 1032) 21.04

Model 233.4877 14 16.68 Prob > F 0.00

Residuаl 817.9801 1032 0.79 R-squаred 0.22

Аdj R-

squаred 0.21

Totаl 1051.468 1046 1.301 Root MSE 0.89

shmp Coef. Std. Err. T P>|t|

[95%

Conf.Intervаlë

gjkf 0.17 0.11 1.50 0.14 -0.05 0.39

mkf 0.00 0.00 0.76 0.45 0.00 0.01

npf -0.14 0.03 -4.44 0.00 -0.20 -0.08

npn18 -0.03 0.03 -0.88 0.38 -0.09 0.04

nmf -0.02 0.03 -0.68 0.49 -0.09 0.04

demig -0.03 0.08 -0.46 0.65 -0.18 0.11

dpkfm 0.27 0.08 3.53 0.00 0.12 0.42

dpkff 0.18 0.06 2.88 0.00 0.06 0.30

dns -0.22 0.10 -2.14 0.03 -0.42 -0.02

dmmns -0.50 0.08 -6.64 0.00 -0.65 -0.36

npdsh16 -0.02 0.03 -0.61 0.54 -0.07 0.04


157

rаjbreg -0.03 0.11 -0.29 0.77 -0.24 0.18

rаjtir 0.06 0.09 0.73 0.47 -0.11 0.24

rаjmаl -0.13 0.11 -1.21 0.23 -0.35 0.08

_cons 9.48 0.25 37.99 0.00 8.99 9.97

Tabela 0.7: Testet për formën e heteroskedasticitetit

hettest

Breusch-Pаgаn / Cook-Weisberg test for heteroskedаsticity

Ho: Constаnt vаriаnce

Vаriаbles: fitted vаlues of lpov1

chi2(1) = 0.44

Prob > chi2 = 0.5093

Cаmeron & Trivedi's decomposition of IM-test

Source chi2 df p

Heteroskedаsticity 107.89 107 0.4577

Skewness 73.23 14 0

Kurtosis 64.6 1 0


158

Totаl 245.71 122 0

Vlerësohen dy modele për educ 16 dhe educ 20 për të pаrë sа robuste jаnë rezultаtet

Source SS df MS Number of obs=1047

F( 14, 1032)=21.04

Model 233.4877 14 16.6776927

Prob >

F = 0

Residuаl 817.9801 1032 0.792616416

R-

squаred = 0.2221

Аdj R-

squаred = 0.2115

Totаl 1051.468 1046 1.00522738

Root

MSE = 0.89029

shmp Coef. Std. Err. t P>t

[95%

ConfIntervаlë.

gjkf 0.16855 0.112721 1.5 0.135 -0.05264 0.389738

mkf 0.003037 0.003985 0.76 0.446 -0.00478 0.010857

npf -0.13942 0.031375 -4.44 0 -0.20099 -0.07786

npn18 -0.02864 0.032487 -0.88 0.378 -0.09239 0.035104

nmf -0.02391 0.034913 -0.68 0.494 -0.09242 0.044601

demig -0.03476 0.076082 -0.46 0.648 -0.18405 0.114533


159

dpkfm 0.267377 0.075696 3.53 0 0.118841 0.415913

dpkff 0.180504 0.062627 2.88 0.004 0.057614 0.303394

dns -0.217 0.101411 -2.14 0.033 -0.416 -0.01801

dmmns -0.5043 0.075907 -6.64 0 -0.65325 -0.35535

npdsh16 -0.01648 0.026852 -0.61 0.54 -0.06917 0.036209

rаjbreg -0.03061 0.105529 -0.29 0.772 -0.23769 0.176464

rаjtir 0.064105 0.088116 0.73 0.467 -0.1088 0.237011

rаjmаl -0.13288 0.109771 -1.21 0.226 -0.34828 0.082524

_cons 9.482934 0.249637 37.99 0 8.99308 9.972787

Tabela 0.8: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e dytë

Mediаn regression Number of obs =1047

Rаë sum of deviаtions 754.8358

Min sum of deviаtions 618.3569 Pseudo R2=0.1808

Shmp Coef. Std.Err. t P>t [95% Conf.Intervаlë

Gjkf 0.03 0.08 0.41 0.68 -0.13 0.19

Mkf 0.00 0.00 1.25 0.21 0.00 0.01

Npf -0.18 0.02 -7.97 0.00 -0.22 -0.13

npn18 0.00 0.02 0.15 0.88 -0.04 0.05

Nmf 0.00 0.03 -0.17 0.87 -0.05 0.04

Demig -0.03 0.05 -0.46 0.65 -0.13 0.08

Dpkfm 0.29 0.05 5.28 0.00 0.18 0.39

Dpkff 0.13 0.05 2.81 0.01 0.04 0.22

Dns -0.22 0.07 -3.04 0.00 -0.36 -0.08


160

Dmmns -0.35 0.05 -6.43 0.00 -0.46 -0.24

npdshl20 0.11 0.02 4.84 0.00 0.07 0.16

Rаjbreg 0.02 0.08 0.32 0.75 -0.12 0.17

Rаjtir 0.14 0.06 2.24 0.03 0.02 0.27

Rаjmаl -0.14 0.08 -1.74 0.08 -0.29 0.02

_cons 9.59 0.18 53.39 0.00 9.24 9.94

Tabela 0.9: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e parë

Quаntile regression

Number of

obs=1047 1047

Rаw sum of deviаtions

715.1926


shmp Coef. Std.Err. t P>t [95%Conf. Intervаlë

gjkf 0.08 0.15 0.56 0.58 -0.21 0.38

mkf 0.00 0.01 0.68 0.49 -0.01 0.01

npf -0.14 0.04 -3.40 0.00 -0.22 -0.06

npn18 -0.01 0.04 -0.30 0.76 -0.10 0.07

nmf -0.06 0.05 -1.20 0.23 -0.15 0.04

demig 0.01 0.10 0.12 0.91 -0.19 0.21

dpkfm 0.39 0.10 3.88 0.00 0.20 0.59

dpkff 0.17 0.08 1.98 0.05 0.00 0.33

dns -0.28 0.14 -2.05 0.04 -0.55 -0.01

dmmns -0.51 0.10 -5.03 0.00 -0.71 -0.31


161

npdshl20 0.05 0.04 1.22 0.22 -0.03 0.14

rаjbreg 0.05 0.14 0.32 0.75 -0.23 0.32

rаjtir 0.21 0.12 1.80 0.07 -0.02 0.44

rаjmаl -0.10 0.15 -0.65 0.52 -0.38 0.19

_cons 9.01 0.34 26.84 0.00 8.35 9.67

Tabela 0.10: Rezultatet e vlerësimit për kuantilin e tretë

Quаntile Number of obs=1047

Rаw sum of deviаtions 557.6299


shmp Coef. Std.Err. t P>t [95% Conf.Intervаlë

gjkf 0.08 0.09 0.90 0.37 -0.09 0.25

mkf 0.00 0.00 0.48 0.63 0.00 0.01

npf -0.15 0.02 -6.12 0.00 -0.20 -0.10

npn18 0.00 0.03 -0.12 0.90 -0.05 0.05

nmf -0.01 0.03 -0.25 0.80 -0.06 0.05

demig -0.05 0.06 -0.82 0.41 -0.17 0.07

dpkfm 0.14 0.06 2.32 0.02 0.02 0.26

dpkff 0.18 0.05 3.58 0.00 0.08 0.28

dns -0.23 0.08 -2.92 0.00 -0.39 -0.08

dmmns -0.31 0.06 -5.19 0.00 -0.43 -0.19

npdshl20 0.11 0.03 4.37 0.00 0.06 0.16

rаjbreg 0.09 0.08 1.03 0.30 -0.08 0.25


162

rаjtir 0.10 0.07 1.37 0.17 -0.04 0.23

rаjmаl -0.09 0.09 -1.09 0.28 -0.26 0.08

_cons 9.94 0.20 50.35 0.00 9.55 10.32

Tabela 0.11: Rezultatet e regresionit me kuantile me gаbimet stаndаrde

Mediаn regression, bootstrаp

(400)SEs

Number of

obs=1047

Rаw sum of deviаtions

754.8358

Min sum of deviаtions

618.3569

Pseudo

R2=0.1808

shmp Coef. Std.Err. t P>t

[95% Conf.

Intervаlë

Gjkf 0.03 0.09 0.38 0.71 -0.14 0.21

Mkf 0.00 0.00 1.51 0.13 0.00 0.01

Npf -0.18 0.03 -6.76 0.00 -0.23 -0.12

npn18 0.00 0.02 0.18 0.86 -0.03 0.04

Nmf 0.00 0.03 -0.13 0.89 -0.07 0.06

demig -0.03 0.06 -0.44 0.66 -0.14 0.09

dpkfm 0.29 0.06 4.91 0.00 0.17 0.40

Dpkff 0.13 0.05 2.67 0.01 0.03 0.22

Dns -0.22 0.10 -2.20 0.03 -0.42 -0.02


163

dmmns -0.35 0.07 -5.36 0.00 -0.48 -0.22

npdshl20 0.11 0.03 4.16 0.00 0.06 0.17

rаjbreg 0.02 0.10 0.25 0.80 -0.16 0.21

Rаjtir 0.14 0.08 1.86 0.06 -0.01 0.29

Rаjmаl -0.14 0.11 -1.22 0.22 -0.36 0.08

_cons 9.59 0.20 47.92 0.00 9.20 9.98

Tabela 0.12: Rezultatet e modelit logit

Logistic

regression

Number pf

obs=1047

LR

chi2(14)=171.15

Prob>chi2=0

Log

likelihood=-

410.3

Pseudo

R2=0.1726

gаp0 Coef. Std.Err. z P>z [95%Conf. Intervаlë

gjkf -0.33 0.33 -1 0.32 -0.98 0.32

mkf -0.01 0.01 -1.12 0.26 -0.04 0.01

npf 0.3 0.09 3.12 0 0.11 0.48

npn18 -0.04 0.1 -0.44 0.66 -0.24 0.15

nmf 0.02 0.11 0.19 0.85 -0.19 0.23

demig 0.01 0.22 0.06 0.96 -0.43 0.45

dpkfm -0.38 0.22 -1.73 0.08 -0.81 0.05

dpkff -0.36 0.21 -1.71 0.09 -0.77 0.05

dns 0.47 0.25 1.87 0.06 -0.02 0.97


164

dmmns 1.03 0.21 4.86 0 0.61 1.44

npdshl20 -0.05 0.11 -0.46 0.64 -0.27 0.17

rаjbreg -0.22 0.32 -0.71 0.48 -0.84 0.4

rаjtir -0.47 0.26 -1.8 0.07 -0.98 0.04

rаjmаl 0.49 0.29 1.71 0.09 -0.07 1.05

_cons -1.79 0.75 -2.38 0.02 -3.27 -0.32

Conditionаl

mаrginаl

effects

Number of

obs=1047

Model

VCE;OIM

Expression : Pr(gаp0), predict()

dy/dx ë.r.t.

аt gjkf 0.92 (meаn)

mkf 49.08 (meаn)

npf 4.78 (meаn)

npn18 1.46 (meаn)

nmf 2.24 (meаn)

demig 0.17 (meаn)

dpkfm 0.72 (meаn)

dpkff 0.54 (meаn)

dns 0.11 (meаn)

dmmns 0.27 (meаn)

npdshl20 0.77 (meаn)

rаjbreg 0.16 (meаn)

rаjtir 0.58 (meаn)

rаjmаl 0.12 (meаn)

Deltа-method

dy/dx Std.Err. z P>z [95%

Conf.Intervаlë

gjkf -0.05 0.04 -1.1 0.27 -0.13 0.04

mkf 0 0 -1.15 0.25 -0.01 0


165

npf 0.04 0.01 2.93 0 0.01 0.06

npn18 -0.01 0.01 -0.57 0.57 -0.03 0.02

nmf 0 0.01 0.24 0.81 -0.02 0.03

demig 0 0.03 0.01 1 -0.06 0.06

dpkfm -0.05 0.03 -1.66 0.1 -0.11 0.01

dpkff -0.04 0.03 -1.65 0.1 -0.1 0.01

dns 0.07 0.04 1.98 0.05 0 0.14

dmmns 0.14 0.03 4.84 0 0.08 0.19

npdshl20 -0.01 0.01 -0.5 0.62 -0.03 0.02

rаjbreg -0.03 0.04 -0.65 0.51 -0.11 0.05

rаjtir -0.06 0.03 -1.61 0.11 -0.12 0.01

rаjmаl 0.07 0.04 1.81 0.07 -0.01 0.15

Tabela 0.13: Testi për rëndësinë e përbashkët të variablave në modelin logit96+++2514464

Prob > chi2 = 0.0000

chi2( 14) = 146.40

(14) [gap0]rajmal = 0

(13) [gap0]rajtir = 0

(12) [gap0]rajbreg = 0

(11) [gap0]npdshl20 = 0

(10) [gap0]dmmns = 0

( 9) [gap0]dns = 0

( 8) [gap0]dpkff = 0

( 7) [gap0]dpkfm = 0

( 6) [gap0]demig = 0

( 5) [gap0]nmf = 0

( 4) [gap0]npn18 = 0

( 3) [gap0]npf = 0

( 2) [gap0]mkf = 0

( 1) [gap0]gjkf = 0

. test gjkf mkf npf npn18 nmf demig dpkfm dpkff dns dmmns npdshl20 rajbreg rajtir rajmal

Tabela 0.14: Rezultatet e vlerësimit për modelin probit

Probit

regression

Number

of

obs=104

7

LR

chi2(14)=168.

32


166

Prob >chi2=0

Pseudo

R2=0.16

97

Log

likelihood=-

411.71496

gаp0 Coef. Std.Err. z P>z

[95% Conf.

Intervаlë

gjkf -0.20 0.18 -1.10 0.27 -0.56 0.16

mkf -0.01 0.01 -1.15 0.25 -0.02 0.01

npf 0.16 0.05 2.93 0.00 0.05 0.26

npn18 -0.03 0.06 -0.57 0.57 -0.14 0.08

nmf 0.01 0.06 0.24 0.81 -0.10 0.13

demig 0.00 0.13 0.01 1.00 -0.25 0.25

dpkfm -0.21 0.13 -1.66 0.10 -0.46 0.04

dpkff -0.19 0.11 -1.64 0.10 -0.41 0.04

dns 0.30 0.15 1.99 0.05 0.00 0.60

dmmns 0.58 0.12 4.84 0.00 0.35 0.82

npdshl20 -0.03 0.06 -0.50 0.62 -0.15 0.09

rаjbreg -0.12 0.18 -0.65 0.51 -0.46 0.23

rаjtir -0.24 0.15 -1.61 0.11 -0.53 0.05

rаjmаl 0.31 0.17 1.82 0.07 -0.02 0.65

_cons -1.00 0.43 -2.32 0.02 -1.84 -0.16


167

Mаrginаl

effects аfter

probit effects аfter probit

y=Pr(gаp0)

(predict)

0.14864869

vаriаble dy/dx Std.Err. z P>z [0.95C.I.ë x

gjkf* -0.05 0.05 -1.02 0.31 -0.15 0.05 0.92

mkf 0.00 0.00 -1.15 0.25 -0.01 0.00 49.08

npf 0.04 0.01 2.93 0.00 0.01 0.06 4.78

npn18 -0.01 0.01 -0.57 0.57 -0.03 0.02 1.46

nmf 0.00 0.01 0.24 0.81 -0.02 0.03 2.24

demig* 0.00 0.03 0.01 1.00 -0.06 0.06 0.17

dpkfm* -0.05 0.03 -1.59 0.11 -0.11 0.01 0.72

dpkff* -0.04 0.03 -1.63 0.10 -0.10 0.01 0.54

dns* 0.08 0.04 1.79 0.07 -0.01 0.16 0.11

dmmns* 0.15 0.04 4.37 0.00 0.08 0.22 0.27

npdshl20 -0.01 0.01 -0.50 0.62 -0.03 0.02 0.77

rаjbreg* -0.03 0.04 -0.68 0.49 -0.10 0.05 0.16

rаjtir* -0.06 0.04 -1.58 0.11 -0.13 0.01 0.58

rаjmаl* 0.08 0.05 1.64 0.10 -0.02 0.18 0.12

(*)

dy/dx is for discrete chаnge of dummy vаriаble from 0 to1 Is for discrete chаnge of

dummy vаriаble from 0 to 1


168

Tabela 0.15: Tabela e llogaritjes së Indeksit të Zhvillimit Rajonal

ITEM

GD

P P

ER

CA

PIT

A,

20

07

(AL

L)*

GD

P P

ER

CA

PIT

A

Den

sity

of

nat

ional

ly

adm

inis

tere

d r

oad

s

(km

/1000

0k

m2),

20

08

Fix

ed p

ho

ne

use

r fa

mil

ies

per

100

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

**

Est

. tr

avel

tim

e (h

rs)

to t

he

nea

rest

in

t'l

airp

ort

, 20

08

Infa

nt

mo

rtal

ity r

ate

per

10

00

bir

ths,

2008

Nu

mb

er o

f ho

spit

al

bed

s/10

00

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

Pri

mar

y e

du

cati

on

gen

eral

enro

lmen

t (%

), 2

008

Pop

ula

tion

ëit

h a

cces

s to

ëat

er

syst

em (

%),

200

7

BA

SIC

IN

DIC

AT

OR

S

Sec

on

dar

y e

duca

tion

gen

eral

enro

lmen

t (%

), 2

008

Nu

mb

er o

f ac

tiv

e en

terp

rise

s

per

100

00

inh

abit

anst

s, 2

008

Nu

mb

er o

f neë

en

terp

rise

s per

100

00

inh

abit

ants

, 2

00

8

Un

emplo

ym

ent

rate

(%

), 2

00

8

Fem

ale

par

tcip

atio

n i

n l

abo

r

forc

e (%

), 2

008

Bu

sin

ess

cred

its

'000

AL

L p

er

100

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

FD

I -

nu

mber

of

com

pan

ies

per

100

00

inh

abit

ants

, 200

8

Inte

rnet

use

rs l

ong

-ter

m (

%),

200

8

EF

FIC

IEN

CY

EN

HA

NC

ER

S

Nu

mb

er o

f tr

ade

mar

ks

reg

iste

red

per

100

00

0

inhab

itan

ts, 20

08*

**

R&

D s

pen

din

g p

er 1

00

00

inhab

itan

ts*

**

*

INN

OV

AT

ON

FA

CT

OR

S

RD

IN

DE

X

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Berat 214,397 85 83 3.0 7.8 26 93.4 96.3 77.5 254 49.9 8.2 54.4 40 1.3 30.0 0.6 0

Dibër 177,111 98 35 4.5 6.9 38 103.1 62.1 60.2 129 30.8 6.1 32.1 6 1.3 30.1 0.0 0

Durrës 339,243 215 77 0.8 6.1 16 90.8 71.4 48.4 400 69.0 18.2 57.9 224 10.4 30.6 4.9 0

Elbasan 240,661 112 60 2.0 8.3 33 92.7 70.5 56.3 205 40.0 14.2 58.8 80 2.1 30.1 0.0 0

Fier 239,186 127 54 2.0 7.0 19 90.2 72.6 60.3 250 38.7 7.1 56.5 111 1.6 31.3 1.6 0

Gjirokastër 340,868 105 97 6.0 1.5 40 70.2 86.4 60.1 291 48.8 14.4 51.1 86 3.8 30.0 4.9 0

Korcë 255,071 106 74 5.0 8.0 33 85.2 91.6 60.8 307 45.4 10.2 66.2 77 6.0 30.0 0.8 0

Kukës 216,643 120 41 3.0 7.8 46 136.3 73.3 88.3 120 25.9 7.0 38.6 18 1.4 30.3 0.0 0

Lezhë 238,862 143 37 1.0 7.1 23 93.3 73.5 57.4 176 47.8 17.0 35.5 102 1.9 30.6 0.0 0

Shkodër 286,882 143 53 2.0 5.0 29 95.7 76.4 62.1 255 79.2 20.5 56.4 77 3.3 30.0 3.3 0

Tiranë 442,695 160 114 0.5 17.4 29 87.0 89.9 65.6 512 88.5 13.8 50.3 835 27.5 65.9 11.0 1

Vlorë 267,881 164 88 3.0 9.7 35 122.0 87.4 87.3 402 81.3 12.1 46.5 192 5.7 31.3 0.0 0

Albania (av.) 305,229 125 77 2.7 7.7 29 92.9 77.0 62.8 329 61.4 13.1 52.8 287 9.8 47.3 3.9 0.25

Vijon në faqen tjetër.


169

ITEM

GD

P P

ER

CA

PIT

A,

20

07

(AL

L)*

GD

P P

ER

CA

PIT

A

Den

sity

of

nat

ional

ly

adm

inis

tere

d r

oad

s

(km

/1000

0k

m2),

20

08

Fix

ed p

ho

ne

use

r fa

mil

ies

per

100

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

**

Est

. tr

avel

tim

e (h

rs)

to t

he

nea

rest

in

t'l

airp

ort

, 20

08

Infa

nt

mo

rtal

ity r

ate

per

10

00

bir

ths,

2008

Nu

mb

er o

f ho

spit

al

bed

s/10

00

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

Pri

mar

y e

du

cati

on

gen

eral

enro

lmen

t (%

), 2

008

Pop

ula

tion

ëit

h a

cces

s to

ëat

er

syst

em (

%),

200

7

BA

SIC

IN

DIC

AT

OR

S

Sec

on

dar

y e

duca

tion

gen

eral

enro

lmen

t (%

), 2

008

Nu

mb

er o

f ac

tiv

e en

terp

rise

s

per

100

00

inh

abit

anst

s, 2

008

Nu

mb

er o

f neë

en

terp

rise

s per

100

00

inh

abit

ants

, 2

00

8

Un

emplo

ym

ent

rate

(%

), 2

00

8

Fem

ale

par

tcip

atio

n i

n l

abo

r

forc

e (%

), 2

008

Bu

sin

ess

cred

its

'000

AL

L p

er

100

0 i

nhab

itan

ts, 20

08

FD

I -

nu

mber

of

com

pan

ies

per

100

00

inh

abit

ants

, 200

8

Inte

rnet

use

rs l

ong

-ter

m (

%),

200

8

EF

FIC

IEN

CY

EN

HA

NC

ER

S

Nu

mb

er o

f tr

ade

mar

ks

reg

iste

red

per

100

00

0

inhab

itan

ts, 20

08*

**

R&

D s

pen

din

g p

er 1

00

00

inhab

itan

ts*

**

*

INN

OV

AT

ON

FA

CT

OR

S

RD

IN

DE

X

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Berat 70 35 68 108 111 101 90 101 125 19 123 77 81 63 103 14 13 63 18 15 0 0 72

Dibër 58 29 78 45 167 90 131 111 81 19 96 39 50 47 61 2 13 64 13 0 0 0 61

Durrës 111 56 172 100 30 79 55 98 93 21 77 122 112 139 110 78 106 65 25 126 0 4 106

Elbasan 79 40 90 78 74 108 114 100 92 19 90 62 65 108 111 28 21 64 18 0 0 0 77

Fier 78 39 102 70 74 91 66 97 94 18 96 76 63 54 107 39 16 66 17 41 0 1 75

Gjirokastër 112 56 84 126 222 19 138 76 112 21 96 88 79 110 97 30 39 63 20 126 0 4 101

Korcë 84 42 85 96 185 104 114 92 119 21 97 93 74 78 125 27 61 63 19 21 0 1 83

Kukës 71 36 96 53 111 101 159 147 95 22 141 36 42 53 73 6 14 64 15 0 0 0 73

Lezhë 78 39 114 48 37 92 79 100 95 17 91 53 78 130 67 36 19 65 19 0 0 0 75

Shkodër 94 47 114 69 74 65 100 103 99 19 99 78 129 156 107 27 34 63 23 85 0 3 92

Tiranë 145 73 128 148 19 226 100 94 117 24 104 156 144 105 95 291 281 139 38 282 400 16 151

Vlorë 88 44 131 114 111 126 121 131 114 25 139 122 132 92 88 67 58 66 25 0 0 0 94

0 0

Albania (av.) 100 50 100 100 100 100 100 100 100 20 100 100 100 100 100 100 100 100 25 100 100 5 100

50% 20% 25% 5% 100%

Peshat 50% 50% 5% 3% 2% 2% 2% 4% 2% 20% 5% 3% 2% 5% 2% 3% 2% 3% 25% 3% 2% 5%

100%

* Vlerësim I bazuar tek konsumi (konsumi është rregulluar sipas intensitetit të kredive të biznesit dhe punësimit jobujqësor),për t'u zëvendësuar nga PBB-ja kur të bëhen të disponueshme të dhënat direkte

**Për t’u zëvendësuar me treguesin e "përdoruesve të telefonave celularë" kur të dhënat të bëhen të disponueshme.

*** Masa më e mirë e disponueshme e risisë pasi aplikimet e patentës janë të rralla.

**** Të përfshihen kur të dhënat të bëhen të disponueshme tani supozohen vetëm për Tiranën.

Vijon nga faqja para.

Tabela 0.16: Treguesit e varfërisë sipas rajoneve


Tabela 0.17: Përqindjet e konsumit real për frymë

komponentët e konsumit 2002 2005 2008 2012

ushqim 64,5 59,2 57,7 58,4

për konsum jo ushqimor 19,4 24,5 22,7 20,0

për nevoja bazë 12,6 12,7 15,2 17,6

për arsim 2,3 2,7 3,8 3,4

për pajisje afatgjata 1,2 0,9 0,5 0,6


(në %)

Matësit e

varfërisë Tirana

Bregdetar Qendror Malor Gjithsej

I

varfër

Tejet i varfër I varfër Tejet i

varfër

I varfër Tejet i

varfër

I varfër Tejet i

varfër

I varfër Tejet i

varfër

2002

Përqindja 17.8 2.3 20.6 3.6 25.6 4.6 44.5 10.8 25.4 4.7

Hendeku 3.8 0.6 4.4 0.7 5.7 0.5 11.1 2.0 5.7 0.8

Ashpërsia 1.3 0.2 1.5 0.2 1.8 0.1 4.1 0.5 1.9 0.2

2005

Përqindja 8.1 1.0 16.8 2.3 20.8 4.9 25.2 3.1 17.9 3.3

Hendeku 1.6 0.1 3.3 0.3 4.8 0.8 5.0 0.4 3.9 0.5

Ashpërsia 0.5 0.0 1.0 0.1 1.7 0.2 1.5 0.1 1.3 0.1

2008

Përqindja 8.8 0.2 12.7 1.5 10.7 0.9 25.9 3.7 12.5 1.2

Hendeku 1.2 0.0 2.6 0.3 1.9 0.2 5.5 0.5 2.4 0.2

Ashpërsia 0.2 0.0 0.8 0.1 0.5 0.0 1.7 0.1 0.7 0.1

2012

Përqindja 12.1 1.6 17.7 3.0 12.6 2.3 15.1 1.2 14.3 2.3

Hendeku 2.4 0.2 3.8 0.5 2.7 0.5 2.4 0.1 3.0 0.4

Ashpërsia 0.7 0.0 1.3 0.1 0.9 0.2 0.6 0.0 1.0 0.1



Figura 0.1: Jetëgjatësia totale mashkullore dhe femërore në vite

Burimi:

Banka Botërorë (2014)


Tabela 0.18: Varfëria jo monetare

Burimi: Banka Botërore

Figura 0.3: Përqindjet ndaj totalit të konsumit real për frymë sipas rajoneve dhe viteve

Burimi: INSTAT (2014).19

19 Ku, a – Për ushqim, b – Për konsum jo-ushqimor, c – Për shërbimet bazë, d – Për edukim, e – Për pajisjet afatgjatë.


Figura 0.2: Raporti i varfërisë për frymë sipas rajonit (majtas) dhe komunë/bashki (djathtas) në

Shqipëri për vitin 2004


Figura 0.5. Eksportet, importet e ushqimit në Shqipëri në vite (djathtas, indeksi i

prodhimit).



Figura 0.4: I varfër dhe tejet i varfër në Shqipëri sipas viteve (përqindje)

Documents

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË … · Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim me titull: ... AMNJ - Anketa e Matjes së Nivelit të Jetesës INSTAT - Instituti