UNIVERSITETI “FEHMI AGANI”- GJAKOVË

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI PARASHKOLLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA:

“Zhvillimi i lojës fëmijënore në institucionin parashkollor”

Mentori: Studentja:

Prof.ass.dr. Behxhet Gaxhiqi Aulona Vishaj

GJAKOVË, 2018

2

PËRMBAJTJA

FALËNDERIME ............................................................................................................. III

ABSTRAKT ................................................................................................................... IV

HYRJE .............................................................................................................................. V

KAPITULLI I

1.PËRSE E STUDJOJMË LOJËN FËMIJËRORE ........................................................... 6

1.1. Loja në periudhat e hershme ............................................................................... 7

1.2. Zhvillimi i lojës fëmijërore ................................................................................. 8

1.2.1. Zhvillimi motorik ......................................................................................... 9

1.2.2. Zhvillimi perceptiv ....................................................................................... 9

1.2.3. Zhvillimi kognitiv ....................................................................................... 11

1.3. Pjesmarrja sociale e fëmijëve në lojë ................................................................ 11

1.3.1. Socializimi i fëmijës në moshën parashkollore.......................................... 11

KAPITULLI II

2.TEORITË MBI LOJËRAT E FËMIJËVE ................................................................... 13

2.1. Mendimet dhe idetë e para mbi lojën ................................................................ 14

2.2. Karakterstikat e lojës ........................................................................................ 15

2.2.1. Klasfikimi i lojërave .................................................................................. 16

2.3. Rëndësia e lodrave në zhvillimin e fëmijës ...................................................... 18

2.4. Lodrat fëmijënore ............................................................................................. 20

2.4.1. Lodrat dhe llojet e tyre .............................................................................. 21

2.4.2. Lodrat për mosha të ndryshme .................................................................. 23

KAPITULLI III

3.LOJA DHE EDUKIMI I FËMIJËVE PARASHKOLLORË ....................................... 25

3.1. Loja dhe edukimi intelektual i fëmijës parashkollor ........................................ 25

3.2. Lojërat dhe edukimi moralo-kombëtar ............................................................. 26

3.3. Loja dhe edukimi estetik ................................................................................... 27

3.4. Loja dhe edukimi fizik ...................................................................................... 28

3.5. Loja dhe edukimi punues .................................................................................. 28

PËRFUNDIM .................................................................................................................. 30

LITERATURA ................................................................................................................ 32

3

FALËNDERIME

Gjatë këtyre katër vite studime faleminderoj familjen time e cila më ka mbeshtetur

gjithmonë për të arritur deri në këtë moment.

Faleminderoj edhe profesorët në mbështetje të pakursyer të tyre, gjatë këtij rrugëtimi. Një

falenderim i veqant shkon edhe për profesorin Bexhet Gaxhiqi për ndihmën dhe

mbështetjen që më ofroi gjatë finalizimit të punimit të diplomës, këshillave dhe

konsultimeve të shumta nga ana e tij.

Dhe si përfundim do ti faleminderoj shoqërinë time për momentet e bukura që kaluam

gjatë këtyre viteve.

4

ABSTRAKT

Duke shfrytëzuar një pjesë të literatuës, arrita ta përmbledhë disa pika më kryesore që

duhet cekur në lidhje me temen e këtijë punimi. Rëndësia e lojrave dhe lodrave ndikon

në zhvillimin shëndetësor, në procesin e edukimit dhe arsimimit, kujdesit personal si dhe

socializimit dhe bashkëpunimit mes fëmijëve. Secila lojë, secili aktivitet përfshin lëvizje

të cilat zhvillojnë aftësitë fizike të fëmijës, ndikon në zhvillimin e aftësive psikosociale

të tij dhe e përfshinë atë në zhvillimin e kapacitetit intelektual.

Ky punimë është fokusuar në rolin e lojës fëmijënore në rëndësin e lojës, në studimin e

lojës fëmijënore, në zhvillimin e lojës fëmijënore etj. Përfshirja e tyre në lojë, dhe sukseset

të cilin e arrinë me anë të lojës, sepse loja është domosdodhmëri në edukimin dhe

arsimimin e fëmijëve.

Gjithëpërfshirja e fëmijëve dhe socializimimi i tyre me të tjerët shumë më e lehtë bëhet

me ane të lojës, për këte arsye ky punim studion lojën fëmijënore, zhvillimin e tij etj.

Fjalët kyqe: loja, lodra, zhvillimi i lojës, socializimi, edukimi.

5

HYRJE

Loja dhe lodrat në zhvillimin e fëmijeve janë ndër më të rëndesishmet dhe konsiderohen

si komponentet kryesore në zhvillimin e fëmijëve. Me anë të lojës fëmija zhvillohet,

rritet, mëson shprehi te reja etj. Gjatë lojës, fëmijët eksplorojnë mjedisin rreth tyre,

mësojnë duke punuar dhe krijojnë lidhje me të. Ata mund të shprehin ndjenjat dhe

emocionet e tyre më lehtë sesa me fjalë. Nëprmjet lojës fëmijët mund të jenë dikush, në

çdo vend dhe në çdo kohë.

Në këtë punimë diplome pikat kryesore që do ti shtjellojmë janë: pse e studiojme lojën

fëmijënore, zhvillimi i lojës fëmijënore, rëndësia e lojës për zhvillimin e përsonalitetit të

fëmijës, lodratfëmijënore etj. Lojrat dhe lodrat zënë vend të rëndësishëm sa i përket

zhvillimit të mëtutjeshëm të fëmijës, pasi që një pjesë të madhe të ditës ata e kalojnë duke

luajtur, me aktivitete të ndryshme si dhe lodra të ndryshme, gjatë lojës ata më së shpeshti

i imitojnë të rriturit, prindërit, shokët dhe shoqet si dhe atë që shohin në televizion. Fëmija

gjatë zhvillimit të lojës i plotëson dëshirat e ndaluara të tij si dhe i plotëson nevojat dhe

dëshirat imagjinare. Pra loja është një ndër proceset kryesore madje ndonjëher edhe me

te rëndësishme se “gjumi dhe ushqimi”. Sepse gjatë lojës ata kryejnë punë, eksplorojnë

mjedisin rreth tyre, mësojnë duke punuar dhe krijojnë lidhje me të. Nga kjo që mësuam

në hyrje të këti punimi e shohim se loja për fëmijet është një gëzim i papërshkruar.

6

KAPITULLI I

1. Përse e studjojmë lojën fëmijënore

Loja qysh prej kohësh ka qenë pjesë përbërse e jetës së fëmijës. Edhe pse në shkallet e

ndryshme të zhvillimit shoqëror mënyra e jetesës është ndryshuar, loja edhe në kushtet e

reja shoqërore ka mbetur pjese përbërse e aktivitetit të fëmijes. Për këtë arsye loja

fëmijnore qysh prej kohësh është objekt i sudimeve të ndryshme. Nga diskutimet

shkencore shihet se studimi i lojërave fëmijënore është bërë nga aspektet e ndryshme.

Disa autor në radhë të parë i kanë shqyrtuar shumë ç’ështje të karakteristikave gjenetike

të lojës fëmijënore, të tjerët e kanë trajtuar gjerësisht rëndësin e lojës për zhvillimin e

fëmijës. Mendimtarët e ndryshem janë përpjekur ta s’qarojnë nga aspektet e ndryshme

origjinen e aktivitetit fëmijnore në lojë, e për këtë qëllim, kanë dhënë teori të ndryshme.

Gjatë njëzet vitëve të fundit rëndësia e lojës fëmijënore është rritur. Shumë hulumtuës

kanë ardhur në përfundim se loja është një mjet i pazëvendësueshëm për njohjen e fëmijës

së moshës parashkollore, e njëkohësisht edhe mjet shumë i suksesshëm edukativ dhe

terapeutik. Fëmija i moshës parashkollore pjesën më të madhe të kohës së lirë e kalonë

në lojë, në të cilën shprehet aktiviteti i tij, zhvillimi intelektual,motivet e tij, të çmuarit e

vlerave, përjetimi emocional, cilësit përsonale etj. Për këtë arsyeje aktiviteti i fëmijës në

lojë është një ndër rrugët më të natyrshme që në një mënyrë të posaqme na zbulon

strukturën dinamike dhe veprimet e përsonalitetit të fëmijes. Ndërmjet lojës fëmijënore

dhe punës nuk ka ndonjë kufi të prerë. Në lojë fëmija zhvillon aftësi të ndryshme dhe

fiton shprehi pune kështu që pranon detyra gjithnjë e më të vështira. Në këtë mënyrë prej

lojës fëmija kalon graduakisht në trajta të ndryshme të aktivitetit, të cilat i numrojmë në

detyrat e tij të punës. Fëmija që në fëmijërinë e hershme ka treguar sukses dhe është

forcuar në lojë, do të këtë sukses edhe më vonë në preiudhën shkollore, do të jetë i

përqëndruar në punë. 1

11Karaj Theodhori, (2010), “Psikologjia fëmijënore” Tiranë

7

1.1 . Loja në periudhat e hershme

Historikisht, loja shfaqet me paraqitjen e punës njerëzore dhe të formave më primitive të

artit. Në bashkësitë e para primitive shoqërore me shkallë të ulët të fuqive dhe

mardhëniëve prodhuese, fëmija në moshen më të hershme të tij futej në punën prodhues

me të rriturit. Secili fëmijë mësonte që sa më herët të mësojë për të punuar gjitha punët

që i punonin të rriturit dhe që të fillojë nga fëmjëria e hershme për të marrë pjesë në të

gjitha format e jetës së të rriturve. Në këtë bashkësi të parë shoqërore fëmijëria nuk ndahej

si period e veçantë e zhvillimit të njeriut. Prandaj, në këtë kohë historike as që kishte

lojëra fëmijënore.

Loja e fëmijës paraqitet njëkohësishtë me paraqitjen e nevojës për edukat të posaçme të

fëmijëve. Pra loja dhe edukata që nga fillimi i tyre paraqiten bashkërisht dhe paralelisht

dhe ata mes veti gjithnjë qëndruan në lidhje të ngushtë duke kushtëzuar reciprokisht njëra

me tjetrën. Me zhvillimin e metutjeshëm shoqëroro-ekonomik, si rezultat

inderlikueshmërisë se mjeteve të prodhimit, të ndarjës së punës dhe të marrëdhënieve

prodhuese, fëmija nuk mundej të futej në punët prodhuese pa një parapërgaditje për punë.

Prandaj, fëmijëria ndahej si një period e veçantë për t’u përgaditur për jetën e njëriut të

rritur. Ata qysh si fëmijë filluan ti përdorin modelet e zvogëluara të veglave të punës,

modele këto që në esence ishin edhe lodrat e para të fëmijës. Fëmija duke manipuluar me

ato lodra gjatë aktiviteteve arriti që të luajë, dhe kështu paraqiten lojërat e para të fëmijës.

Prandaj, loja ka karakter shoqëror dhe historik. 2

2Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 182

8

Zhvillimi i lojës fëmijërore

Lojërat ndikojnë në zhvillimin e kuptimit për të bukurën, veçmas dramatizimet dhe lojërat

e fëmijëve me kukulla, që mbështeten në tekstin e bukur dhe artistik, janë forma ndihmëse

të zëvendësueshme për të zhvilluar kuptimin për të folurit e rrjedhshëm, shprehës e të

bukur. Në shumë raste mund të organizohen lojëra ku fëmija ndërton dhe vizaton, ose

edhe lojëra të tjera shoqërore, të cilat përcillen me muzikë. Edhe muzika ndikon që te

fëmija të formojnë kuptimin për të shprehurit e bukur muzikor. Këto dhe shumë lloje të

tjera të lojërave ndikojnë në zhvillimin e mëtutjeshëm të mundësive të trashëguara (të

lindura) për krijimtari (kreativitet) të fëmijës në lëmin e artit figurative, muzikor, letrar,

vallëzues, si dhe të shprehjes së interpretimit recitues të fëmijëve.3Qysh në vitin e parë të

jetës të fëmija i diktojnë fillet e lojës Gezeli (Gesell) ka vertetuar se fëmija qysh kahë

fundi i muajit të parë i rrok objektet, në qoftë se i prekë rastësisht. Objektet ende nuk i

fikson me sy. Fëmija tre muajsh në të njejtën kohë e mban dhe e shikon objektin. Vetëm

pas disa muajsh fëmija është në atë nivel të zhvillimit, kur së pari e shikon objektin e

pastaj e rrok prane. Puna e përbashkët e duarve dhe e syve është proces i nderlikuar për

të cilin nevoitet të ushtruarit e mëparshëm. Vetem në muajin e katërt dora e fëmijës arrin

të bëhet me elastike, sidomos në luajtjen e gishtërinjëve. Me rastin e të karguarit te duarve

të veta fëmija i dikton lëvizjet e gishtërinjëve. Ai i tërheqë duart me afër dhe i vështron

lëvizjet e gishtërinjëve. Në këtë kohë themi se luanë me gishtërinjë. Duke luajtur me

gishtërinje,fëmija edhe prek me ta. Kështu fiton përvojë të re. Ne këtë mënyrë, pra fëmija

duke luajtur njihet gradualisht me trupin e vet. Vetëm ne sajë te përvojës, të cilën e arrin

duke luajtur me gishtërinjë dhe duar, ai e bën dallimin e duarve dhe gishtërinjëve prej

objekteve tjera. Përvojen e vet e plotëson duke i vënë në gojë gishtërinjët dhe të gjitha

objektet që i rrok me dorë. Në vitin e parë të jetës në lojë dominon aktiviteti i funsionëve

të fëmijës, e jo karakeristikat e materialit apo ekspresivitetit i lodrave. Në këtë moshë nuk

është në vend të parë të formuarit e materialit; materiali merret në konsiderim vetëm në

qoftë se ofron mundësi për aktivitet e funksioneve të fëmijës. Për këtë arsye Sharlote

Byler (ch.BUHLER) këtë lojë e ka quajtur funksionale fëmija me kënaqësi të veçantë

luan me ato gjëra, të cilat i shtijnë ne pune aftësit e ti shqisore dhe të tjera. Piazhe thotë

se imitimi drejt shfaqet pas muajit të tetë. Në qoftë se don të imitoj ndonjë aktivitet te të

3https://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-

6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=y, 04/07/2018, 18:30h

https://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=yhttps://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=y

9

rritureve, fëmija duhet të jetë i aftë t'i kontrolloj lëvizjet e veta . Kusht për një aktivitet të

tille është lidhja e fortë fiziologjike nëpërmjet përceptimeve shqisore vizuele, me anën e

të cilave fëmija veren lëvizjen e përsonav tjerë dhe ndijimeve motorikeme ndijimin e

drejtpeshimit te trupit të vetë. 4

1.1.1. Zhvillimi motorik

Dy shprehitë madhore motorike që zhvillohen në fëmijërin janë aftësia për të kapur edhe

majtur një objektë dhe aftësia për të lëvizur nga një vend në një tjetër. Këto shprehi

formohen sipas një radhe të caktuar që ndjekë modelin cefalokaudal dhe proksimodistal

të rritjës. Në rastin e arritjës dhe kapjës së objekteve, fëmija kalon prej kapjës më anë të

pëllembës drejt një kapje prej pince të objekteve më të vogla, duke përdorur gishtin e

madhe dhe majat e gishtave të tjerë. Në lëvizjen për një vendi tek një tjetër, në fillim,

fëmija rri ndenjur, pastaj ngrihet ecur këmba dorës, pastaj ecën duke u ndihmuar dhe, me

tej, ecën pa ndihmë. Zhvillimi i shprehive motorike mendohet se përcaktohet nga faktorë

të maturimit. Rritja e sistemit nervor, në veçanti sistemi i neuroneve, lejon një kontroll

më të madhë mbi muskujtë e vegjël dhe të mëdhenj duke kontrulluar lëvizjet e trupit.

Gjatë kësaj kohë, zhvillohet qendra e trupit që intergron mesazhet nervore që vijnë prej

pjesëve të ndryshme të trupit. Si pasojë, fëmija mund të kordinoj kontrollin e tij mbi pjesët

specifike të trupit.

Si konkluzion, zhvillimi motorik udhëheqet prej faktorve të pjekurisë dhe përsoset për

mes eksperimenteve të fëmijës ne mjedisin e tij fizik.5

1.1.2. Zhvillimi përceptiv

Përceptimi përfshin interpretimin e informacionit të grumbulluar prej shqisave. Në

moshën 1 ose 2 muajshe fëmija arrin të përceptoj në mënyrë të seleksionuar format,

konturet, modelet dhe ngjyrat.

Në moshën 3 muajshe fëmija preferon të shohë pamje familjare. Në muajin e gjashtë,

fëmija prek, manipulon me objekte duke fituar informacion rreth cilësive të tyre. P.sh.,

4Karaj Theodhori, (2010), “Psikologjia fëmijënore” Tiranë 5Karaj Theodhori, (2005) “Psikologjia e zhvillimit të fëmijës”, Tiranë, fq. 167

10

në një studim fëmija gjashtë mujashe mund të dallonte objektin familjar për të, duke

prekur atë dhe duke zbuluar nëse ai është i ngrohtë ose i ftohftë.

Përceptimi i fytyrës ndoshta, gjeja që e shikon më parë fëmija është fytyra. Studimet ven

në dukje se fëmijës në moshën dymbëdhjetë gjer njëzet e një ditë janë të aftë imitojn

reagimet e fytyrës të modeluara prej të rritureve. Në një studimi tjetër, fëmijët dy javeshe

shikojnë për një kohë më të gjatë të fytyra e nënës së tyre sesa të fytyrat e huaja. Në

moshën tre muajshe, fëmija është i aftë të dalloj fytyrën e nënës se ti prej fytyrave të tjera.

Në moshen 4 muajshe fëmija percepton diferncat në shprehjet e fytyrës, sidomos fytyra

kur ta shikojnë është duke qeshur. Në moshën shtatë muajshe fëmijët mund të tregojnë

diferencen mes një fytyre të lumtur dhe një fytyre të frikësuar.

Përceptimi i thellësisë në vitin 1960 studiuesit Gipson dhe Uolk zhvilluan një studim

klasik lidhur me këtë. Fëmijët të moshës gjashtë deri katërmbëdhjetë muajshe u vendosën

në një objekt të quajtur germina pamore. Ky objekt ishte një tavolin me kuadrate me një

anë të errët dhe me një anë me ngjyrë me të hapët që dukej sikur ishte ana me e thellë

(pamja e një germine).

Në fakt ana që dukej e thellë (me ngjyrë me të hapët) që mbuluar me gjamë të fortë dhe

nuk paraqistë rrezik për fëmijën. Nëna e fëmijës qendrontë në cepin e anës që dukej me e

thellë dhe përpiqej ta bindte fëmijën që të shkonte tek ajo, përmes zonës se që dukej me

e thellë. Edhe pse fëmijët ndjenjin që xhami i fortë qe nën ta, duke shkuar të nëna, duke

treguar që e përceptojn thellësinë. Duke përdorur një aparat për matjen e të rrahurave të

zemrës u konstatua se fëmijët fokusuan vëmdjen e tyre ne anën e thellë të aparatit në

moshën tre muajshe, por nuk shfaqen frikë.

Fëmijët nuk shfaqen frikë gjer në moshë tetë muajshe. Me pas ata përjetuan frikë kur u

afruan të zona e që dukej si e thellë. Në vitin 1890 studiuesja Nancy Rader i kundershtoj

gjetjet e këti studimi. Fëmijët mes katër dhe tetëmuajshe e gjysmë qe qenë stervitur të

zvarriteshin drejt nënave të tyre me kërkesën, u testuan në objektin e gërmines pamore.

Fëmijët që kishin fillur të zvarriteshin këmba dorës në një moshë me të hershme, (para

moshës gjashtëmuajshe e gjysmë), qenë me të gatshëm të kalojnë mbi anën që dukej më

e thellë, ndersa ata qe mësuan të zvarriten në moshën gjashtëmuaj e gjysëm ose me pas,

qenë më të predispozuar të shmangin anën që dukej më e thellë. Në këtë mënyrë, Nancy

Rader agrumenton se perceptimi i thellësive është më pak i ndikuar prej ekspreiencës

motirike se sa mendojnë studiuesit e tjerë.

11

1.1.3. Zhvillimi kognitiv

Studiuesit venë në dukje se fëmijët e vegjël janë zotërues aktivë të informacionit. (Ata

selektojnë, përceptojnë e kujtojnë qindra pjesë informacioni nga jeta e tyre). Studimet

lidhur me habituacionin, sollen fakte lidhur me kujtesën e fëmijëve. Nëse i njejti objekt

prezantohet përseri në një kohë më të vonë, fëmijët do të gjallërohen përseri sapo ata të

njohin objektin. Për të njohur objektin, fëmija duhet të kenë koduar ose magazinuar në

kujtesë karakterisikat e rëndësishme të objektit. Të qenit i aftë për të njohur një objekt

familjar është pikërisht një treguës i kujtesës. Rishfaqja e reagimeve të mëparshme të

mësuara lidhur më një objekt familjar që njihet pëseri, është një tjetër treguës i kujtesës.

Në një eksperiment, studiuesit mësuan fëmijët tre muajshe të kthejnë një lodër lëvizëse të

varur mbi krevatin e tyre, me anë të goditjës me këmbë. Pas një sesioni stëvitjeje 10

minutash, fëmijët mësuan se një mënyrë për të parë lodrat e varura në krevatin e tyre është

që ti godisin ato më këmbën e tyre. Disa javë më vonë, pa berë asnjë praktikë, fëmijët

kujtuan ne mënyrë shumë të shpejtë dhe filluan që ti godasin me këmbë lodrat e varura

ne krevatin e tyre për ti parë ato. 6

1.2 Pjesmarrja sociale e fëmijëve në lojë

1.2.1 Socializimi i fëmijës në moshën parashkollore

Socializimi dhe zhvillimi emocional i fëmijës nuk mund të ndahen, sepse socializimi varet

nga shkalla e zhvillimit emocional. Çdo komunikim mes njerëzve është edhe interakcion

mes njerëzve. Secila sjellje e nxit reagimin gjëgjës. Aq më tepër, emocionet manifestohen

(dhe paraqiten) ekskluzivisht nëpërmjet iterakcionit social. Emocionet, si sferë psikike,

kanë lidhje më të thella me organizimin njerëzor, se sa p.sh: INTELEGJENCA.

Ato në të vërtetë janë bazë e përsonalitetit të tërësishëm. Dezintegrimi i përsonalitetit

fillon nga dezintegrimi në sferën emocionale.

Me nevojat e fëmijës, të moshës parashkollore, më së shumti janë të lidhura ngusht

EMOCIONET.

Kjo veçmas vlenë për socializimin e hershëm. Nga vetë fakti se si fëmija parashkollor më

të madhe varet edhe nga emocionet gjegjëse, të cilat në fillim janë te padiferencuara.

Emocionet aktivizohen nëpërmjet impulseve dhe motiveve, por forma e tyre është me

6 Karaj Theodhori, (2005) “Psikologjia e zhvillimit të fëmijës”, Tiranë, fq. 171-172

12

origjinë sociale. Posaçërisht, me emocione janë të lidhura dy funksione impulsesh:

impulset e ngritin tërë tensionin e organizimit; dhe sensibiliteti i impulseve i cili paraqitet

atëherë kur fëmija bën diskriminim e asaj që atij ia plotëson nevojat. Shih për këtë arsye,

gjatë dy viteve të para të jetës së fëmijës, lidhja e impulseve me emocione është lidhje

tejet e rëndësishme. Impulset për nga aspekti i emocioneve i mobilizojnë tërë organizmin,

e ky mobilizim mund të jetë i shkallëve të ndryshme (shkalla negative, pozitive ejt). Për

këtë arsye emocionet mund ti kuptojmë edhe si: a) emocione të këndshme, të cilat e bëjnë

integrimin në nivelin psikik dhe b) emocione të pakëndshme, të cilat janë emocione

dezintegruese apo destruktive. 7

Tendenca ndaj kontakteve sociale gjen shprehje të plotë në lojerat grupore.

Nevoja e fëmijës për aktivitetet diferencohet pra me tutje në përputhje me zhvillimin

trupor dhe psikik të fëijës.

Fëmija në lojë nuk kënaqet me çfardo aktiviteti por vetem me atë që kërkon aftësi gjithnjë

e me të madhe të funksioneve të ti madje në kontaktin social me përsonat tjerë.

Kësaj tëndence të re i përgjigjen në radhe të parë trajtat e ndryshme të lojerave trupore

dhe aktivitete sportive.

Gjer në vitin e dytë të jetës të fëmijët dominon loja në vetmi.

Fëmija ende nuk është aq i zhvilluar për të qenë në gjendje të luaje vetë i dyti sepse loja

e tillë për të është ende përsëtepërmi e ndërlikuar.

Pos lojës në vetmi në këtë moshë ende e hasim lojën e të shikuartit. Ndërmjet vititi të dytë

dhe të tretë dominon loja paralele edhe pse në të njejtin vend gjenden më

shumë fëmijë. Çdo fëmijë luan veçmas ndonse e ndjenë vetën mirë kur gjendet pranë

fëmijëve tjerë.8

7 Veseli Abdylaziz,(2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 203. 8Karaj Theodhori, (2010), “Psikologjia fëmijënore” Tiranë

13

KAPITULLI II

2. Teoritë mbi lojërat e fëmijëve

Kah fundi i shekullit 19-të, nëndikimin e njohurive të reja ne biologji, sidomos

nëndikimin e evolocionizmit të DARVINIT, paraqiten teoritë klasike mbi lojërat e

fëmijëve. Gati të gjitha këto teori, secila në aspketin e vet, bën përpjekje për ta shpjeguar

origjinen, esencën dhe rëndësinë e lojës së fëmijës. Analiza e teorive më të rëndësishme

mbi lojërat, mund të mundësojnë për të spikatur pikërisht nderlikurshmërinë e lojës dhe

për të shikuar se si të gjitha aspketet e saj flasin mbi vlerat kulturore dhe edukative (të

lojës). Në vazhdimë paraqesim një pasqyrë të shkurtër mbi teoritë klasike mbi lojërat e

fëmijës, duke theksuar apriori se të gjitha ato ishin teori të njëaneshme dhe vetëm më

anën e njerës teori nuk mundëmi ne tërësi ta shpjegojmë lojën e fëmijës.

Sipas teorisë së Herbert Spenserit loja paraqitet si rrjedhim i energjisë së pa harxhuar,

përkatësisht të energjisë së tepruar. Spenseri organizmat i ndau në organimza të ulët dhe

në ata të lartë. Organizmat e ulët tërë energjinë e vet e haxhojnë për t’i plotësuar nevojat

elemnetare jetësore. Kurse organizmat e zhvilluar në një shkallë më të lartë janë më të

përsosur dhe ata për plotësimin e nevojave themëlore jetësore nuk e harxhojnë tërë

energjinë, d.m.th. saj. Sipas kësaj teorie teprica e saj është burim dhe nxitës i aktiviteteve

të llojllojshme të fëmijës, të cilët vijnë në shprehje gjatë lojës së tij.

Edhe teoria e STENLLI HOLLIT lojën e fëmijës e shpjegoi në bazë të

ligjshmërive biogjenetike, sipas të cilave çdo vogëlush i kafshëve në rrugën e tij

zhvillimore i kapërcen të gjitha format e zhvillimit nëpër të cilat ka kaluar

paraardhësi i ti. Sipas kësaj teori, loja e fëmijës është lëvizja e atyre formave, të

cilat i ka kapërcyer dhe përjetuar njerëzia.

Teoria BIOGJENETIKE është plotësishtë në kundershtim me karakterstikat, të

cilat i hasim në lojërat e fëmijëve. Kuptohet, përmbajtja dhe mënyra e lojës varet

nga edukata dhe nga kushtet ambientale. Kjo teori e asgjëson dhe e përjashton

rëndësine e rrethit shoqëror si faktor.

TEORIA E KARL GROSIT është ndër teoritë më të zhvilluara mbi lojën e

fëmijës. Për Grosin loja është shkollë përgaditore e qenjës jetësore për jeten e

ardhshme tek qenjet e gjalla, që i takojnë shkallës me të ulët zhvillimore, pjekuria

arrihet për një kohë me të shkurtër, kurse tek qenjet që i përkasin shkallës më të

lartë zhvillimore pjekuria e tyre zgjatë një kohë me të gjatë. Sipas Grosit, tek

14

gjinja njerëzore “ shkolla përgaditore” është shkollë e fëmijërise që zgjatë

eksluzishvisht më gjatë. Qëllimi kryesor i kësaj shkollë është përgaditja e fëmijës

për të gjitha ato të cilat atë e presin në jetën e tyre.9

2.1 Mendimet dhe idetë e para mbi lojën

Idetë dhe mendimet e para mbi lojërat e fëmijëve i hasim qysh tek filozofet dhe pedagoget

me të vjetër. PLATONI mendonte, se për zhvillimin e fëmijës së vogël rol tejet të madhe

ka lëvizja. Ai për zhvillimin e fëmijës në moshën 3-6 vjeçare lojën e konsidertontë të pa

zëvendësushme.

ARISTOTELI lojës i dha karakter klasor dhe sipas tij loja i takon vetëm njeriut të lirë.

Më vonë pedagogu M.F.KUINTILIANI ishte ndër të parët i cili thekësoj së të mësuarit e

fëmijës në moshën parashkollore duhet të këtë karakter argëtues dhe gjatë procesit te të

mësuarit të fëmijës parashkollore duhet të përdoren lodrat e llojllojshme.

Se pari në histori lojërat i futen në sistemin shkollorë jezuitët në shek.16-të. Me vonë edhe

përfaqesuesit e humanizimit dhe të renesancës preferonin përdroimin me të gjerë të

lojërave në procesin edukativo-arsimor. J.A. KOMENSKI angazhohej për lojëra të

përbashkëta të prindërve me fëmijë, duke theksuar posaçërisht rolin e madhe edukativ të

lojës.

Pedagogu XHON LOKU kërkonte nga edukatoret që patjetër t’i angazhojë fëmijët për të

luajtur me lodra. Për të mësuarit duhet të jetë pushim pas lojës, kurse loja pushim pas të

mësuarit. Loja është mënyra më e mirë për ti formuar shprehitë e mira tek fëmijët por

edhe për ti larguar shprehitë e kqija. Zhan zhak ruso fëmijës ja mundësoj për tu berë figurë

qëndrore në prosecin edukativ. Ai edhe pse nuk beri fjalë posaçërisht për lojërat e fëmijës,

me qëndrimet e tij mbi zhvillimin natyral të fëmijës, mbi respektin e individualiteti, të

lirisë si mësues më të mirë kontriboj në begatimin e bazave teorike për teorinë e ardhmë

mbi lojërat e fëmijëes. Më në fund edhe FREDRIH FREBELI, të cilën e quajnë edhe baba

i pedagogjisë parashkollore, lojën e konsideroj fillim të zhvillimit të fëmijës dhe të

kreativitetit të tij. Loja fëmijën e drejton për tu berë përsonalitet i arsimuar.

9 Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 183-184.

15

Ai duke studiuar zhvillimin e fëmijës, në esencë i studiojë lojërat e fëmijës. Ky pedagog

e bëri klasifikimin e lojërave sipas moshës së fëmijëve. Posaçërisht Frebeli u përkushtua

lojërave didaktike.10

2.2 Karakterstikat e lojës Karakteristika e lojës; afekti pozitiv, angazhimi aktiv, motivimi i brendshëm, liria dhe

rregullat e jashtme.

Afekti pozitiv - i referohet kënaqësisë dhe gëzimit të fëmijëve gjatë lojës i cili

shprehet përmes qeshjes, të kënduarit dhe shprehjes së gëzimit gjatë lojës. Sikurse

të rriturit, edhe fëmijët kërkojnë vazhdimisht të përjetojnë përvoja pozitive dhe

punojnë për t’i përjetuar ato. Kënaqësia e fëmijës gjatë lojës ndërlidhet edhe me

ANGAZHIMIN AKTIV të tij, involvimin e thellë të fëmijëve në lojë dhe

përqendrimin e plotë. Edhe pse kjo karakteristikë është mjaft e dukshme

prapëseprapë është një atribut i rëndësishëm, loja në mënyrë të plotë tërheqë

interesimin e fëmijëve.

Motivimi i brendshëm - faktorë të ndryshëm mund ta motivojnë fëmijën për të

luajtur, për të fituar një përspektivë të re familjare, për të fituar zotërim ndaj

objekteve të reja nevoja për të punuar me ndjenjat, për të fituar një kënd të ri për

një përvojë të njohur, duke arritur zotërim me objekte të njohura, që kanë nevojë

për të punuar me ndjenjat. Edhe pse motivimi vjen nga fëmijët, të rriturit duhet të

krijojnë një mjedis të sigurt, të mbështesin dhe ndihmojnë fëmijën gjatë lojës.

Liria dhe rregullat e jashtme - fëmijët gjatë lojës vendosin rregulla, udhëheqin

role, marrëdhëniet vendosin rregullat e kyqjes në lojë dhe të sjelljeve të

pranueshme sociale. Lojtarët pajtohen dhe hyjnë në lojë në bazë të rregullave të

cilat kuptohen në mënyrë të përbashkët.

Disa autorë përpiqen të japin një definicion për lojën në termet e përfundimit të

vazhdimsisë lojë-punë. Sipas autores Viktoria Dimidijan ”tradicionalisht për gjatë gjithë

këtij shekulli loja është definuar si një aktivitet të cilin fëmijët e realizojnë përpara se të

përgaditen për punën e vërtetë”. Loja është një aktivitet i vetë inicuar dhe vetë përfunduar

si dhe loja paraqet një aktivitet të hapur pa një synim që dëshirojmë të arrijmë. Procesi e

10Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 182-183.

16

lejon lojën të marrë drejtime të ndryshme dhe të transformohet, shkurtohet apo zgjatet në

mënyrë spontane pa shkaktuar ndërprerje të aktivitetit. Psikologet përkrahin idenë se

LOJA është aktiviteti më i rëndësishëm gjatë fëmijërisë, adoleshencës madje edhe gjatë

moshës së rritur.

Loja ofron lirimin nga stersi, përkrah angazhimin kreativ dhe ndihmon zhvillimin e

llojeve specifike të të mësuarit. Fëmijët luajnë lojëra aktive, pasive, me shokë ose pa

shokë, brenda ose jashtë shtëpisë, në sezone të ndryshme të vitit, me mjete të ndryshme prej

më të thjeshtave, deri më të bashkëkohoret.11

2.2.1 Klasfikimi i lojërave

Në literaturën pedagogjike dhe psikologjike hasën klasifikime të ndryshme mbi lojërat e

fëmijëve parashkollor. Psikologu SHTERNI lojërat e fëmijëve i klasifikon në dy grupe të

mëdha:

A. Grupi i lojrave të fëmijës në vetmi; dhe

B. Grupi i lojërave shoqërore.

Në grupin e lojrave në vetëmi, fëmija luan pa partner, dhe ato mund të ndahen në tri grupe:

a) Lojërat e zotërimit të trupit të vet;

b) Lojërat e zotërimit të sendeve; dhe

c) Lojërat me role ose të prezentuarit.

a) Lojërat e zotërimit të trupit të vet – gjatë këtyrë lojërave fëmija e shprehë nevojën

e vet për t’a zbatuar hapsirën. Këto lojëra mbeshtetën në gjymtyret e fëmijës, i cili

imiton disa veprime, kurse qëllimi i tyre qendron në atë që lëvizjet e veta fëmija

t’i vej nën kontrollin e ti. Lojërat e tilla janë: hedhja, qitja, kercimi, ngjitja, etj.

b) Lojërat e zotërimit të sendeve – te lojërat e zotërimit të sendeve Shterni i heton dy

variante:

1. Lojërat ku përdorimi i sendeve shërben, si rikujzite të lojërave trupore;

dhe

2. Lojërat ku bëhen përpjekje që sendet të ndryshohen (kerkimi dhe

hulumtimi i sendeve).

Gjatë këtyre lojërave mund të pikëaset aftësia e fëmijës. Sipas Shternit, këto

lojëra kan rol të madhe gjatë procesit te të mësuarit të fëmijëve. Cilësi tjetër

11 Murtezani Lulzim, (2006)“Psikologjia e Zhvillimit”,shtëpia botuese “Çabej”, Tetovë, fq.57.

17

vijuese e këtyre lojërave është konstruksioni. Lojërat konstruktive janë tejet të

rëndësishme për sintezën shpirtërore, pastaj për adaptimin e fëmijëve në aktivitete

të orientuara. Gjatë lojërave të tilla përformohet një motiv kreativ. Shterni

konsideronte se gjatë këtyre lojërave mund të pikëasen dallimet mes fëmijëve për

ka gjinja, e sidomos gjatë lojërave konstruktive, nga së tek djemt shprehet nevojë

me e madhe për të krijuar apo berë diçka, kurse tek vajzat më tepër dominon

nevoja për të imituar. Shterni kujdes të veçant i kushtonte lojërave konstruktive

dhe ai ishte kundërshtar i rreptë për t’ju përzier fëmijës (në kuptim të ndihmës)

gjatë lojës.

c) Lojërat me role ose lojërat e prezantimit – gjatë lojërave me role intersimin i

fëmijëve është i orientuar kah uni prsonal i tij. Për këtë arsye kualiteti i posaçem

i këtyre lojërave është metamorfoza e personit. Prandaj, shih për këtë arsye Shterni

iu bëri kritikë, paraardhësve të cilët kufizoheshin vetëm në këto lloje të lojërave.

Fëmija më së shpeshti i luan ato role nga të cilët frikësohet nga se kjo është edhe

e vetmja mënyre për ta zotëruar atë frikë. Sipas Shternit, fëmija luan për ti

përjetuar disa emocione. Zgjedhja e rolit dhe luajtja e ati roli nga ana e fëmijëse,

ka rëndësi të madhe për emacipimin e pjekurisë, empacimip ky tek i cili fëmija e

gjen një kompenzim për inferioritetin e tij dhe kësisoj ai e përjeton njëfar

kënqësije.

Shterni lojërat e vetumara i quan lojëra të maskuara shoqërore sepse edhe

nepërmjet lojërave të tilla fëmija i interpreton disa lojëra shoqërore.

Në grupi i lojërave shoqërore – në këtë grup lojërash partnerët e parë në lojën e fëmijës

janë njerëzit e rritur. Në lojëra te till fëmijës i ofrohen disa kerkesa shoqërore. Fëmija gati

është i indentifikuara me të rriturit. Mirëpo, gjatë zhvillimit të fëmijës rritet edhe nevoja

e tij për të luajtur me bashkëmoshatarët e tij, të cilët i zëvëndësojnë të rriturit. Piskologu

zvicran Zhan Piazhea i klasifikoj në:

a) ushtrime funksionale ose lojëra (aktivitete) senzoro-motorike;

b) lojëra simbolike,

c) lojëra me rregulla;

d) lojëra konstruktive dhe ushtrimet funksionale12

12Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 189-191.

18

2.3 Rëndësia e lodrave në zhvillimin e fëmijës Ekzistojnë lloje të ndryshme të lodrave si ato edukative, lodra që nxisin shkathtesi fizike,

lodra që e zhvillojnë të menduarit logjik kreativ, lodra statike, etj.

Mirëpo, në anën tjetër, ka edhe lodra të dhunshme të cilat ndikojnë negativisht te fëmijët,

për këtë arsye zgjedhja e tyre ka rëndësi shumë të madhe.

Nga lodrat që e nxisin shkathtësinë fizike të fëmijës, më të shpeshta janë lodrat

të cilat përdoren në “ajër të pastër” dhe të cilat gjithashtu shënojnë përparim të

dukshëm dhe popullaritet të madh. Disa prej tyre janë lojrat me çark , me top, me

litar, lojrat me birila etj. Por, gjithashtu shumë të popullarizuara janë edhe rolerat

dhe biçikletat, për nga popullariteti shpejtë kanë depërtuar edhe “skateboard” dhe

“hoverboard”, ku në SHBA kanë arritë popullaritet të madh dhe llogaritet një

shifer e lartë e përdoruesve të flaktë të cilët i kanë klubet e veta dhe garat oficiale.

Depërtim të ngjajshëm arritën edhe në shumë vende evropiane. Sa i përket

zhvillimit të shkathtësive fizike, lojrat jashtë shtëpisë janë dukshëm më të mira se

ato brenda shtëpisë.

Lodrat e përshtatura moshës së fëmijës preokupojnë vazhdimisht interesin e

prodhuesve, të psikologëve dhe pedagogve. Ndër lodrat për fëmijë më të vegjël

se njëvjeçarë, zakonisht janë ato lodra që mund të varen mbi dhe përreth fëmijës

dhe të cilat zakonisht janë të dekoruara. Lodrat që i jepen fëmijës t’i mbajë në

dorë që me to të argëtohet, janë të njohura “biberoni për dhëmbët” kur fëmijës

fillojnë t’i dalin dhëmbët, pastaj lodra për ecjen e fëmijës, figurat e vogla në formë

të kafshëve, etj. Fëmijët mbi një vjeç të cilët fillojnë të flasin, kanë nevojë për

hapësirë dhe për ndryshimin e rrethit. Për këta fëmijë, është shumë me rëndësi, që

me prodhimin e parë gjuhësor, të shohi edhe figura. Njësoj janë të mira edhe lodrat

për rregullim ose lodrat prej mëndafshi (ariu, qeni, kukullat) përmes të cilave

fëmija i manifeston instiktet e sundimit dhe të kontrollit të rrethit. Për fëmijët e

kësaj moshe, është e përshtatshme të lujanë lojra të cilat përfshijnë lëvizje të

thjeshta motorike, si renditja, rrotullimi i një lodre para-mbrapa etj.

Për fëmijët 3 vjeçar janë të përshtatshme të ashtuquajtura lodra imituese, siç janë

kukullat, kuzhinat dhe enët e kuzhinës, shtëpizat, punëtoritë, etj. sepse këto të

fundit i ofrohen fëmijës si refleksion i botës së rritur. 13

13Nikoliq Stanisha, (2005) “Bota e Psikës Fëmijërore”, Shtëpia botuese “Furkan ISM”, Shkup, fq. 34.

19

Lodrat me muzikë ndihmojnë në zhvillimin psiqik të fëmijëve dhe kërkojnë

koordinim të lëvizjeve në zhvillimin motorik, si dhe përmirësojnë koordinimin e

syve dhe duarve. Përveç kësaj, loja me lodra muzikore dhe përdorimi i ndonjë

instrumenti i mëson fëmijët që të jenë më të kujdësshëm, të fokusohen në dëgjim

të muzikës dhe koncentrim. Lodrat muzikore ju dhurojnë argëtim fëmijëve, nëse

fëmija është i rrethuar nga muzika në fëmijëri, kjo i ndihmon që të krijojë dhe të

ndërtojë interes për muzikë Lodra më të preferuara për fëmijët e gjiniës

mashkullore të moshës 5-8 vjeçare janë automobilat dhe motoçikletat, për vajzat

kukullat, kurse për fëmijët e të dy gjinive janë lloje të ndryshme të lodrave si kube

për ndërtim dhe lodra shoqërore. Për këtë moshë shpesh blihen edhe marioneta.

Shumë të mira janë marionetat që prezantojnë djelmoshat, vashëzat, qenin, ndonjë

anëtarë të familjes etj. Ai projektohet në marionetë ose marionetën e përfaqësojnë

persona të tjerë të cilëve u drejtohet fëmija dhe me të cilët flet ai. Për fëmijët e

moshës 8 vjeç e më shumë, dallimi në gjini bëhet gjithnjë e më evident dhe kjo

reflektohet edhe në interesin që i kushtohet lodrave dhe zgjedhjes së tyre gjatë

blerjes, ku vajzat shprehin interesim më tepër ndaj kukullës shumë të

popullarizuar Barbi, ndërsa djelmoshat e kësaj moshe kanë interesim për lodra

luftarake. Sot në trend janë përgatitjet policore (xhaketa, rrip me revole, çizme,

etj.) Ky arsenal zgjerohet me pushkë automatike, snajperë, tanke që dirigjohen etj.

Të fëmijët e moshës mbi 11 vjeç dominojnë lojrat me top, pastaj nga lodrat

edukative në atë moshë më atraktive janë video-lojrat dhe lloje të ndryshme të

lotarisë, por edhe shahu, dominon, etj. Lodra është një send simbolik, i cili i

mundëson fëmijës që të bartë botën e fantazive në lojë, në mënyrë që të arrijë

kënaqësinë e cila përndryshe i mungon në botën e të rriturve. Me lojën e fëmijës

udhëheqë elementi i fuqishëm i jetës psiqike të fëmijës të cilin Prof. S. Nikoliq në

librin e tij “Bota e Psikës Fëmijërore” e quan “rregulli i kënaqësisë”, të cilës i

kundërvihet “rregulli i realitetit”. Këto dy lloje të funksionimit psiqik janë

karakteristike për çdo qenie njerzore, ndërsa specifika e tyre është në atë se të

fëmijët rregulli i kënaqësisë dominon ndaj rregullit të realitetit. Fëmija për nga

natyra e zhvillimit të vet psiqik është qenie që fantazon. T’i lëshohet fantazisë ose

ëndërrimit ditor, është një nga mënyrat që ta mbisundojë fëmija atë ndjenjë të

pafuqisë e cila e frikson atë tejmase. Ky aktivitet është krejtësisht i ngjajshëm me

aktivitetin e ëndrrës, derisa fëmija fle. Të shohësh ëndrra me sy hapur, të

ëndërrosh duke qenë zgjuar, kjo është dukuri e vazhdueshme e fëmijëve, sidomos

20

e fëmijëve të moshës 2-6 vjeç. Fëmija kalon duke imagjinuar histori dhe ngjarje

me heronjë përgjatë kohës derisa ai luan. Ata imagjinojnë episode të rezikshme,

me kusht që ato të mbarojnë mirë. Nëpërmjet këtyre historive e ngjarjeve të

lavdishme, fëmija fillon të formohet si karakter, prandaj varet shumë nga talenti

dhe zotësia e atij që lexon apo tregon. Fëmija duke kërkuar përmes lojës plotsimin

halucinar të dëshirave të veta, ai duke u rritur, zbulon realitetin e jashtëm, qoftë

edhe me çmim të dëshpërimit eventual, apo të pasojave të palakmueshme. Ky

realitet në mënyrë graduale bëhet princip rregullator i funksionimit të tij psiqik.

Këto njohuri të psikologjisë mjeksore sqarojnë pse lodrat me rëndësinë e vet të

shumfishtë emocionale, edukative dhe sociale, janë bërë fenomen shoqëror i

vërtetë.14

2.4 Lodrat fëmijënore

Duke trajtura çështjen e zhvillimit të lojës fëmijënore vertetuam së mënyra e lojës së

fëmijës ndryshon në përputhje me aftësitë. Pandaj këtij zhvillimi duhet ti përgjigjen edhe

lodrat fëmijërore. Me rastin e zgjedhjes së tyre më së shpeshti nuk e marrim parasyshë

shkallën e zhvillimit psikik të fëmijës. Për këtë arsye fëmija shpeshherë i refuzon disa

lodra të cilat janë të shtrejnta dhe u pelqejn të rriturve dhe me kënaqesi shumë të madhe

luan me lodra më të thjeshta, sidomos me ato të cilat mund ti përdorë në format te

ndryshme të lojës. Në qoftë se fëmija e merr ndonjë lodër e cila i përgjigjet fëmijës në një

shkallë më të lartë të zhvillimit mental, kuptohet se do ti dëshperojë ata të cilët e sodisin.

Ai nuk luan me lodren ashtu si deshirojnë prindërit, por ashtu si mundet. Për këtë arsye

ajo lodër për fëmijën nuk është interesante dhe ai e gjuan së shpejti. Në qoftë se e

detyrojmë fëmijën të luajnë me atë lodër, pak do të mbërrimjë, sepse ai nuk mund ta

përdorë në mënyrë funksionale. Për ka aftësitë e veta ai nuk e ka arritur këtë. Edhe në

qoftë se të rriturit i tregojnë se si duhet të luajë, ai nuk mund të realizojë këtë. Fëmija i

imiton vetem ato aktivitete, të cilat janë të qarta dhe të cilat u përgjigjen aftësive të ti

zhvilluese. Pra, lodra e cila nuk i përgjigjet mundësive të zhvillimit të fëmijës, nuk mundet

as ta nxisë zhvillimin e ti mental kjo vlen edhe për rastet kur fëmijës i jipen lodra të cilat

janë tipike dhe të përshtatshme për fëmijë më të vegjël se ai. Edhe në lodrat e tilla ai nuk

14 Murtezani Lulzim, (2006) “Psikologjia e Zhvillimit”, shtëpia botuese “Çabej”, Tiranë, fq. 121-122.

21

dinë se si t’ja fillojë, sepse loja për të cilën ai tani më është i rritur, nuk i intereson me dhe

nuk i sjellë kënaqësi. Me atë lojë funksionet e ti nuk mundë të vinë në shprehje. Në qoftë

se fëmija nuk ka lodra të cilat nuk i përgjigjen moshes së tij, ai për një kohë të gjatë mbetet

në shkallën e reagimit, e cila është karakteristike për fëmijët më të vegjël se ai, gjë që

natyrisht e pengonë zhvillimin e tërë personalitetit të tijë.

Për lojën, fëmijërore shpeshëherë janë të mjaftueshme lodrat e rastit. Këto janë lodra, të

cilat fëmija i dëshiron papritmas. Porsa ta arrijë me to qellimin e vetë, ai i gjuan.

Nuk këshillohet që fëmijës ti jipen shumë lodra. Disa mendojnë se fëmija do të zhvillohet

më shpejtë në pikëpamje psikike nese i ipen sa më shumë lodra. Mirëpo, në të vërtetë nuk

është ashtu. Në qoftë se fëmijën e mbulojmë me lodra, ati do ti bëhet shprehi vetem loja

e përciptë, sipërfaqësore. Për këtë arsye ai i gjuan shumë shpejtë lodrat dhe nuk luan me

asnjërën. E kjo, natyrisht nuk është gjë mirë për zhvillimin e ti të drejtë psikik. Fëmijën

e tillë është shumë vështirë ta kënaqim, nuk i intereson më asnjë lodër. Ai e humbë

gradualisht mprehetësinë për aktivitetin konstruktiv në lojë. Kjo pasqyrohet edhe në

reagimin e tijë personal. Ai kerkon që ti kushtohet shumë kujdes, nuk është

më i gëzueshëm dhe i kënaqur, gjithnjë kërkon diçka e as vet nuk e di se çka kërkon. 15

2.4.1 Lodrat dhe llojet e tyre

Mjetet më të rëndësishme për lojëra janë LODRAT, me anën e të cilave mund të

orientohet loja. Lodra është qendra materiale rreth së cilës organizohet loja.

Shikuar historikisht lodra është rekuizit, i cili e përcjellë lojën. Për stadiumin e

lodrave, si mjete të lojërave të fëmijës, janë bërë kërkime të shumta shkencore

pedagogjike dhe psikologjike. Lodra në një shkallë të madhe është kushtëzuar nga

shoqëria (ka kushtëzim). Ajo paraqet sendet të cilat ekzistojnë si sende praktike

shoqërore dhe që paraqesin një kuptim pedagogjik e psikologjike, i cili historikisht

pëson ndryshime. Lodra është shfrtyezuar si mjet didaktik ne disa sisteme të

eduaktës parashkollore. Një prej klasifikimeve më gjithë përfshirse është

klasifikimi i VUDVORTOVIT, i cili lodrat i klasifikoi në 9 klasë dhe atë:

o Modelet e sendeve që përditshmerisht përdoren nga të rriturit (kukullat,

kafshët, orenditë);

o Lodrat tingëlluese (zilja, çakatalla, raketakja, etj);

15Karaj Theodhori, (2010), “Psikologjia fëmijënore” Tiranë fq.169-172

22

o Lodrat lëvizëse (biçikleta, saja, hulaçka, etj);

o Lodrat të cilat e rrisin radiuesin e aksionit ( topi, harku, shigjeta, hedhja);

o Lodrat që i kundervihen fuçisë së gravitacionit të kohës ( ballonat, raketat,

fruleta, xhita, katana);

o Lodrat automatike (auto, majmunet që luajnë);

o Lodrat që mundën për tu ripërgaditur në mënyrë tjetër ( lodrat gjysëm të

gatshme);

o Materiali plastik; dhe

o Shokët në lojë.

Sipas FRORINËS, lodrat ndahen në 4 grupe:

o Materiali konstruktiv;

o Lodrat figurative;

o Lodrat e gëzueshme; dhe

o Lodrat didaktike.

Në literaturen pedagogjike të vendeve lindore ende është prezent klasifikimi

MAKARENKOS, i cili lodrat i ndau në 3 grupe:

a. Lodrat e gatshme, mekanike ose të thjeshta (kukullat);

b. Lodrat gjysmë të gatshme (këto kërkojnë që diçka ti shtojnë fëmija – si p.sh

kubet, konstruktoret , modelet;

c. Materiali prej të cilit fëmija mundet pavaresisht të bejë edhe të përpunoj atë

çka e paramendon (glina, rëra, teli).

Klasifikimi i lodrave tejet i afirmuar në teroinë pedagogjike parashkollore ishte ai i

ARKINIT, i cili lodrat i klasifikoi:

o Lodrat senzorike;

o Lodra lëvizëse (motorike) dhe

o Lodrat motoriko –sportive;

o Lodra figurative ku bëjnë pjesë kukullat me fytyrë njeriu;

o Lodrat e prodhuara dhe lodrat teknike;

o Lodrat shoqërore dhe lodrat nga jeta e përditshme; dhe

o Lodrat konstruktive

Qendra për lojëra fëmijësh dhe lodra e Zagrebit, lodrat i klasifikoi ne 12 kategori

funksionale, ndërmjet të cilave as që ekziatojnë kufizime të prera:

1. Lodrat senzorike,

2. Lodrat motorike,

23

3. Lodrat imituese për imitimin e përjetimeve,

4. Lodrat arsimore,

5. Lodrat emotive,

6. Materiali për lojërat shoqërore,

7. Materiali për të shprehurit e fëmijës,

8. Materiali për lojërat receptive,

9. Lodrat konstruktive,

10. Lodrat teknike në repart dhe mekanika e parë,

11. Lodrat për edukatën e punës dhe

12. Lodra argëtuese.16

2.4.2 Lodrat për mosha të ndryshme

Në vitin e parë- Lodra e parë për fëmjën është trupi i tij personal, në radhë të parë

gshtërinjtë e duarve. Merret veshn, kjo lojë së shpejti bëhet e pamjaftueshme për

të. Ai rrok objektivet që i ka afër, për shembull, mbulesën, më vonë shiritat n

kësulë etj. Prej muajit të dytë gjerë në të katërtin fëmija tani me reagon ndaj zërit

të këndshëm, muzikës, dritës, duke ndjer në këtë rast kënaqësi. Tingujt, natyrisht,

nuk guxojnë të jenë shumë të fortë ose afër fëmijës, sepse mbushen me frikë. Prej

muaji të tretë ose të katër, fëmija i vren me kënaqësi objektet rreth vetës. Pas

muajit të katër fëmija tani më është në gjendje ta mbaj lodrën në dorë. Edhe pas

muajit të gjashtë fëmija i don lodrat prej gomës për atë janë terheqëse sidomos

kubat tingellues, të cilat mund ti dridh dhe ti gjuaj në dysheme.

Në vitin e dytë- Ka fillimi i vitit të dytë, posa fëmija të filloj të ecë, në

aktivitetin e ngjet një kthese e madhe. Objektet që gjerë atëherë vetëm i ka

veshtruar, perpiqet ti kapë me dorë dhe ti vejë prej një vendi në tjetrin.

Në vitin e tretë- në këtë moshë fëmija intersohet sidomos për veglat

fizkulturale, në të cilat e provon shkathtesin e vet. Në këtë moshë fëmijën e

terheq materiali, të cilin mund ta përpunojn dhe ti japë trajtja të ndryshme. Për

këtë është i pështatshem zalli. Fëmijës tani i nevojitet edhe materiali plotësues

për përpilimin e figurave të ndryshme prej zallit. Përveç zallit fëmijën edhe uji:

enët e vogla, kafshët e ndryshme prej gomës mbi ujë, barkëzat e të tjerë.

16Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 195-196.

24

Prej vitit të tretë gjer në të shtatin- edhe në këtë moshë fëmija shfaq intersim të

madhe për vegla të ndryshme në fusha të lojës. Triçikleta ende është e dashur. Më

vonë këtë e zëvenëdeson biçkleta e vërtetë. Në këtë kohë rritet intersimi për lodra

të mekanizuara të cilët fëmija i kurdisë dhe të cilat lëvizin. Zalli nuk i përgjigjet

më plotësisht fëmijës, sepse tani më dëshiron të bejë gjëra më specifike. Gjithnjë

e më tepër e entusiazmon plastelina, dylli, kiti, burimi, letra, sepse prej këti

materiali ben gjera më të përsosura. Materiali për ndërtim tani është me i

llojlojshem. Pos kubave të zakonshem tani më e shfrytëzon matadorin. Lodër

kostruktive është edhe materiali për përpilimin e mozaiqeve te ndryshme, ose

trajtave tjera. Ka fundi i kësaj preiudhë përferohen edhe lojërat shoqërore. Ato

kanë rëndësi të madhe, sepse fëmija është i detyruar tu përmbahet disa rregullave

të caktuara dhe ti respektoj shokët më të cilët luan.

Prej vitittë pestë gjer në të shtatin kanë rëndësi sdimos rekuizitat sportive, sajet,

rrotullueset, sikijat, rreshitesët e të tjera. Edhe puna në kopsht e terheqë fëmijën.

Përkëtë arsye ai dëshiron ti këtë veglat e vogla për punë të tille si dhe mjetet për

forma tjera të aktivitetit.17

17Karaj Theodhori, (2010), “Psikologjia fëmijënore” Tiranë, fq. 172-175.

25

KAPITULLI III

3 Loja dhe edukimi i fëmijëve parashkollorë

3.1 Loja dhe edukimi intelektual i fëmijës parashkollor

Me edukimin intelektual nënkupotohet: fitimi i një sasie diturish dhe në saje të tyre

formimi i botëkuptimit shkencor mbi botën; zhvillimin e aftësive mendore (formimi dhe

pasurimi i fjalorit, të gjykuarit të pavaur logjik, konkludimi, zgjerimi i horizontit dhe

njohja e së vërtetës oibjektive); Edukimi i kërshërisë (dormimi dhe zhvillimi i kurreshtjes

dhe ndjenjës së padurueshme për të mësuar e për të njohur diç të re); Dhe formimi i

kulurës së punës. Në realizimin e këtyre detyrave tejet të ndërlikuara, loja zë një vend të

rëndësishëm. Për edukimin intelektual rol të rëndësishëm kanë:

Lojërat me rregulla;

Kashelashët;

Gjëegjëzat;

Lojërat imituese (fëmija e luan rolin e edukatorës të profesorit, mjekut, postierit,

pilotit, etj)

Lojërat për njohjen e ambientit etj.

Fëmija gjatë lojës i zhvillon funksionet dhe aftësitë e llojllojshme. Me anën e lojës fëmija

i fiton përvojat elementare mbi botën, e cila atë e rrethon. Ai duke luajtur shumë objekte

e gjesende të ndryshme i kap me dorë, i vëzhgon, ua ndërron vendin, i ndanë dhe i palon

etj. Gradualisht, fëmija duke i përdorur sendet e ndryshme gjatë lojës fillon t’i zbulojë ato

cilësi, te cilat kontribuojnë për të dalluar sendet e objektet. Ai duke lëvizur trupin e vetë

gjatë lojërave fiton përvojën elementare mbi hapsirën. Nëpërmjet aktivitetit gjatë lojës

mëson për t’i hetuar dhe dalluar atë që është e madhe, të shkurtën nga e gjata etj. Këto

dhe veprimet e ngjashme fëmijën e aftësojnë për të krahasuar dhe konkluduar. Fëmija,

gjatë lojës vepron intensivisht me një durim të pashoq. E shpreh gëzimin ndaj krijimeve

të veta gjatë lojërave creative. Fëmija shpreh kënaësinë ndaj rezultateve të lojës, por

shumë më tepër është i kënaqur kur të rriturit i ofrojnë pranim dhe lavdata për sukseset e

arritura. Kësisoj tek fëmija rritet vetëbesimi dhe forcohen motive për për pjesëmarrje të

mëtutjeshme në lojë. Kuptohet, se fëmija gjatë lojës, sikurse edhe gjatë punës, kacafytet

me vështirësira dhe pengesa të ndrezshme, edhe pse, ai ato në njëfarë mënyre, di t’i

zotërojë dhe kapërcejë. Ai gjatë lojës ka plotë situate të reja, ku nuk mjafton vetëm

26

aplikimi mekanik i përvojave, por nga fëmija kërkohen për të zbuluar rrugë të reja. Në

raste të tilla vjen në shprehje vetë inteligjenca e fëmijës.18

3.2 Lojërat dhe edukimi moralo-kombëtar

Loja është mjet më efikas për realizimin e detyrave morale: për kultivimin dhe zhvillimin

e ndjenjave morale: çiltërsisë, thënja e të vërtetës kundër gënjeshtrës, aprovimin e të mirës

dhe gjykimin e të keqës, të qenurit i drejtë në lojë të qenrit i hapur kundër fshehjeve apo

marrjes së objekteve që si përkasin pa pyetur, për zhvillimin e shprehive e të sjelljeve të

mira; për zvhillimin e miqësisë dhe të shoqërimit, për zhvillimin e dashurisë për natyrën,

për shoqërinë, për vendlindjen, për atdheun.

Loja e organizuar mirë dhe e orientuar për të realizuar detyrat e edukimit moral

kontrubuon dukshëm për zhvillimin e ndjenjave morale. Gjjithashtu, formimi dhe

zhvillimi i shprehive, i sjelljeve të mira të fëmijët etj, më së miri kryhet me anën e

lojërave.

Veçanërisht lojërat me role mundësojnë imitimin e punës së disa profesioneve (mjekut,

edukatores, postierit, etj. Sidomos, imitimi ifjalëve, gjesteve, mimikës, veprimeve të atyre

njerëzve dhe duke imituar të rriturit gjatë lojës, fëmijët i përvetësojnë sjelljet e tyre dhe

kësisoj fillojnë të formojnë shprehi për sjellje të mira ndaj shokëve të tyre, ndaj të rriturve

në gjirin famijljar. Shprehitë e fituara më anë të imitimit të situatës jetësore janë rezultat

i lojës dhe imitimit, por jo edhe rezultat i mësimdhënies, i qortimeve dhe moralizimit.

Loja e matur, e organizuar dhe nxitëse është gjithnjë interesante për fëmijët. Prandaj

vëmendja e fëmijës dhe aktiviteti i tij mund të zgjatin më tepër kur ai angazhohet në

lojë.Fëmija në lojë përqëdnrohet dhe në mënurë të veçantë e përjeton të vërtetën dhe

vetëvetën. Në raste të tilla mund të paraqitet edhe rreziku që fëmija i painteresuar sa duhet,

të jepet pas lojës aqë shumë sa që ngel edhe i vetmuar duke luajtur. Rastet e këtilla

paraqiten sidomos te fillestarët në entin parashkollor. Cdo edukatore e shkathtë përnjëherë

do t’i hetojë fëmijët e tillë dhe duke i shoqëruar ata me fëmijët e tjerë. Në shumë raste,

edukatorja së pari duhet të luajë bashkë me atë fëmijë.

18Veseli Abdylaziz, (2005) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq.186

27

Lojërat me grup fëmijësh kontribuojnë për edukimin moral (zhvillimin e miqësisë, të

shoqërimit dhe të ndjenjës së përkatësisë kombëtare të fëmijëve). Lojërat në grupe

edukojnë edhe socializimin e fëmijës.19

3.3 Loja dhe edukimi estetik

Fëmija në rritën e tij vjen në kontakt me sende e objekte të lloj-llojshme. Ai me ato luan,

manipulon, i ndan në pjësë (analizon), i bashkon pjesët e ndara në tërësi për të bërë një

send ose një objekt (sintetizon), përpilon dhe kombinon gjërat e sende të reja.

Loja do të ndikojë pozitivisht në zhvilimin e kuptimit për të bukurën të fëmijët nëse secili

ambient dhe çdo rreth ku gjendet fëmija është vërtetë i përshtatshëm dhe me një klimë të

përshtatshme educative. Andaj, ambienti ku edukohet fëmija duhet të shndërrohet në

ambient optimal estetik. Gjithashtu, lodrat me të cilët luajnë fëmijët duhet t’i plotësojnë

kërkesat që kanë të bëjnë me vlerën e njëmendtë pedagogjike dhe estetike të tyre. Kësisoj,

pa dushim, kontribuohet për të krijuar kushte themelore të edukimit estetik të fëmijëve

parashkollor.

Lojërat ndikojnë në zhvillimin e kuptimit për të bukurën, veçmas dramatizimet dhe lojërat

e fëmijëve me kukulla, që mbështetën në tekstin e bukur dhe artistik, janë forma ndihmëse

të zëvendësueshme për të zhvilluar kuptimin për të folurit e rrjedhshëm, shprehës e të

bukur.

Në shumë raste mund të organizohen lojëra ku fëmija ndërton dhe vizaton, ose edhe lojëra

të tjera shoqërore, të cilat përcillen me muzikë. Edhe muzika ndikon që te fëmija të

formojnë kuptimin për të shprehurit e bukur muzikor.

Këto dhe shumë lloje të tjera të lojërave ndikojnë në zhvillimin e mëtutjeshëm të

mundësive të trashëguara (të lindura) për krijmtari (kreativitet) të fëmijës në lëmin e artit

figurative, muzikor, letrar, vallëzues, si dhe të shprehjes së interpretimit recitues të

fëmijëve. Kreativiteti I fëmijës parashkollor është e mundur të nxitet me anën e lojërave

të llojllojshme, e sidomos nëpërmjet këtyre lojërave:

Loja me role (tetari I kukullave, kinemaja, cirku, etj).

Loja e të kënduarit; -

Loja me instrumente të ndryshme; -

Loja me vjersha; - Lojërat vallëzuese;

19Vepra e cituar, fq. 187

28

Lojërat me leximin e ilustrimeve dhe të librave për fëmijë; -

Valët popullore

Tetari I kukullave

Dramatizimet e lira, etj.

Kukulla ështe mjet më i rëndësishëm për zhvillimin e tërësishëm të fëmijës. Fëmija

thuajse identifikohet me kukullën. Ai atë e konsideron shokë e anëtar të familjes. Ajo

fëmijës ia largon frikën dhe atë e mëson “të flasë” e “të këndojë”. Fëmija me kukullën

shpreh edhe forcon ndjenjat. Kukulla fëmijës i mundëson të jetë i afërt me njerëzit e tjerë.

Fëmija me kukullën komunikon, manipulon, krahason, u ofrohet njerëzve, pra fëmija

zhvillohet me anën e kukullës.20

3.4 Loja dhe edukimi fizik

Edhe pse loja si mjet për edukimin fizik shfrytëzohet më së tepërmi, ajo nuk është edhe e

vetmja mënyrë e formë e edukimit fizik. Në zhvillimin trupor të fëmijës ndikon

organizimi i përgjithshëm i jetës dhe i punës së fëmijës në entet parashkollore. Loja duhet

të oirganizohet e të realizohet si mjet edukativ, në rastin kur tubohen fëmijët pastaj gjatë

aktiviteteve të lira, aktiviteteve të orientuara, gjatë shëtitjeve dhe daljeve në natyrë, gjatë

përgatitjeve të hapsirës dhe lokaleve në entin parashkollor, përgatitjes për drekë, fjetjës e

të tjera.

Gati secila lojë, e cila fëmijëve ua angazhon fuqitë fizike, ndikon edhe në zhvillimin

trupor, nëse fëmijët gjatë dramtizimit imitojnë, bëjnë gjeste e të tjera.

Megjithatë, për edukimin fizik dhe zhvillimin trupor të fëmijës në moshën parashkollore,

sidomos për zhvillimin e pjesëshëm të organeve të trupit të fëmijës organizohen lojëra të

veçanta, si p.sh.lojërat e shkathtësisë, lojërat e qëndrushmërisë e të tjera.

3.5 Loja dhe edukimi punues Edukimi moral dhe punues plotësohen me njëri-tjetrin. Orientimi i lojës për të formuar

qëndrim emocional ndaj punës te fëmija ka të bëjë më tepër me edukimin moral të tij.

Mirëpo, loja kërkon edhe parasupozon kryerje të disa operacioneve të caktuara të punës,

20 Vepra e cituar, fq, 188.

29

me të cilat arrihet rezultatet e lojës. Kjo karakteristikë e lojës e orienton fëmijën në punë

dhe për qëndrueshmëri në punë. Megjithatë, loja është një formë tejet interesante e

aktivitetit të fëmijës.

Edukatorja duhet ta zhvendosë interesimin e fëmijës nga loja në punë. Edukatorja duhet

t’i zgjedhë momentet që edhe gjatë punës t’ia mësojë fëmijës lojën.

Marrëdhëniet interpërsonale të fëmijës në lojë dhe njohja e ndërsjellë e punës, kontribuon

për të arritur rezultate të mëdha pune ndërsa kjo gjë u mudëson fëmijëve t’i çmojnë e t’i

respektojnë rezultatet e punës së vetë dhe ato të punës së të tjerëve.

Fëmijët, duke luajtur i zotërojnë operacionet e caktuar të punës. Ata njihen me shumë

profesione dhe vegla pune. Loja kontribuon për angazhimin e aftësive trupore dhe

mendore të fëmijës dhe kësisoj ndikon për ta penguar krijimin e paragjykimeve për

dallimet ndërmjet punës intelektuale dhe punës fizike.21

21 Veseli Abdylaziz, (2005 ) “Pedagogjia Parashkollore”, Gjilan, fq. 189.

30

PËRFUNDIM

Nga ajo që u tha më lartë, mund të themi se loja dhe lodrat janë mjete të rëndësishme në

zhvillimin e fëmijës. Ajo është pjesë përbërse e botës së tij dhe është e nevojshme për

zhvillim fizik, psiqik, emocional dhe kognitiv të fëmijës. Sipas kësaj, loja ndikon që

fëmija të piqet fizikisht, por edhe të mësojë raportet sociale. Ajo çka është edhe më e

rëndësishme, është se loja atij i mundëson të formojë gjithashtu procese më të larta

psiqike. Loja është puna e fëmijës, mjeti me anë të cilit ai rritet e zhvillohet. Në bazë të

asaj që u tha më lartë mund të përfundohet se loja përveç që është një aktivitet që

zakonisht ndërmerret për argëtim, ajo përdoret edhe si mjet edukues. Duke pasur parasysh

faktin që ajo është mënyra më e mire për mësimin e fëmijës, është shumë me rëndësi që

lodrat, librat dhe aktivitetet që ua dedikojmë fëmijëve t’i zgjedhim me kujdes. Gjithashtu

loja e pasuron përsonalitetin e fëmijës duke i mundësuar atij një progres në zhvillimin e

mëtutjeshëm. Për këtë arsye, është mirë që qysh heret në fëmijëri, duhet që fëmijës t’i

krijohen kushte të luaj, të lexojë, të prekë, të lëvizë, e të flasë. Po ashtu fëmijës duhet t’i

mundësohet të krijoj, të zbuloj dhe të kundërshtojë. Lodrat duhet të mundësojnë

zhvillimin e fëmijës në drejtim të përsonalitetit të lirë dhe autentik, i cili përmes lojës do

të zhvillojë iniciativë, krijimtari dhe ndjenjë të përgjegjsisë, këta faktorë të cilët

argumentohen se zhvillohen përmes lojës, janë faktorë jashtëzakonisht të nevojshëm për

krijimin e relacioneve ndaj të tjerëve dhe ndaj shoqerisë. Me gjithë përparësitë e saj, lojrat

dhe lodrat mund të kenë edhe ndikime negative, ka shumë raste kur lojrat dhe lodrat

provokojnë sjellje të dhunshme nga ana e fëmijëve, fjala është për lojrat e dhunshme të

cilat po rezultojnë me lëndime nga më të rëndat. Fatkeqësisht, këto gjithnjë e më shumë

po depërtojnë nëpër tregjet e lodrave dhe video lojërave. Për mbrojtjen e fëmijëve nga

lojërat dhe lodrat e rrezikshme është e nevojshme që së pari, lodrat armë dhe programet

televizive që përmbajnë skena agresive, veçanërisht filmat, si 33 dhe video lojërat

agresive, të mbahen larg fëmijëve. Do të ishte mirë, që institucionet tona në mënyrë

ligjore të rregullojnë prodhimin dhe shitjen e lodrave. Me ligjë, duhet të përcaktohen qartë

kriteret për shitjen e lodrave, bazuar në moshën e fëmijëve. Gjithashtu, prodhuesit e

lodrave duhet që lodrat e dhunshme t’i zavendësojnë me lloje të tjera të lodrave, përmes

të cilave fëmijët do të mësojnë që problemet t’i zgjidhin në mënyrë konstruktive dhe në

bashkëpunim me te tjerët. Lodrat e tilla do të ndikonin pozitivisht në zhvillimin e fëmijës.

Lirisht mund të themi se rol shumë të rëndsishëm këtu kanë edhe prindërit. Psikologët

31

kanë zbuluar se kur prindërit ia kufizojnë fëmijëve të tyre kohën dhe tipin e lojrave që ata

luajnë, atëherë është më pak e mundur që ata të shfaqin sjellje agresive. Pra, reduktimi i

kohës në lojrat e dhunshme, diskutimi me fëmijën nga ana e prindërve, duke iu ofruar atij

zgjidhje jo të dhunshme të problemeve të ndryshme, mund të reduktojnë ndikim negativ

të mediave tek fëmijët dhe të rinjtë.

32

LITERATURA

1. Veseli Abdylaziz, (2005) ‘’Pedagogjija parashkollore‘’, Gjilan

2. Murtezani Lulzim, (2006) ‘’Psikologjija e zhvillmit’’, Tetovë

3. Stanisha Nikoliq, (2005) ‘’Bota e psikës fëmijërore’’, Shkup

4. Karaj Theodhori, (2005)‘’Psikologjija e zhvillimit të fëmijës”, Tiranë

5. Karaj Theodhori, (2010) “Psikologjia fëmijënore” Tiranë

Burime të tjera:

1. https://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-

493e-bc4c-6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=y, 04/07/2018, 18:30h

https://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=yhttps://dspace.aab-edu.net/bitstream/handle/123456789/769/de58ba67-226c-493e-bc4c-6b7839c307bd.pdf?sequence=13&isAllowed=y

33