Turkiye Nin Yenilenebilir Gucu Son

2014

RAPOR

BU RAPOR EUROPEAN CLIMATE FOUNDATION DESTEYLE VE BLOOMBERG NEW ENERGY FINANCE BRLYLE HAZIRLANMITIR.

TRKYENN YENLENEBLR GCTrkiye iin Alternatif Elektrik Enerjisi Arz Senaryolar

WWF-TRKYEWWF-Trkiye; yaklak 40 yllk deneyimiyle dnyann en byk, deneyimli ve bamsz doa koruma kurulularndan biri olan WWFnin Trkiyedeki ulusal rgtdr. Be milyonu akn destekiye ve 100den fazla lkede etkin kresel bir aa sahip olan WWFnin misyonu; dnyann biyolojik eitliliini koruyarak, yenilenebilir enerji kaynaklarnn srdrlebilirliini salayarak, kirlilik ve ar tketimin azaltlmasn tevik ederek gezegenin doal evresinin bozulmasn durdurmak ve insann doayla uyum iinde yaad bir gelecek kurmaktr. WWF-Trkiye almalarn doa koruma ve ayak izinin azaltlmas olmak zere iki ana bileende yrtr.

Daha fazla bilgi iin www.wwf.org.tr adresini ziyaret edebilirsiniz.

BNEF (BLOOMBERG NEW ENERGY FINANCE)Bloomberg New Energy Finance (BNEF), enerji alannda yenilik arayan karar alc mekanizmalara benzersiz analiz, ara ve veriler sunar. Rakipsiz bilgi birikimi ve kapsaml web taban ile mterilerini enerji alanndaki en yeni gelimelerden haberdar eder. Londra, New York, Beijing, Cape Town, Hong Kong, Mnih, Yeni Delhi, San Francisco, Sao Paulo, Singapur, Sidney, Tokyo, Washington ve Zrihte alan 200 uzman ile, BNEF rnleri i aknza uyar, aratrmalarnza yn verir, stratejinizi belirler ve srekli bilgi ak salar. BNEFin sektrel rnleri sermaye, yatrmlar ve temiz enerji aralarna ilikin dnyann en kapsaml veri tabanlarn ve haberlerini sunmakla beraber fi nansal, ekonomik ve politik analizler salar. BNEFin blgesel rnleri, blgelere gre zelleen enerji sistemlerine ynelik kapsaml grler salar.

New Energy Finance Limited, Bloomberg L.P. tarafndan Aralk 2009da kuruldu. Bloomberg Finance L.P. ve alt kurulular tarafndan Arjantin, Bermuda, in, Hindistan, Japonya ve Koreye datlan rnler dnda btn servis ve rnlerinin mlkiyet ve datm haklar Bloomberg Finance L.P.ye aittir.

Bloomberg New Energy Finance hakknda daha fazla bilgi iin http://about.bnef.com sitesini ziyaret edebilirsiniz.

Yazarlar (Birinci Blm: WWF-Trkiyenin Politika nerileri)Mustafa zgr Berke (WWF-Trkiye)

Yazarlar (kinci Blm: BNEF Analizi)Michael Wilshire (Bloomberg New Energy Finance)Janis Hoberg (Bloomberg New Energy Finance)Itamar Orlandi (Bloomberg New Energy Finance)Harry Boyle (Bloomberg New Energy Finance)

Katkda BulunanlarCeren Ayas (European Climate Foundation)Tolga Batak (WWF-Trkiye)Dr. Sedat Kalem (WWF-Trkiye)Eren Atak (WWF-Trkiye)Funda Gacal (WWF-Trkiye)yk enlen (WWF-Trkiye)

EditrBerivan Dural (WWF-Trkiye)Angus McCrone (Bloomberg New Energy Finance)

TasarmTasarmhane Tantm Ltd. ti.

BaskOfset Yapmevi

Bu rapor European Climate Foundation katklaryla hazrlanmtr.

Bu yaynn tamam ya da herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin izni olmadan yeniden oaltlamaz ve baslamaz. Metin ve grafi kler: Bloomberg New Energy Finance ve WWF-Trkiye 2014Tm haklar sakldr.

WWF-TrkiyeByk Postane cad. No:19 Garanti Han Kat:5Bahekap 34420 - stanbul

Kapak Fotoraf: Fatih nl / Getty Images Turkey

ISBN: 978-605-9903-01-1

TRKYENN YENLENEBLR GC Trkiye iin Alternatif Elektrik Enerjisi Arz Senaryolar

nsz 5

BRNC BLM 7KLM DEKL VE ENERJ POLTKALARI 9BNEF ANALZNN TEMEL BULGULARI 10SERA GAZI EMSYONLARI 15TRKYEDE TEMZ VE DK MALYETL ELEKTRK RETM N NERLER 171. Yenilenebilir Enerji, Arz Gvenliinin Ana Unsuru Haline Getirilmeli 192. Yenilenebilir Enerji iin Daha Gereki ve ddial Hedefl er Koyulmal 213. Yenilenebilir Enerjiye Verilen Destekler Daha Etkin Klnmal 234. Bata Kmr Olmak zere Fosil Yaktlardan Elektrik retimi in Salanan Tevikler Kaldrlmal 255. Termik Santraller Yerine Yenilenebilir Kaynaklara Finansman Salanmal 276. Yenilenebilir Enerji, Sanayi Politikasnn Bir Paras Olmal 297. Enerji Verimlilii Hedefl erine Ulamak iin Daha Etkin Politikalar Hayata Geirilmeli 318. Fosil Yakta Dayal Santraller Ciddi evresel Etki Deerlendirme Srelerine Tabi Olmal 339. Kaybedecek Zaman Yok, Derhal Harekete Geilmeli 35

YENLENEBLR ENERJ VE DOA KORUMA 36Hidroelektrik Enerji 36Rzgr Enerjisi 37Gne Enerjisi 37

KNC BLM: BLOOMBERG NEW ENERGY FINANCE ANALZ 39

indekiler

an

akka

le

Sua

t Gr

szl

4 TRKYENN YENLENEBLR GC Trkiye iin Alternatif Elektrik Enerjisi Arz Senaryolar

TRKYE 2030YILINDA ELEKTRKENERJS TALEBNNNEREDEYSE %50SN YENLENEBLRKAYNAKLARDAN KARILAYABLR

5TRKYENN YENLENEBLR GC Trkiye iin Alternatif Elektrik Enerjisi Arz Senaryolar

Dnyadaki en dinamik enerji piyasalarndan birine sahip olan Trkiye, kritik bir yol ayrmnda. Her geen yl artmakta olan enerji ve elektrik talebinin hangi kaynaklardan karlanacana dair bugn verilecek kararlar; ekonomik, evresel ve sosyal etkileriyle bundan 30 yl sonrasn, ocuklarmzn Trkiyesini de ekillendirecek.

lkemizin enerji politikalarnn ana hedefi konusunda hepimiz hemfi kiriz. Enerjide arz gvenliini salamak; yani bir yandan ekonomik bymeye kout artan talebi karlamak, dier yandan ise ithal yaktlara bamll krmak istiyoruz. Genel kan, bu hedefl ere ulamak iin Trkiyenin nndeki tek seenein yerli ve ithal kmre arlk vermek olduu ynnde. Kmrn iklim deiiklii, halk sal ve hatta dolayl olarak ii gvenlii asndan tad riskleri gz ard ederek

WWF-Trkiye iin ise sorulmas gereken soru u: Yeterli ve gvenli enerji hedefi ne doru ilerlerken evresel srdrlebilirlii salamak, daha az maliyetle daha temiz bir kaynak dalmn yakalamak mmkn olur mu? Biliyoruz ki, bu soruya verilebilecek olumlu bir yant, oyunun tm kurallarn deitirebilir.

Elinizdeki almada, European Climate Foundationn (ECF) maddi destei ve Bloomberg New Energy Finance (BNEF) ibirliiyle gerekletirdiimiz analiz ile bu sorulara cevap aradk. Yenilenebilir enerji teknolojilerinin verimlilik katsaylar ve maliyetleri, enerji verimliliinde art, enerji depolama ve akll ebekeler gibi teknoloji ve altyap ilerlemeleri zerine olduka muhafazakr varsaymlar erevesinde oluturduumuz senaryo analizi unlar sylyor:

Trkiyenin 2030 ylnda elektrik enerjisi talebinin neredeyse %50sini yenilenebilir kaynaklardan, yani gne, rzgr ve sudan temin etmek mmkn. Yenilenebilir enerjiye ncelik veren bir elektrik enerjisi politikasnn maliyeti, kmre dayal bir politikadan daha yksek deil. Bununla beraber sera gaz emisyonlarndaki artn durdurulmasna, d ticaret ann azaltlmasna imkn veriyor...

Elektrik piyasas kanunu, elektriin yeterli, kaliteli, srekli, dk maliyetli ve evreyle uyumlu bir ekilde tketicilerin kullanmna sunulmasn amalyor. Ortaya koyduu sonularla tam olarak bu hedefl eri iaret eden analizin, politika yapclar iin faydal bir referans olmasn umuyoruz.

Uur BayarYnetim Kurulu BakanWWF-Trkiye

NSZ


G

loba

l War

min

g Im

ages


KRESEL SICAKLIKLARDAK ARTII 2C LE SINIRLAYABLMEK N, YERYZNDEK FOSL YAKIT REZERVLERNN 2/3NN YERALTINDA BIRAKILMASI GEREKYOR

Not

tingh

amsh

ire,

ngilt

ere

G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on


1 IPCC, 2014. 5. Deerlendirme Raporu 3. alma Grubu Raporu: klim Deiikliiyle Mcadele. http://mitigation2014.org/report/summary-for-policy-makers2 IEA 2013. CO2 Emissions From Fuel Combustion (2013 Edition)3 Turn Down The Heat: Why a 4C World Must be Avoided, Dnya Bankas, 20124 Hkmetleraras klim Deiiklii Panelinin (IPCC) 5. Deerlendirme Raporu kinci alma Grubu. klim Deiiklii 2014: Etkiler,

Uyum ve Krlganlk http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/IPCC_WG2AR5_SPM_Approved.pdf 5 IEA, World Energy Outlook 20126 http://www.guardian.co.uk/environment/2011/nov/09/fossil-fuel-infrastructure-climate-change

KLM DEKL VE ENERJ POLTKALARIHkmetleraras klim Deiiklii Paneli (IPCC) 2013de yaymlad 5. Deerlendirme Raporunda, kresel ortalama scaklklardaki artn, yani iklim deiikliinin kesin olarak insan faaliyetlerinden kaynaklandn ortaya koydu. IPCC, sanayi devriminden bu yana oluan sera gaz emisyonlarnn te ikisinin fosil yakt kullanm ve imento retiminden kaynaklandnn altn izdi.1

Dnyadaki toplam enerji talebinin %29unu karlayan kmr, youn karbon ierii nedeniyle kresel CO2 emisyonlarnn %44nden sorumlu.

2

Bilim insanlarna gre iklim deiikliinin ykc etkilerinden korunmak iin sanayi devrimi ncesine gre ortalama scaklklardaki art, azami 2C ile snrlamak gerekiyor. Scaklklarda bugn itibaryla 0,9C art meydana gelmiken, emisyonlarn mevcut art hzyla, scaklk artnn 2060ta 4C3yi, yzyln sonunda ise 6Cyi bulmas bekleniyor.4

IPCC, 2C hedefi ni tutturmak iin kresel enerji yapsnda kkl deiikliklerin yaplmas, emisyonlarda en ksa zamanda kayda deer d salanmas gerektiini belirtiyor. Buna gre, 2050 ylnda dk karbonlu enerjinin elektrik retimindeki paynn %90 amas gerekiyor. Uluslararas Enerji Ajans da (IEA) scaklk artn 2Cde snrlamak iin yeryzndeki fosil yakt rezervlerinin 2/3nn yeraltnda braklmas gerektiinin altn iziyor.5 IEA, 2017 ylna kadar temiz enerji ve dk karbonlu teknolojilere doru yapsal bir dnm balatlmad takdirde fosil yakt altyapsna olan bamllmzn enerji gvenlii ve iklim hedefl erini gerekletirmeyi daha zor ve pahal klaca konusunda bizleri uyaryor.6

klim bilimciler ve enerji uzmanlar ayn eyi sylyor: Yenilenebilir enerji kaynaklarnn birincil enerji ve elektrik talebini karlamadaki paynn artmas, iklim deiikliinin ykc etkilerinin nlenmesi iin en bata gelen politika seenei olmal.

0,9C

6C

SANAY DEVRMNDEN BUGNE KRESEL

ORTALAMA SICAKLIKLARDAK

ARTI

MEVCUT SEYRDE, KRESEL ORTALAMA

SICAKLIKLARDAK ARTIIN YZYILIN

SONUNDA ULAACAI DZEY


Trkiyede enerji piyasalar hzla deiiyor. Son on ylda elektrik talebi %70 orannda artt ve bu eilimin devam etmesi bekleniyor. Hkmetin, bir yandan talebi karlarken dier yandan ithal kaynaklara bamll krmak iin kritik kararlar vermesi gerekiyor. Trkiyenin mevcut enerji stratejisi ve politikalar ile ncelikle kmr, sonra nkleer ve en son olarak da yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesi amalanyor.

Bloomberg New Energy Finance (BNEF) tarafndan, 3 ayr senaryo erevesinde 2030a kadar Trkiyenin elektrik talebini hangi kaynaklardan karlayabilecei, seilen senaryolarn sermaye ve iletme maliyetleri ile d ticaret dengesi ve sera gaz emisyonlar zerine olas etkileri zerine bir analiz gerekletirildi:

(i) Resmi Planlar Senaryosu (RPS): RPS resmi elektrik talep art projeksiyonlar, 2023 yl iin kmr, nkleer ve yenilenebilir enerji kaynaklarna dair kurulu g hedefl eri ve 2030a uzanan resmi projeksiyonlar erevesinde oluturuldu.

(ii) Mevcut Politikalar Senaryosu (MPS): Elektrik piyasas ve sektrn gncel durumu, hkmet politikalar ve mevcut proje stoku parametreleri zerine ina edilen MPS ile 2030a kadar Trkiyede elektrik talep ve arznn ne ynde evrileceine dair ana akm olarak nitelendirilebilecek ngrlerde bulunuluyor.

(iii) Yenilenebilir Enerji Senaryosu (YES): YES erevesinde 2030 ylna kadar rzgr ve gnee dayal kurulu gcn; doalgazn bugn sahip olduu, kmrn de mevcut politikalar erevesinde gelecekte sahip olaca hkim rol stlenebilecei varsaym altnda deerlendirmeler yapld.

Analizin temel bulgular yle:

Elektrik Enerjisi TalebiResmi projeksiyonlara gre, 2030 ylnda elektrik talebi, bugnk seviyesinin 2,5 katna karak; 620 TWhye ykselecek. BNEFin projeksiyonlarna gre ise elektrik talep art %93 ile snrl kalacak. MPSye gre, 2030 ylndaki elektrik talebinin 462 TWh, yani resmi projeksiyonun %25 altnda gereklemesi ngrlyor. YES altnda ise, enerji verimliliindeki art neticesinde elektrik talep art hznda yllk %0,15lik ilave bir d elde edilecei belirtiliyor. Dk talep beklentileri, dier Avrupa ekonomilerinde olduu gibi Trkiye ekonomisinde de byme ve refah artyla beraber elektrik talep art hznn yavalayaca karmna dayanyor.

BLOOMBERG NEW ENERGY FINANCE ANALZNN TEMEL BULGULARI

%70SON ON YILDA

TRKYENN ELEKTRK TALEBNDEK ARTI

%252030 YILINDA ELEKTRK

TALEBNN RESM PROJEKSYONLARA

GRE %25 DAHA DK OLACAI NGRLYOR


19 GW

3,3 GW

MEVCUT POLTKALAR SENARYOSUNA

GRE 2030A KADAR DEVREYE GRECEK

LAVE KMR KURULU GC

YENLENEBLR ENERJ SENARYOSUNA

GRE 2030A KADAR DEVREYE GRECEK

LAVE KMR KURULU GC

1996 2018 2022 2026 2030

Kaynak: Bloomberg New Energy Finance

Mevcut Politikalar Senaryosu

Yenilenebilir Enerji Senaryosu

Resmi Planlar Senaryosu

Kurulu G laveleriElektrik talebindeki artn karlanmas iin her senaryo altnda da elektrik kurulu gcnde art ngrlyor. 2030 ylna kadar Mevcut Politikalar Senaryosuna gre 56 GW, Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre 72 GW, Resmi Planlar Senaryosunda ise 101 GWlk ek kurulu gce ihtiya duyulacak.

Mevcut Politikalar Senaryosu altnda toplam 19 GW ilave kmr kurulu gc devreye girecek. Yenilenebilir Enerji Senaryosu altnda ise ilave kmr kurulu gc 3,3 GW civarnda kalrken toplam 60 GW yenilenebilir enerji kurulu gc devreye girecek.

Elektrik retiminin Kaynaklara Gre Dalmlkemizin enerji arz gvenlii stratejisinin nceliklerine paralel olarak, her senaryoda da doal gazn elektrik retimindeki paynn azalaca ngrlyor.

Resmi Planlar ve Mevcut Politikalar Senaryolar altnda, hkmetin yerli kmr kaynaklarnn gelitirilmesini ve yeni kmr sahalarnn almasn tevik edici politikalar sonucunda, kmrn elektrik retimindeki paynn nemli lde artaca ngrlyor. Buna karlk, Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre, 2030 ylnda elektrik talebinin %47sinin yenilenebilir enerji teknolojileriyle karlanmas mmkn. Hidroelektriin %25 olan pay %21e inecek, rzgr ve gne enerjisinin gnmzde %3 olan toplam pay ise %25e kacak.

800

600

400

200

0

ekil 1: Farkl senaryolara gre elektrik talep projeksiyonlar, 2014-2030 (TWh)



ekil 2: Elektrik enerjisi retiminin kaynaklara gre dalm, 2030

12% 11%

22%

8%

15% 16%

13%

10%

41%

18%

25%

26%

15%

8%

8%

26%

17%

17%

21%

3%

17%10%

17%

4% 3% 8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%Biyoktle

Gne

Rzgr

Jeotermal

Nkleer

Doal Gaz

Petrol

Linyit

Ta Kmr

Hidroelektrik

Bugn RPS 2030 MPS 2030 YES 2030

%26YENLENEBLR ENERJ SENARYOSUNA GRE

2030 YILINDA RZGR, GNE VE JEOTERMAL

ENERJNN ELEKTRK RETMNDE PAYI

18 MLYAR $YENLENEBLR ENERJ

SENARYOSUNDA YAKIT HARCAMALARI, MEVCUT POLTKALAR

SENARYOSUNA GRE 18 MLYAR ABD DOLARI

DAHA DK

2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030

300

250

200

150

100

50

0

ekil 3: Sermaye giderleri ve iletme maliyetlerinin (yakt harcamalar dahil) yl baznda kmlatif toplam 2014-30 (milyar ABD Dolar)


Birim: Milyar ABD Dolar - Deerler % 8 iskonto oran ile 2014 fi yat seviyesine indirgenmitir. Mevcut Politikalar Senaryosu



Maliyet analiziResmi Planlar Senaryosunda, yksek elektrik talebini karlamak iin gerek sermaye maliyetleri gerekse yakt harcamalar olduka yksek seviyelerde seyrediyor. Mevcut Politikalar Senaryosu ile Yenilenebilir Enerji Senaryosunun toplam maliyetlerinin ise benzer seviyelerde bulutuu grlyor.

Mevcut Politikalar Senaryosu, dier senaryolara gre daha dk sermaye maliyeti gerektiriyor. Yeni kurulu g inasnn daha fazla olmas nedeniyle Yenilenebilir Enerji Senaryosu ksa vadede daha maliyetli grnyor. Buna ramen, YESteki dk yakt maliyetleri sonucunda, 2014-2030 dneminde iki senaryo arasndaki toplam maliyet fark ortadan kalkyor. ngrler, YESdeki yakt harcamalarnn MPSye gre toplam 18 milyar ABD Dolar daha dk olacan gsteriyor.


BNEF analizine gre gne ve rzgr enerjisi teknolojilerine ait seviyelendirilmi enerji maliyetlerinde (SEM) ngrlen d, Yenilenebilir Enerji Senaryosunun uzun vadeli maliyet verimliliinin arkasndaki ana srkleyici. Trkiyede ortalama bir RESin SEMi 120 $/MWh seviyesindeyken benzer bir projenin SEMinin 2030 ylna gelindiinde 60 ile 80 ABD Dolar aralnda gereklemesi, kmr iin 80-105 ABD Dolar olan SEM deerlerinin altna dmesi bekleniyor.

Ayn ekilde, bir zemine monte fotovoltaik gne santrali projesinin mevcut durumda 150 $/MWh olan seviyelendirilmi enerji maliyetinin 2030 ylnda 85-120 $/MWh seviyesine inmesi bekleniyor.

BNEF analizi, Trkiyede gne ve rzgrdan elektrik retiminin, sosyal, evresel ve toplumsal dsallklar iermeyen maliyetinin orta-uzun vadede fosil yaktlarla baa ba duruma gelebileceini gsteriyor.

0 50 100 150 200 250 300 350

Biyoktle (Kresel)

Gne (Avrupa)

Rzgar (Trkiyeye zel)

Jeotermal (Kresel)

Nkleer (Kresel)

Doal Gaz (Avrupa)

Linyit (Trkiyeye zel)

Ta Kmr (Trkiyeye zel)

Hidroelektrik (Kresel)


ekil 4: Trkiye, Avrupa ve kresel lekte eitli teknolojilere ait seviyelendirilmi enerji maliyeti (SEM) deerleri, 2014 ($ / MWh)

60-80 $/MWH2030 YILINDA

RZGR ENERJSNN SEVYELENDRLM

ENERJ MALYETNN 60-80 ABD DOLARI /

MWH SEVYESNE DMES, KMRN

ALTINA NMES BEKLENYOR


G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on

TRKYE ELEKTRK RETMNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMSYONLARINI NMZDEK 5YIL ERSNDE SABTLEYEBLR


SERA GAZI EMSYONLARI





150

50

100

200

250

02000 2004 2008 2012 2016 2020 2024

ekil 5: Elektrik retiminden kaynaklanan yllk sera gaz emisyonlar, 2000- 2030 (milyon ton CO

2 edeeri)

Bugn itibaryla Trkiyenin elektrik enerjisi retiminden kaynaklanan yllk sera gaz emisyonlar 110 milyon ton Co2 (mtCo2) edeeri seviyesinde bulunuyor. BNEF tarafndan hazrlanan Mevcut Politikalar Senaryosu erevesinde, 1990 ylndan bu yana grlen art trendinin devam edecei, kmr kullanmndaki art neticesinde 2030 ylna gelindiinde elektrik retimi kaynakl emisyonlarn neredeyse ikiye katlanp, 200 milyon tonu aaca ngrlyor.

BNEFin Yenilenebilir Enerji Senaryosu ise emisyonlarn nmzdeki 5 yl boyunca bir nebze ykseleceini, ancak sonrasnda 120 milyon ton mtCo2 edeeri seviyesinde sabitleneceini gsteriyor. Aradaki fark, lkemizin mevcut yllk toplam emisyonlarnn bete birine denk geliyor.

Bu bulguyu maliyet analizinin sonularyla bir araya getirdiimizde Trkiye iin yeni bir rota olasl douyor: Trkiye, elektrik retiminden kaynaklanan sera gaz emisyonlarn nmzdeki 5 yl ierisinde sabitleyebilir. Bunun iin mevcut kmr odakl politikalarn maliyetinden daha fazlasna katlanmas gerekmiyor; 2014-2030 dneminde her iki senaryonun toplam maliyeti neredeyse ayn kyor.

Trkiyenin Sera Gaz EmisyonlarTrkiye, 1990-2012 yllar arasnda toplam sera gaz emisyonlarn %133, elektrik ve s retiminden kaynaklanan emisyonlar ise %286 orannda artrd. Trkiye, elektrik retiminin karbon younluunda hem OECD, hem de AB ortalamasnn altnda bir performans sergiliyor, yani rettii kWh elektrik bana daha ok karbon emisyonuna neden oluyor.


G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on


%50

TRKYEDE TEMZ VE DK MALYETL ELEKTRK RETM N NERLERBNEF tarafndan gerekletirilen analiz, Trkiyenin 2030 ylnda elektrik enerjisi talebinin yarsna yaknn yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlayabileceini gsteriyor. Bu hedef dorultusunda oluturulacak bir enerji stratejisinin maliyeti, kmre ncelik veren politika seeneklerinin maliyetinden daha yksek deil. Yaplan alma ayn zamanda, yenilenebilir enerji ncelikli bir strateji ile elektrik retimi kaynakl emisyonlar bugnk seviyelerinin ok az yukarsnda sabitlemenin mmkn olacana da iaret ediyor.

BNEF analizi, yenilenebilir enerji ile doal gaz ithalatndaki artn durdurulacan, yenilenebilir enerji teknolojilerinde yerli retimin paynn artmas ile de d ticaret dengesine olumlu katk salanabileceini gsteriyor. eitli dsallklar hesaba katnca, yenilenebilir enerjiye dayal alternatifl erle kmre dayal alternatifl erin maliyetleri arasndaki makas alyor. Avrupa Birliine yelik sreci ya da uluslararas iklim mzakereleri sonucunda karbon fi yat ve elektrik retim santralleri iin daha sk emisyon kriterleri uygulamaya geecek olursa, yenilenebilir enerji senaryosu daha avantajl hale geliyor.

Hem ekonomik hem de ekolojik srdrlebilirlie hizmet edecek bir dnm iin WWF-Trkiye politika nerilerini 9 balk altnda topluyor.

2030 YILI N TRKYENN

YENLENEBLR ENERJ HEDEF %50 OLMALI


Am

bles

ide,

ngi

ltere

G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on


1. Yenilenebilir Enerji, Arz Gvenliinin Ana Unsuru Haline Getirilmeli Enerji gvenlii, enerji arzndaki aksamalara kar dayankllk olarak tanmlanabilir. lkemizdeki arz gvenlii tartmalar byk ounlukla kaynak mevcudiyetine ilikindir. Trkiyenin birincil enerjide da bamllk oran %75 ve kulland doal gazn %98,6sn7, petroln % 93n, ta kmrnn ise %92sini8 ithal ediyor. lkemiz, sz konusu kaynaklarn ithalatnda politik, lojistik vb. nedenlerle meydana gelebilecek arz kesintileri ile fi yat dalgalanmalarna kar olduka krlgan bir durumda bulunuyor.

Artan elektrik enerjisi talebini karlama ve da bamll azaltma hedefl erine ulalmas, Trkiye ekonomisindeki bymeyi doal gaz ithalatna bamll artrmadan srdrebilmek iin kritik neme sahip. Enerji ithalat lkemizin cari ilemler ana olumsuz katk veren en nemli kalemken, elektrik sektrnn enerji ithalatndaki pay %40 seviyelerinde9. BNEF analizine gre, yenilenebilir enerji arlkl bir yol izlenirse yakt harcamalarn 2014-2030 arasnda 18 milyar ABD Dolar seviyesinde drmek mmkn.

Enerji Bakanlnn verilerine gre lkemizde 36.000 MW hidroelektrik, 48.000 MW rzgr, 2.000 MW da elektrik retimine uygun jeotermal potansiyeli bulunmaktadr. Bunun yan sra, lkemiz biyoktleden ylda 1,3 milyar kWh/yl, gne enerjisinden ise 380 milyar kWh/yl elektrik retimi yapabilecek kaynak kapasitesine sahiptir.

Yenilenebilir enerji, elektrik retiminde arz gvenliini salamak iin Trkiyenin temel ncelii olabilir. Yenilenebilir enerji kaynaklar asndan olduka varlkl olan lkemizde yenilenebilir enerji teknolojilerinin maliyeti ise her geen gn dyor. Bu frsatn, doru hedefl er ve politika aralar ile desteklenmesi halinde elektrik retiminde doal gaz ve giderek artan ithal kmr kullanmnn nne geilebilir.

>%90TRKYE KULLANDII

DOAL GAZIN %98,6SINI, PETROLN % 93N, TA KMRNN SE

%92SN THAL EDYOR7 T.C. Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu, 2013, Doalgaz Piyasas Sektr Raporu 8 T.C. Ta Kmr Kurumu, 2014, Takmr Sektr Raporu9 Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas, demeler Dengesi Raporu 2013-II http://www.tcmb.gov.tr/research/odemeler/ODRapor_20132.pdf


Yor

kshi

re,

ngilt

ere

G

loba

l War

min

g Im

ages

WW

F-C

anon


3.000 MWTRKYENN 2023 YILI

N GNE ENERJS KURULU GC HEDEF

10 Lisanssz Elektrik Dernei web sitesi. http://www.lisanssizelektrik.org/lisanssiz-elektrik-uretimi-basvurulari/

3.000 MWTRKYENN RZGR

ENERJS KURULU GC

2. Yenilenebilir Enerji iin Daha Gereki ve ddial Hedefl er Koyulmal Trkiye 2013 ylnda elektrik retiminin %29unu yenilenebilir eneri kaynaklarndan salad. 2023 yl iin koyulan hedef, elektrik talebinin %30unun yenilenebilir enerjiden karlanmas. 2023 hedefl eri kapsamnda lkenin hidroelektrik potansiyelinin tmnn (36 GW civar) elektrik retimi iin devreye sokulmas, rzgr kurulu gcnn 20 GWa karlmas, jeotermal iin 600 MWlk kapasitenin devreye alnmas ve gne enerjisinde 3 GW kurulu gce ulalmas amalanyor.

BNEF analizi, Trkiyenin 2030 ylnda elektrik retiminin %47sini yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayabileceini gsteriyor. Bunu gerekletirmek iin zellikle gne ve rzgr enerjisine dayal kurulu gcn byk oranda artmas gerekiyor. BNEFin ngrsne gre 2030 ylna gelindiinde gne enerjisi kurulu gc 24 GWa, rzgr enerjisi kurulu gc ise 27 GWa ulaabilir.

Enerji politikalar yenilenebilir enerji kaynaklarnn ezamanl bymesine odaklanmal. Trkiye, yenilenebilir enerji hedefi ni gncellemeli, 2030 ylnda elektrik retiminin % 50sinin yenilenebilir enerjiden karlanmas yeni hedef olmal. Bu, yatrmclara bata rzgr ve gne olmak zere yenilenebilir enerji teknolojilerine gerekli yatrm yapmalar iin gl bir sinyal olacaktr.

Rzgr

Trkiyede rzgr enerjisi kurulu gc, alm garantilerinin dklne ramen son 9 yldr istikrarl bir ekilde byyor. 2009dan bu yana ylda ortalama kurulu g ilavesi 500 MW civarnda gerekleince toplam kurulu g 3.000 MW at. Ancak 10 yl sonra 20.000 MW hedefi nin tutturulmas mevcut gidiata gre olas gzkmyor. BNEF analizi, rzgr enerjisi kurulu gcnn 2023 ylnda 14 GW, 2030 ylnda ise 27 GWa ykselebileceini gsteriyor.

Gne

lkemizin sahip olduu gne enerjisi potansiyeli gz nne alndnda, konulan hedefl er dk kalyor. Gne enerjisinden elektrik retiminde Almanya 32 GW, talya ise 16 GW kurulu gc devreye sokmuken Trkiyenin 10 yl sonras iin hedefi 3 GW. BNEF analizine gre Trkiyede gne enerjisi iin salanan alm garantisinin grece dk olmas, bu fark aklamaya yardmc olabilir. Ancak gne enerjisinin gelimesini kasten erteleyen bir takm dzenlemeler de var. Trkiyede gne enerjisinden elektrik retimi lisanslar iin ilk bavurular 2013 ylnn Temmuz aynda tamamland. Verilecek toplam gne enerjisi lisans iin 600 MWlk bir snr koyulurken, toplam kurulu gc 7.873 MWa ulaan 496 adet bavuru yapld. Bugn itibaryla gne enerjisinden lisanssz elektrik retimi iinse toplam 675 MWlk bavurunun olumlu deerlendirildiinin de altn izmek gerekiyor10. Gne enerjisi teknolojilerinin maliyetlerindeki d neticesinde, bu kaynaktan elektrik retiminin yaygnlamas, tpk rzgrda olduu gibi, destekler sayesinde deil, onlara ramen gerekleecek gibi grnyor.


G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on


3. Yenilenebilir Enerjiye Verilen Destekler Daha Etkin KlnmalTrkiye elektrik enerjisinde arz gvenliini salamak iin fosil yakt arlkl bir strateji izliyor. BNEF analizi gsteriyor ki, yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn giderek artaca bir rotann maliyeti, fosil yakt arlkl bir rotayla baa ba geliyor.

lkemizin arz gvenlii stratejisi ve elektrik piyasas mevzuat, bu eilimi yanstacak; yenilenebilir enerjiye ncelik verilecek ekilde gzden geirilmeli. zellikle gne ve rzgrda alm garantisi fi yatlar ve/veya srelerinde artrma gidilmeli. Sz konusu deiiklikler yatrmclarn nn aacak, projelere fi nansman salanmasn kolaylatracaktr.

Yenilenebilir Enerji Alm Garantileri

Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retiminde kullanmn desteklemek iin tasarlanm ana ara olan Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Destekleme Mekanizmas (YEKDEM) erevesinde salanan alm garantileri yalnzca 10 yllk bir dnemi kapsyor11. Bu sre, AB yesi pek ok lkede genellikle 15 yl olan sreye gre olduka ksa kalyor.

Rzgr ve jeotermale salanan alm garantilerinin ise, Akkuyudaki nkleer santral iin yklenici Rus irketine verilen alm garantisinden daha dk olduunun altn izmek gerekiyor.

11 http://www.enerji.gov.tr/mevzuat/5346/5346_Sayili_Yenilenebilir_Enerji_Kaynaklarinin_Elektrik_Enerjisi_Uretimi_Amacli_Kullanimina_Iliskin_Kanun.pdf

TRKYEDE YENLENEBLR ENERJ

KAYNAKLARI N ALIM GARANTLERNN GEERL OLDUU SRE

10 YIL

Teknoloji Alm Garantisi

Yerli rn Kullanm iin lave Destek

Faydalanlabilecek Azami Destek

Hidroelektrik retim tesisi 7,3 2,3 9,6Rzgr enerjisine dayal retim sistemi

7,3 3,7 11

Fotovoltaik gne enerjisine dayal retim tesisi (PV)

13,3 6,7 20

Younlatrlm gne enerjisine dayal retim tesisi (CSP)

13,3 9,2 22,5

Biyoktleye dayal retim tesisi (p gaz dhil)

13,3 5,6 18,9

Jeotermal enerjisine dayal retim sistemi

10,5 2,7 13,2

Tablo 1: Trkiyede yenilenebilir enerji alm garantileri (ABD Dolar sent / kWh)


TRKYE, K BAINA DEN YEN KMR KURULU G PLANLARINDA N VE HNDSTANIN NNDE DNYA KNCS

Nal

lhan

, Ank

ara

@ T

ekin

Tr

kdo

an -

Get

ty Im

ages

Tur

key


4. Bata Kmr Olmak zere Fosil Yaktlardan Elektrik retimi iin Salanan Tevikler KaldrlmalEnerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, zellikle kmre ilikin hedefl ere ncelik veriyor. Trkiye, 14,1 milyar tona ulat tahmin edilen geni linyit rezervlerine ev sahiplii yapyor. Kmr arama almalar son 9 yl ierisinde be kat artarken 5,8 milyar ton yeni rezerv kefedildii akland. 2012 yl, Enerji Bakanl tarafndan Kmr Yl olarak ilan edildi. Uygulamaya ynelik eylemler ise 2013 ylnda ivme kazand. Bugn itibaryla hkmet, yerli kaynaklardan beslenecek kmr ve linyit projelerinin hayata geirilmesini desteklemek iin politikalar gelitiriyor. Proje stokunda yer alan kmre dayal santrallerin says 55e, kurulu gc 50.000 MWa ulat. Trkiye, yeni kmr kurulu gc tablosunda in, Hindistan ve Rusyann ardndan dnya drdncs, kii bana den yeni kmr kurulu gcnde ise dnya ikincisi.

lkemizde gerek kmr madencilii gerekse kmrden elektrik retimi iin ciddi tevikler uygulanyor. Sz konusu yatrmlar 2012 ylnda yrrle giren Yeni Tevik Sistemine gre en yksek ikinci seviye olan 5. Blge tevikleriyle destekleniyor. Projelere KDV istisnas, gmrk vergisi muafi yeti, vergi indirimi, sigorta primi iveren hissesi destei ve yatrm yeri tahsisi salanyor.

Uluslararas Para Fonu (IMF) verilerine gre 2011 ylnda Trkiyede kmre salanan tevik devletin yllk gelirlerinin yzde 1,9u, toplam milli gelirin ise binde 6,6s seviyesinde12.

Bu teviklerin kaldrlmas, fosil yaktlarn gerek maliyetlerini ortaya dkmek iin ilk adm olacaktr. Sz konusu kaynan daha dk maliyete sahip enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji projelerine aktarm ile hem enerjide arz gvenliini, hem de evresel srdrlebilirlii salamak mmkn olabilir.

Fosil yakt teviklerinin kaldrlmas, dnyann en byk 20 ekonomisinin bir araya geldii G-20 zirvelerinde karara balanan konulardan birisi. Dnyann en byk 17. ekonomisi olan Trkiye, 2015 ylnda G-20 zirvesine ev sahiplii yapacak. lkemiz fosil yakt teviklerinin kaldrlmas konusunu gndemin n sralarna koyup bu konuda kresel nclk roln stlenebilir.

12 IMF, Energy Subsidy Reform: Lessons and Implications.

2011 YILINDA TRKYEDE YILLIK

DEVLET GELRLERNN YZDE 1,9UNUN KMR TEVK

OLARAK HARCANDII HESAPLANIYOR

%1,9


Nor

th R

hine

-Wes

tpha

lia, A

lman

ya

And

rew

Ker

r -

WW

F-C

anon


5. Termik Santraller Yerine Yenilenebilir Kaynaklara Finansman Salanmal2013 ylnda Avrupa mar ve Kalknma Bankas, Avrupa Yatrm Bankas, Dnya Bankas gibi uluslararas fi nans kurulular ile eitli ihracat fi nansman salayan kurulular, kmrle alan termik santral fi nansmann ok sk kriterlere balayan ya da tamamen durduran kararlar aldlar.

Trkiyenin Avrupa Birliine yelik vizyonu, tam yelik srecinde son yllarda yaanan gecikmelere ramen halen gncelliini koruyor. Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS) kapsamnda yrtlen uluslararas iklim mzakerelerinde, 2020 sonras iin balaycl olacak yeni bir iklim szlemesi zerinde anlalmas, bylece Trkiyenin de sorumluluk almak durumunda kalmas olas grnyor. Bu srelerin sonucunda karbon vergisi, emisyon snrlamas gibi politika aralarnn Trkiyede de yrrle girmesi; baz fosil yakt yatrmlarnn atl duruma dp lke ekonomisine yk olmas olaslk dahilinde.

BNEF analizi, 2020 sonrasnda Avrupa Emisyon Ticareti Sistemi (AB ETS) ve Endstriyel Emisyonlar Direktifi ne uyumun maliyetinin yenilenebilir enerji ncelikli politikalar sayesinde 1/3 orannda azaltlabileceini gsteriyor. Bunun anlam u: evresel dsallklarn maliyete ksmen yanstlmas halinde, yenilenebilir arlkl bir elektrik arz stratejisi ile Trkiyenin 2020-2030 dneminde 13 milyar ABD Dolar tasarruf etmesi mmkn.

Bu erevede, yenilenebilir enerjiye ynelik dnmn bir an nce balatlmas, fi nansman nceliklerinin bu dorultuda belirlenmesi gerekiyor.

13 MLYAR $AB ETS VE ENDSTRYEL

EMSYON DREKTFNE UYUMUNUN

TOPLAM MALYET, YENLENEBLR ENERJ

SENARYOSUNDA 13 MLYAR $

DAHA DK

ekil 6: 2020 sonrasnda AB mevzuatna uyum erevesinde net senaryo maliyetleri (milyar ABD dolar)

Resmi Planlar SenaryosuYenilenebilir Enerji SenaryosuMevcut Politikalar Senaryosu

Senaryo Maliyeti Karbon Maliyeti IED Maliyeti

9 5

9

37 26

36

205 209272

150

50

100

200

250

300

350

0


Cum

bria

, ng

ilter

e

Glo

bal W

arm

ing

Imag

es W

WF

-Can

on

RETLEN ENERJ BAINA YARATILAN STHDAMDA YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI, FOSL YAKITLAR VE NKLEER ENERJNN OLDUKA LERSNDE


6. Yenilenebilir Enerji, Sanayi Politikasnn Bir Paras OlmalAlmanya, Danimarka, in gibi lkelerde yenilenebilir enerji teknolojileri sadece enerjide arz gvenliini salamaya yarayan bir etken deil, sanayi politikasnn da ana bir unsuru. Bu sayede, sz konusu lkelerde yenilenebilir enerjinin kullanmna paralel olarak yenilenebilir enerji teknolojilerine dair imalat, ihracat ve istihdam rakamlarnda da art grlyor.

Trkiye her yl yurtdndan ekebildii yabanc yatrm byklnde bir tutar (10 milyar ABD Dolar) doal gaz ithalatna harcyor (8-10 milyar ABD Dolar aras). BNEF analizine gre, kmre dayal politikalar ile doalgaz ithalatndaki art durdurmak mmkn. Ancak bunun iin ta kmrnn de kullanlacak olmas sonucunda baka bir fosil yaktn ithalat kaleminde kayda deer art meydana gelecek: Trkiye bugn itibaryla ta kmr ihtiyacnn %92sini ithal kaynaklardan karlyor.

BNEF analizi, elektrik retiminde kmr yerine yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmasnn Trkiyenin d ticaret dengeleri zerinde olumlu etkileri olabileceini gsteriyor. Bu olumlu etkinin, ilave yenilenebilir enerji kurulu gc iin ngrlen yatrmlarn nemli bir blmnn yerli retimden karlanmasna bal olduunun alt iziliyor.

stihdam, ihracat, milli gelir vb. parametreler zerindeki arpan etkisi bu fayday pekitirebilir. Uluslararas alma rgt (ILO) tarafndan 2008 ylnda yaymlanan Yeil ler Raporuna gre gne ve rzgrn kurulu g bana yaratt istihdam, kmr ve doalgazdan ok daha yksek13. Dnya Bankas da, retilen birim elektrik bana yaratlan i miktarnda yenilenebilir enerji teknolojilerinin fosil yaktlar ve nkleer enerjinin olduka ilerisinde yer aldn belirtiyor.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Destekleme Mekanizmasnda yer alan yerli rn kullanm iin ilave destekler, bu balamda olumlu bir adm olarak ne kyor. Bu adm stratejik ncelie dnmeli, yenilenebilir enerji teknoloji ve ekipmanlarnn retimi, Trkiyenin sanayi politikasnn bir paras olmal.

13 UNEP/ILO/IOE/ITUC, 2008. Green Jobs: Towards Decent Work in a Sustainable Low Carbon World.14 The World Bank, 2011. Issues in estimating the employment generated by energy sector activities, http://siteresources.worldbank.org/INTOGMC/Resources/Measuring_the_employment_impact_of_energy_sector1.pdf

YENLENEBLR ENERJYE NCELK

VEREN BR POLTKANIN DI TCARET DENGES

ZERNDE OLUMLU ETKS OLACAK

Gne PV p Gaz Kk Hidro

Jeotermal Gne Termal

CCS Rzgr Nkleer Kmr DoalgazBiyoktleEnerji Verimlilii

0,2

0,4

0,6

0,8

1

0

ekil 7: eitli elektrik retim teknolojilerinin GWh bana yaratt i miktar14 (Dnya Bankas, 2011)


@ A

ndre

w K

err

/ W

WF

-Can

on


7. Enerji Verimlilii Hedefl erine Ulamak iin Daha Etkin Politikalar Hayata GeirilmeliBNEF analizine gre, 2030 ylna gelindiinde elektrik talebinin resmi projeksiyonlarn %25 altnda gereklemesi ngrlyor. Elektrik talebinin seviyesi kurulu g ilaveleri, sermaye ve yakt maliyetleri, sera gaz emisyonlar gibi unsurlar zerinde belirleyici bir etkiye sahip.

BNEF analizinin ihtiyatl varsaymlar altnda bile, enerji verimlilii alannda atlacak admlar ile elektrik talebini daha dk tutmak mmkn. Trkiye, 2023 ylnda elektrik enerjisi younluunu %20 azaltma hedefi ne ulaabilirse rettii elektrii verimli bir ekilde kullanmak iin ok nemli aama kaydetmi olacak.

Uluslararas Enerji Ajans, enerji fi yatlarndaki dalgalanmalardan etkilenmemek iin en etkin yolun enerji verimliliinden getiini belirtiyor.15 Avrupa Birlii, 2020 yl iklim ve enerji hedefl eri erevesinde enerji verimliliinde %20 art hedefl edi. 2030 hedefi nin ise en az %27 olmasna karar verildi. Gelimekte olan lkelerde de baarl enerji verimlilii uygulamalar sz konusu. BNEF analizinde belirtildii zere Brezilya, 2000 ylndan itibaren uygulamaya geirdii enerji verimlilii nlemleri sayesinde, milli gelirdeki arta ramen kii bana den elektrik tketimini sabit tutmay baard.

En temiz ve en ucuz enerji, tketmediimiz enerji. Trkiyenin enerji verimlilii ve enerji younluuna dair iddial saylabilecek hedefl erine ulamas iin sektrel lekte gerekli admlarn gecikmelere ve istisnalara mahal vermeden kararllkla uygulanmas gerekiyor. Brezilya rneinde olduu gibi, elektrik retici ve datclarnn cirolarnn belli bir ksmn enerji verimlilii projelerine aktarmalar gibi aralar Trkiyede de netice verebilir.

%20TRKYE, 2023

YILINDA ELEKTRK ENERJS

YOUNLUUNU %20 AZALTMA HEDEFNE

ULAIRSA NEML AAMA KAYDETM

OLACAK15 IEA World Energy Outlook 2013, page 297.


Not

tingh

am,

ngilt

ere

G

loba

l War

min

g Im

ages

WW

F-C

anon

8. Fosil Yakta Dayal Santraller Ciddi evresel Etki Deerlendirme Srelerine Tabi Olmal2013 ylnda yrrle giren 6446 sayl Elektrik Piyasas Kanunu, kamuya ait olan ve/veya zelletirme srecinde olan elektrik retim tesislerine 2018 ylna kadar evre mevzuatndan muafi yet salyordu. Anayasa Mahkemesi, 2014 ylnn Mays aynda ald bir kararla bu maddeyi iptal etti.

Hibir termik santral evre mevzuatndan muaf tutulmamal; ekosistem, biyolojik eitlilik ve halk salna olas etkileri kapsaml bir ekilde deerlendirilmeli ve bunun sonucunda projeyle ilgili karar verilmeli. Bu erevede karbon fi yat, sera gaz emisyonlarna ynelik dzenlemeler gibi aralardan yararlanlmal, AB mevzuatna uyum hzlandrlmal.


@ G

loba

l War

min

g Im

ages

/ W

WF

-Can

on

9. Kaybedecek Zaman Yok, Derhal Harekete GeilmeliBir kmr santralinin ekonomik mr 30-40 yl civarndadr. Bugn alnacak kararlar, Trkiye toplumunu ve ekonomisini 2050lere kadar fosil yaktlara ve karbon emisyonu youn, yksek maliyetli uygulamalara mecbur brakabilir. Yenilenebilir enerji teknolojilerinin den maliyetleri ile saladklar evresel, sosyal ve ekonomik avantajlar nda Trkiyenin elektrik enerjisi arz gvenlii stratejisinde ncelik yenilenebilir enerjiye verilmeli. Fosil yakt yatrmlar gndemden kmal.


YENLENEBLR ENERJ VE DOA KORUMAYenilenebilir enerji kaynaklar, hem enerjide arz gvenliini salamak, hem de iklim deiikliiyle etkili mcadele iin gerekli dnm salamak iin benzersiz bir frsat sunuyor. Ancak tm enerji projeleri gibi, yenilenebilir enerjiye dayal projelerin de olumsuz evresel etkileri var. Bata hidroelektrik santraller (HES) olmak zere, yenilenebilir enerji projelerinin neden olduu evresel ve sosyal riskler pek ok tarafa biliniyor. Bu risklerin giderilmesi iin projelerin, planlama aamasndan balayarak iletme aamasna kadar sk evresel kriterler nda hayata geirilmesi, stratejik evresel etki deerlendirme srelerine tabi olmas gerekiyor.

Yenilenebilir enerji projelerine ilikin evresel ve sosyal etkilerin nlenmesi, azaltlmas ve telafi si iin belirlenen admlar hayata geirilmeli. Bu erevede sosyal ve evresel deerlendirme sreleri titizlikle takip edilmeli.

Hidroelektrik Gnmzde dnya apndaki elektrik retiminin %16s hidroelektrik santrallerden karlanyor. HESler, yenilenebilir enerjiden retilen toplam elektriin %80ini salyor. Barajl HESlerle kesintisiz g retilebiliyor; pompaj depolamal HESler ile enerji depolanabiliyor. Btn bu avantajlarna ramen, ister barajl veya nehir tipi; isterse byk ya da kk olsun, hidroelektrik santrallerin ciddi evresel ve sosyal etkileri olduunu sylemek yanl olmaz.

WWF-Trkiye, hidroelektrik retimi yaplrken, akarsularn sal ve barndrd biyolojik eitliliinin korunmas ve sunduklar ekosistem hizmetlerinin srekliliinin salanmas gerektiini savunuyor. Bu balamda, Hidroelektrik Srdrlebilirlik Deerlendirme Protokol gibi aralarla erevesi izilmi ve uluslararas kabul grm srdrlebilirlik ilkelerinin gz nne alnmas gerekiyor. Buna ek olarak, hidroelektrik enerji projelerinin geliiminde bir dizi koulun yerine getirilmesi gerekiyor:

Yasal koruma stats altnda olan veya bilimsel doa koruma nceliine sahip alanlarn ve trlerin korunmas teminat altna alnmal. Doal yaps bozulmam serbest akl nehirlere iyi rnek tekil eden akarsular zerinde baraj yaplmamal.

Baraj yapmnn en iyi alternatif olaca, barajn olabilecek en uygun yerde yaplaca, tasarm ve iletim sistemlerinin seiminde en uygun alternatifl erin gz nne alnd tezi kamuoyuna ispatlanabilir nitelikte olmal.

Barajn yaplmasnn faydal olaca, alt havzada yaayan halk da dhil ilgili tm kesimlerce kabul grm olmal.

Projeden kaynaklanacak evresel ve sosyoekonomik riskler giderilmeli veya en aza indirilmeli.

WWF-TRKYE, HDROELEKTRK

RETM YAPILIRKEN, AKARSULARIN SALII

VE BARINDIRDII BYOLOJK

ETLLNN KORUNMASI VE

SUNDUKLARI EKOSSTEM

HZMETLERNN SREKLLNN

SALANMASI GEREKTN SAVUNUYOR


Rzgr Enerjisi Rzgr enerjisi kurulu gc son on ylda kresel lekte 8 kat artarken Trkiyede 20 MWdan 3.000 MW seviyesine ulat. 2023 iin ise 20.000 MW kurulu g hedefi konuldu. Rzgr enerjisinden elektrik retiminin, yaam dngsnde (beikten mezara) oluan karbon emisyonlar asndan doal gazdan 40 kat, kmrden ise 80 kat daha temiz olduu biliniyor. Rzgr, 21. yzyln geri kalannda kullanacamz elektriin retilmesinde kilit bir rol oynayacak.

Bu geliime paralel olarak, rzgr enerjisi santrallerinin (RES) birtakm evresel ve sosyal etkileri de gndeme gelmeye balad. Rzgr trbinlerinin grntsnden kaynaklanan estetik kayglarn yannda, grlt kirlilii, bata kular olmak zere yaban hayat, tarm ve dier arazi kullanm biimleri zerindeki etkileri nedeniyle rzgr enerjisi projeleri de sorgulanyor.

Ancak, fosil yaktlar, nkleer enerji gibi alternatifl erle karlatrnca rzgr enerjisinin evresel etkilerinin olduka hafi f kaldnn altn izmek gerekiyor. evresel ve sosyal etkilerin nlenmesi, azaltlmas ve telafi si iin eitli politika aralar ve uygulamalar mevcut:

Projelerin, ekosistemler ve proje alannda yaayan halk zerindeki etkilerinin asgariye indirilmesi iin RESler, uygun planlama srelerinden geirilmeli ve doru yerde konumlandrlmal.

RESler, stratejik evresel etki deerlendirme sreleri dhilinde planlanmal. evresel ve sosyoekonomik kriterler erevesinde, gerektii hallerde girilemez alanlar tanmlanmal.

ED sreleri effaf olmal; ilgili tm paydalarn katlm salanmal; evresel ve sosyal etkileri en aza indirmek ve telafi etmek iin belirlenen admlar hayata geirilmeli.

Gne Enerjisi lkemizde gne enerjisine bal kurulu g ancak 2014 ylnda TEAn istatistiklerine girdi. Temmuz ay sonu itibaryla 14 MW olan gne enerjisi kurulu gc ile ilgili resmi hedefl er 2023 ylnda 3.000 MW iaret ediyor.

Bu konudaki en nemli evresel kayg, gne enerjisine dayal elektrik retim tesislerinin yaygnlamas halinde, deerli tarm alanlar bata olmak zere arazi kullanm zerinde oluabilecek basklar.

WWFnin 2013 ylnda yaymlad Gne Atlas isimli rapor, iyi planlandnda fotovoltaik gne enerjisi teknolojilerinin doa koruma ncelikleriyle elimeyeceini ortaya koyuyor. Gne Atlasna gre, Trkiyenin mevcut elektrik ihtiyacnn tamam, toplam 790 kmlik bir alana yaylacak gne panelleriyle karlanabilir. Trkiyenin toplam yzlmnn binde 1ine denk gelen (Atatrk Barajnn gl alan kadar) bir alana kurulacak fotovoltaik paneller ile lkedeki tm elektrik talebi teorik olarak karlanabiliyor.

ngrlebilir bir gelecekte, Trkiyedeki elektrik enerjisi talebinin yalnzca gne enerjisinden salanaca iddia edilemez. Tamamen yenilenebilir enerjiye dayal bir sistemde bile rzgr, jeotermal, hidroelektrik, biyoktle gibi dier kaynaklardan kayda deer lde yararlanlacak. Burada, doa koruma hedefl eri ile yenilenebilir enerji geliiminin birbiriyle elimeden gerekletirilebileceinin altn izmek gerekiyor.

Kresel iklim deiikliinin insan ve evre zerindeki etkileri arttka, srdrlebilirlik yaklamnn ve doru yerlerde hayata geirilecek yenilenebilir enerji retim tesislerinin nemi de giderek artyor.

RZGR ENERJSNDEN ELEKTRK RETM,

YAAM DNGSNDE OLUAN KARBON

EMSYONLARI AISINDAN DOAL GAZDAN 40,

KMRDEN SE 80 KAT DAHA TEMZ

ATATRK BARAJI KADAR BR ALANA

KURULACAK FOTOVOLTAK

PANELLERLE TRKYENN

MEVCUT ELEKTRK HTYACININ TAMAMI

KARILANABLR


Fle

vola

nd, H

olla

nda

G

etty

Imag

es T

urke

y

TRKYENN DEEN ELEKTRK PYASALARI 18 KASIM 2014

Bloomberg Finance L.P.2014

Bu yaynn tamam ya da bir blm Bloomberg Finance L.P.den nceden yazl izin alnmadan hibir ekilde oaltlamaz, elektronik ortama aktarlamaz, umuma tehir edilemez ve trevsel almalara temel olarak kullanlamaz. Kullanm artlar zerine daha fazla bilgi iin ltfen [email protected] adresi ile temasa geiniz. Telif haklar ve yasal uyarlara ilikin sayfa 50 ve sonrasnda yer alan bilgiler tm dokman iin geerlidir.

NDEKLER1.BLM YNETC ZET ______________________________________________________________1

2.BLM ARKA PLAN__________________________________________________________________5

2.1 GNMZDE TRKYEDE ELEKTRK SEKTR.............................................5

2.2 GELM PLANLARI.......................................................................................... 7

3.BLM RESM PLANLAR_____________________________________________________________15

3.1 ZET...............................................................................................................15

3.2 YNTEM.........................................................................................................15

3.3 KURULU G VE ELEKTRK RETM TAHMNLER........................................16

4.BLM MEVCUT POLTKALAR SENARYOSU___________________________________________17

4.1 ZET...............................................................................................................17

4.2 ELEKTRK TALEB...........................................................................................17

4.3 KURULU G VE ELEKTRK RETM NGRLER......................................21

5.BLM YENLENEBLR ENERJ SENARYOSU___________________________________________24

5.1 ZET...............................................................................................................24

5.2 ELEKTRK TALEB............................................................................................24

5.3 YENLENEBLR ENERJ SENARYOSUNUN TEMEL BULGULARI...................26

6.BLM SENARYOLARIN KARILATIRILMASI___________________________________________28

6.1 ELEKTRK TALEB............................................................................................28

6.2 KURULU GTE ARTI...................................................................................28

6.3 ELEKTRK RETMNN KAYNAKLARA GRE DAILIMI.................................29

7.BLM SENARYOLARIN MALYET ANALZ_____________________________________________31

7.1 SEVYELENDRLM ENERJ MALYET (SEM)...............................................31

7.2 SENARYOLARIN MALYETLERNN KARILATIRILMASI...............................35

EKLER______________________________________________________________________________42

EK A: METODOLOJNN ZET__________________________________________________________42

EK B: TRKYEDE ELEKTRK GRNM ZERNE EK BLGLER__________________________42

EK C: LLER______________________________________________________________________45

EK D: ELEKTRK TALEP METODOLOJS__________________________________________________46

EK E: KMRE LKN TAHMNLERN METODOLOJS_____________________________________46

EK F: ELEKTRK PYASALARININ SERBESTLEMES_______________________________________48

EK G: HASSASYET ANALZ____________________________________________________________48

HAKKIMIZDA _________________________________________________________________________50




EKLLERekil 1: Trkiyede kurulu gcn kaynaklara gre dalm, 2000-2013.............................................................5

ekil 2: Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara gre dalm, 2000-2013.......................................................5

ekil 3: Trkiyedeki kmre dayal elektrik retim santralleri...........................................................................10

ekil 4: Resmi Planlar Senaryosuna gre kurulu g, 2014-2030 (GW).........................................................15

ekil 5: Resmi Planlar Senaryosuna gre elektrik retim tahminleri, 2014-2030 (TWh)..................................16

ekil 6: Trkiyede elektrik enerjisi talebi, 1996-2030 (TWh/Yl).......................................................................18

ekil 7: Avrupa ekonomilerinde kii bana yllk elektrik tketimi ve milli gelir, 1990-2012...............................18

ekil 8: Gelimekte olan lke ekonomilerinde kii bana yllk elektrik talebi ve milli gelir, 1990-2012..............19

ekil 9: Trkiyede GSMHnin elektrik enerjisi younluu, 1990-2020 (GWh /milyar TL)..................................20

ekil 10: Trkiyede elektrik tketiminin sektrel dalm, 1990-2013 (%) ......................................................20

ekil 11: Seilmi lkelerde enerji younluu ve kii bana den enerji tketimi, 2011.................................20

ekil 12: Trkiyenin elektrik talebi: tahminler ve gereklemeler (TWh/Yl)......................................................21

ekil 13: Mevcut Politikalar Senaryosuna gre Trkiyede kurulu g, 2014-2030 (GW)................................22

ekil 14: Mevcut Politikalar Senaryosuna gre elektrik retiminin kaynaklara gre dalm, 2014-2030 (TWh).............................................................................................................................23

ekil 15: letim ve datm kayplarnn tarihsel seyri, 1970-2012.....................................................................25

ekil 16: Yenilenebilir Enerji Senaryosunda kurulu gcn kaynaklara gre dalm, 2014-2030 (GW)...........26

ekil 17: Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre elektrik retiminin kaynaklara gre dalm, 2014-2030 (TWh))............................................................................................................................27

ekil 18: Farkl senaryolara gre elektrik talep projeksiyonlar, 2014-2030 (TWh)............................................28

ekil 19: Resmi Planlar Senaryosuna gre kurulu g ilaveleri (GW)..............................................................29

ekil 20: Mevcut Politikalar Senaryosuna gre kurulu g ilaveleri (GW)........................................................29

ekil 21: Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre kurulu g ilaveleri (GW)........................................................29

ekil 22: Yllk elektrik enerjisi retimi, 2014-2030 (TWh) ................................................................................29

ekil 23: Elektrik enerjisi retiminin kaynaklara gre dalm, 2023.................................................................30

ekil 24: Elektrik enerjisi retiminin kaynaklara gre dalm, 2030.................................................................30

ekil 25: Senaryolar altnda farkl teknolojilerin elektrik retimindeki paylarnn karlatrlmas, 2023...............30

ekil 26: Senaryolar altnda farkl teknolojilerin elektrik retimindeki paylarnn karlatrlmas, 2030...............30

ekil 27: Trkiye, Avrupa ve kresel lekte eitli teknolojilere ait Seviyelendirilmi Enerji Maliyet (SEM) deerleri, 2014 (ABD Dolar/MWh)...................................................................................................31

ekil 28: Avrupada fotovoltaik gne enerjisi iin hesaplanan SEM aral, 2013-2030 (ABD Dolar/ MWh)....32

ekil 29: Avrupada rzgr enerjisi iin hesaplanan SEM aral, 2013-2030 (ABD Dolar/MWh)......................32

ekil 30: Trkiye iin BNEFin yakt fiyat tahminleri..........................................................................................34

ekil 31: Resmi Planlar Senaryosunda sermaye giderleri, 2014-2030 (milyar ABD Dolar)..............................35

ekil 32: Mevcut Politikalar Senaryosunda sermaye giderleri, 2014-2030 (milyar ABD Dolar)........................35

ekil 33: Yenilenebilir Enerji Senaryosunda sermaye giderleri, 2014-2030 (milyar ABD Dolar).......................35




ekil 34: Sermaye giderlerinin karlatrlmas, 2014-30 (milyar ABD Dolar)...................................................35

ekil 35: Yakt harcamalar, 2014-2030 (milyar ABD Dolar)............................................................................36

ekil 36: Sermaye giderleri ve iletme maliyetlerinin (yakt harcamalar dahil) yllk toplam, 2014-2030 (milyar ABD Dolar)........................................................................................................36

ekil 37: Sermaye giderleri ve iletme maliyetlerinin (yakt harcamalar dahil) yl baznda kmlatif toplam, 2014-2030 (milyar ABD Dolar)........................................................................................................36

ekil 38: Mevcut Politikalar Senaryosunun ve Yenilenebilir Enerji Senaryosunun d ticaret dengesi zerine etkileri, 2014-2030 (milyar ABD Dolar - nominal)............................................................................38

ekil 39: Elektrik retiminden kaynaklanan yllk sera gaz emisyonlar, 2000- 2030 (milyon ton CO2 edeeri)............................................................................................40

ekil 40: 2020 sonrasnda AB mevzuatna uyum erevesinde sermaye, iletme ve yakt maliyetleri (milyar ABD dolar)...........................................................................................................................41

ekil 41: Metodolojinin zeti............................................................................................................................42

ekil 42: BNEFin pil takmlar iin maliyet ve retim tahminleri,2010-2030......................................................44

ekil 43: Mevcut Politikalar Senaryosunda yllk kmr kurulu g ilavesi ......................................................47

ekil 44: Yenilenebilir Enerji Senaryosunda yllk kmr kurulu g ilavesi......................................................47

ekil 45: Trkiye elektrik piyasalarnda serbestlemenin kilometre talar, 2001-2016.....................................48

TABLOLAR

Tablo 1: Senaryolarn belli bal sonularnn karlatrlmas............................................................................3

Tablo 2: 2023 enerji hedefleri ........................................................................................................................ 7

Tablo 3: 10. Kalknma Planna gre 2018 hedefleri.........................................................................................8

Tablo 4: Yerli kmr retiminde pazar paylar, 2011........................................................................................9

Tablo 5: Rdovans yoluyla neticelendirilen kmr ihaleleri...............................................................................9

Tablo 6: Yenilenebilir enerji alm garantileri (ABD Dolar cent/kWh).................................................................11

Tablo 7: Trkiyede elektrik sektrne ilikin politika ve hedeflerin zeti (GW)................................................12

Tablo 8: Trkiyenin iletim ve datm kapasitesi............................................................................................12

Tablo 9: Enerji depolama uygulamalarnn sunduu frsatlar...........................................................................14

Tablo 10: Resmi Planlar Senaryosuna gre kurulu g, 2000-2030 (MW).....................................................16

Tablo 11: Resmi Planlar Senaryosuna ve Mevcut Politikalar Senaryosuna gre kurulu g ngrleri, 2023 ve 2030 (MW)...................................................................................................................... 23

Tablo 12: Resmi Planlar Senaryosuna, Mevcut Politikalar Senaryosuna ve Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre kurulu g projeksiyonlar, 2023 ve 2030 (MW)......................................................................27

Tablo 13: Sermaye giderleri hesabnda temel varsaymlar, 2014 (MW kurulu g bana milyon ABD dolar) ...32

Table 14: Yllk sabit iletme ve bakm maliyetleri, 2014 (ABD Dolar / MW).....................................................33

Tablo 15: Net bugnk deer deerlendirmesi (milyar ABD dolar)..................................................................37

Tablo 16: Girdi olarak kullanlan balca deiken ve llerin tantm.............................................................45

Tablo 17: Trkiyede kmr santrallerinin durumunun analizi, 2014................................................................47




1

Trkiyede enerji piyasalar bir deiim srecinde. Son on ylda elektrik talebi %70 orannda

artt ve bu eilimin devam etmesi bekleniyor. Hkmet bir yandan ekonomik ve evresel

etkileri asgari dzeye indirirken, dier yandan ksa ve uzun vadede elektrik talebini nasl

karlayacana dair kritik kararlar vermek durumunda kalyor.

Hkmetin enerji konusundaki planlar iki hedef zerine ina ediliyor: artan elektrik enerjisi talebini

karlamak ve da bamll azaltmak. Her iki hedefe de ulalmas, lkedeki ekonomik bymeyi

doal gaz ithalatna bamll artrmadan srdrebilmek iin kritik neme sahip. Mevcut planlar,

toplam elektrik tketiminde gl bir artla beraber yerli kmr kaynaklarnn elektrik retimindeki

paynn artrlmasn, yenilenebilir enerji kurulu gcnde mtevaz bir art, doal gaz ithalatna olan

bamlln ise azaltlmasn amalyor. Bloomberg New Energy Finance bu analiz kapsamnda resmi

planlar ve olas etkilerini deerlendirmi, Trkiyenin elektrik sisteminin geleceini bu planlardan

bamsz iki senaryo erevesinde masaya yatrmtr. Her iki senaryo da, benzer artlardaki lkelerde

gzlemlendii zere, gelir oran arttka elektrik talebindeki artn yavalayacan ngrmektedir.

kinci senaryo erevesinde, fosil yaktlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklar arlkl politika ve

hedeflerle Trkiyenin artan elektrik talebini karlama ve enerjide da bamll azaltma amalarnn

gerekletirilip gerekletirilemeyecei sorusuna cevap aranmtr. Bu rapor Avrupa klim Vakfnn

(European Climate Foundation) mali desteiyle, WWF-Trkiye iin hazrlanmtr.

TRKYEDE ELEKTRK PYASASININ GNCEL GRNMTrkiye her yl lkeye ektii dorudan yabanc yatrm byklnde bir tutar (10 milyar ABD Dolar)

doal gaz ithalatna harcamaktadr (8-10 milyar ABD Dolar aras). Hkmet, doal gaz ithalat iin

harcanan bu yksek mebla snrlamak amacyla kmre hcum plann devreye sokmutur.

Bu erevede gerek sermaye giderleri gerekse iletme maliyetleri iin salanan tevikler eliyle yeni

elektrik retim santrallerinin inas zendirilmektedir. Trkiye ayn zamanda linyit rezervlerini artrmak

konusunda da benzer bir gayret ortaya koymaktadr. Bugn itibaryla linyit rezervlerinin 14,1 milyar

ton olduu belirtilmektedir. Sz konusu rezervlerin %45i, hlihazrda toplam 2,8 GW kurulu gce

sahip iki kmr santraline ev sahiplii yapan Afin-Elbistan sahasnda bulunmaktadr. 2000 ylndan

bu yana Trk hkmetleri elektrik piyasasnn serbestlemesi iin nemli admlar atmlardr. Son

yllarda belli kmr santrallerinin zelletirilme sreci de balamtr. Hidroelektrik ve rzgr enerjisi

iin de iddial hedefler konulmuken, gne enerjisi iin olduka mtevaz planlar sz konusudur.

Gne enerjisindeki tereddt iin ne srlen neden, gei dnemindeki elektrik piyasalarnn

korunmasdr.

RESM PLANLARHkmet tarafndan aklanan resmi hedef ve planlar temel alan senaryoya gre, nmzdeki 15

yl ierisinde yllk elektrik enerjisi talebinin ylda %5,25 orannda artaca ngrlmektedir. Elektrik

retiminde kmr, nkleer, hidroelektrik ve dier yenilenebilir enerji kaynaklarnn katksnn artaca,

doal gazn ise paynn %41 seviyelerinden 2030 ylnda %18 seviyesine decei umulmakta ve

beklenmektedir. Bizim deerlendirmemize gre her iki hedef de makul projeksiyonlar olmaktan

te, birer temenniden ibarettir. Trk hkmetlerinin gelecekteki elektrik talebine ar deer bime

alkanl vardr. Mevcut plan ve hedeflere dair yaptmz analiz, elektrik talebine ilikin gncel

beklentilerde de ayn durumun sz konusu olduunu gstermektedir. Bununla beraber, nkleer,

rzgr ve dier enerji kaynaklarna ilikin yakn dnem hedeflerine zamannda ulalmasnn da pek

mmkn olmad grndeyiz.

1. BLM YNETC ZET




2

BNEFN MEVCUT POLTKALAR SENARYOSU (MPS) Mevcut Politikalar Senaryosu ile, hkmetin ithal doal gaz yerli kmrle ikame etme hedefi

erevesinde Trkiyede elektrik sektrnn nereye doru evrilebileceine dair daha makul bir

projeksiyon gelitirilmeye allmtr. Analizimiz, Brezilya ve Polonya gibi refah seviyesi arttka

elektrik talebi art hznn azald lkelerde olduu gibi, Trkiyede de elektrik talebinin art hznn

yavalayacana iaret etmektedir. 2030 ylndaki elektrik talebinin hkmetin projeksiyonlarndan

%25 daha dk olaca ngrlmektedir. 2013 verileri, Trkiyede elektrik enerjisi talep artnn

hlihazrda yavalamaya baladn gstermektedir. Brezilya ve Almanya rnekleri, talep artn daha

da yavalatacak enerji verimlilii nlemlerinin sahip olduu potansiyeli gzler nne sermektedir.

rnein Brezilya, elektrik datm irketlerinin yllk gelirlerinin binde 5ini enerji verimliliine

aktarmalarn zorunlu klarak son yllarda kii bana den elektrik tketimini dengelemeyi baarmtr.

leriki dnemdeki kurulu g ilavelerine dair varsaymlarmz da, hkmet tarafndan aklanan

hedef ve planlarn ruhunu tayan, ancak daha gereki olduunu dndmz beklentileri

yanstmaktadr. Doal gaz kurulu gcnde 2030a kadar meydana gelecek artn, resmi planlarla

uyumlu olarak 3,3 GW amayaca ngrlmektedir. 2023 iin rzgr kurulu gc hedefi olan 20

GWn sadece yarsnn gerekletirilecei, 2023 ylnda toplam 10,3 GWlk rzgr santralinin devrede

olaca beklenmektedir. Mersin Akkuyuda yaplmas planlanan nkleer santralin inaat henz

balamamken, Trkiyenin 2023 ylnda elektrik talebinin %10unu nkleer enerjiden karlama

hedefinin gereklemesinin de ihtimal dhilinde olmad dnlmektedir. Bizim tahminlerimize

gre ilk reaktr 2022 civarnda devreye girecek, daha sonra da her ylda bir yeni bir reaktr devreye

alnabilecektir. Trkiyede elektrik piyasalar Mevcut Politikalar Senaryosunda ngrdmz ynde

geliirse, kmr ve linyitin elektrik retimindeki paylar kayda deer bir oranda artacak, doal gaz

ithalatndan doan maliyetleri ise snrlamak mmkn olacaktr. Hesaplarmza gre, bu senaryo

erevesinde elektrik sektrnden kaynaklanan karbon emisyonlar 2014-2030 yllar arasnda

110 milyon tondan 205 milyon ton seviyesine kacaktr. Trkiye emisyonlarn Almanyann elektrik

sektr kaynakl emisyonlarnn te biri orannda artrm olacaktr.

BNEFN YENLENEBLR ENERJ SENARYOSU (YES) Yenilenebilir Enerji Senaryosunda Mevcut Politikalar Senaryosuna ait pek ok varsaym geerlidir.

ki senaryo arasndaki temel fark, ta kmr ve linyite dayal yeni kurulu gce dair iddial planlarn

yenilenebilir enerji kapasitesinin artrlmas ile ikame edileceine ynelik varsaymdr. Bu erevede,

Trkiye elektrik sektrne dair modelimiz, inas devam eden ya da planlama srecinin ileri

aamalarndaki kmre dayal elektrik santrallerinin devreye girecei, 2022 yl sonrasnda ise kmr

kapasitesine ilave yaplmayaca varsaym zerine ina edilmitir. Bu senaryoda, kesintili kaynaklar

olarak nitelendirilen yenilenebilir enerjiden elektrik retimine arlk verilmesine ramen, hkmet

tarafndan koyulan yedek kapasite gereksinimleri de karlanmaktadr. evresel adan daha iddial

olan Yenilenebilir Enerji Senaryosu erevesinde Trkiyenin elektrik enerjisi talebini Mevcut Politikalar

Senaryosuna gre ylda % 0,15 orannda azaltacak enerji verimlilii nlemlerinin uygulamaya

konulaca varsaylmtr. Bu senaryo altnda ilave kapasite iin ihtiya duyulan yatrmlar artarken,

doal gaz ithalat ve karbon emisyonlar bugnk seviyelerinde kalacaktr.

FARKLI SENARYOLARIN KIYASLANMASI Senaryo analizinin balca sonular aadaki tabloda verilmitir:

Elektrik talep projeksiyonlar: Resmi Planlar Senaryosuna gre elektrik retimi 2023 ylnda 440 TWha ulaacak, 2030 ylna gelindiinde ise 600 TWh aacaktr. Mevcut Politikalar ve

Yenilenebilir Enerji senaryolarnda daha mtevaz beklentiler erevesinde elektrik retiminin

2023 ylnda 370 TWh, 2030 ylnda ise 450 TWha ulaaca ngrlmektedir. Bizim




3

grmze gre daha gereki olan bu senaryolar, ilave kurulu gce olan ihtiyac nemli lde

azaltmaktadr.

Yeni kapasite ilaveleri: 2030 ylna kadar Trkiyenin kurulu gcnde Resmi Planlar Senaryosuna gre 101 GW, Mevcut Politikalar Senaryosuna gre 56 GW, Yenilenebilir

Enerji Senaryosuna gre ise 71 GW art meydana gelecektir. Mevcut Politikalar Senaryosu

ve Yenilenebilir Enerji Senaryosu arasndaki 15 GWlk fark, rzgr ve gne enerjisi kapasite

faktrlerinin dklnden kaynaklanmaktadr.

Sera gaz emisyonlar: Trkiyede elektrik retiminden kaynaklanan sera gaz emisyonlar, Yenilenebilir Enerji Senaryosundaki koullarn gereklemesi durumunda ylda 120 milyon ton

civarnda sabitlenecektir. Elektrik retiminde kmrn paynn nemli lde artaca senaryoda

ise, nmzdeki 15 yl ierisinde emisyonlarn iki katna kmas beklenmektedir.

SENARYOLARIN MALYETLERNN KARILATIRILMASI

Modellemenin sonularna gre Mevcut Politikalar Senaryosunda yerli fosil yaktlara yaplmas

ngrlen yatrmlarn yenilenebilir enerjiye kaydrlmasnn maliyeti, tm zaman dilimi gz nne

alndnda yksek olmayacaktr. Bu karmn arkasndaki temel neden, rzgr ve gne enerjisi

teknolojilerine ait maliyetlerin gelecekte kayda deer oranda deceine ynelik beklentilerdir. Fosil

yakt teknolojilerinin benzer bir eilim gstermesi olaslklar dhilinde deildir.

Tablo 1: Senaryolarn belli bal sonularnn karlatrlmas


Senaryolara ilikin toplam maliyet analizimiz unsurdan meydana gelmektedir: sermaye giderleri,

elektrik retim maliyetleri ve yakt harcamalar. 2030 ylna gelindiinde gerek Mevcut Politikalar

Senaryosundan gerekse Yenilenebilir Enerji Senaryosundan doan toplam maliyetler nominal

deerlerle 400 milyar ABD Dolar civarnda gerekleecektir. Resmi Planlar Senaryosuna gre ise

toplam maliyetler 530 milyar ABD Dolar seviyesini bulacaktr. Maliyetlere ilikin balca varsaymlar ve

bulgulara ilikin ayrntlar yledir:

Seviyelendirilmi Enerji Maliyeti (SEM): Gerekletirdiimiz analize gre mevcut artlarda Trkiyede bir rzgr enerjisi projesinin seviyelendirilmi enerji maliyeti 120 ABD Dolar/MWh

seviyesindedir. Benzer bir projenin SEMinin 2030 ylna gelindiinde 60 ile 80 ABD Dolar

aralnda gereklemesi, kmr iin 80-105 ABD Dolar olan SEM deerlerinin altna dmesi

beklenmektedir. Farazi bir zemine monte fotovoltaik gne santrali projesinde de benzer bir

durum sz konusudur: bugnk durumda 150 ABD Dolar/MWh olan seviyelendirilmi enerji

maliyetinin 2030 ylnda 85-120 ABD Dolar/MWh seviyesine inmesi beklenmektedir.

Temel deikenler




2023 2030 2023 2030 2023 2030

Toplam kurulu g (GW) 121 165 97 120 102 133

Elektrik retiminde doal gazn pay (%) 16 18 32 25 33 26

Elektrik retiminde ta kmr ve linyitin pay (%) 27 27 30 35 22 18

Elektrik retiminde hidroelektrik dhil yenilenebilir enerji kaynaklarnn pay (%)

39 40 32 31 40 47

Sera gaz emisyonlar (MtCO2) 150 213 157 205 127 126

Fosil yakt harcamalar (milyar ABD Dolar, nominal) 9 15 12 15 11 12




4

Sermaye harcamalar: Resmi planlara gre 2014-2030 yllar arasnda yeni elektrik retim santralleri iin gerekecek yatrmn nominal deerlerle 240 milyar ABD Dolar civarnda olaca

hesaplanmaktadr. Daha gereki elektrik talep projeksiyonlar altnda daha az santrale ihtiya

duyulacaktr. Bu erevede, Mevcut Politikalar Senaryosuna gre ayn dnemde yeni elektrik

retim santralleri iin gerekli olacak yatrmn nominal deerlerle 122 milyar ABD Dolar olmas

beklenmektedir. Trkiye, Yenilenebilir Enerji Senaryosu erevesinde, kendisini kmre baml

klmayacak, yenilenebilir enerjiye dayal bir yolu seerse, sz konusu rakam 148 milyar ABD

Dolar seviyesine kacaktr.

Yakt harcamalar: Resmi Planlar Senaryosuna gre Trkiyenin doal gaz ithalatnda byk ihtimalle kayda deer bir d yaanacaktr. Bu d sadece 2020lerin ortasna kadar

devam edecek ve bir dereceye kadar nkleere ilikin planlarn hayata geirilmesine bal

olacaktr. Mevcut Politikalar Senaryosu ve Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre de Trkiyenin

ithal doal gaza bamll azalacaktr. Ancak bunun ne lde gerekleecei konusunda bir

takm kukular sz konusudur. Kmr ya da yenilenebilir enerji kapasitesini artrmann lkenin

d ticaret dengesi asndan ana faydas, ithal yakt harcamalarnn drlmesi olacaktr. Her

iki alternatif senaryoda da sz konusu maliyetlerin nominal deerlerle grece sabit kalaca

ngrlmektedir. Mevcut Politikalar Senaryosunda, Yenilenebilir Enerji Senaryosuna gre hem

yerli hem de ithal kmr kullanmnn artyor olmas sonucunda elektrik retimine dair deiken

maliyetlerdeki art, Yenilenebilir Enerji Senaryosu altndaki kapasite yatrmlarndaki arta benzer

seviyede gerekleecektir.

SENARYOLARDAN GEREE Yenilenebilir enerjinin elektrik retimindeki paynn hzla artrlmasnn nnde ksa vadede pek

ok engel bulunmaktadr: yeni yenilenebilir enerji santrallerinin rettii enerjinin neden olaca arz

deikenliiyle baa kabilmek iin elektrik ebekesine yatrm yaplmas gerekecektir; hkmet

politikalar, gne enerjisi projelerinin hayata geirilmesinin nnde bir fren vazifesi grmektedir;

elektrik piyasalarnn serbestlemesi henz tamamlanmamtr; Yenilenebilir Enerji Kaynaklar

Destek Mekanizmas (YEKDEM) erevesinde salanan alm garantileri iin ngrlen sreler

dier lke rneklerine kyasla olduka ksadr; yenilenebilir enerji projelerinin ebeke balantlarna

ilikin ise pek ok idari karklk sz konusudur. Bunlar sadece ksa vadeli engellerdir. Yenilenebilir

enerji teknolojilerine dair uzun vadeli marjinal maliyetler dtke ki SEMler bu dorultuda iyi

bir gstergedir-, YEKDEM destekleri nemini kaybedecek, yeniliki proje sahipleri karmak idari

sreleri bypass edecek yeni yollar bulacaklardr. Bizim analizimiz, yenilenebilir enerjinin maliyetli

olduunu savunan genel kannn nmzdeki 10 yllk dnemde geerliliini kaybedeceini

gstermektedir. Trkiye, kmr kullanmn artrarak ulamay amalad hedeflere orta ve uzun

vadede yenilenebilir enerji kaynaklarn merkeze koyan bir strateji ile de ulaabilir. Bu sadece

evreciler iin deil, ayn zamanda iktisatlar ve hkmet iin de mjdeli bir haberdir.




5

Bloomberg New Energy Finance, Trkiye elektrik piyasas zerine bir analiz gerekletirip

alternatif elektrik enerjisi arz senaryolar zerine bir deerlendirme yapmak zere WWF-

Trkiye tarafndan grevlendirilmitir. alma, Avrupa klim Vakf (European Climate

Foundation) tarafndan finanse edilmitir. Raporun bu blm Trkiyede enerji sektr,

elektrik piyasasnn yaps ve gelecee ynelik geliim planlar zerine bir deerlendirme

iermektedir.

2.1 GNMZDE TRKYEDE ELEKTRK SEKTRTrkiyede elektrik retiminin %25i kmr, %44 doal gaz ve %24 hidroelektrikten

karlanmaktadr. Dolaysyla, elektrik sektrnn, ounluu Rusyadan ithal edilen doal gaza

bamll olduka yksektir. Hkmet elektrik enerjisi talebinin 2013-2023 arasnda neredeyse iki

katna kacan ngrmektedir.

Hkmet ithal doal gaza olan bamll azaltmak iin elektrik enerjisi kurulu gcn ve enerji

verimliliini artracak politikalar hayata geirmeye balamtr. Bu politikalar ile elektrik retim

kapasitesinin yerli ve ithal kmr lehine deimesi hedeflenmektedir. Ayn zamanda 2020 ila 2022

yllar arasnda iki adet nkleer santralin faaliyete gemesi ve nc nkleer santralin inasna

balanmas planlanmaktadr. Yenilenebilir kaynaklardan elektrik retiminin mevcut payn koruyacak

ekilde artmas, bu artn nemli bir blmnn ise yeni rzgr enerjisi kurulu gcnden karlanmas

beklenmektedir.

2013 ylnda Trkiyede elektrik retimi 239 TWh seviyesinde gereklemitir. Bu rakam, on yl

ncesinden %70, 1990 ylndan ise %315 daha fazladr. lkenin 1990 ylnda tkettii elektrik

Belikayla kyaslanabiliyorken, sadece 25 yl ierisinde spanyann tketim dzeyine ulalmtr.

Kii bana den gelir ve elektrik tketimi Bat Avrupa seviyelerinin altnda olduu iin, Trkiyenin

elektrik talebindeki artn nmzdeki yllarda da srmesi olaslk dhilindedir. Sz konusu artn

en nemli boyutlarndan birisi, elektrik enerjisi retiminin kaynaklara gre dalmnda meydana gelen

kaymadr. 1993 ylnda Trkiyenin elektrik retiminin %47sini meydana getiren kmr ve doal gazn

pay 2013 ylnda %70e kmtr. Bunun sonucunda fosil yakt ithalat ykselmitir. Trkiyenin 2013

ylndaki elektrik retiminin neredeyse yars ithal doal gaza dayaldr. Hkmet nmzdeki yllarda

bu dengesizlii gidermeyi hedeflemektedir.

2. BLM ARKA PLAN

Trkiyenin elektrik piyasalar mevcut durumda doal gaz ithalatna nemli lde bamldr.

ekil 1: Trkiyede kurulu gcn kaynaklara gre dalm, 2000-2013

ekil 2: Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara gre dalm, 2000-2013

hWT WG

0

10

20

30

40

50

60

70

2000 2003 2006 2009 2012

Biyoktle

Gne

Rzgr

Jeotermal

Hidroelektrik

Nkleer

Doal gaz

Petrol

Linyit

Ta kmr 0

50

100

150

200

250

2000 2003 2006 2009 2012

Biyoktle

Gne

Rzgr

Jeotermal

Hidroelektrik

Nkleer

Doal gaz

Petrol

Linyit

Ta kmr

Kaynak: Bloomberg New Energy Finance ve TEA (Trkiye Elektrik letim A..).




6

MEVZUAT, PYASA YAPISI VE SERBESTLEME Enerji Bakanlnn ana nceliklerinden birisi elektrik piyasasn daha verimli ve dolaysyla yatrmclar

iin daha ekici klmaktr. Bu dnm hzlandrmak iin elektrik kurulu gcnde kamuya ait varlklarn

payn azaltmaya ve piyasay serbestletirmeye ynelik almalar devam etmektedir. Bu sayede

ekici bir yatrm ortam yaratlaca, tketicilere dk maliyetli ve gvenli elektrik arz salanaca

umulmaktadr1.

Hkmet tarafndan takip edilen zelletirme modeli ikili anlamalara dayanmakta, bu model

gerek toptan gerekse perakende elektrik satnda sektrde yer alan irketlerin saysnn artmasn

salamaktadr. ok tarafl anlamalar, tedarikiler ve toptan piyasalardan elektrik satn alabilecek

dzeyde elektrik tketen serbest tketiciler arasnda gerekletirilmektedir.

zelletirme srecinin ilk aamalarnda, kamuya ait elektrik retim varlklar ncelikle Trkiye Elektrik

retim A..ye (EA) devredilmitir. 2013 sonu itibaryla EA, Trkiyenin toplam kurulu gcnn

%37sine denk gelen 23,8 GWlk bir kurulu gce sahiptir. EA tarafndan gerekletirilen yllk elektrik

retimi 80 TWh seviyesine ulamakta, toplam retimin %33,4n tekil etmektedir2. letim ebekesinin

de tamamen serbest hale getirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal santrallerin Trkiyenin

mevcut elektrik piyasasna entegre edilmesini kolaylatracaktr. Bununla beraber, en zaruri politika

ncelii olarak, yenilenebilir enerji endstrisinin desteklenmesi gerekmektedir.

ngilteredeki gibi tamamen serbest bir elektrik piyasasnda, farkl santrallerde retilen elektrik

en dk ksa vadeli marjinal maliyetler zerinden devreye alnr. Trkiyede ise kamu ve elektrik

reticileri arasndaki bir takm anlamalar sonucunda baz reticiler, o anda en dk maliyetle retim

yapmyor olmalarna ramen sisteme elektrik vermekte ncelie sahiptirler. Bu, elektrik fiyatlarnda

tahrifata neden olmakta ve benzer anlamalardan yararlanmayan dier retim tesislerinin krlln

etkilemektedir.

POLTKA VE MEVZUAT Elektrik piyasalarnn serbestlemesine ynelik uzun vadeli stratejik ynelimin ortasna gelinmiken,

hkmetin zelletirme srecinde geri adm atmas pek olas gzkmemektedir. 2016 ylna

gelindiinde rekabeti bir piyasann oluturulmas hedeflenmektedir. En yeni stratejik dokmanlar ve

aklamalarla enerjide arz gvenlii, bamszlk ve rekabete net bir ekilde odaklanlmakta, hkmetin

piyasa yapsn yeni politika aralaryla dikkatli bir ekilde ekillendirmeye devam edeceine dair

gstergeler bulunmaktadr.

Hkmetin elektrik iletimi ve datmndaki kontroln gevettiine dair bir takm gstergeler bulunsa

da, sz konusu deiiklikler henz piyasann tamamna sirayet etmi deildir. zelletirme hamlesinin

bir paras olarak Trkiye Elektrik Datm A..nin (TEDA) yetkileri snrlandrlm, zel irketlere

elektrik datm iin Enerji Piyasas Dzenleme Kurumundan (EPDK) lisans alma frsat verilmitir.

Piyasann bugnk yapsnda kk lekli tketiciler henz kendi tedarikilerini seememekte,

bulunduklar datm blgesinde EPDK tarafndan onaylanan tarifeler zerinden elektrik enerjisi

alm yapabilmektedirler. Serbest tketici olabilmek iin gerekli elektrik tketiminin aylk 133 TL

(63 ABD Dolar) seviyesine kadar indirilmi olmas, perakende piyasalarda devlet kontrolnn azaldn

ve daha rekabeti bir yapya geilmekte olduunu gstermektedir. Gelecekte daha fazla tketici kendi

tedarikisini seebilecektir. Serbest tketici statsnde olan byk elektrik tketicileri ulusal tarifeye tabi

deildir ve kendi setikleri tedarikilerden, mzakere ettikleri artlarla elektrik temin edebilmektedirler.

1 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. (2010), 2010-2014 Stratejik Plan. http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/ETKB_2010_2014_Stratejik_Plani.pdf

2 TEA.




7

2.2 GELM PLANLARI

Hkmetin enerji stratejisiyle, enerji arz gvenlii ana hedefi altnda yer alan ikiz hedeflere

-enerji talebini karlamak ve da bamll azaltmak- ulalmas amalanmaktadr. Bu hedefler

erevesinde belirlenen ve stratejik dokmanlarda yer verilen belli bal alt hedefler, Tablo 2de

zetlenmitir.

Tablo 2: 2023 enerji hedefleri

Deiken Hedef BNEF deerlendirmesi

Enerji younluu

2011e gre %20 d

Yeni nlemler hayata geirilmedike bu hedefin olduka iddial olduu sylenebilir. IMF verileri ve kendi elektrik talebi tahminlerimizden yola karak elektrik tketiminin milli gelire orannn 2011-2019 dneminde %8 orannda artacan ngrmekteyiz.

Kurulu g

Kurulu gcn 110 GW, yllk elektrik retiminin ise 440 TWhye ykselmesi

Resmi beklentilere gre daha muhafazakr olan elektrik enerjisi talep tahminlerimize paralel olarak, Mevcut Politikalar Senaryosu altnda 2023 ylnda kurulu gcn 98 GW, yllk elektrik retiminin ise 373 TWhye kaca tahmin edilmektedir.

Nkleer santraller

Toplam 10 GW kurulu gce sahip iki nkleer santralin faaliyete gemesi, nc nkleer santralin inasna balanmas

Bahse konu santrallerin hibirinde beton dkmeye balanmamtr. Kesintilerle seyreden planlama sreci neticesinde 2023 ylnda sadece bir nkleer santralin devreye girmesi beklenmektedir. Bugne kadarki deneyimler, nkleer konusunda kurumsal kapasiteyi ina edip gerekli bilgi birikimini salamann 15 yl bulabileceini gstermektedir.

Yenilenebilir enerji

Elektrik retiminde yenilenebilir enerjinin paynn %30a ykseltilmesi

Mevcut elektrik retiminin %29unun yenilenebilir enerji kaynaklarndan salandn (yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda hidroelektriin pay %85 civarndadr) gz nne aldmzda, bu hedefe ulalaca kanaatini tamaktayz. Bununla beraber, Mevcut Politikalar Senaryosu dhilinde 20 GWlk rzgr enerjisi kurulu gc hedefine ulalamayaca ngrsne dayanarak, sz konusu %30luk payn sabit kalmasn beklemekteyiz.

Doal gaz

Doal gazn elektik retimindeki paynn mevcut seviyesi olan %44ten %30a indirilmesi

2020 sonrasnda doal gazn nkleer enerji tarafndan ikame edilmeye balanmas durumunda bu hedefi makul bulmaktayz. Mevcut Politikalar Senaryosuna gre 2023 ylnda doal gazn elektrik retimindeki pay %32 olarak gerekleecektir.

Kaynak: Enerji Bakanl, Bloomberg New Energy Finance

10. Kalknma Plan (2014-2018), Trk hkmeti tarafndan alnan politika kararlarnn temelini

oluturmaktadr. Tablo 3de, 10. Kalknma Plannda enerji sektrne ynelik yer alan balca

hedef ve politikalar ile bu hedef ve politikalara dair i modelleme ve analiz srelerimiz, ilgili kiiler

Documents

Turkiye Nin Yenilenebilir Gucu Son