UKAD oDDEcHoWY

Na ukad oddechc'"vy skladaj si:. czprzewodzca.. cz oddechowa.

Do czci prz,ewodzcej powietrze nr1e:jamy nosowe, zatoki przynosowe, gardo'tchawica oraz drzewo oskrzelowe (oskrzelai oskrzeliki). Tu. dokonirje si oczyszczarriei klimatyzacja po'ietrza przed clojcicln drlczci oddechowej. Bogato unaczyniona, po'faldowana, wilgotna, pokyta luzenr i rni-gawkarrri bona luzowa dr g oddecholvycllsprawia; e do pcherzyk w plucnych c1ocie-ra powietrze juz olrzane, nasycol]e p'll rt'orl-n i pozbawione pyu.

W sklad czci' oddechowej wchodz os_krzeliki oddechowe, przewody pcherzykowei pcherzyki plucne, kt rych gl wn iLll*'cjjest wyrniana gazawa. Polega ona na dostar-czeniu tlenu do krwiobiegu i usuniciu dwu-tleu wgla.

Uklad oddechowy odgrywa takc rolw odbieraniu wraeri wchowych i tworleriiumowy.

W laryngologii cz przewodzc ukadu odde-chowego dzieli si na g rne i dolne drogi oclde_chowe. Do g rnych dr g oddechowych nale:jama nosowa, jama ustna ! gardo, a do dolnychdr g oddechowych: krtari, tchawica i drzewooskrzelowe.

E Czc przewodzca

ry Jama nosowaWyr nia si w niej trzy odcilki r ne mor_fologicznie i czynnociowo.. Przedsionek nosa stanowi pierwsze 1,5

cm .jlnry nosowej.. Jest on pclkryty sk r\IyL J37), kt rc w pocztkowym odcinkuzaw jell nablonek wielowar.stwowy plaskirogowaciejcy, grube wlosy, grucoy o-jowe i potowe. Przy przejciu w jam no-sow waciw nask rek staje si cieriszy,a przydatki skorne stopniowo zanikaj.

. okolica oddechowa. Bona luzowa tejokolicy jest wycieiona nabonkiem wielo-rzdowym migawkowym z kom rkamikubkowyrni (zob' budowa nabonka dr goddechowych przy opisie tchawicy) (ryc.339.1. Bona luzowa waciwa jest zbudo-wana z bardzo dobrze unaczynionej tkan-ki lr:znej lrrnej. Gsto rozmieszczonenac.,'nia wosowat lece tu pod na-bonkiem, a take liczne sploty ylne po-wod ogrzewanie wdychanego powie-ttza (.ryc. J_]8)' w m obszatze wystpu_je wiele anastomoz tttliczo-ylnych, kt reregulttj przepyw 1osri przez naczynJa. Podnablonkiem znajduj si take liczne skupi-ska linifocyt w i kom rek plazmagcznychoraz neutrofile, eozynofile i kom rki tucz-ne. 'lych ostatnich jest szczeg lrrie duott oscil. z katarem alergicznym. Blaszka wa-cirva zawiera ponadto Liczne, rozgatzionegruczoy cewkowo-pcherzykowe' Ich wy_dzielina, zal wno surowicza, jak i luzowa'

r11 '1 . Cz przewodca 173772 11. Ukad oddechowy

utr:zymuje w odpowiednim stanie wilgot-no i lepko powierzchni naboa' Podblon s1uzow znajduje si silnie tInaczv_niorra blona podluzowa' Zawielajca splo-ty ylne i netv'owe.W cianie bocznej jamy nosoWj waci-wej znajduj si trzy nraowiny ilosowe,kt re zwikszaj powierzcrni bony ltt-zowej' W blaszce waciwej malowinwystpui sp1oty ylne (sploty jarnistemaowin), kt re s zdolne do lrabrzmie-wanil. Co prowadz'i do zwaui pl'/ewo-d w nosowych, np. przy wdychaniu za-ltieczyszczollego i zilnnego por ietrza'

. okolica wchowa' zwana brrrr wclro'rv, o powiel'zc1rni ok. 6 cm2 umiejscowio_na jest w g rrrej czci jamy nosorvej. Tenobszar borry luzowej spelnia funkcje r'e:ceptolyczlle' okolica wchowa jest wysla_na nabonkien zmysowym zwanym na_bonkiern \Ychowym' Nabonek jest wie_iorzdowy i wystpuj w nim tl'zy r:'oclzirjekom reklyc. ll't).. Kom rki wchowe (receptoryczne) _

s neuronami dwubiegunowymi rvbu-c1owanymi midzy kom rki 1lodporowei podstawrre. Korn rki wchowe .zaj_muj ca wysoko nabonka, irr

ksztalt wrzecionowati pcherzykowa-te' jdro w czc! rodkowej i typoworvyposaony perika cin' od rodkowej,poszerzonej czei kom rki odchodzdwie wypustki cytoplazmatyczne: den-rlryt i akson. Wypustki dendrytycznekom rek wchor,vyh'kieruj si kupowierzchlri nabloa, gdzie tworzllIilcZtlgowatc uwypuklenia Zwane p-clrerzykami wchowymi. Kady p-cberzyk iest pokryty kilkoma nieru-chomymi rzskami wchowymi (tzw.woski wchowe). Aksonema rzsekw.czci dystalnej jest nietypowa i za-wiera 1l pojedynczych mikrotubul.Rzski 1ez na powierzchni nabonkaw rvarstr,vie wydzieliny surowiczo_lu-zowej. Pokrywajca je bona kom rko'wa zawiera r ne receptory odbierajcerozmaite substancje chmiczne znajdu-

1ce si we wdycharlym powietrzu.' ' Niezmielinizowahe aksony kom rekwchowych' ]przenikaj przez bonpodstawn do bony luzowej wlac!wej i lcz si z'innymi takimi aksona-mi w pczki nerwowe zwane ,,nimi

1' rvchowymi". Nici wchowe. po uzy-' skaniu oslonek nlie'linowych. kieruj

si.w stron m zgowia przez atworyw blaszce sitowej, dochodzc do opu-szki wchowej w m zgu.

. Kom rki podporowe to wysokie ko-m rki walcowate. Na blonie podstaw-nej spoczywaj ich wskie czci,szetokie za dochodz do powierzchninablonka i s pokryte licznymi mikro-kosmkmi. Jdra kom rek podporo-- wych znajdqj si blisko powierzchni.W cytoplamie tych kom rek obser-wuje si nagromadzenie ziaenek '-tobrzowego barwnika.

r Komr rki podstayne maj ksztal[ sto-kowaty, wystpuj u podstawy nabonkai nie dochodz dojego powierzchni. Dotych kom rek ndejdratece najbli-

' ej podstawy. Korn rki podstawne spopulacj rezerwow i regeneracyjn dlakom rek podporowych i wchowych.Kom rki wchowe s zatem szczegI-

' nym rcdzajem neuron q kt ry moepows tawa w y cttt p o zap|odowyrn.

Bona luzowa wlaciwa zawiera |icznerozgazione gruczoy wchowe cewkowo-p-clrerzykowe, zwane gruczoami Bowmana.Wydzieiina jest stale produkowana i przewo-dartri wyprowadza1cymj wydostaje si napowierzchrri nabonka, gdzl'e oczyszcza po-wierzchnie receptofowe wosk w wcho-wych. W wydzielinie gruczo w wchowychrozpuszcza1 si wdychane substancje zapa_chowe, co umoliwia odbi r wrae wcho-wy ch przez receptory wchu.

lM Krtal

Krtart czy gardo z tchawic. Zrb krtaniutworzony jest przez pytki chrzstne pol-czofle ze sob wizadami i miniami (ryc.341). Wystpuj trzy cbrzstl nieparzyste:nagoniowa, tarcowata i piercieniowata,oraz trzy pary chrzstekl nalewkowate, roko-wate i klinowate' Le one bezporednio podblaszk wlaciw blony luzowej. Miniekrtani s miniarrri slrieletowymi. W blonie

Iuzowej krtani, z wyjtkiem fad w gloso_wych, wystpuj do obficie gruczoly suro_wiczo-luzowe. Bona Iuzowa krtarLi jest wy-sananabonkiem dr g oddechowych (zob. rri-ej) ze zmiennIiczb kom rek kubkowych.Jedynie fady gosowe ijzykowe powierzch_ni nagoni s okryte nabonkieff wielowar'stwowym paskim rogowaciej cym.

Skornplik/wana budowa krtani umoliwiaregulacj przechodzenia pokann w i plyn wdo przeyku, a powietrza do tchawicy.

Wanczcikrtani s fady gosowe, rve_wntrz kt rych Wystpuj pczki wl kien ela-stycznych tworzcych struny gosowe i wizkimini szkieietowych tworzcyclr minie g1o_sowe. Powietrz e przechodzce midzy fadamigosowymi. kt rycb napicie reguluj minici struny gosowe, powodrrje ich drgania i wy-twarzae dwik-u. Elementy mowy i jej spe-cyficzny charakter s rezultatem wsp pracymini garda, j zyka, w ug i tw arzy.

@ TchawicaTchawica jest rur wzmocnion 15-20 niepei-nymi piercieniami cfuzstnymi, dzikikt ryrn wiatlo jej jest staie szerokie t nie za-pada si. Tchawic wyciela nablonek wielo-rzdowy walcowaty migawkowy, lecy nawyjtkowo grubej bonie podstawnej' podkt rym znajduje si blaszka waciwa blonyluzowej (tyc. 343; ryc. I1.2). Nablonek tennazywa si nabonkiem dr g oddechowychi wyciela drogi powietrzne od jam nosowychpo oskrzela' W mikroskopie wietlnym w na-blonlru wyr nia si sze rodzaj w korn rek.o Kom rki migawkowe (urzsione) s

podstawowyin najliczniejszyrn typein.Maj one na wolnej powierzchrri ki]kasetmigawek, kt rych zsynchronizowany ruchw kierunku garda przesuwa Iuz wicyzanieczyszczenia z wdychanego powie-trza' Korn rki migawkowe maj ksztaltwalcowaty' a ichjdra znajduj si w po_owie wysokoci kom rek. W strefie po-nadjdrowej znajduj si liczne mitochor-r-

WoskiWchoWe

zmotlyfiowanydendryt

:

konirkapodporowakom rkaWchoWa

kom rkapodstawna

Ryc.11.1 Blona wchowa

-

- a11.1. Cz przewodzca 175174 11. Uklad oddechowy

dria, due lizosomy i dobrze rozwiniaparat Golgiego.

. Kom rki kubkowe s stosunkowo licznei take zajmuj ca szeroko nabonka'S odpowiedzialne za wytwarzanie po-*ierzchown"j walstwy luzu. W wskiejczci podstawnej ley jdro kom rkowe'otoczone siateczk r dplazmaryczn szot-

--;+1' i,'t' pr)yaunuachrzstny gruczoy tchawiczo

Ryc. i1.2. Przekr j popfleczny tchawicy(wg Snel1a).

komrka kubkowa

kom rka migawkowa

kom rka szczoteczkowa

komrka podstawna

kom rka ziarnista

bona podstawna

stk i licznymi nrtochondriami, nad nimdobrze wykztalcony aparat Golgiego.Cz szczytov'a cytoplazmy jest rozsze-rzona, poniewa obfituje w due, luzowe

ziarna wydziel rttc,ze. Liczba kom rek kub-kowych wzrasia w niekt rych przewle-klych chorobach ukadu oddechowego.

' Kom rki podstawlre (niezr nicowane)uwaa si za mf"ciizyste dla wikszciciirrnych typ w ken rek tego nabonka.Maj ksztat piramidalny, spoczywaj nabonie podstawnej, nie, sigaj jednak dowiata narzdu.

l Kom rki szczoteczkowe charakteryzujsi obecnoci lir.:znych rnikrokosmk w nawolnej powierzx;hni i przynajmn\ej czz nich uwana j|1cst za kom rki czuciowemajce kontakt z aferentnymi w knaminerwowymi. omawiane kom rki spelniajnajprawdopodobniej funkcje receptoryczne.

r Kom rki dokrewne (ziarniste) s nie-wielkie, le ptzy podstawie nablonka.Wystpuj w nich liczne ziarnistoci o re_dnicy 100-300 nrn, podobne do ziarnisto-ci kom rek dokrewnych wydzielajcychhormony polipeptydowe i aminy biogermew irurych narzdach. Hormony kom rekziamistych (np. bclmbezyna' serotonina) re-

gu czynno wydzielnicz kom rekkubkowych i gruczol w bony luzowejoraz napicie blony miniowej gadkiej

oskrzeli i oskrzelik w. Omawiane kom rkinale do kom rek neuroendokrynnych se-rii APUD (zob. uklad APLTD). Skupiskakom rekdokrewnychwnablonku dr g od-dechowych tworz cialka neuroepitelial-ne, znajdujce si gl wnie w miejscu roz-gaziert oskrzetri i oskrzelik w.

-. Komrirki Langerhansa nalez do ko_m rek prezen1ujcych antygeni tutaj spo_tykane s rzadko, najliczniej r'ystpujw nask rku (zob. budowa sk ry).Blaszka wacilvc :blony Iuzowqi tcha-

wicy zbudowana jest z tkarrki czne.j lunejzawieraj cej duo w l kien sprysryc h. W lc,k-nate zagszczaj si na granicy bony luzo-wej waciwej i bony podluzowej, tworzi}cblaszk spryst. Pocl bon podstawn wy-stpuj liczne naczylta wlosowate oglzewa-jce wdychane powietrze. W bonie iuzowejwaciwej wystpuj take liczne limfocytyi kom rkj plazmatyczne produkujce ilnnu-noglobuLiny (IgA) wydzielane na powierzci.r-ni nablonka. tgA znajduj si w wlll's(wicluzowo-surowiczej i chroni miejscowoprzed infekcj drobnoustroj w

Bona podluzowa (z\\ana.te bonw knisto-chrzstn) bezporednio pod bla-szk spryst zawiera gruczoy tclra'lviczeluzowo-surowicze (ryc. 343) prodiikujceg wnie pynn wydzielin surowicz wy-dzielan na powierzchni nabonka. Wydzie-lina surowicza wystpuje pod powiel'zcliIli11luzu i umoIiwia sprawne ruchy migarvekkom rek nablonka dr g oddechowych, jal