ХӨГЖЛИЙН ГАРЦ

Урлагийн боловсролын судалгаа

УЛААНБААТАР 2011

ЮНЕСКО-гийн МонголынҮндэсний Комисс

Н.Энхтуяа, Боловсролын Хамтын Ажиллагааны Нийгэмлэгийн ЗөвлөхД.Гүндэгмаа, PhD, Албан бус боловсролын мэргэжилтэн, Орхон Их сургуулийн сургалтын албаны дэд захирал Д.Цэдмаа, Музейн “Шинэ Хөгжил” нийгэмлэгийн тэргүүнБ.Одгэрэл, СоциологичХ.Оюундарь, Монголын Урлагийн Зөвлөлийн Урлагийн боловсролын хөтөлбөрийн зохицуулагч

Н.Мөнхзул, БСШУЯ-ны Соёл Урлагийн Бодлогын Газрын соёлын мэргэжилтэн Т.Олоннэмэх, Нийслэлийн Засаг Даргын хэрэгжүүлэгч агентлаг Боловсролын газрын Гоо зүй, урлагийн боловсролын мэргэжилтэн

Ц.Түвшинтөгс, Монгол улсын гавьяат багш

Б.Хүрэлбаатар, Ховд аймгийн “Төгөлдөр” студийн захирал Ц.Анхбаяр, Соёл Урлаг Судлалын Хүрээлэнгийн судлаач Х.Эрдэнэдэлгэр, Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын Соёлын төвийн эрхлэгч

Б.Бэхээдэй, дизайнер

© Монголын Урлагийн ЗөвлөлСудалгааны тайланг хувийн хэрэгцээнээс бусад зорилгоор хэсэгчлэн болон бүтнээр нь хувилж олшруулахыг хүсвэл доорх хаягаар хандаж зохих зөвшөөрөл авна уу.

ЮНЕСКО-гийн МонголынҮндэсний Комисс

“ХӨГЖЛИЙН ГАРЦ” Урлагийн боловсролын судалгаа

СУДЛААЧ:

ЗӨВЛӨХ:

ХЯНАН ТОХИОЛДУУДСАН:

ТУСЛАХ СУДЛААЧ:

ЭХ БЭЛТГЭСЭН:

Монголын Урлагийн ЗөвлөлЧингэлтэй дүүрэг, Жуулчны гудамжДельта төв, 402 тоотУлаанбаатар-211238ь Монгол улсУтас: 976-11-319017Факс: 976-11-319015И-мэйл: artscouncil@magicnet.mn Цахим хуудас: www.artscouncil.mn

ГАРЧИГ

НЭГ. СУДАЛГААНЫ ТАНИЛЦУУЛГА

1.1 Удиртгал

1.2 Судалгааны зорилго

1.3 Судалгааны түүвэр

1.4 Судалгааны арга зүй, хэрэгсэл

1.5 Мэдээлэл боловсруулалт

ХОЁР. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

2.1 Урлагийн боловсролын тухай олон улсын чиг хандлага

2.2 Монгол улсад урлагийн боловсролын талаар төрөөс баримталдаг бодлого, эрх зүйн орчин

2.3 Хүүхэд өсвөр үеийнхэнд урлагийн боловсрол олгож байгаа өнөөгийн нөхцөл, байдал

2.4 Урлагийн боловсролын тухай бидний ойлголт

ГУРАВ. ЕРӨНХИЙ ДҮГНЭЛТ

ДӨРӨВ. ЗӨВЛӨМЖ

ТАВ. ХАВСРАЛТ

Боловсролын салбаpт

Соёл урлагийн салбарт

Сургалт

Үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа

Соёл урлагийн байгууллагын үүрэг, оролцоо

Төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, олон нийтийн оролцоо

ХҮСНЭГТ, ГРАФИКИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт

Хүснэгт 1.1 Судалгаанд оролцогчдын тоо (судалгааны аргаар)

Хүснэгт 1.2 Судалгаанд оролцогчдын тоо (бүс нутгаар)

Хүснэгт 1.3 Судалгаанд оролцогчдын тоо (судалгааны респондентаар)

Хүснэгт 2.1 Урлагийн боловсролын чиглэлээр хэрэгжиж буй эрх зүйн баримт бичиг

Хүснэгт 2.2 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын урлагийн чиглэлийн хичээлээр сурахыг хүсдэг

зүйлийн эзлэх хувь (судалгаанд хамрагдсан сургууль бүрээр)

Хүснэгт 2.3 Сургуулийн урлагийн боловсрол олгоход зориулсан танхим, өрөөний тоо

Хүснэгт 2.4 Хүүхдүүдийн урлагийн чиглэлээр дугуйланд хамрагдсан байдал

Хүснэгт 2.5 Чөлөөт цагаараа хүүхдийн хийх дуртай зүйл (судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр)

Хүснэгт 2.6 Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар урлагийн боловсрол олгох чиглэлтэй модулийн жишээ

Хүснэгт 2.7 2010-2011 онд 5, 7, 9, 11 дүгээр ангийн сурагчдын музей үзсэн байдал

Хүснэгт 2.8 Хүүхдийн хамгийн сайн мэддэг түүх, соёлын дурсгалт газар

Хүснэгт 2.9 Хүүхдийн хайртай дүр (судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр)

Хүснэгт 2.10 Урлагийн боловсролын тухай олон нийтийн ойлголт

Хүснэгт 2.11 Урлагийн боловсролын хэрэгцээ (хүүхдүүдийн санаа бодол)

График

График 2.1 Урлагийн боловсрол эзэмшихэд хамгийн гол үүрэгтэй хичээл (9 ба 11 дүгээр анги)

График 2.2 Урлагийн чиглэлийн хичээлийг яагаад үздэг вэ? (5 ба 7 дугаар анги)

График 2.3 Урлагийн чиглэлийн хичээлээр хүссэн зүйлээ сурч чадахгүй байгаа шалтгаан (5 ба 7 дугаар анги)

График 2.4 Урлагийн чиглэлийн хичээлийг сайн сурч чадахгүй байгаа шалтгаан (9 ба 11 дүгээр анги)

График 2.5 Хүүхдийн дуртай хичээлийн эзлэх хувь (5 ба 7 дугаар анги)

График 2.6 Хүүхдийн дуртай хичээлийн эзлэх хувь (9 ба 11дүгээр анги)

График 2.7 Урлагийн чиглэлийн хичээл заадаг багшийн гарын авлага, үзүүлэн, материалын хангамж

График 2.8 Судалгаанд хамрагдсан сургуулийн хөгжмийн зэмсгээр хангагдсан байдал

График 2.9 Судалгаанд хамрагдсан сургуулиудад хичээллэдэг дугуйлан (давхардсан тоогоор)

График 2.10 Хүүхдийн үйлчлүүлдэг байсан соёл урлагийн байгууллага

График 2.11 Хүүхдүүд урлагийн тоглолтыг ихэвчлэн хэнтэй үздэг тухай (судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр)

График 2.12 Хүүхдийн номын сангаар үйлчлүүлдэг давтамж

График 2.13 Хүүхдийн ихэвчлэн уншдаг номын төрөл

График 2.14 Хүүхдийн дуртай хөгжим

График 2.15 Хүүхдийн дуртай дуу

График 2.16 Хүүхдийн дуртай бүжиг

График 2.17 Хүүхдийн дуртай жүжиг

График 2.18 Хүүхдийн дуртай зураг, баримал

График 2.19 Хүүхдийн дуртай ном

График 2.20 Хүүхдийн дуртай сонин, сэтгүүл

График 2.21 Хүүхдийн дуртай кино

График 2.22 Хүүхдийн дуртай телевизийн нэвтрүүлэг

График 2.23 Урлагийн боловсролын тухай хүүхдүүдийн ойлголт

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

04

НЭГ. СУДАЛГААНЫ ТАНИЛЦУУЛГА

1.1 Удиртгал

Монголын Урлагийн Зөвлөл нь ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комиссын дэмжлэгтэйгээр

“Хөгжлийн гарц” урлагийн боловсролын судалгааг 2011 оны 10-12 дугаар сард хийж, үр дүнг танилцуулж

байна.

Судалгааны зорилго нь Монгол улсад албан ба албан бус боловсролын хүрээнд хүүхэд өсвөр

үеийнхэнд эзэмшүүлж буй урлагийн боловсролын өнөөгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлон, цаашдын

хөгжилд хувь нэмэр оруулах бодлогын зөвлөмж гаргахад оршино.

Одоогоос 9 жилийн өмнө 2003 онд Глоб Интернейшнл ТББ-аас “Урлагийн боловсрол”-ын талаар

судалгаа явуулж, урлагийн чиглэлийн хичээлийн агуулга, чанар, боловсрол болон соёл урлагийн

байгууллагын хоорондын уялдаа холбоо, хамтын ажиллагааны түвшинг тодорхойлж, санал зөвлөмж

дэвшүүлсэн байдаг. Түүнээс хойш хүүхэд өсвөр үеийнхний урлагийн боловсролын чиглэлээр судалгаа

явуулаагүй бөгөөд харин соёлын бодлого болон үйлчилгээний талаар зарим судалгаа хийгджээ.

Эрчтэй даяаршиж байгаа 21 дүгээр зуунд өрсөлдөх болон аливаад дасан зохицох чадвартай,

шинийг санаачлагч Монгол хүний хэрэгцээ шаардлага өсөн нэмэгдсээр байна. Энэхүү үйл явцад

боловсролын болон соёл урлагийн салбарын оролцоо нэн тэргүүнд тавигдах ёстой. Өөрийгөө

илэрхийлэх, орчин нөхцлөө зөвөөр үнэлж дүгнэх, хүн төрөлхтний хөгжлийн аливаа үйл хэрэгт идэвхтэй

оролцох чадварыг урлаг олгодог. Урлагийн боловсрол нь ийнхүү хүний хөгжлийн нийтлэг чадавхийг бий

болгож, хүүхэд залуучуудаас хичээл сургалтад идэвхтэй оролцох сэдлийг нэмэгдүүлснээр боловсролын

чанарт эерэгээр нөлөөлөх боломжтой гэдгийг ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн Урлагийн Боловсролын Чуулганаас

гаргасан зөвлөмжид дурджээ.

Өнөөдөр Монгол улсад төрийн ба төрийн бус байгууллагаас аль ч шатанд хүний хөгжилд соёл

урлагийн үзүүлэх үр нөлөө, ач холбогдлын тухай нэгдсэн ойлголт, онолын ухагдахуун тогтоогүй, энэ

талаар судалгаа шинжилгээний ажил хийгдээгүй, өнөөгийн нөхцөл байдлын тухай олон нийтэд мэдээлэл

хүрч чадахгүй байгаатай холбогдуулан Монголын Урлагийн Зөвлөлөөс эл судалгааг санаачлан хийлээ.

Уг судалгаа нь урлагийн боловсролын талаар баримталж буй дэлхий нийтийн чиг хандлага, ач

холбогдол, хэрэгцээ шаардлагыг хэрхэн тодорхойлж байгаа болон Монгол улсын боловсрол ба соёлын

бодлого, тогтолцоонд энэ асуудал хэрхэн туссан талаар мэдээлэл хүргэхийг зорьсоноороо онцлог юм.

“Хөгжлийн гарц” судалгааны хүрээнд урлагийн боловсролын чиглэлээр баримталж буй төрийн

бодлого, хууль эрх зүйн орчныг судлан шинжилж, хот хөдөөгийн сургуулийн багш, нийгмийн ажилтан,

сургалтын менежер, сурагчдаас асуулга авч, бүлгийн ярилцлага зохион байгуулж мэдээлэл цуглууллаа.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

05

Түүнчлэн ЕБС болон их, дээд сургуулийн багш, эцэг эх, уран бүтээлч, мэргэжлийн соёл урлагийн

байгууллагын ажилтан, Соёл урлагийн хүрээлэн, Боловсролын хүрээлэнгийн мэргэжилтэн судлаач,

аймаг, нийслэлийн Боловсрол Соёлын газар, Нийгмийн Хөгжлийн хэлтэс, Боловсрол Соёл Шинжлэх

Ухааны яамны мэргэжилтнүүдтэй ярилцлага хийж, мэдээлэл хуримтлууллаа. Судалгааны явцад 191

хүнтэй ярилцлага хийж, 880 хүүхдээс асуулга авч, нийт 1071 хүнийг хамрууллаа.

Цуглуулсан мэдээллийг задлан шинжилсний үндсэн дээр урлагийн боловсролын тухай олон

нийтийн ойлголт, энэ чиглэлээр баримталдаг төрийн бодлого, түүний хэрэгжилт, өнөөгийн нөхцөл

байдал, цаашдын хөгжлийн чиг хандлага, олон нийтийн оролцоо, боловсрол ба соёл урлагийн

байгууллагын хамтын ажиллагааг судлан дүгнэж, зөвлөмж гаргав.

Урлагийн боловсролын тухай судалгаанд хамрагдагсдын олонх нь урлагийн боловсрол хувь

хүний авъяас чадварыг хөгжүүлэх, түүх соёлоо судлах, бахархах, хадгалан хамгаалах, өвлүүлэх болон гоо

сайхны таашаал авах, урлагийн бүтээлд болон бусдын соёлд хүндэтгэлтэй хандах, шинийг бүтээх, урлах,

мэдлэг, чадвар эзэмших гэсэн ойлголттой байна. Манай улсад урлагийн боловсролын чиглэлийн хичээлд

хөгжим, дүрслэх урлаг, технологи, уран зохиолын хичээлийг голлон хамруулдаг. Харин тэдгээрийг үндсэн

хичээл биш гэж үзэж, хоёрдугаарт тавих ойлголт хандлага боловсролын байгууллагад түгээмэл байна.

Судалгаанд хамрагдсан насанд хүрэгчдийн дийлэнх нь өнөөгийн хүүхдийн эзэмшиж буй

урлагийн боловсрол тааруу гэж үзээд, үүнийг нэг талаас боловсрол, соёл урлагийн салбарт баримталдаг

бодлого, нөгөө талаас багш нарын мэдлэг, ур чадвар, заах арга зүй, сургалтын орчинтой холбон

тайлбарлаж байна. Мөн соёл урлагийг зөвхөн мэргэжлийн урлагийн байгууллагын хүрээгээр явцуу

ойлгож ирснээс боловсрол ба соёл урлагийн салбарын хоорондын хамтын ажиллагаа, нэгдмэл

зохицуулалт дутагдалтай гэж төслийн баг үзэж байна.

Гэвч судалгаанд хамрагдсан 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын 78%, 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын

76.3% нь урлагийн боловсрол эзэмшиж байгаадаа сэтгэл ханамжтай гэж хариулжээ. Энэ хариулт нь хүүхэд

өсвөр үеийнхэн урлагийн чиглэлийн хичээлд дуртай байгаагаар илэрхийлэгдэж, харин түүний чанар, үр

өгөөжийг бүрэн үнэлсэн хариулт биш гэж төслийн баг үзэж байна.

Судалгаанд хамрагдсан төрийн ба төрийн бус байгууллага, олон хэвшлийн аж ахуй нэгжийн

төлөөлөл нь хүүхдэд урлагийн боловсрол олгох гол субъект болох ЕБС-тай хамтран ажиллах замаар

сургалтын чанарт нөлөөлж, өөрсдийн хувь нэмрээ оруулах боломжтой гэж үзсэн байна.

Өнөөдөр Монгол улсад гадаад, дотоодын сайн дурын байгууллага, хувь хүмүүс хүүхэд

залуучуудыг өв уламжлалтай танилцуулж, үндэсний урлагт сургах, тэдний бvтээлч сэтгэлгээ, авъяас

чадварыг хөгжүүлэх, амьдрах арга ухаанд сургах, мэргэжлийн чиг баримжаа, гоо зүйн хүмүүжилтэй

болгох талаар төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж, байнгын үйл ажиллагааг эрхлэн явуулах болжээ.

Урлагийн боловсролын тухай ойлголт, хандлага

Албан ба албан бус боловсролын хүрээнд урлагийн боловсролын өнөөгийн нөхцөл байдал

Байгууллага, олон нийтийн үүрэг, оролцоо

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

06

Гэсэн ч төрийн болон төрийн бус соёл урлагийн байгууллагын аль алины хувьд хүүхдэд урлагийн

боловсрол олгох сургалтын хөтөлбөр, үзвэр үйлчилгээ, энэ чиглэлийн бусад үйл ажиллагааны хамрах

хүрээ, хүртээмж хязгаарлагдмал, хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо тун чамлалттай байна.

Монгол Улс Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого, Төрөөс

боловсролын талаар баримтлах бодлого (2006), Монгол улсын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх

мастер төлөвлөгөө, Төрөөс баримтлах соёлын бодлого (1996), Соёлын тухай хууль (1996), Дунд болон урт

хугацаанд хэрэгжүүлэх үндэсний хөтөлбөрүүд, ялангуяа “Боловсрол” үндэсний хөтөлбөр (2008-2021),

Хүүхдийн хөгжил, хамгааллын үндэсний хөтөлбөр (2002-2010), Сонгодог урлаг-II үндэсний хөтөлбөр

(2011-2016), Морин хуур, хөөмэй, бий биелгээ, уртын дууны үндэсний хөтөлбөр, Хүүхдэд зориулсан уран

бүтээл туурвихад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх журам, Соёлын төвийн үлгэрчилсэн дүрэм зэрэг бодлогын

олон баримт бичиг батлан хэрэгжүүлж байна.

Харин тэдгээр баримт бичгийн үзэл санаа, үйл ажиллагааны чиглэл, хандлага, зорилтуудад

урлагийн боловсролын мөн чанар, эзлэх байр суурь дутмаг, хэрэгжилт, үр дүн тодорхой бус, нөгөө талаас

оролцогч талуудын санаачилга сул, түүнчлэн үндэсний болон орон нутгийн түвшинд, мөн боловсролын

болон соёл урлагийн салбарын хоорондын уялдаа холбоог зохицуулах үр ашигтай тогтолцоо бүрдээгүй

байна.

Монгол улсад албан ба албан бус боловсролын хүрээнд хүүхэд өсвөр үеийхэнд эзэмшүүлэх

урлагийн боловсролын өнөөгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлон, цаашдын хөгжилд хувь нэмэр оруулах

бодлогын зөвлөмж гаргахад оршино.

Судалгааны түүвэрт өөр өөр бүс нутгийн, нийгмийн янз бүрийн төлөөлөл бүхий байгууллага,

хувь хүмүүсийг хамруулахыг хичээлээ.

Судалгаанд Улаанбаатар хотын Чингэлтэй, Хан-Уул, Сонгинохайрхан, Багануур, Баянзүрх,

Сүхбаатар дүүрэг болон Орхон, Сүхбаатар, Ховд аймгийн төвийн ба сумын нийт арван хоёр ЕБС-ийн 5, 7, 9,

11 дүгээр ангийн сурагчид болон албан бус боловсролын дөрвөн төвийн хүүхдүүд хамрагдлаа. Мөн

Боловсрол Соёл Шинжлэх Ухааны Яам, Нийслэлийн Боловсролын Газар, Соёл Урлагийн Хороо, Соёл

Урлагийг Хөгжүүлэх Сан, Боловсролын хүрээлэн, аймгуудын Болосрол Соёлын Газар, Соёлын төв,

мэргэжлийн урлагийн байгууллага, иргэний нийгэм, хувийн хэвшил, хүүхдийн байгууллагын холбогдох

мэргэжилтэн, ажилтан, ЕБС-ийн болон их, дээд сургуулийн багш, уран бүтээлч, эцэг эхийн төлөөлөл зэрэг

нийт 1071 хүн хамрагдсан болно.

Бодлого ба хэрэгжилт

1.2 Судалгааны зорилго

1.3 Судалгааны түүвэр

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

07

Хүснэгт 1.1 Судалгаанд оролцогчдын тоо (судалгааны аргаар)

Ашигласан арга Оролцогчид

Сурагчдын санал асуулга 880

Сургуулийн орчны асуулга

Бүлгийн ярилцлага

Ганцаарчилсан ярилцлага

12 сургууль

177

15

Хүснэгт 1.2 Судалгаанд оролцогчдын тоо (бүс нутгаар)

Бүс нутаг Оролцогчид

Улаанбаатар хотын Чингэлтэй, Баянзүрх, Сүхбаатар, Хан -Уул, Сонгинохайрхан, Багануур дүүрэг

579

Орхон аймаг

Сүхбаатар аймаг

Ховд аймаг

117

186

189

Хүснэгт 1.3 Судалгаанд оролцогчдын тоо (судалгааны респондентаар)

Зорилтот бүлэг

БСШУЯ-ны Соёл урлагийн газар болон Ерөнхий боловсролын газрын мэргэжилтэн

ЕБС-ийн 5, 7, 9, 11 дүгээр ангийн сурагч

Сургуулийн орчны асуулга

АББ-ын “Гэгээрэл” төвийн хүүхдүүд

Соёл урлагийн хороо, Соёл урлагийг хөгжүүлэх сан, Нийслэлийн Соёл урлагийн газрын мэргэжилтэн

Нийслэлийн Боловсролын газрын мэргэжилтэн

Аймгийн Нийгмийн хөгжлийн газрын мэргэжилтэн

СУИС, МУБИС, Ховдын Их Сургуулийн багш

Аймгийн Боловсрол соёлын газрын мэргэжилтэн

ЕБС-ийн хөгжим, дурслэх урлаг, уран зохиол, технологи, дотуур байрны болон албан бус боловсролын төвийн багш, нийгмийн ажилтан

Музей, театр, соёлын төв, номын сангийн ажилтан

Хүүхдийн байгууллагын ажилтан

Соёл урлагийн чиглэлээр ажилладаг төрийн бус байгууллага, аж ахуй нэгжийн ажилтан

Урлагт сонирхолтой иргэн

Эцэг эх

Нийт

Оролцогчид

3

850

12 сургууль

30

5

4

3

10

5

91

25

3

9

11

22

1071

1.4 Судалгааны арга зүй, хэрэгсэл

Судалгааны баг баримт бичгийн шинжилгээ, нийгмийн судалгааны тоон ба чанарын судалгааны

аргыг хослуулан хэрэглэж, үндсэн мэдээллийг цуглуулав. Судалгааны дүгнэлтийн бодитой байдлыг

хангахын тулд бид янз бүрийн түвшний эх сурвалж, баримт бичгийг ашиглан дүн шинжилгээ хийсэн

болно.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

08

Баримт бичгийн шинжилгээний арга

Баримт бичгийн шинжилгээний аргаар урлагийн боловсролын талаар баримталж буй төрийн

бодлого, эрх зүйн баримт бичиг, энэ чиглэлээр авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний тойм, сургалтын

стандарт, төлөвлөгөө зэрэг холбогдох эх сурвалжид дүн шинжилгээ хийлээ.

Асуулгын арга

Асуулгын аргыг хэрэглэхдээ ЕБС-ийн сурагчид болон АББ-ийн “Гэгээрэл” төвийн хүүхдүүдэд

урлагийн боловсрол олгож байгаа өнөөгийн нөхцөл байдал, сургалтын орчин, арга хэлбэр, материаллаг

нөөц, хэрэглэгдэхүүн, цаашид анхаарах зүйлийг тодруулах зорилт тавив.

Энэ хүрээнд 5 ба 7 дугаар анги, 9 ба 11 дүгээр анги болон сургуулийн орчны гэсэн гжрван төрлийн

асуулга боловсруулан, ЕБС-ийн сурагч, АББ-ийн “Гэгээрэл” төвийн хүүхэд, багш, сургалтын менежер,

нийгмийн ажилтнаас асуулга авав.

Чанарын судалгааны арга

Судалгааны баг урлагийн боловсролын асуудлыг бодлого, хэрэгжилтийн түвшинд хариуцдаг

БСШУЯ-ны холбогдох мэргэжилтэн, хэрэгжүүлэгч агентлаг, соёл урлагийн чиглэлээр ажилладаг төрийн

ба төрийн бус байгууллага, аж ахуй нэгжийн ажилтан, ЕБС болон их, дээд сургуулийн холбогдох

мэргэжлийн багш, менежер, эцэг эх, олон нийтийн төлөөллийг хамруулан бүлгийн болон ганцаарчилсан

ярилцлагын чиглэлийг боловсруулж, мэдээлэл цуглууллаа.

Тоон судалгааны мэдээллийн боловсруулалт

Тоон судалгааны мэдээллийг нийгмийн судалгааны мэдээлэл боловсруулдаг SPSS 17 багц

программд гурван төрлийн мэдээллийн бааз үүсгэн, нийт хүчин төгөлдөр 863 асуулгын хуудсаар авсан

мэдээллийг шивэх, шалгах, үр дүнгийн хүснэгт боловсруулах, судалгааны үр дүнгийн дан тоолол,

солбилцсон үр дүнг тооцоолох ажлыг гүйцэтгэж, судалгааны тайланд ашиглав. Ерөнхийдөө нэрлэсэн

түвшний хувьсагчийг хэрэглэсэн тул хоёр үзүүлэлтийн хоорондох хамаарлыг тооцох энгийн статистик

шинжилгээг хийсэн болно.

Судалгааны мэдээллийг SPSS 17 программ хангамжид оруулахын өмнө нээлттэй хэлбэрээр авсан

хариултын хувилбарыг бүлэглэн дахин кодлов.

Чанарын судалгааны мэдээллийн боловсруулалт.

Бүлгийн болон ганцаарчилсан ярилцлагын аргаар авсан мэдээллийг бүртгэж индексжүүлэх,

сэдэв, ангилал, кодлолыг боловсруулах арга техник хэрэглэв. Чанарын судалгааны мэдээллийг

боловсруулахад өгүүлбэр, хариулт, догол мөрийг кодлосны дараа мэдээллийн ангиллын хэв маягийг

боловсруулах зарчмыг баримтлан судалгааны тайланд ашиглалаа. Чанарын мэдээллээр цуглуулсан

нийтлэг болон онцлог хүчин зүйлүүдэд дүн шинжилгээ хийв.

1.5 Мэдээлэл боловсруулалт

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

09

Хорин нэгдүгээр зуунд аливаа улс орны хөгжилд дэлхийд өрсөлдөх чадвартай хүний хүчин

зүйлсийг чухалчлан үзэх болсонтой холбогдон хүний, тухайлбал хүүхэд өсвөр үеийнхэний хөгжилд

урлагийн боловсролын гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдолыг онцгойлон үзэх олон улсын чиг хандлага байгаад

төслийн баг баяртай байна.

Төслийн баг урлагийн боловсролын тухай олон улсын чиг хандлагыг ЮНЕСКО-гоос баримталж

буй бодлого, үйл ажиллагааны чиглэл болон дэлхийн хөгжингүй улс орнуудын шилдэг арга туршлагаас

судлан танилцуулж байна.

Хүний төгс хөгжлийн асуудалд онцгой анхаарч байгаа өнөө үед улс орнууд бүх нийтийн

урлагийн боловсролын талаар олон талт арга хэмжээ авч, асуудлыг өргөн утгаар хэлэлцэх боллоо. 2006

онд Португали улсын Лисабон хотод ЮНЕСКО-гоос зохион байгуулсан Дэлхийн Урлагийн Боловсролын

Анхдугаар Чуулганаар “Урлагийн Боловсролын Хөтөч” хэмээх удирдамж бичгийг баталж, ЮНЕСКО

өөрийн гишүүн 193 улсад түгээсэн билээ. Энэхүү баримт бичиг нь урлагийн боловсролын ач холбогдол,

чанар, нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, зорилгын талаар оролцогч талуудад ойлголт өгөх нийтлэг зорилготой.

ХОЁР. СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

2.1 Урлагийн боловсролын тухай олон улсын чиг хандлага

Урлагийн боловсролыг зөвхөн урлагийн тухай ойлголт өгөх зорилготой, эсвэл бусад хичээлд

амжилт гаргах хэрэгсэл хэмээн үзэх үү?

Урлагийн боловсролыг бие даасан сургалтаар олгох уу, эсвэл цогц мэдлэг, чадвар, үнэт зүйлийг

буй болгохын тулд хичээл болгон заах уу (эсвэл аль аль нь уу)?

Урлагийн боловсролын сургалтанд цөөн тооны авьяаслаг хүүхдийг оролцуулах уу, эсвэл бүх

хүүхдийг хамруулах уу?

Энэ хүрээнд:

зэрэг асуудлыг хөндсөн ба эдгээрт бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагч болон хэрэгжүүлэгч, уран

бүтээлч, багш, сурагчийн аль алиных нь оролцоо, хандлага ямар байхыг тодорхойлов.

Урлагийн боловсрол нь эдийн засгийн хөгжлийн түлхүүр хүчин зүйл бөгөөд нийгмийн харилцааг

тогтворжуулан сайжруулах арга зам гэдгийг улс орнууд улам бүр хүлээн зөвшөөрөх хандлага өсөн 1нэмэгдэж байна.

1 2010 онд “Урлагийн Боловсролын Хөтөч” - удирдамж баримт бичгийн хэрэгжилтэд хийсэн судалгаа. Урлагийн боловсролын зорилго. Хуудас 13. ЮНЕСКО

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

10

Боловсрол, соёл эзэмших, оролцох, хүний эрхийг дээдлэх

Хувь хүний чадварыг хөгжүүлэх

Боловсролын чанарыг сайжруулах

Соёлын олон төрөл зүйлийг дэмжих

Дэлхийн чуулганаар урлагийн боловсролын зорилгыг дараах дөрвөн зүйлээр тодорхойлжээ. Үүнд:

Дэлхий дахинд бүх нийтийн боловсрол чанартай байх нь нэн чухал. Энэ үйл явц урлагийн

боловсролд нэгэн адил хамаатай. Тухайлбал, шинэ зуунд алсын хараатай, бүтээлч, мэргэжлийн чиг

баримжаатай хүнийг төлөвшүүлэхэд урлагийн боловсрол чухал үүрэг гүйцэтгэхийг энэхүү баримт

бичигт тусгажээ.

Тус чуулганаар баталсан дээрх баримт бичигт урлагийн төрөл, урлагийн боловсролд хандах

хандлага, урлагийн боловсролын хамрах хүрээ, урлагийн боловсролыг үр дүнтэй байлгахад баримтлах

үндсэн чиглэлийг нэгдүгээрт: багш нар болон уран бүтээлчдийн боловсрол, хоёрдугаарт: боловсрол ба

соёл урлагийн салбар хоорондын түншлэл гэсэн чиглэлээр тодорхойлж, урлагийн боловсролыг судлах,

мэдлэг туршлагаа хуваалцахын чухлыг тэмдэглэж, зөвлөмж гаргасан байна.

Анхдугаар чуулганы удирдамж, зөвлөмжийг дахин нягталж, хэрэгжилтийг дэмжих зорилгоор

2010 оны тавдугаар сарын 25-28-ны өдөр БНСУ-ын Сөүл хотод ЮНЕСКО-гоос Дэлхийн Урлагийн

Боловсролын II Чуулганыг зохион байгуулжээ. Чуулганы үеэр Олон улсын зөвлөлдөх хорооны гишүүд,

мэргэжилтнүүд болон оролцогчдын үзэл бодлыг тусган, урлагийн боловсрол нь нэг талаас технологийн

үсрэнгүй дэвшлээр тодорхойлогдон, хурдацтай хөгжиж буй даяарчлагдсан дэлхий ертөнцөд хүүхдийн

хэрэгцээг хангах үүднээс боловсролын тогтолцоог бүтээлчээр шинэчлэх; нөгөө талаас нийгэм, соёлын

тулгамдсан асуудал, тэгш бус байдлыг шийдвэрлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж тодорхойлжээ. Ийнхүү

тодорхойлолт нь Хүний Эрхийн Түгээмэл Тунхаглал, Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцийн үндсэн

зарчмуудтай нийцэж байгаа юм.

Хүүхдийн эрхийн тухай конвенцийн үндсэн дөрвөн зарчмыг Хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг

дээдлэх, Ялгаварлан гадуурхахгүй байх, Оролцоог дэмжих, Эсэн мэнд амьдрах ба хөгжих гэж

тодорхойлсон бөгөөд эдгээр зарчмуудаар баталгаажсан эрхүүдийг хангахад урлагийн боловсролын

зорилго гарцаагүй чиглэгдэж байна.

Өнөөдрийн дэлхий ертөнц дэх нийгэм ба соёлын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд урлагийн

боловсрол шууд хувь нэмэр оруулж чадна гэж чуулганд оролцогчид санал нэгдсэн байна. Урлагийн

боловсролыг амжилттай хэрэгжүүлэн дээрх сорилтыг даван туулахад урлагийн боловсролын үзэл

баримтлалд болон сургалтыг явуулахад өндөр шаардлага тавих нь чухлаар тавигдаж байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

11

Урлаг нь соёлыг түгээх харилцааны хэрэгсэл, соёлын мэдлэгийг өргөмжлөн алдаршуулах арга

хэлбэр юм. Үндэстэн бүрийн соёл өөрийн онцлог уран сайхны илэрхийлэлтэй, заншсан уламжлалтай.

Соёлын олон төрөл зүйл, түүний бүтээлүүд нь уламжлалт болон орчин үеийн олон арга хэлбэрээр, хүний

сайхан сэтгэл, соёлын өв, гоо сайхан, цогц чанарыг хүний бүтээлч чанарын үр дүн болгон илэрхийлж 2байдаг.

Боловсрол дахь урлагийн чиг хандлага нь бусад хичээлээр зааж байгаа агуулгыг улам

гүнзгийрүүлэн ойлгуулахад урлагийг хэрэглэхийг урьтал болгож байна. Мөн энэхүү хандлага нь

Харвардын Боловсролын Их Сургуулийн профессор Ховард Гарднерийн “Олон талт оюуны чадамж”-ийн

онол дээр үндэслэн суралцагч бүрт урлагийн боловсролоор дамжуулан нийт хичээлийн үр дүнг

өргөжүүлэхийг зорьдог. Мөн урлагийн дэг жаягаар дамжуулан онолыг дадлагаар илэрхийлэх хандлага

зонхилж байгаа бөгөөд энэхүү хичээлүүдийн нийтлэг чиг хандлага нь сургалтын арга зүй болон багш 3бэлтгэх ажилд өөрчлөлт хийхийг шаардаж байна.

Урлагийн боловсролыг чанарын өндөр түвшинд олгоё гэвэл урлагийн мэргэжлийн болон

ерөнхий эрдмийн маш өндөр ур чадвартай багш нартай байх шаардлагатай. Тийм багш нар болон өндөр 4ур чадвартай уран бүтээлчид амжилттай хамтран ажиллавал энэ ажил сайжрах боломжтой.

Манай орны хувьд энэ асуудалд тулгамдсан зорилт, эн тэргүүний чухал нөхцөл бол багш нар

болон сургуулийн удирдлага урлагийн боловсролын үнэ цэнэ, мөн чанарыг ойлгодог, талархан дэмждэг

байх явдал гэж төслийн баг үзэж байна.

Ер нь урлагийн боловсролын тухай олон улсын шилдэг туршлагыг Нэгд: төр, орон нутгийн

дэмжлэг санхүүжилт, Хоёрт: ТББ, олон нийтийн санааачлага, Гуравт: хувь хүн, уран бүтээлчдийн оролцоо

гэж ангилж болно.

Урлагийн боловсролыг бүх шатанд хөгжүүлэхэд төрийн бодлого, санхүүгийн дорвитой дэмжлэг

үзүүлэн ажиллаж, шилдэг туршлагатай болсон орны тоонд БНСУ болон Сингапур улс зайлшгүй орно.

БНСУ-ын Засгийн газар 2003 оноос соёл урлагийн боловсролыг дэмжих тухай баримт бичгийг

боловсруулахдаа цуврал уулзалт, хэлэлцүүлгийг холбогдох мэргэжлийн байгууллагын төлөөлөл,

мэргэжилтнүүдийн хүрээнд зохион байгуулж эхэлжээ.

Үүнийхээ дагуу 2005 онд БНСУ-ын Боловсролын яам болон Соёл, Аялал жуулчлалын яамны

хамтын санаачлагаар Korea Arts & Culture Education Service (KACES) буюу Солонгосын Урлагийн

Боловсролыг Хөгжүүлэх Хороог байгуулсан байна.

Тус хороо нь албан ба албан бус боловсролын хөтөлбөрийн хүрээнд урлагийн боловсрол олгох,

олон нийтэд чиглэсэн урлагийн боловсролын үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, энэ талаар олон нийтийн

ойлголтыг нэмэгдүүлэх үр ашигтай бүтэц тогтолцоо, хөтөлбөрийг бий болгох үндсэн зорилготой

ажилладаг.

2 “Урлагийн Боловсролын хөтөч”- удирдамж баримт бичиг. Урлагийн боловсролын зорилгууд. Урлагийн Боловсролын дэлхийн анхдугаар чуулган. Лисабон, Португал. 20063 “Урлагийн Боловсролын хөтөч”- удирдамж баримт бичиг. Урлагийн боловсролд хандах хандлагууд. Урлагийн Боловсролын дэлхийн анхдугаар чуулган. Лисабон, Португал. 20064 “Урлагийн Боловсролын хөтөч”- удирдамж баримт бичиг. Урлагийн боловсролыг үр дүнтэй олгоход нэн шаардлагатай стратегиуд. Урлагийн Боловсролын дэлхийн анхдугаар чуулган. Лисабон, Протугал. 2006

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

12

Солонгосын Урлагийн Боловсролыг Хөгжүүлэх Хороо нь 2010 онд 9229 сургууль, урлагийн төв,

4820 уран бүтээлч, багш нарыг хамруулсан 41,2 тэрбум воны төсөв бүхий урлагийн боловсролын төсөл,

хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн байна.

Энэ байгууллага нь үндсэн таван чиг үүрэгтэй үйл ажиллагаа явуулдаг байна. Үүнд:

Соёл урлагийн боловсролыг дэмжих эрх зүйн болон хэрэгжилтийн бүтцийг бий болгох -

Энэ хүрээнд урлагийн боловсролыг хөгжүүлэхэд төрөөс санхүүгийн болон бодлогын

дэмжлэгийг авч, хууль, эрх зүйн орчин, түүнийг хэрэгжүүлэх бүтцийг бүрдүүлэн ажилладаг.

ЕБС-ийн сурагчид болон олон нийтийн урлагийн боловсролыг хөгжүүлэх – Соёл урлагийг

бүх нийтийн өдөр тутмын амьдралд ойртуулах үүднээс ЕБС, соёл урлагийн байгууллагад

мэргэжилтэн, уран бүтээлчдийг цалинжуулан тодорхой хугацаагаар ажиллуулах, салбар

хоорондын бүтээлч хамтын ажиллагааг дэмжих хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг. Тухайлбал, Уран

бүтээлчдийг ЕБС-д багшлуулах хөтөлбөр нь ЕБС-ийн сургалтын хөтөлбөрийг үндэсний урлаг,

дүрслэх урлаг, тайз дэлгэц, хүүхэлдэйн урлагаар баяжуулан хүүхэд өсвөр үеийнхэнд

сонирхолтой хэлбэрээр хичээллэдэг бөгөөд энэ туршлага нь Монголд хэрэгжүүлэх бүрэн

боломжтой шинэлэг арга зүй гэж төслийн баг үзэж байна. Түүнчлэн сургуулиас гадна нийгмийн

үйлчилгээний газар, хүүхдийн хөгжлийн төв, цэцэрлэгт хүрээлэн зэрэг олон нийтийн

байгууллагын үйл ажиллагаагаар дамжуулан эмзэг бүлгийн хүн амд урлагийн боловсрол олгох,

урлагаар дамжуулан биеийн болон сэтгэцийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг анагаах хөтөлбөр

хэрэгжүүлдэг байна.

Урлагийн боловсролын мэргэжилтэн, хүний нөөцийг бэлтгэх - ЕБС-ийн удирдлага, багш

нарын мэдлэг, туршлагыг дээшлүүлэхэд төрөөс анхаарч, урлагийн төрөл бүрийн сургалт,

хөтөлбөрт хамруулахаас гадна энэ чиглэлийн хүний нөөцийг нэмэгдүүлэх урт хугацааны

судалгаа, шинжилгээний ажлыг гүйцэтгэдэг.

Соёл урлагийн ба боловсролын хамтын ажиллагаа, түншлэлийг бий болгох – Соёл урлаг ба

боловсролын салбар хоорондын хамтын ажиллагааг бодлогын болон хэрэгжүүлэлтийн бүх

шатанд дэмжин, тогтвортой түншлэлийг бий болгон ажиллаж байна.

Соёл урлагийн боловсролын бодлогод олон нийтийг оролцоог нэмэгдүүлэх – Хэвлэл

мэдээллээр дамжуулан, төрөөс авч хэрэгжүүлдэг урлагийн боловсролын тухай тодорхой

бодлого, хэрэгжилт, Солонгосын болон олон улсын байгууллагын оролцоотой зохион

байгуулдаг хурал, санал солилцох уулзалт, үзэсгэлэн зэрэг үйл ажиллагааны сурталчилгааны

мэдээллийг гадаад, дотоодын олон нийтэд хүргэх, тэдний ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд анхаарч

ажилладаг.

1.

2.

3.

4.

5.

Дэлхийд эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй гэгддэг Сингапур улсад соёл урлаг болон урлагийн

боловсролын асуудал онцгой чухалд тооцогддог. 2010 оны байдлаар тус улсад 34,000 орчим соёл

урлагийн үзвэр үйлчилгээ, төвлөрсөн арга хэмжээ зохион байгуулагдан, 1.4 сая тасалбарыг борлуулж,

ЕБС-иуд 2100 гаруй урлагийн боловсролын төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

13

Сингапур улсад соёл урлагийг түгээн дэлгэрүүлэх, урлагийг ард түмний амьдралын салшгүй

хэсэг болгох зорилгоор 1991 онд Сингапурын Урлагийн Зөвлөлийг байгуулсан. Тус зөвлөл нь соёл

урлагийн чиглэлээр тэтгэлэг олгох, урлагийг бүх нийтийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, хүүхэд залуучуудад

урлагийн боловсрол олгох, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, урлагийн салбарын амжилтыг хөхиүлэн

урамшуулах, урлагийн наадам, бусад арга хэмжээ зохион байгуулах, шинэ мэдлэг, мэдээлэл түгээх зэрэг

үйл ажиллагааг хэрэгжүүлдэг. Тухайлбал, урлагийн боловсролын хөтөлбөрөөрөө дамжуулан хүүхэд

залуучуудын гоо зүйн хөгжлийг хангах, сургуулиудыг урлагийн боловсролын чанартай хөтөлбөрөөр

хангах талаар өөрийн гэсэн өвөрмөц туршлагатай болжээ.

Тус улсын ЕБС-ийн урлагийн боловсролын сургалтын агуулгыг Сингапурын Боловсролын Яам

болон Сингапурын Урлагийн Зөвлөлийн төлөөлөл бүхий тусгай баг боловсруулан баталдаг байна.

Сургалтын агуулга нь хөгжим, театр, бүжиг, уран зохиол, дүрслэх урлаг, кино урлагийг хамарсан төрөл

бүрийн сургалт, хүүхдийн оролцоотой урлагийн тоглолт, үзвэр, аялал зэрэг сонирхолтой арга хэлбэр,

шинэлэг арга зүйгээр боловсруулагдсан байна. Харин ЕБС-иуд нь Урлагийн Зөвлөлөөрөө дамжуулан

тэрхүү сургалтын агуулгаас сонгон авч хэрэгжүүлдэг ба холбогдох санхүүжилтийг төрөөс олгодог байна.

Түүнчлэн Сингапурын Урлагийн Зөвлөл нь 2003 оноос шилдэг туршлага, хөтөлбөр бүхий ЕБС-ийг

тодруулан Урлагийн боловсролын үндэсний шагналыг жил бүр олгож, цаашдын үйл ажиллагаанд

дэмжлэг үзүүлдэг байна.

Урлагийн боловсролын салбарт төр, олон нийтийн байгууллагын хамтын ажиллагааг дэмжих

чиглэлээр АНУ өөрийн гэсэн шилдэг туршлагуудыг хуримтлуулжээ.

АНУ-д соёл урлаг, хүмүүнлэгийн чиглэлээр төрөөс авч хэрэгжүүлэх нэгдсэн бодлого байхгүй ч

дээрх чиглэлийн эрх мэдлийг орон нутгийн боловсролын болон соёл урлагийн байгууллага, сан, урлагийн

зөвлөлд олгосон байдаг.

Харин 50 муж, орон нутгийн урлагийн зөвлөл болон үндэсний чанартай томоохон соёл урлагийн

байгууллагад зөвхөн санхүүгийн дэмжлэг олгох зорилготой Соёл Урлагийн Үндэсний Сан болон Музей,

Номын Сангийн Хүрээлэн гэсэн хоёр төвлөрсөн төрийн байгууллага байдаг.

Уран бүтээлчдийг дэмжих, урлагийн чанартай бүтээл туурвих, урлагийг бүх америкчуудад

хүргэх, урлагийн боловсролын манлайлалыг бий болгох зорилготой Соёл Урлагийн Үндэсний Сангийн

Тэргүүнийг Ерөнхийлөгч томилж, төсвийг АНУ-ын Конгрессээс жил бүр баталдаг. Тус Сан жилд дунджаар

4 тэрбум гаруй ам.долларыг урлагийг дэмжих болон хувь хүн, олон нийтэд чиглэсэн бүтээлч, шинэлэг

хөтөлбөр, арга хэмжээг зохион байгуулах зорилгоор орон нутаг дахь урлагийн зөвлөл болон үндэсний

томоохон соёл урлагийн байгууллагад олгодог. Энэ нь бүх нийтийн урлагийн боловсролын чиглэлд

зориулсан нийт санхүүжилтийн 50 орчим хувийг эзэлдэг.

Дээрх төрийн төвлөрсөн санхүүжилт нь орон нутгийн урлагийн зөвлөл болон үндэсний

томоохон соёл урлагийн байгууллагын жилийн нийт төсвийн 2-6 хувийг эзэлдэг учраас үлдсэн эх

үүсвэрийг орон нутгийн санхүүжилт, хандивлагч хувь хүн, байгууллагын дэмжлэгээр бүрдүүлдэг. Ер нь

АНУ–ын муж болгонд Урлагийн Зөвлөл байдаг ба тэдгээрийн үйл ажиллагааны 20-50 хувь олон нийтийн

болон хүүхийн урлагийн боловсролд чиглэдэг. Харин үйл ажиллагаагаа өөрсдөө шууд зохион байгуулах

болон тэтгэлэг олгох гэсэн үндсэн хоёр хэлбэрээр явуулдаг.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

14

АНУ-ын Хойд Каролина Мужийн Урлагийн Зөвлөлийн хэрэгжүүлж буй A+School буюу Урлагийн

Сургууль нэртэй боловсролын салбарт шинэ хандлага авчирсан хөтөлбөрийг төслийн баг танилцуулахад

таатай байна.

Харвардын Боловсролын Их Сургуулийн профессор, сэтгэл судлаач Ховард Гарднерийн

дэвшүүлсэн олон талт оюуны чадамж буюу multiple intelligence онол дээр туулгарласан боловсролын

тогтолцоог ашиг хонжоо олохоос илүүгээр, олон хүнд чанартай өргөн мэдлэг олгодог болгон өөрчлөх

зорилготой хөтөлбөрийг Хойд Каролина Мужийн Урлагийн Зөвлөл 2010 оноос хэрэгжүүлж байна.

Одоогийн байдлаар тус мужийн ЕБ-ийн 45 сургуулийг эгнээндээ нэгтгэсэн боловсролын

шинэчлэлийн хөтөлбөр нь хүмүүст нэн тэргүүн шаардлагатай найман мэдлэг, чадавхи Тухайлбал:

бүтээлчээр уншиж бичихүй; өөрийгөө илэрхийлэхүй; математик ба логик сэтгэлгээ; дүрслэх ба орон зайн

мэдрэмж; өөрөө өөрийгөө танин мэдэхүй; бие ба хөдөлгөөнөө хөгжүүлэхүй; хүн хоорондын харилцааны

асуудлыг ойлгохуй; байгалийн юмс үзэгдлийг танин мэдэхүй; хөгжим ба аливаа хэмнэлийг ойлгохуй

зэргийг чухал хэмээн үзэж, хүүхдэд олон талт боловсролыг олгохдоо утга зохиол, дүрслэх урлаг, драм

болон хөгжмийн урлагийн чиглэлийн хичээлийг дангаар болон бусад шинжлэх ухааны хичээлтэй

хавсарсан байдлаар түлхүү оруулах замаар хүүхэд залуучуудын цогц хөгжлийг дэмжих зорилготой.

Томас Кенийн Их Сургуулиас явуулсан төслийн үнэлгээгээр дээрх шинэчлэлд хамрагдсан

сургуулийн сурагчдын хичээлд хамрагдах байдал болон сургалтын орчин сайжирч, мэдлэг олж авах тэгш

оролцоо нэмэгдсэн гэж үзсэн бол багш нар сургалтын шинэ арга зүй эзэмшиж, мэргэжлээ

дээшлүүлсэндээ сэтгэл хангалуун байна гэжээ. Харин сургуулийн хувьд урлагийн чиглэлийн хичээлийн

тоо, заах цаг нэмэгдэж, байгуулагын чадвар бэхжиж, боловсрол урлагийн салбар, эцэг эхийн хамтын

ажиллагаа нэмэгдсэн гэж үзжээ.

АНУ-д урлагийн боловсролын чиглэлээр 80000 гаруй албан бус боловсролын ба соёлын ТББ

байгууллага орон нутгийн 32 сүлжээнд эвлэлдэн нэгдэж, урлагийн боловсролын нөлөөллийн чиглэлээр

хамтран ажилласны дүнд зөвхөн Калифорн Мужийн хэмжээнд орон нутгийн төсвөөс санхүүждэг 2000

байгууллага байснаа 2007 онд 4000 байгууллага болтлоо эгнээгээ тэлсэн байна. Түүнчлэн АНУ-д байдаг

урлагийг дэмжих маш олон сан урлагийн боловсролын хөтөлбөрт хувь хүн, байгууллагын хандивийг

төвлөрүүлэн, энэ салбар дахь төр, олон нийт, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг дэмжин ажилладаг

зэрэг олон шилдэг туршлага байдаг.

Ийнхүү АНУ-д төрийн болон орон нутгийн санхүүжилтийн тодорхой хэсгийг боловсролын

чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэх болон урлагийн боловсролын албан болон албан бус хөтөлбөрийг

санхүүжүүлэхэд олгосноор иргэдийнхээ амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, дэлхийд өрсөлдөх чадвартай

иргэнийг төлөвшүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулж байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

15

Монгол улсад урлагийн боловсролын тухай тусдаа бодлого байхгүй, зөвхөн бага дунд

боловсролын талаар баримтлах бодлогын агуулгад зарим асуудал тусгаад хэрэгжүүлж байна.

Энэхүү судалгааны явцад урлагийн боловсролын бодлого, эрх зүйн орчинг шинжлэх зорилгоор

Бага, дунд боловсролын стандарт (2004), Бага дунд боловсролын тухай баримтлах бодлого (2007),

Боловсролын тухай багц хууль, Бага, дунд боловсролын тухай хууль зэрэг баримт бичгүүдийг судлан үзэв.

2.2 Монгол улсад урлагийн боловсролын талаар баримталдаг бодлого, эрх зүйн орчин

Боловсролын салбарт

Бага, дунд боловсролын агуулгын чиглэл

Хүмүүнлэгийнухааны

Математикийн Нийгмийнухааны

Байгалынухааны

Техник, технологийнухааны

Бүх сурагчдад мэдэхүй, бүтээхүй, бие даан оршин тогтнохуй болон нийгэмшиниргэншихүй гэсэн дөрвөн зүйл цогц чадамжийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн байхаар

стандарчилсэн.

Ингэснээр сургалтын байгууллагын үйл ажиллагаа нь мэдээлэл, харилцаа,технологийн хөгжил давамгайлсан орчинд нийгмийн шалгуурыг ханган ажиллаж,

амьдрах бодит чадвартай, тогтовортой хөгжих цогц чадамжтай, бүтээлч, шүүлжлэлтсэтгэлгээтэй, хариуцлагатай монгол иргэнийг төлөвшүүлэхэд чиглэгдэж байгаа юм.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

16

Бага боловсролын агуулгад:

Бага, дунд боловсролын тухай хуульд

Эх хэлээрээ зөв ярих:

Бодол санаагаа ойлгомжтой илэрхийлэх

Уншиж, бичиж сурах

Тоо бодох, түүнийг амьдралахуйдаа хэрэглэж сурах

Хүрээлэн байгаа орчныүзэгдэл, юмсын тухай зохихшатны мэдлэг эзэмших

Гоо зүй, хүмүүнлэг, үндэснийдэвшилт, ёс заншил, соёлынөв уламжлал, эрүүл ахуйнзохих шатны мэдлэг, чадварэзэмших

Өөрийн болон бусдынхөдөлмөрийг хүндэтгэх

Үнэнч шудрага, хамтачбайдлыг эрхэмлэх

Бие дааж сурах арга барилэзэмших зорилтыг тусгажээ.

Бүрэн дунд боловсролын агуулгад:

Эх хэлээрээ утга төгөлдөрнайруулж бичих, ярих

Гадаад хэлний зохих мэдлэгэзэмших

Байгаль, нийгэм, хүмүүнлэг,математик, мэдээлэл зүйншинжлэх ухааны үндсийгэзэмших

Мэргэжлийн чиг баримжаатайболж, бие даан амьдарч,хөдөлмөрлөх, үргэжлүүлэнсуралцахад бэлтгэх

Бие бялдараа хөгжүүлж,эрүүл ажтөрөх ёсыг сахих,гэр бүлийн болон амьдралахуйгаа хөтлөх, арга барилдсурах

Эх оронч, хууль ёсыг дээдлэхзорилтыг хэрэгжүүлнэ гэжзаажээ

Суурь боловсролын агуулгад:

Эх хэр болон гадаад хэл,математик, мэдээлэл зүй,шинжлэх ухаан, эрх зүйнзохих шатны мэдлэг эзэмших

Өөрийн авъяас, чадварттулгуурлан бие даанамьдрахад шаардлагатйчадвар, дадал эзэмших

Гоо зүй, ёс суртахуунысоёлтой, эрүүл чийрэг байх

Иргэний үүргээ ухамсарласан,үнэнч шудрага, хамтач, энэрэнгүй, эр оронч, хууль ёсыг дээдлэн сахьдаг байх

Үндэсний болон хүнтөрөлхтөний дэвшилт, ёсзаншил, соёлын үнэт зүйлийгхүндлэн хайрладаг байх

Эрүүл аж төрөх ёс, гэр бүлийнамьдралын анхан шатныойлголт, соёлын төсөөлөлэзэмших

Бие даан бүтээлчээрсуралцах арга барилдтөлөвших зэрэг зорилтыгхэрэгжүүлнэ гэжээ

Дээрх агуулгын чиглэлээс үзэхэд гоо зүй, үндэсний ёс заншил, соёлын өв уламжлал, ёс

суртахууны үнэт зүйл зэрэг нь урлагийн боловсрол эзэмшүүлэх хичээлүүдэд илүү хамааралтай нь

ойлгомжтой байна.

Боловсролын салбарыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөөний тэргүүлэх чиглэлийн

нэгийг Иргэд тасралтгүй суралцан, чанартай ажиллаж амьдран, сонголт хийх, авъяасаа нээн хөгжүүлэх,

эрэлт хэрэгцээгээ хангахуйц түвшний боловсролын стандарт хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, түүнд холбогдох

стандарт, бодлого, стратеги, дүрэм журмыг цогцоор нь шинэчлэн мөрдөх гэж тодорхойлсон байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

17

Мөн боловсролын зорилго, зорилтуудын хүрээнд үндэсний хэмжээнд олон хөтөлбөр төслийг

батлан хэрэгжүүлж байна. "Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах Үндэсний хөтөлбөр" (2002-2010)-т

Суурь боловсролын үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэн, хүүхдийг сурч боловсрох тэгш

боломжоор хангах, тэдэнд амьдрах арга ухаан, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох ажлыг өргөжүүлэх,

сургууль, хичээлээс гадуурх сургалт, чөлөөт цагийн нөхцөлийг сайжруулж, хүүхдийн авьяас чадварыг

дамжин хөгжүүлэх таатай орчинг бүрдүүлэх зорилтуудыг тавьжээ.

Дээр дурдсан баримт бичгүүдээс харахад боловсролын салбарт эрх зүйн сайн боловсорсон

орчин бүрдсэн, олон улсын жишгээр цогц чадамжид суурилсан боловсролын стандарт хэрэгжүүлж

эхлээд 7 жил болж байна. Энэ шинэчилсэн стандартаар хөгжим, зураг, биеийн тамир, дүрслэх урлаг,

технологийн хичээлүүдээр хувь хүний болон нийгмийн хэрэгцээг тодорхойлон, энэхүү хэрэгцээг хангах

сургалтын үйл ажиллагааг зохицуулах юм. Боловсролын эдгээр стандартын шинэчлэл үе шаттайгаар

явагдаж байна.

Засгийн газар ерөнхий боловсролын тогтолцоонд Кэмбрижийн сургалтын стандартыг нэвт-

рүүлэхээр болж, эхний гурван жилд тус стандартыг нэвтрүүлэх туршилт хийхээ БСШУЯ 2011 онд албан

ёсоор мэдээлээд байна. Тус яам хоёр лаборатори дунд сургууль шинээр байгуулаад байгаа ба гурван жилд

улсын хэмжээнд нийт 30 сургууль уг хөтөлбөрийн дагуу хичээллэж, 2016 оноос ерөнхий боловсролын бүх

сургууль тус хөтөлбөрт шилжинэ гэжээ. Энэхүү шинэчлэлийн хүрээнд боловсролын үнэлгээний, багш

нарын мэргэжлийг дээшлүүлэх, сурах бичиг шинэчлэх, багш бэлтгэдэг их, дээд сургуулийн сургалтын

агуулга, тогтолцоог өөрчлөх, боловсролын байгууллагын мэргэжлийн чадавхийг дээшлүүлэх зэрэг багц

ажлыг 7-9 жилийн хугацаанд хийхээр төлөвлөөд байна. Үр дүнд нь ерөнхий боловсролын сургуулийн

стандарт, хөтөлбөр олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөнөөр сурагчид чанартай боловсрол эзэмших

баталгаагаар хангагдах ба хувь хүн болон хөгжлийн хэрэгцээ, шаардлагаар олон улсын стандартыг

нэвтрүүлэх нь сайшаалтай.

Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого, Монгол улсын боловсролыг 2006-2015 онд

хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хүрээнд Боловсролын тухай багц хуульд

дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын тухай шинээр заалт оруулсан ба (2006 он) түүнийг хэрэгжүүлэх

зорилгоор Албан бус боловсролын сургалтын бодлого; Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн

хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журмыг батлан мөрдөж байна. (Иргэдэд тодорхой хугацааны боловсролыг

нөхөж олгох, бие даах хэлбэрээр эзэмшүүлэх зорилго бүхий боловсролын стандартад нийцсэн албан бус

сургалтыг дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалт гэнэ).

2006 онд шинэчлэн баталсан Боловсролын тухай хуульд албан бус боловсролын дүйцсэн

хөтөлбөрөөр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшиж болох тухай заалт орсон нь сургуульд

хамрагдаагүй хүүхэд, залуучууд ерөнхий боловсрол, түүний дотор, урлагийн боловсролыг эзэмших

эрхийг албан ёсоор баталгаажуулж, зардал, төсвийг нь шийдвэрлэх бодлогын том алхам болсон.

Албан бус боловсролын талаар баримтлах бодлогод албан бус сургалтын зорилго, зарчим,

агуулга, хэлбэр, төлөвлөгөө, хугацаа, хүний нөөцийн чадавхи, орчин, хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээ,

санхүүжилт зэргийг тодорхойлсноос гадна сургалт, үйлчилгээ нь иргэдийн суралцах хэрэгцээнд

тулгуурласан, тасралтгүй байх, хүмүүнлэг, ардчилсан ёс, соёл, зан заншил, хүйсийн тэгш эрхийг дээдлэх

зарчмаар явагдах ба сургалтын хөтөлбөрийг боловсролын стандартаар эзэмших цогц чадамж болон

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

18

ерөнхий боловсролын үндсэн хичээлүүдийн хөтөлбөртэй дүйцүүлсэн байх шаардлагатайг онцолсон

байна.

Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журамд хүүхдийн

боловсрол, түүний дотор урлагийн боловсролд иргэн, хуулийн этгээдийн оролцоог нэмэгдүүлэх

тодорхой заалтууд орсон байна.

Сургалтыг аймаг, нийслэлийн Боловсрол соёлын газрын дүгнэлтийг үндэслэн сум, дүүргийн засаг дарга бүртгэж, захирамж гаргаснаар иргэн, хуулийн этгээд бие даасан хэлбэрээр, эсвэл сургалтын байгууллагатай хамтран зохион байгуулна. (Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журам, 2.1 дэх хэсэг)

Соёл урлагийн салбарт

Монгол улсын Үндсэн хуулийн эхэнд "төрт ёс, тvvх, соёлынхоо уламжлалыг нандигнан өвлөж, хүн

төрөлхтний соёл иргэншлийн ололтыг хvндэтгэн үзэж, эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм

цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгоно" гэж заасныг хэрэгжүүлэхэд БСШУЯ нь соёл урлагийг

хөгжүүлэх бодлогыг эрхлэх үндсэн үүрэг хүлээж, бодлогын шинжилгээ хийх, бодлогын хувилбар гаргах,

соёл урлагийг хөгжүүлэх үзэл баримтлал, урт, дунд, богино хугацааны төлөвлөгөө, хөтөлбөр, төсөл, үйл

ажиллагааг боловсруулах, түүнийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, зохицуулах, удирдамжаар

хангахаар ажиллаж байна.

Сүүлийн 15 жилд соёл урлагийн салбарын эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох

чиглэлээр Соёлын тухай хууль, Соёлын євийг хамгаалах тухай хууль, Төрийн албан ёсны хэлний тухай

хууль болон үндэсний соёлын өвийг хадгалж хамгаалах, сонгодог урлагийг түгээн дэлгэрүүлэх, нүүдлийн

соёл иргэншлийн язгуур шинжийг хадгалах зэрэг олон хөтөлбөр, дүрэм, журам боловсруулан батлаад,

хэрэгжүүлж байна.

Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт соёл урлагийн салбарыг хөгжүүлэх

бодлогыг тодорхойлж, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгож, “Соёл урлагийг 2011-2021 онд хөгжүүлэх

мастер төлөвлөгөө”-г боловсруулж хэрэгжүүлнэ гэж тусгасан ба энэ үйл явц шийдвэрлэх түвшинд явж

байна.

Төслийн баг урлагийн боловсролын чиглэлээр баримталж буй бодлого, эрх зүйн орчинг судлаад

дараах гурван чиглэлээр бичиг баримт хэрэгжиж буйг судлав.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

19

Судалгаагаар урлагийн боловсрол олгож байгаа албан боловсролын өнөөгийн нөхцөл байдлыг

боловсролын стандарт, сургалтын төлөвлөгөө, орчин зэргээр нь харуулахыг зорилоо.

Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандартад боловсролын үйлчилгээний зорилгыг иргэний

ардчилсан нийгэмд ажиллаж, амьдрах хувь хүний болон нийгмийн хэрэгцээнд тулгуурлаж суралцагч бүрт

оюун ухаан, бие бялдар, ёс суртахууны зан чанар, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахин, бие даан суралцаж

амьдрах чадвартай болж төлөвших нөхцөлийг бүрдүүлэхээр тодорхойлжээ. Дээрх стандартын дагуу

урлагийн боловсролыг хичээлээр түлхүү олгох цогц чадамжууд тусгасныг тоймлон харуулбал:

2.3 Хүүхэд өсвөр үеийнхэнд урлагийн боловсрол олгож байгаа өнөөгийн нөхцөл байдал

Хүснэгт 2.1. Урлагийн боловсролын чиглэлээр хэрэгжиж байгаа эрх зүйн баримт бичиг

Урлагийн боловсролын эрх зүйн үндэс болох баримт бичиг

Боловсролын тухай хууль

Соёлын тухай хууль

Соёлын өвийг хамгаалах тухай хууль

Төрийн албан ёсны хэлний тухай хууль

Монгол улсын төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого

Монгол улсын төрөөс баримтлах соёлын бодлого (1996)

Монгол улсын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө

Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандарт

Хөгжим, дүрслэх урлаг, монгол хэл бичиг, түүх, газар зүй, технологийн боловсролын стандарт, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх арга зүй

Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулах журам

Хүүхдэд уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоход баримтлах уран бүтээлийн жагсаалт

Хvvхдийн хєгжил, хамгааллыг сайжруулах Үндэсний хєтєлбєр (2002-2010)

Сонгодог урлаг-II Үндэсний хөтөлбөр (2011-2016)

Морин хуур, хөөмэй, уртын дууны үндэсний хөтөлбөр

Хүүхдэд зориулсан уран бүтээл туурвихад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх журам

Сургалт

Эх хэлний соёлыг эзэмших, эх хэлээрээ өөрийн санаа бодлыг аман болон бичгийн хэлбэрээр

илэрхийлэх Урлаг, уран сайхны зохих хэмжээний төсөөлөл, ойлголт, урлагийн мэдрэмжтэй болж, өөрийн

авъяас сонирхлын дагуу тодорхой үйл ажиллагаанд боломжоороо оролцож сэтгэлийн

хөдөлгөөнөө илэрхийлэх Гэр бүл, орон нутаг, өөрийн үндэсний болон бусад үндэстэн, улс орны зан үйл, соёлын үнэт

зүйлсийн тухай мэдлэг эзэмших, түүнийг хүндэтгэх Өөртөө болон бусдад үйлчлэх, аж ахуй хөтлөх, ахуйн үйл гүйцэтгэх, арга ухааны тухай

зайлшгүй шаардлагатай мэдлэг эзэмших

Урлагийн боловсрол эзэмшүүлэхэд шууд холбогдох баримт бичиг

Урлагийн боловсролд шууд бусаар хамаарах баримт бичиг

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

20

Одоогийн мөрдөж байгаа сургалтын төлөвлөгөөгөөр 1-5 дугаар ангид хөгжим, зураг урлал, 7-9

дүгээр ангид хөгжим, уран зохиол, технологи, дүрслэх урлаг, 10-11 дүгээр ангид технологи-зураг зүйн

хичээл тус тус орж байна. Дүрслэх урлаг, хөгжмийн хичээл нь 7 хоногт 1 цаг, технологи ба уран зохиолын

хичээл нь 7 хоногт 2 цаг ордог. Түүнчлэн хүүхдийн сонирхол, хэрэгцээнд үндэслэж урлаг, спортын

дугуйланг 7 хоногт 1 цаг орохоор сургууль өөрөө зохицуулан зохион байгуулахаар төлөвлөгөөнд

тусгасан байна.

БСШУЯ-аас боловсруулсан үлгэрчилсэн загвар, зөвлөмжийн дагуу багш нар хичээлийн

хөтөлбөрөө боловсруулдаг. Судалгаанд оролцсон багш нар “Хүүхдүүд урлагийн чиглэлийн хичээлийг их

сонирхдог боловч ноогдуулсан цаг нь маш бага, чанартай сайн сургалт явуулах боломжгүй” гэж үзэж

байна.

Мөн бага ангид зураг, хөгжмийн хичээл ихэнхдээ заагдахгүй орхигддог дутагдал байна. Учир нь

нэгдүгээрт: бага ангийн багш урлагийн мэргэжлийн бус, хоёрдугаарт: монгол хэл, математикийн хичээл нь

шалгалттай учраас багш түүндээ илүү анхаардаг, гуравдугаарт: бага ангийн багшийн цагийн норм

хүрдэггүй тул дээр дурдсан хичээлүүдийг заахаас аргагүйд хүрдэг ажээ.

Өөрийн авъяасаа нээж, өөрийгөө илэрхийлэх, өөрийнхөө боломжийг дайчлан хэрэгжүүлэх

Юмс үзэгдлийн сайн муу, сайхан муухай, чанар чансааг үнэлэн гоо зүй, уран сайхны мэдрэмж,

таашаалаа илэрхийлэх, аюулгүй байдлаа хамгаалах

Шударга энэрэнгүй байж, шийдвэр гаргахдаа өөрийнхөө болон нийгмийн төлөө хариуцлага

хүлээх, өөрийн болон бусдын хөдөлмөрийг хүндэтгэх

Эрүүл мэндээ хамгаалах, орон нутгийн болон нийгмийн орчин, хүмүүсийн дунд ёс зүйн хэм

хэмжээнд биеэ авч явах зэрэг болно.

... Бага ангийн багшийн 7 хоногийн цагийн норм 19 цаг байгааг 17 болгож багасгаад дүрслэх урлаг, хөгжмийн хичээлийг мэргэжлийн багшаар заалгах нь зүйтэй. (Нийслэлийн Боловсролын газрын мэргэжилтнүүдтэй хийсэн ярилцлагаас)

Хүүхдийн цэцэрлэгт жигд хөгжиж байсан хөгжим, бүжиг, дуу, зургийн авьяас чадвар нь ЕБС-ийн

бага ангид ороод бараг 5 жил завсардаж, дунд ангиас мэргэжлийн багш зааж эхлэхэд хүүхэд багшид аль

алинд нь хүндрэл учирдгийг судалгаанд оролцсон багш нар тэмдэглэж байв.

Ийнхүү урлагийн боловсрол эзэмшүүлэх хичээлийг бага ангид нь заахгүй байх, мэргэжлийн бус

багшаар оромдуулах, гоо сайхны мэдрэмж хөгжих хүүхдийн хөгжлийн хамгийн чухал үеийг (6-10 нас)

дэмий өнгөрөөх дутагдал, гажуудал байгааг судалгаанд оролцсон бүх багш нар онцгойлон тэмдэглэж

байна. Урлагийн боловсрол олгох хичээлийг хүүхдийн аль болох бага наснаас нь зааж авъяас чадварыг

эртнээс нээн хөгжүүлэх шаардлагатай билээ.

... Хүүхдийн сонирхоод байгаа юмыг хоёрдугаарт тавиад, сонирхохгүй шахуу юмыг их анхаардаг сонирхолтой тогтолцоо байгаа юм.

(Багш нартай хийсэн ярилцлагаас)

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

21

Судалгаанд хамрагдсан 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын 76.3%, 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын

78% нь урлагийн боловсрол эзэмшиж байгаа гэж хариулснаас үзэхэд урлагийн боловсрол олгох

хичээлийн ТӨРЛҮҮДЭД сэтгэл ханамжтай байгааг илэрхийлж байна.

9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчид урлагийн боловсрол эзэмшихэд хөгжим, дүрслэх урлаг, уран

зохиол, технологийн хичээл хамгийн чухал үүрэгтэй хэмээн үзээд яагаад эдгээр хичээлүүдийг судалдаг

вэ гэсэн асуултад 25.6% нь уран бүтээлийг ойлгодог болох, өв соёлоо хадгалж хөгжүүлэх, 21.3% нь зөв

боловсон харьцаатай хүн болж төлөвших, 17.6% нь бүжиглэж дуулах, хөгжмийн зэмсгүүдээр тоглож

сурах, 11.1% нь урлагийн анхан шатны мэдлэгтэй болох зорилгоор үздэг гэж хариулсан нь нийт хариултын

дотор ихэнх хувийг эзэлж байна.

График 2.1 Урлагийн боловсрол эзэмшихэд хамгийнгол үүрэгтэй хичээлүүд (9 ба11дүгээр анги) %

Хөгжим

Дүрслэх урлаг

Уран зохиол

Технологи

Гадаад хэл

Монгол хэл

Биеийн тамир

Иргэншил

Газар зүй

Байгалийн шинжлэл

Эрүүл ахуй

Математик

Хими, физик

Геометр

85.6

54.7

43

21.5

17.6

16.2

13.9

8.9

7.6

6.8

6.8

6.6

2.8

2.8

0% 20% 40% 60% 80% 100%

График 2.2 Урлагийн төрлийн хичээлүүдийгяагаад үздэг вэ? (5 ба 7 дүгээр анги) %

Уран бүтээлийг ойлгодог, өөрийн өв соёлоо хадгалж хөгжүүлэх

Сайн хэлж мэдэхгүй

Зөв боловсон харьцаатай хүн болж төлөвших

Бүжиглэж дуулах, хөгжмийнзэмсгүүдээр тоглож сурах

Урлагийн анхан шатнымэдлэгтэй болох

25.6%

24%

21.3%

17.6%

11.1%

5 ба 7 дугаар ангийн сурагчид урлагийн чиглэлийн хичээлээр юу сурахыг хүсч байгааг дараах

хүснэгтэд харууллаа. Судалгааны дүнгээс харахад 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчид урлагийн чиглэлийн

хичээлээр нотоор хөгжимдөх, бүтээлчээр сэтгэх, өөртөө итгэлтэй болж сурахыг илүүтэй хүсч байна.

Судалгаанд хамрагдсан сургууль

Хүснэгт 2.2 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын урлагийн чиглэлийн хичээлээр сурахыг хүсдэг зүйлийн эзлэх хувь (судалгаанд хамрагдсан сургууль бүрээр)

Нотоор хөгжимдөх

Сонгодог хөгжим ойлгох

Уран зураг ойлгох

Соёл түүх, зан заншлыг хадгалах

хамгаалах

Бүтээлчээр сэтгэх, өөртөө итгэлтэй болох

Чингэлтэй дүүргийн 24-р сургууль

Хан-Уул дүүргийн 26-р сургууль

Сонгинохайрхан дүүргийн 107-р сургууль

Багануур дүүргийн Боловсрол цогцолбор сургууль

Багануур дүүргийн АББ-ын Гэгээрэл төв

42,5

33,3

69,8

51,1

0,0

35,0

22,9

48,8

33,3

0,0

50,0

41,7

34,9

31,1

20,0

42,5

41,7

53,5

40,0

60,0

67,5

25,0

51,2

60,0

60,0

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

22

Чанарын болон тоон судалгааны дүнгээс харахад Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн 24-р сургууль

уран зургийн тогтмолжсон дугуйлантай, гадаадад хэд хэдэн удаа үзэсгэлэн гаргасан, нөөц бололцоогоо

ашиглаж дугуйлан хичээллүүлэх байр зассан, тодорхой амжилтад хүрч байгаа тухай багш нар нь ярьж

байхад тус сургуулийн судалгаанд хамрагдсан сурагчдын 67.5% нь урлагийн чиглэлийн хичээлээр

бүтээлч сэтгэлгээ, өөртөө итгэх итгэлийг хөгжүүлэх, 50.0% нь уран зураг ойлгох чадвартай болохыг хүсдэг

гэжээ.

Ховд аймгийн Жаргалант сумын дунд сургууль мэргэжлийн хөгжмийн багштай, багш нь дуу

бичлэгийн студид сурагчдаа байнга ажиллуулдаг гэсэн байхад судалгаанд хамрагдсан сурагчдын 79.1%

нь нотоор хөгжимдөж сурахыг хүсдэг гэжээ. Эрдэнэт үйлдвэрийн “Уурхайчин” соёлын ордон нь дуу,

хөгжим,бүжиг, зураг зэрэг 10 гаруй дугуйлан 20 гаруй жил тасралтгүй ажиллуулсан орчин нөхцөл, байр

сайтай тул төлбөртэй ч эцэг эхчүүд хүүхдээ сургах дуртай байдаг.

Хичээл болон дугуйлангийн чанар, сургалтын орчин нь хүүхдийн сурах хүсэл эрмэлзэлд шууд

нөлөөтэй болохыг дээрх жишээ харуулж байна.

Гэтэл өнөөдөр зарим сургуулийн сургалт голдуу дөрвөн хананы хооронд, 40-50 хүүхэдтэй ангид,

онол давамгайлж, музей, номын сан, театр зэрэг соёл урлагийн байгууллагын нөөц боломжийг сургалтад

ашиглахгүй, чанаргүй явагдаж байгаа нь судалгааны бүх талын мэдээллээр харагдлаа. Сургалтын

чанарын хувьд ийнхүү хангалтгүй явагдаж байгааг дараах зурагт харуулсан хүүхдийн хариултаас харж

болно.

Баянзүрх дүүргийн Баянзүрх цогцолбор сургууль

Сүхбаатар дүүргийн Хобби сургууль

Орхон аймаг, Жаргалант сумын сургууль

Орхон аймаг, Орхон цогцолборсургууль

Ховд аймаг, Жаргалант сумын сургууль

Ховд аймаг, Мянгад сумын сургууль

Сүхбаатар аймгийн төвийн сургууль

Сүхбаатар аймаг, Сүхбаатар сумын сургууль

Нийт

44,0

55,3

63,6

30

31,9

12,1

42,0

31,9

27,3

50,0

31,9

42,4

44,0

51,1

54,5

50,0

79,1

31

27,8

36,1

49,5

33,3

32,9

17,2

11,1

19,4

28,4

22,2

39,5

41,4

27,8

27,8

35,8

61,1

53,5

41,4

33,3

36,1

44,0

33,3

44,2

37,9

44,4

50,0

47,7

...Уран зураг унших, ойлгох, бүтээх, гоо сайхны таашаал авах чадвар эзэмшүүлэх сургалтыг уран зургийн галерей,

музейгээс салангид явуулах нь учир дутагдалтай (Нийслэлийн ЕБС-уудын багш нартай хийсэн ярилцлагаас)

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

23

Түүнчлэн урлагийн чиглэлийн хичээлийн үнэлгээний тогтолцоог сонирхож үзэхэд бэрхшээл

дутагдал байна. Хөгжим, дүрслэх урлагийн хичээлээр шалгалт авдаггүй тул багшийн зүгээс ч, сурагчийн

зүгээс ч ач холбогдол өгөхгүй, мэрийхгүй, урсгалаараа л явагдаж иржээ. Харин 2011 оноос эхлэн 4 дүгээр

анги төгсөхөд “анги дэвших шалгалт” авдаг болсон нь “давтлагаар ордог” хичээлийг халж, жинхэнэ хичээл

болгох эхлэл тавьсан гэж багш, эцэг эх, багш бэлтгэдэг их дээд сургуулийн төлөөлөл сайшааж байна.

Урлагийн чиглэлийн хичээлийн багш нар сургууль болон орон нутгийн чанартай аливаа арга

хэмжээнд дайчлагдаж, зохион байгуулалтын ажлыг их гүйцэтгэдэг. Нэг удаагийн шинж чанартай янз

бүрийн арга хэмжээ, орон нутаг, бүсийн чанартай хөтөлбөр, айлчлал, ой, баярын удирдамж, заавар “дээд”

газраас их ирдэг. Энэ нь багш нарт багагүй дарамт учруулж байна. Цөөн хүүхэд хамруулж, их цаг

хөдөлмөр зарцуулдаг урлагийн арга хэмжээнээс болж стандартын дагуу эзэмшүүлэх, эзэмших ёстой

зүйлээсээ багш сурагчгүй холдоход хүрдэг. Сургалтын төлөвлөгөөгөөр тогтоосон долоо хоногт нэг цаг,

жилд нийт 34-35 цагийн төлөвлөгөөт хичээлийн сэдвийг хэрхэн эзэмшүүлж байна вэ гэсэн асуулт зүй

ёсоор тавигдаж байна.

График 2.3 Урлагийн чиглэлийн хичээлээр хүссэн зүйлээ сурччадахгүй байгаа шалтгаан (5 ба 7 дугаар анги)

Түүх, дурсгалын газраар аялдаггүй

Уран бүтээлчидтэй уулзалт зохион байгуулдаггүй

Техник хэрэгслэл, багаж, хөгжмийн зэмсэг, үзүүлэн хэрэглэдэггүй

Сурах бичгээс өөр ном ховор

Сургууль дээр дугуйлан хичээллэдэггүй

Сурах бичиг хүрэлцээгүй

Сурагчдын тайлан тоглолт хийдэггүй

Сурагчдын бүтээлээр үзэсгэлэн гаргадаггүй

Бусад (Бүжгийн дугуйлан хичээллэдэггүй, АХА зохион байгуулдаггүй)

Багш хичээлээ сонирхолгүй заадаг

18.6

16.1

11.1

9.2

9

8.4

6.7

4.5

3.2

3.2

62.3

9.6

12.2

14.4

14.7

24.6

26.1

26.3

34.7

45.1

47.1

48.1

53.7

55.2

Биеийн тамир

Геометр

Эрүүл ахуй

Иргэншил

Байгалийн шинжлэл

Газар зүй

Технологи

Дүрслэх урлаг

Монгол хэл

Хөгжим

Хими, физик

Уран зохиол

Гадаад хэл

Математик

График 2.6 Хүүхдийн дуртай хичээлийнэзлэх хувь (9 ба 11 дүгээр анги)

Биеийн тамир

Хариулаагүй

Мэдээлэл зүй

Түүх

Уран зохиол

Технологи

Бусад

Монгол хэл

Хөгжим

Англи хэл

Математик

Орос хэл

Зураг

36.1

0.7

0.7

1.4

1.6

3.2

3.2

4.3

4.5

8.4

10.4

10.8

14.9

График 2.5 Хүүхдийн дуртай хичээлийн эзлэх хувь (5 ба 7 дугаар анги)

Уран бүтээлчидтэй уулзалтзохион байгуулдаггүй

Түүх, дурсгалын газраар аялдаггүй

Сургууль дээр дугуйланхичээллэдэггүй

Техник хэрэгсэл, багаж, хөгжмийн зэмсэг дутагдалтай

Сурах бичгээс өөр ном ховор

Сурах бичиг хүрэлцээгүй

Сурагчдын бүтээлээр үзэсгэлэнгаргадаггүй

Бусад (Хүссэн секц дугуйлан байхгүй)

Багш хичээлээ сонирхолгүй заадаг

45.6

41.8

33.9

32.9

21.5

17.2

13.4

1.5

11.6

График 2.4 Урлагийн чиглэлийн хичээлийг сайн сурччадахгүй байгаа шалтгаан (9 ба 11 дүгээр анги)

Янз бүрийн уралдаан, тэмцээнд бэлтгэх нь бидний үүрэг.Уралдаан тэмцээн, урлагийн тоглолт оролцох арга хэмжээ ч мундахгүй. Хөгжмийн багш дуу, хөгжим, бүжгийг, технологийн багш хувцас, жижиг хэрэгслийг, зургийн багш реклам чимэглэлийг хариуцаад бөөн ажил болно.Сургуулийн нэрийн өмнөөс тэмцээнд оролцох хэдэн хүүхэдтэйгээ ажиллана, цаана нь хичээл хаягдана.

(Нийслэлийн ЕБС-ийн багш нарын ярилцлагаас)

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

24

Өнөөдөр ЕБС-ийг уралдаан тэмцээн, олимпиадад ямар байр эзэлсэнээр нь, багшийг гоо сайхны

мэдрэмж, үнэлэмж, мэргэжлийн ур чадвар, заах арга барилаар нь бус хэдэн хүүхдийг концерт, тоглолтод

бэлтгэж, хэдэн үзэсгэлэн гаргаснаар нь үнэлж байгаад судалгаанд оролцсон насанд хүрэгчдийн ихэнх

маш шүүмжлэлтэй хандаж байна.

Олимпиад тэмцээний урамшуулал нь багш нарыг бүх сурагчидтай тэгш ажиллах бус, авъяастай

цөөн, шилдэг сурагчидтай түлхүү ажиллах хөшүүрэг болж байгаа төдийгүй нийтийн урлаг, соёлын

боловсролын түвшин хангалтгүй байгаад нөлөөлөх хүчин зүйлийн нэг гэж үзэхэд хүргэдэг.

Сургалтын хэрэглэгдэхүүн

Хичээлийн сурах бичиг болон БСШУЯ-аас гаргасан хүүхдэд уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоход

баримтлах уран бүтээлийн жагсаалт, сонсох хөгжмийн CD бичлэг зэрэг нь хүрэлцээ муутай ч

сургуулиудад хүрсэн байна. Зарим нь ганцхан хувь байгаа тул байнгын хэрэглээнд оруулж, түгээн

дэлгэрүүлэхийн оронд хадгалах, хямгадах сэтгэлгээ илүү давамгайлж байна. Тэдгээрийг ашиглахад арга

зүй, багшийн гарын авлага, туслах хэрэглэгдэхүүн хангалтгүйг багш нар онцолж байна. Ялангуяа

хөгжмийн хичээлийн багш нарт хөгжмийн хичээл заах гарын авлага, үзүүлэн, материалын хангамж тун

тааруу байдаг гэж судалгаанд хамрагдсан сургуулиудын 76.9% нь хариулсан байна. Зөвхөн Нийслэлийн

Хобби ба 107 дугаар сургууль, Орхон аймгийн Жаргалант сумын дунд сургууль л хөгжмийн хичээлийн

сургалтын хэрэглэгдэхүүн хангалттай гэжээ.

Хэрэглэгдэхүүн хомс, сэдэвт зураг

зуруулах, уншуулахад хоосон цулгуй анги л байна,

сонсгох хөгжимгүй, хөгжмөө залгах залгуур

хангалтгүй, CD, DVD харуулах компьютергүй,

дэлгэцгүй, заах дууны үг нь нотгүй, сурах бичгээс

өөр барих юмгүй атал тэр сурах бичиг ч

хүрэлцээгүй, цөөн тооны сурах бичгийг

хүүхдүүд дундаа хувааж хэрэглэдэг, багшийн ном

гэж байдаггүй, багш ихэнхдээ сурагчийн номыг

ашигладаг гэх мэтээр сургууль дээрх бодит

байдлыг багш нар тодорхойлж байна.

Судалгаанд хамрагдсан сургуулиуд

цөөн боловч ятга, морин хуур, ёочин

зэрэг үндэсний хөгжмийн зэмсэг

болон даралтат хөгжимтэй байна.

Харин Албан бус боловсролын

дөрвөн “Гэгээрэл” төвүүд ямар ч

хөгжмийн зэмсэггүй байгаа нь

судалгаагаар харагдаж байна.

8

График 2.8 Судалгаанд хамрагдсан сургуулийнхөгжмийн зэмсгээр хангагдсан байдал.

8

8

7

7

4

4

3

3

3

1

Ятга

Морин хуур

Ёочин

Шанз

Даралтат...

Хуучир

Төгөлдөр...

Гитар, цахилгаан хөгжим

Бөмбөр

Лимбэ бүрээ

Хийл

График 2.7 Урлагийн чиглэлийн хичээл заадаг багшийн гарынавлага, үзүүлэн материалын хамгамж.

908070605040302010

0

Хөгжим Зурагдүрслэх

урлаг,технологи

Түүх Уран зохиол

Монголхэл

23.1

76.9

Хангалттай Хангалтгүй Маш хангалтгүй

33.3

58.3

8.3

50

33.3

16.1

58.3

33.3

16.7

66.7

25

8.3

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

25

Мэдлэг, мэдээллийн энэ зуунд хүүхэд өсвөр үеийнхний гэхээсээ илүү багш нарын урлагийн

боловсрол, мэргэжил, ур чадвар анхаарал татах хэмжээнд хүрээд байна гэж судалгаанд хамрагдсан

хүмүүсийн дийлэнх нь онцлов.

Өнөөдөр хөгжмийн багшийг СУИС-ийн Соёлын боловсролын сургууль, дүрслэх урлаг,

технологийн багшийг МУБИС-ийн Дүрслэх урлаг дизайны сургууль болон Ховд их сургууль, бага ангийн

багшийг МУБИС-ийн Улаанбаатар хот, Дорнод аймаг дахь Багшийн сургууль, Архангай, Баян-Өлгий аймаг

дахь Багшийн коллеж, Гурван-Эрдэнэ дээд сургууль (хувийн) тус тус бэлтгэж байна.

Харин ажил дээр гарсан хойно нь тэдний мэргэжлийн мэдлэг, заах арга зүйг дээшлүүлэх сургалт

тун ховор. Харин Нийслэлийн боловсролын газраас багш нарыг хөгжүүлэх сургалтыг сар тутам зохион

байгуулдаг байна. Аймгийн боловсрол соёлын газраас жилд нэг удаа зохион байгуулдаг мэдээллийн

чанартай сургалтыг эс тооцвол мэргэжил дээшлүүлэх боломж, туршлага судлах үйл ажиллагаа хомс

байна. Сургуулийн захиргаанаас багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад ихэвчлэн “гол” хичээлийн

(математик, гадаад хэл зэрэг) багш нарыг давуу эрхтэй явуулдаг. Арга зүйн мэдлэг, туршлагаас гадна

мэргэжлээрээ байнга суралцах шаардлагатай байдгийг багш нар хүсч байгаа бөгөөд цаашид мэргэжил

дээшлүүлэх сургалтыг мэргэжлийн урлагийн байгууллага болон төгссөн их дээд сургуулийг нь түшиглэн

зохион байгуулж байх нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Түүнчлэн соёл урлагийн байгууллагын уран бүтээлчид ба эцэг эхчүүд өнөөгийн багш нарын

мэдлэг, ур чадвар, арга зүй, хандлагад нэгэн дуугаар шүүмжлэлтэй хандаж байгаагаа ярилцлагын явцад

илэрхийлэв.

Хүүхдүүд сонгодог урлагийг сайн ойлгодог, сонирхдог. Даанч бид шохой бариад яаж түүнийг заах вэ. Нотгүй хоосон тексттэй яаж хөгжим заах вэ

(Орон нутгийн сургуулийн багш нарын ярилцлагаас)

Багш нарын заах арга зүй, ур чадвар

“Ямаха” хөгжим дээр хальт тоглож үдэшлэг дээр олны өмнө гарч байвал л тэр сайн багш гэсэн хандлага нийт сургуулийн удирдлага, багш, хамт олон, сурагчид, орон нутгийнханд түгээмэл болжээ.

Нэгэн ахмад уран бүтээлчийн їíэтэé санааг энд дурдвал:

Хүүхдүүдэд дууг заахдаа ноттой нь зааж, түүх домогтой нь мэдүүлж баймаар байна. Ингэж хичээлүүдийн агуулгыг холбож заавал чанартай сургалт болно. Багшаа ч ингэж бэлтгэмээр байгаа юм.

БСШУЯ-наас багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын хөтөлбөрийг баталж, шалгарсан

байгууллага сургалт зохион байгуулдаг. Тухайлбал, 2009 онд 25 байгууллагын 83, 2010 онд 32

байгууллагын 88, 2011 онд 30 байгууллагын 66 сургалтын модуль батлагдсанаас нийтдээ 6 байгууллага 5дараах сэдвээр кредит олгох сургалт явуулах эрх авч байсан байна.

5 “Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын 2008 оны 72 дугаар тушаалаар батлагдсан "Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтын байгууллагын багш, удирдах ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх журам"

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

26

Үүнээс харахад хэдийгээр харьцангуй цөөхөн ч урлагийн чиглэлийн хичээлийн багшийн

мэргэжил дээшлүүлэх боломж багагүй байна. Харин энэ тухай багш нар сайн мэдэхгүй байна. Мэдээлэл

түгээх, олж авах, боломжийг ашиглах тухай хэрэглэгч нийлүүлэгчийн аль ч түвшинд зохицуулалт дутаж

байна. Нэг талаас аймаг, дүүрэг, сургуулийн багш, нөгөө талаас сургалт явуулах байгууллага санаачилга

багатай, түүнчлэн хөдөө, орон нутагт зохион байгуулж чадахгүй байгаагаас багшийн мэргэжил

дээшлүүлэх шаардлага нэн тэргүүний асуудал болжээ.

Сургалтын нэр

ЕБС-ийн сургуулийн дүрслэх урлагийн боловсролын шинэчлэлийн асуудал

Технологийн боловсролын тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга зам

Хөгжмийн багшийн мэргэжил дээшлүүлэх сургалт

Дүрслэх урлаг, зураг зүй, технологийн боловсролын дидактикийн шинэчлэл

Дүрслэх урлаг, сургалтын дидактик

Хөгжмийн боловсролын агуулга, арга зүйн шинэчлэл

Уран зохиолын боловсрол

ЕБС-ийн дүрслэх урлаг, технологийн багш нарыг мэргэшүүлэх сургалт

Бага насны хүүхдийн хөгжмийн боловсрол

Дүрслэх урлаг

Хүүхдийн хөгжлийг дүрслэх урлаг, технологийн хичээлээр дэмжих арга зүй (модуль 1)

Сургалт явуулах байгууллага

МУБИС. Дүрслэх урлагийн сургууль

СУИС-ийн Соёлын сургууль

“Цахим сургалтын үндэсний төв” ТББ

МУБИС. Багшийн сургууль

МУБИС. Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль

Гурван- Эрдэнэ дээд сургууль

МУБИС-ийн Дүрслэх урлаг технологийн сургууль

МУБИС. Сургуулийн өмнөх боловсролын сургууль

МУБИС. Багшийн сургууль

2011

2010

2009

...Бид сүүлийн үеийн сурах бичигт байдаг зарим агуулга, сэдэв, бүтээлийг өөрсдөө мэдэхгүй, дуулаагүй, үзэж хараагүй, сонсоогүй байж яаж хүүхэддээ заах вэ? Арга зүй дутаад өөртөө байгаа юмаа хүүхдүүдэд хүргэж чадахгүй байна. Маш сайн сургалт авч, мэргэжил, мэдлэг, арга зүйгээ сайжруулмаар байна ...

Төлбөрийг төлөөд сууя гэсэн ч манай чиглэлийн сургалтууд байдаггүй, зар мэдээ ерөөсөө ирдэггүй... (Орон нутгийн багш нарын ярилцлагаас)

“Урлагийн боловсрол олгох хичээлийн агуулга, арга хэлбэрийн сонголт, сурах бичиг, гарын

авлагын боловсруулалтад эргэж харах зүйл нэлээд байдаг. Онол ихтэй, ЕБС-ийн багш ч зарим зүйлийг

заах байтугай ойлгох боломжгүй сурах бичиг хэвлэгдэж байна. Ер нь сурах бичгийн хавтас, зураг чимэглэл

нь л гоё болоод байгаа болохоос доторх утга агуулга, арга зүй нь сайн шинэчлэгдэж чадахгүй байна. Мөн

урлан, кабинет, хөгжмийн зэмсэг, оёдлын машин, мужааны болон дархны гар багаж, мод, төмөр, даавуу

утас, будаг байдаггүй. Хүүхэд өөрөө бүтээж, үйлдэж үзэх боломж тааруу байна. Дадлагын хичээлийн

зардал гэж сургуулийн төсөвт байдаг ч тэр нь хүрэлцээгүй, олимпиад, уралдаан, тэмцээнд голдуу

зарцуулдаг” гэж судалгаанд хамрагдсан багш, уран бүтээлч онцлон тэмдэглэв.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

27

Урлагийн боловсрол эзэмших орчны талаар ЕБС-ийн удирдах ажилтнаас асуулгаар судалгаа авч,

соёл урлагийн байгууллагын мэргэжилтэн, багш, сурагч, эцэг эх, олон нийтийн төлөөлөлтэй ярилцаж

мэдээлэл цуглууллаа. Судалгаанд хамрагдсан 12 сургууль, АББ-ын дөрвөн “Гэгээрэл” төвийн сургалтын

орчин, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хангамж хүртээмжийг судалсан юм.

Би дүрслэх урлагийн хоёр сурах бичиг зориуд үзсэн. Миний сурч байсан үеийнхээс онц өөрчлөгдсөн юм алга байна билээ. Харин ч зарим зүйл эмх цэгцгүй болсон юм шиг санагдсан.

(Уран бүтээлчидтэй хийсэн ярилцлагаас)

Сургалтын орчин

Хөгжмийн хичээлийн агуулга, сурах бичиг маш хүнд, их онолжсон, бид заах байтугай өөрсдөө ч мэдэхгүй зүйл их орсон. СУИС-ийн багш нар бичсэн гэсэн, ЕБС-д ажилладаг багш нараас оролцуулах нь зүйтэй. Энэ сурах бичгийг ашиглах талаар багш нарыг сайн бэлтгэх шаардлагатай

(Багануур дүүргийн хөгжмийн багш нарын ярилцлагаас)

Сургууль

Хүснэгт 2.3 Урлагийн боловсрол олгоход зориулсан танхим, өрөөний тоо

Сонгинохайрхан дүүргийн 107 дугаар сургууль

Сонгинохайрхан дүүргийн АББ-ын төв

Чингэлтэй дүүргийн 24 дүгээр сургууль

Баянзүрх дүүргийн Баянзүрх цогцолбор сургууль

Сүхбаатар дүүргийн Хобби сургууль

Багануур дүүргийн Боловсрол цогцолбор сургууль

Орхон аймгийн Жаргалант сумын сургууль

Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын сургууль

Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын цогцолбор сургууль

Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын АББ-ын төв

Ховд аймгийн Жаргалант сумын АББ-ын төв

Ховд аймгийн Жаргалант сумын сургууль

Ховд аймгийн Мянгад сумын сургууль

Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын сургууль

Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын сургууль

Сүхбаатар аймгийн Баруун урт сумын АББ-ын төв

Нийт

Урлагийн чиглэлийн хичээлийн танхим, өрөөний тоо

Хө

гжи

м

Дү

рсл

эх

ур

ла

г, у

рл

ан

Тү

үх

Ур

ан

-зо

хи

ол

Те

хн

ол

оги

Но

мы

н с

ан

Ун

шл

агы

н

газа

р

Сп

ор

тын

за

ал

Ур

ла

гий

н з

аа

л

Су

рга

лты

н

өр

өө

1

-

1

1

1

-

1

-

1

1

-

-

1

-

-

-

8

-

-

1

1

1

1

-

-

3

-

-

-

-

-

-

-

7

1

-

2

1

1

1

-

-

2

-

-

1

1

.

-

-

10

2

-

2

1

1

4

1

1

2

-

-

3

1

1

3

-

22

4

-

2

2

1

6

2

2

1

-

-

1

2

2

2

-

27

-

-

1

-

1

2

1

1

1

-

-

1

1

1

1

-

11

1

-

1

1

1

2

1

-

1

-

-

1

1

1

2

-

1

1

-

1

-

1

2

1

-

1

-

-

1

-

-

-

-

8

-

1

-

-

-

-

-

-

-

1

1

-

-

-

-

1

4

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

28

Дээрх хүснэгтээр, судалгаанд хамрагдсан АББ-ын “Гэгээрэл” төв нь дүйцсэн хөтөлбөрийн бүх сургалтыг явуулах ганц л өрөөтэй байна. Судалгаанд хамрагдсан бүх ЕБС-д технологийн танхимтай байна гэсэн тоон үзүүлэлт харагдаж байна. Харин хөгжим, дүрслэх урлагийн танхимаар бүгд хангагдаж чадаагүй байна.

Хичээлээс гадуур хүүхэд хөгжүүлэх үйл ажиллагаа, дугуйлан. Сургалтын төлөвлөгөөгөөр 8 дугаар анги хүртэл урлаг, спортын дугуйланг сургууль зохион байгуулахад жилд 35 цаг байна хэмээн

6баталсан байна. Сургуулийн орчны судалгаагаар судалгаанд хамрагдсан 12 сургуулиас 9 нь үндэсний хөгжмийн, 7 нь бүжгийн, 6 нь найрал дууны дугуйлан хичээллүүлдэг гэсэн байна.

9

График 2.9 Судалгаанд хамрагдсан сургуулиудад хичээллэдэгдугуйлан (давхардсан тоогоор)

7

6

4

3

3

2

2

1

1

1

Үндэсний хөгжим

Бүжиг

Найрал дуу

Төгөлдөр хуур

Технологи (гар урлал, модон урлал)

Морин хуур

Бусад (уран уншлага, түүх, цирк)

Гимнастик

Дүрслэх урлаг

Шатар

Хичээлдэггүй

Бага ангийн сурагчид хөгжим, бүжиг, дууны дугуйланд илүү хамрагдаж байна. Ахлах ангийн

сурагчдын хувьд янз бүрийн дугуйланд хамрагдах хандлага, сонирхол байгаагаас сургуулиас бусад

байгууллагын дугуйлан, дамжаа зэргийг нэлээд сонгодог байна.

6 БСШУЯ. Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургуулийн 7 ба 8 дугаар ангийн Сургалтын төлөвлөгө, хөтөлбөр, зөвлөмж. 2009-2010 он

Урлагийн төрөл

Хүснэгт 2.4. Хүүхдүүдийн урлагийн чиглэлээр дугуйланд хамрагдсан байдал (хувиар)

Дуу

Хөгжим

Бүжиг

Зураг, баримал

Загвар

Гар урлал

Дугуйланд явдаггүй

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11 дүгээр анги

16.3

13.9

23.7

9.7

4.6

7.7

40.0

17.7

20.3

21.5

7.8

6.8

9.6

13.7

Тайлбар: Давхардсан тоогоор хариулсан тул 100 хувьтай тэнцэхгүй

Дээрх хүснэгтээс харахад дугуйланд явдаггүй хүүхэд 40% байгаа нь давхардсан тоо болно. Энэ

үзүүлэлт нь хэсэг идэвхтэй хүүхдүүд хэд хэдэн дугуйланд зэрэг хамрагдаж, харин нэлээд сурагч ямар

нэгэн дугуйланд хамрагддаггүй болохыг харуулж байна. Дугуйланд явах боломжгүй, хичээлээс гадуур

өөрийгөө хөгжүүлж чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд эцэг эх багш нар тусгайлан анхаарч туслан дугуйлан,

дамжаанд жигд хамруулж, хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх боломжоор хангах шаардлагатай байна. Судалгаанд

хамрагдсан сургуулийн нийт сурагчдын 6.6% нь буюу 1256 хүүхэд дугуйлан, дамжаанд суралцаж байгаа нь

чамлалттай үзүүлэлт юм.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

29

Сургууль дээр хичээлээс гадуурхи үйл ажиллагаа явуулах, дугуйлан хичээллэх боломж тун бага

байна. Нийслэлийн сургуулиудад дугуйлан, дамжаа цөөн, өрөө тасалгаа, анги танхим хүрэлцээгүй байна.

Төрөл олон биш, ганц нэгээр хязгаарлагдсан. Хүсэлтэй, сонирхолтой бүх хүүхэд хамрагдаж чаддаггүй.

Тэнд хэрэглэх сургалтын хэрэглэгдэхүүн, хөгжмийн зэмсэг зэрэг нь хангалтгүй. Дугуйлан хичээллүүлсэн

багшид цагийн хөлс олгодоггүй. Хичээлээс гадуур ямар нэгэн хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд хамрагдах

боломж хомс нөхцөлд хүүхдүүд чөлөөт цагаа яаж өнгөрүүлж байна вэ гэсэн асуулт гарна. Тэд чөлөөт

цагаараа хөгжим сонсох, жүжиг концерт, шоу үзэх, найз нөхөдтэйгээ уулзахыг илүүтэй хүсдэг байна.

Хүснэгт 2.5. Чөлөөт цагаараа хүүхдийн хийх дуртай зүйл (Судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр, хувиар)

Төрөл

Ном сэтгүүд унших

Хөгжим сонсох

Найз нөхөдтэйгээ уулзах

Сургуулийн дугуйланд явах

Зурагт үзэх

Жүжиг, кино, концерт, шоу тоглолт үзэх

Телевиз үзэх

Компьютер тоглох

Сургуулиас гадуур дугуйланд явах

Бусад (бүжиглэх, спортын уралдаан)

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11 дүгээр анги

61.4

55.4

47.5

39.3

38

33.8

33.6

29.2

27.5

8.7

39.0

78.7

60.5

20.8

21.5

50.1

37.2

30.4

28.9

8.1

Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд ямар үзвэр үйлчилгээний газарт, ямар үзвэрийг, хэдэн удаа үзсэн

бэ гэсэн асуултад хариулснаас үзэхэд хүүхдүүд кино, хошин шог, цирк, концертод хамгийн их

давтамжтайгаар хамрагджээ. Харин дуурь, бүжгэн жүжиг гэх мэтчилэн сонгодог урлагийн төрлийг

сонирхож үзэх нь ховор байна. Тухайлбал судалгаанд хамрагдсан 5 ба 7 дугаар ангийн 400 гаруй

сурагчдаас зөвхөн нэг сурагч нэг удаа дуурийн тоглолт үзсэн гэжээ.

График 2.10 Хүүхдүүдийн үйлчлүүлдэг байсанурлаг, соёлын байгууллага (хувиар)

Үзээгүй17.6

10.1

0 20 40 60 80

9 ба 11 дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

65Бусад \МҮЭСТО, УБ паласе\

16.719.2Соёлын төв

13.618.5Аймгийн театр, чуулга

50.360.3Кино театр

5.76.6Ардын дуу бүжгийн чуулга

27.513.4Цирк

27.97.3Хүүхэлдэйн театр

4.87.3сонгодог урлагийн академик театр

5.76.6Үндэсний жүжгийн академик театр

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

30

Сургууль болон гэр бүл хүүхдийн үзвэр үйлчилгээг сонгож байгаа аль ч насанд нэлээд дээгүүр

хувьтай байна. Үүнээс хүүхдэд үзүүлэх үзвэр үйлчилгээний агуулга, ач холбогдол, сонголт нь тодорхой

чиглүүлэгтэй, хяналттай байна гэж үзэж болно. Харин найзуудтайгаа хамт үзвэр үзэх нь ахлах ангид илүү

өндөр хувьтай байгаа нь энэ насны хүүхдүүд өөрсдөө сонгож, хяналтгүйгээр сөрөг нөлөө бүхий үзвэр

үйлчилгээнд түлхүү хамрагдах магадлалтай.

График 2.11 Хүүхдүүд урлагийн тоглолтыг ихэвчлэн хэнтэйүздэг тухай. (Судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр, хувиар)

4540353025201510

50

Сургуулиасзохион

байгуулдаг

9 ба 11 дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

24.6 24.6

38

20.8 22.4

39

2.4 2.3

12.5 13.4

Гэр бүлээрээүздэг

Найзуудтайгааүздэг

Ганцаарааүздэг

Үгүй

Хүний төлөвшлийн хүчтэй зэвсэг болох урлагийн боловсролыг хөгжлийн хэрэгсэл болгон

оновчтой сонгож хэрэглэхгүй бол ямар их хор хөнөөлтэй болохыг зарим судлаач тэмдэглэсэн байна.

“...Монголд 1930-аад оны үеэс ардын дууг сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрөөс хасч голдуу марш дуу

заадаг болсон байх юм. “Мөнгөн хонхны дуу” хэмээх гурван боть хүүхдийн дууны түүвэрт 443 дуу орсны

390 нь арга хөгтэй марш дуу, цэцэрлэгийн бага ангийн хүүхдэд зориулсан 76 дуу цөмөөрөө марш дуу байх

жишээтэй. Монголчууд бид хүнийг бүү хэл адгуусан амьтныг дуу хуурын хөг эгшгээр уяраан, ааш

араншинг нь зөөлрүүлж чаддаг уламжлалтай ард түмэн.....Гэтэл хүүхдийг сургууль, цэцэрлэгт орж

ирэхээр нь дан ганц арга хөгийн барилдлагатай дуу хөгжмөөр сэтгэлийг нь эвдэж, нийгмийн ухамсрын

хөрсөнд оюуны ядуурал хямралын үрийг цацаж байна...” (Ч. Батсүх, Марш маныгаа цэвдэгшүүлжээ. Ил

товчоо сонин).

Нийслэлийн боловсролын газрын мэргэжилтнүүд хүүхэд өсвөр үеийнхэнд үзүүлж болохгүй

зүйлийн жагсаалт гаргаж хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хүргэж мөрдөх нь зүйтэй гэсэн саналтай

байна. Бага насны хүүхэд хамгийн олон удаа үзэж сонсож мэдэрч байдаг зүйлээ дуурайдаг гэдгийг тэд

нотлоод байнга рок поп, хип хоп сонсож, алаан хядаан, хүчирхийлэлтэй кино үзэж өссөн хүүхэд

тогтворгүй зантай, өрөвдөх нинжин сэтгэлгүй, үндэсний соёл урлагаа тоохгүй болж хүмүүжихийг хэн

байг гэх вэ хэмээн онцолж байв.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

31

Албан бус боловсрол (АББ)-ын төвүүд.

Албан боловсролын үйлчилгээнд хамрагдаж чадаагүй, сургууль завсардсан сургуулийн насны

хүүхэд, насанд хүрэгчдэд бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол нөхөн олгох дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт

явуулах журам байдаг тухай өмнө дурдсан билээ. Дүйцсэн хөтөлбөрөөр харилцах, нийгэмших, эрдэмших,

амьдрах арга ухааны дөрвөн багц цогц чадамжийг эзэмшүүлэх мэдлэг, чадвар, хандлагыг 200 шахам

модульд хуваан боловсруулж Албан бус боловсрол, Зайны сургалтын үндэсний төв (АББЗСҮТ) -ийн цахим

хуудас (www.nfde.mn)-т байршуулсан байна. Сурах бичгүүд болон сургалтын кино, CD, DVD зэрэг

хэрэглэгдэхүүний нөөц ч нэлээд бий болсон байна.

Хэдийгээр сургалтын хэрэглэгдэхүүний нөөц бий болсон ч дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг

чанартай явуулах боловсон хүчин дутагдалтай, сумдын “Гэгээрэл” төвд ганц багш ажиллаж, бүх

насныханд зориулсан төрөл бүрийн сургалтыг давхар хариуцаж явуулдаг. Дүйцсэн сургалтаар суурь

боловсрол олгоход ихэвчлэн ЕБС-ийн багш хичээл заадаг. Дүйцсэн хөтөлбөрөөр сургалт явуулахад

“Холимог бүлгийн сургалтын арга зүй”-г хэрэглэдэг. Энэ арга зүйг эзэмшүүлэх сургалтад АББ-ын багш нар

хамрагддаг бол дүйцсэн хөтөлбөрөөр хичээл заадаг ЕБС-ийн багш нар хамрагддаггүй тул сургалтын їð

дүнд сөргєєð нөлөөлдөг.

Дїйцñýí хөтөлбөрийн сургалтыг ЕБС болон сум, дүүргийн “Гэгээрэл” төвийг түшиглэн жилд 1-2

удаа танхимын хэлбэрээр, бусад хугацаанд бие даан суралцах хэлбэрээр явуулдаг. Харин Улаанбаатар

хотын дүүргүүдийн “Гэгээрэл” төвд (Багахангайгаас бусад) ЕБС-тай ижил хугацаагаар танхимын сургалт

явуулдаг. Энд нас, боловсролын түвшний зөрүү ихтэй, голдуу бичиг їñýã мэддэггүй хүүхдүүд хамрагддаг.

Сүүлийн жилүүдэд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд нэлээд хамрагдах болсон учраас тэднийг эхлээд

унших, бичих, арифметикийн дөрвөн їйëдýë хийлгэж сургахад илүү анхаардаг. Энд ЕБС-ийн бүх

хичээлийг тус тусад нь їçдýããїй, багцалж нэгтгэсэн тусгай модулиар (хүснэгт 2.6) їçдýã. Хөгжим, дүрслэх

урлаг зэрэг урлагийн боловсрол олгох сургалт газар бүр харилцан адилгүй, хөдөөд бараг байдаггүй.

Харин технологийн хичээлээр ногоон, цагаан идээ, ноос боловсруулах, гэр ахуйн хөдөлмөр эрхлэх зэрэг

амьдрах ухаанд сургаж, амьдралд нь шууд хэрэг болох зүйлийг заадаг байна.

����� �º�� ��������� �її��її���� ��� �ї���� �����, ������� ������� �����. ����� �º�ºº�ºº� ���� ������ ��������, �������� ����� ������� ����� �������, ����� ������, �ї�її��� ї� ���������� ����� ��ºº�ºº ����������ї�, ������� �ї��� ����� ������ �її��її� ���� ������. ������� ���� ������� �� ���������, ���� ���������� ������ �������� ����� � �ї���� �º�ºº��º�.

( ����� ��� ����������� �º���� ������� �����������)

Улаанбаатар хотын “Гэгээрэл” төвүүдэд суралцагчийн тоо орон нутгийнхаас олон, тэдний

сургууль завсардсан гол шалтгаан нь шилжилт хөдөлгөөн, ажилгүйдэл их, танхимаар хичээллэх хугацаа нь

урт, багшлах хүчий нөөц, сургалтын орчин орон нутгаас харьцангүй илүү, суралцагчид сургалтын дараа

үнэмлэх, гэрчилгээ авч цаашид суралцах боломж сонирхол их байдаг. Улаанбаатар, Эрдэнэт, Дархан зэрэг

хотод дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтыг ЕБС-ийн сургалтад ойртуулж илүү нарийн дүйцүүлэх боломжтой,

бас хэрэгцээтэй нь судалгааны явцад харагдлаа.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

32

Хүснэгт 2.6. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтаар урлагийн боловсрол олгох чиглэлтэй модулийн жишээ

Модулийн нэр Модулийн зорилго

Би-миний орчин

Хэл сэтгэл

Хүн хэлээрээ-1

Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл-1

Уран зохиол

Хэл-Эх дэлхий

Технологи ба бүтээл

Би бол...

Миний урлан

Миний мэдрэмж зургаар

Хэмнэл хөдөлгөөн

Монголчуудын зуун

Зарим ургамал, амьтан, өөрийн орны болон бусад орны байгаль, газар нутаг, түүх соёлын мэдээлэл авах, ашиглах

Эх хэлээрээ уншиж, сонсож ойлгох, санал бодлоо оновчтой илэрхийлж ярих, бичих, гэр бүл, сургууль, хамт олон, нийгмийн орчинд зөв харилцах, бусдыг хайрлан энэрэнгүй хандах соёлд суралцах

Хэлний нэгжүүдийн хэлбэр, бүтцийг таних, зүйр цэцэн үгс, сургаалийн үгс хэрэглэн санаа бодлоо товч яруу сайхан илэрхийлэх

Төрөлх ба харь хэлний үг хэллэг, өвөрмөц ба хэлц үгийг зөв хэрэглэх, эх зохиол, хэл, соёлоо хайрлан хамгаалах

Монголын болон гадаадын уран зохиолын шилдэг бүтээлүүдтэй танилцах, гоо сайхны мэдрэмж, үлгэр дууриал авах

Үндэсний болон хүн төрөлхтний дэвшилтэд ёс заншил, хэл, соёлыг хүндэтгэн харилцах, суралцах

Үйл ажиллагааны дараалал тогтоох, бүтээл хийх, үүнд оновчтой технологи ашиглах, орчин үеийн технологийн дэвшлийн тухай мэдэх

Зан ааш, сонирхол, дуртай, дургүй зүйл, хүсэл мөрөөдөл, зорилгоо танин мэдэх

Ахуй амьдралдаа хэрэгцээтэй зүйлийн загвар, түүний төсөв тооцоо гарган, бага зардлаар, богино хугацаанд, үйл ба бүтээлийг чанартай гүйцэтгэх, бусдын бүтээлийн үнэ цэнийг мэдрэх, хүндэтгэх

Байгаль, нийгэм, орчин тойрны юмс үзэгдэл, үйл явдлыг дүрслэлээр зохиомжлон илэрхийлж, үүгээр дамжуулан өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэх

Хөгжмийн энгийн хэмнэл, эгшиг ба түүний тэмдэглэгээ, хурдыг ялган таних, хөгжмийн зэмсэг болон хөгжмийн урлагийн төрлүүдийн тухай мэдэх

XIII-XYII зууны эхэн үеийн түүхийн үндсэн агуулга, гол гол үйл явдал сургамж, түүхэн хүн, тухайн үеийн Монголчуудаас дэлхийн соёлд оруулсан хувь нэмэр

Дээрх модуль нь Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандартын цогц чадамжуудтай нэлээд

дүйцсэн, зураг, хөгжим, технологи гэх мэт тусгай хичээлүүд ордоггүй ч урлагийн боловсролын анхан

шатны мэдлэг, чадвар эзэмшүүлэх боломжтойг харуулж байна.

Албан бус боловсролын болон Зайны сургалтын үндэсний хөтөлбөр (2004-2010 онд) хэрэгжиж,

өсвөр үеийнхэн төдийгүй насанд хүрэгчдийн урлагийн боловсролд нөлөөлөх нэлээд арга хэмжээ

явагдсан. Жишээ нь: гар урлал, амьдрах ухаан болон өөртөө итгэх, шийдвэр гаргах, төлөвлөх чадварыг

урлагаар дамжуулан дээшлүүлэх сургалтуудыг нэрлэж болно.

���-�� �ї����� �������� �������ї�. ����� �її��її� ��������� ���� ������, ����� �ї�� ������ ������ ������ ���� ���� ������, �º������ ������, ������ ����� �º�ºº�º�� �������ї�. ���������� ������ �������� ���� ������ � �º��º���� ��� ����� ���������, �º��º���� ������ ������ ��� �ї���� �її��її� ��������� ������ї� �����. ���-�� �������� �º� ��� �������� ��� ���� ��� ���� � ������ �� �її ���...

(����� ��� ����������� �º���� ���� ����� �����������)

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

33

Урлагийн боловсролын чиглэлээр үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа

“Хүүхдэд уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоход баримтлах уран бүтээлийн жагсаалт”-ыг 2011 онд

БСШУ-ны сайдын тушаалаар шинэчлэн баталсан. Энд сургуулийн өмнөх ба бага, суурь, бүрэн дунд

боловсролын агуулгын стандартын түвшин бүрт ашиглах драмын ба хүүхэлдэйн жүжиг, цирк, монголын

уран зохиол, аман зохиол, дэлхийн уран зохиол, ардын урлаг, дуурь, сонгодог хөгжмийн бүтээлийн

нэрсийг жагсаасан ба тэдгээрийг албан ба албан бус боловсролын сургалтын хүрээнд хүүхэд өсвөр

үеийнхэнд хүргэх, сурталчлах, сургах арга хэмжээ авахыг бүх шатны Засаг дарга, орон нутгийн

боловсролын байгууллагын удирдах ажилтан, багш, эцэг эхэд зөвлөмж болгожээ.

Засгийн газар “Сонгодог урлаг –II” Үндэсний хөтөлбөрийг 2011-2016 онд хэрэгжүүлэхээр

баталсан байна. Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд хүүхдийн урлагийн боловсролыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн

дараах тодорхой зорилт тусгагджээ. Үүнд:

Хүүхдэд урлагийн боловсрол олгоход чиглэсэн сургалт, сурталчилгааны ажлыг зохион

байгуулах

ЕБС-ийн хөгжмийн хичээлийн стандарт, сургалтын агуулга, хөтөлбөрт сонгодог урлагийн

сэдвийг тусгах

Урлагийн олон төрлөөс сурагчдын сонгон суралцах боломжийг нэмэгдүүлэх гэх мэт болно.

Хүүхдэд зориулсан уран бүтээл туурвихад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх тухай Засгийн газрын

2008 оны тогтоолын дагуу жил бүр 150 сая төгрөг улсын төсвөөс зарцуулж, БСШУЯ хүүхдэд зориулсан

уран бүтээлийн улсын уралдааныг зохион байгуулдаг. Уралдаан нь шинэ зууны хүүхэд багачуудын оюуны

эрэлт хэрэгцээг хангаж, тэднийг эх хэл, түүх соёлоо нандигнан хайрлах, энэрэн нигүүлсэх ухамсар

тэмүүлэлд хөтлөн дагуулах увдистай шилдэг уран бүтээлийн урын санг баяжуулах, уран бүтээлчдийнхээ

бүтээн туурвих авьяас билгийг тэтгэн дэмжих, шалгарсан шинэ бүтээлийг уншигч, үзэгч, сонсогчдын

хүртээл болгох зорилготой. 2010 онд дөрөв дэх уралдааныг “Хүүхдэд зориулсан уран бүтээл туурвихад

төрөөс дэмжлэг үзүүлэх журам”-ыг үндэслэн “Эх орон шүтээн-Энэрэх сэтгэл эрдэнэ” сэдвийн хүрээнд

хүүхдэд зориулсан уран зохиол, танин мэдэхүйн ном, драмын жүжиг, дууны CD, уран сайхны кино гэсэн

дөрвөн төрлөөр зарласан байна.

“Хүүхдийн хөгжил, хамгааллыг сайжруулах Үндэсний хөтөлбөр” (2002-2010)-т Суурь

боловсролын үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлэн, хүүхдийг сурч боловсрох тэгш боломжоор

хангах, тэдэнд амьдрах арга ухаан, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох ажлыг өргөжүүлэх, сургууль,

хичээлээс гадуурх сургалт, чөлөөт цагийн нөхцөлийг сайжруулж, хүүхдийн авьяас чадварыг дэмжин

хөгжүүлэх таатай орчинг бүрдүүлэх зорилго тавьсан.

БСШУЯ 2009 онд Азийн Хөгжлийн Банкны дэмжлэгээр сургуулийн өмнөх ба суурь, бүрэн дунд

боловсролын түвшинд ашиглах хөгжмийн урлагийн тухай 8 CD -г бэлтгэж сургуулиудад тараажээ.

Мөн 2009 онд Нийслэл болон 21 аймгийн 30 сургуульд “Би бишгүүр тоглож чадна” төслийг Япон

улсын Засгийн газрын тусламжаар хэрэгжүүлэн, аймаг бүрт сургагч багш бэлтгэж, 3000 хүүхдийг

хамруулжээ.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

34

Өсвөр үеийнхэнд урлагийн боловсрол олгох, хөгжүүлэхэд боловсролын болон соёл урлагийн

салбар үүрэг хариуцлага хүлээж, үйл ажиллагааг нь нэг яам удирдан чиглүүлж байна. Гэвч салбарын

хооронд хамтын ажиллагаа, харилцан дэмжлэг, уялдаа холбоотой уян хатан төлөвлөлт, зохицуулалт

дутагдаж байгааг судалгааны дүн харуулж байна. БСШУЯ-ны Ерөнхий боловсролын газарт урлагийн

боловсролыг дагнан болон хавсран хариуцсан мэргэжилтэнгүй. Соёл урлагийн бодлогын газарт

хөгжмийн урлаг, соёл урлагийн боловсрол хариуцсан мэргэжилтэн байдаг ч, урлагийн боловсролын

чиглэлээр ЕБС-ийн багш нарт зориулсан бодлого, үйл ажиллагаа, сургалт явуулах шууд эрх, үүрэггүй.

Аймгийн хэмжээнд соёл урлаг хариуцсан нэг мэргэжилтэн байгаа нь сургууль, соёл урлагийн бүх

байгууллагын үйл ажиллагааг дангаараа хариуцдаг тул хүч тарамдсан, үр дүнтэй ажиллах боломжгүй

байна.

Соёл урлагийн байгууллагын үүрэг, оролцоо

Өнөөдөр Монгол улсад мэргэжлийн урлагийн байгууллага 36 (театр, чуулга, цирк, филармони),

улсын чанартай 9, аймаг, орон нутгийн 30, салбарын 9, нийт 48 музей; сум, дүүргийн соёлын төв, ордон

340; төв хөдөөгийн номын сан 1250; төрийн өмчийн болон хувийн хэвшлийн 9 сургууль; хэвлэх үйлдвэр,

хэвлэлийн газар 130 гаруй; Монголын урлагийн ажилтны нийгэмлэгүүдийн холбоо, Монголын урчуудын

эвлэл, Монголын архитекторуудын эвлэл, Монголын хөгжмийн зохиолчдын эвлэл, Монголын урлагийн

зөвлөл, Хүүхдийн урлан бүтээх төв, Монгол наадмын төв зэрэг төрийн бус олон нийтийн байгууллагад 77000 гаруй хүн ажиллаж байна.

Судалгааны явцад мэргэжлийн соёл урлагийн байгууллага болох музей, театр, номын сан, аймаг,

сумын соёлын төв зэрэг байгууллагын төлөөлөлтэй уулзаж ярилцав.

Хүүхэд өсвөр үеийнхэнд урлагийн боловсрол олгох гол субъект нь бүх шатны сургууль байх ба

сургалтын үр өгөөжтэй байдалд соёл урлагийн байгууллага үүргийнхээ хүрээнд үйлчилгээ үзүүлж,

нөлөөлж хувь нэмрээ оруулах ёстой гэж судалгаанд хамрагдсан төлөөлөл санал нэгтэй тэмдэглэж байна.

Музейн үзэгчдийн талаас илүү хувь нь хүүхдүүд байдаг. Музей нь сургууль ба багштай хамтарч ажиллах

бүрэн боломжтой, өвийн боловсролын сургалт нь хамгийн чухал хэрэгсэл гэж нийт төлөөлөл үзэж байна.

Зарим музейд боловсролын ажилтанг орон тоогоор ажиллуулах болсон нь дэвшилттэй ч тэд хүүхэдтэй

ажиллах арга барил дутагдалтай, энэ чиглэлээр тусгайлан бэлтгэгдээгүй гэж өөрсдийн үйл ажиллагаандаа

дүгнэлт хийж байна. Музейн боловсролын ажилтнууд боловсролын чиглэлээр бус, голдуу сан хөмрөг

хамгаалах чиглэлээр мэргэжлээ дээшлүүлж байна. Улаанбаатар хотын музейн ажилтнууд ТББ (Монголын

Урлагийн Зөвлөл, Койка, Оригами төв зэрэг)-аас зохион байгуулсан сургалтад хамрагджээ.

Судалгаанд хамрагдсан зарим музейн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд сургууль, ангиудыг

хуваарь гаргаж үзүүлэхээс гадна, музейд хичээл оруулах асуудлыг тусгасан байна. Харин түүний

хэрэгжилт нь сайнгүй, ялангуяа сургуулийн захиргаа, багш нарын зүгээс дэмжлэг, санаачилга бага

гаргадаг байна. Сурагчдыг музей, театр, урлагийн үзвэрт авч явахад төлбөрийг шийдэх, тээврийн

асуудлыг зохицуулах, аюулгүй байдлыг хангах, цаг хугацаанд нь багтаах зэрэг багшийн үүрэг хариуцлага

их болдог, энэ аялал багшийн ажлын үнэлгээнд ороогүй тул багш ангидаа хичээлээ заагаад сууж байсан

нь эрсдэлгүй тайван байдаг гэжээ.

7 Ж.Долгорсүрэн. Соёлын бодлого. Соёл урлагийн салбарын хувьчлал. УБ., 2010. Хуудас 44.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

35

Хүүхдүүд аль музейгээр илүү үйлчлүүлдгийг дараах хүснэгтэд харуулав.

Аль ч ангид сурагчдын музей, үзэсгэлэн үзсэн байдал тун хангалтгүй байна. Монголын Үндэсний

болон Байгалийн Түүхийн музейг харьцангуй олон хүүхэд үзжээ. Олон хүүхэд үзсэн байдал нь судалгаанд

хамрагдсан хүүхдийн дөнгөж 23.8- 25.5%-ийг эзэлж байна. Бусад музей, танхимыг судалгаанд хамрагдсан

хүүхдийн 80-90 гаруй хувь нь үзээгүй байна.

2010 онд БСШУЯ, НБГ, Соёл урлагийн хороо, Монголын Урлагийн Зөвлөл хамтарч нийслэлийн

захын сургуулиудын сурагчдыг музей үзүүлэх “Бид эх орноороо бахархдаг” музейн боловсролын аяныг

зохиож, нэлээд хөрөнгө зарцуулсан нь шинэлэг арга хэмжээ, санаачилга болсон. Хэдийгээр нэг дор хэт

олон тооны хүүхдийг авчирч, тэд музейн танхимаар шуугилдсаар гарсан ч ийм музей байдаг гэдгийг

мэдсэн нь чухал болжээ. Түүнчлэн музейд очиход угтаж үйлчлэх, тайлбар мэдээллийг хүүхдэд тохирсон

ойлгомжтой, сонирхолтой байдлаар бэлтгэх тухайд анхаарах зүйлүүд нэлээд байна.

Хүснэгт 2.7. 2010-2011 онд 5 ба 7 дугаар анги, 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчид музей, үзэсгэлэн үзсэн байдал (хувиар)

Музей, үзэсгэлэн

Бүгд

Монголын үндэсний музей

Байгалийн түүхийн музей

Богд хааны ордон музей

Чойжин ламын сүм музей

Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музей

Монголын уран зургийн галерей

Аймгийн музей

Орон нутаг судлах танхим

Бусад музей

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

5 б

а 7

ду

гаа

р а

нги

9 б

а 1

1 д

үгэ

эр а

нги

1 удаа 2 удаа 3 удаа 4 удаа 5-аас дээш үзээгүй

20

30.8

12.5

6.2

11.0

9.7

14.5

3.5

5.1

18.0

27.1

11.9

2.8

7.3

11.9

9.1

3.5

6.8

4.2

8.4

2.6

1.8

2.4

2.2

3.1

0.9

1.1

3.5

6.1

1.5

1.5

2.5

2.8

2.0

0.5

0.8

0.7

1.8

1.1

0.9

-

0.7

2

0.4

1.1

1.3

1.8

0.8

0.3

0.5

0.3

3.0

0.3

0.3

0.4

0.9

0.4

0.2

-

0.2

0.4

0.4

0.4

0.8

0.3

0.3

-

0.3

0.3

0.5

-

-

0.2

1.9

-

0.2

0.8

1

1.2

-

0.6

0.3

1.2

-

-

-

0.3

1.6

-

0.3

74.5

43.5

83.1

90.8

85.5

86.2

78.2

94.7

90.8

76.2

63.8

85.6

95.4

89.4

84.6

83.8

95.7

91.6

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

100.0

Хүүхэд маань олон цаг заалгаад ойлгохгүй байсан зүйлээ нэг цаг музейд хичээл хийж, сайн ойлгож авсан гээд бөөн баяртай ирсэн.

(Эцэг эхчүүдийн ярилцлагаас)

Нийслэлийн музейнүүдээс Монголын Үндэсний музей, Театрын музей боловсролын ажлын

танхимтай. Монголын Үндэсний музейн хувьд түүхийн хичээлийн багш нартай, ялангуяа Чингэлтэй

дүүргийн сургуулиуд хамтарч ажилладаг. Хүүхдэд зориулсан “Гэр бүл”, “Амьд түүх”, “Баатрууд” зэрэг

хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн. Театрын музейн “Дэлхийн театр” танин мэдэхүйн танхимд “Учиртай гурван

толгой” дуурийн тухай, хүүхэлдэйн урлагийн тухай танин мэдэхүйн ажлууд тогтмолжиж байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

36

Ховд аймгийн музей нь ”Эх түүх” үзэж буй 8 дугаар ангийн нийт сурагчдыг сургууль, багштай нь

хамтран орон нутгийнхаа түүх, соёлын дурсгалт газраар аялуулах ажлыг удирдан зохион байгуулдаг.

Аймгийн зарим музейд түүх соёлын дурсгалт газар, ёс заншлыг танилцуулах, сурталчлах талаар

сургуультай хамтран баримтат кино хийж, цахим музей (Сүхбаатар аймаг) ажиллуулж, асуулт хариултын

уралдаан (Эрдэнэт хот) зохион байгуулж байгаа нь сайшаалтай юм.

Хүснэгт 2.8. Хүүхдүүдийн хамгийн сайн мэддэг түүх, соёлын дурсгалт газар (хувиар)

Гурван цэнхэрийн агуй, Цонжинболдог

Шилийн богд, Алтан-Овоо

Мандширийн хийд, Амарбаясгалант, Гандан, Хамрын хийд

Чингис хааны хөшөө

Зайсан толгой, Сүхбаатарын талбай

Байгалийн түүхийн музей, Тоорой банди, Нацагдоржийн төрсөн газар

Ээж хад, Хархорин, Тайхар чулуу, Мэлхий хад, Хоргын тогоо

Хариулаагүй

Нийт

Хамрагдсан бүх хүүхэд

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11 дүгээр анги

4.3

8.6

2.9

3.8

16

32.5

6.6

24.4

100.0

455

13.2

8.4

8.4

5.3

3.5

14.9

19.7

26.6

100.0

395

Хүүхдүүдийн хариултаас харахад түүх соёлын дурсгалт газар болон соёл урлагийн байгууллагыг

ялгаж мэдэхгүйн зэрэгцээ орон нутгийнхаа, түүнчлэн улсын хэмжээний дурсгалт газруудыг сайн

мэдэхгүй байгаа нь харагдаж байна. Байгалийн түүхийн музей, Тоорой банди, Нацагдоржийн төрсөн

газрыг мэднэ гэж судалгаанд хамрагдсан 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын хамгийн их буюу 32.5% нь; Ээж

хад, Хархорин, Тайхар чулуу, Мэлхий хад, Хоргын тогоог сайн мэднэ гэж 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын

19,7% нь тус тус хариулсан байна. Түүхийн дурсгалт ямар газрыг сайн мэдэх вэ гэсэн асуултад 5 ба 7 дугаар

ангийн сурагчдын 24.4% нь, 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын 26.6% нь хариулаагүй байна. Хүүхдүүдийн

мэдэж байгаа соёлын дурсгалт газар нь аялал зугаалгын буюу тахилга шүтлэгийн чанартай газар байгаа

бөгөөд жинхэнэ эх түүх, соёлын өвийн дурсгалууд цөөхөн байна. Номын сангийн тухайд улс, хот, аймгийн

болон ТББ-ын номын сангууд нийтэд чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулж байна.

Орон нутгийн сургуулиудын хувьд БСШУЯ, Дэлхийн банкны буцалтгүй тусламжаар Хөдөөгийн

боловсролыг дэмжих (READ) төслийг хэрэгжүүлж, улсын хэмжээний бүх сум, багийн сургуулийн 1-5

дугаар ангийн бүх бүлгийг ангийн номын сангаар хангаж, хүүхдийг бүтээлчээр уншуулж, бичүүлж сэтгэн

бодохуйд сургах арга зүйд багш нарыг нь сургалаа. Мөн төслийн хүрээнд Олон улсын хүүхдийн дижитал

номын сан монгол хэл ( www.read.mn) дээр бий болсон байна.

Нийслэлд Хүүхдийн номын ордон хүүхэд өсвөр үеийнхнийг ном хэвлэл, мэдээллээр хангах

үйлчилгээ үзүүлэхийн зэрэгцээ сургуулийн номын сангуудыг мэргэжил арга зүйн удирдлагаар хангадаг.

Тэдний хувьд үйлчлүүлэгчдийн тоо сүүлийн гурван жилд харьцангуй нэмэгдэж, зарим үед ачаалал ихтэй

ажилладаг болжээ. Номын сангаар үйлчлүүлдэг гэж хариулсан бага ангийн сурагчид сургуулийнхаа

номын сангаар үйлчлүүлэх нь илүү (70.1%) байгаа бол ахлах ангийн сурагчдын 84% нь аль нэг нийтийн

номын сангаар давхар үйлчлүүлдэг гэж хариулсан байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

37

Энэ асуултад 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын 18.3% болон 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын 27.1

% нь хариулаагүй байгаа нь хайрлаж хүндэлж, үлгэр дууриал авах уран бүтээлийн дүр дутмаг гэсэн

сэтгэгдэл төрүүлж байна.5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын 26.5% нь хошин урлагийн жүжигчдийн бүтээсэн

дүрийг, 23.1% нь олон ангит киноны дүрийг хайрладаг, түүхэн алдартай хүмүүс болон сонгодог урлагийн

дүрийг мэдэхгүй, хайрлахгүй байгаа нь манай хүүхэд өсвөр үеийнхэн оюуны хоосролд өртөж болзошгүй,

эмзэг дүр зураг харагдаж байна.

Хүүхдүүдээс ямар ном, зохиол, кино, жүжгийн ямар дүрийг хайрлаж хүндэлдэг тухай асуусан юм.

Хүснэгт 2.9. Хүүхдийн хайртай дүр (Судалгаанд хамрагдсан анги бүрээр, хувиар)

Сувд жүжигчин /Долгор дуучин

Одончимэг

Ариунболд (Бооёо)

Баттулга

Маск (Баярмагнай гэх мэт)

Жаки Чан

Дэндэв (кино жүжигчин)

Тусгай салаа, Татар ажиллагаа киноны жүжигчид

Түүхэн алдартай жүжиг (Чингис, Ромео Жульетта гэх мэт)

Бусад /Үлгэрийн баатрууд, өдөр өдрийн нар киноны жүжигчид

Хариулаагүй

Нийт

Хамрагдсан бүх хүүхэд

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11 дүгээр анги

3.0

4.6

15.7

3.7

2.5

15

-

12

18

11.1

18.3

100.0

455

6.9

3.8

6.9

1.8

4.1

5.1

2.8

-

41.6

27.1

100.0

395

Хайртай дүр

График 2.12 Хүүхдийн номын сангаар үйлчлүүлдэг давтамж (хувиар)

80.00

70.00

60.00

50.00

40.00

30.00

20.00

10.00

0.00Үгүй

9 ба 11дүгээр анги5 ба 7 дугаар анги

47.10

69.5

17.20

8.10

27.10

10.33.5

16.7

Долоо хоногт нэг удаа

Сар нэг удаа

Улиралднэг удаа

График 2.13 Хүүхдийн ихэвчлэн уншдагномын төрөл (хувиар)

Монгол болон гадаадын аман зохиол, үлгэр, тууль

Уран зохиолын ном

Адал явдалт ном

Хичээлтэй холбогдолтой ном

Түүхэн сэдэвт ном

Аймшгийн ном

Бусад

26%

24%

16%

2%

4%

6%

14%

8%

26%

24%

16%

6%

4%

2%

14%

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

38

ХҮҮХДИЙН ХАМГИЙН ДУРТАЙ УРЛАГ, СОЁЛЫН БҮТЭЭЛ

График 2.14 Хүүхдийн дуртай хөгжим

Мэдэхгүй

Ямаха, даралт хөгжим

Бөмбөр

Гитар

Зохиолын дуу

Үлээвэр

Киноны хөгжим

Сонгодог хөгжим

Ардын хөгжим

Хип хом, рок

Төгөлдөр хуур

Ятга

Морин хуур

Ёочин

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11дүгээр анги

0% 50% 100%

25.7 25.90

14.9

1.7

14.1

4.2

0.2

0.7

6.4

10.8

14.5

19.3

4

12.5

1.8

21.6

3.5

13.6

1.9

2.6Мэдэхгүй, дургүй, байхгүй 26.2

График 2.16 Хүүхдийн дуртай бүжиг

Тектоник 8.211.1

Транс, электро 11.9

Алтин Америк, Чача, Танго 9.73.8

Цэнгээнт бүжиг 5.410.4

Хип хоп 3.11.9

Брейк 4.31.9

Чөлөөт бүжиг 14.312.8

Ардын бүжиг, жалам хар 14.622.9

Сонгодог, вальс, хунт нуур 6.97.1

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

0 5 10 15 20 25 30

График 2.17 Хүүхдийн дуртай жүжиг

Мэдэхгүй, дургүй, байхгүй

Драмь 3 галзууь хошин жүжиг

Аянгын бороо, би чамд хайртай

Амьдрал өөрөө 3D, 2х2=5

Доргио долоон эр, Шар тэнгисийн тарчилаан

Ромео Жулетта, Парисын дарь эхийн сүм, Гамлет

Хошин шог\ Маск, ХТүц, Шинэ үе\

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

0 10 20 30 40 50

42.437.1

22.33.4

1.31

2.33.6

2

4.810.6

5.32.7

19.541.7

График 2.18 Хүүхдийн дуртай зураг, баримал

Мэдэхгүй, дургүй, байхгүй

Хөшөө дурсгал, барималтай барилга\ ээж хүү, эмээ өвөө\

Үндэсний болон гадаадыннэртэй уран зураг

Хөшөө дурсгал, баримал

Монголын нэг өдөр

Гадаадын зураг\ Мона Лиза\

Байгалийн зураг

Сүхбаатарын хөшөө

Азарганы ноцолдоон

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

0

61.850.8

3.3

18.1

12.3

3.9

10.17.3

12.77.3

4.60.3

10 20 30 40 50 60 70

1

График 2.19 Хүүхдийн дуртай ном

Сонирхдоггүй, мэдэхгүй

Сургамжит өгүүллэгүүд

Нууц нь тайлагдаагүй ...

Монти Кристо ...

Түүхэн \ Монголын нууц ...

Аймшгийн

Үлгэр, хүүхдийн зохиол

Адал явдалтай

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

0

28.9

10 20 30 40 50 60

18.1

33.911.5

8.93.1

5.62.4

2.10.5

11.612.5

1.5

51.5

7.60.2

График 2.15 Хүүхдийн дуртай дуу

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11дүгээр анги

Хариулаагүй 24.4 21.90

Солонгос 0.9

Орчин үеийн 51.10

Гадаад дуу\ Англи 9

Монгол ардын 2.80

Төрсөн өдөр, хайрын 17.4

Зохиолын 37.2 16.50

Рок, хип хоп 11 7.40

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

39

Хүүхдүүдэд зориулсан, тэдний хүсэл сонирхол, нас, сэтгэхүйд тохирсон уран бүтээл ямар ч

төрлөөр тун чамлалтай, мөн мэдэхгүй, байхгүй, сонирхдоггүй гэсэн хариулт аль ч асуулгад зонхилох хувь

эзэлж байгаа нь өнөөгийн урлагийн боловсролын түвшинг бэлхэн харуулж байна. Музей, орон нутгийн

театрын үзэгчдийн талаас илүү хувь нь хүүхэд байгаа ч тэд үзвэр үзэх соёл дутмаг, агуулга мөн чанарыг

ойлгохгүй байна гэж судалгаанд хамрагдсан насанд хүрэгчид, соёл урлагийн байгууллагын төлөөлөл

үзэж байна. Соёл урлагийн дээрх байгууллагууд ерөнхий боловсролын сургуультай нягт хамтарч ажиллах

шаардлагатайг санал нэгтэй зөвшөөрч байгаа ч, өөрсдийн санаачилгаар хүүхдэд хандсан үйл ажиллагаа

явуулдаг байгууллага цөөхөн байна.

Сумын соёлын төв нь сум орон нутгийнхаа түүхийн дурсгалт газруудын зураг, тайлбартай цомог хийчихсэн хадгалж байхад сургуулийнх нь сурагчдын ихэнх нь энэ тухай мэдэхгүй зөвхөн сумын төвд байдаг ганц морины хөшөөг нэрлэхээс цаашгүй байлаа.

(Судлаачдын тэмдэглэлээс)

График 2.20 Хүүхдийн дуртай сонин, сэтгүүл

Сонирхдоггүй, мэдэхгүй

Сэтгүүл \Uptown, Гялбаа\

ТВ info

TV zone

7 хоног бүрийн сэтгүүл

Өдөр тутмын сонин

Сурагчийн математик, сурагч

Соронз

Космополитон

Нар, Цох, Цондоолой

34.93.9

10.9

14.2

25.644

7.3

4.111.2

4.614.7

33

2.8

15.9

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

График 2.21 Хүүхдийн дуртай кино

Сонирхдоггүй, мэдэхгүй

Аймшгийн кино

Солонгос кино

Аватор, франц үнсэлт

Титаник

Миний мөрөөдөл

Зэрэг нэмэхийн өмнө

Тусгай салаа, Хэцүү анги

Ганцаараа

Өдөр өдрийн наран, гэртээ

явдалт хүүхдийн кино

Харри Портер, Аватор зэрэг адал

Хамирагч мөрөөдлөөс ч илүү

Адтай жаалууд

Амьдралд тавтай морил

Чингис хаан

Би чамд хайртай

0

35.22.3

5 10 15 20 25 30 35 40

13.51.829.610.4

22.5

1.50.2

1.8 97.33.2

2.5 33.62.8 5.13.5

6.71.31.4

0 2.1

9 ба 11дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

График 2.22 Хүүхдийн дуртай телевизийн нэвтрүүлэг

Сонирхдоггүй, мэдэхгүй

Спорт

Танин мэдэхүй

Баярлалаа

Том Жерри

Хөгжмийн нэвтрүүлэг

Хатуу тоглоом

To be or not to be

Авъяаслаг Британчууд

Танайд хонъё

Оддын хаан

Hey hey sweet sexteen

Аха ток шоу, 1 сая

100%80%60%40%20%0%

30.7 38.5

3.8

14.4

2.6

18.8

4

6.2

0.2

6.4

7.4

5.6

7.8

19.8

2.5

19

4.6

7.3

0.3

9 ба 11дүгээр анги5 ба 7 дугаар анги

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

40

Театруудын жилд тоглох 4-5 бүтээлийн нэг нь хүүхдэд зориулагдсан байх ёстой. Зарим аймгийн

театр сүүлийн хэдэн жилд хүүхдийн бүтээл огт хийгээгүй байна. Театрын төсөвт хүүхэд өсвөр үеийнхний

урлагийн боловсролд чиглэсэн зардлыг суулгадаггүй, хүүхдүүд төлбөрийн чадваргүй байдаг. Хөдөөгийн

театрууд уран бүтээлдээ ардын, язгуур урлагийн төрөл түлхүү барьж, хөгжүүлж байна. Өнөөдөр

хүүхдийн гэсэн тодотголтой соёл урлагийн байгууллага цөөн байгаа нь урлагийн боловсролын чанар,

хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд бэрхшээл учруулж байна. Аль ч урлагийн байгууллагын хүүхдэд чиглэсэн

үйл ажиллагааны эзлэх хувь 10-25 хувь байгааг судалгаа харуулав. Дийлэнх байгууллагаас хүүхдийн

урлагийн боловсролын чиглэлээр хийж байгаа ил ажлууд нь гадаад, дотоодын байгууллагын төсөл,

хөтөлбөрийн хүрээнд, богино хугацаанд хэрэгжсэн байна. Тэдгээр төсөл хөтөлбөрийн хамрах хүрээ нь

бага, төсөл хэрэгжсэний дараа тогтвортой үргэлжлэх боломж хомс, зарим газарт сайн дурын үндсэн дээр

явагдах төдий байна.

Төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшлийн олон нийтийн оролцоо

Хүүхэд өсвөр үеийнхний урлагийн боловсролыг хөгжүүлэхэд албан бус хүрээнд үйл ажиллагаа

явуулдаг гадаад, дотоодын төрийн болон төрийн бус байгууллага, хүмүүнлэгийн, хувийн хэвшлийн олон

байгууллага байна. Тэд хүүхдийн бvтээлч сэтгэлгээг хєгжүүлэх, авъяас чадварыг нь нээн илрvvлэх,

мэргэжлийн чиг баримжаа олгох, амьжиргааны арга ухаанд сургах, зах зээлийн мэдэгдэхүүнтэй болгох,

соёл уламжлалыг өвлүүлэх, гоо зүйн хүмүүжил олгохыг зорьсон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж, дугуйлан

дамжаа ажиллуулж байна. Эдгээрийн заримыг дурдвал:

Монголын Хүүхдийн ордон нь 20 гаруй төрлийн дугуйлан хичээллүүлэхийн зэрэгцээ улсын

хэмжээнд хүүхэд багачуудын дунд зохиох соёл хүмүүжлийн ажлыг төвлөрүүлэн зохион байгуулдаг. Тус

ордоны дугуйлангуудад жилд дугуйланд 2000 гаруй хүүхэд суралцдаг.

Монголын хүүхдийн Урлан бүтээх төв нь уран зураг, гар урлал, зураг чимэглэлийн 20-иод

төрлийн дугуйлан хичээллүүлж, 600 гаруй хүүхэд хамарч байна.

Хүүхдийн эдгээр байгууллага урлагийн боловсролд чиглэсэн байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг ч

энэ нь сонирхсон хүүхэд бүхэнд боломжтой, хүртээмжтэй байж чадахгүй байна.

Монголын Урлагийн Зөвлөл 2005 оноос хойш урлагийн боловсролын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж

ирсэн. Уг хөтөлбөр нь урлагийн боловсролын хувь хүн ба нийгмийн хөгжилд үзүүлэх үр нөлөөг

нэмэгдүүлэх, урлагийн боловсролын цаашдын хөгжилд тулгамдсан асуудлаар нөлөөлөх, түүний ач

холбогдлыг таниулан сурталчлах зорилготой юм. Энэ хүрээнд урлагаар дамжуулан хүүхэд залуучуудын

бүтээлч сэтгэлгээ, амьдрах ухааныг дээшлүүлэх, соёлын өв, уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэн

үлдээхэд чиглэсэн төрөл бүрийн төсөл хэрэгжүүлдэг. Тухайлбал: 2005 оноос хойш урлагийн

боловсролын 60 гаруй төслийг санаачлан боловсрол, соёл урлагийн байгууллага, уран бүтээлчидтэй

хамтран хэрэгжүүлж, 350 орчим ЕБС-ийн багш, нийгмийн ажилтан болон давхардсан тоогоор 1,5 сая

хүүхэд залуучуудад хүрч ажиллав. 2010 онд МУЗ нь ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комиссын

дэмжлэгтэй Урлагийн Боловсролын Анхдугаар Форумыг зохион байгууллаа. 2011онд “Дүрслэх Урлагийн

Боловсрол” ЕБС-ийн багшийн гарын авлагыг ЮНЕСКО-гийн Монголын Үндэсний Комисс, “Төгөлдөр”

сангийн дэмжлэгтэйгээр боловсруулан гаргаж, улсын хэмжээний бүх ЕБС-д түгээн, багш нарын чадавхийг

дээшлүүлэхэд хувь нэмрээ оруулж байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

41

Швейцарын Хөгжлийн агентлаг-ийн дэмжлэгтэйгээр Бүтээлч Эмэгтэйчүүдийн Холбоо,

Монголын Урлагийн Зөвлөл, Хөгжим Бүжгийн Коллеж, Улсын Драмын Эрдмийн Театртай хамтран

“Хvvхдийн урлагийн боловсрол” тєслийг Улаанбаатар хотын гэр хорооллын цэцэрлэгvvд дээр

хэрэгжvvлж, багш болон хvvхэд багачуудад зориулсан бvжгийн сургалт зохион байгуулсан. “Соёл

урлагийг дэмжих” төслийн хүрээнд Монголын язгуур урлаг, ардын дуу хөгжим, соёл урлагийн үндэсний

өв уламжлалыг залуу үеийнхэнд эзэмшүүлэх, урлагийн авъяастай хүүхдүүдэд бүжгийн урлагт суралцах,

гэрэл зургаар өөрийн хүсэл мөрөөдөл, үзэл бодлоо илэрхийлэх боломжийг олгох үйл ажиллагааг зохион

байгууллаа.

Дэлхийн Зөн Монгол ОУБ хүүхдийн бүрэн дүүрэн амьдралыг хангах зорилгынхоо хүрээнд олон

хөтөлбөр, төслийг үндэсний болон орон нутгийн түвшинд хэрэгжүүдэг. Тус байгууллага хүүхдийг хүнд

нөхцөлд орж, эрх нь зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлж, эрх нь зөрчигдсөн, нийгмийн халамж үйлчилгээ

шаардлагатай хүүхдүүдийг нийгэмшүүлэн төлөвшүүлж, хүүхдэд өөртөө итгэл найдвар бий болгох,

чадавхийг бүрдүүлэхэд туслан, хүүхдийг эрүүл аюулгүй орчинд өсч торних, боловсрол эзэмших, цаашид

бие даан хөгжиж нийгмийн үнэт иргэн болж тєлєвших нөхцөл бололцоог бий болгохыг зорьж, ажилладаг.

“Бүтээлч эмэгтэйчүүдийн холбоо” ТББ нь сургуулийн өмнөх болон бага боловсрол, мэргэжлийн

боловсролын чиглэлээр төслүүд хэрэгжүүлдэг.

“Галбингаа” сургалтын төв нь хүүхэд өсвөр үеийнхэнд ардын дуу хөгжим сургах, Монгол ардын

дуу, хөгжим, язгуур урлагийг түгээн дэлгэрүүлэх чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. “Түмэн Эх” чуулгатай

хамтарч хоёр цомог гаргаж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор хүүхдийн ардын дууны концерт

тайлан тоглолт зохион байгуулав.

“Ханамж”сургалтын төв нь уран зураг, керамик, төгөлдөр хуур, морин хуур, хийл зэрэг төрлөөр

урлагийн боловсрол олгох сургалт явуулж, таван удаа бие даасан тайлан тоглолт зохион байгуулсан.

Урлагийн боловсролыг дэмжих төв нь хүүхэд залуучуудад зориулсан тайзны урлаг, дүрслэх

урлаг, сонгодог урлагийн сургалт явуулахаас гадна энэ чиглэлээр ЕБС болон цэцэрлэгийн багш нарыг

чадавхижуулахад анхаардаг.

“Кон арт”орчин үеийн урлагийн төв нь 113 дугаар дунд сургууль дээр пантомим урлагийн

сургалтыг хоёр дахь жилдээ явуулж байна. Тус төв хүүхдийн нас насанд нь тохирсон хөтөлбөрийн дагуу

сургалт явуулж, ихэвчлэн гэр хорооллын хүүхдийг хамран оролцуулдаг.

Ховд аймаг дахь дүрс, дуу бичлэгийн “Төгөлдөр” студи 2009 онд байгуулагдсан. Олон ястны урлаг

соёлын өвийн тухай “Сар анх мандсан нутаг” баримтат кино бүтээж, Монголын Үндэсний телевизээр

сурталчилсан. Хүүхдийн дууны DVD, хос CD гаргах, соёл, ардын урлагийн өв тээгчдийг судалж

баримтжуулах зэргээр ажиллаж байна. Мөн тус байгууллага нь Ховд аймаг дахь Баруун бүсийн соёлын

өвийн түшиц байгууллага юм.

“Мон Судар“ ХХК нь сонгодог хөгжмийн урсгал чиглэл, гол төлөөлөлөгчдийн, шилдэг бүтээлээр

зургаан цуврал CD, “Урлаг” дүрслэх урлагийн тухай хүүхдийн ном болон “Хөгжим” хөгжмийн урлагийн

тухай хүүхдийн номуудыг орчуулан хэвлэж, олон нийтийн хүртээл болгож байна.

Иргэний нийгмийн хөгжил төлөвшилтэй уялдан, ийнхүү соёл урлагийн үйлчилгээ үзүүлдэг

байгууллага, хамт олон олширч, нийгэм, хувь хүний цаг үеийн хэрэгцээ сонирхолд нийцүүлэн, зах

зээлийн зарчмаар хэрэглэгчиддээ хүрч, эерэг үйл ажиллагаа явуулж, олон улсын туршлага, мэдлэг

мэдээллээс түгээх идэвх санаачлага гаргаж байна. Эдгээр санал санаачлага, ТББ-ын үйл ажиллагаа нь

төрийн байгууллагын ажлыг дэмжиж, урлагийн боловсрол олгох сургалт, үйлчилгээг улам баялаг

агуулгатай, өргөн хүрээтэй болгоход хувь нэмрээ оруулж байгаа нь сайшаалтай юм.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

42

ТББ-уудын олонхи нь ЕБС-ийн урлагийн боловсролын хичээлийн хөтөлбөр сайн, харин багш

нарыг сайн бэлтгэх шаардлагатай, хүүхдийн урлагийн тайлан тоглолтыг олшруулах хэрэгтэй, урлагийн

боловсролын талаар эцэг эхийн хандлагыг өөрчлөх ёстой, урлаг, соёлын өвийг олон улсад сурталчлах

талаар хамтын ажиллагаа өргөжүүлэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Мөн тэд төрийн зүгээс дэмжиж туслах

хэрэгтэйг дурджээ.

Соёлын өвийг ард түмэн л хадгалж хамгаалан хойч үедээ үлдээдэг. Иймээс соёлын өвийг

хамгаалах, хадгалах, өвлүүлэхэд олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Зарим сум, багийн байгаа

эх түүхээ мэддэг, өв соёлоо хайрлан хамгаалдаг үнэнч сэтгэлтэй хүмүүст өв дурсгалыг гэрээгээр

хариуцуулах ажил хийж эхэлсэн нь сайшаалтай байна. Цаашид өв дурсгалыг гэрээгээр хариуцагч

хүмүүсийн эрх үүргийг нэмэгдүүлж дэмжлэг, урамшуулалын хөшүүрэг бий болгох шаардлагатай байгаа

нь судалгааны явцад харагдлаа.

Энэ бүгдээс тоймлон урлагийн боловсролын үйл ажиллагаанд оролцогч байгууллагууд,

тэдгээрийн үйл ажиллагааны хамрах хүрээг дараах зургаар харуулав.

Үндэсний түвшинд: БСШУЯ, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг

Орон нутгийн түвшинд: аймаг, нийслэлийн БСГ, урлагийн мэргэжлийн

байгууллага, ТББ

Анхан шатны нэгжийн түвшинд: ЕБС, АББ-ын “Гэгээрэл” төв,

ТББ, сургалтын төв

Бодлого, шийдвэр гаргах

Шийдвэрийг хэрэгжүүлэх дүрэм журам, удирдамж заавраар хангах

Хөрөнгө оруулалт хийх, сурах бичиг, гарын авлага, арга зүйгээр хангах

Хяналт тавих, үнэлгээ дүгнэлт хийх

Үндэсний бодлого, шийдвэрийг хэрэгжүүлэх

Орон нутгийн түвшинд бодлого шийдвэр гаргах, мэргэжлийн удирдлага, арга зүйгээр хангах

Хэрэгжилтэд дотоодын хяналт тавих, дүгнэлт, судалгаа хийх

Төсөл хөтөлбөр, үйл ажиллагаа санаачлан хэрэгжүүлэх

Тайлан мэдээ гаргах холбогдох дээд байгууллагад хүргэх

Боловсролын стандарт, төлөвлөгөөг орон нутаг, сургуулийн онцлогт тохируулан хэрэгжүүлэх

Хэрэгжилтэд хяналт тавих, дүгнэлт гаргах

Тайлан, мэдээ гаргаж, холбогдох дээд байгууллагад хүргэх

Сургуулиас гадуур олон нийтэд чиглэсэн төрөл бүрийн сургалт явуулах

Хүүхэд, өсвөр үеийнхэнд урлагийн боловсрол олгохУрлагаар дамжуулан хүүхдийн авъяас, билгийг нээн хөгжүүлэх

Амьдралынхаа чанарыг дээшлүүлж, нийгмийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах чадвартай иргэн төлөвшүүлэх

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

43

2.4 Урлагийн боловсролын тухай бидний ойлголт

Урлаг нь өргөн утга, агуулга, шинж чанар, ач холбогдолтой тул ганц үг, өгүүлбэрээр тайлбарлах

боломжгүй. Манай судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн урлагийн боловсролын тухай ойлголт, үзэл бодлыг

илэрхийлсэн байдлаас нь нэгтгэж үзүүлвэл:

Хүснэгт 2.10. Урлагийн боловсролын тухай хүмүүсийн ойлголт

Урлагийн боловсролтой хүн Урлагийн боловсролын ач холбогдол

Урлаг бүтээдэг

Дэлхийн сонгодог урлаг, ардын урлагийн талаартодорхой мэдлэгтэй, түүнийг хослуулж, харьцуулж, аливааг олон талаас нь ажиглаж мэдэрч дүгнэдэг

Нийгмийг гэгээрүүлэх, соёлжуулахХүнийг хүн болгон төлөвшүүлэхТүүх соёлоороо бахархдаг хайрладаг сэтгэлтэй болгохХүүхдийн авъяас чадварыг нээхСоёлын өвийг хадгалах, хамгаалах

Ур

лаг

ий

н

бай

гуул

лаг

ын

хү

мү

үс

Өөрийгөө зөв боловсон авч явдаг, сайхан зан ааштай

Өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлдэг

Бусдад үлгэрлэдэг

Юмыг олон талаас нь хардаг, мэдрэмжтэй “Төгс төгөлдөр” хүн

Хүүхдийн авъяасыг нээж хөгжүүлэхСэтгэлгээний болон бодит урлагийг ойлгож, суралцах Дэлхийн болон монгол үндэсний урлагийг ойлгож бахархахХүний хөгжил улс орны хөгжилд хувь нэмэр оруулахЭх оронч хүмүүжил олгохУрлагаас таашаал авах, сэтгэл санааг ариусгах, дотоод сэтгэлийг нээхНийгмийг цэвэршүүлэхИрээдүйн итгэл, өөдрөг үзэлтэй болгохГоо сайхны таашаал мэдрэмж, хандлагыг багаас нь төлөвшүүлэхХүнийг хөгжүүлж хүн болгох

Баг

ш н

ар (е

рө

нхи

й

бо

ло

вср

ол

ын

бо

ло

н и

х д

ээд

сур

гуул

ий

н )

Бүтээлчээр сэтгэдэгЭх оронч үзэл, үндэсний бахархал төлөвшүүлэх

Ирээдүйн нийгмийн гишүүдийг төлөвшүүлэх

Бо

дл

ого

б

ол

овс

руу

лаг

ч,

ши

йд

вэр

гар

гач

Найрын гурван дуутай, наадмын гурван даваатайАвъяасыг нээж хөгжүүлэхУрлагийг ойлгодог болгохӨөрийгөө илэрхийлэх харилцаанд сургахГоо зүйн хүмүүжил олгохТүүх соёлоо мэддэг болгохӨвийг хадгалж хамгаалахБиеэ зөв авч явахХүнлэг сэтгэл, тэвчээр хатуужилтай болгох

Эц

эг э

хчү

үд

Бие хүн болж төлөвших, өөрийн үнэлэмж, үнэ цэнийг ойлгохГоо сайхны мэдрэмж хүмүүжил олгохМонголын болон дэлхийн соёлын тухай мэдлэг мэдээлэлтэй болгохСоёлын өвийг өвлөх, хойч үедээ үлдээх

Ни

йгм

ий

н

ажи

лта

н

Хүүхэд, өсвөр үеийнхний урлагийн боловсролд оролцогч талуудын үйл ажиллагааны хүрээ өөр

байгаа ч ерөнхий зорилго нь нэг байна.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

44

Эндээс үзэхэд урлагийн боловсролын талаар хувь хүмүүсийн ойлголт, үзэл бодол харилцан

адилгүй, ялгаатай ч ерөнхийдөө түүний зорилго, ач холбогдлыг “хүний чадавхийг хөгжүүлэх” болон

“боловсролын чанарыг дээшлүүлэх” зорилготой холбож тодорхойлжээ. Энэ нь ЮНЕСКО-гийн “Урлагийн

Боловсролын Хөтөч” хэмээх баримт бичигт заасан Урлагийн боловсролын дөрвөн зорилгын хоёр ба гурав

дахьтай илүү дүйцэж, харин нэг дэх буюу “хүний эрхийг дээдлэх”, дөрөв дэх буюу “соёлын олон төрөл

зүйлийг дэмжих” асуудлыг хөндөөгүй байна.

Урлагийн боловсролын талаар багш нар болон иргэдийн ойлголт харилцан адилгүй, нэлээд явцуу

байгаа нь ярилцлагаас харагдаж байлаа.

...Бидний хичээлд, жишээлбэл: технологийн хичээлд хувь хүний хэрэгцээ сонирхолд нийцүүлсэн амьдрах ухаанд сургаж, орчин ахуйгаа өөрчлөх, сайжруулах, өв соёлоо мэдэх, авч үлдэх гэх зэрэг асуудал туссан, бид заагаад байгаа ч яг урлагийн боловсрол өгч байна гэдгээ ойлгуулж чаддаггүй, өөрсдөө ч сайн ойлгохгүй байсан юмуу даа…

(ЕБС-ийн багш нарын ярилцлагаас)

...Нэг л олон овоо, суварга, хөшөө босгож түүнийгээ мухар сүсгээр шүтэж (таяг, архины шилээр чимж) соёлыг уландаа гишгэж тэр хэмжээгээр хүүхдүүддээ муугаар үлгэрлэж, гадаадын хүмүүст буруу ойлголт өгөөд байгааг болимоор байна.

(Ахмад уран бүтээлчийн ярилцлагаас)

....Сүхбаатарын талбай, аймгийн төв талбай бүрт бөөн зурагчин зураг аваад л байх юм. Уг нь гэрэл зураг бол орон зай, өнгө, байгалийн мэдрэмж зохицол гээд тэр чигээрээ сэтгэлгээ, ур чадварыг шаардсан нэг урлаг. Чухам ингэж авч байна уу.....

(Сумын эцэг эхийн төлөөлөл, ахмад настан, зохиолч, яруу найрагчдийн ярилцлагаас)

Хүүхдүүдийн урлагийн боловсролын тухай ойлголтыг нээлттэй асуулгаар тандан судлав.

Судалгаанд хамрагдсан 5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдын 30.6% нь дуулах, бүжиглэх, зурах, уран уншихыг

урлаг гэж үзсэнээс гадна авъяас чадвар, мэдрэмж, хичээл зүтгэлийг урлаг гэж ойлгодог гэсэн хариулт

өндөр хувьтай байлаа.

Харин 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдын 30% нь урлаг амьдралд зайлшгүй хэрэгтэй зүйл гэж үзсэн

ба 22.5% нь сурч боловсрох, өөрийгөө хөгжүүлэх нь урлаг гэж хариулсан бол, 20.3% нь соёл, өв

уламжлалыг урлаг гэж ойлгодог ажээ. Урлагийг ойлгох үзэл хандлагад насны хүчин зүйл нэлээд

нөлөөлдөг нь ажиглагдаж байна.

График 2.23 Урлагийн боловсролын тухай хүүхдүүдийн ойлголт

Дуулах, бүжиглэх, зурах, уран унших

Авъяас чадвар, мэдрэмж, хичээл зүтгэл

Мэдэхгүй

Соёл, өв уламжлал

Сурч боловсрох, өөрийгөө хөгжүүлэх

Сэтгэл хөдлөлийн чөлөөт илэрхийлэл

Амьдралд зайлшгүй хэрэгтэй зүйл

9 ба11 дүгээр анги 5 ба 7 дугаар анги

6.630.6

3.628-Jan

12.7

20.3

22.5

4.8

29.4

9.9

9.5

8.8

8.4

4.4

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

45

5 ба 7 дугаар ангийн сурагчдаас хөгжим, дүрслэх урлаг, технологи, монгол хэл, уран зохиолын

хичээлийг яагаад судалдаг, 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчдаас урлагийн боловсрол яагаад хэрэгтэйг

тодруулж судлав.

Хүснэгт 2.11 Урлагийн боловсролын хэрэгцээ (Хүүхдүүдийн санаа бодол, хувиар)

Амьдралд хэрэгтэй, заавал байх ёстой зүйл

Ард түмний өв соёл, түүнийг хойч үедээ хадгалуулж,

хамгаалах, уламжлуулах

Өөрийн авъяас чадвараа хөгжүүлэх, амжилтад хүрэх, хүсэл тэмүүлэл

Биеэ зөв авч явах, олон хүний өмнө өөрийгөө зөв нээх

Хүүхдийн хүмүүжил, боловсрол, сурч боловсрох

Мэдэхгүй

Нийт

Хамрагдсан сурагчдын тоо

5 ба 7 дугаар анги 9 ба 11 дугаар анги

16.9

9.6

20.0

10.4

26.2

16.9

100.0

455

7.6

6.6

27.6

35.7

11.1

11.4

100.0

395

Сонгосон үзүүлэлт

5 ба 7 дугаар ангийн сурагчид урлагийн чиглэлийн хичээлийг судлах нь хүүхдийн хүмүүжил,

боловсрол, мэдлэг оюун ухаанд хэрэгтэй, авъяас чадвараа хөгжүүлж амжилтад хүрэхэд хэрэгтэй гэж

үзсэн байхад 9 ба 11 дүгээр ангийн сурагчид биеэ зөв авч явах, өөрийгөө нээх, авъяас чадвараа

хөгжүүлэх, хүсэл тэмүүллээ биелүүлж амжилтад хүрэхэд урлагийн боловсрол хэрэгтэй гэжээ.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

46

Монгол улсын ерөнхий боловсролын тогтолцоонд, албан ба албан бус хүрээнд урлагийн

боловсрол олгох эрх зүйн орчин бүрдсэн гэж үзэж байна. Эргэж харах шаардлагатай ч харьцангуй өндөр

хэмжээнд тодорхойлж, томъёолж боловсруулсан боловсролын стандарт, бодлогын баримт бичгүүд

гарчээ. Засгийн газраас хүүхэд өсвөр үеийхний урлагийн боловсролд дэмжлэг үзүүлэх чиглэлээр

үндэсний хөтөлбөр баталж, бусад оролцогч талууд ч шинэлэг санал санаачилга, хөтөлбөр, төсөл

хэрэгжүүлж байна.

Гэвч манай орны нийт хүүхэд өсвөр үеийнхэний урлагийн боловсролын түвшин, хангалт,

сургалтын үр дүн, ач холбогдлыг хэмжих шалгуур, өөрийн арга туршлага, үндэсний хөтөлбөрүүдийн

хэрэгжилтийн талаар олон нийтийн дунд мэдээлэл хомс байгаа нь судалгааны явцад харагдлаа. Үүнд олон

хүчин зүйл нөлөөлж байгааг энэхүү судалгаагаар тандан илрүүлж, түүнд үндэслэн, цаашид анхаарах

гарцаагүй чухал, тулгамдсан асуудлуудыг бодлогын болон бусад оролцогч талуудад хүргэж байгаадаа

баяртай байна.

ГУРАВ. ЕРӨНХИЙ ДҮГНЭЛТ

Монгол улсад боловсрол эзэмших хүний эрхийн асуудлыг Үндсэн хууль, Боловсролын тухай

хуульд дээдлэн тусгаж, ерөнхий боловсролын сургуульд урлагийн боловсрол эзэмшүүлэх

хичээлийг цогц чадамжид суурилсан стандартын (2004) хүрээнд болон сургалтын хөтөлбөр,

төлөвлөгөөгөөр бүх хүүхдэд эзэмшүүлэхийг эрмэлзэн ажиллаж байна. Мөн үндэстний цөөнх,

хөгжлийн бэрхшээлтэй болон сургууль завсардсан хүүхдэд дүйцсэн хөтөлбөрөөр суралцах

боломж олгох бодлого баримтлан, эрх зүйн орчин бүрдүүлсэн байна.

Монгол улсын бага, дунд боловсролын стандартад урлагийн боловсрол олгох хичээлийн

хэрэгцээ, зорилгыг зөвхөн нийгмийн талаас бус хувь хүний талаас нь харж, урлагийн тухай

мэдлэгийг хүн төрөлхтний үнэт зүйл болохынх нь хувьд эзэмших, бүтээлч сэтгэлгээ, уран сайхны

ташаал авах мэдрэмжээ хөгжүүлэх, дотоод сэтгэлээ нээж ажиллах, амьдрах таатай нөхцөлөө

бүрдүүлэх, бусад хичээл, мэргэжлээ сонгон эзэмших, хөгжсөн хувь хүн улс орны тогтвортой

хөгжлийг хангах, улмаар эх дэлхийгээ хайрлан хамгаалахад хувь нэмэр оруулах боломжтойг цогц

байдлаар авч үзэх болсон нь хувь хүн хөгжих таатай нөхцөлийг бүрдүүлэх үндэс болсон байна.

Ерөнхий боловсролын сургуульд эх хэл болон орос, англи хэлийг албан ёсоор судалж, үндэстний

цөөнхийн хэл соёлыг хүндлэх, төрөлх хэл дээр нь сургалт явуулах бодлого баримталж байгаа нь

улс үндэстнүүдийн соёлын олон талт байдлыг ойлгох, суралцах, дэмжих дэлгэрүүлэх боломжийг

бүрдүүлсэн байна.

Эрх зүйн орчин хэдийгээр бүрдсэн ч албан ба албан бус боловсролын хүрээнд ерөнхий

боловсролын сургуульд олгодог урлагийн боловсролын түвшин, сургалтын үр дүн хангалттай

биш байна. Сургалтын чанар, үр дүнг хэмжих аргачлал, туршлага тодорхойгүй байна.

Өнөөгийн нийгэмд сайн сайхнаар ажиллаж амьдрахад зайлшгүй олон чадвар, зан чанар, эерэг

хүмүүжлийг олгодог урлагийн боловсролын тухайд нэгдмэл ойлголт тогтоогүй байна.

Сургуулийн түвшинд урлагийн боловсролын ач холбогдлыг дутуу ойлгож, урлагийн чиглэлийн

хичээлүүдийг хоёрдугаарт тавьж, бага анхаардаг хандлага хүчтэй ноёрхсоор байна.

1.

2.

3.

4.

5.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

47

Соёл урлаг, соёлын өв, гоо зүйн боловсрол олгох сургалтын цаг маш бага байгаа нь сурагчдад

стандартын хүрээнд эзэмшвэл зохих, мэдлэг чадварыг хангалттай эзэмшүүлж чадахгүй байна.

Урлагийн чиглэлийн хичээлийн багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалт, боломж бусад

хичээлийн багш нартай харьцуулахад доогуур, багшийн мэдлэг, ур чадвар, арга зүй болон

сургалтын орчин нөхцөл сайнгүй байна.

ЕБС-ийн хичээлийг, ялангуяа нийгмийн ухааны болон урлагийн чиглэлийн хичээлийг соёлын

өвтэй холбон заах арга зүй чухал шаардлагатай байна. Энэ талаар сургууль, музей, номын сан

болон урлагийн байгууллага, мэргэжлийн уран бүтээлчдийн хамтын ажиллагаа, санаачилга тун

дутмаг байна. Сургалтыг соёл урлагийн байгууллагын үйл ажиллагаатай холбох, хүүхэд урлагийн

орчинд байх, суралцах боломж олгох асуудлыг бодлогоор чиглүүлэх шаардлага зүй ёсоор гарч

байна.

Улаанбаатар хот, аймгийн төвийн сургуулиуд 2-3 ээлжээр хичээллэж ачаалал нь хэтэрсэн учраас

хичээлээс гадуур хүүхдэд зориулсан үйл ажиллагаа, сонгон суралцах дугуйлан ховор, багш

сурагчид хичээлийн бус цагаар сургууль дээрээ үр бүтээлтэй ажиллах, хөгжих боломж хомс

байна.

Хүүхдийн бүтээл туурвихад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор төрөөс 150 сая төгрөгийн санхүүжилт

баталсан нь сайшаалтай, чухал арга хэмжээ гэдгийг онцлон тэмдэглэж байна. Уг бүтээлийг олон

нийт, хүүхдүүдэд үзүүлэх, хүргэх арга хэмжээг төсөвлөдөггүй тул шалгарсан бүтээл нийтэд

түгэн дэлгэрэхгүй, хангалттай давтамжаар олны хүртээл болж чадахгүй байна. Хүүхдэд

зориулсан үзвэр, уран бүтээл цөөн байсаар байна.

Хүүхэд залуучуудад урлаг, соёлын өвийн мэдлэг, мэдээллийг олон нийтийн мэдээллийн

хэрэгслээр сурталчлах боломжийг дутуу ашиглаж байна. Телевизүүдээр агуулгын хувьд хүүхдэд

тохиромжгүй мэдээллийг цагийн зохицуулалтгүйгээр цацаж байгаа нь хүүхдийн хүмүүжил, гоо

сайхны сэтгэлгээнд нь сөрөг нөлөө үзүүлж байгаад хяналт тавих шаардлагатай байна.

Урлагийн боловсролыг хүүхэд өсвөр үеийнхэнд болон олон нийтэд хүргэх чиглэлээр үйл

ажиллагаа явуулдаг ТББ, бизнесийн байгууллагад төр захиргааны байгууллагын дэмжлэг, татвар,

зээлийн хөнгөлөлт, туслалцаа хангалтгүй байна. Урлагийн боловсролын чанар, үйл ажиллагааны

хүртээмжийг хэмжих, үнэлэх аргачлал ба мэдлэг хомс байна.

Урлагийн боловсролыг хөгжүүлэх бодлогын хэрэгжилтэд шат шатанд, чиглэл, салбар бүрт олон

асуудал, бэрхшээл оршиж байгаа ба түүнийг шийдвэрлэхэд боловсрол, соёл урлагийн салбарт

хамтын ажиллагаа, нэгдмэл зохицуулалт илт үгүйлэгдэж байна.

Иргэд, олон нийтийн хувьд урлаг, соёлын өв, гоо сайханы боловсролын түвшин сул байна.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

48

ДӨРӨВ. ЗӨВЛӨМЖ

Эрх зүйн чиглэлд

Урлагийн боловсролын үйл ажиллагаанд шинэчлэл хийх, түүнийг боловсролын тогтолцоо,

сургалтын салшгүй чухал хэсэг болгоход анхаарал хандуулж олон улсад хүлээн зөвшөөрөөд

хэрэгжүүлж байгаа “Урлагийн Боловсролын Хөтөч” хэмээх олон улсын баримт бичгийг сайтар

судлан, өөрийн орны онцлогт нийцүүлэн боловсруулж, цаашдын үйл ажиллагаандаа нэн даруй

тусган хэрэглэх;

БСШУЯ-ны Ерөнхий боловсролын болон Соёл урлагийн бодлогын газар хамтран хэлэлцэж, албан

болон албан бус боловсролын хүрээнд урлагийн боловсрол олгох талаар бодлого боловсруулах,

төр, олон нийт, хувийн хэвшлийн оролцоо, хамтын ажиллагааг зохицуулах, бодлогын болон

хэрэгжилтийн түвшний уялдаа холбоог хангахад дэмжлэг үзүүлэх үндсэн үүрэгтэй Зөвлөлдөх

Хороог байгуулж, түүний тогтвортой ажиллах эрх зүйн болон санхүүгийн нөхцөлийг

шийдвэрлэх;

Мөн тус Зөвлөлдөх Хороо нь хүүхэд өсвөр үеийнхний урлагийн боловсролыг хөгжүүлэх үйл

ажиллагаа, шинэлэг санаачилгуудыг тэтгэлэгээр дэмжих, сургалт, семинар зохион байгуулах,

шилдэг арга туршлагыг дэлгэрүүлэх, тулгамдсан асуудлаар хэлэлцүүлэг өрнүүлж шийдвэрлэх

зэргээр үр бүтээлтэй ажиллах ба нөхцөл боломжийг бүрэн ашиглах;

БСШУЯ-ны Ерөнхий боловсрол болон Соёл урлагийн бодлогын газар, Соёл урлагийн хороонд

олон нийт болон хүүхэд өсвөр үеийнхний урлагийн боловсрол хариуцсан орон тоог бий болгон,

мэргэжилтэн ажиллуулах; Аймгийн Боловсрол, Соёлын газарт урлагийн боловсролын асуудал

хариуцсан орон тоог өнөөгийн тогтолцооны бодит байдал дахь давуу ба сул талуудыг сайтар

нягталсны үндсэн дээр бий болгох;

Соёл урлаг болон боловсролын байгууллагууд хамтран урлагийн боловсролын холбогдох

бодлого, үндэсний хөтөлбөр, шийдвэрийн хэрэгжилт, үр дүнд үнэлгээ хийх механизмыг бий

болгож, мэдээллийг тогтмол түгээж байх;

Урлагийн боловсролыг хөгжүүлэхэд олон нийтийг татан оролцуулж, хүүхдийн урлагийн

боловсролд хөрөнгө оруулалт, шинэлэг ажил үйлчилгээ эрхлэх, энэ чиглэлээр санал санаачилга

өрнүүлэх ажилд идэвхитэй оролцсон байгууллага, иргэдийг татвар, зээлийн бодлогоор дэмжих

болон бусад урамшуулах арга хэрэгслүүдийг бий болгох;

Урлаг болон өвийн боловсролын талаар идэвх санаачлагатай ажиллаж, Монгол улсын

хүний хөгжилд хувь нэмэр оруулж байгаа хувь хүн, байгууллагыг төрөөс хөхиүлэн

дэмжих, урлагийн боловсролын үндэсний шагналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч эсвэл

Ерөнхий сайдын ивээлээр олгодог байх;

1.

2.

3.

4.

5.

6.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

49

Урлагийн боловсрол олгох хичээлүүдийн зорилго, агуулга, сурах бичиг, гарын авлага,

хэрэглэгдэхүүн, арга зүй, үнэлгээ, сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг бүх түвшинд сайтар

нягталж, дэлхий нийтийн хөгжлийн чиг хандлага, үндэсний онцлог, орчин үеийн шаардлагад

нийцүүлэн шинэчлэх, ялангуяа засгийн газраас олон улсын сургалтын стандарт нэвтрүүлэхээр

зорьж буй үйл ажиллагаатай уялдуулах;

Шинээр бэлтгэгдэж байгаа ямар ч мэргэжлийн багшийг зохистой хэмжээнд урлагийн

боловсролтой болгох нь чухал ач холбогдолтой. Иймд багш бэлтгэдэг их дээд сургуулиудад

урлагийн боловсрол, сурах ба сургах үйл ажиллагаанд урлагийн гүйцэтгэх үүргийг тайлбарлан

тусгасан хөтөлбөрийг шинээр боловсруулан хэрэгжүүлэх;

Урлагийн чиглэлийн хичээл заадаг багш нарын мэргэжлийг тогтмол дээшлүүлэх үр өгөөжтэй

тогтолцоо бүрдүүлэх, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын хүртээмжийг ялангуяа хөдөө орон

нутагт илүүтэй нэмэгдүүлэх, энэ үйл ажиллагаанд мэргэжлийн урлагийн байгууллага, салбарын

сургууль, төрийн бус болон хувийн хэвшлийн байгууллага, мэргэжилтэн, уран бүтээлчдийн

чадавхийг ашиглах, Багшийн хөгжлийн ордонд урлагийн боловсролын сургалтуудыг зангидан

явуулах;

Урлагийн боловсрол олгох хичээлийг бага ангиас нь хүртээмжтэй, чанартай заахын тулд бага

ангийн багш нарын цагийн нормыг 7 хоногт 19 байгааг 17 болгож багасгаж, тэдгээр хичээлийг

мэргэжлийн уран бүтээлч-багшаар заалгах, эсвэл бага ангийн багш нарыг мэргэжлийн

сургалтанд дахин хамруулах;

Урлагийн боловсролын талаар давуу сургалт явуулдаг лаборатори ЕБС-ийг байгуулж, дэвшилтэт

туршлага нэвтрүүлэх ба хуримтлуулах, амжилттай болсон тохиолдолд олон нийтэд түгээн

дэлгэрүүлэх;

Урлагийн хичээлийн багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалт нэн эрэлт хэрэгцээтэй,

шаардлагатай байгаа нь нэгэнт тодорхой болоод байна. БСШУ-ы Сайдын 2008 оны 72 дугаар

тушаалаар "Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын сургалтын байгууллагын багш,

удирдах ажилтны мэргэжил дээшлүүлэх журам" батлагдсан. Энэ журмын дагуу жил бүр кредит

олгох төрөлжсөн сургалт явуулах, мэргэжлийн шинжээчдийн магадлан шинжилгээний үнэлгээ,

дүгнэлт бүхий хөтөлбөрийг зөвшөөрөгдсөн байгууллагууд зохион байгуулдаг болно. Кредиттэй

төрөлжсөн сургалт зохион байгуулах эрхийг мэргэжлийн шинжээчдийн магадлан

шинжилгээний үнэлгээ дүгнэлтийг үндэслэн олгож, ирүүлсэн бүх хөтөлбөрт тайлбар, зөвлөгөө

өгүүлдэг нь кредит олгох төдийгүй бусад төрлийн сургалтын хөтөлбөрийн чанарын баталгаа

сайжрах, багш нарын эрх ашгийг хамгаалах, тэдний ур чадварын хөгжилд бодит ахиц гарахад нь

эерэг нөлөө үзүүлэх эхлэл тавигдана.

7.

Сургалтын байгууллагын түвшинд

8.

9.

10.

11.

12.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

50

Мэргэжлийн уран бүтээлчид, сурган хүмүүжүүлэгч нар баг болж хамтран ажиллаж, сургалтын хөтөлбөр боловсруулж, багш, сургуулийн удирдах ажилтнуудад сургалт зохион байгуулах

Дээрх сургалтын хөтөлбөрүүдийн магадлан шинжлэх багт орж ажиллах

Үндэсний, орон нутгийн, сургуулийн түвшинд сургагч нарыг бэлтгэх

БСШУЯ нь багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх уг журмыг цахим хуудсандаа байрлуулсан байгаа

тул энэхүү мэдээллийг түгээхийн зэрэгцээ боломжийг нэн даруй, үр дүнтэй ашиглахыг зөвлөж

байна.

Соёл урлагийн байгууллагын түвшинд

Хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлог, хэрэгцээ сонирхолд нийцсэн үйл ажиллагаа, уран бүтээлийг

сайжруулах, хүүхдэд үзвэр үйлчилгээ үзүүлэх ажлыг тогтмолжуулах, сонирхол татахуйц

шинэлэг арга хэлбэрээр зохицуулахын тулд соёл урлагийн мэргэжлийн байгууллагуудын төсөвт

урлагийн боловсролд зарцуулах төсөв хөрөнгийг суулгах, эсвэл соёл урлагийн байгууллагын

боловсруулсан урлагаар дамжуулан амьдрах ухаанд сургах сургалтын модулийг худалдан авах

зардлыг ЕБС-ийг төсөвт тусгах;

Хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшилд урлагийн элдэв урсгал чиглэлээс үзүүлэх сөрөг нөлөөнөөс

сэргийлэх, хүүхдэд үзүүлж үл болох үзвэрийн жагсаалтыг гаргаж, соёл урлагийн болон хэвлэл

мэдээлэл (кинотеатр, театр, радио, телевиз, сонин сэтгүүл)-ийн байгууллагад хүргүүлж

мөрдүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих, хүүхдийн урлагийн боловсролын асуудлыг үндэсний

аюулгүй байдлын хүрээнд төр, олон нийтийн оролцоотой анхааран үзэж ажиллах;

Хүүхдэд зориулсан шилдэг бүтээлийн оюуны өмчийн эрхийн асуудлыг зохистойгоор

шийдвэрлэх, энэ чиглэлээр улсаас үзүүлэх санхүүжилт, дэмжлэг, тэтгэлэгт уралдааныг

тогтвортой нэмэгдүүлэх;

13.

Иймд мэргэжлийн соёл, урлагийн болон сургалтын байгууллагууд, түүнчлэн төрийн бус, байгууллага

болон хувийн сургалтын төвүүд дээрх үйл ажиллагаанд дараах байдлаар оролцох боломжтой юм. Үүнд:

14.

15.

Албан бус боловсролын чиглэлд

Хүний эрхийг дээдлэх үүднээс сургууль завсардсан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд

чиглэсэн тодорхой арга хэмжээ авах. Тухайлбал, бага, дунд боловсролыг нөхөн эзэмших дүйцсэн

хөтөлбөрийг урлагийн боловсрол эзэмшүүлэх агуулгаар баяжуулах, танхимын сургалтын үед нь

зураг, хөгжим, биеийн тамирын хичээлийг заавал оруулах, харааны бэрхшээлтэй хүүхдэд

хөгжмийг, сонсголын бэрхшээлтэй хүүхдэд гар урлал, дүрслэх урлагийг, тулгуур эрхтэний

бэрхшээлтэй хүүхдэд нэхмэл, хатгамал зэрэг төрлийг сонгуулан тусгай хөтөлбөрөөр сургах;

16.

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

51

Сургууль завсардалт багасч байгаа, албан бус боловсролын төвөөр сурах хүүхдийн тоо цөөрсөн

нөхцөлд одоогийн албан бус боловсролын төвүүдийн орчин нөхцөлийг сайжруулж, тоног

төхөөрөмжөөр хангах, үйл ажиллагааг нь урлагийн боловсролд чиглүүлж өргөжүүлэх, зөвхөн

төвд сурах хүүхдээр хязгаарлахгүй насанд хүрэгчид болон сургуулийн сурагчид хичээлийн бус

цагаар үйлчлүүлдэг идэвхтэй чөлөөт цагийн газар болгох боломжийг судлах

17.

ТАВ. ХАВСРАЛТ

Хүүхдэд уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоход баримтлах уран бүтээлийн жагсаалт.

БСШУ-ны сайдын 2011 оны 6 дугаар сарын 20-ны өдрийн 228 тоот тушаал.

Биднээс ном уншсан уу, юм үзсэн үү гэж хэзээ ч асууж судалгаа авч байгаагүй. Энэ судалгаа гоё сонирхолтой байна.

(Хүүхдүүдийн ярианаас)

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

52

”Хүүхдэд уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоход баримтлах уран бүтээлийн жагсаалт”-ыг

хавсралтын ёсоор шинэчлэн баталсугай.

Энэ жагсаалтад орсон уран бүтээлийг албан ба албан бус боловсролын хүрээнд хүүхэд,

залуучуудад хүргэх, сурталчлах, сургах арга хэмжээ авахыг бүх шатны Засаг дарга, орон нутгийн

боловсролын байгууллагын удирдах ажилтан, нийт багш, эцэг эхчүүдэд зөвлөмж болгосугай.

Энэ тушаал батлагдсантай холбогдуулан Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын “Жагсаалт

батлах тухай” 2008 оны 169 дүгээр тушаалыг хүчингүй болсонд тооцсугай.

“Соёлын тухай” хуулийн 4 дүгээр бүлгийн 13 дугаар зүйлийн 13.1.16 дахь хэсгийг үндэслэн ТУШААХ нь:

1.

2.

3.

САЙД Ё.ОТГОНБАЯР

Хянасан: С.Мөнхөөлэй

Боловсруулсан: Б.Ичинноров

Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухааны

Сайдын 2011 оны 6 дугаар сарын 20-ны

өдрийн 228 дугаар тушаалын хавсралт

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

53

Боловсрол, Соёл, Шинжлэх Ухааны

сайдын 2011 оны 6 дугаар сарын 20-ны

өдрийн 228 дугаар тушаалын хавсралт

Хүүхдэд зориулсан уран сайхан, гоо зүйн мэдлэг олгоходбаримтлах уран бүтээлийн жагсаалт

Габбе.Т “Үнсгэлжин” Михайлков.С “Бардам туулай Толстой.А “Алтан түлхүүр”

ДРАМЫН ЖҮЖИГ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Габбе.Т “Үнсгэлжин” Михайлков.С “Бардам туулайЖаргалсайхан.С “Тэмүүжин”Толстой.А “Алтан түлхүүр”

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Андерсон.Х “Лусын дагина”Данзанравжаа.Д “Саран хөхөө”Шартолгой.А

Драгунская. А “Онц сурлагатнууд орохыг хориглоно”Жаргалсайхан.С “Тэмүүжин”Лхагвасүрэн.Б “Тамгагүй төр”

Суурь боловсролын агуулгын түвшинд:

Бирваа.Г “Харц хатан”Төрбат.Д Гүрбазар.Ш “Надаар тоглосон хайр” Галаарид.Б “Шар тэнгисийн тарчлаан”Данзанравжаа.Д “Саран хөхөө”Шартолгой.А Лхагвасүрэн.Б “Тамгагүй төр”Лхагвасүрэн.Б “Атга нөж”Лхагвасүрэн.Б “Сарны цагаан цус Мэндсайхан.Д “Ээжээ” “Софокль” “Эдип хаан” Хюго.В “Парисийн дар эхийн сүм”Шекспир.В “Ромео Жулетта”Шүүдэрцэцэг.Б “Домогт Ану хатан”

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

54

Монгол ардын үлгэр “Болдоггүй бор өвгөн”Монгол ардын үлгэр “Долоон бор оготно”Монгол ардын үлгэр “Доголон шаазгайн үлгэр”Монгол ардын үлгэр “Могжоохон даагатай Жогжоохон хүү” Монгол ардын үлгэр “Монгол ардын тааварт үлгэрүүдМонгол ардын үлгэр “Эвтэй дөрвөн амьтан” Михалков.С “Гахайн гурван тоорой” Перро.Ш “Гуталт муур” Перро.Ш “Улаан малгайт”5 тивийн үлгэрүүд: “Гэрэлтдэн бяслаг” “Нүцгэн сар” “Матрын нулимс” “Шидэт үр” Орос ардын үлгэрүүд: “Азарган тахиа, муур, үнэг гурав” “Маша баавгай хоёр” “Өнхрүүш” “Хун галууд”

ХҮҮХЭЛДЭЙН ЖҮЖИГ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Андерсон.Х “Нугасны муухай дэгдээхэй”Андерсон.Х “Ямх охин”Аксаков.С “Улаахан цэцэг”Гауф.В “Том хамарт одой” Дашдондог. Ж “Алтан хөрш”Лхагвасүрэн.Б “Согтуу арслан”Лхагвасүрэн.Б “Үлгэрийн зүүд” Лхаасүрэн.Л “Сар нуугдсан шөнө” Оюунбадрах.Д “Хунгийн домог”Рабедан.В “Бяцхан дагина”Пушкин.А “Алтан загасны үлгэр” Чойсон.А “Ногоон дар эх”

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Танин мэдэхүйн чиглэл бүхий циркийн үзүүлбэрүүд. /Циркийн хувьд хөтөлбөр нь харьцангуй хөдөлгөөнтэй учраас тухайн үед нь тогтоож, зохицуулж байх бөгөөд боловсролын түвшингээр нь ахисан үзүүлбэр байна.

ЦИРК

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

Циркийн урлагийн анхны мэдэгдэхүүн олгох чиглэлийн үзүүлбэрүүд байна.

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

55

Монгол ардын домог үлгэр /эмхт. Д. Цэрэнсодном.,1989Монгол ардын дуу /эмхт. Ц. Өлзийхутаг.,1989Монгол ардын ерөөл магтаал/ эмхт. Х. Нямбуу.,1983Монгол ардын жүжиг наадмын асан зохиол / эмхт. Х. Сампилдэндэв.,1987Монгол ардын зүйр цэцэн үг / эмхт. Ш. Дулмаа, А. Шагдарсүрэн., 2006, 2007Монгол ардын оньсого таавар / эмхт. Г. Ловор, Ц. Өлзийхутаг.,1990Монгол ардын үлгэр /эмхт. Д. Цэрэнсодном.,1982

УРАН ЗОХИОЛ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

Бие бялдарын хөгжилтийг харуулсан үзүүлбэрүүд зонхилох бөгөөд эдгээр нь циркийн урлагийн хувь хүнд нөлөөлөх байдлыг илтгэсэн байна.

Суурь боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

Монгол ардын аман зохиол

Арьяасүрэн Ч. “Сүргийн манлай эрэлхэг амьтдын үлгэр” Буяннэмэх С. “Бор бор болжмор”Дамдинсүрэн Ц. “Өчүүхэн дөрвөн үлгэр”, “Цэцэн хурга” Даржаа Д. “Хамгийн хэцүү нь юу вэ?”Дашдондог Ж. “Аав ээж би” шүлгүүд., 1971Жамьянсүрэн Т. “Хэн хэлэх вэ? Хэн таах вэ?”Нацагдорж Д. “Хэнз хурга”, “Хоёр ишиг”Сундуй О. “Хүүхэлдэйн чинээ ээж” 2008 онХорлоо П. “Алт, мөнгө хоёр”

Монгол уран зохиол

Андерсен Г. Х. ҮлгэрүүдАх дүү Грим ҮлгэрүүдОрос ардын үлгэр “Манжин”Маршак С. “Муурын байшин”, Маршак С. “Ихэр гурван тоорой”Носов Н. “Амилсан малгайт тэргүүт өгүүллэгүүд” Носов Н. “Үл мэдэх ба түүний нөхөд”Пушкин А. С. “Алтан загасны үлгэр”Пришвин М. И. “Цасан доорхи шувуу”Сутеев Е. “Хоёр үлгэр”Толстой А. “Алтан түлхүүр буюу Буратиногийн адал явдал”Хоффмани Это. “Цөмөөхий ба хулганы хаан”

Дэлхийн уран зохиол

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

56

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

Монгол уран зохиол

Монгол ардын домог үлгэр /эмхт. Д. Цэрэнсодном,1989/Монгол ардын дуу /эмхт.Ц. Өлзийхутаг,1989/Монгол ардын ерөөл магтаал /эмхт. Х. Нямбуу,1983/Монгол ардын жүжиг наадмын аман зохиол /эмхт. Х. Сампилдэндэв,1987/Монгол ардын зан үйлийн аман зохиол /эмхт. Х. Сампилдэндэв.,1988Монгол ардын зүйр цэцэн үг /эмхт.Ш.Дулмаа, А.Шагдарсүрэн,2006, 2007/Монгол ардын оньсого таавар /эмхт. Г.Ловор, Ц.Өлзийхутаг.1990/Монгол ардын тууль /эмхт. Ц. Өлзийхутаг, 1989/Монгол ардын үлгэр /эмхт. Д. Цэрэнсодном,1982/

Монгол ардын аман зохиол

Алагсай Ч. “Ирвэст уул”Батжаргал Д. “Хаан хуруу”Галсан Т. “Хоёрын хүрд”Гармаа Д. “Аав цэцэрлэгт орсон нь”Гармаа Д. “Хөгжөөнтэй туужууд”Давааням Д. “Ёгт үлгэрүүд”Дашдондог Ж. “Чулуун домог”Доржцэрэн Н. “Ойгоос илгээсэн захидал”Ловор Г. “Жимсний хаяг”Лодойдамба Ч. “Малгайтай чоно”Надмид С. “Бордоотой бороо”Санжаагончиг Ю. “Цоохор найз“Содномдорж Д. “Норовын намтар”Соронзонболд Л. “Загас унасан Заяахүү”Сундуй О. “Зуны нар мөхөөлдсөнд дуртай”Түдэв Л. “Будаг амилсан нь”Түдэв Л. “Хорвоотой танилцсан нь”Түмэнжаргал З. “Голын жараахай” Цэвэгмид Д. “Хос тогоруу”Чимэд М. “Ойн зүүд”Энхбаяр Ш. “Лууванд дуртай жаал”

Дэлхийн уран зохиол

Андерсен Г. Х. ҮлгэрүүдАх дүү Грим ҮлгэрүүдБөрнет .ф. “Бяцхан гүнж”Грахам .К. “Бургаасан шугуйн салхи”Дефо Д. “Робинзон Крузо”Ершов П. “Бөгтрөгтэй морьхон”Кестнер Эрих “Эрхийн чинээ эр”Киплинг Р. “Зааны тугал” С.Лагерлеф “Шидэт дэнлүү”Лофтин .Х. ”Долитл эмчийн аялал”Михайлков С. “Бардам туулай”

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

57

Носов Н. “Мөсөн чихэр”Распэ Э. “Мянгуужинд тохиолдсон явдал”Родари Дж. ”Чипполинод тохиолдсон явдал”Свифт Дж. “Гуливерийн аялсан түүх”Сухомлинский В. А. “Хөх тэнгэрийн доорхи сургуулийн үлгэрүүд” Сетон Томпсон “Чин зоригт адгуусан амьтдын үлгэр”О.Уайльд “Аз жаргалтай хан хүү”Чехов А.П. “Хүүхдэд зориулсан өгүүллэгүүд”Чуковский К. “Хулгайлагдсан нар” Экзюпери Сент “Бяцхан хун тайж”

Алагсай Ч. “Ирвэст уул”Арьяасүрэн Ч. “Сүүлэнхүүд тохиолдсон явдал”Баасанжав Ө. “Мөнгөн хараацай”, “Алтан хараацай”Бадарч П. “Есөн эрдэнийн орон”Барамсай Ж. “Цүнхтэй инээд”Батжаргал Д. “С+H=247”Гаадамба Ш. “Багын явдал”Гал Ж. “Чулуун сарлаг”Гармаа Д . “Хөөрхийдөө Болдоо минь”Дамдинсүрэн Ц. “Морь шинжээч Жомбоо хүү”Дашдооров С. “Дайны жилийн алим буюу сургуулийнзээрд”Доржсүрэн Б. “Цэцэгт өртөөний найзууд”Зандраабайдий Х. “Дамиран гайхал”Лхагвасүрэн Б. “Цагаан тэнхлэг”Лхамсүрэн Ч. “Хүрэн морь” найраглалЛодойдамба Ч. “Манай сургууль” Маам Д. “Тэмээний дууль”Мөнх Ц. “Банхар минь”Надмид С. “Жаран дэгдээхий”Надмид С. “Нийслэлийн замд”Нацагдорж Д. “Бүрэн зохиол”Ойдов Д. “Доктор Батаа гайхамшигийг судалсан нь”Пүрэвдорж Д. “Тусгаар тогтнол”, Пүрэвдорж.Д “Чингис”Пэлдэн Д. “Бага насны хун шувууд”Ринчин Б. “Заан залуудай”Содномдорж Д. “Навсайдамба ба түүний нөхөд”Содномдорж Д. “Норовын намтар”Сундуй О. “Зусланд болсон хачирхалтай явдал”Сүрэнжав Ш. “Эрин баатрын дууль”Цэвэгмид Д. “Болд Самбуу хоёр”Цэндсүрэн О. “Ер бусын учрал”Чимэд М. “Алтан номын үсэг”

Монгол уран зохиол

Суурь боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

58

Дэлхийн уран зохиол

Айтамтов Ч. “Далайн хөвөөний алаг хав толгой”Айтамтов Ч. “Цайран харангдах хөлөг онгоц”Алкотт .Л.М. “Жаалхан авхай нар”Аустин .Ж. “Бахархал,бардамнал”Бөрнет Ф “Нууц цэцэрлэг”Боудин .Н. “Шидтэний охин”Верн Ж. “Арван таван наст капитан”Грин А. “Аранзал дарвуулт хөлөг”Гринвуд “Ноорхой жаалын үнэн түүх”Диккинс Ч. “Давид Копперфельд”Зверев М. “Цагаан буга”Крылов И.А “Ёгт үлгэрүүд”Куприн А.И “Амьтдын тухай өгүүллэг”Кэрэоль Л. “Алиса гайхамшгийн оронд”По Эдгар “Алтан цох”Пушкин А.С “Руслан Людмила хоёр” Линдгрен А. “Урт оймст Пиппи”Лондон Дж. “Өгүүллэгүүд”Мацутани М. “Луугийн хүү Таро”Неру.Ж “Охиндоо бичсэн аавын захидлууд”Распутин В. “Франц хэлний хичээл”Ровлинг Ж. “Харри Поттер”Родари Дж. “Жельсимно худал хуурмагийн оронд хөглөсөн нь” Селма Л. “Галуу дагасан гайхамшигт аялал”Твен М. “Геклберри Финд тохиолдсон явдал”Твен М. “Жонон гуйлгачин хоёр”\Твен М. “Том Сойерт тохиолдсон явдал” Щедрин С. “Хэтэрхий мэргэн жараахай”

Монголын нууц товчоо Гэсэр ЖангарАюурзана Г “Дурлалгүй ертөнцийн блюз тэргүүтэй хүүрнэл зохиол”Ванган Л. “Жүжгүүд”Гармаа Д. “Чонын үүрэнд”Дамдинсүрэн Ц. “Түүвэр зохиол”Дашбалбар О. “Оддын аялгуу”Жанчив Г. “Нэг ангийнхан”Жарагалсайхан С. “Хаан түүх”Лодойдамба Ч. “Тунгалаг тамир”, ” Гарын таван хуруу”Лувсанцэрэн П. “Хаврын шувуу”Лхагвасүрэн Б. “Тамгагүй төр”Лхагвасүрэн Б. “Уянгын тойрог”Маам Д. “Газар шороо”Мягмар Д. “Уянгын арван тууж”

Монгол уран зохиол

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

59

Намдаг Д. “Хөгшин чоно ульсан нь”Норов Д. “Уулын хөх сүүдэр”Нямаа Д. “Шөнийн талд адуу янцгаана” түүвэрНямсүрэн Д. “Сэтгэлийн байгаль”Очирхүү Т. “Чулууны магтаал”Өлзийтөгс Л. “Эрх чөлөөтэй байхын урлаг”Пүрэв С. “Азын цэнхэр уулс”Пүрэвдорж Д. “Сэгс цагаан богд”Ринчин Б. “Нууцыг задруулсан захиа”Түдэв Л. “Оройгүй сүм” Субашид буюу сайн үгт эрднийн санЧойном Р. “Сүмтэй будрын чулуу”Энхболд Д. “Соёо”Эрдэнэ С. “Уянгын өгүүллэгүүд”, “Занабазар”Явуухулан Б. “Дэлхий ” “Тэхийн зогсоол” түүврүүд

Айтматов Ч. “Цаазын тавцан”Акутагава Р. “Хайраас бусад нь юу ч биш”Балакаев А. “Гурван зураг ”Бальзак О. “Гобсек”Булгаков М. ”Мастер Маргарита хоёр”Верн Ж. “Усан доогуур 20 мянган бэр аялсан нь ”Галийдас “Шагундала”Гамзатов Р. “Миний Дагестан”Генри О. “Ид шидтэнгүүдийн бэлэг”Гюго Б. “Шоовдор хүмүүс”Диккенс Ч. “Оливер Твистэд тохиолдсон явдал”Достоевский Ф. М. “Гэм зэм” “Дэлхийн сонгодог уран зохиолын чуулган” 50 ботиосИлиносоэү И. “Ашгүй, бүх юм дууслаа” Ли Мүн Ёл “Миний ангийн овгор”Лу Синь “Акюгийн үнэн түүх”Молье Ж. М. “Тайж нарыг дуурайж хөглөсөн нь” Мянга нэгэн шөнийн үлгэрНабаков В. “Лолита”Рид М. “Маронууд”Толстой Л. “Анна Каренина”Уайльд. Оскар “Кентервилийн хий үзэгдэл” Хашек Я. “Эрэлхэг цэрэг Швейкийн хөгтэй явдал”Цвейг. Стеван “Танихгүй эмэгтэйн захидал”Шармаа. Вишнү “Таван сургамж”Шекспир В. ЖүжгүүдШекспир В. “Хошин жүжгийн түүвэр”Ши Най Анг “Сүн улсын хүйтэн уулын бичээс”Шолоков М. “Дөлгөөн Дон”Фолкнер У. “Баавгай” тууж

Дэлхийн уран зохиол

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

60

Батаа.Г “Ишиг хөөрхөн нэр” дуулалт бүжгэн жүжигБирваа.Ц Мөнхболд.Б “Монгол ардын богино болон харилцаа дуу” “Жонон хар хуурын татлага”- морин хуурын аяз

АРДЫН УРЛАГ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Батаа.Г “Ишиг хөөрхөн нэр” дуулалт бүжгэн жүжигБирваа.Ц Мөнхболд.Б Монгол ардын богино дуунууд

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Лхагвасүрэн.Б “Нарны домог” үндэсний бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С

Лхагвасүрэн.Б “Монгол бөхийн дуулал” бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С Лхагвасүрэн.Б “Монгол сурын дуулал” бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С

Бат-Эрдэнэ.Р “Их хүлгийн туульс” бүжгэн жүжигМэнд-Амар.Ж Сүхбаатар.С

Бат-Эрдэнэ.Р “Үлэмжийн чанар” цадиг түүхийн дуулалт жүжиг Болд.НШартолгой.А Дамдинжав.Ц “Баруун монгол бүжгийн чуулбар”

Бирваа.М “Уйлган шарын явдал” морин хуур, үндэсний их найралДовчин.М

Суурь боловсролын агуулгын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

61

Лхагвасүрэн.Б “Нарны домог” үндэсний бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С

Лхагвасүрэн.Б “Монгол бөхийн дуулал” бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С Лхагвасүрэн.Б “Монгол сурын дуулал” бүжгэн жүжигЛувсаншарав.ДСүхбаатар.С

Бат-Эрдэнэ.Р “Их хүлгийн туульс” бүжгэн жүжигМэнд-Амар.Ж Сүхбаатар.С

Лувсаншарав.Д “Сүнжидмаа” дуулалт жүжигЦэрэндолгор.Ё Дамдинсүрэн.Б “Учиртай гурван толгой”эмгэнэлт дуулалт жүжигСүхбаатар.С

Ариунболд.Д “Ардын дуун цацал” концертБат-Эрдэнэ.Р Сүхбаатар.С

Бат-Эрдэнэ.Р “Үлэмжийн чанар” цадиг түүхийн дуулалт жүжигБолд.НШартолгой.А Ганболд.Д “Хөөмэйн түрлэгтэй эх орон” концерт

Сүхбаатар.С “Монгол нутаг мину” концерт

Пүрэвхүү.Ц “Монгол цамын бүжиг”Баярбаатар.Д

Нацагдорж.Ц “Нүүдэл” бүжгэн жүжигГомбосүрэн.Д “Хөх монголын эгшиглэн” ардын язгуур урлагийн Баярбаатар.Д концертЖанцанноров.Н

Түмэнбаяр.Ц “Мэргэнд буусан чоно” бүжгэн жүжиг

Ариунболд.Д “Ноёдын зун” үндэсний дуулалт бүжгийн жүжигБирваа.МЛхагвасүрэн.БСоронзонболд.С Сүхбаатар.С Монгол ардын уртын дуу “Энх мэндийн баяр” “Уяхан замбуу тивийн наран”

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

62

“Хүүхдэд зориулсан концерт” “Сонгодог бүжгийн цоморлиг” Чайковский.П.И “Шелкунчик” балет

ДУУРЬ, БАЛЕТ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Дашдондог.Ж “Дэлхий ээжийн төрсөн өдөр” дуурьПүрэвдорж.Г Делиб “Цэнхэр нүдэн бүсгүй” балетЧайковский.П.И “Шелкунчик” Чулуун.Ж “Уран хас” балет “Сонгодог бүжгийн цоморлиг” концерт

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Дамдинсүрэн.Б “Учиртай гурван толгой” дуурьМоцарт.А “Увидаст лимбэ” дуурьМэнд-Амар.А “Үйлийн гурван толгой” балетЧайковский П.И “Хунт нуур” балетЧайковский П.И “Нойрссон гүнж” балетЧойдог. Э “Чойжид дагина” балетШарав.Б “Чингис хаан” дуурь

Суурь боловсролын агуулгын түвшинд:

Адан.А “Жизель” балетАсафьев.А “Бахчисарайн оргилолт булаг” балетБизе.Дж “Кармен” дуурьБилэгжаргал.Х “Ламбугайн нулимс” дуурь Делиб “Цэнхэр нүдэн бүсгүй” балетДамдинсүрэн.Б “Учиртай гурван толгой” дуурьМоцарт.А “Увидаст лимбэ” дуурьМинкус.Л “Дон Кихот” балетМэнд-Амар.А “Үйлийн гурван толгой” балетПуччини.Дж “Чио Чио Сан” дуурь Россини.Дж “Севилийн үсчин” дуурьРимский Корсаков “Шехеразада” балетЧайковский П.И “Евгений Онегин” дуурьЧайковский П.И “Хунт нуур” балетЧайковский П.И “Нойрссон гүнж” балет Чойдог.Э “Шарилжин дундах цэцэг” балет

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

63

Виктор. Ф “Маргад эрдэнэ хотын шидтэн The Wizard of Oz /1939 он, Америк/Гари.Т, Кирк.В “Үзэсгэлэнт охин жонон хоёр” хүүхэлдэй Beauty and the Beast /1991 он, Америк/Гэндэн.С “Ховдгийн гай” /1964 он, Монгол/Дэвид.Х, “Цасан гоо ба долоон одой” хүүхэлдэйВиллиам.К Snow White and Seven Dwarfs /1937он, Америк/Дэвид. Х, “Бэмби” хүүхэлдэй 1, 2-р ангиуд Брайн.П Bambi 1, 2 /1942, 2006 он, Америк/ Лассатер.Ж “Тоглоомын түүх” 1-3 Toy Story 1-3/1995,1999,2010 он Америк/Рожер. А, “Араатны хаан арслан” хүүхэлдэй 1-р ангиРоб. М Lion King 1/1994 он, Америк/Роберто. Б “Пиноккио” хүүхэлдэй Pinocchio /2002 он,Итали, Америк/Клайд. Ж “Үнсгэлжин” ххүхэлдэй Cinderella /1950 он, Америк/Крис.Н, “Бэйб” 1, 2-р ангиудЖорж. М Babe 1, 2 /1995,1998 он, Авсртали, Америк/Жон.Л “Тоглоомын түүх” хүүхэлдэй 1-3 ангиЛи.А Toy Story 1-3 /1995,1999, 2000 он Америк/Хоган П,Ж “Питер Пэн” Piter Pan /2003 он, Австрали, Америк/Хаяао. М “Тэнгэрийн орны шилтгээн” хүүхэлдэй Castle in the Sky /1986 он, Япон/Хаяао. М “Чихирод тохиолдсон ер бусын адал явдал” Spirited away /2001он, Япон/Хаяао. М “Хоулын шидэт цайз” хүүхэлдэй Howl's moving castle /2004 он, Япон/Штефэн. А, “Винни Пух”Дон. Х Winnie the Pooh /2011 он, Америк/

КИНО

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

Аббас. К “Найзын маань гэр аль вэ” /1987он, Иран/ Where is the Friend's Home?Агнешка.X “Нууц цэцэрлэг” /1993 он, Англи/ Secret Garden Андрей.К “Цөмөөхэй” /2010 он Унгар, Англи/ The Nutcracker Бартон.Т “Алиса гайхамшгийн оронд” /2010он Америк/Бадар-Ууган.Б “Шинэ үсгийн багш” /1999 он, Монгол/Бямбасүрэн.Д “Шар нохойн агуй” /2005 он, Герман/Дэнни. Б “Саятнууд” /2004 он Англи/ Millions Доржпалам Р, “Алтан өргөө” 1961 он, Монгол/Кольдитц Г Дамдин .Х Зуслангийн найзууд” /1977 он, Монгол/Жан. Ж. А “Баавгай” /1988 Франц/ The Bear

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

64

Жигжид.Д “Хөдөөгийн баясгалан” /1974 он Монгол/Жафар. П “Цагаан бөмбөлөг” /1995 он Иран/ The White Balloon Жон. С “Рон Айнишийн нууц” /1994 он Америк, Ирланд/ The Secret of Ron InishКэрол. Б “Үүрээ орхисон нь” /1996 он Америк/ Fly away Home Кояама С “Үнэнч нохой Хачи” /1987 он, Япон/ Hachi-Ko Спилберг.С “Харийн гийчин” E.T: /1982 он, Америк/ Extra Terrestrial Мажид М “Хурмастын хүүхдүүд” /1997 он, Иран/ Children of heaven И Моу.Жан “Нэг нь ч дутах ёсгүй” /1999 он, Хятад/ Not one less Рэйнэр. Р “Бэр болсон гүнж” /1987 он, Америк/ Ники К “Халим хөлөглөгч” /2002 он, Шинэ Зеланд/ Whale Rider Род .Х, “Робинзон Крузо” /1997 он, Америк/Жорж Т. М Robinson Crusoe Роб.Р “Бэр болсон гүнж” /1987 он Америк/ Princess Bride Уранчимэг.Н “Аргамжаа” /1992 он Монгол/Уранчимэг.Н “Алаг мэлхийн хонх” /1910 он, Монгол/Цогзол.П “Бушхүүгийн үлгэр” /1979 он Монгол/

Альбер Ламорис “Улаан шаар” /1956 он Франц/ The Red Balloon Балжинням.Б “Мандухай цэцэн хатан” /1988 он Монгол/Бямбасүрэн.Д “Ингэн нулимс” /2003 он, Герман/ The story of the Weeping camel Балжинням.Б “Гарын таван хуруу” /1983 он, Монгол/Нямгаваа.И Баттулга.С “Ийм нэгэн дурлал” 1,2 /2007, 2008 он Монгол/Жеймс Камерун “Аватар” /2009 он Америк/ Avatar Жан И М “Аз жаргалтай мөчүүд” /2000 он Хятад/ Happy Times Жон С “Эрэлхэг долоо” /1960 он Америк/ The Magnificent Seven Жузеппе. Т “Диваажин кино театр” /1988 он, Итали/ Cinema Paradiso Жигжидсүрэн.Г “Амин мөр” /1991 он, Монгол/Казуюуки И “Дуулах хүслэн” /1999 он Япон/ Amateur Singing Contest Ласс Х “Нохой шиг амьдрал минь” /1985 он, Швед/ My life as a Dog Мажид М “Эцэг” /1996 он Иран/ Father Никола Ф “Оршихуй ба олохуй” /2002 он Франц/ To be and to have

Суурь боловсролын агуулгын түвшинд:

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

65

Рай.С “Бяцхан харгуйн дуу” /1955 он Энэтхэг/ Pather Panchali Спильберг.С “Юрийн галавын цэцэрлэг” 1, 2-р ангиуд Jurassic Park 1, 2 /1993, 1997он, Америк/Стифэн Далдри “Билли Элиот” /2000 он, Англи/Коламбус.К “Харри Поттер” 1-8-р ангиуд /2001- 2011 он Англи, Америк/ Harry Potter Куарон.А “Кин Конг” /2005 он, Шинэ Зеланд, Америк/ Ньювилл.М King Kong Иэтс.МЖэксон.П Сэлэнгэсүрэн.Ж “Мартагдсан дууль” /1989 он Монгол/Питер. Ж “Бөгжний эзэн” 1-3-р ангиуд /2001-2003 он, Америк/ Lord of the Rings 1-3Томас Балмес “Алаг үрс” /2010 Франц/ Babies Тарич.Ю.В “Цогт тайж” /1945 он, Монгол/Такеши Китано “Кикужиро” /1999 он, Япон/Чаплин.Ч “Хүүхэд” /1921 он, Америк/ Kid

Адриан.Л “Лолита” Lolita /1997 он Америк/Андрей.Т “Иваны бага нас” /1962 он Орос/ Иваного детсво Болд.З “Сайн уу амьдрал минь” /2008 он Монгол/ Hello my life Бямбасүрэн.Д “Чингисийн хоёр загал” /2009 он Герман/ Two horses of the Chinggis khan Баз. Л “Ромео Жульетта хоёр” /1996 он Америк/ Romeo and Juliet Бодров.С “Монгол” /2007 он, Орос, Герман, Казахстан/ Mongol Балжинням.Б “Би чамд хайртай” /1985 он Монгол/Смит.Ж “Аюултай санаанууд” /1995 он, Америк/ Dangerous Minds Ганбат.Ц “Миний муу аав” /2010 он Монгол/ Poor my father Ганзэл. Д “Давалгаа” /2008 он Герман/ The Wave Дэнни. Б “Борчуудын хорооллын саятан” /2008 он Англи/ Slumdog millionaire Дэ Сика “Дугуй хулгайлагч” /1948 он, Итали/ Bicycle Thief Доржпалам.Р “Тунгалаг тамир” /1970-1973 он, Монгол/Жан. И. М “Гэр хүрэх зам” /1999 он Хятад/ Road Home Жан. И. М “Удвал цэцгийн хараал” /2006 он, Хятад/ Curse of the Golden Flower Жон. Л. Х “Нөгөө тал” /2009 он, Америк/ The Blind Side Жон. М “Дурласан Шекспир” /1998 он Англи-Америк/ Shakespeare in Love

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын стандартын түвшинд :

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

66

Жон.С “Аюултай санаанууд” /1995 он Америк/ Danjerious minds Курасава.А “Үймээн” /1985 он Япон/ Ran Кэн Лоуч “Кэс” /1969 он, Англи/ Kes Николас. Р “Аялал” /1971 он Англи/ Walkabout Рон. Ф “Барака” /1992 он, Америк/ Baraka Питер. Б “Хадаг” /2006 он Бельги/ Khadak Франсуа.Т “400 цохилт” /1959 он, Франц/ The 400 blows Фрэнсис. Ф.К “Бүтэлгүйчүүд” /1983 он Америк/ The Outsiders Санжай. Л.Б “Харанхуй” /2005 он, Энэтхэг/ Black Сүхбат.Х “Агшин” /1992 он, Монгол/Маш.ГТөрмөнх.Д, “Нохой орон” /1998 он, Монгол, Бельги/Питер. Б State of Dogs Энтони. Х “Наймдугаар сар” /1996 он, Америк/ August Тарсэм. С “Уналт” /2006 он, Америк/ Fall Тим. Б “Хайчин гарт Эдвард” /1990 он, Америк/ Edward Scissorheads

Баатарсүх.С “Хөгжилтэй зугаалга” Григ.Э “Өглөө” /Пер Гюнт сюитийн I / Гончигсумлаа.С “Монгол бүжиг” төгөлдөр хуурт зориулсан аяз Гончигсумлаа.С “Ёохор” төгөлдөр хуурын бүтээл Мусоргский.М “Үзэсгэлэнгийн зурагнууд” Одой хүн Мусоргский.М “Үзэсгэлэнгийн зурагнууд” өндөгнөөс хагараагүй дэгдээхэйнүүдийн бүжиг Наранбаатар.Б “Ятганд зориулсан хүүхдийн аяз” Сен-Санс.К “Амьтдын наадам” – Арслан “Амьтдын наадам” – Загас “Амьтдын наадам”- Илжиг “Амьтдын наадам”- Тахиа Сангидорж.Ч “Хүүхдэд зориулсан симфони аяз”- Баавгай “Хүүхдэд зориулсан симфони аяз”- Туулай “Хүүхдэд зориулсан симфони аяз”- Үнэг “Хүүхдэд зориулсан симфони аяз”- Хэрэм “Хүүхдэд зориулсан симфони аяз”- ЧоноЧайковский.П “Хүүхдийн цомог” төгөлдөр хуурын цуврал бүтээлЧайковский.П “Хунт нуур” бүжгэн жүжгийн “Бяцхан хунгийн бүжиг” Чулуун.Ж “Уран хас” бүжгэн жүжгийн 12 жилийн бүжиг

СОНГОДОГ ХӨГЖИМ

Сургуулийн өмнөх насны боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

67

Алтангэрэл.Х “Аргамаг хүлгийн хурдаар” морин хуур, ятгын хоршил Батаа.Б ”Ишиг хөөрхөн нэр” хүүхдийн дуулалт бүжгийн жүжигГончигсумлаа.С “Бодол” төгөлдөр хуурын аяз Гончигсумлаа.С “Прелюди” төгөлдөр хуурт зориулсан аяз Дамдинсүрэн.Б “Хэнтийн өндөр ууланд” Жанцанноров.Н “Сэтгэлд шингэсэн говь” Жанцанноров.Н “Монгол аялгуу” морин хуурын чуулга Жигжидсүрэн.Д “Хөдөө нутгийн үзэсгэлэн” Мендельсон.Ф “Хуримын марш” Моцарт.В.А “Рондо” төгөлдөр хуурын 11-р сонатын 3-р анги Мөрдорж .Л “Ээрэнцэг” бүжгийн аяМэнд-Амар.А “Аялгуу” Хуучирт зориулсан аяз Намсрайжав.Ц “Хувьдай ишигний паян” симфони өгүүлэмж Норсонжав.М “Гурван тамирын уянга” вальс Нацагдорж.Ц “Хөдөөгийн сайхан чуулбар”- Тэмээчдийн уралдаан Нацагдорж.Ц “Хөдөөгийн сайхан чуулбар”- Өглөө Сен-Санс.К “Амьтны наадам”-Хун шувуу Сен-Санс.К “Амьтны наадам”-Төгөлдөр хуурчид Свиридов.Г “Шуурга” киноны вальс Чулуун.Ж “Уран хас” бүжгэн жүжгийн вальс Чулуун.Ж “Уулын горхи” хийлийн чуулга Чулуун.Ж “Бугын бүжиг” Чайковский.П “Жилийн дөрвөн улирал” төгөлдөр хуурын зохиолууд /№1,3,5,6,7,12/ Чойдог.Э “Бэсрэг аялгуу” хийлд зориулсан аяз Шарав.Б “Баярын уянга” хийлийн чуулга Штраус.И “Цэнхэр дунай” вальс Прокофьев.С “Петя, чоно хоёр”

Бага боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

Бетховен.Л.В “Оргилуун” сонат №8 Бетховен.Л.В “Сарны сонат” №14Бетховен.Л.В “Эгмонт” Бах.И.С “Бранденбургийн I концерт” Билэгжаргал.Х “Төгөлдөр хуурын концерт” Вивальди.А “Дөрвөн улирал” Зун Глинка.М “Руслан Людмила хоёр” Глинка.М “Камаренская” Григ.Э “Төгөлдөр хуурын концерт” Гончигсумлаа.С “Оргилуун гурвал” Дамдинсүрэн.Б “Хасбаатар” симфони найраглалДебюсси.К “Тэнгис” Жанцанноров.Н “Ятгын концерт”Жанцанноров.Н “Цагаан суварга” морин хуурын чуулга Лист.Ф “Паганини сэдэвт уран сэтгэмж” Моцарт.В.А “Фигорийн хурим” Мөрдорж.Л “Манай эх орон” симфони №1 Намсрайжав.Ц “Говь гурван сайхан” Намсрайжав.Ц “Баярын жавхаа” Рахманинов.С “Төгөлдөр хуурын II концерт Равель.М “Паванна”

Суурь боловсролын агуулгын түвшинд

ХӨГЖЛИЙН ГАРЦУрлагийн боловсролын судалгаа

68

Корсаков. Р.Н “Шехеразада” симфони сюит Свиридов.Г “Гурвалсан морьд” Свиридов.Г “Цаг үе урагшаа” Сметана.Б “Моя родина”Чулуун.Ж “Ардын хоёр дууны хувилбар аяз” Чойдог.Э “Найрамдал” удиртгал Шостакович.Д “Баярын удиртгал” Шуберт.Ф “Аве Мария” Шарав.Б “Сэтгэлийн эгшиг” Шарав.Б “Сэрсэн тал” удиртгал Хангал.З “Салхит шувуу”

Алтангэрэл.Х “Ятгын концерт”Бетховен.Л.В “V симфони” Бетховен.Л.В “IX симфони” 4-р анги Брамс.Й “Симфони №1” Гончигсумлаа.С “Сэртэнгийн яргуй IY симфони”Жанцанноров.Н “Морин хуурын концерт” Моцарт.В.А “Симфони №40” Мөрдорж. Л “Ардын наадам” симфони №3Мөрдорж.Л “Цэнгэлийн эгшиг” Нацагдорж.Ц “Өргөөний баяр наадам” Нацагдорж.Ц “V симфони” Хангал.З “Хийлийн концерт” Хангал.З “Төгөлдөр хуур, найрал хөгжмийн концерт №2” Хангал.З “Морин хуурын концерт” Хатанбаатар.М “Ганга нуур”Чайковский.П “Төгөлдөр хуурын концерт №1” Чайковский.П “Симфони №6” Чайковский.П “Хийлийн концерт” Чойдог.Э “Монгол сайхан орон” Шостакович.Д “Симфони № 5, 7, 10” Шарав.Б “II симфони” Шарав.Б “Замбуу тивийн наран” магтуу Шарав.Б “Хэрлэнгийн домог” найраглал

Бүрэн дунд боловсролын агуулгын стандартын түвшинд

ЕБС ТББ АББ БСШУЯ СУИС МУБИС БНСУ АНУ НБГ

Ерөнхий Боловсролын СургуульТөрийн Бус БайгууллагаАлбан Бус БоловсролБоловсрол Соёл Шинжлэх Ухааны ЯамСоёл Урлагийн Их СургуульМонгол Улсын Боловсролын Их СургуульБүгд Найрамдах Солонгос УлсАмерикийн Нэгдсэн УлсНийслэлийн Боловсролын Газар

Товчилсон үг: