Uluslararası Enerji ve Çevre Konferansı Bildiriler Kitabı

B BLDRLER KTABI P PROCEEDINGS BOOK

Bu kitapta yaynlanan yaz ve graklerin her hakk mahfuzdur. Sektrel Fuarclk Ltd. tinin yazl izni alnmadan, kaynak gsterilerek de olsa iktibas edilemez. Bildirilerin btn sorumluluu yazarlarna, ilanlarn sorumluluu ilan sahiplerine aittir.

All rights reserved. No parts of this publication may be reproduced in any form or by any means, whether as a source without the consent of the Sektrel Fuarclk Ltd. ti. The responsibility of all presentations and ads belong to their authours and owners.

Sektrel Fuarclk Ltd. ti. Balmumcu Bahar Sok. No: 2/13 Beikta/stanbul Tel : (0212) 275 83 59 Faks : (0212) 211 38 50 web sitesi : www.sektorelfuarcilik.com

Bask ve Cilt / zgn Ofset 4. Levent / Tel: (0212) 280 00 09

II

BLDRLER KTABI K PROCEEDINGS BOOK

NSZ

Deerli katlmclar, 1994 ylndan beri dzenli olarak her yl gerekletirilen ve istikrarl ve gvenilir bir etkinlik olan Uluslararas Enerji ve evre Fuar ve Konferanslar (ICCI) yalnzca lkemizde deil, uluslararas alanda da en nemli enerji ekinliklerinden birisi haline gelmitir. Bu yl 16nc kez dzenlenen ICCI, sektr sorunlarnn ve zm nerilerinin tartlmas ve enerji retim teknolojisindeki yeni gelimeler ve uygulamalar hakknda bilgi ve tecrbe paylamna imkan salamas bakmndan, sektr temsilcilerini bir araya getiren nemli bir platformdur. Konferans ve fuar sresince sunulacak bildirilerin, yaplacak konumalarn ve diyalog ortamnn bu manada yararl olacana inanyorum. ICCI her geen sene biraz daha gelien, byyen ve dnyaya daha ok entegre olan Trkiye enerji sektrndeki gelimelere paralel olarak daha fazla uzman, bilim adamn ve sanayiciyi bir araya getirmek suretiyle enerji alannda adeta bir enformasyon terminali hviyetine kavumutur. 3 gn srecek olan konferans sresince kamudan, zel sektrden ve sivil toplum rgtlerinden katlmclarn bu enformasyon terminalinde bilgi gelitirmelerine ve paylamna tanklk edeceiz. Konferans bildirilerinin topland bu kitap, ICCI 2010 enerji enformasyon terminalinde gndeme gelecek olan deerli grlerin topland nemli bir referans belge zelliindedir. Bu erevede, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve evre ve Orman Bakanlnn himayelerinde, Avrupa Kojenerasyon Birlii (Cogen Europe), WADE (World Alliance for Decentralized Energy), REC (Blgesel evre Merkezi), ASME (American Society of Mechanical Engineering), Trkiye Kojenerasyon Dernei, Elektrik reticileri Dernei, Rzgar Enerjisi Santralleri Yatrmclar Dernei, Hidroelektrik Santralleri Sanayi adamlar Dernei,Trkiye Rzgar Birlii teknik destekleriyle, Sektrel Fuarclk tarafndan dzenlenen bu konferansn ve fuarn lkemiz enerji ve evre sektrleri iin olduka nemli ve yararl olduuna inanyor, destekleyen ve organizasyonda emei geen herkesi kutluyorum.

Selahattin MEN ICCI 2010 Organizasyon ve Danma Komitesi Bakan

III


GR

Bir ICCI Bildiri Kitabnda daha sizlere merhaba demenin, bundan sonraki sayfalarda greceiniz birbirinden deerli uzmanlarn, birbirinden deerli almalarn bir araya getiren bu kymetli eserin nsznde birka sz syleyebilmenin mutluluunu yaayarak sizleri selamlyorum. Her ne kadar giri yazsn yazmak bana dse de; bu yazy okurken beni, yanmda Trkiye ve dnyann konusunda en nl uzmanlar ile kapnza sizi ziyarete gelmi bir heyetin adna o ilk merhabay diyen bireyi olarak hayal etmenizi isterim. Bu sebeple, ncelikle ICCI ailesinin bu deerli eserine katkda bulunan uzmanlara, bu deerli grlerinden ve almalarndan dolay teekkr bir bor bilirim. Bu bildiri kitabmz sizlerin baarsdr, sizlerin tarihe dt nottur. Evet, kitaplar ve yazl kaynaklar sadece harer, kelimeler, cmleler btn deil, ayn zamanda tarihe dlen notlardr. nanyorum ki, ICCI 2010 Bildiriler Kitab da 2010 ylnda enerji sektrmzn tarihimize dt en nemli virgldr, nottur. Enerji sektrmzn gemiini daha iyi deerlendirmemizi, geleceimizi daha net grebilmemizi salayacan umduum elinizdeki kitap, uzmanlar tarafndan uzun incelemeler sonucunda seilmi, konusunda en baarl kiilerin kirlerinin ve nerilerinin damtlm bir derlemesi, bir resmidir. nann, eer enerji sektrn etraca resmetmek mmkn olsayd, onu olanca genilii ile; mikro seviyeden makro bakna, sorunlarndan zm nerilerine, tarihinden muhtemel geleceine, drt boyutlu olarak bu bildiri kitabmz resmetmi olurdu. Dolaysyla derinlii ile; bazen geni bir bak as, bazen dar bir alana odaklanmas, renklilii, durgunluu, canll ve ok seslilii ile enerji sektrmzn 2010 ylndaki en iyi resmini size sunuyoruz. Gerek yerli, gerek yabanc uzmanlar ile, yenilenebilir kaynaklardan fosil yaktlara, Trkiyenin stratejilerinden kresel dnmlere, yapsal konulardan altyap sistemlerine ve daha buraya sdrmakta zorlanacam bir ok konuyu bir araya getirebilmi bir resim bu Bu sebeple, elinizdeki esere sadece bir dier konferans bildiri kitab olarak deil, yln enerji kitab, yln enerji resmi, yln enerji fotoraf olarak bakmanz istirham ediyor, geleceinizin de bu kitaptaki bildiriler kadar farkl, dolu ve enerjik gemesini diliyorum. Sizleri de, nmzdeki senelerde ICCI ailemizde grmeye ve tarihe birlikte not dmeye davet ediyorum.

Sayglarmla Sleyman Bulak Sektrel Fuarclk Ynt. Krl. Bk.

IV


NDEKLER / INDEXEnerji Tamacl Asndan Boazlarn nemi ve Alternatieriyle DeerlendirilmesiA. Beril TURUL

1-4 5

A100-H ABBs New Turbocharger Generation For High-Speed ApplicationsA. Muaffak ZDL - Thomas KNUESEL

Trkiyede Enerji Sorunu ve Sorunun Arz Tarafndan zmnde Gndemde Olan ki Balk: Nkleer Enerji ve Yenilenebilir Enerji KaynaklarAdem AYIK

6-12 13-17 18-21 22-25 26-29 30-31 32-36 37-40 41-44 45-49 50-51 52-53 54-57 58-62 63-66 67-76 77-81

Use Of Renewable Energies For Wheat Crop Production in Iran: A Case Study From Golestan ProvinceAli MOHAMMADI - Shahin RAFIEE

Enerji Koridoru ve Terminali Olarak Trkiyenin RolAnda Batur OLAK - Prof. Dr. Mustafa LBA

How Can A Cooling System Be Reliable and Environmentally Sustainable?Andras BACZONI - Serkan ANLAROGLU - Tolga ERCAN

Sera Gaz Beyanlarnn Validasyonu ve VerikasyonuAnl SYLER

Enerji Verimlilii Strateji Belgesi ve Yaplmas GerekenlerArif KNAR

Hzla Gelien Endstri - Enerji Depolama SistemleriAyla TUTU

Hidrojen retiminde Yeni Nesil Nkleer Reaktrlerin StatsB. Gl GKTEPE - Tun ALDEMR

Atktan Enerjiye Giden Yolda Mevcut Yasal Dzenlemeler, Karlalan Sorunlar ve zm nerileriBeril Pnar TANDOAN

Karadeniz Blgesindeki Mevcut ve naas Planlanan HES Projelerinde Karlalan Sorunlar ve zm nerileriBeril Pnar TANDOAN

High-Efciency Combined Cycle Applications With New LM6000 Aeroderivative Gas TurbinesBlent MEHMETL - Edward WACEK

Dry Low Emissions Technology For LMS100 Aeroderivative Gas TurbineBlent MEHMETL - Daniel LOERO - Warren FERGUSON

TSAD Projesi Kapsamnda Termik Santral evrelerinde Blge Istma PotansiyelleriCengiz GNGR

Evolution In Gas Turbine Requirements A Customer Focussed ApproachChristian ENGELBERT- Batu GKER

Gne Elektrii Sistemlerinde Trkiye in nceliklerDeniz Selkan POLATKAN

Ksa Sreli Rzgar Enerjisi Tahminleri ve lkemiz in nemiDolunay GLER

Challenges And Opportunities For Wind Plant Interconnections WorldwideDonna OIKARINEN - Narend REDDY - Werner ZOSKE

Evsel Kaynakl Artma amurlarnn Biyogaz retiminde Kullanmnn DeerlendirilmesiDurmu KAYA - Volkan OBAN - Selman AMANAlptekin YAMUR - Mustafa TIRIS - Fehmi AKGN

82-85

V


Dnyada Biyoyaktlara likin Kamu PolitikalarE.Emrah HATUNOLU - Kubilay KAVAK

86-90 91-93 94-100 101-105 106-109 110-112 113-114 115-118 119-123 124-128 129-131 132-135 136-140 141-144 145-147 148-151 152-154 155-156

Enerji Sektrnde Proje Lojistii Uygulamalar: Trkiye iin Bir Vaka almasEmre ELDENER - Prof. Dr. Okan TUNA

Konya linde Biyogaz retim Potansiyeli Aratrma ProjesiErdal BATAN - Nuri KUNT - Hlya EVK

Atk Yalarn YnetimiDr. Erol METN - Aydn ZBEY

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Etkin KullanmFahrettin TANINMI

Enerji Yatrmlarnda Risk ve YnetimiFaruk DALI Elektrik Borsas Av. Fatma FTLK

Buhar Trbinli Kojenerasyon Sistemler ve eker Sanayinde Kullanm TarihesiFerit LEBLEBC

Atk Geri Kazanm Sisteminde Sfr Atk Yaklam: Trk Telekom rneiGlen NL

Enerji art Antlamas erevesinde Uyumazlklarn zmH. Ercment ERDEM

Heat Rate Improvement And Emission Reduction In A PC-Fired Boiler Via Combustion OptimizationHarun BLRGEN

Serbest Olmayan Elektrik Tketicilerinde RekabetHasan Gkalp CNB-Feza CARLAK

TSAD Projesi Kapsamnda Atk Enerji ve Termik Santrallerin Atlan Enerji PotansiyelleriYar. Do. Dr. Hasan Hseyin ERDEM

Trkiyenin Jeotermal Kaynak Zenginlii, Yatrm Olanaklar, Uygulamalar, Sorunlar ve zm nerileribrahim AKKU

Endstriyel Fanlarda Enerji Verimliliinin Artrlmasbrahim AKMANUS -Tuba AKPINAR

Kmr-Enerji-evre geninde Linyit Swot AnaliziDr. lker ENGLER

Gnll Emisyon Ticaretinden Trkiyenin Kazanmlarzzet ARI

Combined Heat And Power (CHP): A No-Brainer Contribution To Energy Costs Control, CO2 Emissions Reduction and Energy SecurityJayen VEERAPEN

Rzgar Santrali Projelerinde Proje FinansmanKazm AFAK

157-158 159-160 161-165

Ecologically Sound Applications Of GEs Jenbacher Engines and Latest Developments on The J624 EngineKlaus PAYRHUBER -Martin SCHNEIDER

Rzgar Trbini retiminde Kompozit UygulamalarKubilay ALPDOAN

VI


2012 ncesi ve Sonras Gnll Karbon Projelerinin RolLale APALOV

166-168 169-173

Gne Enerjisi Sektr ve Fotovoltaik Sistemlerin ebekeye BalantsLevent GLBAHAR - smail Hakk KARACA

Yenilenebilir Enerji Yasa Tasars ve evre Mevzuat erevesinde, Atk ve Gazlarndan Enerji retimi ve Politika nerileriM. Ata CEYLAN

174-176 177-180 181-183 184-188 189-191 192-193 194-195 196-199 200-203 204-206 207-209 210-213 214-216 217-220 221-225 226-228

Photovoltaics Versus Concentrated Solar PowerDr. Martin STICKEL-Sebastian PETRETSCHEK

21. Yzyln Enerji Ynetimi: Akll ebekelerMehmet MERYZ

Enerji Verimliliinde Is Yaltmnn Rol ve XPS ile Optimum zmlerMeltem YILMAZ

Turkeys Energy Mix and Pipeline PoliticsDo. Dr. Mert BLGN

Management of Distributed Energy ResourcesMete TAPINAR

AB Temiz Enerji DirektieriMetin ATAMER

Grid Connection Of Renewable EnergyMiguel SOBRAL - Andrew JONES

Hidrojen Enerji Teknolojileri Projeleri ve Unido-IchetMustafa HATPOLU

The Role of Natural Gas Sector In Turkish Energy SectorMuzaffer ERTRK

Hidrolik Trbinlerin Verim Artlarndaki Fayda AnaliziMcahit SAV -Yrd. Do. Aydn ITLAK

Enerji Tesisleri in Gerekli Olan Tanmazlarn KamulatrlmasNee LEBLEBC

Flexible Power For Modern GridsNiklas WGAR

Enerexs Sustainable and Protable Energy Solutions - PolygenerationNorman HOOGEVEEN

Petrol Fiyatlarnn Doal Gaz Fiyatlar zerindeki Etkisi: Trkiye in Frsatlar ve TehditlerOkan YARDIMCI-Prof. Dr. Volkan . EDGER Yenilenebilir Enerji Sekternde Lojistiin Yeri ve nemi Olgun HACIALOLU

Where Does Waste-To-Energy Business Stand Within Energy and Renewable Energy Market? Turkey Case StudyOsman TRKMEN

229-233 234-237 238-240

Hidroelektrik Santraller in Saatlik Elektrik retim Tahmin ModeliOzan KORKMAZ-Ahmet Cihat TOKER-Mehmet KKBEYCAN-Derya ALYAMA

Solar Power Plants From Idea of Investment to Realizationmer Cihan KARAHAN

VII


Hastanelerde Kojenerasyon Uygulamalarzay KAS

241-242 243-244 245-248 249-251 252-255 256-259

zel Enerji Yatrmlarnn ve zelletirmenin Neresindeyiz?zkan AI

Trkiyenin Uzun Dnem Tepe Yk Talebinin Tahmin EdilmesiPelin GREP - Melis BLG - Merih Aydnalp KKSAL - Derek K. BAKER

Turbine Evaluation Based On IRR Calculation for Windfarm Development & Importance of MicrositingDr. Rhan HAMAMCI - smail KURI - Ertan KIRAN

Risk Management Considerations for Renewable EnergySandra Tvarian STEVENS

Trkiye Enerji Sektrnde Byme le stihdamn likisi ve Gelecek in ProjeksiyonSelami BALCI - Prof. mit Doay ARIN - Serkan KELEER - Hseyin BULUNDU

Rehabilitation & Full Repowering Of 2x150 MW EA Ambarli Fuel-Oil Plant Units 4&5 By Conversion to 2x410 MW Duel Fuelled Combined Cycle Power Plant An EPC Contracting ChallengeSerdar ERKAN

260-263

Technical Due Diligence of Hydropower Projects in TurkeyDr.-Ing. Stephan HEIMERL - Dr.-Ing. Ronald HASELSTEINER - Dr.-Ing. Beate KOHLER

264-266 267-268 269-272 273-275 276-280 281-282 283-284 285-287 288-291

Rzgar lmlerindeki Teknik ProblemlerSunay ATASEVEN - Bar AIR

HES Projelerinde ED Sreci ve ptal DavalarAv. Sleyman BOA

Sugz Enerji Santrali Srdrlebilir Enerji retim Modelieref HACIOULLARI - Glben Glcan PEHLVANZADE

Atklarn Gazlatrlmasna Dayanan Elektrik retim TeknolojisiDr. Tamer TURNA

The Importance of Voluntary Carbon Market in Turbulent Times of NegotiationsThomas CAMERATA

Reduced Environmental Impact With EnginesThomas STENHEDE

Geothermal Exploration in TurkeyUmut Destegl SOLAROLU - zgr alan KUYUMCU Doalgaz Ticareti ve Avrupa Gaz HUBlar Volkan zdemir

Asfaltitin Svlatrlmas Sonucu Elde Edilen Ham Petroln Deerlendirilmesi ve Dier Ham Petrol rnekleriyle KarlatrlmasYasemin LHAN - Murat AYTEKN

292-295 296-297 298 299-304

Kresel Ekonomik Kriz Sonrasnda Enerji Piyasalarnda Geliim ve OluumlarYavuz AYDIN

Trkiye Elektrik ve Doal Gaz Piyasalarnda Liberalleme Uygulamalarnn DeerlendirilmesiYeim AKCOLLU

ETKB 2010-2014 Dnemi Stratejik Plan Perspektinde Trkiye Enerji Politika ve StratejileriZekiye ZKUL

VIII


ENERJ TAIMACILII AISINDAN BOAZLARIN NEM VE ALTERNATFLERYLE DEERLENDRLMES

A. Beril TURULstanbul Teknik niversitesi - Enerji Enstits

zetamzda, lkelerin nemli sorununun; enerji temini olduu sylenebilir. Ancak, halihazrda dnya enerji kaynaklar arasnda baat rol stlenmi olan petrol ve doal gaz; dnyann belirli blgelerinde, byk miktarlarda bulunmaktadr. Dolaysyla, enerji gereksinimi yksek olan lkeler iin enerji kaynaklarna ulam nde gelen ereklerdendir. Orta Asyadan ve/veya Kafkaslardan enerji kayna talebi giderek artarken, dar su yolu niteliindeki gei blgesi olan boazlarn gereksinimleri karlayabilmesi evre asndan sorunlu grnmektedir. Bu almada, boazlar, bugne kadar yaanan olaylar da gz nne alnarak incelenmektedir. Boazlara alternatif olarak nerilen ve/veya gndeme gelen gzergahlar tantlmakta ve farkl boyutlaryla incelenmektedir. Her bir alternatif, jeopolitik ve evresel kriterler balamnda ele alnarak ayr ayr deerlendirilerek irdelenmektedir.

ekil 1. Dnya petrol rezervleri dalm.

1. GiriDnyada, halihazrda belirli enerji kaynaklar emre amadelik balamnda ne kmaktadr. Bunlar arasnda; fosil yaktlar bata gelmekte ve enerji retimindeki yerleri gz ard edilemeyecek boyutlara varmaktadr [1,4]. Burada, emre amadelik ile, gece gndz ve mevsimsel zaman fark tanmadan temin edilebilen ve enerji retilebilen enerji kaynaklar kastedilmektedir. Fosil yaktlar iinde de; karm, tanm ve kullanm asndan petrol ve doal gaz ayr bir neme sahiptir ve giderek de nemlerini artrdklar sylenebilir. Bu balamda, lkelerin belki de en nemli sorunu; enerjinin yeterli, gvenli, zamannda ve kesintisiz olarak teminidir denebilir. Ancak, halihazrda dnya enerji kaynaklar arasnda baat rol stlenmi olan petrol ve doal gaz, dnyann belirli blgelerinde, byk miktarlarda bulunmaktadr. Dolaysyla, zellikle enerji gereksinimi yksek olan lkeler iin enerji kaynaklarna ulam nde gelen amalardan biri olmaktadr.

ekil 2. Dnya doal gaz rezervleri dalm.

2. Dnya Enerji DurumuEmre amade kaynaklardan olan petrol iin Orta Dou ve Kafkasya nemli rezerv blgeleri durumundadr. Doal gaz iin ise nemli rezerv blgeleri Orta Dou ve Avrasya olmaktadr. Petrol rezerv blgelerine ilikin bir harita-grak ekil 1de ve doal gaz rezerv blgelerine ilikin harita-grak ise ekil 2de grlmektedir [5,6]. ekil 1 ve ekil 2 incelendiinde grlmektedir ki; petrol ve doal gaz rezervlerinin dnyadaki dalmlar homojen deildir. Bir baka deyile, tm dnya lkelerinin gereksinimi olan petrol ve doal gaz belirli blgelerde yer aldndan bu durum, dnya enerji politikalarn dorudan ilgilendirmektedir.

te yandan, Orta Asya lkelerinin enerji kayna blgesi olarak giderek nem kazanaca sylenebilir. Nitekim, gelecek projeksiyonu iinde Orta Asya lkeleri iin ngrlen geliim ekil 3te grlmektedir [7]. Dnya enerji ihtiyacna bakldnda ise, enerji gereksiniminin en yksek olduu lkelerin gelimi lkeler olduu gzlenmektedir. ekil 4te kii bana enerji tketimi grlmektedir [5]. Enerji gereksinimi yksek gelimi lkelerin cora konumlar ile ekil 1 ve ekil 2deki petrol ve doal gaz rezerv blgelerinin ayr blgeler olduu hemen kendini gstermektedir. Dolays ile zellikle petrol ve doal gaz blgelerinden bu enerji kaynaklarna byk gereksinim blgelerine enerji kaynaklarnn nakledilmesi sorunu ortaya kmaktadr.

1


Grld zere, batya ynlenme balamnda, Orta Asya ve Kafkaslardan Karadeniz yolu ile Akdenize k bu balamda nem tamaktadr. Dolaysyla, Orta Asyadan ve Kafkaslardan petrol tamaclnda boazlarn ayr bir yeri bulunmaktadr. Ancak, son yllarda, boru hatlar ile tamaclk da ne kan bir zm oluturmaktadr. Bununla beraber Orta Asyadan Akdenize k iin nemli bir seenek, halen boazlar olmaktadr. Enerji kayna talebi giderek artarken, dar su yolu nitelii tayan ve zor bir gei blgesi olan boazlarn tm gereksinimi karlayabilmesi evre asndan da sorunlu grnmektedir. stanbul ve anakkale Boazlarna ilikin geilere ilikin bir istatistik Tablo 1de ve kaza artlarna ilikin bir istatistik de Tablo 2de verilmektedir [9]. Bugne kadar Boazlarda meydana gelen byk bir kaza, katastrok kaza olarak nitelenen ve 1979 ylnda meydana gelen Independenta kazas olup, 95.000 ts sznt meydana gelmi olduu rapor edilmitir [9]. Grld zere, Boazlar byk enerji tamacl iin kritik su yolu olarak nitelenebilecek durum arz etmektedir.Tablo 1. stanbul ve anakkale Boazlarndan Yllara Gre Geiler Yllar 1940 1945 1980 1995 1996 ekil 4. Kii bana enerji tketimi [5]. 1997 1998 stanbul Boaz Geileri 4100 (civarnda) 7500 (civarnda) 25000 (civarnda) 46954 49952 50942 49304 47906 48079 42637 anakkale Boaz Geileri 35460 36198 36543 38777 40582 41561 39249

ekil 3. Orta Asya lkelerinde petrol retimine ilikin gelecek projeksiyonu [7].

3. Enerji Nakil Yollar ve BoazlarBurada, Avrasya iinde nemli blgeler Orta Asya ve Kafkasya olmaktadr. Ancak, Orta Asyann ak denizlere kys bulunmamaktadr. Kafkasyann ise, ana ticaret yollar balantsna, bir baka deyile Akdeniz ve Okyanuslara k balantlarna gereksinimi bulunmaktadr. Bu ise, tanma ve nakil sorunlarn gndeme getirmektedir. Bu balamda, emre amade enerji kaynaklar iin halihazrda, zellikle petroln tanmasnda, deniz tamacl nde gelmektedir. ekil 5te Orta Asyadan klar grlmektedir [8].

1999 2000 2001

Tablo 2. stanbul ve anakkale Boazlarndan Yllara Gre Meydana Gelen Kazalar Yllar 1950-1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-1995 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 stanbul Boaz 15 43 39 112 168 04 07 13 30 14 09 20 anakkale Boaz 01 25 20 43 08 12 10 05 07 08 08 09 Toplam 16 68 59 155 174 16 17 18 37 22 17 29

ekil 5. Orta Asya ve Kafkasyadan enerji k yollar [8].

Bu balamda, Akdenize k iin boazlara nerilen baz alternatier sz konusu olduu gzlenmektedir. Boazlarn dnda Akdenize k iin birka alternatif bulunmaktadr. Bunlar; Q Samsun-Ceyhan hatt Q Kyky-brikbaba (Saros Krfezi) hatt Q Burgaz-Dedeaa hatt Q Burgaz-Adriyatik hatt

2


olarak saylabilir. Sz konusu alternatif yollar ekil 6da grlmektedir [4,10]. Bu alternatierin deerlendirmesini, dnya konjonktr de gz nne alnarak ayr ayr yapmak yerinde olacaktr. Bir alternatif; Samsun-Ceyhan hattdr. Trkiye tarafndan etkin bir ekilde hayata geirilmek istenen bir alternatiftir. Ayn zamanda Ceyhann enerji terminali olmasna nemli katkda bulunacak bir alternatif durumundadr. Zira, Bak-Tiis-Ceyhan hatt ve de Kerkk Yumurtalk hatt ile beraber dnldnde, Ceyhann konjktrel nemini pekitirmektedir. Bu balamda, Trkiye iin avantaj gibi grnmektedir.

kazanmasndan sonra ve zellikle Makedonyann blgedeki durumunu glendirmesinden sonra dnlebilecek nemli bir hat gibi grnmektedir. Son bir alternatif de, Orta Asya ve Kafkasyadan Dou Akdeniz balantsdr. Bu yol, imdilik Orta Doudan Akdenize k olarak kullanlmas dnlmektedir. Bununla beraber, dolayl olarak Boazlarn bir alternati olarak dnlebilir. Bir baka deyile, Dou Akdenize k, bu ekilde de salanabilir. Fazla olarak, bu hattn Kzldenize kmas da salanabilmesi sz konusudur.

4. SonuSz konusu alternatier gz nne alndnda halihazrda Boazlar yoluyla Akdenize k, en klasik zm durumundadr. Dolaysyla boazlarn nemi yadsnamaz ekilde devam etmektedir. Ancak, artan deniz traini; su yolu olarak, dnyann zor gei noktalarndan biri olan stanbul ve anakkale Boazlarnn kaldrabilecei pheli grnmektedir. En azndan, bu su yolu, belli gross tondaki tankerlerin geii iin uygundur denebilir. Yine de senelerdir, bu yol; baz istenmeyen olaylar yaanm olsa da, arta giden kapasitesiyle tama yolu olarak nemini srdre gitmektedir. Bununla beraber, tm Orta Asyann Karadeniz yoluyla Akdenize kn tek bana karlayabilecek bir alternatif olarak dnlmesi zor grnmektedir.

ekil 6. Enerji hatlarnn Akdenize k iin alternatif yollar [10].

Kaynaklar[1] TURUL, A.B., Trkiyenin Enerji Almlar, 15. Uluslararas Enerji ve evre Konferans ICCI-2009, stanbul, 13-15 Mays 2009, Bildiri Kitab s: 15-17. [2] TURUL, A.B., Enerji Politikalar inde Doal Gaz, II. Doal Gaz ve Enerji Ynetimi Kongresi, Bildiri Kitab, 16-19 Eyll 2003, Gaziantep, Bildiri kitab s: 100-111. [3] TURUL, A.B., Trkiyede Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Enerji Politikalar indeki Yeri, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Sempozyumu, Kayseri, 3-4 Ekim 2003, Bildiri Kitab s:319-324. [4] TURUL, A.B.,, Orta Asyadaki Mevcut ve Muhtemel Enerji Projeleri ve Trkiyenin Bu Projelerdeki Yeri, Orta Asyada Deien Dengeler ve Trkiye Sempozyumu, SAREM, 2009. [5] BP Statistical Review of World Energy, 2008. [6] BP Statistical Review of World Energy, 2007 [7] Politics of Ecology, Energy, and Land Use, May 2004. [8] MALEK, N., Energy Pipelines in Eurasia, Maps of the New Silk Road, 2009. [9] ER, Z., Dar Su Yollar in Radyasyon izleme Teknii le Atk Debi Analizinin Yeni Bir ncelemesi, .T.. Enerji Enstits, Doktora Tezi, Ocak 2005. [10] SADLER, D., A Quiet (election) War in Ukraine, 2004

Ancak, dnya konjktr asndan, Orta Douda scak atmalarn yaand blgelere yakn olan bylesi bir cora noktaya, bylesi arlk kazandrlmas ok da uygun grlmemektedir. Ayrca, Rusya Federasyonu; Samsun-Ceyhan hattnn hayata geirilmesinin, kendisinin etkinliini azaltc bir alternatif olarak grmekte ve de ok scak bakmamaktadr. Bununla beraber, bu yl iinde Rusya Federasyonu ile bu hat konusunda prensip birliine varlabildii ifade edilmektedir. kinci bir alternatif, Trkiye snrlar iinde Trakyadan geen hat olan Kyky-brikbaba (Saros Krfezi) hattdr. Bu alternatif, Trkiye tarafndan, Saroz Krfezinin durumu ve byk tonajl tankerler iin oluturulacak liman ve terminal balamnda fazla itibar grmemektedir. Buna karn nc bir alternatif olarak Trkiye snrlar dnda Trakyadan geirilebilecek hattr. Bu hat, Burgaz-Dedeaa hatt olup, yapmna balanm bulunmaktadr. Burgaz-Dedeaa hattnn yaplmas, Akdenize kta Trkiyenin bay-pas edilmesi anlamna gelmektedir. Ancak, bu hattn byk yk kaldrabilmesi pheli grnmektedir. Zira, Dou Karadenize gelen enerji kaynann, nce bat Karadenizdeki Burgaza bir ekilde tanmas, sonra boru hattna baslmas, sonra Dedeaadan tekrar deniz yolu ile tanmas sz konusu olacaktr. Fazla olarak, Dedeaa balantl ekilde Ege denizi zerinden, byk miktarlarda tamaclk, boaz traine ilaveten ok da uygun grnmemektedir. Yunanistan asndan da, turizmi negatif ynde etkileyecek bir alternatif olarak kendini gsterecei sylenebilir. Bir alternatif de Burgaz-Adriyatik hatt olmaktadr. Bu hat bat Avrupa balants asndan nemli grnmektedir. Ancak, Balkanlarda belirsizlikler ve istikrarszlklar sz konusudur. Balkanlarn istikrar

SummaryIt can be said that the most important problem for the countries, is supplying the energy with the availability, securely, sustainable and continuously. Forever, petrol and natural gas reservoirs which are premier energy sources are placed in the world essentially in two places with the huge amounts. Therefore, it is the indispensable subject to reach the essential energy resources for the developed countries. Middle East and Caspian have the rst priority for petrol supplying, but the Eurasia and Middle East have for natural gas. At the present time, maritime transport has preferred especially for

3


petrol transportation. So, the petrol must be reaching the sea ports rstly. So the Bosporus and Dardanelles have a special importance for passing through Black Sea to Mediterranean. However, pipelines can be also used for the petroleum and natural gas transportation recently. But, still the sea transportation has remained the importance. In the other hand, the demand increases for the Eurasian petrol, but Bosporus and Dardanelles which are narrow water route, have not being enough for supplying the demands. In this study, the Bosporus and Dardanelles are evaluated with their importance and transportation capacity. Different alternative ways are investigated in detailed. Each alternative evaluated with geopolitics and environmental criteria. The alternative routes are count as namely; Samsun Ceyhan pipeline route, Kykybrikbaba (Saros Bay) pipeline route, Burgaz-Dedeaa pipeline route and Burgaz-Adriyatik pipeline route which they are evaluated separately. Some of them still is being constructed. Consequently, it can be said that, Bosporus and Dardanelles are the classic, but safe solution for going Mediterranean from Eurasia through the Black Sea in the in view of politics. Therefore, the importance of this water route is continued its importance undeniably. But, in the reality, this way is a narrow water way and has some troubles with the increasing demands environmentally.

4


A100-H ABBS NEW TURBOCHARGER GENERATION FOR HIGH-SPEED APPLICATIONS

Thomas KNUESELABB Turbo Systems Ltd.

A. Muaffak ZDLABB Elektrik San. A..

AbstractOperators of diesel and gas engines are facing increasingly severe economic and ecological challenges. On the economic side, the current recession has only interrupted the upward trend in fuel prices, while on the ecological side engines in all areas of application - marine, stationary and mobile - are subject to progressively stringent global and local emissions regulations. As well mandatory limits on noxious emissions, especially oxides of nitrogen (NOx), most nations are also committed to reducing emissions of greenhouses gases, including carbon dioxide, which is a further incentive to reductions in fuel consumption. At the same time, engine builders continue to pursue, and their customers expect, progressive enhancements to power density and response to load changes. In developing its new A100 generation of high efciency axial and radial turbochargers covering a full spectrum of slow, medium and high speed diesel and gas engines, ABB Turbocharging has taken full account of these needs. The resulting turbochargers represent an enabling technology of improvements in all the vital areas of engine performance power, emissions, fuel efciency, reliability and operational safety. Likewise, major product objectives covered the equally important area of total cost of ownership in terms of both rst costs and service friendliness. The presentation from ABB Turbocharging outlines the development process of the new A100 turbocharger generation and details their features and benets, focusing particularly on the H-sufx versions for high speed engines and their applications.

5


TRKYEDE ENERJ SORUNU VE SORUNUN ARZ TARAFINDAN ZMNDE GNDEMDE OLAN K BALIK: NKLEER ENERJ VE YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI

Adem AYIKDanman

zetGemiten bugne yaanmakta olan, byk ekonomik ve politik krizler, emisyonlardan ve atklardan tr dnyay tehdit eden evre sorunlar, bir gn bitecek olan konvansiyonel enerji kaynaklarna alternatierin stratejik olarak imdiden dnlmesinin gereklilii, da bamllklarla ekonomik olarak tanamayan enerji faturalar ve bazlarnca enerji savalar olarak adlandrlan gerginlikler, enerji konusunun her zaman var olacak nemli roln karar vericilere sert bir ekilde hissettirmektedirler. Enerji konusunda byk lde da baml, fakat retim lkesi Trkiyenin karar vericilerinin de, kalclk ve srdrlebilirlik adna, AB ve Kyoto yolundaki admlarn, zaman kstlayc basks altnda, durumu detaylca analiz etmeleri, salam stratejiler belirleyip, doru karar ve tedbirler almalar gerekmektedir. Sorunun zm iin, arz noktasnda dnlen iki nemli zm de; YEKler ve Nkleer Enerji olmutur. Bu alma ile, stratejilerin belirlenmesi yolunda kir jimnastii yaparak, lkenin tm kesimlerindeki karar vericilere yardmc olabilmek ve topluma sorunun grlmesi iin k tutmak adna, bu iki zm hakknda politik, evresel ve ekonomik adan global ve yerel bir durum analizi sunmak hedeenmitir.

belki de, bir anda derek bu konuda karar vericilere nefes alma ans yaratan, den enerji yatlarnn etkisi ile, geici de olsa rafa kaldrlm gibi grnmektedirler. lkemizde de 2007den bu yana ve bu son kriz srecinde, kendi iktisadi ve ekonomi hedeerimizin srdrlebilmesi yolundaki sorunlarmzn zmnde nemli iki nokta olan sosyal gvenlik ve enerji zerine dnmek ve bu konuda salkl ve ie yarar tartmalar yapmak ve de strateji ve nlemler gelitirmek yerine, kamuoyu, belki de bou bouna ve enerjimiz verimsizce harcanarak, IMFden ne kadar para gelecek? tartmalarna maruz braklmtr. lk etapta, kriz ncesinde nereye gidecei tahmin edilemeden hzla, en yksek 150,- USDlara yaklaan ve krizle 25-30 USDlara den yatlarn, zamanla ve hzla toparlanarak, ilk evrede (Mart 2010) 80 USDlara kmas bile, yaklamakta olan sorunun bir aya olan ekonomik tehlikeler noktasnda, dnyadaki karar vericilerin, sorunu enselerinde hissetmeleri iin gerekli bykle fazlasyla sahiptir (ekil 1 ve ekil 2). Son olarak, Kopenhagda birouna gre yasko ile sonulanan, gelimi lkelerin sorunu bir sonraki toplantya teledii, konunun evre ayanda ise bu kriz ve den yatlar sreci bile bir suni teneffs imkann salayamamtr. Szm ona den retime paralel olarak emisyon deerleri ok dmemitir ve tehlike anlar hala, hatta sesi ykselerek almaktadr. Sorunun politik ayanda ise baz gelimi lkeler ve AB gibi birlikler, bu krizi enerji alannda bir eyleri dzenlemek iin frsat olarak

2008 sonunda balayan ve tm dnyay sarsan ekonomik krizle birlikte, dnya lkelerinde ve toplumlarnda karar verme yetkisi olanlar, bir anda bu kriz ve sonularyla ilgilenmeye balamlardr. Krizin hemen ncesinde, zellikle de ekonomisi sanayiye ve retime dayal lkelerde nemli ve zlmesi gerekli olan sorunlar, yani artan enerji yatlar, byyen evre sorunlar ve lkeler aras enerji gerginlikleri zerine tartmalar, bu byk krizin oku ve

ekil 1. yl iindeki aylk yat hareketleri.

ekil 2. 1997-2009 aras ortalama yllk yat geliimi, (OPEC).

6


ekil 3. Ham petrol yatlar ve gelimeler (1861-2008), (BP Statistical review of world energy-2009).

grrken, baz devletler ise krizin etkilerine bakmaktan, bu konuyu ya daha raftan bile almamlar ya da rafa geri koyarak konuya bir ara vermilerdir. Enerji krizleri iin, kimilerince ekil 3te de yer alan 1970lerdeki gibi bir sava tehlikesi ve devamnda randaki gibi rejim deiimleri, yok gibi grnse de, yine o zamanki gibi u an da dnya rezervlerinde petroln % 70ine, doalgazda da % 40na sahip, stratejik elips [1] diye adlandrlan Ortadouda devam etmekte olan gerilimlerin nelere gebe olabileceini ve bunlarn da, rnein enerjide nelere sebep olabileceini, aslnda imdi, bu kriz ortamnda kimse dnmek bile istememektedir. Ama dnyada enerji sorunun modern anlamda belki de milad 1970lerdeki bu kriz dneminde, bir anda misli-misli artan petrol yatlar, ortaya kan siyasi ve ekonomik kaos ortam, enerji gerilim ve savalar ve de bu konuda lkeler arasnda yaplan anlamalarda kendini gsteren g oyunlar unutulmamaldr. Bu noktada konumun nemi zerine u anda var grnen ksa sreli unutkanlktan bir an evvel kmak iin, bir bilgi tazelemesi yapmak ve devamnda zm iin; arz ksmnda dnyada ve lkemizde var olan iki alternatif ana balkta, lkemizdeki durum dorultusunda bu yukardaki perspektiften, bu almann iinde bulunduu imkanlar erevesinde analize almak faydal olacaktr. Bu kapsamda, dnyadaki genel durumun, mevcut eilimlerin, lkemizdeki genel durumun ve bu iki alternatin net grnml bir fotoraf ekilmeye allacaktr. evresel ve ekonomik boyuttan dnyann ve Trkiyenin enerjideki durumu Tablo 1de sunulmaya allmtr. Dnya 1973lerdeki toplam 6.000 (Mtoe)lik TPES (toplam primer enerji tketiminin ham petrol cinsinden hesaplanmas) deerlerinden, 2006daki iki misli, yani 12.000 (Mtoe)lik TPES deerlerine ulamtr. IEA (Uluslararas Enerji Ajans) ve BP gibi kurum ve kurulularca yaplan aratrma, analiz ve oluturulan uzun vadeli enerji senaryolarnda, u an 7 milyara yaklaan dnya nfusu 2050de 9 milyarlara kacaktr. Buna Trkiye gibi ekonomisi bymekte olan birok lkede, gelien sanayi, trak ve konutlardaki tketime paralel olarak artan enerji talebi yannda, toplumlarn artan refah dzeylerine paralel olarak enerji tketiminde art eilimleri eklenince enerji talebi ok artacaktr. Bu arz-talep senaryolarnda fosil yaktlar, bugnk nemli payn korurken, baz senaryolara gre gazda, bazlarna

greyse temiz ve verimli teknolojiyle kmrde bir art olacaktr. ABD+Kanada+Avrupa+Asya Pasikten oluan blok, u an bile petrolde % 72 tketime karlk % 9 rezerve, gazda % 60 tketime karlk % 14 rezerve ve de kmrde % 88 tketime karlk % 65 rezerve sahiptir. Kimi uzmanlara gre 2050ye kadar fosil ve konvansiyonel kaynaklarn nemli lde azalaca, hatta petroln bitecei kayglar vardr. u anda bilinen gvenli rezerv bilgilerine gre 2000li yllarda grnen, petrolde 42 yllk, gazda 60 ve kmrde 133 yllk mrlerdir[2]. Uzun vadede buna dikkat edilmelidir, hatta bu durum bugn bile petrol karanlarca da bilindiinden, mevcut enerji siyaset ve stratejileri bu faktre gre de ekillenmektedir. Ama burada en az bunun kadar nemli olan nokta, konvansiyonel kaynaklarda yaanan kaynak milliyetilii [3] ve bu kapsamda, fosil yaktn ortalama % 80inini reten bu lkelerde arzn talebe cevap verebilmesi iin gerekli olan, rnein yeni kuyular almas konusunda gereken milyarlarca dolarlk yksek yatrmlar yapmak istememeleridir. OPEC Bakan bir demecinde ham petroln varil yatnn 70 dolarn altna inmesi halinde yatrm yapamadklarn [4] belirterek, yatlarn normal koullarda minimum seviyelerine bir bak as getirmitir. Bu srete yaanan baka dikkati eken gelimeler de olmaktadr. Rusya ve Ortadouda fosil yaktlarn, Shell, BP, Mobil ve Total gibi global ekonominin Top10 listesindeki irketlerden, en bilinen GAZPROM gibi milli irketlerin kontrol altna gemesi ile balayan ve evre bilincindeki artla olan srete yaanmaktadr. rnein Shellin byk hissedarlarndan birisi Greenpeace olurken, BPnin bugn ve gelecek planlarnda yenilenebilir enerji (zellikle rzgar ve gne) ve CCS (Karbon tutma ve depolama) nemli bir yere sahiptir. yle ki, BP bugn Amerikada bilinen en byk (5.050 MWlk) rzgar iftlii projesine sahiptir. Tabi ki bunda, bu kaynak milliyetiliinin ve yat istikrarszlnn sonular yannda maliyetlerin ve evresel basklarn da rol vardr. Gnmzde bu sebeplerle, oluan enerjide kaynak eitlilii yapmann gereklilii dncesi de nemlidir ve adnda petrol olan ve zihinlere yle kaznan BP rneindeki gibi, Areva gibi bir nkleer devinin bile YEKe yatrm yapm olmas ve ileriye dnk projeksiyonlarnda da toplam gelirlerinin te birini bu alandan grmesi, ilgi ekicilikten te bir durumdur[5].

7


Tablo 1. Dnyadaki Genel Durum (IEA Key World Energy Statistis 2008n ve EUROSTATn 2006 Verilerine Gre Hazrlanmtr) Kta veya lke Kilit Deerler Dnya Nfus (Milyon) GDP (Milyar 2.000 US$) GDP (PPP Bazl) (billion 2000 US$) Enerji retimi (Mtoe) Net Enerji thalat (Mtoe) TPES (Mtoe) Elektrik Tketimi* (TWh) CO2 Emisyonlar ** (Mt - CO2) Karma Deerler TPES/Nfus (toe/kii ba) TPES/GDP (toe/Bin 2000 US$) TPES/GDP (PPP) (toe/Bin 2000 US$ PPP) Elektrik Tketimi / Nfus (kWh/kii ba) CO2/TPES (t CO2/toe) CO2/Nfus bana) CO2/GDP (kg CO2/2000 US$) CO2/GDP (PPP) (kg 0,49 0,51 0,33 0,65 1,08 0,89 0,39 0,37 0,42 0,74 0,51 0,42 2,68 4,25 1,54 1,10 0,41 0,92 (t CO2/kii 2,39 4,28 2,45 19,00 2,19 8,07 2,98 4,27 2,35 11,14 2,47 6,82 1,39 0,91 2,36 10,00 2,55 3,29 2.659,00 13.515,00 6.371,00 2.040,00 6.122,00 3.163,00 557,00 7.175,00 2.053,00 0,20 0,21 0,15 0,22 0,46 0,36 0,28 0,15 0,16 1,80 0,31 7,74 0,21 3,69 0,19 1,43 0,90 4,75 1,81 2,76 0,62 0,66 0,79 4,23 0,17 1,29 0,36 6.535,98 37.759,40 57.564,47 11.795,75 0,00 11.739,96 17.376,92 28.002,74 ABD 299,83 11.265,20 11.265,20 1.654,23 730,44 2.320,70 4.052,24 5.696,77 AB-27 493,79 9.500,65 11.962,60 881,42 1.005,85 1.822,49 3.145,85 3.983,05 in 1.311,80 2.092,15 8.684,98 1.749,29 135,88 1.878,74 2.675,65 5.606,54 Rusya 142,50 373,20 1.473,50 1.219,98 -531,12 676,20 872,39 1.587,18 Ortadou 189,30 837,81 1.455,53 1.529,25 -989,64 522,73 598,77 1.291,04 Afrika 937,49 773,32 2.207,42 1.110,49 -488,70 614,26 522,33 854,18 Almanya 82,37 2.011,20 2.254,73 136,76 215,56 348,56 590,98 823,46 Trkiye 72,97 261,20 576,82 26,33 69,01 94,00 149,83 239,74

CO2/2000 US$ PPP) *Brt retim + thalat - hracat - iletim ve datm kayplar **Sadece yakt yanmasndan oluan CO2 Emisyonlar. Bu emisyonlar IEAnin enerji balansalrna ve IPCC rehber hesaplarna (1996) gre gerekletirilmitir.

Yukardaki yat graklerden de anlalaca gibi, durmadan deien ve artan, zellikle de Trkiye gibi enerjide da baml lkelerin ve sektrlerin bte ve planlarnda, dviz kurlarnn da eklenen etkisiyle byk ve tehlikeli aklarn, hatta klerin sebebi olan enerji yatlar ve bu deiimlerde yaanan dengesizlikler, bu konumdakilerin ekonomik ve politik olarak yurtdna bamlln perinlemektedir. Gnmzde kamuoyunda nemli bir yer bulan ve konunun, tedbir alnmazsa bir daha asla dzeltilemeyecek, doadaki tm yaamsal deerler iin, hayati tehlikeleri ortaya koyan boyutu evredir. u anda, 19. yy sonunda balayan sanayileme ve sosyal hayattaki gelimelerle hzla en yksek deerlerine ulaan, artan kresel snmann, byle giderse baz devletleri cora ve siyasi olarak tarihten silecei de ayr bir gerektir. Bu konuda alnan ve daha alnmas gereken ynla ve ok eitli dzenleme, tedbir ve yaptrmlar bulunmaktadr. Mevcut durumda dk karbon ekonomisine geite zelikle gelimi lkelerin ve bugn bu krize ramen durmam ve dnyann retim merkezi olmu inin bile eitli hedef ve stratejileri bulunmaktadr. Gelimi ve gelimekte olanlar diye ikiye ayrlan ve bu gei sreci hzlanmaktadr. lkemizin de taraf olduu Kyoto ve yelik mzakerelerini

yrtt ABnin 2020 ylna kadarki mehur 20-20-20 hedeeri iinde yer alan sera gaz emisyonlarn 1990a gre en az % 20 azaltma hedeeri, 2050ye kadar oluacak ve birounca ekonomide yeni bir sanayi devrimi anlamna gelen tahmini 2 trilyon dolarlk bir potansiyeli gstermektedir. Yine IEAnn [6] 2008daki projeksiyonlarna gre burada her senaryoda, IPCC alma ve raporlar dorultusunda, enerji verimliliini artrma almalarnn, YEK (Yenilenebilir Enerji Kaynaklar), CCS ve de nkleer enerji kullanmnn buradaki srayla bykten ke doru emisyonlar azaltmada paylar olacaktr. AB bnyesinde ve zellikle Almanyada bu teknolojiler stratejik olarak nemli bulunmakta ve haklarnda bir ok enstit tarafndan Ar-Ge almas yrtlmekte, bu konuya byk nansal destekler salanmaktadr (ayn ekonomik destek ABDde son kriz esnasnda aklanan tevik paketleri kapsamnda, yeil ekonomiye destek olarak yz milyarlarca USD baznda kendini gstermitir). Bu enstitlerde yaplan, dzenli ve artarak devam eden eitli maliyetfayda, maliyet-tecrbe, mr analizlerinde, daha ok evre dostu ve hedeere uygun YEK (ki bunlar enerjide sadece elektrik retimi alanyla snrl kalmamaktadrlar), verimli enerji tketim ve retim sistemleri avantajl grlmektedir [7,8]. YEK konusunda,

8


2030a kadar mevcut senaryolar kapsamnda srasyla gne, rzgar ve bioktle ansl grlmektedir. Bu almalar artarak ve dzenli bir ekilde devam ettirilmektedir. rnein konumuz olan YEKler alannda, Almanyada Kassel niversitesinde yaplan bir almada, kombine santraller sayesinde YEKlerde nemli bir sorun olan depolama konusuna da zmler getirilerek, kombine santrallerle Almanyann isterse, 2050 ylna kadar tm enerjisini YEKlerden salayabilecei ispat edilmitir. Kapasite, depolama, verim ve iletime ynelik almalar bu konuda itah artrrken, istihdam ve kapasiteler gibi piyasa deerleri asndan yine otomotiv devi olarak da bilinen Almanyada, YEK teknolojileri sektrnn yakn zamanda otomotiv sektrn geeceine birou inanmaktadr. Bu da sorunun iktisadi ve sosyal baka bir boyutudur. Bu teknolojilerle yaplan enerji retimi ile elde edilen karbon kredileri ve bu kredilerle yeni projelerin nansman da, AB ve lke tevikleri yannda, ekonomik olarak, ilk yatrm maliyetleri yksek bulunan, ama sonradan neredeyse sfr hammadde bamllyla ve dk iletme maliyetleri ile cazip YEKler iin oluturulmaya alan nansal altyap almalar iinde yer almaktadr. IAEA (Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu) ve OECD 2009 verilerine gre, u anda sklmesi planlanan ve sklen toplam 127 santrale karlk, inaat devam eden 45 yeni santral, toplamda ilgin ekilde yaklak ayn kapasiteye sahiptirler. Dier yandan ABDde bildiimiz son kararla yllar sonra nkleer santral iin ilk izin verilse de, AB genelinde ve yine zellikle kendisi de nkleer teknoloji reten Almanyada nkleer santraller kapatlarak, dier yeni teknolojilere ynelim ar basmaktadr. Bunda kapanmakta olan santrallerin mrlerini doldurmalar kadar, nkleer atklarn ve bu eski santrallerin skmnn yksek maliyetleri yannda, halihazrda Fransz Areva gibi, byk nkleer enerji irketlerinin yrtmekte olduu daha gvenli, daha az atkl, daha verimli, fakat ok daha pahal 3. nesil yeni santral teknolojilerinin sonularnn beklenmesinin de rol vardr. Mevcut nkleer enerji santralleri hi de ucuz teknolojiler deillerdir ve kurulumlar uzun srmekte, maliyet hesaplar da ou zaman tutturulamamaktadr. Fakat bunun yannda gelecek stratejilerini, sahip olduu siyasi ve teknolojik avantajlar da kullanarak yllardr nkleere ok nemli pay ayrarak yapan ve hatta buradan rettii elektrii AB iinde satan tek bir Fransa rnei de bulunmaktadr. AB iinde tek yeni santral oluumu Finlandiya iindeki bu Fransz Areva projesidir. Zira milyarlarca dolarlk yksek maliyetlere uluslararas nansman destei bulmak da eskisi gibi kolay deildir. Bu yzden ve de ran ve Kuzey Kore rneindeki gibi nkleerin bir silah olarak kullanlmas ekinceleriyle, genelde bu ii sadece lkelerin kendileri yklenebilmektedir. Bu konuda zellikle fosil yaktlarn stratejik elipsi Ortadou ve gelimekte olan lkelere ynelik artan kayglar mevcuttur[9]. Bugn ABD, AB, Almanya, Fransada birok nemli karar vericinin zerinde birletii ve gelitirdii stratejilerdeki genel eilim ablonlar, yukardaki gibi birok grn dikkate almaktadr. Hedeeri belirlemenin zor olabilecei veya belirlendiinde de sapmalarn yaanabilecei bilinmektedir. Ama buna karlk bu konuda strateji ve uygulamalarn temeli, ana hedeeri yitirmemi politika ve uygulamalara karar vererek, srdrlebilir, her adan gvenli, yatlar durmadan deimeyen, bamsz, rekabeti imkanlar ve yatlar sunan eldeki tm kaynak ve potansiyellerin, en ekonomik biimde deerlendirilerek kaynak eitliliinin saland, evreyle

dost enerji zmlerini sadece mhendislik alannda kalmayp, tm disiplinler aras almalar yaparak, uygun teknolojileri bulup, gerekli yasal dzenlemeleri ve koullar da oluturarak, enerjinin verimli kullanlmasndan arz ve talep aamasna kadar her alanda konunun tm partnerlerine sunabilmek ynndedir. Bu eilimlerin gereklerini yerine getirebilenler ayakta kalacak ve yoluna devam edeceklerdir. Peki lkemiz, Trkiye ne durumdadr? Enerjisini verimli kullansa % 30lara kadar enerji tasarrufu yapaca iddia edilen, hatta kamuoyundaki bilinlendirme ve tartma enerjilerini de, kyaslama yapldnda boa harcayarak, IMFden 10 mu gelecek, 20 mi gelecek? tartmalar yerine, bu tartmalarda nemli bir sebep olan bte ann, belki de kontrol edilebilir en nemli kayna olan, enerjide da bamll gidermek iin, bunca tartmay kamuoyunda ve basnda yapmayan, 798,8 milyar USD Gayri Sa Milli Hasla ile G-20 iinde 15. srada bir ekonomiye ve yaklak 73 milyon nfusa sahip bir lkeden bahsediyoruz. lkemizin de yesi olduu ve oradaki standartlara gre datalar hazrlad IEA verilerine gre enerji tketiminde, 2006 ylnda sanayi yannda meskenlerin ve benzeri dier gruplarn dier sektrler adyla tek atda toplad grup, bata s prosesleri ve elektrik enerjisi amacyla, hem de yaklak olarak eit paylarla ba ekmektedir. Yine buradaki datalara gre 1971-2006 arasnda, kendi enerji retimini 15 Mtoeden 26 Mtoeye % 85 art ile karan, ama primer enerji tketimi 1971de 20 Mtoeden 2006da 94 Mtoeye % 480 art gsteren lkemizin, bu saylara bakldnda kendi enerjisinin toplamdaki pay yaklak % 75lerden, yaklak % 28lere derken, enerji ithalatnn pay ise % 25lerden % 72lere kmtr. 2000 ylndan krizin ilk yl sonuna kadar (2009 sonu), byyen ekonomisine paralel olarak artarak toplamda 215 milyar USDlik enerji ithalat yapan Trkiyenin, bu srete enerji ithalatnn topla ithalat iindeki ortalamas % 20 civarndadr. Krizden dolay dnyada den yatlarla 2009da 30 milyar USD ithalat yapsa da, ekonomik gelimelerle bu rakamn 50 milyar USDleri grd de olmutur. lkenin bu sre iinde toplam ithalat iindeki enerji ithalat pay yllk toplamda bata % 17lerden, arada lkede yaanan krizle % 14lere dse de, yaanan hzl toparlanmaya paralel olarak, son kriz ncesi % 24lere yaklamtr. Bu konuda Rusyaya artan bamllk da ABnin de kabul ettii gibi hem ekonomik, hem de politik byk bir risktir. Kriz sonras beklenen toparlanmalar, bu konuda da tehlike sinyalleri retmektedir. Yaplan anlamayla 2009da taraf olunan ve buna gre ilk etapta yaptrmlar olmasa da, sonra ykmllkleri ar bir ekilde yaanacak Kyoto sreci ile AB sreci nemli dier balklardr. Sahip olduu byk akarsular sayesinde hidroelektrikten dolay toplam YEKdeki oran Avrupa standartlarnn imdiden stnde gibi grnse de, ABye ye lke olmak isteyen Trkiyenin, 2020ye kadarki 20-20-20srecinde -ki bu konuda ABnin ileride daha ileri seviyede, tek seslilii de gden hedeer belirlemesi ve bu dorultuda kararlar almas durumu da sz konusudur- enerji ve evre balklarnda ortak ekilde zmesi gereken bir sr muamma bulunmaktadr. Bu muammann basks da kamuoyunda sanki henz hissedilmemektedir. ABnin hakknda liderlik ettii ve burada nemli sebeplerinden birinin de Lizbon stratejisine gre, bu konuda istihdam ve kresel rekabet hedeerinin salanmas ynnde rnein rzgarda retim kapasiteleri imdiden dolan teknoloji retimi yapan irketlerine baknca frsatlarn yattn

9


grd evre konusunda, IPCC 1990 ylna gre 2050ye kadar % 50 azalma olursa kresel snmann etkilerinin snrl kalacan belirtmektedir. Resmi azlardan bu fasllarda ilk etapta 60 milyar avro harcamak zorunda kalacak Trkiyenin, emisyon deerlerini de nasl indirecei zlmeyi bekleyen bir muammadr. Mevcut yapya ve tablodaki deerlere ve OECD raporlarna bakldnda, lkemiz iklim deiiklii alannda gelimekte olan lke snfndadr. Fakat 2012 sonrasnda, yer aldmz ve sadece gelimi lkelerin bulunduu EK-I lkeleri listesinde kmlatif olarak % 25-40 aras emisyon azalmas salamamz gerekmektedir, bu ortalama % 90lara varan bir azaltmay 2050ye kadar gerekletirmemiz gerektii anlamna gelmektedir. Bu srece yeni katldmz iin de, gerek teknolojik gerekse karbon piyasalar ve kredileri gibi nansal ve salkl piyasa oluturulmasyla ilgili gelimeler konusunda Trkiye geride kalmtr. leride ortalama tonu 135,- USD civarlarnda dnlen ve sektrlere gre de planlamalar ve dzenlemeler istenen karbon bedelleri dnldnde 2006 rakamlaryla, 239,4 Mt reten Trkiyenin faturasn herkes hesaplayabilir. Bu balamda da yenilenebilir enerjilere ve evre dostu uygulamalara ait teknoloji ve tesislemelerde beklenenden fazla bir art olaca aikardr. Bu noktada Trkiye hem arz hem de talep boyutunda enerji verimlilii yannda, enerji arz salanmasnda emisyonlar drmek iin iki zm bal ile kar karyadr. YEKler ve Nkleer Enerji. Kaynak baznda bakldnda (her platformda tekrar tekrar verilen rakamlar burada bir daha verilmeyecek), dnya apnda gl ve yerli YEK kaynaklarna sahip olmasna ramen, bu alandaki retimi, toplam fotorafta ok dk olan Trkiyede, bir yandan hammadde ve teknoloji baznda neredeyse tamamen yurtdna bal nkleer enerji de tartlmaktadr. u anda zelletirmelerin, salkl olarak oluturulmaya alld enerji piyasasnda 2005teki ilk kayda deer YEK kanununun devam niteliindeki ve kyas gtrmez ekilde daha gelikin olarak Meclisin ilgili komisyonlarnda gelitirilmi, yerli retime de ekstra tevikler getiren, ama Temmuz 2009dan beri de Mecliste bekleyen yeni bir YEK kanunun tasla bulunmaktadr. En son 2007de sadece bir gnle snrl tutulan dzenlemede 70.000 MW zerinde lisans bavurusu gereklemitir. Neredeyse tamam o zamandan beri onay bekleyen bu bavurulara ilgi duyanlar, buradaki brokrasinin ve durmadan deien kanun ve dzenlemelerin ilerini zorlatrd savunmaktadrlar. Dier taraftan da, birou duyurudan sonra ksa srede hazrlanmak zorunda kalnan ve sadece bir gn iinde tm bavurularn yaplmas zorunlu braklan, lisans bavurular hakknda karar verecek merciler, birok bavuru dosyas, standartlara uygun olmayarak hazrlandndan art brokrasi yk geldiini iddia etmektedirler. YEKlerde zlmesi gerekli bir nokta, Trkiyenin enerji datmndaki mevcut altyap sorunlarndan tr, rnein rzgarda var olan kapasitesinin yarsndan bile az olan, ancak 20.000 MWlik bir ekonomik kullanm salayabildii gereidir. Ayrca rnein REN21 raporlarna gre, gne-s kolektrleri retiminde dnyada inden sonra 2. olan Trkiyenin, PV konusunda sfr seviyesinde olmas, mevcut potansiyellere bakldnda kabul edilir gibi deildir. Rzgar konusunda da gerek makine ve gerekse inaat alannda, tecrbelere sahip lkemizin iyi seviyelere gelmesi, stratejik konumu da dnldnde aslnda hi zor deildir. Ama yerli teknoloji iin Ar-Ge konusunda ok ey yaplmaldr. Bunun yannda birok byk kurulu ve yatrmc, lkeyi mevcut otomotiv tecrbelerinde

olduu gibi, politik ve cora konumuyla gelecekte kendilerine bu alanda s olarak grmektedir ve imdiden harekete gemek istemektedir. Bu da bu krizde ve gelecekte Avrupa rneindeki gibi nemli bir istihdam, ekonomik ve teknolojik geliim anlamna gelmektedir. Nkleer konusunda ise tam bir bilinmezlik bulunmaktadr. Rafa kaldrlan, mahkemelere taklan, sonusuz kalan, uluslararas imzalar atlan srelerde henz net bir kanun veya teknik piyasa oluumu gereklememitir. halesindeki durumlar nedeniyle alnan son mahkeme karar sonucunda Rusya ile olan ilikilere, Gney Kore ile dnlen ve imzalan ortak almalar da eklenmitir. Toplumda zellikle Trkiyeyi de etkileyen ernobil rneinden dolay hayati ve evresel kayglar yannda, baz uzmanlarn ad geen alternatierden Rus teknolojisine, yukarda bahsi geen yeni teknolojiler dnldnde, nkleeri desteklesin veya desteklemesin, kayglar olduunu da konuya ilgi duyan herkes bilmektedir. Ayrca uranyumda ve teknolojide tamamen da bamllk da, fosil yaktlar konusunda kalmaya allan mevcut bamllmza bir yenisini eklemeyecek midir, sorular da sorulmaktadr. lk santraller iin dnlen yerler ve bunlar arasndaki lojistik adan da teknik kayglar bulunmaktadr. Fakat bu ynde sadece kuvvetli bir niyet bulunmaktadr. Bylece lkenin, yksek teknolojiye de kavuaca ve baz eski TAEK yetkililerinin de byle ksa srede elde edileceine inanmad tecrbelerle, ksa sre sonra bu konuda kendisi bir eyler yapabilir hale gelecei dnlmektedir. Ama kat edilmesi gereken mesafeler uzundur ve aslnda gvenlik, atk ve benzeri dier konularda nemli kstaslara sahip olmas gereken bu santral konusunda hi bir tecrbesi olmayan lkede somut admlar atlmadan konu enine-boyuna salkl tartmalarn yapld da sylenemez.

SonuBu konuda hazrlanan tez almasnda [10]da u sonulara varlmtr: Enerji; partiler, kurum ve kurulular st meseledir, srdrlebilirlik de belirleyici neme haizdir. Globale ve lokal tecrbeler, eilimler, potansiyeller, mevcut yksek da bamllk, Kyoto ve AB hede gibi uluslararas ilikilerin yaratt zaman basks, stratejik konum ve dier faktrler yine bu perspektiften (ekonomi, politika ve evre) ele alndnda, YEKler nkleere gre lke koullarnda zaman da kazandracak daha ncelikli seim olarak grlmektedirler. Bu noktada mevcut retim ve tketim gruplar iyi tespit edilerek dzenlenmeli. Elektrik ve stma nemli kalemler ve buralarda YEKe gemek hi de zor deil. Bu noktada rzgar elektrik retimi iin nc kaynak olarak YEK iinde yer almakta. Karasal ve deniz st kullanlmayan byk bir potansiyel, ilenmeyi beklemekte. Teknik ve ekonomik olarak gne nemli bir potansiyele sahip. Gnete, lkenin REN21 Raporlarna [11] gre de onaylanm stmada var olan nemli tecrbelerinin, 0 dzeydeki gneten elektrik kazanmnda da oluturulmas iin Ar-Geden retime ve tketime her alanda almalar hayata geirilmeli. Trakte bio yakt kullanmlar artrlabilir. Jeotermalde de gerek stma ve gerek elektrik retiminde kullanlmayan bir potansiyel var ve buralarda da acilen harekete geilmeli. YEKlerin nemli bir depolama problemi ve ebekeye balanma konusunda altyap problemleri var gibi

10


grnyor. Ama bu kombine santral zmleri ile alt edilebilir. Bu noktada HESlerin olas kombinasyona katks da ok nemli. Bu balamda tm stratejiler, niversitelerin, konunun bamsz uzmanlarnn, sanayicisinden yatrmcsna ve nansman kaynaklarna tm piyasa oyuncularnn, sivil toplum kurulularnn, hukukularn, bir araya gelerek devletin bakanlnda toplanacak kurullarda belirlenmelidir. Devletler kar amac gtmeyen, ama yasal sorumluluklarn her zaman srdrmeleri gereken, devamllk ilkesine tabi ekonomik, sosyal ve siyasi dzenlerken, zel iletmelerde de bunlarn yanna karllk hedeeri eklenmektedir. Uygun, ksa ve uzun vadeli stratejilerin belirlenmesinden sonra, alnacak tedbirler, tm ilgi duyanlara ak bir ekilde deklare edilmelidir. Konunun batan beri grlen devaml deiimlere ak yaps karsnda, konuya etki eden tm faktrlerin bilinmesini salayacak durum analizlerinin nemi, burada ok daha fazladr. Sadece bu ekilde bu tematik iinde doru ve uzun soluklu kararlar alnabilecek ve bunun iin gerekli kontrol salanabilecektir. Enerji konusu bir sr balkla i-ie gemi, sektrler, kurumlar ve kurulular ve de disiplinler aras ortak almay gerektiren nemli bir meseledir. Karar alclarndan, niversitelere, ArGe almalar yapanlara ve rmalara kadar herkes bu ortak zeminler iin aba gstermelidir. rnein buralarda olas ortak alma komisyonlarnda arz kanadnda, enerji verimlilii iin, mevcut dzen nasl deiecek ona karar verilecek ve ona gre de ilikide olunacak sektrler bilinlendirilecek olsa, buradaki zaman kayplarna son verilir ve herkes de nn grebilirdi. Bylece ilere, mevcut dzen iinde baz durumlarda etkili lobilere son verilir ve vizyon sahibi olup ona gre imdiden zmler retilirdi. rnein, bu son krizde zm olarak sunulan, blgesel tevikler kartlrken de enerji konusundaki komisyonlarn da katlmyla bu tip ortak almalar yaplamaz myd? Belki gerekli alt yap ve imalat tesisleri iin dnlen plan ve projeler, buralarda da deerlendirilebilir, merkezden btn gren ay kaybetmeden, ama brokrasilere de hapsolmadan, ortaya konulacak strateji, plan, nlem, uygulama ve de denetlemelerle ok daha salkl ve fayda getiren bir yol izilebilirdi. Doru, dzenli, gvenli ve konunun uzmanlarnca belirlenecek ve oluturulacak, retimden tketime, teknolojiden alt yapya her alanda uluslararas standartlarda veriler oluturularak ilgililerin kullanmna sunulmaldr. Potansiyellerin doru belirlenmesi iin uluslararas geerli standartlarla alan lm birimleri kurulmal ve ayn standartlar buradaki tm sistemlerin kullanlmasna da getirilmeli. Bu birimler lke geneline yaylmal ve bamsz olmal. Bu noktada niversite ve enstitlerin destei nemli ve art! Sadece stratejik olarak kontrol altnda tutabilmek iin deil, eer bu konuda gerekten davetkar ve gvenli bir pazar ve serbestletirme oluturulmak isteniyorsa da, bu salkl verilere ihtiya bulunmakta. Zira bylesi bir durumu tm ilgililerin, rnein yatrmclarn gvenini kazanacaktr. Beklenen kanunlarn akbetinin belirsizlii, tevikler ne kadar iyi de olsa birok Avrupa rneinde grld gibi, ar brokrasi, durmadan deien dzenlemeler, konunun tm katlmclar ve bamsz uzmanlar bir araya gelerek zerinde ivedi zmler bulmas gereken, gelecei belirleyici baka bir maddedir. Toplumsal bilin ok nemlidir. kan faturay herkes demektedir. Toplumun her kesimi enerji konusunda bilinlendirilmelidir. Bugn neredeyse herkesin cebinde iletiim iin en az bir tane cep telefonu

bulunmaktadr. Bunun iin milyarlarca para neredeyse tamam yurtdndaki retime hediye edilirken ve de yine milyarlar iletiim faturalarna harcanrken, Anadolunun kylerinde olan gnes kolektr kullanarak olumu, ilk yatrm sonras bedava snma bilinci maalesef, hi de az olmayan bir ksmn mstakil ev veya apartmanlarn oluturduu byk ehirlerde, kendini gstermemektedir. Her ne kadar ABye uyum kapsamnda da gerekli yeni dzenlemelerin etkisiyle, ancak son zamanlarda kan kanunlarla bir zorunluluk haline getirilmi olsa da, bu ok daha verimli merkezi snma sistemleri, doalgaz, lkemize ilk geldiinde dnlmediinden, batan beri yaygn olarak kullanlan, totalde verimsiz lke saryatmza sebep, kombi ile snma benzeri enerji verimlilii dman zmler yaygnlamasnn n bata alnmamtr. Bu rnekte olduu gibi, arzn saland makro ve gerekiyorsa kiisel bazl mikro projelerde dzenlenecek ilgili kurum ve yasalar erevesinde, seilecek zmlerde ileriki boyutlar ve mevcut teknolojik tecrbe ve yat geliimleri de dnlerek en verimli teknolojilere iaret edilmelidir. lkemizin, daha verimli ve kalc teknolojiler varken, bir teknoloji pl olarak konumlanmasna izin verilmemelidir. rnein rzgarda dnyadaki teknoloji reticilerinin retim kapasitelerinin doluluu ve lkemiz asndan zmn aciliyeti dnldnde de, yerli teknoloji tedariinin nemi ortadadr. Ayrca lkemizin jeopolitik konumu asndan bakldnda da, bu teknolojilerin, retim teknolojilerindeki gl tecrbesi ile, dier lkelere buradan retimle arz potansiyeli bulunmaktadr. Mevcut yapda ise, yerli teknolojinin ve retimin salanabilmesi iin Ar-Genin acilen gelitirilmesi gerektii grlmektedir. Ar-Ge almalar kapsamnda tecrbe sahibi tm yerli ve yabanc kurum ve kurulularla ortak almalara bir an evvel balanmal ve var olan az saydaki ortak almalarn artmas da tevik edilmelidir. Ayrca zellikle niversitelerle gereklemesi gereken devlet/sanayi ve niversite ibirliklerin olumas nndeki brokratik engellere (rnein akademik yaplarn yrtecei almalar iin nansmann salanmasnda var olan sorunlara) zmler bulunarak buradaki potansiyeller acilen deerlendirilmeye balanmaldr. Bylesi bir teknoloji retimi ve sat ncesi ve sonras, montajndan bakmna tm servisler dnldnde, Almanya rneindeki gibi, lkemiz iin nemli bir istihdam kayna yaratma potansiyeli de, ana sorunu zerken elde edilebilecek ok nemli baka bir kazanm olarak mevcuttur ve iyi deerlendirilmelidir. Emisyon hedeerindeki gelimeler, gelimekte olanlar iin tehlike, teknoloji retenler iin ise yeni piyasa olduuna gre Trkiyede bu konuda gerekli almalar imdiden balamaldr. Trkiyenin bu balamda bu konunun nansman iin u anda daha anlaml grnen AB ve OECD ile mzakere yolunu semesi uygun grnmektedir, ki bir eyler yapabilsin; yoksa artlar ok ar olacaktr. Buradan ve karbon piyasalar benzeri dzenlemelerden elde edilebilecek nansmanlar yeni evreci projelere kaynak yolunda deerlendirilmelidir.

Kaynaklar[1] Rempel, H., Schmidt, S., Schwarz-Schampera, U., Rhling, S., Brinkmann, K. Die Rohstoffe Zentralasiens. Machtmosaik Zentralasiens Sapper, M., Weichsel, V., Huterer, A. (Yay.),

11


Deutsche Gesellschaft fr Osteuropakunde e.V., Berlin, s.433, 2007 [2] Deutsche Agentur fr erneuerbare Energien - http://www. unendlich-viel-energie.de, 30 Mart 2009 [3] Dirmoser, D. Energy Security. Berlin: Fredrich-Ebert-Stiftung, 2007 [4] CNN, OPECe gre petrol yat adil- http://www.cnnturk. com/2010/ekonomi/piyasa.hisse/03/31/ opece.gore.petrol. yati.adil/570214.0/index.html [5] Matlack, C., Pahal bir nkleer enerji iddias, Bloomberg Businessweek, Say 9, s. 44-47, Mart 2010 [6] IEA, Energy Outlook ve Key World Energy Statistics. Paris: IEA Publications, 2008 [7] Stai, F. Jahrbuch Erneuerbare Energie-2001, Stiftung Energieforschung Baden-Wrttemberg (Yay.)... Radebeul: Bieberstein-Verlag, s.74, 2001 [8] BMU, Neues Denken Neue Energie Roadmap Energiepolitik 2020, 2.Bask, Berlin, 2009 ve Bundesverband Erneuerbare Energien e.V. (BEE) http://www.bee-ev.de, ubat 2009 [9] Rubner, J., Das Energedilemma, Mnchen, Pantheon Verlag, s.255-264, 2007 [10] Ayk, A., Situationanalyse von zwei Alternativen: Erneuerbare Energien und Kernenergie auf dem trkischen Energiemarkt, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal, (Almanca) retim Ynetim ve Pazarlama Bilim Dal Master Tezi, Istanbul, 2009 [11] REN21, Renewables 2007 Global Status Report (Almanca), GTZ, 2008

perspectives, SWOT analysis is performed to help Turkeys strategic planning on renewable energy resources and nuclear energy. At the end of study, the ideal solutions for energy problems are identied as renewable energy resources in the perspective of global solutions and trends and also domestic resources. This study also presents some solutions proposal at the awareness of the Decision-makers and society point of view. Study was prepared under the following headings, respectively: A- What is energy problem today, why it is important, what are the perspectives on this issue; B- Overall in the world energy situation, obtaining methods, implemented strategies, policies and trends, some estimates for the future improvement; C- Situation in Turkey, opportunities, risks, strengths, weaknesses; D- Renewable energy resources and nuclear energy at global and domestic point of view; E- Analyzed results and possible solution proposal

SummaryEnergy is one of the most important issues from the beginning of the humanity. In particular, the energy demand has increased diversely following industrialization and modernization. At this point, controlling of conventional energy sources has become a strategic power for countries and major international organizations at the end of the 19th centuries. Today, independence of energy sources and competitiveness in the international arena are very signicant. In the recent past, major economic and political crisis, the countrys energy bills, and even wars have emphasized the importance of energy issues. Damage of conventional energy sources, such as an oil and coal, to nature is another signicant topic in the environmental perspective. Turkey is in challenge of over-dependence on outsource energy and decision-makers need to analyze the country position considering into European Union and the Kyoto protocols without losing anytime and also determine powerful strategies and precaution against energy problems. Two signicant solutions are considered at the Supply point of view: Renewable energy resources and nuclear energy. In this study, Renewable energy resources and nuclear energy have been analyzed at the point of the global and domestic situations in Turkey in the perspective of politics, economics and environment. the objective of this analysis is to acquaint the decision-makers and society with the development in Renewable energy resources and nuclear energy. For this study, the politics, economics and environment terms are studied in the domestic criteria and also the global benchmarks, trends and solutions that affects on domestic situations. In these

12


USE OF RENEWABLE ENERGIES FOR WHEAT CROP PRODUCTION IN IRAN: A CASE STUDY FROM GOLESTAN PROVINCE

Shahin RAFIEEGorgan Islamic Azad University

Ali MOHAMMADIDepartment of Agricultural Machinery Engineering, University of Tehran

AbstractEnergy analysis, along with economic and environmental analyses, is an important tool to dene the behavior of agricultural systems. This paper studies the energy balance between the input and the output per unit area for wheat production in Golestan, Iran. The results indicated that total energy inputs were found to be f 33912 MJ ha-1. Results further implied that 77.58 % of total energy input was in non-renewable energy form, and only 22.42% was in renewable energy form. It is suggested that specic policy is to be taken to increase wheat crop production by raising partial productivity of energy inputs without depending on mainly non-renewable energy sources such as chemical fertilizers and chemical biocides that create environmental risk problems. Keywords: Renewable energy, chemical fertilizers, Environmental, Iran

a research Greece, energy inputs for soft winter wheat production was estimated. In this study, energy productivity, intensity and efciency were determined and the inuence of each input is investigated [18]. Singh et al. [19] energy use in wheat production were constructed for Punjab to examine optimum energy input levels and the sensitivity of a particular energy input level on productivity for ve agro-climatic zones.

Nomenclature n required sample size N number of holdings in target population Nh number of the population in the h stratication2 Sh

d z D Yi X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X10 X11 eii i i

variance of h stratication precision ( x - X ) reliability coefcient (1.96 in the case of 95% reliability) d/z yield level of the ith farmer labour energy machinery energy diesel fuel energy nitrogen energy phosphate energy potassium energy manure energy chemicals energy water energy electricity energy seed energy error term coefcients of the variables coefcients of the variables coefcients of the variables direct energy indirect energy renewable energy non-renewable energy

IntroductionWheat is one of the most important cereal crops of Iran, which is produced in 15 million tonnes. Production have increased steadily since 2000-2001[1], especially in provinces of Golestan, Khorasan and Fars [2]. The yield of wheat has increased twofold because of energy consumption in wheat production has increased in recently years. Golestan province is an important agricultural province in Iran, this province has a high cereal growing potential and, with the production of 948000 tonnes in 2005, provided 6.32% of the total wheat production in Iran [2]. In agriculture, a wide range of modern and traditional energy forms are used directly on the farm, e.g. as tractor or machinery fuel, and in water pumping, irrigation and crop drying, and indirectly for fertilizers and pesticides. Other energy inputs are required for post harvest processing in food production, packaging, storage, transport and cooking [3]. Energy use is one of the key indicators for developing more sustainable agricultural practices. Wider use of renewable energy sources, increase in energy supply and efciency of use can make a valuable contribution to meeting sustainable energy development targets [4]. It is important, therefore, to analyze cropping systems in energy terms and to evaluate alternative solutions, especially for arable crops, which account for more than half of the primary sector energy consumption. Considerable research studies have been conducted on energy use in agriculture [517]. Kuesters and Lammel [10] studied the optimum energy ratio for the production of different crops based on input data from winter wheat and sugar beet eld experiments. They concluded a linear relationship between increasing energy use into the total system and increasing N fertilizer application. In

DE IDE RE NRE

Canakci et al. [20] reported energy inputoutput analysis of some eld crops (wheat, cotton, maize, sesame) and vegetables (tomato, melon, watermelon) for Antalya region, Turkey. In an Italy research, an energy analysis has done to determine the efciency of conservation farming and organic farming in a 3-yr soybean, maize and wheat rotation [21]. But study on the energy use for wheat production in Iran is limited in the literature, Safa

13


and Tabatabaeefar [22] investigated energy consumption in wheat production in Saveh region, Iran. They analyzed energy input in wheat production for irrigated and dry land farming. This paper reports an econometric model to evaluate the impact of inputs used in the production of wheat in the Golestan province. This work tries to calculate how much energy will be added to the output energy as per each percent of inputs energy consumption.

energy was divided into direct and indirect and renewable and nonrenewable forms [11,13]. Direct energy constituted human labor, diesel and electricity, whereas, indirect energy encompassed seed, farmyard manure, chemical fertilizer and agro-chemicals. Non-renewable energy includes machinery, diesel fuel, electricity, chemical fertilizers and chemicals, and renewable energy consists of human labor, farmyard manure and seed. Based on the energy equivalents of the inputs and output (Table 1), the energy ratio (energy use efciency), energy productivity, specic energy, energy intensiveness and the net energy were calculated [8,13].Energy use efficiency =Energy productivity =

Material and MethodsThe data used in the study were obtained from 152 local wheat growers using a questionnaire in Golestan province, by using a face-to-face questionnaire in the production year 2007. Golestan province is located in the northern Iran (36 30-38 15 N, 53 4755 06 E), the average annual rainfall is 679 mm, and average annual temperature is 18.4 C. Inquiries were conducted in a face-to-face interview in October and November 2007 period. The secondary material used in this study was collected from the previous studies and publications by some institutions like Food and Agricultural Organization (FAO) and Ministry of Jihad-eAgriculture of Iran. The size of each sample was determined using Eq. (1) derived from Neyman technique [23].n=2 N 2 D2 + N h Sh

Energy Output (MJ ha -1 ) Energy Input (MJ ha -1 )

(1)

Cucumber Output (kg ha -1 ) Energy Input (MJ ha -1 )

(2) (3)

Net energy = Energy Output (MJ ha -1 ) - Energy Input (MJ ha -1 )

( N h Sh )

(1)

The permissible error in the sample size was dened to be 5% for 95% condence, and sample size was calculated as 152 farms. The energy equivalents of the inputs used in the wheat production and output are illustrated in Table 1. The energetic efciency of the agricultural system has been evaluated by the energy ratio between output and input. Human labor, machinery, electricity, diesel fuel, fertilizers, pesticides and seed amounts and output yield values of wheat (seed and straw) have been used to estimate the energy ratio. The inputTable 1. Energy Equivalent of Inputs and Output in Agricultural Production Inputs (unit) A. Inputs 1. Human labor 2. Machinery 3. Diesel fuel 4. Chemical fertilizers (a) Nitrogen (b) Phosphate (P2O5) (c) Potassium (K2O) 5. Farmyard manure 6. Chemicals 7. Water for irrigation 8. Electricity 9. Seed B. Output 1. Wheat 2. Straw kg kg 14.7 12.5 [13] [13] kg kg kg kg kg m kwh kg 66.14 12.44 11.15 0.30 120 1.02 11.93 15.7 [11] [11] [11] [8] [8] [8] [13] [13] h h l 1.96 62.70 56.31 [8] [8] [8] Unit Energy equivalent (MJ unit-1) Reference

In order to analyze the relationship between energy inputs and energy output, different functions were investigated and with respect to the tests related to selecting optimized functions (Box Cocks Tests, restricted F statistic, the corrected measurement coefcient statistic, Akayek and Schwarts statistics). The CobbDouglas function was selected as the function suitable pattern. The CobbDouglas function relation is a power function, which is linear in logs, and commonly called the CobbDouglas function [24]. Several authors used CobbDouglas function to evaluate the relationship between energy inputs and production [6,14,15,19]. CobbDouglas function is expressed as follows:

Y = f ( x ) exp( u )

(4)

In the CobbDouglas relation, it can be written as (taking log on both sides):ln Yi = a + j =1 j ln( X ij ) + ein

i = 1,2, ,n

(5)

where Yi denotes the energy output of the ith farms energy output, Xij is the vector of inputs used in the production process, a is the constant term, j represents coefcients of inputs which are estimated from the model and ei is the error term. In this study, it is assumed that if there is no input energy, the output energy is also zero. The same assumption also was made by [12,14]. Following this explanation, Eq. (5) can be given as;

ln Yi = j =1 j ln( X ij ) + ein

(6)

Eq. (6) is expanded in accordance with the assumption that energy output is a function of energy inputs: labour, machinery, diesel fuel, nitrogen fertilizer, phosphate fertilizer, potassium fertilizer, chemicals, water for irrigation, electricity and seed. More specically, Eq. (6) can be expressed in the following form;ln Yi = 1 ln X 1 + 2 ln X 2 + 3 ln X 3 + 4 ln X 4 + 5 ln X 5 + 6 ln X 6 + 7 ln X 7 + 8 ln X 8 + 9 ln X 9 + 10 ln X 10 + 11 ln X 11 + ei

(7)

With respect to this pattern, in this study, rst, the impact of the energy of each input on the output energy was studied and ultimately, the impact of direct and indirect energy, and renewable and non-renewable energy on the output energy was studied.

14


For this purpose, CobbDouglas function was determined in the following forms (8, 9), respectively;

Table 2. Amounts Of Inputs, Outputs and Energy Inputs and Outputs in Wheat Production

ln Yi = 1 ln DE + 2 ln IDE + ei

(8) Inputs (unit)A. Inputs 1. Human labour (h)

where Yi is the ith farms energy output, DE and IDE are direct and indirect energy used for wheat production, respectively, and i is the coefcient of exogenous variables.

Quantity per unit area (ha)182.95 62.69 161.98 310.03 150.23 97.69 62.11 6484.83 3.27 1957.10 85.63 210.40

Total energy equivalent (MJ ha-1)358.58 3930.51 9120.82 11844.08 9936.37 1215.21 692.50 1945.45 391.93 1996.24 1021.57 3303.35 33912.53

ln Yi = 1 ln RE + 2 ln NRE + ei

(9)

2. Machinery (h) 3. Diesel fuel (l) 4. Chemical fertilizers (kg) (a) Nitrogen (kg) (b) Phosphate (P2O5) (kg) (c) Potassium (K2O) (kg) 5. Farmyard manure (kg) 6. Chemicals (kg) 7. Water for irrigation (m) 8. Electricity (kwh) 9. Seeds (kg) The total energy input (MJ) B. Outputs 1. Wheat (kg) 2. Straw (kg) Total energy output (MJ)

where Yi is the ith farms energy output, RE and NRE are renewable and non-renewable energy used for wheat production, respectively, and i is the coefcient of exogenous variables. Eqs. (7), (8) and (9) were estimated using ordinary least square technique. Basic information on energy inputs and wheat yields were entered into, Excel spreadsheet and Shazam 9.0 software program.

Results And DiscussionThe amount of inputs used in wheat production and their energy equivalents, and output energy equivalent are illustrated in Table 2, and the share of energy inputs from total energy input in the production of wheat was shown in Figure 1. In the study region, the use of human power and machinery were 182.95 and 62.69 h ha-1, respectively. The research results showed that the sample farms used diesel fuel (161.98 l ha-1), chemicals (3.27 kg ha-1) farmyard manure (6484.83 kg ha-1). The mean of wheat and straw yield were determined 2846.97 and 3559.21 kg ha-1, respectively. As can be observed from Table 2, the average inputs energy consumption was highest for fertilizers (11844.08 MJ ha-1) which accounted for about 34.93% (Figure 1.) of the total energy input, followed by diesel fuel (9120.82 MJ ha-1, 26.90%) and machinery (3930.51 MJ ha-1, 11.59%). Kuesters and Lammel [10] concluded that without N fertilizer application, total energy consumption is 7.5 GJ/ha for winter wheat and 8 GJ/ha for sugar beet. This increases to about 17.5 GJ/ha and 16 GJ/ha at the biggest rates of N fertilization (225 and 200 kg/ha of N). In study Greece, the total energy inputs in soft winter wheat production were calculated to be between 16000 and 26000 MJ ha-1, according to the production system [18]. Canakci et al. [20] found that the total energy input used in various farm operations for cultivating the wheat, cotton, maize and sesame were 3735.4, 14348.9, 11366.2 and 5398.2 MJ ha-1, respectively. Similar result was reported in literature that the energy input of fertilizer has the biggest share of the total energy input in agricultural crops production [13,16,17,18]. The shares of nitrogen, phosphorus and potassium energy were 83.89%, 10.26% and 5.85%, respectively, from the total energy of chemical fertilizer used. The average energy output of wheat and straw were found 41850.39 and 44490.07 MJ ha-1, respectively, based on these values total energy output was obtained 86340.46 MJ ha-1 in the farms investigated. In an Italy research, revealed that the input energy and output energy for wheat production in conservation farming and organic farming were as 27.95 and 77.62 GJ ha-1, and 11.39, 48.51 GJ ha-1, respectively [21]. Human labour, chemicals, electricity, manure, water and seeds energy had marginal importance, contributing only 1.06%, 1.16%, 3.01%, 5.74%, 5.89% and 9.74%, respectively to the total energy consumption. Sartori et al. [21] revealed that human labour had little impact on energy requirement in soybean, maize and wheat

2846.97 3559.21

41850.39 44490.07 86340.46

Figure 1. The share of energy inputs in the production of wheat.

production for conservation farming (CF) and organic farming (OF). The energy use efciency, energy productivity and net energy of wheat production in the Golestan province are listed in Table 3. The energy use efciency of 2.55 observed in the present study indicates that the lowland wheat farmers in Golestan province earn at least 2.5 times of what they put into the production process. In energy balances the energy ratio is often used as a index to examine the energy efciency in crop production [10]. Safa and Tabatabaeefar [22] calculated the energy use efciency for wheat production to be between 0.68-1.17 in irrigated farming and 0.99 in dryland farming for Saveh region, Iran. Tsatsarelis [18] concluded that energy use efciency in soft winter wheat production to be between 2.35 and 2.90 for unirrigated and between 2.58 and 3.13 for irrigated crops, he concluded that if straw is taken into account, the corresponding efciency are between 5.5 and 6.0. Similar founds were reported in literature for other crops such as 0.8 for stake-tomato [9] and 0.74 for cotton [11], 5.45 for soybean, 5.6

15


for wheat, 6.38 for mustard and 6.65 for chickpea [13], 2.8 for Wheat, 4.8 for Cotton, 3.8 for Maize and 1.5 for Sesame [20]. The energy productivity of wheat production was as 0.19 kg MJ-1. In study Greece, Energy productivity in soft winter wheat production for the unirrigated farming was calculated to be between 0.16 and 0.192 kg MJ-1, and for the irrigated farming between 0.17 and 0.21 kg MJ-1 [18]. Several authors reported the energy productivity for different crops, such as Cetin and Varter [7] for tomato, Mandal [13] for soybean, wheat, mustard and chickpea and Yilmaz et al. [11] for cotton. The net energy of wheat production was found to be 52427.93 MJ ha-1, it indicates that in crop production energy has gained (Net energy is greater than zero). In literature, similar results have been reported [8, 10, 13, 21]. Total mean energy input as direct, indirect, renewable and nonrenewable forms is shown in Table 3. Most of the total energy input (63.15%) were depended in the indirect form, whereas 36.85% of the total energy input was in the direct form. the share of renewable energy was 22.42% in the total energy compared to 77.58% for the non-renewable energy. Therefore, it has revealed that rate of indirect energy was greater than that of direct energy consumption in wheat production, also, the rate of non- renewable energy was higher than that of renewable energy consumption in surveyed farms. Of all renewable energies, share of seeds, farmyard manure, water for irrigation and human labour energy were obtained 43.44%, 26.25%, 25.59% and 4.42%, respectively. Similar results have been reported by Cetin and Vardar [7], Mohammadi et al. [8], Yilmaz et al. [11], Erdal et al. [17], for tomato, potato, cotton and sugar beet, respectively. Most renewable energy sources have low environmental impacts at both local and global levels compared with conventional fossil fuel energy technologies [3].Table 3. Energy InputOutput Ratio in Wheat Production Items Energy use efciency Energy productivity Net energy Direct energya

other inputs in wheat production. It indicates that by increase in the energy obtained from machinery input, the amount of output energy improves in present condition. This impact was signicant in 1% level. With respect to the assessed results, increase per each percent in the energy of machinery input led to 0.47% increase in energy output. The second important input was found as potassium fertilizer with 0.28 elasticity followed by human labour, chemicals, diesel fuel, farmyard manure and nitrogen fertilizer are with elasticity of 0.21, 0.18, 0.15, 0.12 and 0.11, respectively. Hatirlty et al. [12] developed an econometric model for greenhouse tomato production in Antalya province of Turkey. They reported that human labour, fertilizer, chemicals, machinery and water energy were important inputs signicantly contribute to yield. Singh et al [19] concluded that in zone 1 of Punjab, the contribution of machinery and fertilizer energy was signicant atTable 4. Econometric Estimation Results of Inputs Endogenous variable: energy output Exogenous variables Model 1:ln Yi = 1 ln X 1 + 2 ln X 2 + 3 ln X 3 + 4 ln X 4 + 5 ln X 5 + 6 ln X 6 + 7 ln X 7 + 8 ln X 8 + 9 ln X 9 + 10 ln X 10 + 11 ln X 11 + ei

Coefcient

t-ratio

1. Human labour 2. Machinery 3. Diesel fuel 4. Nitrogen 5. Phosphate (P2O5) 6. Potassium (K2O) 7. Farmyard manure 8. Chemicals 9. Water for irrigation 10. Electricity 11. Seeds Durbin-Watson R

0.21 0.47 0.15 0.11 -0.07 0.28 0.12 0.18 -0.04 0.05 0.08 2.21 0.96

2.28** 5.29* 1.63*** 1.24*** -0.86 3.47* 1.35*** 2.19** -0.32 0.61 0.82

Unit Kg MJ-1 MJ ha-1 MJ ha-1

Wheat 2.55 0.19 52427.93 12497.22 (36.85%)e 21415.31 (63.15%) 7603.63 (22.42%) 26308.90 (77.58%) 33912.53 (100%)

*, **, *** Indicates signicance at 1% level, 5% level and 10 % level, respectively

Indirect energyb Renewable energyc d

MJ ha-1 MJ ha-1 MJ ha-1

Table 5. Econometric Estimation Results of Direct, Indirect, Renewable and Non-Renewable Energy Endogenous variable: energy output Exogenous variables Model 2: Coefcient t-ratio

Non-renewable energy Total energy inputa b c d e

MJ ha-1

Includes human labor, diesel, electricity, water for irrigation. Includes seeds, fertilizers, manure, chemicals, machinery. Includes human labor, seeds, manure, water for irrigation. Includes diesel, electricity, chemical, fertilizers, machinery. Figures in parentheses indicate percentage of total energy input.

ln Yi = 1 ln DE + 2 ln IDE + eiDirect energy Indirect energy Durbin-Watson R Model 3: 0.44 0.69 1.73 0.91 5.28* 7.16*

For data were used in this research, autocorrelation was tested using DurbinWatson test [15]. This test result revealed that DurbinWatson value was as 2.21 for Eq. (7), that it indicates there was no autocorrelation at the 5% signicance level in the estimated model. The R2 value was as 0.96 for this Eq. Regression results for Eq. (7) shown in Table 4, with respect to the results of assessment of Cobb- Douglass function on each one of the inputs in wheat production, it could be seen that the impacts of each one of the inputs differ in constitution output energy. The results revealed that the impact of energy inputs could be assessed positive on energy output (except phosphate and water energy). Machinery had the highest impact (0.47) between the

ln Yi = 1 ln RE + 2 ln NRE + eiRenewable energy Non-renewable energy Durbin-Watson R 0.27 0.85 1.82 0.94 2.54** 7.93*

*, ** Indicates signicance at 1% level and 5% level, respectively

16


the 5% level, they also reported that the use of human, diesel, electricity and chemical energy was found inconsistent with output in this zone. The energy obtained from existing inputs was divided into two direct and indirect forms. As it could be seen in Table 5, the assessed trends of both forms energy (direct and indirect) were positive, showing the positive impacts of both forms of energy on the output energy. The trend of indirect energy was higher than trend resulted from direct energy, showing by one percent increase in the amount of direct and indirect energy sources, there will be 0.44 and 0.69 percent increase in amount of energy output. Similar results have been found that impact of indirect energy was more than impact of direct energy on yield of greenhouse tomato production [12]. Computed DurbinWatson values were calculated as 1.73 and 1.82 for Eqs. (8), (9) and the R values were as 0.91 and 0.94 for this Eqs, respectively. The regression coefcient for renewable energy (0.27) and nonrenewable energy (0.85) was signicant at the 5% level and 1% level, respectively. It concludes that impact of non-renewable energy was higher than impact of renewable energy in wheat production. In other hand, by one percent increase in the amount of non-renewable and renewable energy, there will be 0.27 and 0.85 percent increase in amount of energy output. Similar results have been reported that non-renewable energy contributes to the output level more than renewable energy [15].

References[1] Food and Agriculture Organization (FAO), 2007. . [2] Anonymous. Annual Agricultural Statistics. Ministry of Jihade-Agriculture of Iran; 2007. . [3] The Energy and Agriculture Nexus. Environment and Natural Resources Working Paper No. 4, FAO, Rome, 2000. [4] STREIMIKIENE D, Klevas V, and Bubeliene J, Use of EU structural funds for sustainable energy development in new EU member states Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol.11, pp.116787, 2007. [5] OZKAN B, Akcaoz H, and Fert C, Energy inputoutput analysis in Turkish agriculture Renew Energy, Vol.29, pp.3951, 2004. [6] SINGH S, Singh S, Pannu CJS , and Singh J, Optimization of energy input for raising cotton crop in Punjab Energy Conversion and Management, Vol.41, pp.185161, 2000. [7] CETIN B, and Vardar A, An economic analysis of energy requirements and input costs for tomato production in Turkey Renewable Energy, Vol.33, pp.428433, 2008. [8] MOHAMMADI A , Tabatabaeefar A, Shahin S, Raee S, and Keyhani A, Energy use and economical analysis of potato production in Iran a case study: Ardabil province Energy Conversion and Management, Vol.49, pp.35663570, 2008. [9] ESENGUN K, Erdal G, Gunduz O, and Erdal H, An economic analysis and energy use in stake-tomato production in Tokat province of Turkey Renewable Energy, Vol.32, pp.1873 1881, 2007. [10] KUESTERS J, and Lammel J, Investigations of the energy efciency of the production of winter wheat and sugar beet in Europe European Journal of Agronomy, Vol.11, pp.3543, 1999.

[11] YILMAZ I, Akcaoz H, and Ozkan B, An analysis of energy use and input costs for cotton production in Turkey Renewable Energy, Vol.30, pp.145155, 2005. [12] HATIRLI SA, Ozkan B, and Fert C, Energy inputs and crop yield relationship in greenhouse tomato production Renewable Energy, Vol.31, pp.427438, 2006. [13] MANDAL KG, Saha KP, Gosh PL, Hati KM, and Bandyopadhyay KK, Bioenergy and economic analyses of soybean-based crop production systems in central India Biomass and Bioenergy, Vol.23, pp.33745, 2002. [14] SINGH S, Singh S, Mittal JP, and Pannu CJS, Frontier energy use for the cultivation of wheat crop in Punjab Energy Conversion and Management, Vol.39(5/6), pp.48591, 1998. [15] HATIRLI SA, Ozkan B, and Fert C, An econometric analysis of energy inputoutput in Turkish Agriculture Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol.9, pp.60823, 2005. [16] KIZILASLAN H, Inputoutput energy analysis of cherries production in Tokat Province of Turkey Applied Energy, Vol.86, pp.135458, 2009. [17] ERDAL G, Esengun K, Erdal H, and Gunduz O, Energy use and economical analysis of sugar beet production in Tokat province of Turkey Energy, Vol.32, pp. 3541, 2007. [18] TSATSARELIS CA, Energy inputs and outputs for soft winter wheat production in Greece Agriculture, Ecosystems and Environment, Vol.43, pp.109-118, 1993. [19] SINGH G, Singh S, and Singh J, Optimization of energy inputs for wheat crop in Punjab Energy Conversion and Management, Vol.45, pp.45346, 2004. [20] CANAKCI M, Topakci M, Akinci I, and Ozmerzi A, Energy use pattern of some eld crops and vegetable production: case study for Antalya region, Turkey Energy Conversion and Management, Vol.46, pp.65566, 2005. [21] SARTORI L, Basso B, Bertocco M, and Oliviero G, Energy Use and Economic Evaluation of a Three Year Crop Rotation for Conservation and Organic Farming in NE Italy Biosystems Engineering, Vol.91, pp.245256, 2005. [22] SAFA M, and Tabatabaeefar A, Energy Consumption in Wheat Production in Irrigated and Dry Land Farming In: Proc. Intl. Agric. Engg. Conf., Wuxi, China, Nov, pp.28-30, 2002. [23] YAMANE T, Elementary sampling theory Engle wood Cliffs, NJ, USA: Prentice-Hall Inc, 1967. [24] HEADY EO, and Dillon JL, Agricultural production functions Ames, Iowa: Iowa State University Press; pp.830, 1961.

17


ENERJ KORDORU VE TERMNAL OLARAK TRKYENN ROL

Anda Batur OLAKBOTA International Limited, Sivas Saha Mdrl

Prof. Dr. Mustafa LBAGazi niversitesi, Teknoloji Fakltesi, Enerji Sistemleri Mhendislii

zetDeime

Documents

Uluslararası Enerji ve Çevre Konferansı Bildiriler Kitabı