Upload
emre-tegin
View
315
Download
5
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Haki̇mi̇yeti̇ne Gi̇ri̇şi̇ ( Osmanli Eli̇nden Çikişi )
Citation preview
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 1/65
İÇİNDEKİLER
1.UKRAYNA COĞRAFYASI VE ESKİ TARİHi ………………………………………………………… 2
1.1 Kiev Knezliği’ ne Kadar Genel Durum ……………………………………………………………… 3-5
1.2.Kiev Knezliği …………………………………………………………………………………………………… . 6
1.2.1. Knezliğin Kökeni …………………………………………………………………………….. 6-7
1.2.2. Knezliğin Kuruluşu ve Genişlemesi …………………………………………………. 7-13
1.2.3. Zayıflama, Feodalleşme ve Knezliklere Bölünme …………………………… 13-15
1.2.4. Rus Knezlikleri Dönemi …………………………………………………………………… 15-17
2.KİEV RUSYASI’ NIN KÜLTÜRÜ …………………………………………………………………………. 18
2.1. Yazı ve Edebiyat ………………………………………………………………………………………………. 18-19
2.2. Vekayinameler ( Letopisi ) ……………………………………………………………………………….. 19-20
2.3. Slovo o Polko İgoreve, Sosyal Durum ve Kanunlar ……………………………………………. 21-22
2.4. Din ( Ortodoksluğun Kabulü ) ……………………………………………………………………………. 23-25
2.4.1. Ortodoksluğun Rus Kültürüne Etkisi ………………………………………………………………. 26-27
3.KNEZLİKLERİN LİTVANYA-LEH İLİŞKİLERİ ………………………………............................. 28
3.1. Galiçya – Wladimir Prensliği …….……………………………………………………………………….. 28-29
3.2.Leh Krallığı’ nın, Litvanya ve Knezlikler Üzerindeki Etkisi ……………………………………. 29-30
3.3.Krevo Birliği, Lublin İttihadı ve Tepki ……………………………………………………………………. 30-31
4.UKRAYNA’ DA KAZAKLARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE GELİŞMELERİ …………….32
4.1.Hetmanlık ve Kazak Akınları ………………………………………………………………………………… 32-33
4.2.Osmanlı Topraklarına Kazak Akınları ve Bogdan Hmelnitski ………………………………… 33-34
5.HETMANLIK ÜZERİNDEN UKRAYNA’ DA HAKİMİYET MÜCADELESİ ……………………...35
5.1.Pereslav Anlaşması ve Ukrayna’ nın Moskova Hakimiyetine Girişi ……………………… 35-36
5.2.Andrusovo Anlaşmasıyla Osmanlı’ nın Dışlanması ………………………………………………… 37-38
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 2/65
1
6.OSMANLI-RUS SAVAŞLARI VE UKRAYNA’ NIN RUS HAKİMİYET SAHASINA GİRİŞİ...39
6.1.İlk Elçiler ve Tehtidler …………………………………………………………………………………………… 39
6.2.İlk Savaş: Çehrin ……………………………………………………………………………………….………….40
6.3.Bahçesaray Barışı …………………………………………………………………………………………..…….41
7. 18.YY GELİŞMELERİ VE UKRAYNA’ NIN TAMAMEN RUS HAKİMİYETİNE GİRİŞİ ……42
7.1. 1710-1711 Prut Savaşı ve Barış Anlaşması ……………………………………………………………42-43
7.2. 1768-1774 Savaşları ...............................................................................................44-45.
7.2.1. Küçük Kaynarca Barışı ………………………………………………………………………………………45-46
7.2.2. Yaş Anlaşması …………………………………………………………………………………………………46-47
8. SONUÇ………………………………………………………………………………………………………………48-49
KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………………………………. 50-51
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 3/65
2
1.UKRAYNA COĞRAFYASI VE ESKİ TARİHİ
Kuzeydoğu ve doğuda Rusya Federasyonu, güneyde Karadeniz ve Azak
Deniz’i, batıda Macaristan, Slovakya ve Polonya ile komşu ve başkenti Kiev olan
Ukrayna, Rusya’dan sonra Avrupa’nın ikinci büyük ülkesidir. Ukrayna coğrafyasının
büyük bir bölümü geniş düzlüklerden oluşmaktadır. Bu düzlükler aynı zamanda
Ukrayna Coğrafyası’ nı Asya steplerinden gelecek etkilere açık bırakmış, tarih
boyunca buradan gelen kültürlere ev sahipliği yapmasına, etkilenmesine, yol
açmıştır.
Genel karakterini Ortaçağ’da kazanan Ukrayna Tarihi’ni farklı devirlere
ayırmak mümkündür. Kelime anlamı itibariyle “ serhad, sınır bölgesi “ anlamına
gelen Ukrayna1, güneyde Hazarlar ve kuzeyde de Normanlar’ ın buradaki Slavları
etkileyerek onlarda devlet fikrinin ortaya çıkmasını sağlamışlardır. Ukrayna
Coğrafyası’ nın ilk sakinleri ise; Kimerler, İskitler ve Sarmatlar’ dır 2. II. yüzyıla
kadar süren Sarmat hakimiyetine Gotlar son vermiş, Got hakimiyetinden sonra 375
‘te bu bölgeye Hun’ lar gelmişlerdir. Kavimler göçü ile boşalan Ukrayna Coğrafyası’
nı sırasıyla V. ve VI. Yüzyıllarda İtil Bulgarları ve Avarlar doldurmuştur. Bu durum
Karadeniz’in Kuzey’ inde Türk Kavimleri etkisini başlatmış oldu. Bu etki VII – XIII.
yüzyıllar arasında Hazarlar, Peçenekler, Uzlar ve Kumanlar il devam etti. Siyasi bir
yapılanmaya sahip olmayan Slavlar ’ ın büyük bir kısmı bu Türk Kavimleri
himayesinde, ana yurt edindikleri Orta Dinyeper, Karpat Dağları ve Pripet civarında
yaşamışlardır. Ukrayna’nın erken tarihi ise, Varegler tarafından kurulan ve 13.
1
İslam ansiklopedisi. Cilt 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2012. s.73 (Ukrayna maddesi)2 İslam ansiklopedisi. Cilt 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2012. s.73 (Ukrayna maddesi)
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 4/65
3
yüzyılda Tatarlar tarafından yıkılan Kiev Prensliği ile bağlantılıdır. Bu prenslik
Altın Orda Hanlığı’ nın işgali sırasında Minkirman / Mankirman olarak
anılmaktaydı. Kiev Prensliği’ nin yıkılmasıyla, Slav yurdu çeşitli knezliklere
bölünmüş ve yeni bir döneme girilmiştir.
1.1.KİEV KNEZLİĞİ’ NE KADAR UKRAYNA’DA GENEL DURUM
Büyük Hun Devleti M.Ö. 48 ‘de yaşadığı iç ve dış sorunlar sonucunda
parçalanmış, bir kısım Hunlar Çi - çi liderliğinde İli Havzası, bugünkü Türkistan ve
Kuzey Kazakistan bölgesine ilk kez bu zamanda gelmiştir. Aslında İtil-Ural
Coğrafyası’ nda çok daha önceleri Türk Kavimleri’ nin yurt kurduğunu ve buralara
geldiğini Türklere ait destanlarda rastlamak mümkündür. Meşhur Oğuz Kağan’ın
seferlerinden birisi Hazar’ın Kuzeyi’ ne, İtil – Ural ve Doğu Avrupa topraklarına
olmuştur.3
374’ lere gelindiğinde yani Kavimler göçü sırasında ise; Hunlar’ ın başında
bulunan Balam-er liderliğinde Don - Dinyeper arasına Gotların üzerine akınlar
yaptılar. Doğu Gotları’ nın hakimiyetine son vermiş, Hatta Got lideri Ermanarich’ in
hayatını kaybetmesi üzerine, yerine Hunimund‘ u atamıştı.4 Böylece Gotların
Ukrayna Coğrafyası’ nda Got hakimiyeti sona ermiş ve bur adan başlayarak
Avrupa’da da bir göç hareketi başlamıştır. Hunların kurduğu bu siyasi yapı Yılduz
Han ile geliştirilmiş, Ata İllig ( Attila ) zamanında ise zirve noktasına ulaşarak,
Avrupa’nın içlerine tesir etmiş, İtil çevresinin Türkleşmesinde büyük etki yapmıştır.
3 W. Bang -R. Rahmeti, Oğuz Kağan Destanı, İstanbul 1970,s.7 ;Z.V. Togan, Oğuz Destanı
,İstanbul 1971,s.26-39.4 A. Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001, s.29.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 5/65
4
Ata İllig ‘nin ölümü ardından ise Avrupa Hunları parçalanmıştır. Ancak Hun tesiri
birden ortadan yok olup gitmemiştir. Avrupa’ da ki Türk Kavimleri bu sefer Avarlar
ve Bulgarlar gibi siyasi yapılar kurmuşlar ve yurt edindikleri bu bölgede
etkinliklerini sürdürmüşlerdir.
Avarlar, 552 ‘de Kök Türk Devleti’nin kurulmasıyla iç Asya’daki yurtlarını
bırakarak batıya gelmişlerdir. Kafkaslar üzerinden Bizans ile yaptıkları bir
anlaşmayla 558 yılında Sabar Devleti’ne son verdiler. Bu sayede 565 ‘te İtil - Volga
Irmağı’ndan Tuna’ ya kadar olan bölgede hakimiyet kurdu. Ancak Avarlar doğudan
Kök Türk’ lerden baskı yemekteydi, bu yüzden batıda Franklar’ la mücadeleye
girdiler ve Frank liderini öldürerek Tuna’yı geçtiler. Böylece Avarlar Orta Avrupa’da
merkezi bir güç halini aldı. Avarlar’ ın hakimiyetini ise yine doğudan gelen Bulgarlar
sona erdirmiştir.
Bulgarlar, 558 ‘den sonra bir süre Avarların, ardından Kök Türkler’ in
egemenliğinde yaşamışlardır. Bulgar toplulukları Bizans’ın yardımı ile 7. Yüzyılda
bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır 5. Ancak, Kubrat önderliğindeki bu Bulgar Devleti
uzun soluklu olmamıştır ve Hazar baskısıyla parçalanmıştır. Hazar baskısıyla
parçalanan Bulgarlar’ ın bir kısmı İtil boylarına yerleşmişlerdir ve burada Moğol
istilasına kadar yaşayacak bir devlet kurmuşlardır. Uzun süre Hazar hakimiyetinde
önemli ticaret merkezleri kurup, ticaret ve tarımla uğraşmışlardır. 922 ‘de İslamiyete
girmek istemeleri sebebiyle Abbasi Halifesi tarafından kendilerine bir heyet
gönderilmiştir. Bu heyet içerisinde bulunan İbn-i Fadlan, gezip gördüğü yerleri
anlattığı seyahatnamesinde, Bulgarlar ve Ukrayna Coğrafya’ sı hakkında önemli
5
İslam ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992. s.395 (Bulgaristan maddesi,Halaçoğlu, Yusuf)
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 6/65
5
bilgiler vermektedir. İtil Bulgarları’ nın hakimiyetine 1237 yılında Altın Orda Hanı
Batu Han tarafından son verilmiştir.
Avrupa’da kurulan Türk Devletleri arasında en güçlüsü ve uzun ömürlüsü
Hazar Devleti’dir. Hazar Devleti, Hazar Denizi ile Karadeniz arasında dağınık
yaşayan Sabar ve Onogur gibi Türk Kavimleri’ ni örgütleyerek bir araya getiren Kök
Türk Devleti eliyle oluşturulmuştur. Daha sonra oluşturulan bu Hazar birliği bulduğu
ilk fırsatta Kök Türkler’ den ayrılarak müstakil bir yapı ortaya koymuşlardır ve uzun
bir dönem Ukrayna Coğrafyası üzerinde söz sahibi konumunda kalmışlardır. Bizans
ve Abbasi ile münasebetlere girişmiş, bu münasebetler Dünya Tarihi’ne etki eden
sonuçlar doğurmuştur. Abbasilerin doğudan Avrupa’ ya girişlerini engelleyen
Hazarlar kendi benliklerini korumak için siyasi bir kararla Yahudiliği toplu bir
şekilde kabul etmişlerdir.6 Ayrıca Hazar -Türklerin bir başka özelliği de, bu
coğrafyada hoşgörülü ve farklı inançları bir arada yaşatabilmeleridir, onların
ülkesinde Hıristiyan, Müslüman ve diğer dinlerden halk barış içinde
yaşayabilmekteydi.
9. yüzyıl ortalarına gelindiğinde ise Peçenekler’ in İtil- Harezm ticaret yolunu
ele geçirmeleri üzerine Hazarlar’ ın ekonomik hayatı büyük bir yara aldı, buda
zayıflamalarına sebep oldu. Daha sonra ise Peçenek ve kendilerine bağlı Slav
Prenslikleri’ nin saldırılarıyla 10. Yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde parçalandılar.
Uzun bir dönem Ukrayna Coğrafyası ‘nda etkin rol oynayan Hazarlar, devlet örgütü
ve askeri alan başta olmak üzere, Slavlar’ ın sosyal hayatına da büyük katkılar
sağlamıştır.
6 Bury, op. Cit., s. 401.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 7/65
6
1.2. KİEV KNEZLİĞİ
Günümüzde Slav olarak isimlendirilen kavimler üzerinde yapılan antropolojik
ve dil araştırmaları göstermiştir ki, bunlar Hint-Avrupa menşeili bir halktır. Tarih
boyunca yaşadıkları coğrafya ve hakimiyet alanına girdikleri medeniyetlere
bakılacak olursa Slavların saf bir ırk olmadıkları görülmektedir. Yine yapılan
arkeolojik araştırmalar göstermektedir ki, Slavlar ’ ın anavatanının Polonya’ nın
doğusuna denk gelen Pripet Havzası ve bugünkü Kiev- Çernigov bölgesini kapsayan
Orta- Dinyeper civarları olduğu görülür. Yani Rus Halkı’nın ilk tarih sahnesine
çıktığı coğrafya Avrasya’ nın batısıdır diyebiliriz.7
Doğu Slavları anayurtlarında siyasi teşekkülünü kurarken, bunda Gotların ve
Türk Kavimlerinin etkisine vurgu yapmak gerekmektedir. Nitekim, Slavlar devlet
yapılanmasını kurarken, yüzyıllarca himayesi altında kaldıkları Got ve Türk
Kavimlerinden esinlenmiş ve kendilerine örnek almışlardır.
1.2.1. KNEZLİĞİN KÖKENİ
Slav adına ilk kez M.S. 6. Yüzyılın başlarında rastlanmaktadır ve Latince’ de
yani Batı Dilleri’ nde “ Köle” anlamına gelmektedir. Aynı dönemde bu Slavların bir
kısmına ” Ant “ da denilmektedir. Slavlar 7 ve 8. yüzyıllarda pek çok kabileye
bölünmüştür ve bulundukları coğrafya dolayısıyla avcılık ve balıkçılıkla
uğraşmaktaydılar. Slav anayurdu orman ve bataklık olduğundan hayvan beslemek ve
7 G. Vernadsky, Rusya Tarihi, Çeviri. D. Mızrak - Ç. Mızrak, İstanbul 2009, s.22.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 8/65
7
ziraat ile uğraşmak neredeyse imkansızdı. Bu yüzden tarım Slavlar’ da çok geç
başlamıştır.
Düzenli bir siyasi yapıya sahip olmayan Slavlara devlet fikri daha öncede
bahsettiğimiz gibi coğrafyaya hakim güçler olan güneyde Hazarlar ve kuzeyde
Norman - Vareg’ lerden geçmiştir. Ruhani hayatları da basit ve tabiat dinlerinden
öteye gitmiyordu. Tabiat tanrılarının ilkel tarzda yapılmış putları bulunmaktadır. Bu
putlara kurbanlar takdim edildiği ve hatta bazen de insan kurban edildiği
bilinmektedir. Daha sonrasında bu tarz inançları Slavlar’ ın Ortodoksluğu kabulüyle
devam ettirdikleri ve azizler sıfatıyla korumuşlardır. Ayrıca Slavlar, bölgede Hazar
Kağanlığı’ nın genişlemesiyle milletlerarası ticaret faaliyetlere de karışmışlardır.
1.2.2. KNEZLİĞİN KURULUŞU VE GENİŞLEMESİ
IX. yüzyılın ortalarında Doğu Avrupa iki siyasi nüfuz alanına bölünmüştü.
Daha öncede bahsettiğimiz üzere bunlar Güneyde Hazarlar, Kuzeyde Norman (
Vareg-Ruslar ) ‘lardır. Yüzyılın sonlarına doğru, Doğu’dan gelen Peçeneklerin
baskısı altında Hazar hakimiyetinin zayıflaması üzerine Doğu Avrupa’da köklü
değişimler olmuştur. Orta Dinyeper sahasında yaşayan Slav birlikleri Hazar
tesirinden kurtularak Vareg-Rus etkisi altına girmeye başladılar. Bu da Kiev
çevresinde Rus-Slav Devleti’nin kurulmasına uygun zemin hazırlamıştır.
IX. yüzyılın üçüncü çeyreğinde Lagoda ve İlmen gölleri çevrelerinde birkaç
Vareg-R us Knezi’ nin çeşitli sahalarda hakimiyet kurdukları anlaşılıyor. Lagoda
Gölü kıyısındaki Aldagen şehrinde Rurik (Hroerekr), Beloozero sahasında Sineus ve
İzborsk şehrinde Truvor adlı Norman liderleri bulunuyordu. Bunların bazılarının
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 9/65
8
daha sonra Kiev’ de hakimiyet kurduğu biliniyor. Ancak bunların en güçlüsü Rurik
idi; öyle ki Rurik bir süre sonra etrafında Kuzey Slavları’ nı bir araya getirmiştir.
Bunun üzerine Rurik rakipleri üzerine yürümüştür, bunlardan bir tanesi de İlmen
Gölü kıyısındaki Ostragrad şehridir. Buraya Slavlar, Novgorod adını vermişlerdir.
Rurik hakkındaki bilgileri kendisinden daha sonra yazılmış vekayinamelerde ve
rivayetlerde rastlamaktayız. Rurik’ in faaliyetleri, onun Rus Devleti’nin kurucusu
olarak anılmasını sağlamıştır. Efsane mahiyetinde olan ve Rus Devleti’nin
kuruluşuna dair yegane bilgi taşıyan Nestor Kroniği’ nde bu olay şöyle geçmektedir:
“ M.S.859 Varegler deniz aşırı memleketlerden geldiler. Çud ve Slovenler’
den, Merva’ dan, Ves’ lerden ve Kriviç’ lerden vergi topladıl ar. Polyan’ lar ve
Vyatiç’ lerden ise Hazarlar vergi almaktaydı.
Onlar ( Fin ve Slav Kavimleri ) Varegleri denizin ötesine kovdular, vergi
ödemez oldular ve kendi kendilerini yönetmeye başladılar. Ancak aralarında düzen
ve kanun yoktu, soy soya ayaklandı ve anlaşmazlıklar meydana çıktı . Bunun üzerine
birbirlerine dediler ki: “Üzerimizde hakimiyet kuracak bir bey arayalım.” Bundan
sonra denizi aşarak Varegler’e, Ruslara gittiler, ve şöyle dediler:” Memleketimiz
geniş ve zengin, ancak orada düzen ve kanun yoktur. Geliniz, hakimiyet sürünüz ve
bizi idare ediniz. ”Üç kardeş Slavlar ve Finler üzerinde hakimiyet kurmak üzere
seçildi ve bütün Rusları alarak geldiler. En büyük olan Rurik Novgorod’ a, ikinci
kardeş Sineus Beloozero ,üçüncüsü ise Truvor ise İzborsk’ a gitti. Ancak Rurik
dışındaki kardeşler ölmüştür. Rurik’ te bunların bölgelerini hakimiyet altına aldı. “
( A. N. Kurat, Rusya Tarihi.)
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 10/65
9
Bu vekayiname değerlendirilirken, olayın vekayinamenin yazıldığı tarihten
yaklaşık 150 yıl sonra yazılmış olduğu göz önünde bulundurulmalı ve ona göre
değerlendirilmelidir. Ancak, her ne kadar bu kronik efsanevi ögeler içerse de, Kiev
ve Novgorod’ da kurulan Slav siyasi teşekküllerinin kuruluşu hakkında bizlere
önemli ipuçları vermektedir.
Rurik’ in ölümü üzerine, yerine idareye Oleg’ in geçtiğini görmekteyiz.
Rurik’ in oğlu İgor’ un yaşının küçük olması, Oleg’ in idareyi eline alması
gerektirdiğini düşündürmektedir. Oleg başa geçtikten sonra, hakimiyet alanını
korumakla kalmamış, onu genişletmiş, ticaret yolları ele geçirmiştir. İşte yine bu
dönemde Kiev ‘de hakimiyet altına alınmıştır. Oleg Kiev’ i çok beğenmiş ve burada
kalarak burayı Rusların ana yurdu yapmıştır. Kiev bulunduğu yer açısından birçok
öneme sahiptir. İskandinav-Bizans ticaret yolunda bulunduğu gibi, Hazar hakimiyeti
devrinde burası önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir, ayrıca şehir askeri
stratejik bir yerde olması ve savunmasının kolaylığı Kiev’i bir başka açıdan daha
önemli kılmaktadır. Tüm bunlar Oleg’ in devlet merkezini kuzeyden güneye
taşımasına neden olarak gösterilebilir. Zaten merkezin Kiev’e taşınması hem Rus
devletinin gerçekten kuruluşu, hem de Kiev Tarihinin başlangıcı olmuştur.8
Oleg Kiev’e yerleştikten sonra Bizans’a bir sefer hazırlığına girişti ve 907
senesinde harekete geçti. Bu sefer sırasında kalabalık bir orduyla yola çıkan Oleg
Dinyeper Nehri boyunca kayıklarla ilerleyerek İstanbul Boğazı’na vardılar. Burada
karaya çıkan Oleg ve ordusu birçok yeri yağma etmiş, Bizans ‘a karşı kesin bir zafer
elde etti. Bunun üzerine Bizans uzlaşma yoluna gitti. Olayın bir daha
gerçekleşmemesi için Bizans, Rus Knezi’ ne vergi ödemekten başka çare bulamadı
8 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.23
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 11/65
10
ve Bizans’la yapılan ticaret yeni esaslarla tanzim edildi. Bu ticaret anlaşmasının da
Rusların lehine olduğunu görmekteyiz, aynı zamanda bu uzlaşma 912 ‘de
yenilenmiştir.9
Bu başarıları Oleg’ e muazzam bir güç sağlamış ve otoritesini bir kez
daha sağlamlaştırmasına sebebiyet vermiştir. Kendisinin İstanbul seferiyle ilgili
vekayinamelerde; gemilerini tekerlekler üzerinde karadan yürüttüğü ve Bizans
payitahtını yağlamadığı anlatılmaktadır. Bu başarı Oleg’ e aynı zamanda “ Akıllı,
hakim “ anlamında “ veşçi “ unvanını kazandırmıştır. Rusların bu ilk güçlü tarihi
simasının 912 ‘deki ölümü üzerine, yerine Rurik’ in oğlu İgor tahta geçmiştir.
İgor ‘da Oleg gibi birçok yağma seferine çıkmıştır. Bunların ilkini
Kafkasların Kuzeyi’ ne, Hazar kıyılarına gerçekleştirmiştir. Daha sonra Bizans
üzerine İstanbul’a bir sefer daha yapılmışsa da Bizans “Grek Ateşi” ile İgor’ un
gemilerini ateşe vermiş ve onlardan kurtulmuştur. Bunun üzerine Anadolu’nun
Kuzey Kıyıları’ na yağma seferleri düzenlenmişse de, Bizans Ruslar üzerine güçlü
birlikler göndererek, onları kovmuştur. Belki de Bizans ilk istiladan dersler çıkarmış
ve İgor’ un seferlerine daha Oleg’ in yaptıklarından daha hazırlıklı yakalanmışlardır.
İgor birkaç kez daha Müslüman topraklarına seferlerde bulunmuş, ganimet
elde ettikten sonra geri çekilmiştir. Ancak Ruslar Oleg zamanında Bizanslar üzerinde
kurdukları üstünlüğü İgor zamanında kaybetmiş, iç idarede de çatırdamalar baş
göstermiştir. Getirdiği vergiler yüzünden Rus yurdunda isyanlar çıkmış, bu yüzden
de isyanı çıkaran Dveryanlar İgor’ u öldürmüşlerdir. Kendisinden sonra küçük
yaştaki oğlu Svyalostav kaldı, ancak onun yerine devlet işlerini karısı Olga
yürütmektedir.
9 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.23
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 12/65
11
Kiev Rusyası tarihinin en ünlü simalarından olan Olga Rus tarihçileri
tarafından güzel bir şekilde betimlenmiştir. Öncelikle kocasının intikamı peşine
düşen Olga Dverlyan’ lar üzerine sefer düzenlemiş, onları fena halde
cezalandırmıştır. Olga döneminin bir diğer önemli hususu ise Hristiyanlığı kabul
etmesi olmuştur. Bu olay Rus yurdunda önemli bir o kadar da köklü değişimlere yol
açacaktır. Bu konuya Kiev Rusyası’ nın Kültürü bölümünde detaylı şekilde
değineceğiz.
Erişkin bir yaşa geldikten sonra Svytoslav başa geçmiştir. Tam bir asker
olarak yetişen yeni Rus knezi basit bir yaşam sürmekteydi. Sürekli yeni yerlere
seferler düzenlemek ve buraların zenginliğine sahip olmak istemekteydi. Bu amaçla
ilk seferi 964’te Vyatiç’ e olmuştur. Kendisinin Slav zümrelerini Hazar
hakimiyetinden tamamen kurtarmak gibi bir düşüncesi bulunmaktaydı ve buna göre
de hareket ediyordu. Sarkel Kalesi* ‘ne bu amaçla saldıran Svytoslav 965 tarihinde
bu kaleyi ele geçirmiştir.
Bu esnada Tuna Bulgarları, Bizans’ı baskı altına almıştır. Bu durum üzerine
İmparator Nikeforos II. Fokas, Svytoslav’ ı harbe davet etmiş ve kendisinden olumlu
yanıt almıştır. Svytoslav’ ın drujinası** Bulgar çarını birkaç kez yendikten sonra,
Aşağı Tuna boyundaki şehirleri ele geçirmiştir. Üstelik buradaki Tuna üzerindeki
Pereyaslavets şehrinde oturmak istemiş, ancak bu pek mümkün olmamıştır. Çünkü
Peçenekler, Svytoslav’ ın Tuna boyunda seferde olmasını fırsat bilerek, Kiev’e
hücüm ederek şehri kuşatmıştır. Bunun üzerine knez hemen harekete geçmek istemiş
* Bu kale, Azak Aşağı Don boyunda bulunmaktadır. Arkeolojik kazılar göstermiştir ki kale, Don
Nehri’nin aşağı taraflarında, Rostov bölgesindeki Tsimlyanka Çiftliği’ne yakın bir yerdedir. Rus
vekayinamelerin- de bu kale “ Bela veja ” olarak adlandırılmaktadır. ** Rus askeri birlikleri.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 13/65
12
ancak annesi bu hareketi yavaşlatmıştır. Bu esnada Bizans İmparatoru İoannes
Tzimisces Rusların Balkanlara yerleşme fikrini anlamış ve gelebilecek tehlikeye
karşı hemen sefer düzenlemiştir. Ruslar birkaç kez yenildikten sonra Silistre
Kalesinde kuşatıldı(971). Burada yapılan anlaşmayla Ruslar yenilgiyi kabul etmiş ve
serbest geçiş şartıyla barışı kabul etmişlerdir. Knezin askerleriyle birlikte Kiev ‘e
dönmesine izin verilmiştir. Ancak Bizans Peçenekler’ le anlaşarak Ruslara tuzak
hazırlamıştı. Dnepr Nehri yakınlarında tuzağa çekilen Ruslar, Peçenekler tarafından
kılıçtan geçirilmiş, yapılan savaşta knezde hayatını kaybetmiştir. Svyatoslav Norman
ananelerine sağdık kalmış önemli bir Rus lideridir. Onun fütuhatçı hareketleri daha
sonradan birçok Rus-Moskova Knezleri’ ne örnek teşkil etmiştir.
Svyatoslav arkasında 3 çocuk bırakmıştır: Yaropolk, Oleg ve Vladimir.
Svyatoslav’ ın ölümü ardından üç kardeş mücadeleye girişmiş ve bu mücadeleden
Normandia’ dan da güç alan Vladimir Kiev şehrini ele geçirerek başa geçti. *
Vladimir de babasının ayak izlerini takip ederek hemen komşu devletlere
seferlere girişmiştir. Ancak Vladimir’ in daha önemli bir özelliği ise Hristiyanlı’ ğın
Rusya’da resmen kabulüdür, ve Vladimir sonraları aziz olarak anılacaktır.
Vladimir Lehler üzerine yürüyerek Leh bölgesine genişlemeyi başlatmış ,
diğer Slav Kavimleri üzerine de yürümüştür. 985’ te İtil Bulgarları üzerine bir sefere
çıkılmıştır. Bu seferde İtil Bulgarlar’ ı hakimiyet altına alınılmaya çalışılmıştır.
Ancak bunda başarılı olabilmiş değildir. Babası döneminden kalan Peçenek
sorunuyla da ilgilenen Vladimir, Kiev şehri etrafında az şehrin olduğunu düşünmüş
bu yüzden olsa gerektir ki yeni şehirler kurulması için çalışmalar yapmıştır. Bu
*
Bu durum Knezlerin halen İskandiyavya ile sıkı ilişkiler içinde olduklarını göstermekte, henüztamamen slavlaşmadıklarını ispat etmektedir.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 14/65
13
şehirler Ruslar için hem Karadeniz’ in güneyine iniş basamakları, hem de birer
direnç noktası oluşturacaktır.
1.2.3.ZAYIFLAMA, FEODALLEŞME VE RUS YURDUNUN KNEZLİKLERE
BÖLÜNMESİ
Vladimir’ in 1015 yılında ölmesi, yine oğulları arasında mücadelelerin
başlamasına sebep oldu. Bu mücadelelerin sonunda, Novgorod şehrinde bulunan
Yaroslav, Knezliği tek başına yönetmeye başladı10. Yaroslav edindiği kitaplar ve
bunlara verdiği önem dolayısıyla “ akıllı “ yada Rusça’ da “ Mudrıy “ lakabı
verilmiştir. Rus yurdunda önemli bayındırlık faaliyetlerine girişmiş, Kiev’ de
Hristiyan Kültürü’nün yaymasıyla da şöhret kazanmıştır. Siyasi olarak ise;
Peçenekler’ e karşı birkaç önemli başarı kazanmış, Lehlerle savaşmıştır. Kısacası
Yaroslav k omşularının zaaflarından faydalanmıştır. Ancak Hristiyanlığı kabulüne
rağmen Bizans’ a akın yapmaya kalktığını görmekteyiz, bu akınlar Ruslar için pek
olumlu geçmemiştir (1043).11 Bundan başka Yaroslav, Kiev’ i diğer Avrupa
devletlerine tanıtmış, bir başka deyişle uluslararası ilişkilere Rus yurdunu da dahil
etmiştir. Birçok yere elçi ve tüccar göndermesi ona bu yolu açmıştır. Ayrıca hem
kendisi, hem de çocuklarını evlilik yoluyla bu ilişkileri kuvvetlendirmede akıllıca
kullanmıştır.
Kiev Rusya’sının bu döneme kadar belirli bir veraset sistemi olmadığını
gördük. Knezler’ den en kuvvetli olanı Kiev’ e yerleşmeye muktedir oluyor ve
yönetimi eline alıyordu. Bu durum Yaroslav’ dan sonra da devam edecek, ancak Rus
yurdunda önemli sıkıntılara yol açacaktı. Yaroslav daha ölmeden Rus yurdunu
10
Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.11 A.N.Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK,Ankara,2014.s.39.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 15/65
14
oğulları arasında paylaştırmıştır. Oğulları da kendi topraklarını kendi oğulları
arasında paylaştırmıştı. Bu nedenle Yaroslav’ ın ölümü Rus yurdunda bir iç
mücadele ve Batı Avrupa’ da ki “ Feodal Yapı ” benzeri bir oluşum ortaya çıkardı.
Ancak, bulunduğu coğrafya ve kültür farklılığı dolayısıyla bu feodal yapı tam
anlamıyla Batı Avrupa’ da ki gibi olmamıştır. Bu durum Rus yurdunun irili ufaklı
knezliklere bölünmesine ve parçalanmasına yol açacaktır.
1060’ lı yıllara gelindiğinde Güney Rus bozkırları, İslam kaynaklarında
“Kıpçak “, Bizans kaynaklarında ise Kuman denilen göçebe Türk kavmi tarafından
işgal edilmişti. Bunlar, Oğuzların (Torklar) baskısıyla Rus mıntıkasına yakın
yerleşmiş ve birçoğu Rus himayesine girmiştir. Bu durum birçok tarihçi tarafından
Rusların bir devlet olarak ortaya çıkışında ve kuvvetlenmesinde Bozkır Türkleri’ nin
ne kadar önemli rol oynadığına kanaat getirmelerine sebebiyet vermiştir.
1113’ te Kiev Knezi Syatopolk ölünce, Kiev ahalisi Yaroslav’ ın torunu
Vladimir Monomach’ ı büyük knez olması için Kiev’ e çağırmıştır. Monomach’ ın
Kiev tahtını kabul edişiyle “ Büyük Knezlik “ prensipleri hiçe sayılmıştır ve iç
mücadeleler tekrar palazlanmıştır. Vladimir Monomach, tüm bu olaylara rağmen
yüksek liderlik vasıflarıyla Kiev’ de tutunabilmiş ve hatta Kiev’ e altın çağını
yaşatmıştır diyebiliriz. Kendisinin Balkanlar’ da oynadığı etkili siyasetle, Bizans’ ın
kendisine çeşitli hediyeler göndermesiyle, Knezlik’ in itibarını tekrar kazandırdığını
görüyoruz. Monomach’ ın faaliyetleri Rus yurdundaki iç mücadeleleri bir
zamanlığına da olsa durdurmuş olsa da, O öldükten sonra durum yine eski haline
dönmüştür.(1125)
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 16/65
15
Devam eden senelerde Kumanlar’ ın bitmek tükenmek bilmeyen akınları Rus
yurdu için çok büyük bir tehlike oluşturmaktaydı. XII. Yüzyıllarda Rus yurduda
birçok knezliklere bölünmüş ve bu tehlikeye karşı birlikte hareket etmekten acizdi.
Knezliklerin en önemlileri; Kiev, Çernigov, Galiç, Polotsk, Turov-Pinsk, Rostov-
Suzdal, Ryazan, Novgorod, Vladimir-Volynsk sayılabilir. Bu knezliklerin her
birinde ilk knezin soyundan gelen aileler oturmakta ve buraları yönetmekteydi.
Ancak tabi ki Kiev Knezliğini yöneten aile sülalenin en büyüğü kabul ediliyordu.
Ancak en kuvvetli olan buraya hakim olmaya müktedir olabiliyordu. Yaroslav (1019-
1024) döneminden sonra Rus yurdu siyasi bir dağılış yaşamasına rağmen tamamen
parçalanmadı. Çünkü; Rus yurdu tamamen dıştan bir etkiye mağruz kalmadı ve Bu
knezlikleri birleştiren ortak dil, din, gelenek ve göreneklerin kuvvetli olması bu
durumu gerektirmiştir. Ayrıca Rus yurdunun Ortodoks olması Batı’ da ki Katolik
Leh tehdidine, Güneyde Kuman tehlikesine, kendi aralarındaki Vareg - Rus ve Fin
unsurlarını Slavlık içinde erittikten sonra ortak hareket etmek imkanını sağlamıştır.
1.2.4. RUS KNEZLİKLERİ DÖNEMİ (1125-1246)
Rus yurdunun kuruluşu esnasında Novgorod ( Ostragard ) ‘ dan bahsetmiştik.
Burası gerek ticaret yolları üzerinde olması, gerekse Baltık Denizi’nin önem
kazanması sebebiyle hep önemli bir şehir olma özelliğinin korumuştur. Ticaret bu
şehri knezlikler arasındaki en zengin şehir konumuna da yükseltecektir. Zaten
Novgorod coğrafi yapı itibariyle ziraatin hakim olabileceği bir iktisadi yapıya sahip
olamazdı, çevresi tarıma pek uygun değildi, bu sebeple zirai malzemeler hep
dışarıdan gelmekteydi.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 17/65
16
Novgorod boyarları, Avrupa’ lı tüccarlara yılda iki kere büyük kürk satışları
yapmaktaydı.12 Boyarlar bu kürk ihtiyacını karşılamak üzere yerli Fin halkı üzerinde
baskı kurmaya ve onları vergi olarak kürk vermeye zorluyorlardı. Bu yerli Fin
halkına “ Yugra “ adını vermişlerdi, bunların asıl adları ise; “ Vogul, Zıryan ve
Ostryak “ dır. Kürk arayışı ve boyarların Batı Sibirya’ daki bu faaliyetleri Rus
kolonizasyonunun da başlangıcı olmuştur. Novgorod boyarları XII. yüzyıl içinde
samur, tilki, sincap gibi kürklü hayvanların bulunduğu önemli sahayı da ele geçirmiş
oluyordu. Aralarındaki ilişki zamanla, yerli Fin beylerinin de etkisiyle halkı ve
beyleri Ruslaştırmış ve Ortodoksluk aralarında yayılmaya başlamıştır.
Knezlikte boyarların ticareti yürüttüğünden bahsettik. Ticaretin bir diğer
etkisi, boyarları zenginleştirdiği gibi bunların şehirdeki politik güçlerini de
arttırmıştır. Bu gerçekleşirken, şehirde en başından beri yönetiminde elinde tutan
Rurik sülalesinden gelen knezler, şehrin hakimiyetini iyiden iyiye boyarların
oluşturduğu aristokrat zümreye kaptırmıştır. Hatta 1136’ da, boyarların ve “ veçe “ ‘
nin de katılımıyla kneze karşı ayaklandığını görüyoruz.13 Knez yakalanarak
yargılandı ve şehirden uzaklaştırıldı. Ancak boyarlar knezi tamamen
uzaklaştıramazdı, knezin askeri kumandan niteliği, onları şehrin savunulması
durumunda büyük önem arz etmekteydi. Bu yüzden knezlere güçler kabul ettirildi ve
uymazlarsa şehirden uzaklaştırılacakları benimsetildi.
Aynı dönemde Suzdal Knezliği’ nde ise Yuri I. ( Dolgorukii ) yönetimi elinde
bulunduruyordu. Aslında Yuri I. Rostov’ un merkezini Sudzal’ a taşımış, knezlik
12
A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.5213 Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.s.104
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 18/65
17
ondan sonra Sudzal ( Sudzalia ) diye anılmıştır.14 Daha sonrasında da fütuhatçı bir
yönetim benimseyen Yuri I., hemen çevre knezliklere doğru yayılmaya çalışmıştır.
Tabi ki ilk hedefi az önce bahsettiğimiz, sürekli ve hızlı bir gelişme ortaya koyan
Novgorod’ a doğru olmuştur. Ancak bundan kesin bir sonuç alamamıştır. Aralarında
bir anlaşma belirlenerek buna göre hareket edilmiştir.
Novgorod, değindiğimiz ekonomik ve siyasal sebeplerden dolayı Kiev
knezliğinden müstakil hareket etmiştir. Ayrıca şehirde “ Veçe “ lerin önem
kazanması Novgorod’ u demokratik temelli, neredeyse, bir cumhuriyete
dönüştürmüştür. Öyle ki burada Kiev Kilise’ sinden bağımsız bir kilise
yapılanmasına da gidilmeye çalışılmıştır.” Vladika “ lara büyük önem verilmiştir.
Burası Novgorod’ un idare merkezi haline gelmiştir, aynı zamanda hazinede
bulunuyordu. Bu nedenle Vladika’ ların Novgorod’ lu papazlar arasından
seçilmesine büyük itina gösterilmiştir. Tüm bu müstakil yapının sonunda Novgorod’
a “ Gospodin velikiy Novgorod* “ adı verilmiştir.
14
Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University Press, 2006.s.104* Bay Büyük Novgorod.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 19/65
18
2.KİEV RUSYASININ KÜLTÜRÜ
2.1.YAZI VE EDEBİYAT
Rus yurdunun temelleri atıldıktan sonra, Kiev Knezliği’ nin başına geçen
Vladimir’ le ve Bizans ile kurulan sıkı münasebetler dolayısıyla Hristiyanlığa geçişin
başladığından bahsetmiştik. Bu yeni dinin icrasıyla birlikte Rusya’ ya Slav alfabesi
ve dili etk ili olmaya başlamıştır. Daha doğru bir deyişle, din değişikliğiyle yapılması
gereken çeşitli ritüeller bir yazıyı, dili zorunlu hale getirmiştir. Bundan önce Rus
yurdunda çeşitli boylar arasında yazı yada herhangi bir kitaba rastlanılmamıştır. Tabi
yeni yazı ve dilinin Rus yurduna girmesinde, buraya misyonerlik faaliyetleri için
gelen Kiril ile Metodius’ un etkisinden de bahsetmek gerekmektedir.
Din değişikliğinde büyük etkisi olan iki kardeş Kiril ve Metodius Slav
dillerine uygun bir alfabe geliştirmiş ve buna göre Eski Yunanca’ dan Eski Slavca’
ya dini kitaplar tercüme edilmeye başlanmıştır. Yine bundan önce, Rus yurdunda
kağıt yerine ince deri ( parşömen ) kullanılması kitapları maliyetlerini yukarıya
çekmektedir. Kağıda geçilmesi, Bizans’ a özenilerek yazı sanatının ortaya çıkışınada
yol açmıştır. Buna örnek olarak Rus yurdunun Hristiyanlığa geçişi üzerinden 60-70
sene geçmesine rağmen, bu yazı sanatı “ Ostromir İncili “ ni ortaya koymuş ve eser
günümüze kadar ulaşmış, yazı sanatında ne kadar yol katettiklerini göstermiştir.
Yazılan dini eserlere azizlerde girmiş ve eserlerde geniş yer bularak, geniş ölçüde
yayılan eserler olmuştur.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 20/65
19
Dini eserler yanında Kiev’ de edebi yazının yani edebiyatın da geliştiğini
görmekteyiz. Yine bu alanda da Bizans örnek alınarak, İskendername’ lerin ve çeşitli
vekayinamelerin de çevrilmiştir. Bundan başka Bizans’tan bir romanın da Slavca’ ya
çevrildiğini anlıyoruz.15 Yazı ve edebiyatın bu denli gelişmesi Knezleri de bu sahada
kendilerini geliştirmeyi zorunlu etmiştir. Bunların öncüsü diyebileceğimiz kişi Akıllı
Yaroslav’ dır ve oğlu Vsevolod’ da beş dil bilmekteydi. Novgorod Knezi Ostromir
‘in 1056 ‘ da kendi şahsına bir İncil yazdırması kitaplara olan düşkünlüğünün bir
kanıtıdır.
Kiev, çeşitli taklit eserler sonucunda hızlı bir şekilde kendilerine özgü eserler
ortaya koymaya ve bir birikim oluşturmaya başlamışlardır. Yine Kilise’ de ayinleri
yürütmek için ilk vaizler ortaya çıkmıştır. Bunlardan en önemlisi ve meşhuru ilk Rus
Metropoliti İllarion’ dur.16 Tabi ki bu gelişmeleri sağlayan yegane unsur Rus
yurdunda Hristiyanlığın yayılışı olmuş, bu unsur sadece yazı ve edebiyatı değil Rus
sosyal hayatında da birçok değişikliğe yol açmıştır.
2.2.VEKAYİNAMELER (LETOPİSİ)
Rusça ( Slavca ) vekayinamelerin geçmişi XI. yüzyılın başlarına kadar
gitmektedir. Vekayiname yazımı Rus yurdunda bir süre sonra çok fazla
yaygınlaşmış, neredeyse yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Bunların ilk
örneklerinin Bizans’ tan etkilendiğini ve daha sonra oluşan birikimle kendilerine
özgü bir mahiyet temin ettiklerinden bahsetmiştik. Bizans’tan etkilenilen dönemde
en yaygın yöntem Bizans eserlerini kullanarak çeviriler yapmaktı. XI. yüzyılın
ortalarında “ Akıllı Yaroslav “ döneminde çeviri-vekayinameler devrinin en parlak
15
A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.6816 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.68
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 21/65
20
çağıdır. A. İ. Sobolevski * ve V. M. İstrin **' in araştırmaları bu dönemin en önemli
eserinin “ Yahudi Savaşı Tarihi “ olduğunu ortaya koymuştur.
Kiev Rusyası’ nda özgün verilirken, vakayünistler esas olarak Bizans
kronograflarından olan Georgios Hamartol’ un “ Dünya Tarihi ” ni baz almışlardır.
Ruslara ait bilinen en eski vekayinameler ise “ Lavrentyev Nüshası “ ve “ İpatyev
Nüshası “ dır. Bunları kimin kaleme aldığı tam olarak tespit edilemiyorsa da, tahmini
Kiev Mağara Manastırı rahibi Nestor olması gerekmektedir.
“ Başlangıç Vekayinamesi “ Kiev Rusyası’ nın başlangıcının bir tarihi
niteliğindedir. Ancak bununda daha sonraki aktarmalarla bozulmuş olduğu bir
gerçektir. İlk Vakayinüst olduğunu aktardığımız Nestor, eserinde belki de daha o
dönemde Rus yayılmacılığı, daha sonraları panislavizm adıyla anılacak olan
düşünceyi, temellendiriyor. Bütün Slavların aynı kökten geldiklerini, bunların ortak
bir dil-edebiyata sahip olduğunu belirtmesi yönünden de Rus Milli bütünleşmesini
temellendiren bir özelliğe sahiptir.
Rus Coğrafyası’ nda yazılan yerli vekayinameler de bulunmaktadır. Bunların
en önemlileri Novgorod ve Pskov’ da verilmiştir. Daha sonraları Moskova Knezliği
yükselince ve Kiev’ in yerine geçince mevcut vekayinameler birleştirilmiş ve daha
büyük ölçekli “ Kronikler “ ortaya çıkmaya başlamıştır.
*
Aleksey İvanoviç Sobolevski (1856-1929) Rus dilbilimci, paleograf, edebiyat tarihçisi, Slavist. ** Vasili Mihayloviç İstrin (1865-1937) Rus edebiyat bilimcisi, Eski Rus el yazmaları uzmanı.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 22/65
21
2.3.SLOVO O POLKU İGOREVE, SOSYAL DURUM VE KANUNLAR
Rus Knezleri’ nin step ile olan mücadelesinden bahsetmiştik ki, bu
mücadelenin en büyük kısmını Kumanlar teşkil etmiştir. XII. yüzyılda Novgorod-
Seversk Knezi İgor Svyatoslaviç’ in Kumanlar üzerine bir sefer yaptığı
anlatılmaktadır. Bunu “ Slovo O Polku İgoreve* “ den öğrenmekteyiz. Bu destan Rus
edebiyatının bizlere sunduğu tek örnektir. Anonim bir eser niteliği taşımaktadır,
ancak 1187’ den sonra yazılmış olması gerekmektedir. Destan ancak 1795 senesinde
bulunmuş ve 1800 de neşredilmiştir. Fakat 1812’ de büyük Moskova yangınında bu
da kül olmuştur.
Destan gerçek bir olaydan esinlenmesi, o dönemde ortaya çıkması ve içerdiği
betimlemeler, lirik unsurlarla edebi açıdan büyük önem arz etmektedir. Ayrıca
destanda Kumanlarla ilgili verilen bilgiler bize Türk tarihi açısından da önem
taşımaktadır.
IX. – XII. yüzyıllardaki devlet teşkilatında yaşanan gelişmeler, dağınık
yaşayan Slav grupları bir araya getirmiş, sosyal hayatta da bir çok gelişmeye
sebebiyet vermiştir. Hristiyanlığında Rus yurduna nüfuz etmesiyle Rusya Hristiyan
ve medeni devletler dairesine girmiştir. Bu durum Batı Avrupa’ da mevcut olan
Feodal yapıya benzer bir zeminin, Kiev Rusyası’ nda da kurulmasına ortam
hazırlamıştır.
Bu gelişmeler, Knez’ den sonra gelen grupların sosyal durumu hakkında çok
fazla bilgi elde edememekteyiz. Ancak üç ana gruba ayırmak mümkündür; 1.Yüksek
tabaka, 2. Orta sınıf, 3.Köleler. Birinci grup genellikle Knezin etrafındaki zümreyi ve
* İgor Bölüğü Destanı.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 23/65
22
memur-asker gruplarını temsil etmektedir. Ancak bunlardan en önemli zümreyi
boyarlar teşkil etmektedir.
Kiev Rusyası’ nda XI. yüzyıldan sonra kölelik ve köle, Rus ekonomik
hayatında büyük önem taşımıştır. Vareg - Rus tüccarların yerli Slav halklarından
birçok kişiyi Bizans’ a ve Yakın Doğu’ ya köle olarak sattıkları tespit edilmektedir.
Bunlar satıldıkları yerlerde büyük çiftliklerde çalışmış ve o bölgelere ucuz iş gücü
sağlamıştır. Zaten “ Ç elad “ ya da “ Cholop “ olarak adlandırılan bu köleler işçi
oldukları sürece önem teşkil etmektedirler.
Hristiyanlığa geçiş, başka bir seçkin grubun ortaya çıkışına imkan sağlamıştır.
Ruhaniler arasında başta rahipler olmak üzere, rahiplere hizmet edenler, kilisenin
koruması altında olanlar, kiliseye ait köleler ve herhangi bir zümreye girmeye hakkı
olmayan, ancak kilise himayesi altında olanlar olarak farklı birçok alt grup
bulunmaktaydı. Bu alt grupların en önemli özelliği ise Knezin mahkemelerinde
alınan kararlara tabi olmayıp, kilise kanunlarına tabi olmalarıdır.17
Kiev Rusyası’ nın inşası esnasında, Rus Yurdunun huzur ve bekasını
sağlamak amacıyla, sosyal ve iktisadi hayat belirli sınırlarla çizilmiş ve kurallar -
kanunlara bağlanmıştır. Oleg’ in Bizans’la bir ticaret anlaşması yaptığını daha önce
belirtmiştik. Vekayinameler, bu anlaşma gerçekleşirken Oleg' in “ Rus Kanunları “
üzerine yemin ettiğini kaydedilmiştir. Burada daha çok Vareg - Rus örf ve adetleri
kastedilse de, bunlar daha sonra Rus Yurduna mal olmuş ve Slavlara göre
şekillenmiştir. Ayrıca Rus Yurdunda bu kanunlar Germen, Bizans, Türk gibi çeşitli
kültürlerin de etkisinde ve ekseninde şekillenmiştir.
17 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.72
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 24/65
23
2.4.DİN ( ORTODOSKLUĞUN KABÜLÜ )
Daha önceki bölümlerde Svyatoslav’ ın ölümünden sonra üç oğlu arasında
çıkan çatışmadan mücadeleden bahsetmiştik. Bu mücadeleden de Vladimir galip
çıkmıştı, ki onun knez oluşu ve sonrasında Rus yurdu tamamen değişecektir.18
Rus tarihinin bu en önemli hadisesinin, Rus yurdunda Hristiyanlığın
yayılmaya başlamasının ne zaman başladığına dair kesin bulgular bulunmamaktadır.
Ne Rus vakayinamelerinin, ne de Bizans kroniklerinin konuyla ilgili kesin bir bilgi
sunmadığını yapılan araştırmalar göstermiştir. Ancak Vladimir’ le birlikte to plu
geçişlerin 10.yüzyılda gerçekleşmiş olma ihtimali yüksektir.
Karadeniz’ in Kuzeyi’ nde, Vladimir’ den çok öncede buradaki Rus -Vareg
unsurların bir kısmının Hristiyanlığa geçtiğini söylemek mümkündür, ki bunların
arasında Slavlar olması da kuvvetle muhtemeldir. Önderlik edenler arasında ise
Vladimir’ den önce yine Knez İgor’ un annesinin de Hristiyanlığı kabul ettiğini
görmekteyiz. Tabi bu gelişmelerde Bizans ile ticaret önemli rol oynamaktadır.
Birçok Rus tüccar, Bizans’ la ticaret münasebetleri nedeniyle özellikle İstanbul’ a
gitmekte, burada kaldıkları süre içinde Hristiyanlığı görme ve tecrübe etme şansı
bulmaktaydı. Ayrıca Bizans’ ın Hristiyanlığı yayma çabası da Rus yurdun da dinin
yayılmasını hızlandırmıştır. Özellikle 864’ te Balkan Bulgarları’ nın Ortodoksluğa
geçişiyle, Bizans bu durumu devlet politikası haline dönüştürmüştür.
Bu coğrafyada Katolik Kilisesi’ nin de faaliyette olduğuna değinmek
gerekmektedir. Ancak bu faaliyetler Vatikan’ a pek fayda getirmemiştir. Hem Bizans
18 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 25/65
24
ile kurulan sıkı ilişkiler hem Kryll ve kardeşinin yürüttüğü faaliyetlerle, halk arasında
da büyük kesim Bizans dinine geçmişti. Knez Vladimir Ortodoksluğa geçmiştir.
Ortodoksluğa geçiş ve bunun Rus yurduna sosyo - kültürel etkilerini
detaylandırmadan önce, Rus yurdunda Hristiyanlık öncesi nasıl bir inanç sistemi
olduğuna da değinmek gerekmektedir.
Slav kavimleri arasında, ne zaman başladığı bilinmemekle birlikte, az önce
bahsettiğimiz Vladimir’ in Hristiyanlığı kabulüne, yani IX. yüzyıla kadar pagan
inançları hüküm sürmekteydi. “ Pagan ” terimi, Latince “ pagus “ kökünden
türetilmiş ve “ kırsal, kırsalda yaşayan “ anlamına gelmektedir. Bu inanca göre doğa
güçlerinin canlı bir varlık olduğuna inanılmış ve her güce başka anlamlar yüklenerek
ilahlaştırılmıştır. Aslında paganizm çok tanrılı inançlar için de kullanılmıştır. Slav
kavimleri kendi inançlarına “ Yazıçetsvo “ olarak adlandırmışlardır. Bu inanç
sisteminde iyi ve kötü ayrımı yapılmış, buna bağlı olarak “ Belig Bog “ ( Beyaz İlah )
ve “ Çornıg Bog “ ( Kara İlah ) ortaya çıkmıştır.19 Bunun yanı sıra inançlar genel
olarak Sema, Güneş ve Toprak etrafında toplanarak, bunlara farklı isimler
takılmıştır. Khors, Veles, Lada gibi putlar yapılmış, öne çıkmıştır.
Tabiat unsurlarının yanı sıra, Slavlar arasında atalara tapınma da yaygın bir
şekilde uygulanmaktaydı. Ölen aile büyüklerinin, ailenin geleceğini koruyacağına ve
ona sahip çıkacağına inanılar ak, ata ruhları yüceltilmiştir.
Çeşitli ata ruhları, doğa tanrıları gibi figürler, Ortodoksluğun etkisi altına
girildikten sonr a azizlere dönüşerek varlığını sürdürmüştür. Örneğin; Eski Rus tanrısı
19
Dr. S. Arslanova. Slavların Hristiyanlaşması ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluşu, Elmi Mecmuası,Bakü Üniversitesi, Eylül 2008.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 26/65
25
Perun * , Hristiyanlık döneminde varlığını Aziz İlyas’ ın bünyesinde devam
ettirmiştir.
Knez Vladimir’ in vaftiz olarak Hristiyanlığa geçişiyle ilgili farklı tarihler
tespit edilmiştir. Yaygın bir inanışa göre; Knez 988 ‘ de Khersones* ‘ te, başka
görüşlere göre ise Kiev’ de yada Vasilev’ de vaftiz olmuştur. Bundan sonra
Hristiyanlığı Rus yurdunun resmi dini ilan ederek, Hristiyanlığı yayma kararı
almıştır. Kararını ilk olarak , oğulları ve boyarlar ı** Hristiyanlığa geçirerek
başlatmıştır . Sonraki hamlesi ise Kiev’ deki putları Dinyeper’ e attırarak ahaliyi
topluca vaftiz ettirmek olmuştur. Yine Vladimir döneminde piskoposluklar
kurulmuş, Rus Ortodoks Kilisesi’ nin temelleri atılmış ve Avrupa’ nın önemli
devletleriyle kız alıp – verme yoluyla akrabalık ilişkisi kurmuştur.
Vladimir sonrası tahta geçen Yaroslav’ da, babasının başlattığı
Hristiyanlaşma politikasını sağlamlaştırmak için çalışmalar yapmakla kalmamış Kiev
çevresinin de Hristiyanlaşmasının önünü açmıştır. Kitaplar düşkünlüğü ile de bilinen
Yaroslav, kütüphaneler kurdurarak dini kitapların ve Rusya’ da büyük gelişim
gösterecek olan tercüme eserlerin toplanmasına ve yazılmasını teşvik etti. Diğer bir
önemli gelişme ise 1030’ da Yaroslav din adamı yetiştirebilmek amacıyla, 300
öğrencinin eğitim alabileceği bir okul kurdurdu.20 Buradan yetişen birçok din adamı
Ruslara önemli literatür eserler kazanmıştır.
* Gökgürültüsü, yıldırım, ve şimşeğin şiddetinden koruyan ilah.
* Günümüzde Kırım Özerk Cumhuriyeti’nde başkent Akmescit'in 70 km güneyinde Karadeniz
kıyısındaki liman kenti. Akyar / KIRIM.**
Zengin Rus asillerinden oluşan sınıf. 20
Dr. S. Arslanova. Slavların Hristiyanlaşması ve Rus Ortodoks Kilisesinin Kuruluşu, Elmi Mecmuası,Bakü Üniversitesi, Eylül 2008.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 27/65
26
2.4.1.ORTODOKSLUĞUN RUS KÜLTÜRÜNE ETKİSİ
Kiev’ de Hristiyanlığın tesiri ile Rus yurdunda yeni bir dönem başlamış
olmuştur. Bu dönem Rus Devleti’ nin hızlı gelişimi ve ortak bir Rus kültürünün
ortaya konmasında büyük önem arz etmektedir. Ortodoks – Katolik Kiliselerin
çizgilerini kalınlaştırdığı X. yüzyılda Rusların Ortodoksluğu seçmeleri Batı
Hristiyanlık merkezinden koparak, Rus kültürünün kendisine has yapısını
oluşturmasına sebebiyet vermiştir.
Vladimir’ in 989’ da Hristiyanlığı kabulüyle, Rus kilisesi İstanbul patriğine
bağlı bir “ Metropolittik “ olmuştur.21 Bu yolla Kiev ve İstanbul sıkı sıkıya birbirine
bağlanmıştır. Kiev’ de yeni devrin bir başka etkisi de knezlik üzerine olmuştur.
Ortodoksluğun imparatorların hakimiyetini merkezileştiren esaslara dayandığı için,
knez otoritesini bu yeni inançla arttırmış ve yetkilerini genişletmiştir. Yine aynı
sebeple kurulan kilise teşkilatı, knez adına özverili çalışmalar yapacak, onların
hakimiyeti adına çalışmalar yapacaktır. Diğer bir yandan Kiev’ in inşası sırasında
gördüğümüz Vareg unsurlar, ortak dinin birleştiriciliği ile yerel Slav unsurlarla
kaynaşmış, aradaki farklılıklar yavaş yavaş ortadan kalkmıştır. Kiev Rus yurdunun
idari merkezi iken, aynı zamanda dini merkez olarak tarih sahnesine bir kez daha
çıkmıştır.
Hristiyanlık dininin Rus yurduna getirdiği en önemli kültürel gelişim unsuru
tabi ki, alfabe ve yazı dilidir 22. Vladimir’ den 120 sene önce Krill tarafından
oluşturulan, Balkan Slavları için, alfabe Ruslar tarafından kullanılmaya başladı.
21
A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.3522 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 28/65
27
Alfabenin gelişi, Rus edebiyatının gelişmesinde ve aynı yazıyı yazan halkın ortak
değerler ortaya koymasını hızlandırmıştır.
Ortodoksluğun kabulünden sonra Rus yurdunda mistisizm yayılmaya
başlamış, ve birçok keşiş ortaya çıkmıştır. “ Mağara Keşişhanesi “ Kiev yakınında
olması itibariyle de ün sahibi keşişhanelerden biridir 23. Kiev’ de ve genel olarak Rus
yurdunda manastırlar, yalnızca bir dini merkez değil, aynı zamanda Rus
entelektüelinin ve bilgi sahiplerinin de merkezidir.
23 Boris V. Rauschenbach, “ The Baptism of Kiev “ The Courier, June, 1988.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 29/65
28
3.KNEZLİKLERİN LİTVANYA-LEH İLİŞKİLERİ
3.1.GALİÇYA-WLADİMİR PRENSLİĞİ
Doğu Slavları, Karpat eteklerinde Dnestr’ in üst kısmında iki merkezde
toplanmışlardı; Galiç ve Vladimir. Bu iki merkez, Macaristan’ a komşu olması ve de
Lehlerin Katolik Kilisesi ve kültürüne girmesiyle buralarda propaganda yapması
sonucu Doğu’ da oluşan Rus-Ortodoks kültüründen zamanla kopmuş ve yeni bir yapı
ortaya koymuştur. Bunların neticesi bu bölgede Ruslardan farklı olarak bir “ Ukrayna
kavmi meydana getirmiştir.
Galiç Knezliği Yaroslav Osmomısl ( 1152- 1187 ) döneminde, yüksek bir
dereceyi bulmuştur 24. Daha önce bahsettiğimiz “ İgor Bölüğü Destanı “ ‘ nda bu
kneze hitaben söylenmiş satırlar görmekteyiz, ki buda onun önemli bir kişilikolduğunu göstermektedir. Osmomısl’ den sonra knezlikte çeşitli karışıklıkların baş
gösterdiğini söylemek mümkündür. Bu karışıklıklar ancak , Knez Roman’ ın Galiçya
Knezliği’ ni kendi topraklarına katması ve Galiçya- Vladimir Knezliği’ ni teminiyle
son bulabilmiştir ve Roman’ la en parlak dönemler yaşanmıştır.
Bölgede XII. yüzyıl başında bir Leh müdahalesi daha baş göstererek Roman
öldürülmüştür. Karışıklıklar geri gelmiş, Daniil Romanoviç zamanına kadar da
devam etmiştir. Bu dönemde Romanoviç’ in oğullarından birisi adına kurulan Lwow
24 A. N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.54.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 30/65
29
(Leopolis)* kurulmuş, burası Moğol-Türk istilası sırasında yakılan Galiç’ in yerini
tutmuş ve Ukraynalıların yeni merkezi oluvermiştir.
3.2.LEH KRALLIĞI’ NIN, LİTVANYA VE KNEZLİKLERE TESİRİ
Farklı devletlerce, farklı isimlerle anılmış Polonya coğrafyası X. yüzyıla
gelindiğinde içinde; Polanlar, Masovlar, Vislanlar gibi Slav Kavimleri
bulunmaktaydı. Bu kavimler bir araya gelerek ortak bir kültür oluşturmuş ve Lehleri
teşkil etmişlerdir. XV. yüzyıla kadar Gnesen’ i merkez olarak kabul etmişler ve bu
yüzyıldan sonra ise Krakow, Gnesen’ in yerini almıştır.
Lehlerin Hristiyanlığı seçtiği dönem de, Kiev Rusyası gibi X. yüzyılda
meydana gelmiştir. 992’ de Mieszko’ nun ölümü üzerine ülkede oğullar arasında
mücadele başlamış, bu mücadeleyi ise Cesur Boleslaw kazanmıştır.25 Boleslaw
Vatikan ile münasabetleri geliştirerek Katolik Kilisesi’ ne bağlanmış, batıda Katolik
dünyası ile barış sağlayarak doğuda Kiev sahasında ilerleme politikası izlemiştir.
1018’ de Alman ve Peçenek kuvvetleriyle desteklenmiş ordusuyla Kiev’ i ele
geçirmişlerdir.26 Ancak uzun bir süre ellerinde Kiev’ i tutamamışlardır. XII. ve XIII.
yüzyıllar ise Lehler için tam bir kargaşa ve taht mücadeleleriyle geçmiştir.
Lehlerin fetret devri, Dük IV. Ladislav Lokietek’ in Krakow’ da papalığın
onayıyla 20 Ocak 1320’ de taç giymesiyle sona ermiş oldu.27 IV. Ladislav ve onun
oğlu Büyük Kasimir zamanında Polonya coğrafyası uzun bir süre bölünme
* Günümüz Ukrayna sınırları içerisindeki “ lviv “ şehri.
25 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.309.
26
Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.309. 27 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.310.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 31/65
30
yaşamayarak, aksine genişlemiş ve büyümüştür. Bu açıdan XIV. yüzyıl Lehler için
önemli gelişmeler yaşanmıştır. Krakow’ da bir üniversite tesis edilerek (1364)
kültürel atılım yapılmıştır. Ayrıca Tatar ve Litvan saldırılarına karşı birçok kale inşa
ettirilerek direnç noktaları oluşturulmuştur.
3.3.KREVO BİRLİĞİ, LUBLİN İTTİHADI VE TEPKİ
1370-1444 arasında komşu ülkeler Leh Krallığı, Macaristan ve Litvanya
arasında birlik dönemi yaşanmıştır. Leh tahtının varisi Hedwing’ in, Litvanya Büyük
Dükü Jagiello ile evlenmesi uygun görüldü. Bu evlilik, Beyaz Rusya ve Ukrayna
topraklarını içine alan, Leh kültürü ve Litvanya’ nın askeri gücüyle, sınırları kısa
sürede Baltık Denizi’ nden Karadeniz’ e uzanan bir birliğe dönüştü. Ancak bu
anlaşma Lehleri, Litvan- Rus meseleleri ile karşı karşıya bıraktı. Krevo Birliğinin
esasları en başta tam olarak kesinleştirilmemişti, ancak birlik yıllar geçtikçe daha da
kuvvetlendi. Sonunda da, 1569’ a gelindiğinde iki ülkeyi bir araya getiren Lublin
Birlik Anlaşması ortaya çıktı.
Jagiello’ nun, henüz on yaşında iken tahta çıkan oğlu III. Ladislaus’ un
saltanatına, Macar tacını da kabul etmesi sebebiyle Litvanya ile olan bağlarını
zayıflattı ve Türk savaşlarıyla döneme damga vurarak hayatını kaybetti.28 Bu olay
Lehler ve Macaristan arasındaki bağları kopardı ve Litvanya ile olan bağlar
kuvvetlenerek yola devam edildi. Güçlenen bu ittifakla birlikte Alman Şövalyeler
hezimete uğratılmış, Kırım Tatarları ile zaman zaman ittifaklar yapılarak Moskova’
28 Beydilli, Kemal. İslam Ansiklopedisi clt:34, TDV,2007.s.310.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 32/65
31
yla beş büyük savaş vukuu buldu. Bundan sonraki gelişmelerde Ukrayna Coğrafyası’
nda Leh – Rus ve Osmanlı mücadelesini körükleyecektir.
Litvanya ve Lehistan’ ın başlattığı birleşme süreci olan Krevo Birliği
öncelikli olarak Ukrayna Coğrafyası için büyük bir dönüm noktası teşkil etti. Leh
soyluları Ukrayna’ da kendi Katolik prensiplerine göre, yeni oluşumlar ihtiva etmeye
kalkıştılar. Bu etki tüm güneye kadar inerek, Karadeniz’ e değin ulaştı. Lublin
İttihadı (1569) ise Litvanya Dukalığı’ nın Leh Krallığı içerisinde tamamen eriyerek
birlikteliği mühürledi. Bu durum Lehlerin Ukrayna üzerindeki asimilasyon çabalarını
arttırmasından başka bir işe yaramadı. Leh soyluları Ukrayna’ nın zirai potansiyeline
göz dikerek, bölgenin Ortodoks halkı üzerinde baskı kurarak Katolik’ liği yaymaya
çalıştı. Her etkinin ve baskının yapacağı gibi bu durumda Ukrayna’ da, Kiev
Akademisi’ nin kuruluşu, Kilisenin yeniden düzenlenmesi ve Ukraynalılık fikrinin
iyiden iyiye kök salması tepkisine yol açmıştır. Ukrayna’ da ki bu tepki Kazaklar
tarafından gösterilecek, bu vesileyle Kazaklar tarih sahnesine çıkacaktır.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 33/65
32
4.UKRAYNA’DA KAZAKLARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI
VE GELİŞMELERİ
4.1.HETMANLIK VE TATAR AKINLARI
XVI. yüzyıl Osmanlı Devleti’ nin Karadeniz’ in üzerinde siyasi hakimiyet
alanını genişletmesi ve buradaki ticari emellerini geliştirebilmesi için önemli bir
dönem olmuş ve bunun için yoğun hamlelerde bulunmuştur. Bu hamleler genellikle
Leh baskısı altında olan Bogdan Prensliği üzerinden yapılan kışkırtmalara karşı
olmuştur 29. Bölge ticari açıdan işlek ve önemli olmasına rağmen, asayişle ilgili
yoğun sıkıntı yaşanmaktaydı. Özellikle XVI. yüzyılın ikinci yarısında Tatarların iki
komşu ülke ( Leh ve Rus ) topraklarına yaptıkları akınlar bölgede hakimiyet kurmaya
çalışan üç devlet arasında savaşa giden yolu açacaktır. Ayrıca aynı dönemde Zaparog
Kazakları’ nın da siyasi bir yapı ortaya koyarak etkili olduğunu görmekteyiz.
Kırım Tatarları’ nın Ukrayna coğrafyası’ nda yaptıkları akınlar ve bu akınları
durdurmak adına Lehlerin hiçbir önlem almaması, Leh baskısına karşı birçok kez
ayaklanmış olan Kazak “ Hatmanları “ Çağlayanlar bölgesinde kurdukları “ Seç “
adı verilen yerleşkede bir merkez kurdular. Bu merkezin en önemli Hetmanı
Vişnevetski’ dir.30 Hetmanlar, Lehlere karşı direnç göstermeye ve müstakil bir Kazak
Hetmanlığı kurulmasını sağlarken Osmanlı topraklarına da büyük akınlar
29
İslam ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992 30 Öztürk, Yücel. İslam Ansiklopedisi clt: 42, TDV, 2012.s.73
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 34/65
33
yapmışlardır. Tabi ki Hetmanların bu hareketleri Ruslar tarafından desteklenmekte
ve yardım yapılmaktadır.
4.2.OSMANLI TOPRAKLARINA KAZAK AKINLARI VE BOGDAN
HMELNİTSKİ
Seç’ te merkezlerini kurduktan sonra Kazaklar XVI. yüzyılda başta Kırım
sahası olmak üzere bütün Karadeniz Sahilleri’ ne, Güneyde Sinop’ a kadar Kazak
akınları ve talan saldırıları başlamıştır. Karadeniz bir Türk gölü olmasına rağmen,
Kazaklar “ şayika “ adını verdikleri kayıklarıyla İstanbul Boğazı’ na kadar girip
İstinye ve çevresini talan etmişlerdir.31
“ Don “ ve “ Özi ”’ den çıkan Kazakları durdurmak amacıyla Osmanlı
Devleti Karadeniz’ e birkaç kez donanma yollamış ve ele geçirilen Kazakları imha
yoluna gitmiştir. Tabi bu Kazak faaliyetlerinin artmasında daha öncede belirttiğimiz
üzere Rus etkisi de büyüktü. Çünkü Kırım Hanları çoğu zaman Rus ve Leh
topraklarına akınlar yapmaktaydı, buna cevap olarak Ruslarda Kazakları
kışkırtmaktaydı.
Kazakların başlattığı hareketi Zaporog Hatmanı Boğdan Hemielnitski, büyük
bir ihtilal hareketine çevirmeye çalışmıştır. Bütün Özi Havzasına yayılacak olay
XVI. yüzyıl olayları içerisinde büyük önem taşımaktadır. Hemielnitski Leh
boyarlarının baskı altında tuttuğu Ukrayna köylülerini ve Ortodoks Kazak unsurları
da bünyesine alarak, Lehlerin üzerine yürüdü. 1648’ de Lehlere karşı iki önemli
31 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 110
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 35/65
34
başarı kazanan Hetman Kiev’ e girdi.32 Bu durum müstakil ve bağımsız bir Ukrayna
ortaya çıkmış oldu. Ancak bu bölgede büyük bir gücün desteğini almadan
bağımsızlığını devam ettirmesi olanaksızdı. Bu sebepten dolayı önce Osmanlı
Devleti’ nden himaye istemiş ve bu sağlanmıştır. Osmanlı bir beratla burayı güvence
altına almış ve Kazaklar, Kırım’ da ki Tatarlar’ la birlikte çalışmaya başladı ve bu
Kazaklara “ Kardeş Kazağı “ denilmiştir.33
Kardeş Kazakları dışında, böylece Ukrayna’ da birbirine düşman iki Hetman
ortaya çıkmış oldu. Doğu kesiminde Kazak Reisi Brokovezski himayesindeki
Kazaklar Rusya’ ya ve Batı kesiminde bulunan Leh güdümündeki Droşenko. Bu
hetmanlar üzerinden Ukrayna coğrafyasında etkili olmaya çalışan üç büyük güç
arasında siyasi ve askeri mücadele baş gösterecektir.
32
Öztürk, Yücel. İslam Ansiklopedisi clt: 42, TDV, 2012.s.74 33 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 112
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 36/65
35
5.HETMANLIK ÜZERİNDEN UKRAYNA’DA HAKİMİYET
MÜCADELESİ(LEH-RUS-OSMANLI)
5.1.PERESLAV ANLAŞMASI VE UKRAYNA’ NIN MOSKOVA
HAKİMİYETİNE GİRİŞİ
Ukrayna Coğrafyası’ nda Kazakların Hetmanlığı’ nı ve bunların nasıl
gruplara ayrıldığını bir önceki bölümde belirtmiştik. Zaparog Kazaklarının Hetmanı
Brokovski, başka bir Hetman, Serko tarafından sıkıştırıldığında Rusya’ ya karşı
harekete geçmek istediğini Kırım Hanı’ na bildirmiş, tüm Ukrayna kıtasını Osmanlı’
ya bırakma teklifinde bulunmuştur. Haber dönemin Vezir -i Azamı Fazıl Ahmet Paşa
tarafından kabul edilerek, Brokovski’ ye bir berat ve sancak gönderilmiştir 34. Ancak
bu durum Kırım Hanı’ nın daha sonra fikir ayrılığı sebebiyle sekteye uğramıştır.
Osmanlı devleti ile arası bozulan ve Leh saldırılarına maruz kalan Kazak
Hetmanları içinde bulundukları bu durumdan Moskova’ ya yakınlaşarak çıkmak
istediler. Bir çok Kazak, Ortodoks Rus Çarlarının hizmetine girmeye başlamıştı.
Kazak Hetmanlarının Ukrayna’daki Leh baskısını kaldırmayı bir türlü
başaramadı. Bu durum karşısında en sonunda Bogdan Hmelnitski Leh baskısına karşı
Ruslarla anlaşmaya karar verdi. Zaten Slavları ve Slav coğrafyasını tek çatı altında
birleştirmek düşüncesinde olan Moskova hemen anlaşma teklifini kabul etti. 1653’
de Moskova’ ya elçiler gönderip, Çar Aleksey Michayloviç’ den “ Ukrayna’ yı Leh
34 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 112.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 37/65
36
baskısından kurtarıp, himayesi altına almasını “ istediler.35 Zemski Sobor *’ da
tartışılan konu Moskova tarafından kabul edildi. Ruslar cevabı Çehrin’ e bildirmek
suretiyle harekete geçti ve Lehler üzerine de bir hamle yapılarak, Chmelnitski ile
anlaşılması konusunda baskı yaptı. Buna karşılık Ruslar Kazaklardan; Çar adına
Kırım üzerine saldırmasını ve Lehlere karşıda aynı tutumda bulunmasını istiyordu.
Bu gelişmeler üzerine yapılan birçok görüşme sonucunda yapılan şurada, 8
Şubat 1654 yılında, Preyaslav’ da Ukrayna’ nın Moskova’ ya bağlanması karara
bağlandı. Böylece Kazaklar Çara biat etmiş ve Moskova Presyaslav Kararları ile
Ukrayna’ nın hakimi olmuştu.
Preslav Kararları Rus tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Ukrayna gibi
verimli, geniş ve bunlarla paralel olarak stratejik bir bölge savaşmadan Rusların eline
geçmiştir. Lehlere karşı üstünlük tam olarak olmasa da sağlanmış, Rusların
Karadeniz’ e inme hayalleri gerçeğe dönüşmüştür. Birçok kişi Bogdan Chmelnitski’
yi Ukrayna’ yı Lehleşmekten, dolayısıyla Katolik eksene girmekten, kurtaran milli
bir kahraman olarak yansıtmıştır. Ancak başka görüşlere göre de Preyaslav Kararları,
Moskova’ dan ayrı ve genellikle Türk unsurlarla hem kültür hem devlet yapılanması
olarak karışmış Ukrayna’ nın, milli varlığına vurulmuş en büyük darbelerden biridir.
35
A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.245.* Rus Temsilciler Meclisi.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 38/65
37
5.2.ANDRUSOVO ANLAŞMASIYLA OSMANLI’NIN DIŞLANMASI
1634 yılında Rus-Leh mücadelesi aralarında yapılan “ Ebedi Barış “
anlaşması ile Ruslar için büyük önem arz eden ve anavatanlarının bir parçası olarak
gördükleri “ Smolensk “ şehrini Lehlere bırakmak zorunda kalmıştı. Ancak burayı
bırakmak Ruslar için düşünülemez idi, ki bırakmamışlardır da.
Moskova iç karışıklıklarından arındığında ve yeni ıslahatlar, düzenlemelerle
toparlanır toparlanmaz, yeniden yayılmacı hareketlerine başladı. Başlangıç olarak
Preyeslav ile Ukrayna coğrafyasını bünyesine katan Moskova, Lehlere karşı
takındığı tavrı açıkça ortaya koymuştur. Fakat Lehler aradaki anlaşmaya güvenerek
Ruslardan gelebilecek bir tehlikeye karşı önlem almamışlardır. Bunun cezasını ise
Ruslar, savaş dahi ilan etmeden Leh topraklarına –başta tabi ki Smolensk olmak
üzere- saldırıya geçerek keseceklerdir. Preyeslav’ da mutabık kalınan “ Leh
topraklarına akınlar yapmak “ kararına uyan Bogdan Chmelnitski askerleriyle Rus
Çarı’ na askeri katkıda bulundu36. Rusların 1654 Mayıs’ ında başlayan saldırıları
1655 yazına kadar sürdü ve Ruslar yalnızca Smolensk’ i almakla kalmadı Doğu
Lehistan’ ın büyük bir kısmını ele geçirerek, tarihi boyunca ilerleyemediği kadar
Avrupa içlerine girdi. 37
Rusların Avrupa’ nın içlerine kadar ilerlemesi, Livonya yolunu da onlara
açmıştı. Moskova’ nın kendi topraklarına saldırmasından çekinen Litvan Hetmanı,
çareyi İsveç’ in koruması altına girmekte buldu. Ancak bu da Rusları durdurmaya
yetmedi ve İsveç ile harbi göze alarak Ruslar ilerlemesini sürdürdü ( 1656 )38.
36 Yücel Öztürk, Özü’ den Tuna’ya Kazaklar, İstanbul, 2004.s.204.
37
A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.247.38 Aynı eser. s.247.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 39/65
38
Ruslar Livonya üzerine harekete geçmek üzereyken, İsveç Kralı Karl X. ‘ nun
askerleriyle yetişmesi, Rusların ilerlemeye cesaret edememesine sebep oldu. Bu
gelişmenin ardından Rus-İsveç arasında barış anlaşması yapıldı*
. Bu anlaşma
Rusların aleyhine olup, Fin ve Riga Körfezleri’ ni ele geçirme planlarını suya
düşürmüştür. Lehler ise İsveç’ e karşı direniş göstermiş ve tekrar toparlanmıştır.
Kuzeybatı’ da bunlar yaşanırken, Ukrayna’ da Osmanlı-Rus ve Leh baskıları
Hetmanlığın idaresini imkansız hale getirmekteydi. Bölgenin hakim yönetimleri, Sağ
Yaka’ da Ruslar, Sol Yaka’ da Lehler ve Güneyde ise Osmanlı hakimiyeti
sürmekteydi.** Ancak normalleşen ilişkilerden sonra 1667’ de Rus ve Lehler arasında
Ukrayna’ da ki durumu bir üst seviyeye taşıyan “ Andrusovo Anlaşması “ yapıldı.***
Bu anlaşmanın önemi, Ukrayna’ nın iki devlet arasında paylaşılması ve Osmanlı’ nın
Ukrayna siyasetinden dışlanmasıdır. Andrusovo’ nun bir diğer önemi ise Kiev’ in iki
sene müddetle Moskova’ ya bağlı kalması maddesidir.****
Andrusovo Anlaşması, Rusların içinde bulundukları durum göz önüne
alındığı zaman, Ruslar için bulunmaz fırsattır. Lehler bu anlaşmayla Osmanlı’ yı
bertaraf etmek düşüncesiyle hareket etmiş, ancak sonradan anlayacaktır ki, aslında
kendilerini Ukrayna Coğrafyası’ ndan sökmüşlerdir. Lehler daha sonra ise, bir daha
Rusya üzerinde etki ve söz sahibi olamamış ve üstünlüklerini tamamen Ruslara
kaptırmışlardır. Ukrayna’ nın o döneme kadar ortaya koyduğu özgün yapı, Rus
teakkümüne girdikten sonra Rusları etkileyecek, Rusya’ yı batıya yaklaştıracaktır.39
* 1661 ‘ de Kardis mevkii ( Dorpat yakınlarında ) imzalanmıştır.
** Özi Nehri, hakimiyet bölgelerinde belirleyici unsur.
*** Andrusovo, Smolensk yakınlarında bir köy.
**** Daha sonra bu süre dikkate alınmayarak, Kiev Rusya’ nın elinde kalmıştır.
39
D’ Encausse, H. Carrere., Tamamlanmamış Rusya, çev: Reşat Uzmen, Ötüken, İstanbul, 2003.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 40/65
39
6.OSMANLI-RUS SAVAŞLARI VE UKRAYNA’NIN RUS
HAKİMİYET SAHASINA KATILIŞI
6.1.İLK ELÇİLER VE TEHDİTLER
Rus-Osmanlı ilişkileri 15. yüzyıla dayansa da, diplomatik olarak ilk temaslar
Michail Federoviç tahta çıktığında 1613 Haziran’ ında İstanbul’ a Rus elçilerin
yollanmasıyla başlamaktadır. Federoviç 1615’ de tekrar elçiler yollanmıştı. Rusların
bu elçilerden ve İstanbul’ dan beklentisi ise Leh tehdidini Osmanlı sayesinde bertaraf
etmektir. Sadrazam Öküz Mehmet Paşa Lehlere karşı harekete geçerse, kendisine iyi
samur kürklerden yedi defa 40 kürk verileceği söylendi.40 Bu olayda Osmanlı’ ya
teklif edilen ilk rüşvettir. Ancak daha önce belirttiğimiz üzere Kazakların faaliyetleri
Osmanlı-Rus ilişkilerini germiş ve beraber hareket etme imkanı ortadan kalkmıştır.
Rus elçileri 30 aydan fazla bir süre İstanbul’ da tutulduktan sonra ülkelerine gerigönderildi.
Bu gelişmelerin ardından 1669 ve daha sonra 1676 yıllarında Ukrayna’ nın
Osmanlı himayesini kabul etmesi hem Leh kanadında hem de Ruslar arasında büyük
tedirginliğe yol açtı. Droşenko ile birleşen Osmanlı kuvvetleri Ukrayna’ dan Leh ve
R usları temizleme hareketine girecekti. Osmanlı Lehler üzerine sefer hazırlığına
giriştiği haberi Moskova’ ya ulaştığında ise Andrusovo Anlaşması gereğince
Osmanlı’ ya karşı düşmanca bir tavır takındı. 1672 yılında İstanbul’ a gelen Rus
elçiler, Leh seferinden vazgeçilmesini talep ederek, aksi durumda olacaklar için
tehtidkar söylemlerde bulunmuşlardır.
40
A.N. Kurat, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye,TTK, Ankara,2014.s.251.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 41/65
40
6.2.İLK SAVAŞ: ÇEHRİN ( 1677- 1678 )
Kazakların, önce Chmelnitski, sonrada Doroşenko ile Ukrayna’ yı Osmanlı’
ya bırakması, bölgedeki Rus ve Leh baskısını arttırmıştır. Osmanlı Devleti himayesi
altına aldığı Kazakları korumak için Ukrayna’ ya iki kez seferde bulunmuştur.
Doroşenko Ukrayna’ nın sağ yakasını Ruslara teslim edince, Ukrayna’ yı tutmak için
Çehrin’ e karşı sefere çıkıldı. Ancak 1677 yılında yapılan seferde Çehrin* Kalesi
kuşatılmasına karşın ele geçirilemedi.
İlk seferde ele geçirilemeyen Çehrin Kalesi, bir yıl sonra 1688’ de tekrar
kuşatılmıştır. Dönemin Sadrazam’ ı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa serdarlığında
yürütülen bu sefer başarıya ulaşmış, Ukrayna’ nın kalbinde büyük bir zafer
kazanılmıştır.
Çehrin’ de yapılan bu iki savaş Rusya ve Osmanlı Devleti arasında yapılmış
ilk büyük savaş olma özelliğine sahiptir. Ayrıca bu zaferle birlikte Ukrayna
Coğrafya’ sının büyük bir bölümüne sahip olunsa da, bu hakimiyet uzun yıllar
sürmemiş ve kalıcı olamamıştır.
* Günümüzde Cherkasy.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 42/65
41
6.3.BAHÇESARAY BARIŞI ( 1681 )
Çehrin Seferi’ nin başarıyla sonuçlanmasının ardından, sıra savaşı bir barış
anlaşması ile neticelendirmek gerekmekteydi. Sonuç olarak; Bahçesaray’ da toplanan
heyetler, barış anlaşmasının maddelerini belirlediler.
Bahçesaray Anlaşmasını önemli kılan bir başka etken ise, anlaşmanın Ruslar
ve Kırım hanları arasında yapılmasıdır. Bu durum Osmanlı payitahtının Moskova’ yı
denk almadığını göstermektedir. Ancak İstanbul’ a da elçiler gönderilmiş ve son
olarak, karşılıklı görüşmelerle 7 maddelik anlaşmada mutabık kalınmış ve 1681’ de
Bahçesaray Barışı sağlanmıştır 41. Bu barış yaklaşık yirmi sene sürecektir.
Anlaşmaya göre; Özi ( Dinyeper ) nehrinin sağ tarafındaki yerler Osmanlı’
da kalıp, Kiev ve ona tabi birkaç bölge Ruslara bırakılmıştır. Aksu ve Özi arası iki
taraf içinde kale yapımına kapatıldı. Ruslar ayrıca bu anlaşma ile Kırım Hanları’ nayıllık vergi vermeyi kabul etmekteydi. Anlaşmadan bir yıl sonra İstanbul’ a, Ruslar
tarafından elçiler gönderilmiş ve Sultan’ a samur kürkler, balık dişleri, sungurlar gibi
hediyelerle takdim edilmiştir.
41 Uzunçarşılı, Hakkı İ., Osmanlı Tarihi clt: III. Kısım: 2 , TTK, Ankara, 2011. s. 162.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 43/65
42
7.18.YY GELİŞMELERİ VE UKRAYNA’NIN TAMAMEN RUSHAKİMİYETİNE GİRİŞİ ( OSMANLI’NIN ELİNDEN ÇIKIŞI )
7.1. 1710-1711 PRUT SAVAŞI VE BARIŞ ANLAŞMASI
XVIII. yüzyıla gelindiğinde artık Moskova, Avrupa ve Dünya siyasetinde söz
sahibi olarak sahneye çıkmıştır. Güneyde Osmanlı ile münasebetler hız kazanmışken,
kuzeyde de uzun süredir ara ara savaştığı İsveç’ le de münasebetler hız kazandı.
İsveç Kralı Karl XVII. Ruslar üzerine bir sefer yapmak üzere 1707’ de
hazırlıklarını tamamlayıp, yola çıkmıştır. Daha sonra sefer sırasında çıkan aksilikler
seferin seyrini değiştirmiştir. Aksilikler Karl’ ı Ukrayna’ da kışı geçirmeye
yöneltmiştir. Bu esnada Ukrayna Hetmanlarından biriyle anlaşarak Ukrayna’ yı Rus
himayesinden çıkarma çabası içine girdi. Ancak Ruslar bu kulisleri haber alarak ani
şekilde saldırarak İsveçleri şoka uğrattı. Daha sonra Ruslar Karl’ ı Bender *’ a
çekilmeye zorlamıştır.
Bender’ e sığınmak zorunda kalan Karl, burada Rus tehlikesi için Osmanlı
Devleti’ nin dikkatini çekmek için çalışmıştır. Karl İki yıl süren çabaların sonucunda
Osmanlı Devleti’ ni savaşa ikna etmeyi başarmıştır. Karl Karadeniz’ in Kuzeyi
siyasetinde Osmanlı olmadan hareket edemeyeceğini biliyordu. Ayrıca Karl, sadece
Ukrayna’ yı değil Lehistan’ ı da, Baltık ülkelerini de Rus baskısından kurtarmak
istiyordu.
1711 yılına gelindiğinde, Baltacı Mehmed Paşa idaresinde Ruslara karşı
harekete geçti.
* Günümüz Moldova’ sında, Dinyester Nehri Doğu’ sunda bulunan şehir.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 44/65
43
Kırım Hanı ise Dnestr boyunda hazırlıklar içerisindeydi. Ancak Boğdan Prensi
Osmanlı’ ya ihanet edecek ve seferi başlar da sıkıntıya sokacaktır. Boğdan’ a giren
Petro ordusu için levazım arayışına girmiş ancak aradığını bulamayınca ordusu
içinde kıtlık baş gösterdi. Petro askeri bir hata yaparak ordusunu üçe bölmüş ve
hareket kabiliyetini arttıracağını düşünmüştür.
Baltacı, Tatar atlıları sayesinde Rus ordusunun her hareketini takip
etmekteydi. Bunun sonucunda Çar Petro yanındaki askerleriyle Prut Nehrinin
sağından akarken, Türk kuvvetleri tarafından sıkıştırıldı. Kırım Hanı Devletgerey
Han’ nın atlıları Pagunluk mevkiinde bataklık bir bölgede çevirmiştir ( 21 Temmuz
1711 ) . Rus ordusu böylesine sıkıştırılıp, yok edilebilecekken İsveç Kralı ve Kırım
Han’ ı, Baltacı’ nın bütün muhalefetine rağmen Ruslar ile barış yaptılar. Çar bu yolla
esir düşmekten, belki de saltanatının sonundan son anda kurtulmuştur.
Yapılan barış anlaşmasının maddeleri arasında en önemli olanı Azak Kalesi’
nin Osmanlı Devleti’ ne iadesi maddesidir. Ayrıca Özi ( Güneyi ) boyundaki Rus
Kaleleri’ nin yıkılması, Lehistan’ dan Rus kuvvetlerinin çekilmesi, İsveç Kralı’ nın
ülkesine güvenli şekilde dönmesi bu barış anlaşması ile garanti altına alındı.
Anlaşmanın maddeleri bakımından tamamen Osmanlı ve onun yanındaki devletler
lehine olarak görülse de Prut Barışı, Ruslar tarafından ipten dönmek olarak kabul
edilebilir. Sahip olduğu birçok haktan vazgeçilmiş gibi gör ülse de Rus dinamizminin
kaynağı Petro’ nun düşman elinden bir anlaşmayla kurtulması, daha sonra kendisini
toparlayıp tekrar bu coğrafyalar üzerinde baskı kurma çabasına girmiştir ki bunu
felaketten hemen sonra Lehistan sahasına saldırarak göstermiştir.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 45/65
44
7.2. 1768-1774 SAVAŞLARI
1768 öncesi Rus – Leh gelişmeleri sonucunda, Ruslar Leh sahasında büyük
hakimiyet kazanmıştır. Bu durumla birlikte Rus tazyikinden kaçan Leh ahalisinden
ve Leh komutanlarından birçoğu, Osmanlı arazisine geçmiştir. Moskova, bu duruma
kızarak habersizce Osmanlı Devleti topraklarına saldırmaya başlamıştır,
yakaladıkları Leh kaçaklarını ve önlerine gelen Müslüman ahaliyi öldürmeye başladı.
Bu gelişmeler Osmanlı’ yı Ruslara karşı bir sefer hazırlığı yapmaya zorladı.
Ancak ani gelişen olaylar yüzünden Osmanlı Ordusu’ nun hazırlık yapmaya fırsatı
olmadı, ki ordunun durumu hiçte iyi değildi. Doğal olarak seferin ilk yenilgisi 1769’
da Hotin Kalesi* yakınlarında geldi. Bu yenilgi Rusların önünü açtı ve Rus askerleri
Tuna boyunca yürümeye başlamıştır. Nizam sahibi Rus kıtaları, dağılmış Osmanlı
ordusu üzerine sayıya bakmaksızın geliyordu ve ikinci bir yenilgi daha geldi. Artık
Rusları Balkan’ ların içlerine girmesini engelleyen tek şey Tuna Nehri’ ydi. Rus
Ordusu’ nu kumanda eden Rumyantsev büyük bir başarı ve saygınlık kazanmıştır bu
başarıları sonucunda. Ancak kara ordusu, Rusya’ dan uzaklaştığı için Tuna’ nın
Kuzeyinde yerleşmek zorunda kaldı.
Balkanlar’ da bunlar yaşanırken, Boğdan ve Eflak işgal edilmiş iken, ikinci
bir Rus ordusu Kırım ve Azak’ ta işgalde bulunmuş ve büyük stratejik bölgelere
yerleşmişti. Bir başka büyük şok ise İngiliz yardımı ile Akdeniz’ e inen Rus
donanması tarafından yaşatıldı. Donanma Mora’ da ayaklanma çıkarıp, Sakız Adası
açıklarında, Çeşme’ de Türk donanmasını ateşe verdi. Bu başarı donanma komutanı
* Kuzey Moldova’ da Dinyester Nehri’ nin sağ kıyısında kalan yerde bulunmaktadır.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 46/65
45
Kont Aleksey Orlov, “ Çeşmeski* “ unvanını kazandıracaktır. Önce Eflak çevresi,
sonra Kırım ve ardından Adalar’ da ki bu gelişmeler Osmanlı Devleti’ ni barışa
zorlamıştır.
7.2.1.KÜÇÜK KAYNARCA BARIŞI
Rus – Osmanlı arasındaki 1768-1774 arası gelişmelerin ardından Barış
istemek zorunda kalan Osmanlı Devleti, Ruslara bu durumu bildirmiştir. 1774
yılında imzalanan barışla Osmanlı 28 maddelik ağır anlaşmayı kabul etmek zorunda
kalmıştır. Bu 28 madde arasında; Kırım ve Azak’ ın Osmanlı himayesinden çıkması
yani Tatarlar’ ın müstakil bir yapı kurması, Azak ve Kılburun Kalesi’ nin Ruslara
bırakılması, Rusların Ortodoks haklarını kendi kanadı altına alması, anlaşmanın en
önemli maddeleridir. Ayrıca anlaşmayla, Rus tüccarları için ticari ayrıcalıklarkazanılmış ve Osmanlı Devleti ağır bir tazminat ödemeye mecbur bırakılmıştır.
Küçük Kaynarca Anlaşması, Osmanlı Devleti açısından büyük kayıpların,
Ruslar içinse büyük kazanımların olduğu bir barıştır. Anlaşma Rusların kesin olarak
Karadeniz sahillerine ayak basmasıdır, ayrıca çok geniş bir arazi Rusların eline
geçmiş oluyor. Kaynarca, Rusların ideolojik emelleri için ve Rus – Osmanlı ilişkileri
açısından bir dönüm noktası teşkil etmektedir.
Osmanlı Devleti açısından ise Kaynarca, tam anlamıyla bir felakettir. Geniş
arazilerin kaybı bir yana, Kırım’ ın elden çıkması hem payitahtta hem de halk
arasında büyük yankı uyandırmıştır. Ödenmesi gereken savaş tazminatı ise zaten
* Çeşme Fatihi, Çeşme galibi.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 47/65
46
sıkıntıda olan Osmanlı ekonomisini hayli zorlamıştır. Bir başka madde de ise;
Rusların Ortodoks haklarını himaye etmesi durumu, Rusların Osmanlı Devleti
içerisine müdahale imkanı tanıyacak ve iç karışıklıklara sebebiyet vermiştir.
7.2.2.YAŞ ANLAŞMASI
Kırım, hem stratejik, hem de Müslüman kitlenin bulundu bir bölge olması
bakımından Rusların eline geçmesi Osmanlı tarafından büyük tepki çekti. Osmanlı
Devleti bir şans yakalayıp Kırım’ ı geri almanın yollarını ararken; Fransa ve İngiltere
gibi yabancı devletler de duruma müdahil olmuştur.
Osmanlı Devleti aradığı ittifakı İsveç’ ten bulmuştur. Osmanlı – İsveç
arasında Ruslara karşı askeri bir ittifak imzalamıştır. Buna istinaden 1787’ de
Osmanlı Devleti, Ruslara karşı savaş ilan etti42.
Savaşın başında Ruslar dezavantajlı bir durumdadır, bunun sebebi ise
Karadeniz’ de büyük bir donanmanın fırtına yüzünden batmasıdır. Ancak bu durum
fazla uzun sürmemiş ve Ruslar kısa bir süre içerisinde üstünlüğü tekrar ele
geçirmiştir. Özellikle Özi çevresinde gelişmeler Osmanlı açısından hiçte iç açıcı
değildir, ki büyük Müslüman - Türk kitlenin İsmail şehrinde katledilmesi bunlardan
sadece biridir. Bu olay üzerine Osmanlı tekrar barış istemek zorunda kalmıştır.
1791 yılında Yaş şehrinde yapılacak barışın maddeleri görüşülmeye
başlanmıştır. Barış yine Osmanlı Devleti adına ağır maddeler içermekte ve Osmanlı’
42 İslam ansiklopedisi. Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2007. s.359.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 48/65
47
nın istediklerini elde etmesi bir yana, tekrar bazı tavizler vermesine yola açmıştır.
Buna göre; Kırım’ ın dolayısıyla Ukrayna’ nın büyük bir kısmının Rusya tarafından
ilhakı bu anlaşmayla tanınmıştır. Kafkaslar’ da da sınırlar değişmiş ve Kuban Nehri
sınır teşkil etmiştir 43. Yaş anlaşması, Küçük Kaynarca’ nın ağırlaştırılmış şekilde
Osmanlı’ nın önüne tekrar konulmasından başka bir şey değildir.
Küçük Kaynarca ve Yaş Anlaşmaları ile Moskova’ nın eline büyük miktarda
toprak geçmiştir. Ruslar özellikle hakim olmak için büyük uğraş verdikleri Ukrayna
sahasında ve Kırım’ da kalıcı olabilmek için, yoğun kolonizasyon hareketine
girişmiştir. Potemkin buradaki Rus hakimiyetini sağlamlaştırmak için
görevlendirilecek, onun kolonizasyon çalışmaları sonucunda da Rusları bir daha bu
bölgeden atmak ya da uzaklaştırmak neredeyse imkansız hale gelecektir.
43 İslam ansiklopedisi. Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2007. s.359.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 49/65
48
SONUÇ
Ukrayna Coğrafyası’ na ilk etki, steplerden gelen Türk kavimleri tarafından
olmuştur. Bu Türk kavimleri, burada yaşayan ilkel slav kavimleriyle özellikle Hazar
Kağanlığı yakın münasebetler kurmuştur. Bu münasebetler ve Ukrayna Coğrafyası’
nı yurt edinen diğer Türk kavimleri ( Kıpçak, Bulgar, Avar ) sayesinde “ devlet “ ile
tanışan Slavlar, kendilerine Kiev’ i merkez alarak yurt kurmuşlardır. Ancak Kiev’
deki teşkilatlanma hemen özgün bir yapı oluşturamamıştır.
Kiev Knezlik’ i teşkil edildikten sonra ise, Bizans ile kurulan ilişkiler Kiev’ e
bir yazı dili kazandırmıştır. Bu gelişmede Slavlara, kendilerine özgü bir edebiyat, dil
ve milli bir oluşumun temelini atmıştır.
Ukrayna için dönüm noktası ise, Ortodoks Kilisesi tarafından Kiev’ in vaftiz
edilmesi ve Slavlar arasında ortodoksluğun yayılması olmuştur. Ortak bir dinin
kabulü, Kiev yapılanması içerisindeki Vareg- Rus unsurları ile halkın bütünleşmesini
sağlamış, knezliğin hakimiyet alanını genişletmesine yardımcı olarak bölgede
yaşayan Slavları kendi çatısı altına alarak zamanla “ Milli Ukrayna “ nın ortaya
çıkmasına yol açmıştır.
XIV. ve XV ve takip eden yüzyıllarda ise Ukrayna’ nın Osmanlı Devleti –
Moskova ve Litvan / Lehler arasında bir himaye mücadelesi sahası haline gelmesi,
Ukrayna’ yı derinden etkileyecek sonuçlara yol açacaktır. Özellikle Lehlerin
Ukrayna’ da Ortodoksları asimile çabaları ve buradaki verimli toprakları kendisine
ilhak etmeye çalışmıştır. Katolik Leh baskısı sırasında, Slavlara dayanma gücü veren
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 50/65
49
ve hatta bu baskıya karşı ayaklanmalarını sağlayan itici güç Ortodokslukla birlikte “
Ukraynalılık “ fikrinin ortaya çıkması ve kısa sürede kemikleşmesidir.
Üç büyük gücün yaklaşık 200 yıl boyunca süren savaşlar ve mücadeleler
sonucu varılan anlaşmalarla kazananı Rusya olmuştur. XVIII. yüzyılda tamamen Rus
himayesine giren Ukrayna, Moskova ile olan tarihsel akrabalığına rağmen
oluşturduğu milli değerlerini korumaya çalışmış ve bu değerlerine bağlı olarak
kararlar almıştır.
Rusya ise uzun uğraşlardan sonra eline geçirdiği bu önemli coğrafyayı
elinden bırakmamak için herşeyi yapmıştır. Özellikle Potemkin’ in Ukrayna’ da Rus
nüfusunu arttırmaya yönelik politikaları Ukrayna’ nın oluşturduğu milli değerleri “
Ruslaştırmaya “ yakınlaşmışsa da Kiev’ in batısı bu politikalara direnmiştir.
Günümüzde dahi Rusların Kırım Tatar bölgesini ilhakı, hala Ukrayna’ dan
ellerini çekmediğini göstermektedir . Günümüzde de, XV. yüzyılda da olduğu gibi
Ruslar Ukrayna’ yı himaye altına almayı, bu değerli coğrafyaya hakim olup sıcak
denizlere inmeyi, Dünya siyasetinde tekrar varım demek için kullanmaktadır.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 51/65
50
KAYNAKÇA
- A. Ahmetbeyoğlu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001.
- Çelebi, Evliya. , Seyahatname , Kabalcı Yay. , 2012.
- D’ Encausse, H. Carrere., Tamamlanmamış Rusya, çev: Reşat Uzmen, Ötüken,İstanbul, 2003.
- Danışman, Z. . Osmanlı İmparatorluğu tarihi. İstanbul: Zuhuri DanışmanYayınevi. 1965.
- Hartog, de Leo. , Cengiz Han , çev: Serkan Uzun, Dost Kitabevi, 1989.
- İnbaşı, Mehmed. Ukrayna’ da Osmanlılar Kamaniçe Seferi, Yeditepe Yay,
İstanbul, 2004.
- İslam ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992
- İslam ansiklopedisi. Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1992
- İslam ansiklopedisi. Cilt 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1994
- İslam ansiklopedisi. Cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2007
- İslam ansiklopedisi. Cilt 42. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2012
- Kurat, A. N. . İsveç kralı XII. Karl’ın Türkiye’de kalışı ve bu sıralarda Osmanlıimparatorluğu. İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası.1943
- Kurat, A. N. Rusya Tarihi ( Başlangıçtan 1917’ ye ) , Ankara, TTK, 2014 ( 6.Baskı )
- M. Hruşevski, Ukrayna Tarihi. ( 9.Cilt.)
- Maureen, Perrie, Cambridge History of Russia Volume I, Cambridge University
Press, 2006.
- Mufassal Osmanlı T arihi. Cilt V. . İstanbul: Güven Yayınevi. 1962
- Öztuna, T.Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Türkiye Tarihi, c.11, Hayat
Yayınları, İstanbul 1967.
- Öztürk, Y., Özi’ den Tuna’ ya Kazaklar , Yeditepe Yay, İstanbul, 2004.
- P. Robert, A History Of Ukraine, Toronto, 1996.
- Pitcher, D. E. , Osmanlı İmparatorluğu’ nun Tarihsel Coğrafyası, YKY, İstanbul,1999.
- Pritsak, Omeljan. İlk Türk - Ukrayna İttifakı ( 1648 ) , İlmi Araştırmalar 7, İstanbul1999.
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 52/65
51
- Pritsak, Omeljan. The Origin of Rus, 1977.
- Uzunçarşılı, İ. H. . Osmanlı tarihi. ( Cilt III. Kısım 2). Ankara: TTK. 2011. (
7.baskı )
- Uzunçarşılı, İ. H. . Osmanlı tarihi. ( Cilt IV). Ankara: TTK.1959
- Vernadsky, G. Rusya Tarihi, Çev: D. Mızrak, İstanbul, 2009.
- W. E . D. Allen, The Ukrain: A History, Cambridge, 1940
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 53/65
52
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 54/65
53
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 55/65
54
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 56/65
55
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 57/65
56
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 58/65
57
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 59/65
58
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 60/65
59
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 61/65
60
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 62/65
61
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 63/65
62
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 64/65
63
7/21/2019 Ukrayna'Nin Doğuşu Ve Rusya Hakımıyetıne Gırışı ( Osmanli Elınden Çikişi )
http://slidepdf.com/reader/full/ukraynanin-dogusu-ve-rusya-hakimiyetine-girisi-osmanli 65/65