Upload
others
View
11
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
TANZiMAT DON E MiN DE BiR BEKTA~i•NiN HiKAYESi
H USEYiN YA~AR BABA NASIL MULHiD OLDU?
A Bektashi Story in Tanzimat Period
H ow did Husv·in Yasar Baba Became A n A theist?
Von einem B ektaschi zum Z eitpunkt der osmanischen R eformperiode:
Wie wur de der Geistliche H iiseyin Ya§ar zum Unglaubigen?
N :Q
Eray YILi\fAZ"
DOl: 10.24082/ abked.2017.15.005
Bu makalede, Osmanh iktidanrun Tanzimat donemimde, Osmanhcilik
baglammda uygulach~ kimlik politikas1, Bekta?i tekkesi ve bir Bekta~i din adarm olan Huseyin Ya~ar Baba ozelinde incelenmi~tir. 1826'da Yeni<;eriler
ile birlikte tasfiye edilen Bekta~i tekkesi, bu tarihten itibaren merkezin
uygulach~ modern kimlik politikas1 i<;inde Siinnile?tirilmek istenmi~,
miilhidlik ve zmchkhk gibi su<;lamalarla kaq1 ka~1ya kalrm~tlr. Tanzimat
doneminde de soz konusu kimlik politikas1 siirmii?, Bekta?i tekkesi ve
Bekta?iler yine miilhidlik, zmchkhk gibi su<;lamalarla kaq1 kar?Iya kalrm~,
siyasal ve toplumsal ya?amdan tasfiye edilmek istenmi~tir. Bu makalede,
oncelikle Tanzimat doneminde uygulanan kimlik politikalan kisaca
degerlendirilmi?, archndan bu donemde Bekta~ilere yonelik uygulanan
kimlik politikalan ve Siinnile?tirme politikalan, Osmanh aqiv belgelerine
dayana.rak incelenmi~tir. lvfakalenin iizerinde durdugu temel sorunsal,
Tanzimat doneminde bir Bekta?i din adarm Hiiseyin Ya~a.r Baba'mn nas!l
ve hangi gerek<;elerle millhidlikle su<;lanch~m tartl?mak ve meselenin
dini yonleriyle siyasi yonlerinin Osmanh iktidan i<;in nas!l bir kesi~im
olu~turduguna i~aret etmektir. Osmanh iktidanna gore Bekta?iler hem
Sunni anlay1~m ch~ma pkrm~ hem de siyasi <;emberin otesine ta~rm~or.
"' Ogr. Gor., Yilchz Teknik Oniversitesi, Atatiirk ilkeleri Ye inkilap Tarihi Bolumu.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 93
ErayYILMAZ
Boylece Bekta~iler, modern kimlik politikasillln ~ekillendigi 1826'dan
itibaren. Osmanh iktidanna itaatkar gorillmemi~ ve hem dini hem
de siyasi bir tehdit bi9minde degerlendirilmi~lerdir. Hiiseyin
Ya~ar Baba'run millhidlikle suc;:lanmasr, Tanzimat doneminde
uygulanan Osmanha politikalann Bekta?i orneginde goriildiigu gibi
Siinnile~tirme politikalanyla birlikte siirdiirillmesi, meselen.in laiklik
c;:erc;:eve:sinde yeniden degerlendirilmesi gerektigini gostermektedir.
Anahtar Kelimeler: Bekta~i, Osmanh kimligi, Tanzimat donemi,
Osmanhahk, Arnavuduk.
ABSTRACT
The Bektashi lodge, which was liquidated with the Janissary in 1826, has been
tried to be sunnificated within the modern identity policy that the center implements
from this date and it has been confronted with accusations such as being hypocr·ite
and atheist . In the Ta.nzimat period, the identity politics continued, and the Bektashi
lodge and the Bektashis were faced with accmations S\Kh as hypocrite and atheist,
and it was desired to be liquidated from political and social life. In this article, firstly
the identity policies applied in the Tanzimat period were evaluated briefly and then
the identity politics and Surmification policies applied to Bektashis in this period were
examined based on Ottoman archival documents. T he basic problem which has been
stressed in tlus article is to discuss how and for what reasons H useyin Yasar Baba,
a Bektaslu reverend, was accused during the Tanzimat era and to point out how the
political aspects of the religious aspects of that matter constitute an intersection fo r
Ottoman rule. According to the O ttoman rule, the Bektaslus were both out o f the
Smuu tmderstand.ing and beyond the political circle. T he fact that H useyin Yasar
Baba was accused of being an imprisoned person and that the O ttoman policies
applied during the Tanzimat period, along with the Sumufication policies as seen in
the example of Bektashi, show that these policies should be reassessed within the
framework of secularism.
Keywords: Bektaslu, O ttoman identity, Tanzimat period, O ttomarusm, Albarua.
94 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
ZUSAMMENFASSUNG
In dies em Artikelliegt der Fokus, vor dem Hintergnmd der im Osmanischen Reich
zum Zeitptmkt der Reformperiode implementierten osmanischen ldentitatspolitik,
auf dem bektaschitischen Geistlichen sowie dem bektaschitischen-Tekke (ahnelt
strukturell dem K loster) angehorigen H tiseyin Ya~ar. D ass im Jahre 1826 u.a. durch
Janitscharen-Soldaten geriiumte bektaschitische-Tekke, dessen Sunnitisierung ab
diesem Zeitptmkt im Rahmen der zentral durchgesetzten modernen ldentitatspolitik
angestrebt \Vtude, sah sich mit dem Vorwurf ungHiubig, gottlos und ablehnend
gegentiber dem I slam zu sein konfrontiert. Auch waluend der Refo rmperiode
hielt die angeflilu:te ldentitatspolitik des O smanischen Reiches an; bektaschitische
Tekke's sowie Bektaschiten wtuden erneu t mit Unglaubigkeit und Gottlosigkeit
beschuldigt mit d em Ziel sie aus dem politischen und gesellschaftlichen Leben zu
iso lieren. Der Artikel beschaftigt sich ztmachst mit der Analyse der ldentitatspolitik
wahrend der Reformperiode im O smanischen Reich. D arauf au fbauend wird die in
dieser Zeit gegentiber den Bektaschiten angewandte l dentitatspolitik und die Politik
bzw; i\lethode der Sunnitisierung auf Basis von osmanischen Archivdokumenten
und Q uellen naher tmtersucht. Ziel des Artikels ist es, der Frage, wanun und mit
welchen Grtinden der bektaschitische Geistliche H tiseyin Ya~ar Baba wahrend der
Reformpe1·iode als unglaubig tmd gottlos beschuldigt wurde, nachzugehen. Ferner
soli disku tiert werden, inwiefern d iese T hematik aus religioser und politischer
Perspektive ftir das O smanische Reich relevantist. Dennnach der osmanischen i\lacht
hatten die Bektaschiten sowohl die Gre112en des sunnitischen Glaubens als auch eine
politische rote Linie tiberschritten. Aus diesem Grund wurden die Bektaschitennach
der 1826 eingeflihrten modernen ldentitatspolitik als nicht loyal zur osmanischen
Regierung angesehen und als religiose sowie politische Bedrohung wahrgenommen.
Die Beschuldigung von H tiseyin Ya~ar Baba als unglaubigen und die D urchflihrung
und Anwendung der osmanische11 l de11titats- sowie Sunnitierungspolitik am Beispiel
der Bektaschite11 zeigt, dass diese Thematik im Kontext des Laizismus neu betrach tet
und interpretiert w erden so lite.
Schliisselworter: Bektaschi, osmanische ldentitat, Reformperiode un
Osmanischen Reich (Tanzimat), Osmanisches Reich, Albanien.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 9 5
ErayYILMAZ
Giri~
1826'da Yen.i)er.i Ocag/mn tasfiyes.iyle b.irlikte, Yen.is:eriler.i kl~kll:ttlklan, d.in den
s:lkarttlklan .iddia edilen Bekta~.i tekkes.in.in de tasfiyes.ine karar verilm.i~t.ir. Bu tar.ihten
.it.ibaren Bekta~iler, Osmanh .ikt.idannm, Islam.iyet'.in Sti.nn.i yorummm merkeze
almast ve onu modernle~men.in b.ir pars:ast haline donti~tiirmes.iyle mlilh.idlik
(Ianntanunazhk) .ile sus:lamru~lard!r. Boylece, O smanh .ikt.idannm Tanz.imat donem.i
bop.mca O smanhcillk baglarmnda uygulad.t~ modernle~me polit.ikast, I slam.iyet'.i
yekpare b.ir hale get.irmek .istem.i~t.ir. Bu polit.ika Tanz.imat donem.i boyunca
uygulanrm~, Bekta~iler cre~.itli b.i).imlerde Stinnile~t.irilmek .istenm.i~t.ir.
Bu makalede, Bekta~.i tekkes.in.in 19. ytizplda ya~adtklanna da.ir somut b.ir ornek
tizer.inde durulmakta, b.ir Bekta~.i d.in adarm, H tisey.in Ya~ar Baba'nm h.ikayes.i soz
konusu ed.ilmekted.ir. H tisey.in Ya~ar Baba, 1865'te uzun yillard.tr h.izmet etmekte
oldugu T .iran'a bagh Akcrah.isar'da bultman b.ir Bekta~.i zav.iyes.inde, b.ir Bekta~.i babast
.iken dine ve mezhebe aykm davram~lan o ldugu gereks:es.iyle mlilh.idlik .ile sus:lamru~,
tumklanrm~, sorgulanrm~ ve hakklnda stirgtin karan ve.r·.ilm.i~t.ir. Bu stire) .icr.inde gerek
sorgulama su asmda gerekse yerel .idare ile merkez .idare arasmdaki yazt~malarda
O smanh .ikt.idanrun Bekta~il.ig.i nasu kavrad.t~, ona nasu yakla~t1gr, onu ne tiir b.ir
tehd.it ve tehlike b.i).im.inde gordtigti a<;tga ) tkmaktadu. Tanz.imat yillarmda uygulanan
O smanh kimlig.i polit.ikast .ile Bekta~il.ik meseles.i tartl~ma konusu yapumaktad!r.
l\!Iakalen.in temel .inceleme noktast, Tanz.imat donem.inde Osmanhcillk polit.ikast
ile Mtisltiman ve gay.r.imtislimle.r.i .itt.ihat haline get.irmek .isteyen Osmanh .ikt.idanru
.incelemek, bu .ikt.idarm, Bekta~.iler tizer.indeki polit.ikasuu somut b.ir ornek tizer.inden
ara~tlrmaktu.
i\Iakalede, oncelikle Tanz.imat donem.inde Osmanhcillk polit.ikast Bekta~i
tekkesine yakla~uru baglarmnda .incelenm.i~t.ir. Bu donem.in devlet adamlan ile ayd.tnlan
arasmdaki fiki.r ve uygulamalara klsaca yer verilm.i~t.ir. .A.rdmdan Osmanh ar~iv.ine
Bekta~ilerle .ilg.ili yanstyan belgeler tizerinde durulmu~, bu belgeler.in Bekta~.ileri nasu
tasn.if ett.ig.i ve Bekta~.i kiml.ig.in.i nasli tasfiye etln ek .istedig.i ara~tlrurm~tlr. Makalen.in
ti<;tincti boltimti H tiseyin Ya~ar Baba'ya a)Tlltru~, Osmanh ar~.iv.inde yer alan H tisey.in
Ya~ar Baba'11111 sorgu tntanaklam1dan ve btirokrasin.in yazt~malanndan elde edilen
bilgilerle, b.ir Bekta~i babast ozelinde, Bekta~.iler.in nasu ve hangi gereks:elerle
mlilh.idlikle Stt)landtgr ve soz konusu sus:lamamn unsurlan .ile sonu)lan incelenm.i~t.ir.
96 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
1. T anzimat Donemi'nde O smanhcrhk ve Bekta§iler
1826'da Yeni<;:eri Oca~ tasfiye edilmi~, Yenicrerileri Osmanh iktidanna kar~1
kl~kuttlklan, dinden )Ikartuklan, sapkln hale getirdikleri iddiastyla Bekta~i tekkesi de
kapatllrm~, ba21 Bekta~i din adamlan idam edilmi~, siirgiine gonderilmi~, baz1 Bekta~i
tekkelerine d konuhnu~, satllrm~, miisadere edilmi~, 60 ylldan eski olmayan, kadim
goriilmeyen tekkeler y1ktuiliru~, kadim tekkeler ise Siinni din adamlan ile Siinni
tarikatlara devredilmi~tir. Boylece, Bekta~i tekkesinin toplumsal ve siyasal ya~amdaki
aguh~ klrllrm~, Osmanh Devleti, askerlikten egitime uygularu~ merkeziyetcri
politikalarmm arasma, dini de eklemi~tir. Bundan boyle, ba~lang1<;:ta Siinni o ldugu
ileri siirii.len ve zamanla bozuldugu iddia edilen Bekta~i tekkesi Siinnile~tirilmeye
s:ah~llrm~, Bekta~iligin kendine has ritiielleri, hiyerar~isi ylkllrm~tlf. Tekke, biiyiik bir
saldmyla kar~l ka)itya kahru~, otekile~tirilmi~tir. 1
Osmanh iktidan, ar~iv belgelerine yanstd!gt kadanyla, Bekta~i tekkesinin tasfiye
edilmesinde iki temel argiiman kullanrm~tlr. Bu argii.manlar: 1. Bekta~i tekkesi
kuruldugu donemde var olan ozelliklerini ve Siinni degerlerini yitirmi~, dogru
din ve mezhepten uzakla~tru~tlr. 2. Bekta~iler, Yenicrerileri sapkm hale getirmi~ler,
halkln dini ve mezhebi degerlerini bozmu~lar, hanedana kar~1 bir siyasal muhalefet
meydana getirmil'lerdir. Bu iki argiiman hem Yenis:erilerin tasfiyesi esnasmda hem
de Tanzimat ve sonraki yillarda birbiriyle birle~mi~tir. Bekta~iler son tahlilde, siyasi
ve dini nedenlerle toplumsal ve siyasal ya~amda otekile~tirilnu~, Osmanh iktidaruun
en biiyiik muhalif tmsurlanndan biri kabul edilmi~tir. 1826'yt takip eden ylllarda
ya~armm siirdiiren Bekta~i tekkeleri stkl bir bi<qimde denetlenmi~, tekkder miisadere
edilnu~, tasfiye edilmi~ veya ba~lanna Siirmi tarikat ~eyhleri getirilmi~tir. 1839'da
ba~laytp 1876 yilina kadar siiren Tanzimat yillarmda, Osmanh iktidan ve aydmlan,
Bekta~i mesdesi iizerinde durmanu~m. Iktidann soylemi tamamen kabul edilini~,
egemen dini anlay1~a, ya~am bi)imine aykut gorii.len Bekta~ilerin, Siinni degerlerle
takibi, yargllanmas1 ve cezalanduilinast siiriip git11u~tir.
19. yiizyll Osmanh tarihi, genellikle kimlik sorunlan goz oniine ahnru~nda
modernle~me tezi baglanunda, Miisliiman ve gayrimiislim bi<;:itninde aynlan iki
biiyiik kategori altlnda incelenmi~, Bekta~i meselesi giindeme gelmetni~tir. Bu teze
gore, Tanzimat doneminde dar bir biirokratik ) ev reyi meydana getiren O smanh
devlet adamlan, o zellikle gayrimiislimlerin ap·ilik)l hareketleri kaqlSlnda O smanhc1
Yeni<;:eri Ocag,,run kapaclmas1 ve Bekta~i Tekkesinin Tasfiyesi ic;in bkz. Yumaz, 2016. Aynca Bekta~ilik ic;in bkz. 1Ielikoff, 1998; Ocak, 2015; Ocak, 2014; Karakaya-Stump, 2016.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 97
ErayYILMAZ
politikalara yonelnu~le.r, tiim unsurlan ortak bir Osmanh kimligi altmda bi.rle~tirmek
istemi~le.rdi. Bu dogrulmda lmknktan idareye, egitimden askerlige vanncaya kadar tti.m
unsurlan ortak dege.rler etrafmda bi.rle~tirmek isteyen milli bir siyaset izlemi~le.rdi.2
Tanzimat donenlirun en onemli devlet adamlanndan i\fnstafa Re~id Pa~a, Tanzimat
Fennam'nm ilamyla bi.rlikte nlilli bir siyaset tizerinde durmu~, Osmanh birligirun
ancak ortak bi.r hnhtk dtizeru meydana getirmekle gerc;:ekle~ebilecegine inamru~tr.
Bnrmnla birlikte, ozellikle adaletli bir askerlik sistemirun kurulmasma dikkat c;:eknli~tir
(Kaynar, 1985: 1 00)';. i\fustafa Re~id Pa~a'dan sonra devlet idaresinde onemli vazifeler
tistelenen Fuad Pa~a ve Ali Pa~a da soz konusu anlayr~r izlenli~tir. Fuad Pa~a'ya gore,
adil bir yakla~rmla biElikte u k ve din aynnu ohnaksrzm, devlet memurlngnna ahmlar
liyakate gore ger<)ekle~tirilmeli, gayrimtislimler arasmdan da hak edenler devlet
memnru o labilmeliydi. Ali Pa~a, devlet memurlugundaki liyakat sistemiyle bi.rlikte,
Avrupa'dan da ornekle.r vere.rek, modern c;:agda lilkelerin dini inane;: ve etruk unsur
tizerine kurulmadrgnu vurgulanu~, Osmanh Devleti'run de e~itlige dayanan bir dtizen
gerc;:ekle~tirmesi gerektigini beli.rtmi~ti.r. Ona gore, i\Ilislti.manlar ile gayrimtislimlerin
katrldrgr bi.r Osmanh ittihadr saglamanm en onemli iki aracr; ortak askerlik dtizeru ve
ortak bir egitim sistemirun knruhnasrydr (Akarh, 1978: 6-31) .
2 Osmanhcilik siyasetini Sels:uk Ak~in Some! ~oyle tarumlam1~ttr: "imparatorluk dahilinde ya~ayan farkh dinsel ve etnik gruplan tek bir 'Osmanh rnilleti' kabul eden ve bu unsurlan ortak bir imparatorluk ideali c;:erc;:evesinde birle~tirme yakla~lffilna Osmanhcilik denmektedir." (Some!, 2001: 88-89). Mehmet 0 Alkan'a gore, Osmanh kimligi, Tanzimat doneminde ''icat edilmi~", Tanzimat donernini de kapsayan "modernle~me siirecinde 'millet' bir kanam olarak bugiin kullanc!Jgmuz ulus' a donti~meye ba~lam1~ttr." (Alkan, 2001: 385). ;>ukrti Hanioglu da benzer bir tarum ortaya koyarak Osmanhc!hgl ifade etrni~tir. Buna gore Osmanhcilik: "Ozellikle Frans1z ihtilili'nden sonra Osmanh imparatorlugu'nun sorunlanndan ba9hcas1 haline gelen c;:e~itli unsurlann bagmrs1zhk hareketlerini ve imparatorluktan kopma ~abalanru, her ttirlti etnik rnilliyetin tizerinde Osmanlilik kavrarru yaratarak onlemeye s:ah~an siyasal ve dti~tince hareketine 'Osmanhc1hk' denilmektedir." (Hanioglu, 1985: 1389). Kemal H. Karpat, Osmanhciligi daha a~lk bir bi~imde "milli ve siyasi" bir kimlik politikas1 olarak ifade etrni~tir. Karpat' a gore, bir kolektif kimlik olarak Osmanh kimligi, bir "milli-siyasi" kimlik olmu~, soz konusu politika Tti:rkler is:in "milli devlet" kurma ~abas1yla 1839'da ba~larru~ttr (Karpat, 2009: 67). Gortildugu gibi, bu ara9ttrmac!lar da bir Bekta~i meselesinin farkina varmarru~lar veya on em vermerni~ler, meseleyi iki btiytik ka tegori tizerinden, l\.fusltimanlar ve gayrimtislimler ili~kisi tizerinden degerlendirrni~lerdir.
3 II. Mahmud 1837,de gers:ekle~tircligi Rumeli seyahatinde :Mustafa Re~id Pa~a'run etkisiyle Osmanhc1gin temelinde yer alan e~itlikc;:i anlay1~1 ifade etrni~ti. Padi~ah, Rumlar, Ermeniler ve Yahudilere hitaben ~oyle demi~ti: "hepinizMi.isliimanlortJbiAI!oh'm kulu ve benim tebaamsrnr'?; din/eriniz bafka ba{kadrr; fokat hepiniz kanunun t~ lrade-i ~ahanemin himq;•esindesiniz." (Some!, 2001: 93).
9 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
Tanzimat doneminde sozii edilen anlaF~la birlikte, Miisliiman ve gayrimiislimleri
ortak bir vatan paydasmda toplamaYl hedefieyen Osmanhcillk dogrultustmda tslahatlar
ger)ekle~tirilmi~tir. Tanzimat donemi tslahat)lian, huh.'l.tkta e~itlik)i bir diizen knrmaya
t;:ah~rm~larru. Tanzimat Fermam'nm ilanmdan sonra ) tkaruan vilayet kamumyla, yerel
idarede j\fiisliimanlarla birlikte gayrimiislimlere de yer vermi~ler, Islahat Fermam
ile ortak cografya esasma dayanan bir vatanda~hk ger)ekle~tirmeye t;:ah~rm~larru.
I slahat Fermam'nm bir ba~ka onemli lUlSltrU, gayrimiislimlerin tiim kamu okullanna
gidebilecekleri olmu~, tiim unsurlann ortak yasalara gore yarglianacaklan muhtelit
mahkemelere de fermanda yer verilmi~tir. 1840'ta yapillp 1851 ve 1858'de yenilenen
Osmanh Ceza Ka.nunu ise din aynrm yapmakstzm tiim unsurlara hitap etmi~tir. 1876
yillnda ilan edilen K iumn-i E sasi ile bu siirecin bir baklma son halkast tamamlantru~,
tiim Osmanh unsurlanna din ve uk aynrm yapumakstzm Osmanh denilnu~, bir ki~itun
Osmanh vatanda~t kabul edilmesiyse, iilkeye lmkuki baghh~ ve T iirkt;:e bihnekle
ili~kilendirilmi~tir (Semel, 2001: 1 06) .4 Ortak vatan paydasmda geli~tirilmek istenen
bir ba~ka unsnr, gayrimiislimlerin de askere ahnmast olmu~tttr. 1830'lardan itibaren
Osmanh donamnasma gayrimiislimler, birt;:ok zo rluk ya~anmakla birlikte, askere
ahnnu~, 1855'te cizye kaldtnlrm~ ve askerlik gayrimiislimler i)in de zorunlu hale
getirilini~tir. Ancak 1856'da Islahat Fennam ile getirilen bedelli askerlik dolaylSlyla
gayrimiislimlerin fiili olarak askere ahnmast )iiriirliikten kalktru~tu. 5 Ktsacast,
Tanzimat doneminde yeni bir siyasetle birlikte, yeni bir kimlik politikast hedefiemni~,
j\fiisliiman ve gayrimiislimleri kapsayabilecek ortak vatana dayah bir askerlik ve egitim
diizeni geli~tirilmek istenmi~tir. Ancak son tahlilde, her iki alanda da tam bir ba~an
elde edilememi~, Bekta~ileri de goz oniine alan tiim unsnrlan kapsayabilen, onlan
kl~la ve okullarda birle~tirebilen tnilli bir kimlik meydana getirilemenu~tir.
Tanzimat doneminde uygulanan ve modernle~me tezi baglatrunda degerlendirilen
Osmanhcthk politikast, aynntth bir bit;:imde, ozellikle egitim alamnda gert;:ekle~tirdigi
uygulamalan ile s:oziimlendiginde, Siinni Islam gelenegine dayandtrurru~ttr. 6 Osmanh
iktidan, Bekta~i sorununu bu bit;:imde s:ozdiigtinii sanrm~, Bekta~iligi Siimule~tirmek
istemi~ ve tekkenin ozgiin degerlerini bir bozulma bi)iminde tutelendinni~tir.
Dolaytstyla Osmanh devlet adamlan ve ayrunlan, Osmanh cografyasmda Bekta~i
4 Kanun-i Esasi' nin ilan edili~inin ard>ndan 20 :Mart 1877'de 691\Iiishiman Ye 46 gayrimiislimden olu~an rdeclis-·i l\Iebusan toplannu~, meclis c;:ah~malar>nda Rusya ile yapnan siirtii~mede f-,fiislim ve gap:imiislim uyeler tam bir "'Osmanhhk' ~uuru" ile hareket etmi~lerdi (Bozkurt, 1996: 77).
5 Gayrimuslimle:rin askerlik meselesi ic;:in bkz. Giilsoy, 2000. 6 Bu konuyla ilgili bkz. Ylimaz, 2015.
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 99
ErayYILMAZ
meselesine c;:oziim bulmu~ gibi davrantru~, tek sonum yekpare kabul edilen
Miisliimanlarla gayrimiislimle!·in ittihadt gibi gormii~lerdi . H albuki laiklik esasma gore
c;:oziilemeyen Bekta~ilik meselesi, kendini her seferinde ve yeniden daha giic;:lii bir
bic;:imde hattrlatrru~, T anzimat yrllanndaysa O smanh ar~ivlerine birc;:ok defa Bekta~i
tekkeler·i ve din adamlanyla ilgili sorunlar yansuru~ttr.
Tanzimat doneminin belki de en onemli aydtnlanndan Natruk Kemal, anne taraft
dolaylSlyla Bekta~i kabul edihnektedir. Irene Melikof'a gore, Nanuk Kemal, dedesi
Abdiillatif Pa~a tara fmdan yeti~tirilmi~, genc;:lik yrllarmda Kerbela ve Ali sevgisi
temah ~iirler yaznu~ttr (i\ lelikoff, 1998: 17 -19) . Ancak bu donemden sonra, Natruk
Kemal'in Bekta~ilik ile dogrudan veya dolayh bir ~iirine veya yazlSlna rastlanmamakta;
ancak omm genel dii~iinceleri iizerinde Bekta~iligin liberal ve mistik etkilerinden soz
edilmektedir (l\ilardin, 2004: 320) .- Namtk Kemal, Tanzimat yrllannda yaymladtgt
yaztlarmda, pragmatik bir b iitiin meydana getiren islamet ve Osmanhet gorii~lerini
ifade etmi~tir. i slamct gorii~lerinde i slamiyet'i yekpare bir bic;:imde goren iktidann
anlayt~uu siirdiirmii~, bu meseleye, Bekta~i tekkesini de ic;:ine alan c;:oziimleyici bir
bic;:imde yakla~manu~tu. Ona gore, Miisliimanlar ~eriata dayanan Islami degerler
etrafmda, gayrimiislirnler ise ortak vatan sevgisi c;:erc;:evesinde Osmanh iktidanna
baglanmahydt (Nanuk Kemal, 1869: 1-4) .
Nanuk Kemal'in Osmanhcilik ile islamciligr bagda~ttran pragmatik yakla~muna
kar~t, Mahmud Celaleddin Pa~a ac;:tk bir bic;:imde Osmanhciligt savunmu~, Osmanhct
politikalan Fransa ve Amerika'da uygnlanan milli kimlik politikalan baglanunda
degerlendirmi~tir. Yazara gore, Fransa ve Amerika'da da farkh dini ve etnik topluluklar
bir arada ya~amayt ba~arnu~ttr. Bu iilkelerde dini ve etnik aynm yap tlmakstzm,
ortak vatana ve degerlere dayanan bir siyaset takip ediltni~tir. DolaylSly!a O smanh
iilkesinde de ortak k,:iltiirel degerler etrafmda bir siyaset izlenmeli, ortak vatan esas
ahnmahydt. Aksi durumda, gayrimiislimlerin iilkeye baglanmast bir tarafa, i\liisliiman
Tiirk unsurun vurgulanmasrneticesinde, Arap, Kiirt gibi diger l\lliisliiman unsurlann
dahi iilkeye baglanmast miimkiin olamazdt (Mahmud Celaleddin, 1870: 1-2) . Bu
tartt~malarda yer alan isimlerden birisi de Hayreddin olmu~mr. H ayreddin, 1848'de
Polonya'da kattldtgt devrimci miicadelenin ardmdan, Osmanh Devleti'ne stguup
Miisliiman ohnu~, c;:e~itli gazetelere siyasal yaztlar kaleme alnu~ttr. H ayreddin'e gore,
7 Narruk Kemal'in yazJan arastnda dogrudan Bekta9ihk ile ilgili bir konuya rastlanmad.g, gibi Osmanh Tarihi kitabtnda da bu mesele uzerinde durulmarm~, ornegin Osmanh D eYleti'nin kurulu~ yillannda Bekta~ilere Yep bu gelenegin varhgina deginmemi~, tartt~mast 1~me
girmetni~tir. (Namtk Kem al, 1971).
100 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
Osmanhcrhk milli bir politika kabul edilmeliydi. Bu politikanm iki temel unsuru,
ortak vatan anlayr~l ve tii.m Osmanhlann konu~aca~ sade bir T ii.rkt;:e olmahyd!
(Hayreddin, 1869: 3) . Bu yazarlar da Bekta~ilere clair somut bir yazr kaleme almanu~;
ancak Mii.slii.manlar ile gayrimii.slimlerin ittihad! i<;in laik bir anlap~r ifade etmi~lerdi .
Osmanhcili~n kar~lSlnda yer alan, T icaret-i Bahriye i\lahkemesi zabrt katibi E sad
Efendi ise, ozellikle Rusya'111n basklSlna kar~r, i\lii.slii.manlann birligini savunmu~,
gayrimii.slimleri bir tarafa buakml~tlr. Ona gore, tii.m i\fii.slii.manlar, O smanh
cografyasmda ortak bir siyasal birlik meydana getirmeli, tii.m Mii.slii.manlann halifesi
gorii.lmesi gereken O smanh Padi~alu, ortak ve tek siyasal otorite kabul edilmeli,
T ii.rkt;:e de soz konusu ittihad!n ortak dili o hnahyd! (Esad E fendi, ty: 8-32) .
Sonus: itibariyle, O smanh devlet adamlan ve aydmlan, bir Bekta~i meselesi
oldugumm farkma varmarm~lar, bu meselenin Yenit;:eriligin ve Bekta~i tekkesinin
tasfiyesi ile s:ozii.m bnlduguna ikna ohnu~lardr. O smanh cografyasmda i\fii.slii.manlan
yekpare bir bii.tii.n kabul etmi~ler veya bu bii.tii.nlii.gti.n ancak ve sadece Sii.rmi ritii.eller
etrafmda orii.lebi1ecegine inamru~lard!. Halbuki bu donemde Osmanh ar~ivleri,
1826'da kapatrlan Bekta~i tekkesi ii.zerindeki politikalan yansrtmaktadu. O smanh
Devleti, Bekta~i tekkelerinin mal varhklan111 diger tarikatlara aktarmaya, Bekta~i
tekkelerinin ba~ma Sii.nni tarikat ~eyhleri tayin etmeye, halkr o lumsuz etkiledigi
iddia edilen ve rnii.lhidlikle sus:lanan Bekta~i din adamlaruu baskr altmda tu tmaya,
Bekta~i simgelerini yasaklamaya, Bekta~i din adamlan hakkrnda sorn~ttuma a<;rp
cezalandumaya devam etmekteydi. Krsaca, O smanh devlet adamlan ve aydmlaruun
yok saymasma ka.l[~lll Bekta~iler varh~ru sii.rdii.rmekteydi.
2. Tanzimat D onemi Osmanh Aqiv Belgelerinde Bekta~iler
Tanzimat doneminde bir yandan laik esaslara dayanmasr gereken, ancak hit;:bir
zaman tam anlarruyla ba~an kazanamanu~, O smanhcr politikalar gert;:ekle~tirilirken
bir yandan da Mii.slii.manlar arasmdaki farklrhklar giderilmek istenmi~, bu dogrultt1da
bozulmu~, sapkrn, mii.lhid oldugu ileri sii.rii.len Bekta~i tekkesi ii.zerindeki baskrlar
devam etmi~tir. 1826'da Yenit;:eri Oca~ ile Bekta~i tekkesinin tasfiyesi ve Bekta~ilerin
Sii.nnile~tirilme t;:abasryla ba~layan bu sii.ret;:, Tanzimat doneminde de sii.rii.p gitrni~tir.
Tanzimat D onemi'nde, O smanh ar~ivleri incelendiginde, Bekta~ilerle ilgili belgeleri
iki sr111fta toplamak mii.mh."ii.ndii.r. Btma gore: 1. Bekta~i tekkelerine ve arazilerine el
koyma ile tekke ve arazilerin ba~ka tarikatlara verihn esiyle ilgili belgeler vard!r. 2.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 101
ErayYILMAZ
Bekta~i din adamlarmun takibi, soru~turulmast, cezalandmlmast, Bekta~i klyafetlerinin
giyilmesinin yasaklanmast ile ilgili belgeler soz konusudur.
Her iki Sllllftaki belgeler birlikte degerlendirildiginde, Osmanh iktidan tarafmdan
1826'dan itibaren uygulanan politikalarm istikrarh bir bic;-imde devam ettigi soylenebilir.
Bekta~i tekkesinin tas:fiyesinin ardmdan tekke mallarma el konulmast, tekkelerin ba~ma
Siinni din adamlamun getirilmesi, Bekta~i inancm ve ritiiellerinin ortadan kaldmlmast,
asimile edilmesi, Bekta~i tarikatuun geleneksel hiyerar~isinin km lmasma neden
olmu~mr. Bu siire<;:te ta<;:, teslim ta~t gibi geleneksel Bekta~i klyafetleri de yasaklannu~,
bu klyafetleri giyenler uyanlrm~ ve cezalandmhm~, dolaytsty!a bir simgesel miicadele
de ger<;:ekle~tirilmi~tin:. Bekta~iligi <;:agn~tu:acak tmsurlara dahi miisaade edihnemi~,
Bekta~ilerin toplumsal hafizadaki varhgt silinmek istemni~tir.
Birinci suu fta goriilebilecek belgelere yakmdan bakllrugmda, imparatorlugun
bir<;:ok bolgesinde Bekta~i emlakma el konuldugu, Bekta~i tekkelerine Siinni din
adamlanrun tayin edildigi goriilmektedir. Ornegin, T u hala kasabasmda yer alan
Bekta~i tekkesi Rufai tar·ikatmdan G azi Ali Baba'ya verillni~ (HR. i\1KT.64-47, 28
Zilhicce 1269 [2 Ekim 1853] ve A. }i\1KT.:WNL.66- 61, 19 Safer 1270 [21 Kas11n
1853]), E dirne'de Hamza Bey koyii yakmmdaki H act Muhiddin Baba Bekta~i zaviyesi
arazisi, Nak~ibendi H ankaluna tahsis edillni~ (C .. EV..504- 25491, 27 Ramazan 1258
[1 Kastm 1842]), ve ciaha bir<;:ok ornekte goriildiigti gibi, daha bir<;:ok Bekta~i tekkesi
Nak~ibendi tarikatma ge<;:tni~tir (C .. ADL.9 - 568, 11 Z ilhicce 1274 [23 Termnuz
1858] ve C .. EV..651 - 32819, 29 Zilllicce 1255 [4 Mart 1840]).
ikinci smtfta yer alan belgelerdeyse, Bekta~ilerin kamu ya~ammdan c;-tkanlrugt
goriilmekte, Bekta~i klyafetler·i giyenler·in uyan!dtgt ve tutuklanmalamun istendikler·i
anla~t!maktadu. Bu belgelere gore, Bekta~i tarikatt tasfiye edildiginden, kamu
ya~ammda ta<;: ve teslim ta~1 gibi Bekta~i simgeleri kullananlann uyart!mast ve
gerekirse mtuklanmalan talep edilrni~tir. Belgelerden anla~t!rugt kadanyla, Bekta~i
simgeler·i miilllidligi ammsatmakta, dolaytsty!a l\fiislii.manlara zarar vermektedir. (A_ }
MKT.MHi\ 1.265- 1, 17 Zilhicce 1279 [5 Haziran 1863] ve A_ }i\1KT.N ZD.86-57 /
10 Zilka de 1269 [15 Agustos 1853]) . Bu kateg01·i i<;:inde goriilebilecek bir d iger beige,
bir i\Ieclis-i Vala kararuu ifade etmektedir. Bu belgeye gore, istanbul'da Bekta~ilerin
"bu arahk" goriilmekte olduklan ifade edillni~, yasaklamm~ bu tekketlin klyafetlerirli
ve simgelerini ta~tyan ki~ilerin km.rulmast, ternizlenmesi gerektigi kaydedillni~tir.
Ancak, Bekta~iler siiriiliir ve telniz!etlirken diger tar·ikat ~eyhler·itlin zarar gormemesi
I 02 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
gerektigi belirtihni~, bu hususa dikkat edilmesi istenmi~tir (i\1VL.250.37-5, 6 Safer
1268 [1 Arahk 1851]).
Belgelerden anla~lldt~ gibi, kamu ya~ammda Bekta~ileri hatu:latacak simgelere
izin verilmemi~, Bekta~ilik tamamen unutturulmak, bastuilinak istemni~tir. Tanzimat
doneminde Osmanh iktidan , Bekta~ileri Sii.nni degerler baglammda nitelendirmi~, bu
degerlerin dt~mda goriilen davram~lan takip etmek ve cezalandumak yo luna gittni~tir.
19. yiizyllda, 1826'dan itibaren uygulanan bu politika, Osmanhct politikalann
hakim o ldugu Tanzimat yillarda da siirmii~tiir. Bu politika aym zamanda, O smanh
modernle~mesinin en onemli unsuru, merkezi giit;lendirmek ile birlikte tam bir dini
ve dolaytstyla siyasal o torite kurmak unsuru olmu~tur. Bu makalenin esas konusunu
meydana getiren ornekteyse, Bekta~i din adamlan iizerindeki baskmm unsurlan
ortaya )tktru~, Bekta~i din adamlannm nasll bir anlayt~ ve yakla~tmla sorgulandt~ ve
cezalandulldt~ goriilmii~ tiir.
3. H useyin Ya~ar Baba Nas1l Miilhid Oldu?
i\ Iakalenin ana konusu, bir Bekta~i babas1 o lan Hiiseyin Ya~ar'm sorgulanmas1 ve
kendisine verilen siirgiin cezastdu. Hiiseyin Ya~ar Baba'nm sorgulanmasma benzer
bir ornek daha once, 1826'da Yeni).eri tasfiyesinin hemen ardmdan ya~amru~, H act
Bekta~ Postni~ini Hamdnllah <;:elebi ve sekiz arkada~1 idam talebiyle yargllamru~tu.
Bu davada mahkeme heyeti ile H amdnllah <;:elebi arasmda gert;ek i slam tartl~mast
ya~anrm~, mahkeme heyeti Bekta~ilerin sapkm, dinsiz, dine ve mezhebe aykm
davram~lan o ldugnnu ileri siirmii~, bu iddialara kaqt H amdullah <;elebi ise, gert;ek
j\fiisliimanlann kendileri oldugunu iddia etmi~tir. 1826'da Yenit;e1·i tasfiyesi suasmda
yapllan bu yargllama neticesinde, H amdullah <;elebi ve dergahtan sekiz ki~i hakktnda
siirgiin cezast ve~.·ilrni~tir. l\.Iahkeme heyetinin, H amdullah <;elebi'nin temsil ettigi
Bekta~ilere yonelt tigi SU)lamalar, a~agtda H iiseyin Ya~ar Baba vakasmda anlattlaca~
iizere, 1826'dan itibaren Bekta~ilere yonelik o nyargtlan olu~ttumu~tlU.
H amdullah <;elebi'yi yargllayan mahkeme heyetine gore: 1. Bekta~i tekkesi
mensuplan namaz kllmadt~ ve ornt; tutmadtgt it;in din den, mezhepten uzakla~rm~lar,
sapktn olmu~lardtr. 2. Bekta~iler, Allah'a ~ekil vernu~, Ene'l H ak demi~lerdir. 3. Ali
dt~mdaki halifeleri tammarm~, onlara kotii sozler soylemi~lerdir. 4. Gayrimiislimlerle
dostluk ktumu~la.rdu. 5. K adtnlar Bekta~i tekkelerine ginni~, erkeklerle karma bir
halde bultmmu~lar, Bekta~i din adamlan bu duruma ruhsat vernu~tir. 6. Bekta~iler
halkt igfal ettni~, ifsada siiriiklemi~tir (Ozmen ve Kot;ak, 2008: 87-119) . i\ Iahkeme
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 103
ErayYILMAZ
heyetinin, Sii.nni degerle.r etrafmda ku.rulan bu. yakla~mu neticesinde, Bekta~i din
adamlan sw;:lu go.rlilmii~ ve haklannda idam cezast istenrni~ti.r. H amdullah <;:e!ebi,
tiim bu. suc;:lamala.ra yamtla.r ve.rrni~, mahkeme heyetinin stk stk idam tehditle.rine
.ragmen, yollannm dog.ru oldugunu, kendile.rinin ge.rc;:ek j\flisliimanla.r olduklanru
ifade etrni~ti.r. Bu. malkalenin konusu bi.r Siinnilik-Bekta~ilik ta.rt1~mas1 olmadt~ndan,
Hamdullah <;:e!ebi'nin savunmasma veya teolojik sonmla.ra daha fazla ye.r
ve.rilmeyecekti.r. Ancak dini soylemin siyasal soylemle bi.rle~tigi, Bekta~ile.rin biiyiik
o.randa Osmanh siyasal iktidanna kaqt bi.r tehdit gibi go.rlildiigti ifade edilmelidi.r.
Mahkeme heyeti de Bekta~ile1·in halkl igfal ettigini ile.ri sii.rmii~, bu. du.rumun kabul
edilemeyecegini beli.rtrni~ti.r. Bu.rada makalenin dikkat c;:ekmek istedigi lmsus, 1826'da
Bekta~ile.rin nasJ suc;:land!~m ifade etmek ve bu suc;:lamanm, 1860'la.rda da istik.ra.rh
bi.r bic;:imde sii.rdiigtinii gostennek, Hiiseyin Ya~a.r Baba vakasmda da Bekta~ile.rin din
ile birle~en siyasal suc;:lamalarla ka.r~1 ka~tya kald!~m vurgulamaktadu.
Osmanh a.r~ivinde ye.r alan belgelerden anla~Jd!~ kadanyla H amdullah <;:elebi'nin
ya.rgJanmasmdan a~a~ yukan 40 yll soma, i~kod.ra'da i\lu tasarnf ismail H akkl'nm
ba~latt1~ soru~tunna neticesinde, Bekta~i babalanndan Hiiseyin Ya~ar tutnklanrm~
ve so.rgulamru~tl.r. Bu so.rgulamada kaydedilen istintaknamede (tutanak) kendisine
yoneltilen sorula.ra ve ahnan cevapla.ra ye.r ve.rilmi~ti.r. Oldukc;:a klsa tutulan tntanak, bir
buc;:uk sayfa civanndadu. Tutanaktan og.rendigimize gore, H iiseyin Ya~a.r Deb.relidir
ve babas1 Debre'nin viicuhundandu (onde gelenle.r) . H iiseyin Ya~a.r, Debre'de
mektebe git1ni~ ama de.rebeylerin basklsmdan egitim hayat1m sii.rdii.remerni~, 1267
(1850-1 851) yillnda Debre'den c;:tklru~tl.r. Hiiseyin Ya~a.r Ti.ran'da, ad!ndan ba~ka bir
bilgiye ula~amadt~truz Slileyman Pa~a'ya bi.r sii.re hizmet etrni~, a.rdmdan Kii.rc;:e'de
(Kruje) Bekta~i tarikat1ndan Abdullah Baba'mn de.rgitluna gitrni~tir. Bu de.rgahta
yedi sene kald!ktan soma 1274 (1857-1858) yillnda, Abdullah Baba ta.rafmdan
Akc;:ahisa.r'da bulunan Bekta~i zaviyesine bir senetle ve halife unvamyla gonde.rilrni~tir
(BOA, i\1VL.1017.43.1, 7 H azi.ran 1281 [19 Hazi.ran 1865]).
Bu.rada sorgucu ~oyle bir so.ru so.rmu~ ve cevap alnu~tl.r: "S [Sua!]: Baba Abdullah
K.iirre'de olacagt halde Ak[ahisar'da olan za,iJye senin gibi bir cahili nast! gonderdi ve onun
vazjftsi mi;·di[?] C [Cevap]: Halifesi oldttf.umdan beni gonderdi ve Akrahisarltlar senet ile beni
getirdiler. S . 0 senet nerededir[?J C Kiirre'dedir." Bu. so.rgulamada, Osmanl.t iktidannm
Bekta~i tekkesine ve Bekta~ile.re yakla~mu oh.lmabilmektedir. O smanh iktidanm temsil
eden so.rgucuya gore, Osmanl.t siyasi ve dini ideolojisinin akta.rJd!~ mektep egitirnini
tamamlamarm~, a.rd!ndan med.reseye gitmetni~ bi.r Bekta~i babast, "cahil" bi<)itninde
104 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
nitelendirilmekte, Abdullah Baba'nm verdigi senet ile Hiiseyin Ya~ar'm Bekta~i
zaviyesinde halife veya baba ohnast bir anlam ta~tmamaktadu (BOA, l\fVL.1 017.43.1,
7 H aziran 1281 [19 H aziran 1865]).8
Sorguda Hiiseyin Ya~ar Baba'nm hangi konularda sus:lanru~ da goriilmektedir.
Sorgucunun sorulanndan ve iislubundan anla~uru~ kadanyla, H iiseyin Ya~ar Baba
tekkede i~ret (i<;:kili eglence) diizenlemek, tekke adabma yakl~mayacak bir bis:imde
rakl ve ~arap is:mek ile sus:lannu~tlr. H iiseyin Ya~ar Baba, iFet diizenledigi iddias11u
reddetmekle birlikte is:ki kullanrug11u kabul etmi~, ~oyle denu~tir: "C. H aram bildigim
halde taksir-i elem imi~ is:tim." Keder yiiziinden i<;:tigini, i<;:kiye zamanla ah~ugnu ve
is:kinin kendisi is:in bir ihtiyas: haline geldigini eklenu~tir. Bir ba~ka sus:lamaya gore,
H iiseyin Ya~ar Bab a, tekkeyi karun ve erkeklerin kan~tk bir bis:imde ziyaret etlnelerine
"ruhsat" venni~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, kan~tk ziyarete kendisinin ruhsat vennedigini,
kendisinden habersiz gelen ziyarets:ilerin tekkeyi bu bis:imde gezdiklerini ifade ettni~,
bu durumtm bir gelenek oldugunu, "kanun-1 ezel" kabul edildigini belirtmi~tir. Ancak
sorgucu, bu cevaptan tattnin ohnanu~, sus:lamayt yineletni~ ve ~u kar~ili~ alrm~ttr: "S.
Sen kenditl mhsat t/ertni{sin ~·e mahrem ve namehnm teklifatmt kaldmp ciimlv·e '{jikur ve inas ihtilatt ifittirmemifsin ve arak ve farap if171egi mubah hiiklniinde herkese m hsat vermi~sin
ve bazt mesm11ata gore oms: ve namaz gibi Jeraizj aJ vdemifsin. C. H afa ben bu hallerde
bulunmadtm." (BOA, :WIVL.1017.43.1, 7 H aziran 1281 [19 H aziran 1865])
Ramazan aymda H iiseyin Ya~ar Baba'mn oms: tutmadt~, ~arap ve rakl i<;:tigi,
namaz kllmarugt gibi sus:lamalar da yoneltilmi~; ancak o, tiim bu sus:lamalan
reddetnu~tir. Ardmdan yine Osmanh iktidamun Bekta~ilere genel yakla~mu ortaya
konulmu~tur: " S. Orucu ni[in tutarsm namaf?J nifin k t!arsm acaba bun/ann ne olacagtllt
bilir misin[?J C. 1\lf.usluman evladt oldugumdan camm ifin k tlanm." Tutanakta tekkeye
"as:tk sas:tk" kadmlarm geldigi ve H iiseyin Ya~ar Baba'mn elini optiikleri soylemni~,
bu dummun caiz goriildiigii ifade edilmi~, Hiiseyin Ya~ar Baba, bu durumu kabul
ettni~ ve kadmlann kendisinden kas:madtklamu soyletni~tir (BOA, j\ fVL.1 017.43.1 , 7
H aziran 1281 [19 H aziran 1865]).
Bekta~i babasma tutanaklarda rastlamlan son sus:lama, Prez'de (Prizren) Bekta~i
tarikaundan ?eyh j\fustafa E fendi'nin miiritlerinden Salih'in arkada~1 oldugu
8 Akc;:ahisar bu donemde belgelerden anla~..!cilgt kadanyla i~kodra Sanca,&, Tiran kazastna bagh bir nahiyedir (lBOA, i\iVL. 101 7.43, 7 Haziran 1281 (19 Haziran 1865]). Bolgenin sonraki yillarda idari ta:ksimi ic;:in bkz. Genc;:oglu, 2015: 259-290. i\rnavucluk'taki Bekta~i tekkeleri ve orgticlenmesi i?n bkz . .Afmataj, 2009.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 105
ErayYILMAZ
yoniindedir. Salih, H iiseyin Ya~ar Baba vakasmda goriildiigti gibi, tekke adabma
yakl~mayacak hareketler i<;:inde kabul edilmi~, ibadetler·i terk etmekle, gece ve
giindiiz sarho~ gezmekle, ts!alu miimkiin olmayacak davram~lar i<;:inde olmakla itham
edilnli~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, Salih'i tamdt~ru ve kendisine bir Bekta~i tact verdigirli
ve Salih'in tar·ikattan o ldugunu ifade etmi~tir. Tutanak nihayet ~oyle bitir·i!mi~ ve en
sona, H iiseyin Ya~ar Baba aduun okundugu miihiir konulmu~tur: "S. Yttk artdan burq;•a
kadar ettigimiz sual ve verdigin cevap sana okundu senin ifadenden w di ve noksan bir ff!)'i var
mtdtr[?J C. Z v di ~·e noksant J'oktur ciimlesi k endi ifademdir." (BOA, i\1VL.1 017 .43.2, 7
H aziran1281 [19 H aziran1865]).
Tutanaktan anla~.tldt~ kadanyla, H iiseyin Ya~ar Baba'ya yoneltilen sus:lamalar ve
H iiseyin Ya~ar Baba'nm verdigi yamtlar ile Osmanh siyasal diizerli dii~iiniildiigtinde
mesele ~oyle degerlendirilebilir:
1. Sorguda yer alan sorulara ve yamtlara gore, Hiiseyin Ya~ar 1850-1851 'de
Kiir<;:e'de Abdullah Baba'nm yanmda yedi sene kalrm~ ve 1857-1858'de Ak<;:allisar'a
Bekta~i halifesi tmvamyla gonderilnli~tir. H iiseyin Ya~ar Baba, aldtgt egitim ve dirli
bilgisiyle sorgucuya, dolay!Sly!a Osmanl.t iktidanna gore, din adaml.t~na yeterli kabul
edilmemi~tir. Ancak yukanda goriildiigti gibi, H iiseyin Ya~ar Baba, Abdullah Baba'mn
halifesi olmu~, yedi sene Bekta~i dergaluna llizmet etnli~, ardu1dan Ak<;:allisar'a
gelnli~ ve burada da soru~tnrmanm yaprldtgr 1865 yuma kadar, yedi sene llizmetirli
siirdiirmii~tiir. Bekta.~i tekkesinde yedi sene llizmet etnli~ H iiseyin Ya~ar Baba,
Ak<;:allisar'a elinde bir· senetle halife ve baba unvanlanyla gelnli~; dolapsryla Bekta~ilere
gore, din llizmetlerini yiiriitebilecek bir ehliyet kazanrm~trr.9 Ancak Osmanh iktidan ,
1826'da tasfiye edilmi~ Bekta~i tekkesiyle 1860'larda kar~rla~tJ.gmda, tekkeye ve onun
din adamlanna bir Siirmi veya Siimlile~tirilnli~ bir tekke gibi davrannu~tJ.r. Hiiseyin
Ya~ar Baba'yt resnli ve egemen egitim h.luumlarmda yeti~medigi i)in calli! saynu~
ve tekkede geleneksel Bekta~i rliteliklerle ve davraru~larla llizmet etJ.nesi sus: kabul
ediliru~tir. Ashnda Osmanl.t yonetitrurlin bu tavnnda tntarh o ldugu ifade edilmelidir.
Nitekim Osmanh iktidan, 1826'dan itibaren ba~latJ.!an Bekta~ilerin ashnda Siimli
o ldugu, daha sonra ~e~itli etkilerle bozuldugu anlap~1111 siirdiirmii~tiir. D olay!Sly!a
H iiseyin Ya~ar Baba'yr Siirmi degerler iizerinden degerlendirnli~, Bekta~iligi Siimlilik
baglammda okumu~, bir baklma bu tarikatJ.n kendi degerleritli yok sayrm~, meseleyi
H iiseyin Ya~ar Baba baglanunda tekil bir dmum gibi degerlendirnli~tir. Osmanh
iktidamu en s:ok tedirgin eden unsurlardan bir digeriyse, din adat111111n etrafmda
9 Bekta~ilik terimleri ve din hizmetleri ic;:in bkz. Erdem, 2010: 437-470.
I 06 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
toplanan insanlar olmn~, Hiiseyin Ya~ar Baba'nm halkl ig fal ve ihlale siiriiklec1igi,
1slalu miimkiin o lmayacak hallere dii~iirdiigti idc1ia edilmi~tir.
2. Hiiseyin Ya~ar Baba tekkede i~ret (ic;:kili eglenceler) diizenlemekte, kadmh
erkekli toplnlnkla:rla rakl ve ~arap ic;:mektedir. H iiseyin Ya~ar Baba bn idc1iaya kar~1,
diinyamn kederinden ic;:ki ic;:tigini ve zamanla ah~kanhk haline getirc1igini ifade etmi~;
ancak kadmh erkekli i~ret alemleri yapt1g1 snc;:lamasnu reddetmi~tir. Bn tiir snc;:lamalar
1826'da Yenic;:eri Oca~'mn tasfiyesi s1rasmda, Bekta~ileri itibarslZla~tlrmak i)in
iktidarm sozciisii haline gelmi~ E sad Efenc1i tarafmdan da s1k s1k yapilim~ ve anla~uan
gelenekselle~mi~tir (Esad E fenc1i, 2005: 17, 69, 168) . Bn somnt olayda, snc;:lamanm
dogru o lnp olmad1gnu soylemek ic;:in elimizde yeterli delil yoktm; ancak geleneksel bir
hale gelmi~ bn tarz bir snc;:lamanlll 1826 yilindan once yapllmad!gl goz oniine ahnacak
o lnmu:sa, bn snc;:lama inandmc1 goriilmemektedir. !~ret meselesinden bagnns1z bir
bic;:imde Bekta~ilikte ic;:ki meselesi ise, onyargllardan nzak bir bi)imde, bir ba~ka
c;:ah~manm konnsu o lmahd!r.10
3. Hiiseyin Ya~ar Baba'ya yonelik bir ba~ka snc;:lama, Ramazan aymda owe;:
tutmad!~, ic;:ki is;tigi ve giinliik ibadetlerini yerine getirmeyip namaz kllmad!~
yoniinde yine geleneksel bir bi)imde olmn~ttu:. H iiseyin Ya~ar Baba, bn snc;:lamalan
iirkeklikle reddetmi~, sorgncn ise h.-ii)iimseyici bir iislnpla bn ibadetlerin H iiseyin
Ya~ar Baba tarafmdan ne oldn~umn dahi bilinmedigini ima etmi~tir. Bn da bir ba~ka
geleneksel yakla~mu ifade etmektec1ir. Bekta~ilerin orne;: tt1tmamak, namaz kllmamak
gibi snc;:lamalarla kar~l1a~mas1 da 1826'dan itibaren goriilmii~, daha once boyle bir
snc;:lamaya rastlanmarm~tlr. Dolaps1yla bn snc;:lama, belirli bir tarz Islam anlay1~nun
ifadesi olmn~, Bekta~iligin kendine has ritiielleri gormezden gelinmi~, h.-tic;:iimsenmi~
ve asimile edilmek istenmi~tir.
4. H iiseyin Ya~ar Baba'ya yonelik bir ba~ka temel snc;:lama, kadm meselesi
baglarmnda degedenc1irilebilir. Sorgncn i~ret aleminde, zaviye ziyaretinde kadmlann
erkeklerle birlikte oldngmm ile1·i siirmii~, kadmlarm ac;:1k sac;:1k bir vaziyette zaviyeye
gelip H iiseyin Ya~ar Baba'mn elini optiikle1·ini belirtmi~tir. H iiseyin Ya~ar Baba,
kadmh erkekli i~ret alemlerini reddeuni~; ancak kadmlarm erkeklerle kan~1k bir
bic;:imde tekkeyi ziyaret etmesinin bir gelenek oldn~um, kadmlann kendi yamna
10 l\fehmet Ersat a gore, Alevilerde i<;:kiye dem, dolu, bade gibi isimler verilmi~ ve bir ritiiel unsuru bi<;:iminde degerlendirilmi~tir. Yazara gore, Alevilerde dem "obur dunyaya, batm alemine ge<;:i~in anahtanchr." (Ersal, 2016: 129).
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 I 07
ErayYILMAZ
gelmeler·ini, kendisinden s:ekinmemeler·ini ise normal bi.r bi<;imde anlatnu~, kadmlann
kendisinden kas:mad.r~m ifade etnu~ti.r .
.S. H iiseyin Ya~a.r· Baba, ha.reketle.ri din d.r~r go.riilen Bekta~i ta.rikatmdan ~eyh
Mustafa Efendi'run mii.ritle.rinden Salih ile ili~kisi dolayrsryla sus:lantru~; H iiseyin
Ya~a.r Baba ise Salih'in de kendisi gibi Bekta~i ta.rikatmdan o ldugunu beyan etnu~ti.r.
N erice itibar·iyle O smanh ida.resinin so.rulan ka.r~mda Hiiseyin Ya~a.r Baba,
ida.rerun sus: sayd.r~ ama kendisinin sus: go.rmedigi bazr ifadele.rde bulunmu~nu:.
Buna go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba'mn beyanlanndan: 1. is:ki i<)tigi, 2. Zaviyenin kad.rn
ve e.rkekle.r ta.rafmdan karma bi.r bi<;imde ziya.ret edilmesini engellemedigi ve bu
du.rumu bi.r gelenek bi<)im inde dege.rlendi.rdigi, 3. K admlann kendisinden kas:mad.r~
ve kendisirun yamnda .rahat o lduklan, 4. Salih ile ili~kisi oldugu ifade edilebilmektedi.r.
i~te bu unsu.rla.r ve o zellikle H iiseyin Ya~a.r Baba'tllll Ak<;alusa.r ahalisi ile h.'l.udugu
yakm ve srcak ili~kisi, soz konusu din adatlllllln miilludlik ile sus:lamnasuu be.raber·inde
getimu~ti.r. Laiklik anlay.r~uun o lmad.rgr veya ye.rle~medigi bi.r toplumda siyaset
ancak ve sadece dinsel bi.r lite.ratii.r ile i fade edilebilnli~ ve Hiiseyin Ya~a.r Baba'mn
Ak<;alusa.r'dan sii.riilmesi ka.ra.rla~tl.rrltru~tu.
H iiseyin Ya~a.r Baba'nm so.rguland.r~ suada Ak<;alusa.r'da toplanan kaza meclisi bi.r
.rapo.r kaleme alrm~tu-. Bu .rapo.ra go.re, Hiiseyin Ya~a.r Baba hakkmda bi.r so.ru~numa
ba~lat.rlmasr ka.ramu i\.fii~i.r i smail H akkl venru~, bu ka.ra.r dogrnlntsunda bu kaza
meclisi toplamru~tl.r. Meclise go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba 1858'den 1865 yuma kada.r
yedi seneden be.ri ihlal-i nas (halkl bozmakta, sapklnhga yol as:makta) etmektedi.r.
Hiiseyin Ya~a.r'm Ak<;alusa.r'da onumasr, padi~ah ve mii~i.r ta.rafmdan kabul
edilmeyeceginden ve halkm yeniden rslalu i<)in sii.rgiin edilmesi uygun go.riilmii~tii.r
(BOA,NNL1017.43.3, 7 H azi.ran1281 [7 H azi.ran 186.S]).
Babrali konudan habe.rda.r edildikten son.ra, i~kod.ra mutasa.rnfhgma bi.r tah.ri.rat
gondemu~, bu yazrda ilk defa H iiseyin Ya~a.r Baba miilludlik (Ianntammazhk)
ile sus:lanrm~tl.r. Soz konusu yazrya go.re, H iiseyin Ya~a.r Baba, din ve mezhebe
yakl~maz dav.raru~lar i<)ine gi.rnli~, halkl igfal ve ihlale cesa.ret etnu~, dolaylSlyla
miilludlik gostemu~ti.r. Babrali'ye go.re, Hiiseyin Ya~a.r Baba hakklnda ge.r<)ekle~ti.rilen
tahkikat ile soz konusu ki~i yalanlanyla yo.re halklru igfal etlru~, ~e.riata ve ta.rikata
aykur dav.raru~lanyla ta.rikatl zillete sevk etnli~ti.r. K aza meclisinde kendisine so.rula.r
so.rulmu~ ve bu so.rgu neticesinde, H iiseyin Ya~a.r Baba'mn da kabul ettigi gibi, i slanli
bilgi ve egitinlirun yete.rsiz oldugu, zaviyeye kad.rn ve e.rkek karma halinde ziya.ret<;ile.re
108 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
cevaz verdigi, ~arap ve raklya ba~mh oldugu goriilmii~tiir. Bu dunun, Babtali'ye gore,
i slam' a hi<)bir bis;imde uymamakta ve yakl~mamakta, dolay!Slyla H iiseyin Ya~ar Baba
miilhidlik ile sus;lanmaktad!r. Nihayet Babtali, H iiseyin Ya~ar Baba'nm dunumumn
i~kodra'da bultUlan biiyiik mecliste de gorii~iilmesini ve sonucun kendisine
bildirilmesini talep etmi~tir (BOA, i\1VL.1017.43.4, 14 Haziran 1381 [14 Haziran
1865]) .
Babtali'nin i~kodra i\lutasarnfu~na gonderdigi bu yaztda goriilmektedir ki
H iiseyin Ya~ar Baba ilk defa miilhidlik ile sus;lanrm~tu. Ustelik bu sus;lama, H iiseyin
Ya~ar Baba'nm kabul ettigi is;ki is;mek, zaviyeye karma ziyaret<)i almak gibi unsurlar
dolaytstyla gers;ekle~mi~tir. Yerel idare, miilhidlik ile ilgili bir ifade kullanmatru~,
dahast yedi seneden beri burada ya~amakta ve din adamlt~ yapmakta o lan H iiseyin
Ya~ar Baba hakklnda daha once bir soru~mrma as;manu~tu. Ancak l\llii~ir i smail
H akkl'mn as;tt~ soru~mrma neticesinde ve siyasal tehlikenin farklnda goriinen
Babtali, s;ekinmeden H iiseyin Ya~ar Baba'yt miilhidlik ile sus;larm~tu. Osmanlt siyasal
iktidan Osmanltcilik ideolojisi ile hareket etse, Miisliimanlar ile gayrimiislim leri bir
ittihat halinde bnln~mrmaya <;:ah~sa da bir Bekta~i babas1 soz konnsn oldngunda,
Bekta~iligin kendine has geleneklerini ve ritiiellerini sorgularru~, cezalandurm~ ve
otekile~tirmi~tir.
Babtali'nin istegi iizerine i~kodra'da soru~mrma tekrar gozden ge<)irilmi~,
daha onceki soru~turmamn sonucu ve Babtali'nin gorii~ii tekrarlamru~ttr. i~kodra
mutasarnfuun ve i~kodra'da toplanan bti)iik meclisin kaleme ald!~ yazJarda,
soru~mrmanm yeniden Babtali'nin istegi ve iis;iincii ordu miifetti~i Mustafa Pa~a'mn
giri~imiyle gozden ge<)irildigi ifade ediltni~tir. Bmmn sonucunda H iiseyin Ya~ar
Baba'nm cahil oldugu, miilhidlikle halkt ihlale cesaret ettigi, etraf ve civar ahaliyi igfal
ettigi, davram~laruun ~eriata aykln o ldugu, bu durumda etrafma toplanan insanlara
verdigi zararm giderek artaca~ ve tslalunm miimh.iin olmayaca~ belirti!tni~tir.
Nihayet, H iiseyin Ya~ar Baba'nm Aks;ahisar'dan siiriilmesine karar verilmi~ ve
Babtali'ye bildirilmi~tir (BOA, l\11VL.1017.43.5, 6 Temmuz 1281 [6 Temmuz 1865];
BOA, i\fVL.1017.43.6, 6 Temmuz 1281 [6 Temmuz 1865]; BOA, i\fVL.1017.43.7,
26 Temmuz 1281 [7 Agustos 1865]). Bu yazt~malarda dikkat s;ektigi gibi yerel idare,
H iiseyin Ya~ar Baba hakklnda daha once miilhidlikgibi bir sus;lamada bulunmatru~ken,
Babtali'nin gelen yaztstyla ikinci toplanttsmda ve gorii~lerinde miilhidlik ifadesini
sus;lamanm merkezine yerle~tirilmi~, H iiseyin Ya~ar'm Bekta~i babalt~ yok sayJnu~
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Aia~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 109
ErayYILMAZ
ve H iiseyin Ya~ar b:ir Bekta~i babasryken miilhidlikle sns;lanrm~, sorgnlannu~ ve
siirgiin cezasma s;arptmlnu~t1r.
Son us:
H iiseyin Ya~ar Baba'mn serencarm 19. yiizyllda Bekta~ilerin hikayesini
anlatmaktadu. 1826'dan itibaren biiyiik baskllarla kar~lla~an Bekta~i tekkesi ve
Bekta~iler, Siinnile~ti~·ilmeye s;ah~Jnu~, bn politika Osmanh modernle~mesinin bir
nnsnrn olmn~tnr. Osmanh iktidan askerlikten egitime hemen tiim alanlarda bir tek
tiple~tirme meydana getirirken j\fiisliimanlar is;in Siinni kimligi esas ainu~, Bekta~iler·i
bn degerler baglarmnda nitelendirmi~tir. Osmanh iktidanna gore, H amdullah
<;elebi'den Hiiseyin Ya~ar Baba'ya kadar Bekta~iler; Siinni itikad! benimsememeleri,
Siinni ritiieller·i yer·ine getirmemeleri, is;ki is;meleri, kadm erkek ili~kilerindeki
rahathklan ve en onemlisi s;evredeki halkla kurdnklan yakm ili~kiler dolayrsryla Osmanh
siyasal ve toplnmsal i ktidanna bir tehdit kabul edilmi~tir. Burada dini gibi goriinen
degerlendirme, sns;la.ma, tutnklama, sorgnlama ve siirgiin cezasr aslmda sornnnn
dini yamyla biitiinle~mi~ siyasal boyutlanna da i~aret etmektedir. Osmanh iktidan,
iistelik laik politikalamun nygnlamnaya s;ah~Jd!gr Tanzimat doneminde, Miisliimanlar
i<)ill Siirmi degerlere dayanan bir i slamiyet s;ers;evesinde bir siyasal baghhk meydana
getirnu~, bmmn d!~mda goriilen davram~lan yasaklarm~ ve cezaland!rnu~ur. Bn
yamyla Osmanh modernle~mesi ve rslahatlan daha yakmdan ve daha s;oziimleyici
bir bi<)imde yeniden incelenmeli, ozellikle laikligin anlanu ve nygnlamalan , Osmanh
iktidanmn Bekta~ilere yonelik politikalanyla yeniden sorgnlanmahd!r.
110 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
Ar§iv Belgeleri
A. Ba§bakanhk Osmanh Ar§ivi
BOA, HR. l\IKT.64-47, 28 Zilhicce 1269 [2 Ekim 1853].
BOA,A}MKT.i\1VL.66- 61,19 Safer 1270 [21 Kasun 1853].
BOA, C..EV.504- 25491,27 Ramazan 1258 [1 Kasun 1842].
BOA, C..ADL9 - 568, 11 Zilhicce 1274 [23 Temmuz 1858].
C. Telif Eserler, Makaleler ve Tezler
AFMATAJ, Luan (2009). A rnavutluk Bekta{ilif,i, Barlangtct, Gelif11tesi ve Giiniimiizdeki Durumu. Yaymlanmamt~ Yuksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi, SBE, ilahiyat ABD, islam Mezhepleri Tarihi BD, i stanbul.
AKARLI, E. Deniz (1978). Beige/erie Tanzimat: Osmanh Sadrazamkmndan Ali ve Fuad Pa{ahnn Sfyasi Vas'fyetnameleri. i stanbul: Bogazic;i Yapnlan.
AL.K.A.t"\i, :M. Ozden (2001). "Resmi ideolojinin Dogu~u ve Enimi Ozerine Bir inceleme" . Modern TurkiJ•e'de S!J•asi Dii{iince, Tanzimat ve Mqruttyetin Birikimi, c. 1, der. Mehmet 0. Alkan istanbul: ileti?im Yaymlan, 377-407.
BOZKURT, Gclnihal (1996). Batt H ukukunun TiirkiJ·e'de Benimsenmesi, Osmanlt Devleti'nden TiirkiJ•e CumhuriJ•eti'ne Resepsij·on Siireci 1839-1939. Ankara: TIK.
ERDEM, Cern ve Demir, Tazegcl. (2010) "Bekta~ilik O~etisinde Terim ve KaYrarnlar". Turk KR/tiirii t~ Hact Bekiaf Ve/i DertJsi, S. 55,437-470.
ERSAL, Mehmet (2016). '1\levi i nan<; Sisteminde Dem Kclt\i Ye Dem Geldi
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 11 1
ErayYILMAZ
Semahlan" . Turk Ktiltiirii ve Hact Bek!af Velf Arofltrma De'!Jsi, S. 77, 127-173.
Es'ad Efendi (2005). Os·s-i Zafer (Yeniferili!Jn Kaldmlmasma Dair). Haz. :Mehmet Arslan.
GEN~OGLU, :Mustafa (2015). "i~kodra Vilayeti'nin idari Taksimatl ve Yap1s1 (1867 / 1868-1908)". CBO Sospl Bilim/er De'!Jsi, c. 13, S. 3, 259-290.
GOLSOY, Ufuk (2000). Osman it GqyrimiislimierininAskerlik Seriiveni. istanbul Simurg.
HANiOGLU, ~Ukrii (1985). "Osmanhclhk". Tanzimat'tan CumhuriJ•et'e Tiirkf)'e Ansikhpedisi, c. 5, Gen. Yon. f-iurat Beige, Yay. Yon. Fahri i\ral i stanbul: ileti~im Yapnlan, 1389-1391.
KARAKAYA-STUMP, Ayfer (2016). Vefailik, BekiOfilik, Kt:i(!lbafltk. istanbul: i stanbul Bilgi Oniversitesi Yayll1lan.
Ki\RPAT, KHalil (2009). Osmanlt'dan Giiniimiize Kimlik ve ldeoloji. ~ev. ve Yay. Haz. Giine~ Ayas. istanbul: Tima~ Yap nlan.
KAY~AR, Rep t (1985). Mustafa Rqit PO[a ve Tanzimat. Ankara: TIK
MARDiN, ~erif (2004). Yeni Osmanlt Diifiincesinin Dofnu. ~ev: Miimtaz'er Tiirkone, Fahri Unan, irfan Erdogan, Haz. Orner La<;:iner, 5. bs. i stanbul: ileti~im Yapnlan.
MELiKOFF, irene (1998). "~anuk Kemal'in Bekta~iligi Ye Masonlugu". Tarih ve Toplum, S. 60,1 7-19.
MELiKO FF, irene (1998). Hact Bek!af Eftaneden Get'fege. istanbul: Cumhuriyet ~taplan.
NAMIK KEl\IAL (1971). Osmanlt Tarihi. Haz. Belgelerle Tiirk Tarihi Dergisi Ara~tlrma Grubu. F· Yelken Matbaas1.
OCAK, A Yap r (2014). Babafier 1D·ant, A levfligin Tarihsel A ltyaptst Yahut A nadolu'da ls!Om-Tiirk Heterodoksisinin Tttekkulii. istanbul: Derg2h Yaymlan.
OCAK, A Yap r (2015). A levt ve Bekta{i lnanflartnm L·lam Oncesi Temel/eri. istanbul: ileti~im Yaymlan.
OZMEN, i smail Ye Ko<;:ak, Yunus (2008). Hamdullah r:;eiebi'nin Savunmast: (Bir lnanr Abidesinin c:;ileli Yafamt). Ankara: F·
SOl\IEL, S. Ak~in (2001). "Osmanh Reform <;:agmda Osmanhcilik Dii~iincesi (1839-1913)" . Modern Tiirkfye'de Styasi Dii{iince, Tanzimat ve MefrtttfJ•etin Birikimi, c. 1, der. Mehmet 0 . i\lkan. i stanbul: ileti~im Yapnlan, 88-116.
YILM.AZ, Eray (2015) Tiirkfe r:;ocuk Gazetelerinde Osmanlt Kimligi (Ahlak, 1/im, Dil Tarih t-e Cogmjya 1869-1908). Yayll1lanmanu~ Doktora Tezi, Y Jd,z Teknik Oniversitesi, SBE, Atatiirk ilkeleri ve i nkJap Tarihi Boliimii.
_ . (2016) . "Yenis:eri K,rrm1, Bekta~i Tekkesinin Tasfiyesi Ye Tanh Ders ~taplannda
O smanh Kimligi (1826-1908)". Tiirk Kultiirii ve Hact Beklaf Vel! De'!Jsi, S. 79, 111-128.
112 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Tanzimat Doneminde Bir Bekta~i'nin Hikiytsi Hiise)in Ya~ar Baba :'<asd ~!Uihid Oldu?
EKLER
EK 1. Husyin Yafar Baba ile ilgili belgelerin saklandtgt dof)'a.
MVL 01017 ()()().13 001
------------------ Alevilik·Bekta~ilik Ara~tlrmalan Dergisi / 2017 / IS 113
ErayYILMAZ
· Yasar a EK 2. H tiS€)'tn '
;~::;;:~:b:a~'n:t~n s:o;r~:~· ~~;tu;t;a;n;a~;~ •• J.IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
114
~~;_. ~
~·~; ~ ~...;r"'GV'\.t. ¥o,..te.,_ ,.
~-~· c...\· .. .;.~("'· I. d_,,~CJI! .. ~
":. . ....:Al~c.~ .... ~ ·. ....:t_.:.;,; .- ,_
"'-''('' a.J~ • • ..;to 2 ( :.,;... ... , ,;,., ~--~r"'
• J' Cl;;., ~.;..,.~,.;..;., tr
. ::.1 Jll;, ~~ .~ " ~./ l -~. ""' /.·~,.-~....., - (:.:.:w .. ;4>· ... ~·-' ,. ("""'iY1"" ~\ "'=' • • A · ·
~; ... ,,flY~ t_~·,.,..u.;,-., , (-'-"~· .. ..;~..-:-' ... :;t'.;:t~.o.,h,~, t. . ,}.~ .... u::~· ... ~ ,:..;- " (-'!'.!:,·(~~~~.,;.A,.,~("'~• ~
.... ~~~· ~!s., a,....; • ..-...,,:.. '!i--:t·~~q~ .,. . d~· .. ~~vi:J.J.:f~ (~'.1'..1 ('-~.I•.;. * 2
'tol! ~~-:...ra'lf·t:t~e/J.,,..;..'f'~ , . . • .s .. ,;._,~, .,JI t -'Aiow,,,, .. "'-'"" __.,·~ .. '~ .•. .,.,.,, ....... ·~.. •
. . . ..,:.;;.-~ .,._.,~~; ..;.~·-~h~ ' ,;J#.t~~,.;...:_J. -
• • ~-. ... ,;,_,J ( ~ ..... ,, .... "~,.~":•··"::;:,,~:·-:;.._,...,h(-:J...;....,:,,. .~?~.I~~ ~.:..,;.- -
. . . ~·:~~:t'"..-~!1-~c'-!.'~(~~<"~<l-' e .,....,. ~ ~'<'•f'l,.,...,. . ...,~,.,..,., "'p""'' <>··- -4"'f,q, ""''"'""'' !'>,~ '"' ,._.., ... (.liyJ, """'<'""'. ~.:.-- s
'-:'·'...;...,J,!),;/ ....... .; .. ..w;...-hc",_.; .... .,.t. (--.'4/,q,~ ~ t.
~'»iC;..<f;.;.,~~··-...r;~~ ... ~,.,~~~ ~ . (.:J.-. ''-"'it. ... \£'-- e ..1A:s.,;k.J.,. ~,...·~·/ .. ;.~;.{ ... .1•~.:~- ..-
. . . (~~"· .. ~t .. ··~.:.~·.i''f'-!'r. l ~..-::~.;4't;. ~e...J<!·.,~;,_·.; ... e...~.,~~h.lt "'
(-'-'1~(!"..-~~Nq.J\,wv e_ };..:~--.:...:+~ "'!"';.va.('*,, ....... ;..~ ":.;'!~ ~ ,1~J ?.14>) (.:"'!"-"'~ j,~~ t.
,.,..:,.,1
.;_...!,,J·~...,.,,.,_,~,.,...,,?''v•-,l,.,,_('·: ~..,_., ,,,!9)•.,..
t'·"'''-'""'•'1"-•·~· ... ~~-:..-,"'':'" --.~'f'/!-'~,..; .... .vf. .. ,~-, .... -..~1-. t~;._,.i/,.f e..
-M•
OS I~floi
.. :::>~ r...~~ ~'2.·········· ~~!!!
d Alevitentum und das ifl ··ber as hungszeiischn u Forse 120171 15 Bektaschitentum
. . 8 ba '<asd ~!Uihid Oldu? ... . H" ~'ln Yasar a · .. . d Bir Bekta$i'nin Hikaytst use. . Tanzimat Donemm e
v 2 . -v Baba'mn sorgu tutanagt . EK 3. Husrytn Laf ar
ZOO'{t()(J() LIOIO .. IM~
... .
~~· 4V•t,;_. ~~ e.:.---f'<>'.--~, c.~·..W. r-: ~)It,......,,,,~~ ~Jj;)~ ~...;.:.;.',...,Ji.~.ur..a~,,..~ .. ~ -:.:.~ ........ tZJ~~J~ <.'), _ _,_.,~.) -1.~"..;·:-~...y • ...,., ,,_('~' ~~,_;!, +.' .... ~ ....... :"' ..... ~~· ..,u "'-··
~(..J'~..>'(k''Y~·I.J(~3#~~ ...... ~,.,,.,..~
11\A.A lt\. )
\
. 12017 115115 'lik Bekrla•ilik Ara•tlrmalan Derg!Sl ------------------- Alen · "> · '
ErayYILMAZ
EK 4. H tiS€)'tn Yafar Baba hakkmda Akrahisar'da toplanan kaza meclis karan.
116 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 -----------
. Baba :'<asd ~!Uihid Oldu? . .. ·esi Hiiseyin Ya~ar . B' Bektasi'nin Htka) . Tanzimat DOnemmde lr
. ' 1skodra iVlutasarn;.tgt .. J ien tahriraf-t sam!J•e. ,11,, na gonaen
EK S. Babtalt'tl:en~,::ii;;iiiii .... ~ ••••••••••
~ ..... ~ .... ...,~,. .. ~ ... ,.; .• ,,,.~--r,.. .. ,~. -~<.;.'-.~..-.... ,,. "'· ,... ·, ' ·;~"''"-"'-•:. ... ~ .. ~ .......... _ .. ;, "'~-· . "''· ' .... '<;. • • . .
.. "";,t't· ..... ,, .. , •• ~.; ~,..,.,,,,,, "'•'!-"-~ .. .,,_,_.,."""
""""·•·-< .,._, .; . ..,.,.,, •c .,.. "'··"-' ~"""' ""',.; •. "'-'·• • ...... .,?,......., ~,,, <""''''"""".""'"-~--.,., .....,__,~ -~""'"'"'"'""' ... "'-""""-·;, '4--:..;_,._,.,~--,,.;;,~ "-•;.,. """"'"'~""""-• ... ,. . ..,.."'--"'--•;.,.,.,~ .... .,.,~.,. ~"~ ........... .,..._,"'"'""'"""""',..;.w,:,_,.._,,,_~··"---" "-.-;,,.,., ...... ~ ..... , .. ,.,~, .... ;,, ..... , ... ,~ .. ""+• .... .... ~~~ " •·• • • .-J.··..i>· . • . • • •.• . ··~·-···- -~,..·~~ .. ,. ,.,...~ .. '"""'· .... -~ ... ., ... ~ ....... .. ""'"""·'-"~· .. ~ .......... ..,..,.;, .. ....,V-,,,. ·--~.,.
-6-: >Xt~\~~l:'~..!-.W.,l04- ~ ... -t: .. !/-e;:,;-~-~-...
M\'L 0101 7 00013 004
---- . •t 2017 / 15 l l 7 1 Dero!Sl ilik Ara~tlrma an ., Alevilik-Bekta~ ·
ErayYILMAZ
EK 6. jfkodm'dan Mufir jsmail H akkt tarafindan sadarete gonderilen ar-~
MVL.OIOI
118 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 -----------