ULUSLARARASI

ALEVI-BEKTA~I KLASiKLERi

SEMPOZYUMU

Editorler

SAKARYA ONivERSiTESi

08-09 Kasrm 2014

SAKARYA

Doc;. Dr. Silleyman AKKU$

Doc;. Dr. Ha~irrl"$AHiN

Yrd. Doc;. Dr. Muhammed Miicahid DUNDAR

Ar~. Gor. Habib KARTALOCLU .;

Ar~. Gor. Feyza DOCRUYOL

Uluslararas1 Alevi-Bekta~i I<lasikleri Sempozyumu

YaymNo:626

Yaymct Sertifika No: 15402

ISBN: 978-975-389-871-3 16.06.Y.0005.626

© Biitiin Haklan Tiirkiye Diyanet Vakb'na aittir. 1. Baskl, Mayts 2016, Ankara, 250 Adet

ilksay Kurulu'nun 26.11.2015 tarih ve 5-3 sayili karanyla uygun goriilm~ ve Tiirkiye Diyanet Vak& Miitevelli Heyet:i'nin 05.01.2016 tarih ve 1528 sayili karanyla basilrm~trr.

~'Bu kitapta yer alan makalalelerin sorumlulugu tebligcisine aittir."

W'MMA.~11C.~

U$1WIVI• I l'aJHfUtO t-IOUSt

Serhat Mah. 1256 Sokak No:ll Yenimahalle I ANKARA

Tel : 0312 354 9131 (pbx) Faks : 0312 354 9132

e-posta : bilgi@diyanetvakfiyayin.com.tr

Diyanet Va.kfx'nca Yaymlanan Alevi-Bekta~i Klasikleri Uzerinden

Diyanet ve Alevilik Tarb.§malan

Ali .YAMAN*

Tiirkiye Diyanet Vakfr tarafmdan yayu:Uanan Alevf-Bekta§f I<l_asi.kleri­

nin basit bir kitaplar dizisi yayuundan ibaret olmadJ.gt goriilmektedir:

Bu konunun siyas~ dini ve bilimsel olmak tizere pek ~ok degi§ik bo­

yutu bulunmaktachr. Bu baknndan da yaymlanan eserlerin i~eriginin

ve kitaplarm yaymlanmasmm da otesinde yaymlayan kurum, Alevilik

tarb§malan baglammda tart:t§ma konusu yap!.labilrnektedir. 2015 ylh­na girdigimiz §U giinlere kadar hala, Htikiimet tarafmdan diizenlenen

<;ah§taylara ve Siyasiler tarafmdan ifade edilen vaatlere kar§m, Alevf­

likle ilgili sorunlarm ~oziimiinde fazla yol almamamast, hatta se9m za­

manlarmda ve ~e§itli uluslararast geli§meler kar~nsmda bir kutupla§ma

malzemesi olarak kullan!.lmaya ~ab.§tlmast olduk~a dikkat ~ekicidir.

Bu durum Aleviler tarafmdan ba§ta Htikiime~ ve Diyanet olmak iizere

devlet kurumlarma yonelik ~vensizligi de arttmcr bir i§lev gormek­

tedir. Bu baglamda aynca hiiktimet tiyeleri ve Diyanet i§leri Ba§kanh­

gt'nca Alev! vatanda§lara bir hizmet olarak gorillebilen, Alevt-Bekta§t

Klasiklerinin yaymt konusu, ~e§itli Alevi kurumlan tarafmdan da bir

asimilasyon ~a bast veya §iiphe ile kar§tlanan bir adJ.m olarak gorillebil:..

mektedir. Bu bildiride bu klasiklerin isirnleri ve yaymlanma stirecinin

yam stra, klasikler ekseninde yiirlittilen tart:t§malara ili.§kin farkh go­

rii§lere yer verilmeye ~ab.§tlacaktu.

1- Alevi-Bekta§i Klasikleri

Alevi-Bekta~i Klasikleri, olarak bilinen kitaplar Diyanet i§leri Ba§kan­

ltgt'run yan kurulu~ niteligmdeki Ttirkiye Diyanet Va.kfx tarafmdan

yaymlannu§trr. Bu kitaplarm i~erik olarak, ba§mda suastyla donemin

Diyanet i§leri Ba~kam Ali Bardakoglu, Ttirkiye Diyanet Vakh Yaym

Kurulu Ba§karu Sairn Yeprem ve proje koordinatorii Osman Egri'nin

yaztlart bulunmaktadtr. Bu kitaplarm proje koordinatorltigtinti Alevf­

likle ilgili ~ah§malan bulunan akademisyenlerden Hitit "Oniversitesi

ilahiyat Fakilltesi Ogretim Dyesi Prof. Osman Egri ytirtitmii§ttir. Aynca

~e~itli gorii§melerim suasmda edindigim bilgilere gore de bu prestijli

• Do~. Dr., Abant izzet Baysal Universitesi iktisadi idari Bilimler Fakilltesi, Bolu, y aman_ al@ibu.edu.tr

148

projenm koordinatorii olmaya talip <;e;;itli ilahiyat<;Ilann varh& ve bu

noktada belli bir rekabetin ya~anch& da anla~Ilmaktachr. Projeyi yii­riiten Saym Egri kendisi ile yapilan soyle~ide toplarn 17 eserin yaym­lanaca&ndan soz etmekte, bunlann bir boliimiiniin du;;iik bir bedelle sab;;a sunulacaguu hatta okuyucuya iicretsiz olarak ula;;brilacaguu ifa­

de etmektedir.1 Bu <;er<;evede omegm Tunceli, Pilliimfu ll<;esi Miiftillii­gu'niin resmi web sitesinde " . . . ilqe Miiftiiliigumiiz tarafmdan Alevi-Bek­ta§f Klasikleri takzm halinde Kaymakamlzgzmzza, Gazi Lisesi Kiitiiphanesine, ilqe Belediyesine ve. ilqe esnafma hediye edilmi§tir ... " denilrnektedir.2 Bu baglarnda resmiyetin bu kabuliinii ve ucretsiz armagan edildigini de

du;;iindiigiimiizde kitaplara belli bir misyonun yiiklendigi anla~Ilmak­tachr. Daha ileride ele ahnaca& iizere bu kitaplann yaymlarunasma

ili;;kin ba;;langi<;tan itibaren ya~anan geli~melere de balalch&nda bu kitaplarla Alevilere ve diger muhataplanna Alevilige ili;;kin geleneksel "dogru" bilginin ula;;brilmas1 hedeflenmektedir.

Besmele Tefsiri adh ilk eserin basilch& yil alan 2007 yllindan bu­giine kadar 13 adet eserin yaymlandt& goriilrnektedir. Bugiin internet

kanahyla set halinde de sablan Alevi-Bekta;;i Klasikleri seti i<;erigmde yer alan kitaplar §U ~ekildedir:

1- Besmele Tefsiri (Haz. Hamiye Duran)

2- Makalat (Kolektif)

3- Velayetnfune (Hact Bekta~ Veli)

4- Erkannfune (Kolektif)

5- Kitab-1 Dar (Kolektif)

6- Dastan-1 ibrahim Edhem (Kolektif)

7- Kitab-1 Cabbar Kulu (Kolektif)

8- Htzrrname (Seyyid Alizade Hasan b. Muslim)

9- Sarayname (Kaygusuz Ab~al)

10- Fiitiivvetnfune-i Tarikat (Kolektif)

11- Muhammed bin Hanefiyye Cengi (Kolektif)

12- ilm-i Cavidan (Viram Baba)

13- Dil-Gu~a (Kaygusuz Abdal)

1 http:.//www.iyibilgi.com/haber.php?haber_id=13372 (Eri~im Tarihi: 15.08.2014) . 2 http:// pulumurmuftulugu.gov.tr I companent I content/ article /35-mansethaberle­

ri/59-alevi-bektasi-klasikleri.html (Eri~im 1arihi: 07.05.2013)

149

Diger dort eserin yaymlarup yaymlanmayaca~ bilinmemektediJ:. Aynca "Buyruk"lann Alevf Dedelerinin temel ba~ucu kitaplan oldugu

bilindigi halde bunun neden daha sonraya brrakliru~ veya eger ya­ymlanmayacaksa neden yaymlanmayacagi kon~u da dikkat ~e~cidir. Heniiz yaymlanmanu~ ama bu 17 eser arasrnda sayliarak yaymlanaca­gt ifade edilen diger dort eserin adlan ise ~oyledir:

1- Fiiti.ivvetnfune-i imam Caier-i Sad.tk (Buyruk)

2- Maktel-i Hiiseyin

3- Saffeti.i's-Saia (Buyruk)

4- Buyruk

Yaymlanan ilk kitap alan Besmele Tefsiri'nin giri~inde Tiirkiye

Diyanet Vak& Yayrn Kurulu Ba~karu Saim Yeprem, Alevi-Bekta~1 I<la­siklerinin "Anadolu Halk Klasikleri" iist ba~hl<.h bir yayrn serisi i~e­risinde planlandlguu ifade e~ektedir. (Duran, 2007: 6) D.iyanet i~leri Ba~kanb.gt'nrn ve Or_tun bir yan kurulu~u niteligmdeki Tiirkiye Diyanet

Vakll'nrnAlevflikle ilgili kitaplar yaymlamas1 tabi ki olumludur. Ancak kitaplarm yaymlanma siireci, diger Alevilik geli~meleri ile birlikte dii-· ~iinilldiigunde beraberinde bir~ok tarh~mayr da getirmektedir. Burada

gerek bu yaymlarla ilgili ayrmhlara gere~e yurti~de ve yurtru~rnda ~e~itli yazlli kaynak ve haberlerde, Alevf-Bekta~1 toplumunda dile geti­rilen go~ler ifade edilmeye ~ah~liacakhr.

Gerek cilt gerekse kitap kagidl baknnrndan baskl kalitesi itibaiiyle olduk~a kaliteli hazrrlanan kitaplar, bu bakrmdan da Tiirkiye Diyanet Vakh yaymlan arasmdaki ozel yerini alnu~hr. Ancak ~ok ilgin~ olarak sohbetlerimiz srrasmda bu yaymlarrn ~ok kaliteli olu~una dikkat ~eken baz1 Siinnf ak.ademisyenlerin, Diyanet i~Ieri B~kanhgi'nrn bu zamana

kadar Siinnil.er i~ bile boyle bir ~~rna yapmarugw vurgulamalan dikkat ~ekicidir. Din egitimi ve hizmetleri alanm!ia Alevllere reva go­rillen aynmclligt hi~ gormeyenlerin, boyle bir kitap yayrnrn ~ok kaliteli olu~undan dahi bir aynmcllik 9karmalan olduk~a manidarrur. Aynca Diyanet'in yaymlannda 1\hmet Hamdi Akseki'nin, (Hammadi, 1948: M. Zerrin Akgiin'iin (Akgiin, 1955: 43) yazd.tklan ba~ta olmak iizere,

zaman zaman kurum yonetici ve personelinin a~amalan dikkate alrnrugtnda bu kitap yaymlarm1 bir politika de~ikligi olarak da gor­mek mi.i.mkiindiir. Politika de~ikligi diyorum. <;iinku kurum din hizmetleri alanrnda faaliyet gostermekle birlikte, anayasa ile gorev ve

150

yetkileri belirlenen idari bir kuni.m olarak, yoneticileri siyas! iktidar ta­rafmdan atanmakta ve gorevden ahnabilmekte, kurumun kadrolaruun tahsisi vb. btittin i§lemler siyasetin mi.idahalesine a<;ik bulunmaktad.Ir. Cumhuriyet tarihi boyunca da kuruma yonelik siyas! tasarru.flara ili§­kin c;ok sa}'lda omek bulmak miimki.indi.ir.

2- Alevi-Bek ta§i Klasiklerinin Yaymlanma Siireci

Ote yandan ifade etmek gerekir ki, boyle bir projenin hayata ge<;iril­mesinin siyas! karar ahalar ve Diyanet'in ilgili kurullar1 arasmda da <;e§itli tarb§malara yol ac;bgr gorillmektedir. Tarihsel olarak Alevilige mezhep manbgr i.izerinden bakan bir anla}'l§ID boyle bir icraata kal~ kl§masmm kolay olmadlgrru da gormek gerekmektedir. Ancak Avrupa Birligi si.ireci c;en;evesinde herkesin vergilerinden saglanan biiyi.ik bir biit<;eye ragmen hi.ikiimetin ve Diyanet'in Alevilere hizmet g6ti.irmii­yor ele§tirilerine kar§l bir siyas! gereklilik olarak meselenin ivedilikle ele ahndlgr gorillmektedir. Bu klasikler yaymlarursa en azmdan Alev!­lere dair yaplianlara ili§kin de soylenecek bir soz ve elle tutulur somut bir eser olacakb. Nitekim oyle de oldu. Bu klasiklerin yayuu meselesi hem yurtdl§t zorlamalarm hem de Aleviligm bugi.in geldigi noktada Diyanet i§leri Ba§kanllgr'nm zorunlu bir kar§l hamlesi ve Alevilige de hizmet ediyoruz algisrm olu§turmak gibi <;e§itli nedenlere dayanmakta­drr. Her ne kadar klasiklerin ya}'lnlanmas1 konusu Aleviler tarafmdan oyle gorillmese de, AKP Hiikiimetinin boyle gordiigu ilk onemli icraa­bdrr. Bu noktada hem arka plan hem de imaj bakrmmdan Diyanet i§leri Ba§kanllgr, i:Iahiyat9-lar ve AKP siyaseti bakrmmdan ortak bir uyum oldugunu soyleyebiliriz. Buna dahi direnebilecek c;ok a§m gorii§ler ol­makla bunlar pek dikkate ahnmami§hr. (iinkii AB si.irecinde ve AKP iktidaruun kendisine yoneltilen ele§tirilere ba§ka ti.irlii direnme olanagr bulunmamaktaydl. ilahiyat9-lar da bu sayede yi.izyillar sonra da olsa Alevilere kendi kaynaklanyla "dogru" yolu, islam'm i<;inde olduklarrm hatrrlatma §ansrm yakalayacaklardl. Bu ama<;la Siinnl inane; ve killti.irle yogrulmU§, devletin belli kademelerinde bulunan ilahiyat ve Diygnet yetkililerinin bu klasiklerin yaymlanmast meselesine biiyiik onem ver­dikleri anla§.tl.maktadrr. Bu qurum a§agrda verilecek sonuc; bildirgesi­nin klasiklerle ilgili dordi.incii maddesinde de vurgulanmaktad.Ir. Ay­nen 12 Eyliil askeri darbesini gen;ekle§tiren generallerin zorunlu Din Killti.irii ve Ahlak Bilgisi derslerine yiikledikleri misyon gibi, bu kitap­larm yayinlanmasma da bir "milli birlik ve biiti.inliik" saglamak misyo-

151

nunun yi.iklendigi goriilmektedir. 31 Ekim- 02 Kasrm 2003 tarihlerinde Ankara' da diizenlenen Tiirkiye I. Di.nl Yaymlar Kongresi Sonu~ Bildir­

gesinde ~oyle deginilmekte ve kitaplarm yaymmm toplum~a ban~ ve kayna~maya, birbirini anlama sorununun giderilebilmesine, ~birlik ve biitiinlii~ saglanmasma, dogru ve bilimsel bilgiyle bu konuda­ki bilgi bo~lugunun doldurulmasma ve kiireselle~en dii.nyada birlikte ya~ama kiiltiirii.niin ge~mesine katlo. saglayacag,. vurgulanmaktachr.3 ·

2002 yihnda iktidara gelen AKP bozulan ekonomik dengelerle devralchg,_ iilke ekonomisini diizliige 9-karabilmek i~ Avrupa Birligi iiyelik siirecine biiyiik onem vermi~ ve bu ~en;evede Kiirt meselesi ve Alevilik meselesi konularmda adrm atma)'l zorunlu gormii~tiir. Dola,.

JlSiyla bu konu esas itibariyle dini ~evrelerin degil siyasilerin bir talebi olarak ortaya Q.knu~ ve Diyanet de idari bir kurum olarak bunun gere­gini yerine ge~tir. I<lasiklerin ya}'ll11 konusunun temeli 31 Ekim-02 Kasrm 2003 tarihlerinde Ankara' da diizenlenen ve 36 bilim adarru, ara~trrmao ve 24 ozel yaymonm kab.hnuyla ger<;ekle~tirilen Tiirldye

I. Di.nl Yaymlar Kongresi'nde atiliru~trr. Kongrenin sonu~ bildirgesin­de Alevf-Bekta~i I<lasiklerinin yaJlnlanacag,. konusunda bilgiler veril­mi~tir. Diyanet i~leri Ba~kanh8"J.'nm web sitesinde de yer alan sonu~ bildirgesinin tam metninin gir~inde ~oyle denilmektedir: " .. . a~ giin siiren kongrede dini yaymczlrgm Cumhuriyet diinemi geli~im se~;ri, kaynak eserlerin tenkitli 11e~ri, Tiirk~e~;e terciime edilen din! eserlerin dini dii~iince ve kiiltiiriimiiz a~rsmdan getirdigi sorunlm~ geleneksel kiiltiir birikimlerinin degerlendirilmesi, Alevi kiiltiir kaynaklarmm yeniden ne~ri; ~ocuk, gen~, ye­ti~kin ve engellilere yonelik din! yaymcrlrgm durumu, dil ve kadm sorunlarz, di11lmuhtevalz dergicilik, Tiirkiye'de gaytimiislimlerin dini yaymctlt~, telif haklai·z ve korsan yaymczlrkla ilgili sorunlar ile yaymczlar arasz diyalog ve i~­birligine ili~kin konular ele almmz~ ve a~a~daki gorii$ ve oneriler on plana ~rkmz~tzr .. _." Bildirgenin bu gorii~ ve iinerileri arasmda, yer alan4. maddesinde ise do~·udm1 Alevi-Bekta~l Klasikleri konusuna deginilmektedir. " ... Alevi­lik~Bekta~ilik, pek ~ogu ya}'lnlanmanu~, kiitiiphane raflarmda yaym­lanma)'l bekleyen zengin bir di.nl-kiiltiirel mirasa sahiptir. Bugii.n bu eserlerin ~ok az bir klsnu yaymlaniiU§ bulunmaktadrr. Ancak bu tiir

3 http: I I www.diyanet.gov.tr I turkish/ duyuru.asp?id=77 (~im Tarihi: 15 Temmuz 2014) 4 Burada.ki ':kiiltii.r" vurgusu onemlldir. inan~ yerine kiiltiir sozciigti.r\iin kullarulmaSl

bilin<;li ve llahiyat, Diyanet ve dolaylSiyla onlann din egitimi ve din hizmetleri politi­kalanru belirledikleri resmi anla~ bakmundan onemlidir.

152

yaymlarda, ozgtin metne ve ilnU yaym kriterlerine bagllhk konusun­da yeterli titizligin -genelde gosterilmedigi i¢n toplum olarak onemli bir bilgi kii-lenmesiyle kar~1 kar~Iyaytz. Bu durum, toplum katmanlan arasmda ileti~imsizlik sorununun siiriip gitmesine, gereksiz gerginlik­lerin ya~anmasma ve kar~illkl.J. dint ho~goriintin zaytflamasma sebep olmaktadrr. Toplum katm~an arasmda birbirini anlama sorununun giderilebilmesi, ban§ ve kayna~marun, millibirlik ve biitiinliigtin sag­lanmasi, dogru ve bilimsel bilgiyle bu konudaki bilgi bo~lugunun dol­durulmasi ve kiireselle~en dtinyarruzda birlikte ya§ama kiiltiirtintin geli§mesi at;tsmdan yurtit;i ve yu.:td.l§I kiitiiphanelerde bulunan bu .­klymetli eserlerin, sahasmda uzman ilim adamlarmca ilmi ne§irlerinin yapliarak dinl-kiiltiirel hayahmlza kazandrrlimas1 tarihl bir zorunlu­luktur. Diyanet i§leri Ba§kanhgt, islam kiiltiirtine dair Alevf ve Bekta§i­lerce yazlian ve halk klasikleri haline gelmi§ bu klymetli eserlerden bir kitap seti olu~turarak halkln yararlanabilecegi genel kiitiiphanelere ve ilgili yerlere dagttmayt hedefl.emektedir ... " Burada da goriildiigu gibi Diyanet i§leri Ba§kanhgt resmi olarak ilk kez " ... Ale7,Jilik-Bekta§llik, pek r;ogu yaymlamnamz§, kiltiiphane raflannda yaymlanmayz bekleyen zengin bir dinz-kiiltiirel mirasa salziptir ... " §eklinde bir ar;ll<lama yapmaktadrr. Bu

zengin dini-kiiltiirel mirasm anla§liabilmesi ic;in yakla~lk seksen yt1m ge~~ olmas1 dikkat c;ekicidir. Ancak yine de her ne sebeple olursa ol­sun 1924'te kurulan bu kurumun Alevf-Bekta~f kaynaklarmm varhgtru kabulii ve hamlamas1, Alevf yurtta~lan da bir hizmet alaru olarak gor­mesi, c;ok gee; kalnu§ ancak ba§h ba§ma onemli bir' geli§me olup daha once Alevilige yonelik yaz1 ve tavrrlar1 dikkate almd.lgmda nasli radi­kal bir donii~iimii simgeledigi goriilebilir.

Bu geli~menin ardmdan Diyanetten sorumlu Devlet Bakaru Mehmet Aydm, TBMM' de Diyanet i~leri Ba§kanhgt'nm 2005 yill biitc;esine ili~­kin gorii~melerde yaphgt konu~mada bu kl~sikler konusunu gtindeme getirmi~, bu konu~maya basmda ~u ~ekilde yer verilmi~tir: " ... Diyanet i§leri .Ba§kanlzgz'nm "Alevllik ir;in ne yapabiliriz?" sorusunu kendisine £Ok­tandzr sordugunu belirten Aydm, "Diyanet, 20 Alevl Bekta§l temel ?ahsiyeti­ni ser;erek, Alevl bilim adamlarzyla birlikte onlarm eserlerini kitapla?hnnaya r;alz§zyor. Once kendi din gorevlilerimizi egitmeyi bir gorev biliyoruz. Tiirki­ye'de Siinnllerle Alevllik arasmdaki bilgi fukaralzgznz gidermeliyiz." Boylece Diyanetten sorumlu Devlet Bakaru, Alevf Bekta~i Klasiklerinin yaytnla­nacagtru bir kez daha teyit etmi§, din gorevlilerinin Alevilik konusunda

153

egitilmesinin geregine i{;aret etmi§ bulunmakta<hr.5 Eklemek gerekir ki, bir yandan egitim kurumlannda Si.inni anlaYl§m "dogru" oldugu i.i.ze­rinden bir egitim miifredab politikasl yfuiitilli.irken, ote yandan Alevi­lik konuslUlda din gorevlilerinin nasli ~afslZ olmas1 saglariacakbr, bu zaten ba~h ba~ma bir sorun olarak goziikmektedir. ·

Bundan boyle hiikfunet yetkilileri, siyasller ve Diyanet yetkililerinin A)evilikle ilgili sorunlar gi.indeme geldiginde yapllklan ac;li<lamalarda, Alevi-Bekta§1 Klasiklerine de yer verdikleri gorillmektedir. Omegin bu baglamda, Devlet Bakaru Mustafa Said Yaztoogl'u, 01.07.2008 tarihinde TBlvfM' de Cern evlerine ili{;kin gi.indem di~1 konll§malara ili{;kin verdi­gi cevabmda Alevi-Bekta§i Klasiklerine ili~kin ~unlan soylemektedir: " ... Bu arada Diyanet i§leri Ba§kanhguun ozellikle son birkac; yilda ba~­latb~ Alevi klasiklerinin yaymlanmas1 konusll!la da bir iki ctimleyle temas etmek istiyorum. Bazuan c;e~itli devirlerde yer yer ezberlenerek kulaktan kulaga, kU§aktan ku~aga aktarlian ve bugiinlerde yaYIIDa ha­zrrlanan bir kls1m eserler, tabii olarak dil, iislup ve kurgusu itibanyla kaleme almdi~ donem ve cografyanm ozelliklerini t~rmakla birlikte, Orta Asya' dan. Anadolu'ya, oradan Bal.kanlara kadar ula~an Ahmet Yesevl, Haa Bekta~ Veli c;izgisine mensup alim, pir, ozan _ve yol bii­yiiklerinin, ba~ta ila4i a~k, Hazreti Muhammed ve ehl-i beyit sevgisi, Hazreti Ali ve onun soyundan gelen tertemiz insanlara 6vgii, yarah­a ve yarabklara kar~1 dostluk, ho§g6rii, adalet, hakslZhkla miicadele olmak iizere inanc;tan ahlak ilkelerine kadar pek c;ok konuda demik hayati konuyu ele alarak verdikleri mesajlar itibanyla bugiiniin insan~­na c;ok §eyler kazanduacakbr. Kiitiiphanelerde yahut baZI ailelerin ozel sandtklarmda kendi haline brrak.Jlnu§ olan bu eserlerin -baz1 istisnalar

· di§mda- ne~redilerek gi.infuni.i.z insaruyla bulu~mas1 bir ti.irlii saglana­manu§br. Killti.ir tarihc;ilerinden din gorevlilerine kadar toplumumu­ZWl her kesiminin yararlanaca~ bu eserlerin bilirnsel metotlarla ne~ri­nin, i.ilkemizin zengin, dint, fikrl, ahlaki, felsefi, bedii kiilti.ir mirasuun tanmmast ve muhafazasma vesile olacak sosyal ve kiilti.irel bir hizmet olaca~ a<;lkbr. Bu eserlerin onemli bir klsm1 Diyanet i§leri Ba§~anh~­IDlZ tarafmdan basllml~ ve kamuoyumuzun istifadesine sunulmu~tur. Bu c;alt~malar devam etmektedir. Alevi dii~iincesine mensup vatanda~­larliDlZla i~ birligi ve isti~are halinde belirlenen bu eserlerin yayuuna devam edilecektir ... "6

5 http: II www:milliyet.coml2004/121221 siyasetl asiy.html (Eri§im Tarihi: 30 Araltk 2004) 6 Ti.irkiye Buyiik Millet Meclisi, Gene! Kurul Tutanagt 23. Donem 2. Y~ama Yll1 124. Birle~im OliTemmuz 12008 Sal!.

154

Aynca yaymlanan bu kitaplar iist diizey ziyaretlerde armagan edilir olmu~ ve bu basmda pek c;ok habere de konu olmu~tur. Orne gin Diya­net i~leri Ba~karu 2011 yillnda kendisini makarrunda ziyaret eden7 Ke­mal Kilic;daroglu'nun yarn srra, Amavutluk'u ziyaretfude· Bekta~ilerin

lideri Baba Mondi'ye de Alevf-Bekta~f Klasiklerini armagan e~tir.8

Yine ilk kez bir Diyanet i~leri Ba~karu, Erikli Baba Cemevi'ni ziyareti srrasmda yine, kurum yetkililerine Alevf-Bekta~f Klasiklerinden arma­gan ettigi haberleri basmda yer alrru~ bulunmaktadrr.9

3- Kitaplann Yaymlanmas1 Konusu

Alevi'-Bekta~f Klasiklerinin yaymlanmas1 meselesi Tiirkiye Cumhuri­yeti'nin Alevflik politikasmda degi~iklige gittigi bir doneme rastlam~­tadrr. Atatiirk onderligindeki Cumhuriyetin kurucu iradesi tarafmdan devlet<;i bir anla}'l~la Si.inniligin Henefi kolu iizerine bina edilen din egi­tirni ve hizmetleri politikalan, zaman ic;erisinde demen biitiin iktidar­lara ragmen ayru esas iizerinden siirdiiriilmii~, devletin din alarundaki biih;e olanaklan sadece tek mezhep anla}'l~ma aktanlml~hr. Bu duru­mun giderek ulusal ve uluslararas1 platformlarda daha fazla tarh~iliyor olmas1 iizerine de pek istekli o~asa da Diyanet i~Ieri Ba~kariligt bazi adimlar atmak zorunda kalml~hr. Muharrem Orucu zamanlarmda az sa}'lda Dede'ye gri pasaport saglanmas1, zorunlu Din Kiiltiirii ve Ah­lak Bilgisi dersleri miifredahna yapllan bazi eklemeler ve Alevf Bekta~i Klasiklerinin ya}'lillanmas1 meselesi bu adlmlar ic;erisinde degerlendi­rilebilir. Bu degi~iklikler gerc;ekle~tirilirken, Alevf sivil toplum kurulu~­lan ve kanaat onderlerine daru~iliyor izlenimi yarahlmakla birlikte, son tahlilde din/ devlet biirokrasisinin aldlklan kararlar uygulanmaktadrr. Konunun muhatab1 olan Alevf-Bekta~ilerden c;ok devletin din biirok­rasisinin ne dedigi daha onemli goriilmekte ve icraatlar bu c;erc;evede gerc;ekle~tirilmektedir. Alevflikle ilgili talepler giindeme gel~ginde bu

./ 7 "Alevi-Bekta~! Klasi.kleri hediye", Hiirriyet 1 Nisan 2011, http:/ /www.Hurriyet.com.

tr I gundem/ 17430050.asp 8http:/ I www.diyanet.gciv.tr I tr I icerik/ %E2%80%9Cbektasilere-yapilabilecek-en-bu­

yuk-kotuluk-bektasilik%E2%80%99in-islam%E2%80%99in-disinda-oldugu­nu-soylemekti:r /8112

9 Haberde ~oyle denilmektedir: " . .. Diyanet i~leri Bm;kam, imam bir hattatm yaphgz 'incinsen de incitme' yazzlz bir tablo ile ba~kanllk biinyesindeki ara~hrmalarla giin yii ziine ~zkimlan A levi ve Bektfi~l Klasikleri kitap setini Melin Tarhan'a hediye etti ... "http:/ /www.zaman.eom.tr/ haber.do?habemo=1139725&title=canlarla-lokma-yemeye-geldik. .

155

konudaki icraatlanyla ve karutlanyla10 boyle olmach& bilinen ve buna

ragmen mezhepler iistiinliik idctiasmda bulunan Diyanet 4Ieri Ba~kan­llgi'na d~tlmaktachr. Diinyanm hangi iilkesinde bir inan~ toplulugu­

nun sorunlan nastl olur da, o toplulugun inan9anru tasvip etJ:I:teyen,

hatta devlet destegiyle miicadele eden bir dini anla}'l~ tarafmdan ~ozii­

lebilir? Boyle bir ~oziimiin sagW<ll oldugu soylenebilir mi?

Tiirkiye' de Alevilikle ilgili sorunlara bu ~ekilde ~oziim bulunabilece._

gme inanmak, Alevilerin tarihsel siire~ten giiniimiize uzanan toplurnsal

konumlanru anlamaktan ne kadar uzak olundugunun da bir gostergesi

degil rnidir? Kalch ki bu klasiklerin yaJlfllanmasuun bu ama9ananlan

ger~ekle~tiremectigi, ileride ifade edilecegi iizere Alevilenn bu kaynak­

Jan okumach~ dola}'lSiyla ~phe ile bakh~, okumach~ bizzat Diyanet

i~leri Ba~kan Yard.unos1 tarabndan " .. . $imdi biz Diyanet ofarak, vakif ola­rak birtaktm eserler basttk, temel kaynaklar bastlryor ve bastlmaya da devam edecek. Ama aldtgumz haberlere gore yani bun/arm gelip de bu kitaplan ne aldtgt ne okudugu var ... " denilerek ifade edilmektedir.11 2014 yilirun s~n­larma gelctigimiz ~u giinlerde Aleviligin ~e~itli boyutlanyla bir sorunlar

yuma~ olarak konll§ulmaya devam edilmesinden de anla~uaca~ iizere

klasiklerin yaJlfilanmast da dahil ahlan diger achmlar temel sorunlann

~oziimiinii saglayamamaktachr ve ancak lasmen giiven arttmo onlem­

lerden biri olarak goriilebilir.

4- I<itaplm YaJlUlayan Kumm Konusu

Daha ileride ele almaca~ iizere bu kitaplarm hangi kurum tarafmdan

yaymlanaca~ ineselesi de onem ta~Imaktachr. $6yle ki Alevilerin ta­

rihsel siire~ ic;erisindeki geli~meler nedeniyle Diyanet'e giiven duyma­

chklarl bilinmektedir. Bunun arkasmda tarihsel siirecin yath~ soyle­

nebilir. Resmi islami ve Si.innl islami c;evrelerce esas olarak Osmanlt

doneminde, ktsmen de cumhuriyet doneminde k1Zllb~ ach albnda,

miirted, islam ~I,Urafi..zi, miilhid, zmchk gibi nitelemelerle aruluu§lar

10 Duman'm M. Tiirkone'den aktard!gma gore Tiirkiye'de, " ... Diu lrizmetleri ozerk kuru­lu~lnm bzrnktlmmm~, drolette~kilnt biluuesiue nlmnrnk bir ltiyerar~iye bnglmmu§trr. 811 model 14 asiCIJk Silnnigeleuegiui ymtsttrr ... II (Duman, 2006: 554-?.55) Bu konuda Prof. Hayred­din Karaman da, 25 $ubat, 2095 tarihinde l:stanb!J.[ Bilgi Universitesi'nde dtizenlenen " Tiir~iye'de Dilt-Dev/et-Toplllm Ili~kileri ve Diynuet l§leri Ba§kmrllg,~~ konulu Joplnutrdn Diyn­uer 1~1eri Bn~knul}gr'r1111 " ... 11!/.E"Inmadnltem mabel /rem nydmlntmnlrizmeti Hnueft mezltebi degil nmn Sil11ui Js1cim'a youeltk olmll$tllr. II demektedir.

11 3. Alroi Qrlt§layt, T.C Devlet Bakanl!tJ, Ankara, Prof. Dr: Hamza Aktan'm kon~masr, s. 104. 12 Suba~r bunu, H·:·NiteJ<iu!, m!tlanssrl! Sflrmiler, Alev_ileriu islam cemnntiue i!yelik iddialnnm

defalnrcn reddehlll$1erdrr... diyerek ifade etmektedir. Necdet Suba§J, A! rot Modem/e~mesi,

156

ve pek ~ok slkmt:J.ya maruz kalab~lerdirY Alevilere yonelik Diya­net i§leri Ba§kanh~'nda ve Sii.nnllerdeki algmm temelleri Osmanh-Sa­fevf ~ab.§masi ile bi<;imlenen Ebu' s-Suud Efendi, ibn Kemal Pa§azade ve Mtiftii Hamza gibi din adamlanrun siyasf fetvalariyla ab.lml§b.r. Aynca Cumhuriyetin Siinnf kokenli "aydm"lanmn kimisi de okulda veya ailelerinde ogrendikleri bu iftiralan asllru ara§t:J.rmadan kullana­bilmi§lerdir. Diyanet' e ili§kin alguun ardmda i§te bu tarihsel miras yat­maktadlr. Diyanet'in siyasf fetvalanyla tarunan Ebu's-Suud Efendi'ye sahip 9knSJ. bilinmektedir.14 1990'h yillara kadar Aleviligi pek dikkate almayan, bu kurum, 1990'lardan itibaren ya§anan geli§meler kar§ISm­da degi§ik stratejiler geli§tinneye ~ah§mi§b.r. Daha onceki donede Di­yanet'in tavniu anlamak i~in kurumun hizmet sundugu yegane kesirn olan Sii.nnllik realitesi, Ba§kanlar da dahil a9kJamalan ve Diyanet i§leri Ba§kanhSJ. yazt§malarmda Alevlleri nitelemek iizere kullanlian ifade­ler ~ok a<;ik fikir verecek niteliktedir. Diyanet'in her baklmdan sadece Siinnflere hizmet eden bir kurum olageldigi ger~egi arb.k giderek genel kabul gonneye ba§larru§b.r.

Diyanet i§leri Ba§kanhSJ.'nm Tiirkiye Alevf-Bekta§ilerini nasu gor­mezden geldigini anlamak i~ T.C. Ba§bakanhk Devlet Ar§ivleri Genel Miidfuliigu, Cumhuriyet Ar§ivi'nde bulunan ve resmi yazt§malarm sa­dece adlarrm i~eren katalogda gonnek miimkiindiir. Diyanet Alevilikle ilgili belgelerinde Alevileri farkh gordiigtinii de onlan nitelerken kul­landiSJ. ifadelerle gorillmektedir. Aleviler, "Alevilerin cenaze namazla­rmm kllinmast" konusundaki bir belgede "Ehl-i Siinnet itikadma mu­halif islam mezhepleri salikleri"15, Mara§ Vaizi Zekeriya Giivenen'in bir kitabmda Aleviler aleyhindeki ifadelerine kar§l yazuan bir belgede de

SllTl Fa~ Eylemek, Ankara: Kitabiyat, 2005, s. 18. 13 Karaman bu konuya ~u ~ekilde kendi ya~amrndan i:imek vermektedir: " ... <;ocuklugum­

da Alevilerin (Stra~/arm) firsat bulduklarmda Siinnileri diri diri yakttklarr konu~ulurdu ve biz bundau korkardtk ... " diyerek, Siinniler arasmdaki kulak tan dolma olumsuz Alevi im<ljliii ortaya koyma).<tad.tr. Bkz. Hayrettin Karaman, "Mad.trnak oteli olayt i:imek degil, ibret olsun", Yeni $afak, 29 Haziran 2008. /

14 Devlet Ar~ivleri .Genel Mudiirliigu, Cumhuriyet ~ivi'nde yer alan 01.04.1926 tarih ve 051.224 (1) Ar~iv Kaytt No'lu belgede "Ebu's-Suud Efeudi'mn ve Diymret'in fetvalarma kar~t gorii~ bildirmeuin yersiz oldugu" ifade edilmektedii.

15 .T.C. Ba~bakanb.k D.evlet Ar~ivleri Gene! Mudiirliigu Cumhuriyet Ar~ivi, T.C. Diyanet !§Jeri Reisligi Yazt !§Jeri ve Evrak Mudiirliigu'nce 13.04.1959 tarihiride mii.fti.i.li1klere yollanan "Hiilasa: Alevilerin cenaze namazlanrun kilinmast hk." Ar~iv Kaytt No: 051 v~~04~~ ·

157

yine benzeri ~ekilde "Ehl-i Stinnete muhalif mezhep salikleri"16 alarak ifadelendirmektedir. Aynca Diyanet Ba~karu Ahmet Hamdi Akseki'nin M. Hammadi'nin kitabma yazd.igt onsozde Alevf, Bekta~! v~ Kl.zubag­

lan kotii emeller pe~inde ka~an ~eytan ruh.lu kimseler ve zmchk alarak nitelemesi, herhangi bir tarh~maya yer vermeyecek ~ekilde Alevllere iJ4;kin anla)'l§l ortaya kaymaktadrr. (Hammadi, 1948: 12-13)

Birtaklm yazili verilerin de otesinde, Alevilerin Diyanet' e ili~kin gil­vensizliklerini dogrudan devleti yonetenler ifade etmektedirler. Orne­

gin bizzat Alevi <;ah§taylannm gen;ekle~tirildigi donemde Diyanetten sorumlu Devlet Bakaru Faruk <;elik, Alevf klasiklerini Diyanet'in degil de sivil bir orgi.itiin yapmasmm daha dogru alacaguu, ~iiAlevllerin Diyanet' e alan onyarglian nedeniyle bu kitaplan okumayacaguu ifade etmektedir: " .. . tiim Alevf klasiklei'i ~u anda, ben Diyanet i~leri Ba~ka­ru'na soyledim. Ben dedim; Bu i~in ba~mda alsaydnn, beri. bunu <;evirt­

tirmezclim, sivil bir 6rgi.ite bunu yaphnrdnn. <;iinkii on yargtlar var ve siz iyi niyetle bir hizmet sunuyarsunuz. Alevf klasiklerini giindeme ta~tyorsunuz fakat on yargt var. Siz ne yazsaruz akumayacak adam. Niye, ne olur ne almaz, acaba sahnn da bir ~ey var rrudrr diye akhna

bir §ey gelebiliyar insarun. Ke~ke bunu boyle yapmasayd.iruz. Bunu bir

sivilor,gi.ite bu kaynaklan aktar1p yapnrsaychk dedim ... " 17

Bu kitaplan Diyanet'in veya ana bagh Tiirkiye Diyanet Vakfi'run yaymlamast, Aleviler tarafmdan ~iiphe ile kar~tlanrnalan baktrrundan

yeterlidir. Kald.i ki oyle de olmu~, kitaplarm yaymt resmi <;evrelerin bu yaymlara yiikledigi anlamm aksine, Alevf toplumunda onemli bir kar­~ilik bulmamt§hr. Bu kitaplar1 Kiiltiir Bakarilig-t'run yay!nlamast nispe­ten daha olumlu kar~tlanacak almakla birlikte, arada da Alevilige ba­kt§m Diyanetten pek farkh olmad.igt, Hao Bekta~ Veli'nin Dagumunun 800. Ytldoniimii nedeniyle Prof. Dr. Ahmet Ya~ar Ocak hacanm editor­

liigunde 2009 ytlmda yay!nlanan kltabm ad.t ile ilgili ya~ananlardan da a¢<c;a goriilmektedir. Belki yukartda ifade edildigi gibi ya dagrudan Alevilerin gi.iven duyacagt bir sivil taplum ·kurulu~u veya sivil taplum kurulu~lanrun ortakla§a yer alacagt bir yaym kamisyanu marifetiyle

yaymlanmalan daha dogru alabilirdi.

16 ,Devle t Ar~ivleri Gene! Miidiirliigu Cumhuriyet Ar~ivi, T.C. Diyanet ~Jeri Reisligi Yazi I~leri ve Evrak Miidilrliigu'nce 10.10.1953 taiihinde mii.fti.ili.i.klere yollanan "Mara~ Va­izi Zekeriya Gi.ivenen hk:" Ar~iv Kaytt No: 051.4.37.12.

17 6. Alevi <;:~tayt, 17 AraW< 2009, Ankara, T.C. Devlet Bakanh~, s. 134.

158

5- Yaymlanan Kitaplarin Se~imi Konusu

Alevi Bekta§f Klasikleri i<;erisinde hangi eserlerin yer alaca8J konusu da bir ba§ka onemli noktadrr. Bu eserlerin sec;imi hangi kriterlere gore yaptlnu§b.r? Bu kitaplann sec;imi Alevi Bekta§f Dede /Baba veya talip­lerin evlerinde bulunan elyazmas1 kaynaklara bakllarak rru olu§turul­mu§tur? Burada belli bir bolge mi yoksa c;e§itli bolgelerde bulunan el­yazmasl eserlerden mi yola c;ll<iliru.§trr? Aynca basrnda yer aldl8J iizere bu eserlerin yayuurun Alevi dedeleri ile birlikte ortak bir c;ah§ma ile gerc;ekle§tirildigi ve eserlerin buna gore belirlendikleri konusu da tar­b§mahdrr. Bu konuda Dedelere de Qaru§Ilmasi ye_terli degildir. <;iinkii bu danl§ma sonras1 niliai karan meseleye Siinniislam c;erc;evesinden bakan ki§i ve kurullar vermektedir. Ayru §ey zorunlu Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi ders kitaplan eklemelerine. yapllan eklemeler sonrasrnda da ya§anmi§trr. Komisyonda Dedeler ve diger iiyelerin hazuladlklan eklemelerin, hangisinin, _ne kadar ve nereye konulacagt,na komisyon iiyeleri degil; Mil1i Egitim Bakanh8J Din bgretimi Gene! Miidiirliigu, Talim ve Terbiye Kurulu ve daha bilmedigimiz kurum, kurul ve ki§iler karar vermi§tir. Kitaplann se9minde izlenen yol Dedelere daru§~Sa da Si.inni islam bakurundan da kabulii miimkiin eserlerin yayrnlanmasi­drr. Bu noktada Diyanet, ilahiyat c;evrelerinin belli rezervleri ve baz1 kitaplara yonelik ozel ilgileri mevcuttur. Bu ilgi de ne hikmetse agrr­hkll olarak 1980'lerden itlbaren ortaya c;tl<nu§b.r. Ozellikle Haa Bekta§ Veli'ye ait olup olmadl8J bilim diinyasrnda tarb§mall olan ve Siinni is­lam'rn §artlanna da vurgu yapan $erh-i Besmele ve Makalat gibi eserle­rin burada on planda olmas1 bu ilginin bir sonucu olarak goriilebilir. 18

Demek ki bu klasikler ic;erisinde yayrnlanacak kitaplann sec;imi Tiirkiye' deki din politikalar1 ve resmi Siinni ilahiyat anlayi§l ile ayru dogrwtuda goriilebilir. Bu anlayt§a gore baz1 kitaplar sakrncah durum­dadrr. Bunu 1990'larda Diyanet i§leri Ba§kanh8J mensubu brr yazann kitabrndaki §U ifadelerde gormek miimkiindfu: " ... giiniimiizde piyasa­da dola§an ve sanki bir din ve iman kitab1 imi§ gibi gosterilmek istenyn <<imam-1 C~er Buyrugu>> ve <<Hiisniye>> adh kitaplar daha c;ok

18i:Iahlyat Fakillteleri'nde ge~~ekle§tirilen akademik ~cili§malarda bu konulara aguW< verilmi~, Aleviler'in Siinni ~~lam alg~smm dJ~mda olmadJklan belli eserler iizerinden karutlanmaya fi"ah~!lrru§tu. Omegm bir tez c;ah§masmda Maka!at, Fevaid ve Yelayet­name'ye dayarularak, Alevi-Bekta~t gelenegini.n iddia ettiginin aksine, Siinni Islam'm namaz ve Orufi" gibi §artlan ile tam uyum i<;erisinde oldugu ifade edilmektedir. (Dindi, 2006: 147 vd.) ·

159

iran tesiri ile yazU.nu~, ciddi olmayan birtakun propaganda kitaplandrr. Bekta~ilikle ilgisi yoktur. Bl.Ul.un ru~mda ozellikle de <<Kerbela>> ola­yuu aniatarak, insanlann iiziintiisiinii arthran, yi.irekleri ye~den kana­tara!<, para kazanmaya yonelik kitaplan Bekta§ilerce kabul edilen j.man

ve ibadet kitab1 saymak miirnkiin degildir ... " (Sezgin, 1991: 107) Alevi Dedelerinin ellerinde bulunan kitaplann bir boliimiine "iran tesiri ile

yaZLlnu~" nitelemesinde bull.Ul.an bir anlayt~m objektif kriterlere daya­narak bu klasikleri yaymlayacagma inanmak pek miimkiin goriinme­mektedir. Burada onemli olan Alevi-Bekta§i Klasikleri olarak nitelenen

ve bu topluluklarda saygt goren kitaplann ayn.m gozetilineksizin ya­ytnlanmasl ise bu tiir ic;erik analizlerinin, dini I mezhebi degerlendirme­lerin degil, Alevilerin bu kaynaklara bakl~ ar;Ilannm dikkate cilmmas1

gerekir. Din egitimi ve din hizmetlerine yonelik anlayt~ da ayru pers­pektifle Alevllerin talepleri dogrultusllll.da degil, c;erc;evesini devletin belirledigi bir Si.i.nnf Henefi anlayt§ iizerinden belirlendigi ic;in, devlet kurumlanrun faaliyetlerinin Alevilerin Si.innlle~tixilrnesine yonelik en­~eleri her zarnan var olmu~tur. Boyle bir endi§enin varhgrm konuyla ilgili devlet ve diyanet yetkilileri de bilmekte ve ifade etmektedirler:

$oyle ki Diyanet 4Ieri Ba~karu Alevi-Bekta§i Klasiklerinin yaymlan.ma­Sl konusunda bilgi verirken, " ... Diyanetin, Alevlleri Siinnile~tirme gibi bir politiknsz, nnlayl$1 yoktur, boyle bir politika da olamaz ... " diye eklenmekte­dir.19 Omegin Aleviler arasmda da popiiler alan Hiisniye adh kitabm

bu Alevi-Bekta~i Klasikleri dizisi ic;erisinde yaymlanmas1 kitaplann sec;iminde mezhebi baz1 reflekslerle hareket edilmedigini bize gostere­bilirdi. Ancak bu konuda basma yans1yan verilerden de hareketle, bu kitaplar Diyanet'in islam anlayt§ma uygun olup olmama kriterleri dog­rultusunda yaymla.nnu.§hr.

1995-1997 yillan aiasmda benim de ic;erisinde bulundugum bir ekip tarafmdan 1623 ~i iizerinde istanbul'da yapuan bir alan ara§hrma­

sm.da "Gorii~iilenlerin Alevi-Bekta~ilikle ya da Din ile ilgili okudugu kitaplar" sorusuna srras1yla Buyruk, Hiisniye, Cenknfuneler, Kumru, Menklbeler, Vilayetname, Kur' an-1 Kerim, conkler ~eklinde cevaplarm verildigi goriilmektedir. (Akta§, 1998: 463) Kaplan da, Mehmet Yaman Dede' ye atfen Alevilerin evlerinde bulun~ eserleri on em srralama gore

. . 19

Gozci.i Gazetesi'nde yer alan "Diyanetten Alevi Klasikl.eri geliyor." http://www. haber7.com I yasam/haber /94999-diyanetten-alevi-klasikleri-geliyor

160

§U §ekilde vermekted.ir: " ... Buyruklar (Mena.k:!b-1 imam Cafer-i Sachk,

Mena.k:!b-1 ~eyh Safi, Hutbe-i Diivazdeh imam), Velayetnameler (Hao Bekta§ Veli, Seyyid Ali Sultan, Hacrm Sultan, ~iicaettin Veli, Demir Baba, Otman Baba, Baba il.yas-1 Horasaru), Hiisniye, Cab bar Kulu, ~er­hu Hutbeti'i-Beyan, Noktatu'l-Beyan, Faziletname-i imam Ali, Maktel-i

Hiiseyin, Hadikatu' s-Si.ieda ve tomarlar halinde bulunan Aleyi-Bekta§i Nefes ve Deyi§leri ... " (Kaplan, 2011: 91; Yaman, 2000: XII) Bu kaynak­

lara baklldJ.gmda Alevi Bekta§i Klasikleri olarak bastian ldtaplar dizisi ile tam olarak ortii§medigi goriilmekted.ir ki, bunun nedeni bu listede

yer alan kaynaklarm Siini islam anlayt§l ile uyumsuz goriilen i~erikle-rinden duyulan rahatslZllkbr. ·

6- Alevileri Yoldan <;lkaran Hiisniye Konusu

Omegm bu kitaplardan "Hi.isniye"nin hikayesi olduk~a dikkat ~ekici­d.ir. Yiiksel'in verdigi bilgilere gore llisale-i Hi.isniye adJ. ile Osmanh­

ca baskllan bulunan kitabm XVI. yiizytlda kaleme almdJ.gt ve aslmm Arapc;a oldugu ifade edilmekted.ir. Bir dede ocagmda bulunan Fars~a

niishas1 1030 Hicri (1619 Miladi) tarihlidir. Kitabm ~ia-Ehlibeyt odak­h kurgusu Anadolu'ya Safevi doneminde girdigi yorumlarma yol a~­makta, Ehlibeytin hakkmt savunan i~erigi ile Alevi-Bekta§iler arasmda

biiyiik saygt gordi.igu, ozellikle Dede evlerinde bulundugu bilinmekte­d.ir. Kitaptaki geli§meler Abbasi Halifesi Harun Re§id (763-809) done­

minde ge<;mekted.ir. Esere gore, Ehl-i Beyt'in hakkmt donemin bi.itiin Siinni bilginleri kai§Ismda karutlanyla savunan Hiisniye adh hizmet~i, donemin Abbasi Halifesi Harun Re§id'i de etkilemekted.ir. Kitabm i~e­rigi "Ali ve Abbas hakkmda tarb§ma, Haytr ve §er, Peygamber, veliler ve imamlarm giinahsiZ olugu, Kuran hakkmda tartlgma, Hak yolunda

i.istiin olanlar, Allah goriilebilir .mi' Hz. Peygamber'in miras1 hakkmda, Ehlibeyt dii§manhgt hakkmda tartl§ma" gibi ba§hklardan olu§makta­dJ.r. Siinni c;evreler, kitabm i~eriginde yer alan tezler nedeniyle omi bir $ii propaganda kitab1 olarak gormekte, ancak Alevi-Bekta§ller Ehl-i Beyt ve Peygamber soyunun hakkmm savunmasma odaklanan bu kita­bm ic;erigini benimsemekte, yi.izyillardJ.r .Anadolu' da Alevi-Bekta§ll~rin ellerinde bulunan bu kitap c;ok sevilmekted.ir.

Hi.isniye kitabma yonelik Siinni camia tarafmdan da c;e§itli reddi­yeler kaleme almm!§tu. Bu baglamda Harputlu ishak Hoca tarabndan Tezkiye-i Ehlibeyt ad!yla yaztlnu§ Hi.isniye'ye yaztlnu§ reddiye (1295 Hicri) ve yine bir N~i $eyhi olan Hasan Hilmi de kitaplarmdan birin-

161

de Hiisniye kitabma redd.iye niteligmde bir boliim yazrru~trr. Kitabm Osmanhca bask.tlanrun 19. yii.zylida var oldugu ifade ediliyor. Omegm Haqbekta~ Kiitiiphanesi'nde bulunan h. 1288 (m. 1871) tarihli bir Os­

manbca baski.s1 yine ayru adla 1307 Hicri tarihli bir ba~ka Os~anbca baskls1 da bulunmaktadlr. Kitap Cumhtiriyet doneminde Sefer Ayte­

kin, tarafmdan hazrrlanan bir baskls1 Emek Basrm-YaYJID tarafmdan 1954 ve 1957 yillarmda yaymlm~yor. Aynca Ayyild.IZ yaymevi ve Ce­rna! $ener'in yonetiminde Ant Yaymlarmca da kitabm yeni baskilm yaymlaruyor. Kitabm Ant Yaymlarmca yaymlanan ve "Hiisniye, islam

Tarihinde Alevi-Si.inniTart1~mas1" ad.uu ta~1yan basklst1997 yllmda ya­ymlandi. Yine cumhuriyet doneminde kitaba yonelik tepki Siinni bir refleksle Diyanet i§leri Ba~kanhgt'nca gosterilrni~tir. B~bakanhk Dev­let Ar~ivleri Genel 'Miidiirliigu Cumhuriyet Ar~ivi'nde20 yer alan bir belge Hiisniye'ye yonelik bakl~ a9srru gostermesi bakmundan biiyiik onem ta~!ffiaktadlr. Miiftilliiklere yollanan bu 1958 tarihli beige "Alevi vatanda~lan sap1tmak gayesiyle yazlian ve ilmi kiymeti olmayan Hiis­niye adll kitabm muhteviyatmm cemaate anlatilmasi" konusu ile ifade­

lendirilmi~tir.

Bu kitap iizerinden ~unu ifade etmek miimkiin ki, Alevilerde bu­lunan kaynaklarm yaymlanmas1 soz konusu oldugunda Alevilerin o

esere bakl~ a9larmdan ziyade resrni islam anla~rru temsil eden Diya­net'in b~ a951 esas almmaktadlr. Bn dogrultuda Hiisniye adh kitabm yaymlanmasmm neredeyse imkans1Z oldugu soylenebilir.

i~in ilginr; tarab a¢tm tartl~malannm ya~andlgt giinlerde r;ah~tay­larm koordinatOrii Necdet Suba~l'na dayandlnlarak, Hiisniye de Alev1 Bekta~f Klasikleri arasmda gosterilmi~, a'ncak bu durum uygulamada

bir gazete haberi olmaktan oteye gideme~ti.21

7- AI eviler Bekt~i Klasiklerinin Yaymlanmalmna Yonelik Tepkiler

Klasiklerin yaymlanma oncesi ve sonrasmda pek r;ok olumlu, olumsuz-

20 Ba~bakanhk Devlet Ar§ivleri Gene! Miidiirliigu, Cumhuriyet ~ivi, 20.05.1958 tarihli ve 51.0.0.0. 4.32.38 sayth beige.

21111Jp:l/yeuisnfnk.com.tr/Gmrdmr/?1=23.12.2010&i=294089 (Eri~im Tarilri: 23.12.2010) Ha­berde aynca ~u ifadeler de yer almaktadir: " ... Necdet Subn~r, lrazrrlauau kitnbm Alevi/eriu Silrmileri, Siirmileriu de Alevileri dnlrn dognt tnmmnsr ve aulnmnsma ynrdrmcr olaca1u11 da belirterek, ~yle komr?hr: HKitnptn, Aleviligiu feme/ bilgileri yer nlncak. Hac1 Bektn~-r Veli'rrin Mnkiiliit'r ve Hiisuiye gibi Alevililirr temeliui olrt?htrnu klasiklerdeki bilgilere de yer verile­cek. Dirr Dersi, miijredntmm i~imfe bu feme/ bilgiler de yer nlncnk. Kitap snyesiude iigreuciler Aleviligirr rre oldugrmu, rrnsr/ Alevi olrmdugurru, a/evi ritiielleri11i saglrklr bi~imde ogreumi~ olncaklnr. Kitnp lmzrr ve Mi/li Eli tim Bnkarilrgr Tnlim Terbiye Krtrulu'mm ounymn swntldrt. Dnilmilzdeki yr/, ymri 2011-2011 Egitim Dgretim Yrlr'uda o/..11trtlmaya ba~lmracak ... "

162

<;e~itli tepkilerin gosterildigi goriilmektedir. Diyanet ve ilahiyat camia­smm klasi.klerin yayuuna ili~kin ele~tiriler getirmedigi ve bu yaymlan <;ok olumlu degerlendirdigi goriilmektedir. bmegin klasiklerin yaynu-

. na yonelik Akkrr, " ... 9ehirle~me, maalesef, sozlii killtiiriin kaybolmaya yiiz tuttugu bir siire<;tir; bu baglamda bir eseri kitapla~brmak, muha­faza etmek demektir. Hikmetin kaybolmaya yiiz tuttugu bu modem zamanlarda orijinaline sacbk kalarak bu klasikleri kitapla~brmak, ter­ciime etmek tarihi bir kazarumdlr, adrmdlr ... " demektedir. (.Akkrr, 112) Ayru §ekilde Ozcan da Diyanet i~leri Ba~kanbgt'run Alevf Bekta§i Kla­sikleri Projesi kapsanunda yaymlanan Makalat ve Besmele Tefsiri'nin yakm zamanda Hac BekHi~ Veli'nin eserleri iizerine yapilrru~ on'emli ~ah§malardan olarak saymaktadlr. (Ozcan, 2008: 40) 4. Alev1 <;ah§ta­yi'na kab.lan ve ayru zamanda ilahiyat9 olan sendika ba~karu Ahinet Giindogdu klasiklerin yayuuru memnuniyetle kar§Ilamaktadlr: " ... Di­yanet i~leri Ba~kanhgt'run Alev1-Bekta~1 Klasiklerine yonelik <;ah~ma­lan takdirle kar§Ilarurken, bu eserlerin ozellikle Alev1 kesirne ula§masi noktasmda slkmb.lar oldugu da bir ger<;ek. Bu sikmb.lar a~Ilarak, miim­kiinse kayna& bulunarak bu eserlerin mutlaka hedef kitlelere ula~hnl­masl saglanmahdrr .. . "22 (4. Alev1 <;ab§tayi, 62)

Alevilerin bir boliimiiniin ise kitaplarm yaymlanmasma yonelik ele§tirilerini Diyanet i~leri Ba~karu Mehmet Gormez de ifade etmek­tedir: " ... Yaphguruz <;ah~malara Anadolu Alevilerinden biiyiik destek geliyor, ancak baz1 Alevi demeklerinden de ele~tiri ahyoruz. Ele§tiren­ler Alevilige §ekil vermeye <;ah§hguruzl saruyorlar. Oysa biz eserlerin orijinalini giinii.miiz Tiirk<;esine <;evirerek yaymlachk ... "23 Alev1 sivil toplum kurulu§larmm yoneticilerinin ele~tirileri basmda ~u ~ekilde yer alrm~hr: " . .. Alev1 Bekta~i Federasyonlan Ba§karu Selahattin Ozel, Alevf klasi.kleri konusunda kencmeriyle gorii~ ah§veri§inde bulunul­mamasmdan yakmarak? Kendilerinin diktigi kaftaru giydirmeye <;a­h~Iyorlar. Bizirnle uzaktan yakmdan ilgisi yok. Asimilasyon Politikas1 olarak goriiyoruz' dedi. Hac Bekta~-1 Veli Killtiir Vak& Ba§karu Ercan Ge<;mez de Diyanet'in Alev1 dedeleriyle birlikte toplanl::l yapl::lgtru be­lirterek? Yillar once yazilrru§ kitaplar. Kendilerine benzetmek iste~e­ri bir Alevllik yaratmaya <;ah§Iyorlar> diye konu§tu ... "24

22 4. Alevi <;al!~ta}'l, 30 Eyliil2009, Ankara. ·.

23 http: I I www.haberier.com/ diyanet-in-alevi-kitaplari-na-hem-destek-hem-haberi/ 24 "Diyanetten Alevilere I<itap Jesti", http:/ I www.memurlar.net/haber I 648'22/

163

Bizzat Alevi ~ah~taylannm gerc;ekle~tirildigi donemde Diyanetten sorumlu Devlet Bakaru Faruk ~elik, Alevi klasiklerini Diyanet'in degil de sivil bir orgiitiin yapmasuun daha dogru olacaguu, c;i.inkii Alevll.e­rin Diyanet' e alan onyargU.an nedeniyle bu kitaplan okuffiayaca~ ifade etmektedir: " ... tiim Alevi klasikleri ~u anda, ben Diy~et i~leri Ba§karu'na soyledim. Ben dedim; Bu i~in ba§mda olsaydrm, ben bunu c;evirttirmezdim, sivil bir orgiite bunu yaptmrdrm. <;iinkii on yargJ.­lar varve siz iyi niyetle bir hizmet sunuyorsunuz. Alevi klasiklerini gii.ndeme ta~1yorsunuz fakat on yargJ. var. Siz ne yazsaruz okumayacak adam. Niye, ne olur ne olmaz, acaba satmn da bir ~ey var rmdJ.r.diye akhna bir ~ey gelebiliyor insarun. Ke~ke bunu boyle yapmasayduuz. Bunu bir sivil orgiite bu kaynaklan aktar1p yaptrrsaydtk dedim ... "25 ( 6.

Alevi ~ah~taYI, 134).

Sonu~

Sonuc; olarak Tiirkiye Diyanet Vakfr'nm Alevi-Bekta~1 Klasiklerinin ya­ymlanmasi meselesi Tiirkiye' de Alevilik sorununun golgesinde k~ bir icraat olarak tarihteki yerini alml~br. Devlet ve Diyanet c;evreleri bunu milli birlik ve beraberlige ve Alevi vatanda~lara yonelik yonelik bir hizmet olarak gorse de, Alevllerin ya bu hizmetten haberdar olma­d18J. veya olanlarm bir bOliimiiniin de bunu Diyanet'in kendilerinin pek de haynna olmayacak icraatlarmdan biri olarak gordiikleri anla­~ilinaktadrr. Cumhuriyet doneminde Diyanet'in yiiklendigi misyon nedeniyle Alevllerin bu kuruma ~iipheyle yakla~bklan goriilmektedir. Klasiklerin yaJ1llianmasi ile her ne kadar Diyanet geleneksel d~u­nun ~rna ¢<nu~ gibi bir goriiniim sergilese de esas itibariyle bu icraa­b. kendi c;izdigi c;erc;eve iizerinden gerc;ekle~tirmektedir. Hangi kitaplar yaymlanacak noktasmda Alevllerin yakla~Imlarmdan ziyade ilahiyat I Diyanet c;evrelerinin yakla~unlannm on planda tutuldu~ soylenebilir. Bu da bu c;evrelere yonelik giivenin arttmlmas1 ~oyle dursun Aleviler baklmmdan daha da ~iiphe duyulmasma neden olmaktadJ.r. Kurumun geleneksel statiikocu tavnru brrakarak, hizmet alaru ic;erisinde bulunan muhataplarmm hassasiyetlerini esas almas1 gerekmektedir. Aksi tak­dirde biitiin bu tarz icraatlarma kar~m ziunan zaman Aleviler nezdinde me~ruiyet sorunu ya~amaktan kendisini kurtaramayaca8J. soylenebilir. Bu ~ekilde icraatlardan c;ok dogrudan Alevilerin talepleri dogrultusun­

da giiver: arttmcr c;~malara ihtiyac; bulunmaktadJ.r.

25 6. Alevi <;~tay1, 17 Araltk 2009, Ankara.

164

Kaynak~a

Akgiln, M. Zerrin, ilim Bakzmzndan islamiyet, Ankara: Diyanet i§Ieri Ba~­kanhgt Yay., 2. Baskl, 1955.

~ Rama:zan, "Tarihi Bir Achm: Alevi-Bekta§f Klasiklerinin Terci.i­

mesi", Dergi Dem, 2009, yl.l: 2, sa)'l: 6, s., 110-112.

Akta§, Ali, "Kent Orta.rrimda Alevilerin Kendilerini Tarumlama Bi-

9mleri ve inan~ Rittiellerini Uygulama Slkhl<lanrun Sosyolojik a9dan degerlendirilmesi", I. Turk Kiiltiirii ve Haa Bekta§ Veli Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim 1998), Ankara: Gazi Universitesi Tiirk Kiiltiirii

ve Haa Bekta§ Veli Merkezi Yay., 1998, s., 449-482.

Aytekin, Sefer, (haz.), Makalat, Ankara: Emek Basrm-Ya)'IIDevi, 1954 .

. . . . . . . . . , Husniye, Ankara: Emek Basrm-Ya)'IIDevi, 2. baskl, 1957 .

. .. . . . . . . , Buyruk, Ankara: Emek·Basrm-Ya)'IIDevi, 1958 .

. . . . . . . . . , Velayetname-i Hacz Bekta§ Veli, Hacz Bekta§ Veli'nin Hayatz, Anka­

ra: Emek Basrm-Ya)'IIDevi, trs.

AY)'lldlz, Hasan, (haz.), Tam Hakiki Husniye, istanbul: trs.

Bozkurt, Fuat, (haz.), Buyruk, istanbul: 1982.

Co§an, Esat, (haz.), Makfilat HaCl Bekta§-i Veli, Ankara: Seha Ne§riyat,

1986.

Dindi, Emrah, Hacz Bekta§ Veli'de Kuran Anlayz§z, izmir, Dokuz Eylill Universitesi, Sosyal Bilimler Enstittisii, (Ya)'lclanmaiiU§ Yiiksek Lisans

Tezi), 2006.

Duman, Fatih, "Din ve Siyaset", i<;inde Siyaset, ed., M. Tiirkone, Anka­ra: Lotus Yaymevi, 4. Baski, 2006, s. 523-557.

Haa Bekta§-1 Veli, Besmele Tefsiri,. (§erh-i Besmele), (Alevi-Bekta§f Kla­

sikleri), haz., Hamiye Duran, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vak.h Yay., 2007.

Erbay, Mustafa, ~etjh Safi Buyrugu, Ankara, AYYIJ.dlz Yay., 1994.

Golpmarh, Abdiilbaki, Manaklb-1 Haa Bekta§-1 Veli "Vilayet-Name", . • . J·

Istanbul, Inla.lap Kitabevi, 1958.

Hammadi', Muhammed, Batznllerin ve Karmatilerin i0;uzu, ~ev., ismail Hatib Erzen, Ankara, Diyanet i§leri Ba~kanhgt Yay., (Diyanet i§leri Ba§­

karu Ahmed Hamdi Akseki'nin onsoziiyle). 1948.

Kaplan, Dogan, Yazzlz Kaynaklanna Gore Alevilik, Ankara,: Tiirkiye Diya­

net Vak.6. Yaymlan. , 3. baski, 2011.

165

Kill\, Mustafa Cemil, Hangi Siinnilik, Sunnilige Yonelik Bazr Ele§tiriler, istanbul: Elik Yay., 2008.

Noyan, Bedri, Hacr Bekta§-1 Veli Manzum Vilayetnamesi, istanbul, Can

Yay., 1996.

Ozcan, Hiiseyin, ''Haa Bekta~ Veli'nin Fatiha Tefsiri", Milli Folklo~, 2008, Y:U: 20, Sa)'l: 80, s., 39-52.

Sezgin, Abdiilkaclir, Hacz Bekta§ Veli ve Bekta§llik, istanbul: Sezgin Ne~­riyat ve Ciltr;ilik, 1991.

Suba~1, Necdet, Alevi Mf?dernle§mesi, Szm Ffi§ Eylemek, Ankara: Kiyabi­

yat, 2005.

Ehl-i Beyt A~Igt Bir Hey~t, Tam ve Hakiki imam Cafer-i Sadzk Buyrugu, istanbul: Mizah Yaymahk, 1989.

Teberoglu, Haydar, Anadolu Evliyalarmdan S. Kalehder Veli Velayetname­si, Ankara: Kale Ofset Matbaaahk, trs.

Yaman, Ali: Alevilik-Bektfi§ilik BibliyografiJasz, Mannhe~, Alevi-Bekta~i Kiiltiir Enstitiisii, 1998 .

. . . . . . . . . , "Laik Cumhuriyetin Tiirkiye' de Din Sorununa yonelik bir icadt

olarak Diyanet i~leri Reisligi/Ba~kanhgt", i9llde, Surisi'nde Bir Ya~am. Toktanu~ Ate~'e Armagan, istanbul.: istanbul Bilgi Universitesi Yay.,

2014, s. 293-308.

Yaman, Melt met, Erdebilli $etjh Safi ve Buyrugu, istanbul: Ufuk Matbaaa.­hk ve Reklamahk, 1994 .

. . . . . . . . . , Buyruk, Alevi inan~-ibadet Ve Ahlak ilkeleri, Mannheim, Mannhe­

im AI<M Yay., 2000.

166