1

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ

YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

“Türk Temel Eğitim Sisteminde Öğrencilerin Üniforma Zorunluluğunun

Kaldırılması; Özgürlük mü, Tutsaklık mı?”

“Abolishing the statutory obligation of School uniforms of the students in compulsory schooling

system of Turkey: Freedom or Captivity?”

HASAN BURAK ALTINSOY

Tokat,2012

2

Giriş

Eğitim sistemleri her ülke için vazgeçilmez unsurların başında gelmektedir.

Dünyadaki ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ne olursa olsun belirli bir eğitim sistemi, her

ülkede mevcuttur. Bu sistemlerin diğer ülkelerle hem ortak yanları hem de kendilerine has

birçok farklı özellikleri mevcuttur. Bilindiği gibi Eğitim sistemleri farklı öğelerden

oluşmaktadır. Öğretmenler, öğrenciler, okul ortamları, sınıflar en temel ortak öğelerden

yalnızca birkaçıdır. Eğitim sistemlerinin işleyiş süreçlerinde ise yöntem farklılıkları

ülkeden ülkeye değişebildiği gibi zaman içerisindeki süreçlerde belirli bir ülke içerisinde

de sürekli değişebilir. Ders saati süreleri, derslerin konuları, içerikleri, sınıf düzenleri,

okul davranış kuralları ve buna benzer birçok uygulama ülkeden ülkeye ya da ülke

içerisinde zamanla değişebilir. Bu değişimi geçmiş deneyimler veya kültürler

belirleyebileceği gibi bilimsel araştırmaların bulguları da değişimin nedenleri arasında

gösterilebilir.

Okullarda öğrencilerin giydiği kıyafetler ve bu kıyafetler konusunda belirlenmiş

kriterler eğitimin daha önceden belirlenmiş amaçlarına tam ve eksiksiz ulaşılma çabasını

tamamlayan unsurlardandır. Bu kıyafetlerin özellikleri bazı ülkelerde ulusal kapsamda tek

tip ve zorunlu, bazılarında okulun insiyatifi dahilinde yine okul yönetimi ya da aile

birliklerinin belirlediği tipte diğer ülkelerde ise öğrencinin kendi insiyatifine bırakılmıştır.

Bu makalede, konu ile ilgili bazı kavramlar tanımlanmış, Türkiye Cumhuriyeti

kurulduğu yıldan günümüze kadar geçen süreçte devlet okullarındaki öğrencilere

uygulanan ve sürekli tartışılan kılık kıyafet politikaları, bu politikaların dönemleri,

dünyada başka ülkelerde bu konudaki uygulamalar, okul Kıyafetleri konusunun Türk

Kamuoyuna yansımaları, yine bu konunun toplum tarafından algılanışı ve yine bu konuda

bilimsel araştırmalar üzerinde durulmuştur. Ayrıca Türk ve Dünya kamuoyunda medyada

yer alan haberler içerisinde güncel bilgi taramaları yapılarak, konunun muhataplarının

demeçleri düşünceleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmelerin ışığında 27.11.2012

tarihinde Türkiye’de devlet ve özel okullardaki son kılık kıyafet düzenlemesinin usul ve

esaslarını içeren kılık kıyafet yönetmeliği sosyal, ekonomik, siyasi ve diğer her boyutu ile

irdelenmiştir. Bununla birlikte söz konusu yönetmelik değişikliğinin gerekçelerinden biri

gösterilen ve 2010 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yurt genelinde bakanlığın

resmi sitesinde yayınlanan ve uygulanan “Kılık kıyafet memnuniyet anketi” ile ilgili

tutumların belirlendiği iddia edilmiştir. Bu makalede ayrıca bahsi geçen anketle ilgili bir

çalışma yapılmış ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın bu anketinin ne kadar bir kitleye

3

ulaştırılabildiğini de ölçülmeye çalışılmış bu kapsamda Türkiye çapında değişik bölge ve

şehirlerden farklı branş ve farklı okullarda çalışan öğretmenlere konu ile ilgili bir anket

uygulanmış ve sonuçları analiz edilmiştir. Bu çalışmada yeni yürürlüğe giren bu yasal

düzenlemenin dayanaklarından biri olduğu iddia edilen ve 2010 yılında Öğrencilerin,

öğretmenlerin ve velilerin bu konuda taleplerini ölçtüğü iddia edilen anketten haberdar

olup olmadıklarını ve bunu öğrencileriyle paylaşıp paylaşmadıklarını öğrenmektir.

Araştırmanın Amacı

Bu araştırmada amaç olarak, 27.11.2012 tarihinde çıkarılan 28480 no’lu Milli

Eğitim Bakanlığına bağlı Okul Öğrencilerinin Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmeliği

sosyal, siyasi, eğitimsel,yönetimsel ve yöntemsel açılardan incelenip, değerlendirilmesi ele

alınmıştır. İncelemeler sonucunda yönetmelik konusunda nicel ve nitel tespitler yapılıp

konu öğrenciler, öğretmenler, veliler ve toplum açısından değerlendirilmektir. Bu

konudaki yasal düzenlemenin (2012) toplum açısından olumlu ve olumsuz tarafları da

değerlendirilip en sonunda önerilerde bulunulacaktır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara yanıt

aranmıştır;

1. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde resmi ve özel okullarda kıyafet süreçleri ne şekilde

günümüze gelmiştir ve bu konuda mevcut son durum nedir?

2. Bu konuda dünyada mevcut son durum nedir?

3. Yapılan yasal düzenlemede Bilimsel ve Pedagojik araştırmalar sonucunda mı

ortaya çıkmıştır?

4. Uygulamada çelişkiler var mıdır varsa ne çeşit çelişkiler mevcuttur?

5. Bu düzenleme ihtiyacı neden ortaya çıkmıştır?

6. Dünyada bu uygulamaların örnekleri var mıdır? Varsa nelerdir?

7. Dünyadaki ülkelerin bu konuya bakış algıları nedir?

8. Bu değişimin toplumdaki algısı ne olmuştur.

9. Bu değişimin öğrenciler üzerine muhtemel yansımaları ne olacaktır.

4

Kavramlar

Ulusal tek tip kıyafet uygulaması : Bu makalede adı geçen kavram, ülke

genelindeki tüm okullardaki giyim şeklinin,renginin ve tasarımlarının aynı olmasıdır.

Okul Üniforma uygulaması: Okulların kendi içinde tek tip kıyafet giyilmesidir.

Ülke genelinde belirlenmiş şekli olan kıyafet değil her okulun kendi belirlediği kıyafet

şeklidir.

Serbest Kıyafet uygulaması: Herhangi “tek tip kıyafet” ya da “üniforma”

zorunluluğu olmayan giyim şeklini anlatmaktadır.

Eski Yönetmelik: bir önceki yayınlanan ve Resmi Gazetede 7.12.1981 tarih ve

17537 sayılı Milli Eğitim Bakanlığı İle Diğer Bakanlıklara Bağlı Okullardaki Görevlilerle

Öğrencilerin Kılık Kıyafetlerine İlişkin Yönetmelik

Yeni Yönetmelik: Resmî Gazetede 27.11.2012 tarih ve 28480 sayılı Milli Eğitim

Bakanlığına bağlı Okul Öğrencilerinin Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmelik

Türkiye’de Okul Kıyafetinin Tarihçesi ve En Son Uygulama Şekli

Okul Kıyafetlerinin Türkiye’de ilk ortaya çıkışı Cumhuriyetin kuruluş dönemlerine

rastlamaktadır. 1924-1925 tarihleri arasında eğitimin millileştirildiği dönemlerin hemen

ardından okullarda önlük kullanılmaya başlanmıştır. Meltem Uzun’a (2012) göre

Cumhuriyetin ilk kurulduğu yıllardan günümüze kadar Türkiye’de Ulusal tek tip kıyafet

uygulaması aşağıdaki süreçleri takip etmiştir;

1930'lardaki tek parti döneminde ''zengin ve fakir öğrenciler arasındaki

farkın ortaya çıkmaması'' için siyah önlük kullanıldı. Yoksulluğu örten siyah

önlüklerin yerini 1990'lı yıllarda mavi önlükler aldı.

Dünyada yaşanan ekonomik krizin de etkisiyle, öğrencilerin kıyafetleri en

basit ve ucuz kumaş olan krizetten siyah önlük, beyaz yaka, siyah ayakkabı

oldu. Yoksulluğu örten bu kıyafet 1990'lı yıllara kadar kullanıldı. Okullarda

siyah önlük zorunluluğuna 1989-1990 eğitim-öğretim yılında, yayımlanan

genelgeyle son verildi. Dönemin Milli Eğitim Bakanı merhum Avni Akyol,

yayımladığı genelgede, bakanlığa yazılı ve şifahi başvurular yapıldığını,

''Yurdun çeşitli yerlerinde okul yöneticileri, öğretmenler, veliler ve

öğrencilerle yapılan toplantılarda siyah önlüklerin değiştirilmesi fikrinin

5

büyük oranda tasvip edildiğini'' belirterek, konuyla ilgili bazı valiliklerden

görüş istendiğini bildirdi.

Akyol, gelen görüşlerde ''Siyah önlüğün ilköğretim çağındaki çocukları

psikolojik yönden olumsuz etkilediğinin dile getirildiği, siyah önlük

uygulamasına son verilmesi ve yerine çeşitli renk (deniz mavisi, lacivert,

gri) ve modeldeki önlüklerin kullanılmasının ifade edildiğini'' söyleyerek, bu

görüş ve anketler doğrultusunda, okullarda deniz mavisi, lacivert, siyah ve

gri renklerden birinin önlük rengi olarak seçilmesinin kararlaştırıldığını

belirtti. Bu dönemden itibaren siyah önlüklerin yerini mavi önlükler aldı.

Milli Eğitim Bakanlığı'nda, öğrenci kıyafetleri, en çok genelge yayımlanan

konulardan biri oldu. Milli Eğitim bakanlarından Hikmet Uluğbay 1997'de,

Metin Bostancıoğlu 1999'da, Necdet Tekin 2002'de, Hüseyin Çelik de 2006,

2007 ve 2008 yıllarında yayımladıkları genelgelerle öğrencilerin kılık-

kıyafetlerinin nasıl olacağı konularında uyarılarda bulundular.

Ayrıca konuyla ilgili Milli Eğitim müsteşarlarından merhum Bener

Cordan'ın imzasıyla 1998, İsmail Bircan'ın imzasıyla 2002'de, Necat Birinci

imzasıyla da 2005'te genelge yayımladı.

Bu arada, Necdet Tekin 2002'de, liselerdeki kız öğrencilerin pantolon

giyebilmelerine imkan tanıyan genelge yayımladı. Türkiye'de yaşanan iklim

farklılıklarına dikkati çeken Tekin, öğrenci velilerinden yoğun istek

geldiğini, bu isteklerin değerlendirilmesi sonucunda ortaöğretim

kurumlarındaki kız öğrencilerin siyah, füme, gri renk pantolon

giyebileceklerini belirtti.

2009 yılının Haziran ayında öğrencilerin kıyafetlerini yeniden değerlendirilmesi

amacıyla düzenlenen çalıştay da görev alan komisyonların hazırladığı raporlarda, kılık

kıyafetle ilgili genel çerçevenin Milli Eğitim Bakanlığınca belirlenmesi ve “ülkenin çağdaş

toplum olma yönündeki kabul ve ilkelerine uygun olmayan biçim ve modellere ver

verilmemesi” önerildi (Hürriyet Gazetesi, haziran 2009).

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Nimet Çubukçu, Okul Kıyafetlerini Değerlendirme

Çalıştayı'ndan çıkan raporlarda yer verilen konuları ve bilimsel değerlendirmeleri kapsamlı

6

bir şekilde ele alacaklarını ve bir politika oluşturacaklarını bildirmiş, alınacak kararın

uygulamasının 2009-2010 eğitim-öğretim yılına yetişmeyeceğini kaydetmişti.

Bunun hemen ardından 14 Nisan 2010 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı kendisine ait

olan "www.meb.gov.tr" internet adresinde başlattığı "Serbest Okul Kıyafeti" anketinde,

öğrencilere, öğretmenlere ve velilere ayrı ayrı tek soru sordu. Ankete katılanlar, TC Kimlik

no’larını girerek "İlköğretim ve/veya ortaöğretim okullarında mecburi kıyafet

uygulamasından memnun musunuz?" sorusuna "Evet" veya "Hayır" şeklinde cevap istendi.

Anket başvuruları, 30 Nisan 2010 tarihinde sona erdi.

Daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı'na (MEB) bağlı okul öğrencilerinin kılık ve

kıyafetlerine dair yönetmeliğin yürürlüğe konulmasına ilişkin Bakanlar Kurulu kararı,

yaklaşık iki yıl sonra 27 Kasım 2012 de, Resmi Gazete'de yayımlandı. Yıllardır tartışılan

okullarda kıyafet serbestliği de yayımlanan yönetmelikle sağlanmış oldu.

Dünyadaki diğer ülkelerde Okul Kıyafetleri uygulamaları

Filipinler:

Filipinlerde Filipin Milli Eğitim Bakanlığının 2008 yılındaki genelgesinin 45.

Maddesinde devlet okullarındaki kıyafet zorunluluğu kaldırılmıştır. Ancak yine aynı

genelgenin 46. Maddesinde öğrencilerin düzgün okul kıyafetiyle yani erkeklerde polo yaka

yada tişört,kızlarda ise elbise,etek,buluz ve pantolon giyilmesi “tavsiye” edilmiştir.

İngiltere

İngiltere de ülke genelinde Bakanlığın belirlemiş olduğu tek bir tip kıyafet

uygulaması bulunmamasına rağmen Milli Eğitim Bakanlığı, Başbakanlık ve Çocuk-Aile ve

Okullar bakanlığı okulların belirlediği tek tip kıyafet giyilmesini “güçlü biçimde tavsiye

etmektedir” Hatta çoğu okullarda tek tip kıyafet giyilmesi için idareciler öğrenciler ve

veliler üzerinde baskı kurmaktadır. Bu baskı bazen o kadar şiddetlidir ki İngiltere’de

Guardian ve observer gibi büyük gazetelerin köşe yazılarına konu olmaktadır (Guardian

Gazetesi, 2009)

İngiliz Başbakanlığı ,öğrencilerin tek tip kıyafetlerinin her okul tarafından

kendilerinin seçilmesi gerektiği ile ilgili bir bildiri de yayınlamıştır. Hatta öyle ki kıyafet

alacak maddi durumları olmayan ailelerin okullarda baş öğretmenlere durumlarını izah

etmelerini ve başöğretmenlerin bu kişilere kıyafet alana kadar ektsra süre

7

tanıyacaklarını,buna rağmen yine kıyafet alamayanların ise yerleşim yerlerindeki yerel

meclislerden yardım alabileceklerini tavsiye etmiştir ( İngiltere Başbakanlığı, Ekim 2012)

Arjantin

Arjantinde devlet okullarında eğitim gören öğrenciler beyaz renkte büzgülü bol

gömlek giymektedir. Bunun 19. Yüzyıl sonları ve 20. Yüzyıl başlarında arjantine gelen

İtalyan göçmenlerin etkisinden kaynaklandığı söylenmektedir. 19. Yüzyılın sonlarında

özellikle Fransa ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinde iş elbiselerini andıran bol ve uzun kollu

gömlekler çok moda idi. Arjantin de bu elbiselerin faydalı olduğuna halen inanılmaktadır.

Çünkü fakir öğrencilerin fakir giyim tarzlarından üstlerini örterek diğer arkadaşlarından

utanmalarının önüne geçildiği düşüncesi hakimdir. Arjantin özel okullarında ise genellikle

İngiliz tarzı üniformalar hakimdir.

Avustralya

Avustralya da tüm eyaletlerde hemen hemen tüm özel ve Katolik okullarında

üniforma zorunluluğu vardır. Çoğu devlet liseleri de zorunlu politikaya sahiptir. İlköğretim

okullarında da zorunluluk vardır. Fakat Avustralya daki ilköğretim okullarındaki

zorunlulukta liselere oranla daha esnek olunabilmektedir.. Özel Okullarındaki zorunluluk

devlet okullarına göre çok katı biçimde uygulanmaktadır. Bu zorunluluk devlet tarafından

değil okulların kendisi tarafından belirlenmektedir. Zira bu ülkede eğitim sistemi

Türkiyede kinden farklı olarak daha az merkeziyetçidir ve okullar bazı konularda daha

bağımsızdır. Devlet okullarında genellikle küçük çocuklar için koyu renk polo yada düz

yaka gömlek şeklinde 13-14 yaş ve sonrası için ise kıravatlı blazerlı kravat yada kazak

şeklindedir.

Brezilya

Brezilya da özel okullar uniforma giyerler. Birkaç istisna dışında da liselerin hemen

hepsinde üniforma kullanılmaktadır. Devlet okulları da üniforma talep etmektedir. Genel

olarak bu üniformalar mavi pantolon ve üzerinde okulun arması olan beyaz tişörtler den

ibarettir. Bazı okullar ayakkabı konusunda siyah yada beyaz gibi belirli renkler talep

etmektedirler. Bazı liseler mavi pantolon yerine kot pantolonu da seçenek olarak talep

edebilmektedirler. Brezilya okullarında Tüketim çılgınlığının önüne geçmek ve velilerin

ekonomik dengelerini korumak için okullar belirlenen kıyafetlerin dışına çıkılmasını

engellerler.

8

Burma

Burma da okul üniforması anaokulundan 10.sınıfa kadar yasal bir zorunluluktur.

Anasınıfından 4. Sınıfa kadar olan zorunlu kıyafet beyaz gömlek ve kısa ya da uzun yeşil

pantolondur. Ayakkabı ya da burma sandaletleri de altına giyilmektedir. Kızlarda ise

benzer beyaz gömlek, altına ise etek ya da pantolon giyilmektedir. 5. Sınıf sonrasında

Erkeklerin gömlekleri dik yaka ya da yakasız olabilmektedir altına ise “paso” dedikleri

yerel pantolonu giymektedirler. Kızlar ise geleneksel Burma buluz ve altına da “htamein”

denilen yeşil yerel etekleri giyerler.

Burundi

Burundi de okullarda Ulusal tek tip kıyafet uygulaması yasal bir zorunluluktur.

Kanada

Kanada’da birçok devlet okulunda üniforma zorunluluğu yoktur. Çok açık ve ırkçı

ve benzeri tarzda giyimi engellemek için bazı kurallar vardır. Fakat Kanada’da birçok özel

bütçeli Katolik okullarında üniformalar vardır.

Çin

Çin de okul üniformaları yoğunlukla kullanılmaktadır. Hemen hemen tüm liselerde

ve ilköğretim okullarında öğrenciler üniforma giymektedir. Üniformalar genelde yazlık ve

kışlık olmak üzere iki set halindedir. Erkekler kışın fermuarlı süveter,pantolon ve yakalı

genelde beyaz renk gömlek yazın ise kısa şort ya da pantolon giymektedir. Kışın kızların

giysileri de erkeklerle hemen hekem aynıdır.

Danimarka

Danimarka’da ise özel ve devlet okullarının hemen hemen hepsinde okul

üniforması kullanılmamaktadır. Sadece iki tane köklü ve ünlü eski okulu üniforma

giymektedir. Bu iki okul ülkenin en seçkin ve prestijli okulları olmakla birlikte

üniformaları ise bir prestij sembolü olarak algılanmaktadır.

Dominik Cumhuriyeti

Dominik Cumhuriyetinde okul üniformaları yasal bir zorunluluktur. Bunun

gerekçesi de eğitimde eşitlik sağlanabilmesi olarak açıklanmıştır. Bu kanuna özel okullar

9

da dahil edilmiştir. Bu okullarda genellikle polo yaka gömlek ve belli tarzda çizgili

pantolondan oluşmaktadır.

Fransa

Fransa da birkaç özel okul ve uluslar arası okul haricinde okul kıyafet zorunluluğu

yoktur. Bu serbestlik Fransa da bazı çevrelerde post modernizm sonucu özgürlük olarak

tanımlanabiliyor. Fakat Fransa daki okullarda ve kamuda “dini muhafazakarlaşma” yı

engellemek amacıyla 2004 yılında çıkarılan bir kanuna göre yeni kriterler ve kısıtlamalar

konmuştur. Örneğin 2004 yılından itibaren Fransız okullarında kıyafet serbest olmasına

rağmen başörtülü ve türbanlı okula girmek yasaktır.

Almanya

Almanya da okul kıyafetiyle ilgili tartışmalar son yıllarda artarak devam

etmektedir. Almanya nın küçük bir kesimi hariç zorunlu okul kıyafeti uygulaması yoktur.

2. Dünya Savaşından sonra Almanya’da da Türkiye de olduğu gibi üniforma kavramı

halkta militarizm algısı yaratmaktadır. Öyle ki İngilizce de üniforma kelimesi Almanca ile

aynıdır. Buna rağmen Almanlar bu kavramı militarist bir algı yaratığı gerekçesiyle

kullanmayıp bu kavram yerine “ okul kıyafeti” kelimelerini kullanmaktadır. Bu algıyı yok

etmek ve Okul kıyafetlerini teşvik etmek için şu an Almanya Şansölyesi olan Angele

Merkel de çoğu konuşmaları ve demeçlerinde okul kıyafetlerini destekleyici söylemlerde

bulunmuştur. Yine Merkel Okul disiplin sorunları ile baş edilebilmesi amacıyla Alman

çocukları ve gençleri üniforma giymeye davet etmiştir . (Daiy Telegraph gazetesi, 2001,12

mayıs)

Hong Kong

Ülkenin çok büyük bir kısmı İngiliz kolonisiyken kullanılan İngiliz okul

kıyafetlerini kullanmaktadır. Katolik okulları ise geleneksel Katolik kıyafetlerini

giymektedirler.

Hindistan

Ülkede ilköğretim’den liseye kadar okul Tek tip kıyafet uygulaması zorunludur.

Yabancı ülkelerin veya misyonların etkisinde kalan okullarda kıyafet zorunluluğu yoktur.

Erkekler genelde açık mavi renkli ya da beyaz gömlek kızlar da genellikle gömlek ve

altına etek giyerler. Özellikle Hristiyan’ların etkili olduğu okullarda kıravat zorunluluğu da

vardır.

10

Endenozya

Endenozya da her öğrenci için Tek tip kıyafet uygulaması uygulaması yasal bir

zorunluluktur. Okullar ilkokul,ortaokul ve lise olarak ayrılır ve üçünde de farklı kıyafetler

giyilmesi mecburidir. Endenozya devlet okullarında dini sembollerle okula giriş tolere

edilmektedir. Son yıllarda sayılara hızlı biçimde artan özel okulların her birinin kendilerine

ait okul kıyafetleri mevcuttur.

İsrail

İsrail de sayıları 1400 ü bulan devlet okullarında öğrenciler üniforma

giymektedirler. Bir dönem okul üniformalarının varlığı tartışılsa da toplumda genel kanı

fakirle zenginin ayırt edilmemesi için okul üniformalarının olması gerektiği yönündedir.

İtalya

İtalya da okul üniforma kullanımı zorunlu değildir ve çok az okulda kullanılır.

İtalya toplumunda Almanya örneğinde olduğu gibi benzer bir algı aynen devam

etmektedir. Bunun en büyük sebebinin 2. Dünya savaşı öncesi Mussolini İtalya sıyla

üniformanın halk gözünde özdeşleşmesidir. Mussolini o devirde okul içinde ve okul

dışında tüm çocukların yaşlarına göre devrim üniforması giymesini emretmişti. Bundan

dolayı İtalya da üniforma konusunda negatif bir algı vardır.

Jamaika

Bölgedeki diğer ada ülkelerinin hepsi gibi Jamaika’da da üniforma giymek

zorunluluktur. Birçok Jamaika okulunda kıyafet yönetmeliği sıkı bir şekilde

uygulanmaktadır. Bu zorunluluk, Çorap renginden tutun da ayakkabı topuğunun

maksimum boyuna kadar kurallara tabidir. Saç şekli konusunda katı kurallar yoktur fakat

mücevher tarzı takılar takmak uygun bulunmamaktadır.

Japonya

Japonya okul üniformalarıyla 19. Yüzyılın sonlarında tanışmıştır. İlkokullarda pek

yaygın olmamakla birlikte ortaokul ve liselerde Japonya da tüm özel ve devlet okullarında

üniforma “seifuku” kullanılmaktadır. Bu üniformalar genellikle askeri tip ya da denizci tipi

siyah ve beyaz ağırlıklı elbiselerden oluşmaktadır. Çoraplar, ayakkabılar ve diğer

aksesuarlar genellikle okul kıyafetinin bir parçası olarak düşünülmekte ve bir bütün olarak

algılanmaktadır.

11

Malezya

Malezya da okul kıyafeti zorunludur. 19. Yüzyıl boyunca İngiliz kolonilerinin

etkisiyle devlet okullarında öğrenciler batı tarzı kıyafetler giyerlerdi. Şimdiki kıyafet tarzı

1970 yılında belirlenmiştir. Öğrenciler İlkokullarda önlük giyerler. Erkekler beyaz gömlek

ile deniz mavisi kısa ya da uzun pantolon kızlar ise beyaz gömlek üstüne önlük giyerler.

Rusya

Rusya da okul üniformaları 1917 devriminde kaldırılmış, 1948 yılında tekrar

yürürlüğe girmiştir. Fakat 1992 yılında tekrar kaldırılmıştır. Üniforma Zorunluluğu yoktur.

İsteyen okullar lokal olarak isterlerse üniforma kullanabilirler. Rusya devlet okullarında

üniforma ve kıyafet serbestisi olmasına rağmen okullara başörtüsü veya türbanla girmek

yasaktır.

Singapur

Singapurda Devlet okullarındaki ilköğretim,lise hatta üniversite öncesi kolejlerde

bile okul üniforması yasal ve zorunludur. Fakat renkleri ve şekli okullara göre değişiklik

göstermektedir.

Güney Afrika Cumhuriyeti

Diğer eski İngiliz kolonilerinde olduğu gibi Güney Afrika Cumhuriyetinde de okul

üniforması zorunludur.

Güney Kore

Hemen hemen tüm Güney kore Liselerinde “gyobok” denilen okul kıyafetleri

giyilmektedir. İlkokul ve özel okulların büyük çoğunluğunda ise üniforma giyilmez.

İspanya

İspanya da okul üniforması giyilmesi zorunlu değildir. Fakat giyilip giyilmeyeceği

ve giyilecekse ne tür giyileceği okul aile birliklerinin kararı sonucunda ortaya çıkar. Fakat

genel olarak tüm özel okullarda üniforma kullanılmaktadır.

Tayland

Tayland’da okul kıyafeti giyilmesi zorunludur (Wikipedia, free encyclopedia,Aralık 2012).

12

Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletlerinde tek tip okul kıyafeti giyme zorunluluğunu kanuni

olarak zorunlu değildir. Fakat okulların özerkliği söz konusudur. Okullar kendi kıyafet

zorunluluğunu kararlarını kendileri alabilmektedir. Brunsma’ya göre (2006) Amerika’da

ilk tek tip kıyafet uygulaması 1987 de Baltimore’da çoğunlukla siyahların gittiği Cherry

Hill İlköğretim okulunda uygulanmıştır. Bu zorunluluk giyim masraflarını azaltmak ve

çocukları sosyal baskıdan kurtarmak için uygulandı. Aynı zamanda okul yönetimi bu

şekilde öğrencilerin notlarının yükseleceğini, davranışların iyiye gideceğini ve öğrencilerin

kendine güven duygusu ve okullarıyla gurur duyma davranışı oluşacağını bekliyordu.

Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Bakanlığı verilerine göre 1996 yılında tek tip

kıyafet uygulayan devlet okulu oranı %3 idi. Bundan dolayı Başkan Clinton ve dönemin

Eğitim Bakanı okulların “Sıınıfları düzene sokacağı ve daha disiplinli hale getireceği”

iddiasıyla okullarda tek tip kıyafeti arttırma düşüncesini teşvik ettiler ( Mitchel,1996)

1998-1999 yılları arasında devlet okullarında %11.5 olan tek tip kıyafet uygulaması

bir sonraki yılda %15.5 e çıkmıştır. Bu iki yıldaki oran artışı bile çok önemlidir (Brunsma,

David L, 2006)

Sözlü teşviklerin ardından gelen yıllarda okullarda tek tip kıyafet uygulaması

katlanarak artmaya devam etmiş ve 2005 yılında ülke çapında oran devlet okullarında

%18’e çıkmıştır. (Amerikan Milli Eğitim Bakanlığı,Eğitim İstatistikleri merkezi)

Bugün birçok bölgenin çoğunluğunda devlet okullarında tek tip kıyafet zorunluluğu

vardır. Özellikle Philadelphia’nın tümünde, New York,Long Beach ve Dallas ta

ortaokullarda bile zorunluluk vardır. Miami, Houston,Chicago ve Boston gibi diğer büyük

alanlarda ise okullarda uygulamalar çoktur.

Amerika’da okullarda tek tip kıyafetin tarihçesi incelendiğinde şu sonuçlar ortaya

çıkmaktadır. (Brunsma,2004) ;

- Bugün (2004) itibarıyla zorunlu kıyafet uygulaması yapan ilköğretim okullarının

sayısı 1980’li yıllara oranla tam 15 kat artmıştır.

- Zorunlu kıyafet uygulaması günümüzde ağırlıklı olarak ilköğretim okullarında

kullanılmasına karşın tüm k-12 okullarına doğru genişlemeye başlamıştır.

- Tek tip kıyafet uygulaması genellikle dezavantajlı, gelir seviyesi düşük ve azınlık

bölgelerinde daha fazla yürütülmektedir.

13

Türkiye’deki yeni yönetmeliğin içeriği, incelenmesi ve değerlendirilmesi

Yönetmeliğin içeriğinde MEB'e bağlı resmi ve özel okul öncesi, ilkokul,

ortaokul ve lise öğrencilerinin kılık ve kıyafetlerine dair usul ve esaslar düzenlenmştir.

Öğrencilerin öğrenim gördükleri programın özelliğine göre atölye, işlik ve

laboratuarlarda önlük veya tulum, işyerlerinde ise yapılan işin özelliğine uygun kıyafet

giymeleri zorunluluğu ile ilgili sınırlamalar dışında okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve

liselerde kılık ve kıyafetin serbest olacağı, öğrencilerin, okul, sınıf ve şubelerde tek tip

kıyafet giymeye zorlanamayacağı ancak, sadece özel okullarda velilerin en az yüzde

altmışının muvafakatiyle, 4'üncü maddede yer alan sınırlamalara uyulmak kaydıyla, okul

yönetimlerince okul kıyafeti belirlenebileceği yasal olarak teminat altına alınmış oldu.

Ayrıca Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise öğrencilerinin, yaş grubu özelliklerine

uygun, temiz ve düzenli bir kıyafet giymeleri , beden eğitimi ve spor derslerinde eşofman,

diğer spor etkinliklerinde ise etkinliğin özelliğine uygun kıyafet giymeleri konusunda

sınırlandırılmada bulunarak bunların dışında öğrencilerin tek tip eşofman veya spor

kıyafeti de giymeye zorlanamayacağı belirtildi.

Bunun yanında en dikkati çeken maddelerinden birisi kız öğrencilerin, imam-hatip

ortaokul ve liseleri ile çok programlı liselerin imam-hatip programlarında tüm derslerde,

İmam Hatip harici ortaokul ve liselerde ise seçmeli Kur'an-ı Kerim derslerinde başlarını

örtebileceği maddesi olmuştur. Zira daha önceki yönetmelikte laikliği referans alan bir

bakış açısının daha etkin olmasından dolayı böyle bir madde bulunmuyordu.

Yine diğer maddelerde ise özel gün, hafta ve kutlamalarda ders içi ve ders dışı

faaliyetlerde kullanılmak üzere veliye malî yük getirecek özel kıyafet aldırılamayacağı,

öğrencilerin öğrenim gördükleri okulun arması ve rozeti dışında nişan, arma, sembol, rozet

ve benzeri takılar takamayacağı, Yırtık veya delikli kıyafetler ile şeffaf kıyafetler

giyilemeyeceği, vücut hatlarını belli eden şort, tayt gibi kıyafetler ile diz üstü etek, derin

yırtmaçlı etek, kısa pantolon, kolsuz tişört ve kolsuz gömlek giyilemeyeceği, Siyasî sembol

içeren simge, şekil ve yazıların yer aldığı fular, bere, şapka, çanta ve benzeri materyalleri

kullanılamayacağı ve bu tip giysilerin giyemeyeceği ve son olarak İmam Hatip ve diğer

okulların Kuran-ı Kerim dersleri haricinde Okul içinde başın açık, saçlar temiz ve boyasız

olarak bulunması zorunluluğu, makyaj yapılamayacağı, bıyık ve sakal bırakamayacağı da

hüküm altına alınmıştır.

14

Yeni yönetmeliğin maddeleri incelendiğinde özellikle “tek tip kıyafet” konusunda

aşırı vurgu yapılmıştır. Dünyadaki gelişmiş ve modern ülkelerin kurallarıyla Türkiye’deki

son yönetmeliği karşılaştırdığımızda özgürlük anlamında bazı maddelerde paralellik

bazılarında daha fazla özgürlük bazılarında ise aşırı baskı ve yasaklar mevcuttur.

İmam Hatip okullarında kız öğrencilerin başlarını örterek okullarında bulunmaları

Avrupa ve Amerika’da modern eğitim sisteminde olan uygulamalarla paralellik

göstermektedir. Zira Kiliseye bağlı Katolik okullarda öğrencilerden dinlerinin gereği

yaşam ve kıyafet tarzları uygulanmaktadır. Yine devlet okullarında da özellikle kız

öğrencilerin başlarını örtmelerinde bir yasak genel olarak bulunmamaktadır ve bu durum

özgürlük kapsamında değerlendirilmektedir. Fransa’da 2004 yılında çıkarılan bir

düzenleme ile ve Rusya’daki okullarda buna izin verilmemekte genel olarak diğer Avrupa

ülkelerinde bir sınırlama bulunmamaktadır. Bu anlamda incelendiğinde yeni uygulamada

özgürlükler söz konusudur.

Diğer maddeler incelendiğinde özel gün, hafta ve kutlamalarda ders içi ve ders dışı

faaliyetlerde kullanılmak üzere veliye malî yük getirecek özel kıyafet aldırılmasının

yasaklanması ise eğitim – öğretim faaliyetleri ve sosyal faaliyetler açısından sorun

yaratacaktır. Böyle bir madde okulların etkili ve verimli sosyal çalışmalarını kısıtlayacağı

çok açık ortadadır. Ayrıca bu anlamda incelendiğinde yeni uygulamada aşırı baskı ve

yasaklar söz konusudur.

Yine başka bir maddede Öğrencilerin öğrenim gördükleri okulun arması ve rozeti

dışında nişan, arma, sembol, rozet ve benzeri takılar takmasının yasaklanması da başka bir

aşırı baskı ve yasaklama örneği olarak düşünülebilir. Ayrıca bu durum toplumda bazı

kesimlerde endişe de yaratmıştır çünkü bu takıların siyasi simge olamayacağı zaten başka

bir maddede belirtiliyorken ayrı bir maddede de bu malzemelerin özellikle laik ve

Atatürkçü kesimde derin endişeye yol açmıştır. Zira Cumhuriyetin kurulduğu günden beri

kendisini laik ve Atatürkçü gören halkın büyük kesimi Atatürk rozetlerini kıyafetlerine

takmayı bir alışkanlık haline getirmişti. Bu yeni yasak, Mevcut hükümetin yıllardır Atatürk

ve laik Türkiye Cumhuriyetine karşı olduğunu iddia eden kesimin daha da endişelenmesine

neden olduğu da ortadadır. Ayrıca bu madde, dünya kadınlar günü ve benzeri günlerde tüm

dünyada okullarda öğrencilerin de taktığı kurdelelere, öğretmenlerin başarılı öğrencileri

motive etmek için kullandıkları kurdelelere de yasak getirmiş oldu.

15

Yırtık veya delikli kıyafetler ile şeffaf kıyafetler giyilemeyeceği, Vücut hatlarını

belli eden şort, tayt gibi kıyafetler ile diz üstü etek, derin yırtmaçlı etek, kısa pantolon,

kolsuz tişört ve kolsuz gömlek giyilemeyeceği maddeleri de toplumun bir kesimi

tarafından tepkiyle karşılanmıştır. Bu kesimde zaten var olan muhafazakarlığın artması

endişesini daha da arttırdığı açıktır. Teknik olarak incelendiğinde bu maddede bazı

sıkıntılar da mevcuttur. “derin yırtmaçlı etek” kavramı gibi genel ifadeler farklı dünya

görüşüne sahip kurum yöneticilerinin zihinlerinde farklı algılamalara yol açacağından daha

somut ifadelerle yazılması daha uygun olacaktır. Muhafazakar bir okul müdürü nün “derin

yırtmaç” kriteri ile başka bir müdürün kriteri farklı olabilir ve uygulamanın standart bir

biçimde yerine getirilmesi imkansız hale gelecektir. Ayrıca kolsuz gömleğin ve özellikle

sıcaklığın yüksek olduğu batı ve güney bölgelerinde kısa pantolonun neden

yasaklandığının da toplumun özellikle muhafazakar olmayan kesim tarafından pek

anlaşılamadığı da pek açıktır.

İnsan sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve mevsim şartlarına uygun olmayan

kıyafetlerin yasaklanmasında da bazı teknik sorunlar mevcuttur. “Mevsim şartlarının”

tanımı yapılmamıştır. Bu maddeye göre yaza yaklaşan aylarda kazak giyilmesi ya da kış

aylarında ince giyilmesinin yasaklanmasının da özgürlükler ve kişisel tercihe saygı

anlamında şimdiden tartışmaya açık konulardır.

Yeni Düzenlemenin mimarlarının görüşleri

27.11.2012 tarihinde yeni yapılan düzenlemeyi Anadolu Ajansı’na değerlendiren

yine düzenlemenin mimarı Milli Eğitim Bakanı Ömer Dinçer, 2013 -2014 eğitim yılından

itibaren öğrencilere kılık kıyafetlerin serbest bırakılmasına ilişkin yönetmelik hakkında,

''Yeni uygulamanın çocuklarımıza daha fazla güven getireceği kanaatindeyim''

açıklamasında bulunmuş, ''Son zamanlarda eğitim sisteminin giderek daha da

demokratikleştiği ve esnekleştiği bir süreç yaşıyoruz. Tüm dünyada olduğu gibi

Türkiye'de de eğitim sistemimiz esnekleşiyor. Türkiye'de siyaset ortamında olduğu gibi

eğitim ortamı da demokratikleşiyor. Aslında bugün kılık kıyafet ile ilgili aldığımız karar

bu durumu pekiştiren bir uygulama oldu'' demiştir.

Ayrıca Türkiye'de bu zamana kadar, ''otoriter dönemlerin, geçmiş dönemlerde

kullandığı bir kıyafet uygulamasının var olduğunu'' belirten Bakan Dinçer, ''En son, önlük

uygulamasını 1992 yılından sonra demir perde ülkeleri kaldırdı. Gelişmiş batı ülkeleri ise

bunu 1960'lı yıllardan beri kullanmıyor. Bizim kendisini örnek aldığımız İtalya, Almanya

16

gibi ülkeler, 2. Dünya Savaşı'ndan sonra kıyafet uygulamalarından vazgeçtiler. Arada

neredeyse yarım asırlık bir süre var. Biz ise önlük uygulamasına bile devam ediyorduk''

şeklinde konuşmuştur.

İngiltere, Güney Kore, Japonya gibi bazı ülkelerde halen okul forması uygulaması

yapıldığını hatırlatan Bakan Dinçer, ''Ama Türkiye'de okul forması uygulamasına

geçemezdik çünkü velilerimize ciddi bir maliyet getirirdi. Bundan kıyafetleri serbest

bıraktık'' dedi.

Bakan, eğitimde kılık kıyafet serbestliğinin çocuklara güven vereceğini

vurgulayarak şunları söyledi: ''Biz, serbest kıyafetlerle çocuklarımızın kendilerine olan

güvenlerinin daha da artacağını düşünüyoruz. Çünkü bu zamana kadarki uygulamalarla

çocuklarımız otoriter bir yapı altında ezildiler. Erkeklerin saçlarının kesilmesi, kızların

saçlarının örgülü olup kurdele takılması gibi uygulamalar aslında onların iradesi dışında,

güvenlerini sarsan sonuçlar da doğurabiliyordu. Bütün bunları yan yana koyduğumuzda

ben yeni uygulamanın çocuklarımıza daha fazla güven getireceği kanaatindeyim.''

şeklinde konuşmuştur. (Milli Eğitim Bakanlığı Resmi İnternet sitesinden alınmıştır,

27.11.2012)

Görüşlerin Değerlendirilmesi

Milli Eğitim Bakanı’nın “Türkiye'de siyaset ortamında olduğu gibi eğitim ortamı

da demokratikleşiyor” cümlesi bu konunun değerlendirilmesinde bilimsel ya da eğitimsel

açılardan değil de siyasi açıdan değerlendirildiğinin de kanıtı olmuştur. İtalya da Mussolini

fobisi, Almanya’da 2. Dünya savaşı sonrası durum fobisi ve Türkiye’de de

“Demokratikleşme” fobisi, dünyada sadece bu üç ülkede okullarda tek tip kıyafet ya da

üniformaya karşı bir tepki oluşmasına neden olmuş ve bu bakış açısı durumun bilimsel ve

pedagojik açıdan incelenmesini engellemiştir.

Hatta Türkiye’de ki bu fobi o kadar ileri gitmiştir ki Başbakan yardımcısı Bozdağ

Dünya’da tek bir örneği bile olmayan bir öneride bulunmuştur. Yine Anadolu Ajansı’na

yaptığı açıklamada devlet okullarında yapılan bu değişikliğin genişletilmesi gerektiğini

hatta Askeri ve polis okullarında üniformalı öğrencilerin bile serbest kıyafet özgürlüğüne

kavuşması gerektiğini belirtmiştir.( Anadolu ajansı ,01.12.2012)

Yine yukarıdaki değerlendirmeye göre Milli Eğitim Bakanı, Türkiye'de bu zamana

kadar, ''otoriter dönemlerin, geçmiş dönemlerde kullandığı bir kıyafet uygulamasının var

17

olduğunu'' belirterek ''En son, önlük uygulamasını 1992 yılından sonra demir perde ülkeleri

kaldırdı” şeklinde konuşmuştur.

Ancak bu çalışmanın “Dünyadaki diğer ülkelerde Okul Kıyafetleri uygulamaları”

bölümünde örneği verilen bir çok ülkede bu uygulama halen devam etmektedir. Bu konuda

Milli Eğitim Bakanının yanlış yönlendirildiği ya da kendisine eksik bilgi verildiği

ihtimalini yükseltmektedir.

Ayrıca Milli Eğitim Bakanı, İngiltere, Güney Kore ,Japonya gibi ülkelerin üniforma

giydiklerini,Türkiye de bunun maliyetinin yüksek olacağından değerlendirilmediğini

belirtmiştir.

Fakat gerçekte bu ülkeler dışında da , hatta aralarında kişi başı gayri safi milli

gelirleri Türkiye’den az olan, Filipinler,Arjantin,Brezilya, Burma, Burundi, Çin, Dominik

Cumhuriyeti, Hindistan, Endenozya, Jamaika, Malezya, Güney Afrika

Cumhuriyeti,Tayland ve gibi daha bir çok ülkede de bu uygulamanın yürürlükte olduğunu

görmezden gelmiş ve yukarda Milli geliri Türkiye’den çok fazla olan İngiltere, Güney

Kore ve Japonya yı örnek vererek üniformanın Türkiye ekonomik gerçekliği açısından da

imkansız olduğu algısını eksik örnekler vererek toplumda üniformaya karşı negatif algı

oranını arttırmaya çalışmıştır.

Açıkça görüldüğü gibi yasal düzenlemenin ne içeriğinde ne de gerekçelerinde

pedagojik ve bilimsel çalışmalar almamaktadır. Konu salt “Ekonomik” ve “siyasi”

yönden değerlendirilmiştir. Ekonomik değerlendirilmesinin içinde bile çelişkiler

mevcuttur zira Türkiye’nin ekonomik şartlarında üniformanın daha ekonomik olacağı ile

ilgili değerlendirmelerde bulunan bir çok bilim insanı da mevcuttur. Fakat daha da

önemlisi değerlendirilen serbest okul kıyafetinin pedagojik ve bilimsel nedenlerinin

tartışılmadığı da açıkça görülmüş ve demeçlerden ve yasal düzenlemenin gerekçesinin

içeriğinden de ispatlanmış gibi görünmektedir.

Bu yasal değişikliğin bir dayanağının da 14 Nisan 2010 tarihinde bakanlığın

"www.meb.gov.tr" internet adresinde başlattığı ve öğrencilere, öğretmenlere ve velilere

ayrı ayrı tek soru şeklinde yöneltilen "Serbest Okul Kıyafeti" olduğu belirtilmiştir. Ankete

katılanlar, TC Kimlik no’larını girerek "İlköğretim ve/veya ortaöğretim okullarında

mecburi kıyafet uygulamasından memnun musunuz?" sorusuna "Evet" veya "Hayır"

şeklinde cevap istenmiştir. Anket başvuruları, 30 Nisan 2010 tarihinde sona ermişti.

18

Fakat anketin sonuçları, analizleri, öğrenciler, veliler ve öğretmenlerin ne kadarının

“Evet” ne kadarının da “Hayır” cevabı verdiği gibi bilgiler kamuoyu ile paylaşılmamıştır.

Milli Eğitim Bakanlığının uyguladığı bu anket konusunda Türkiye’de ne kadar

öğretmenin ve öğrencinin bilgi sahibi olduğu ile ilgili tam bir bilgi ya da bulgu yok idi.

Bu çalışmada ayrıca MEB in yaptığı bu çalışmaya Türkiye’de ne kadar öğretmenin

ve öğrencinin bilgi sahibi olduğu ile ilgili Türkiye’de ne kadar öğretmenin ve öğrencinin

bilgi sahibi olduğu ile ilgili çalışma yapılmıştır. Yazılımsal bir program ile anket

oluşturulmuş ve Türkiye çapında bir milyondan fazla memur üyesi olan ve üyelik sistemi

ile giriş yapılan bir sitenin öğretmenlere özel bölümünde söz konusu anket yayınlanmıştır.

18 saat içinde Ankete cevap veren 184 öğretmen tamamlandığında önceden hazırlanan

yazılım sayesinde sistem anketi yayından otomatik olarak yayından kaldırmıştır.

Türkiye’nin tüm bölgelerindeki öğretmenlere bu konuyla ilgili sorular yönlendirilmiş

ve cevap vermeleri istenerek 2010 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın Tüm öğretmenlere ve

öğrencilere uygulandığını iddia ettiği anketin ne kadar bilindiği ile ilgili bulgular

saptanmaya çalışılmıştır.. Bu ankete Türkiye’nin çok değişik bölgelerinden farklı

branşlarda ve farklı eğitim kurumlarından toplam 184 öğretmen katılmıştır. 184 öğretmene

sorular internet üzerinden sorulmuş ve aşağıdaki şekildeki bir başlıkla ve alt sorularla

uygulanmıştır.

14 Nisan 2010 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı, "www.meb.gov.tr" internet

adresinde başlattığı "Serbest Okul Kıyafeti" anketinde, öğrencilere, öğretmenlere ve

velilere ayrı ayrı tek soruda "İlköğretim ve/veya ortaöğretim okullarında mecburi kıyafet

uygulamasından memnun musunuz?" sorusuna "Evet" veya "Hayır" şeklinde cevap

istemiştir. Bir öğretmen olarak;

1. Milli Eğitim Bakanlığı`nın daha önce yaptığı `Öğrenci için Serbest Okul Kıyafeti`

anketinden haberdar oldunuz mu/edildiniz mi?

2. Böyle bir anketin varlığından öğrencileriniz ya da velileriniz haberdar oldular

mı?

3. Branşınız Nedir?

4. İlkokulda mı ,Ortaokulda mı ,Lisede mi Öğretmensiniz?

5. Hangi il ve/veya ilçede görev yapıyorsunuz?

19

1. Milli Eğitim Bakanlığı`nın daha

önce yaptığı `Öğrenci için Serbest

Okul Kıyafeti` anketinden

haberdar oldunuz mu/edildiniz

mi?

Ankete katılan Öğretmenlerin %66

‘sı yani 121 kişi “Hayır,haberim

olmadı” şeklinde, %28’i yani 52 kişi

“Evet,haberim oldu” ve %6 sı yani

11 kişi de “Hatırlamıyorum” Şeklinde

cevap vermişlerdir.

2. Böyle bir anketin varlığından

öğrencileriniz ya da velileriniz

haberdar oldular mı?

Öğretmenlerin %82’si öğrencilerinin

söz konusu ankete “Hayır Haberdar

olmadılar” şeklinde ya da başka bir

anlamda haberdar edilmedikleri

cevabını vermiş, %18’i ise

“Evet,Haberdar oldular” şeklinde

cevap vermişlerdir.

20

0

5

10

15

20

25

30

35

Bili

şim

Tek

no

lojil

eri

İngi

lizce

Sın

ıf Ö

ğret

men

i

Türk

Dili

Ed

ebiy

atı

Fen

ve

Tekn

olo

ji

Bed

en E

ğiti

mi

Mü

zik

Öğr

etm

eni

Zih

inse

l En

gelli

ler

Öğr

t.

Mat

emat

ik Ö

ğrt

Oku

l Mü

dü

rü

Tari

h Ö

ğrt

Türk

çe ö

ğrt

Oku

l Ön

cesi

Din

Kü

ltü

rü Ö

ğrt

Reh

.Psi

.Dan

ışm

anlık

Giy

im Ü

reti

m T

ekn

.Öğr

t.

Kim

ya Ö

ğrt.

Fizi

k Ö

ğrt

Co

ğraf

ya Ö

ğrt.

Fels

efe

Öğr

t.

Mu

has

ebe

Gu

rub

u ö

ğrt.

Sağl

ık-H

emşi

relik

Öğr

t.

İHL

Mes

lek

Öğr

t.

Gra

fik

ve F

oto

ğraf

Öğr

t

3. Branşınız nedir?

Sonuçlar incelendiğinde ankete katılan öğretmenlerin % 30’u Sınıf Öğretmeni,

%15’i Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni , %7’si Matematik Öğretmeni, %5 i Türkçe

Öğretmeni , %4’ü İngilizce, Bilişim Teknolojileri ve Tarih Öğretmeni , %3’ü Fen ve

Teknoloji, Beden Eğitimi ,Zihinsel Engelliler, Din Kültürü, Rehberlik ve Psikolojik

Danışmanlık, alanında öğretmenler, %2’si Müzik, Okul Öncesi, Fizik, Felsefe

öğretmenleri diğer tüm branşlar da %1 olduğu bilgisi edinilmiştir.

Ankete katılan Tüm öğretmenlerin %41’i ilkokulda, %20’si Ortaokulda ve %39’u Lisede

çalıştığını belirtmişlerdir.

21

Görev yaptığınız İl/ilçe Nedir?

Erzurum-

İspir

Samsun –

Bafra

Erzurum –

ispir

Konya – Taşkent Mardin –

Nusaybin

Ankara –

merkez

Bitlis – Tatvan

Ankara –

merkez

Gaziantep –

Şehitkamil

Kayseri –

Melikgazi

Iğdır Şanlıurfa Gaziantep

– Şahinbey

Van – Muradiye

Ankara –

Altındağ

Balıkesir Konya –

Cihanbeyli

Giresun Aksaray İzmir –

konak

Adana – Seyhan

k.maraş Ankara –

Altındağ

Hakkari İstanbul Ankara –

Yenimahalle

Muğla –

bodrum

Kocaeli – kartepe

Şanlıurfa Gaziantep –

Şahinbey

Ankara –

Sincan

İstanbul – Sarıyer Kocaeli –

Karamürsel

Eskişehir –

tepebaşı

İstanbul – şişli

Trabzon –

Beşikdüzü

İzmir Ankara –

Yenimahalle

Konya – bozkır Tekirdağ Antalya –

kepez

Çanakkele –

Yenice

Burdur –

çeltikçi

İstanbul –

fatih

İzmir Tokat – Almus Uşak Samsun Kastamonu

Kayseri –

Kocasinan

Artvin –

Arhavi

Ankara –

Etimesgut

Hatay – Erzin Erzurum Van Kayseri – develi

Konya –

Karatay

İstanbul –

Bayrampaşa

Adana Ankara- Keçiören Adana –

İmamoğlu

Kütahya Sivas

Gaziantep –

Şahinbey

Kilis Çorum Ankara – gölbaşı İzmir – buca Bartın –

ulus

Van

Tokat –

merkez

Tekirdağ –

Malkara

Muş İstanbul –

Gaziosmanpaşa

Bolu –

Dörtdivan

İzmir –

menderes

İstanbul – adalar

İzmir –

Bornova

Bursa Düzce Kastamonu Denizli Sakarya –

Adapazarı

İstanbul

Niğde İstanbul –

arnavutköy

Afyon – çay Mersin Diyarbakır –

kayapınar

Uşak –

Banaz

Artvin

Ankara Adana –

Seyhan

Batman Erzurum –

Aşkale

Ankara –

Altındağ

Tekirdağ –

Şarköy

Edirne –

Uzunköprü

Ankara –

Yenimahalle

Samsun –

Ladik

Çalışma, şehir olarak Türkiye’nin şehrinde ve tüm bölgelerinde uygulanmıştır. Hem

il merkezleri hem de ilçe merkezlerinden gelen cevaplar işlenmiştir.

Anketin Değerlendirilmesi;

Anketin sonuçları ciddi bir çelişkiyi ortaya koymaktadır. Söz konusu yeni

uygulamanın halkın istekleri doğrultusunda gerçekleştiğini savunan Başbakan Erdoğan bir

açıklamasında “hatta bunun komünist ülkelerde bile 90'lı yıllarda kaldırıldığı ama

demokrasinin egemen olduğu ülkelerde hâlâ bu tek tipçiliğin yürümesinin yanlış olduğu,

bırakalım herkes nasıl arzu ediyorsa, gücü neye yeterse onu alsın, onu evladına giydirsin

ve bu şekilde bu tür adımlar atılsın talepleri vardı." Şeklinde konuşarak “halktan böyle bir

talep geldiğini” iddia etmiştir. (Başbakan Erdoğan; Başbakanlık Binası, 27.11.2012.)

Fakat Öğretmenlerin ve öğrencilerin bu konuda haberdar olup olmadıkları ile ilgili

anket sonuçları incelendiğinde, konunun muhatabı olan kesimlerin büyük çoğunluğunun

böyle bir çalışmadan haberleri bile olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Öğretmenlerin

22

büyük bir kısmının haberdar olmadığı bir atmosferde öğrencilerin ve velilerin de büyük

kısmının haberdar olmaması MEB in yaptığı bu ankete katılımın çok az olduğunu

göstermekte ve sonuçları ile ilgili de ciddi şüpheler doğurmaktadır.

Uygulamanın diğer çelişkileri

İngiltere de Milli Eğitim Bakanlığı, 1 Mayıs 2012 de okullarda tek tip öğrenci

kıyafeti konusunda yayınladığı bir yazıda aynen aşağıdaki cümleleri kurmuştur ( İngiltere

Milli Eğitim Bakanlığı; 1 Mayıs,2012.)

Okul Üniforması değerler sistemimize ve okul ortamına uygun bir ahenk

yaratmakta ve sisteme katkı sağlamaktadır. İngiltere’de çoğu okul

üniforma,bağlayıcı kıyafet tarzı veya şekilsel giyim kurallarına sahiptir.

Bakanlığımız,; gururu aşıladığı,olumlu davranışları ve disiplini geliştirdiği,

aidiyetlik hissini geliştirdiği ve okul ahengine katkı sağladığından , küçük

çocukların tüm faklılıkları ve ırklarından kaynaklı endişeler karşısında

rahat hissettirdiklerinden,belirli giyim tarzları konusunda çocuklara sosyal

baskılardan kurtardığından dolayı tek tip okul kıyafetlerini güçlü bir şekilde

teşvik etmektedir.

Hepsinin de ötesinde okullarımızın çoğu, okul üniformalarının verimli

öğrenim ve öğretime katkı sağladığını düşünmektedirler.

Bu açıklamaların aynı tarihlerine yansıyan Türkiye’deki Kılık Kıyafet

Yönetmeliğinde tek tip kıyafet uygulamasını kaldırılması kararının bir gerekçesinin de;

aralarında İngiltere’nin de bulunduğu demokratik ve gelişmiş ülkelerin uygulamaları

olduğunu söyleyen ve bu ülkeleri referans gösteren Türkiye Milli Eğitim Bakanı Ömer

Dinçer 1 Aralık 2012 tarihinde İngiltere Milli Eğitim Bakanlığının görüşlerinin tam tersi

olarak aşağıdaki açıklamayı yapmıştır;

“Çocuklar önlük çıkartarak gelmişlerse ‘Niye çıkardın?’ diye geri

çevirmemeleri lazım. Çünkü bizim kılık-kıyafet konusundaki genel tavrımızın

ne olduğu belli oldu. Fiilen başlamış oldu Serbest kıyafet özgüveni

arttıracak, eğitim başarısı artacak. Eskiden yasaklar, tek tip olma esastı.

Şimdi serbestlikler esas, yasaklar istisna. Hürriyet Gazetesi, 1 Aralık 2012;

Kaya,E)

23

Görüldüğü gibi referans alındığı söylenen ülkenin görüşleri ile referans alan ülkenin

bu konuda fikirleri tamamen birbirinin zıttı durumundadır. Durum sadece bu yönden bile

ele alınsa konu ile ilgili ciddi çelişkiler söz konusudur.

Bir önemli çelişki de yönetmelikte “yürürlükten kaldırılan hükümlerin

uygulanmasına 2012-2013 öğretim yılı sonuna kadar devam edilir” şeklinde açıkça madde

varken, Milli eğitim Bakanının “Çocuklar önlük çıkartarak gelmişlerse ‘Niye çıkardın?’

diye geri çevirmemeleri lazım”. Şeklindeki beyanıdır. Milli Eğitim Bakanı bu demeçte

kendinin altına imza attığı yeni yönetmeliğin ilgili maddesine uyulmaması gerektiğini yine

kendisinin tavsiye etmektedir.

Okul üniformaları ile ilgili Bilimsel ve Pedagojik çalışmalar

Üniformanın Pozitif Yönlerini ortaya koyan görüş ve çalışmalar

Serbest okul kıyafeti düzenlemesinin gerekçelerinin yer aldığı Milli Eğitim

Bakanının demeçlerinde belirtilen ekonomik ve siyasi nedenler yer almıştır. Bu Konu

Bilimsel ve Pedagojik açıdan değerlendirilmemiştir. Bu konuyla ilgili özellikle Amerika’da

Bilimsel ve pedagojik açılardan çalışmalar yapılmıştır. Son on yılda özel durumu olan

İtalya ve Almanya haricindeki tüm gelişmiş ülkelerde devlet okullarında tek tip okul

kıyafeti kullanımında büyük artış gerçekleşse de bu konuda çok az bilimsel çalışma

mevcuttur.

Eğitim konusunda kafa yoran bilim insanları okul üniformalarının neden gerekli

olduğunu şu maddelerle açıklamaktadır. (Brunsma, D.L.2004)

- Öğrenciler şiddeti ve davranış problemlerini azaltmaktadır

- Okul birliğini ve öğrenme atmosferini geliştirmeyi teşvik etmektedir.

- Sosyal baskıyı ve sınıf farkını azaltmaktadır.

- Öğrencilerin kendine güven ve motivasyonunu arttırmaktadır

- Ailelerin paralarını tasarruf etmelerine neden olmaktadır

- Okula devamı arttırmaktadır

- Akademik başarıyı arttırmaktadır.

Bu araştırmalardan birisi de Houston Üniversitesi’nden Elisabetta Gentile ve Scott A.

Imberman’dır. Bu ikili okullarda tek tip kıyafetle ilgili çalışmalarında deneylere ve bir çok

değişik çalışmalara yer vermiştir.

24

Gentile ve Imberman’a göre (1996) okul üniformalarının pratikte öğrenci başarısı

ve davranışlarını nasıl etkilediği pek açık ve net değildir. Fakat okul üniformaları teoride

de olsa teknik yönlerden olumlu katkılar sağlayabilir. (Gentile ve Iberman,1996,Akt.

Stanley, M.S,1996)

İlk olarak güvenlik konusunda direkt olarak etkileri vardır. Okula gelen izinsiz

misafiri hemen ayırt etmeye yarayabilir ya da dikkat dağıtıcı renkler ve sembollerin

kullanılmasını engeller. Öğrencilerin pahalı kıyafet getirmemesine neden olacağından

hırsızlık olaylarını azaltabilir ( Stanley, M.S 1996.)

İkinci olarak, bu kıyafetler otorite saygısı yaratabilir ve bu da sınıfta öğrenciler

arasında davranışları geliştirir ve sınıf düzensizliğini azaltabilir.

Üçüncü olarak, özellikle gelişim sürecindeki kız çocuklarının iyi elbise

alamadıklarından dolayı karşı cins tarafından beğenilmemesi sonucu kendilerine olan

güveni kaybettirebilir.

Dördüncü olarak ise bazı insanlar giyinmek için saatlerce uğraşırlar. Bu durumda

bir zaman problemi ve okula geç kalma problemi ortaya çıkması muhtemeldir. Bu yönüyle

okul üniforması zaman tasarrufu da sağlamaktadır ( Alspach,K.2007).

Brusma ve Rockquemore (1998) aynı tip fakat farklı okullarda tek tip kıyafet

giyenlerle giymeyenleri karşılaştırmış ve devam-devamsızlık konusunda ve davranış

konularında çok az farklılık bulurken başarı konusunda anlamlı farklılıklar bulmuştur.

Stanley (1996) ise Uniforma giyen öğrencilerin davranış konusunda olumlu

gelişmeler olduğu ile ilgi bulgular elde etmiştir (Gentile ve Imberman,2010)

Ayrıca bu konu hakkında en ayrıntılı Bilimsel Çalışmalar yapan Gentile ve

Imberman (2010), Amerikan okullarında tek tip kıyafet giymeyen öğrencilerin tek tip

kıyafet giydikten sonraki davranış şekillerini incelemeye almışlar ve bu çalışmaları

1. Disiplin ve Okula Devamlılık

2. Başarı

Yönleriyle irdelemişler ve yine bu incelemeleri tablolar ve anket sonuçlarıyla bilimsel

bir zemine oturtmuşlardır.

25

De

va

m –

Deva

msız

lık O

ran

ları

1-5. Sınıflarda Üniformadan önce ve üniformadan sonra

Disiplin ve Devam-Devamsızlık verileri

Dis

iplin

uyum

ora

nı

Kıyafet Öncesi ve sonrası uyum Disiplin Uyum Oranı Okula Devam Oranı

6-12. Sınıflarda Üniformadan önce ve üniformadan sonra Disiplin ve Devam-Devamsızlık verileri

Kıyafet Öncesi ve sonrası uyum Disiplin Uyum Oranı Okula Devam Oranı

Dev

am

– D

ev

am

sız

lık

Ora

nla

rı

Dis

ipli

n u

yu

m o

ran

ı

26

1-5. Sınıflarda Üniformadan önce ve üniformadan sonra Öğrenci Sınav Notu verileri

S

ına

v N

otla

rı

Kıyafet Öncesi ve Sonrası Matematik Okuma Dil

Kıyafet Öncesi ve Sonrası Matematik Okuma Dil

6-12. Sınıflarda Üniformadan önce ve üniformadan sonra Öğrenci Sınav Notu verileri

Sın

av N

otla

rı

27

Gentile ve Imberman’ın (2010) Bu çalışmaları ilköğretim ve ortaokullarda ayrı ayrı

gerçekleştirilmiş, gözlemler okul kıyafeti öncesi ve sonrası olarak iki ayrı aşamada

incelenmiştir. Bilimsel gözlemlerin bulgularına göre okul kıyafeti uygulamalarından sonra

öğrencilerin okula devamlılıklarında ve belirli ders başarılarında artış, Disiplin

sorunlarında anlamlı düşüşler gözlemlenmiştir.

Üniformanın Negatif Yönlerini ortaya koyan görüşler

Dünyada zorunlu okul kıyafet sistemlerinin pedagojik anlamda artılarının yanında

öğrenciyi negatif etkileyen yanlarının da olduğu ile ilgili çalışmalardan da bahsedilebilir.

Örneğin kıyafet konusundaki kısıtlayıcılık özellikle gelişme sürecindeki öğrencide

yönetime ,idareye ve öğretmenlerine karşı zıt tutumlar,ve asi davranışlara neden olabilir ya

da fazla düzenlilik hissi çabuk sıkılmaya yol açabilir.

Bazı araştırmalar tek tip okul kıyafetlerinin öğrencilerin kendilerini ifade etme

şekillerini kısıtlayacağından dolayı kendine güven hissini azaltabileceği üzerinde

durmuşlardır.( Wade ve Stafford, 2003).

Ayrıca özellikle üniformaya karşı olanlar, üniformanın öğrencilerin haklarını

kısıtladığını ve pahalı seçilen üniformaların öğrencilerin bütçelerini zorladığını iddia

etmektedirler (Brunsma ve Rockquemore,1998). Örneğin İngiltere’nin en büyük ve saygın

gazetelerinin birinde çocuklarını devlet okuluna gönderen bir ailenin yıllık giyim

masrafının yaklaşık 1200 Pound olduğu ile ilgili bir haber yapmış ve okulların aileler

üzerindeki maddi yükünün altını çizmiştir (Guardian, 03 Şubat 2009).

Sonuç ve Öneriler

Türkiye’de son yıllarda okullarda ortaya çıkan disiplin sorunlara artarak çoğalması

bir gerçektir. Öğretmen bıçaklamaları ve ölümleri, okulda vahşet haberleri, okul içinde ve

dışında cinayetler, okulların başarılarının düşmesi, okul çağındaki öğrencilerin madde

kullanım oranlarının katlanarak artışı ve buna benzer sorunların sebepleri bile tam olarak

tespit edilip sorunlara dair çözümler bile aranmamışken , bunun üstüne tüm gelişmiş

ülkelerin disiplin konusunda kaygılarına bir neden olan serbest kıyafet konusu Türkiye’de

sadece bir Eğitim Çalıştayı’nda bilimsel olarak tartışıl(mış) gibi gösterilerek hayata

geçirilmiştir.

28

İçinde bulunulan şartlarda böyle bir değişikliğe gidilmesi, eğitim atmosferi

anlamında zaten pek de iç açıcı olmayan son durumu daha da kötüye götürebilecek riskler

taşımaktadır. Bilimsel çalışmaların bulgularına göre geleceğe yönelik bir tahmin yapmak

gerekirse okullarımızda bundan sonra özellikle disiplin problemlerinin daha da artacağını

öngörmek hiç te şaşırtıcı olmayacaktır.

Söz konusu çalıştayda bile değişik fikirler öne sürülmüş buna rağmen yasa

koyucular siyasi kararlarını ve taktirlerini mevcut uygulama doğrultusunda kullanmışlardır.

Bu konuyla ilgili yukarıda belirtilen bilimsel bulgular ve çalışmalar, serbest kıyafet

uygulaması ile birlikte okullarda disiplin sorunlarının daha da artacağını ve başarı

oranlarının daha da düşeceğini öngörülerini desteklemektedir.

Serbest kıyafetin kendi içindeki yasaklamaları da durumun kendi içindeki çelişkiyi

gözler önüne sermektedir. Bu yasaklar özellikle laik kesimde endişelerin artmasına neden

olmuş muhafazakar kesimde ise memnuniyetle karşılanmıştır. Bu gerçek ise Türk

toplumunda yaşayan insanları ikiye bölmüştür.

Türk toplumunda bu konunun iki farklı ve birbirinden zıt şekilde algılanmasının bir

nedeni de farklı dünya görüşüne sahip medya organlarının olayları kendi bakış açılarından

topluma yansıtmaları ve empoze etmelerinden kaynaklıdır. Örneğin muhafazakar bir

gazetede haberin veriliş şekli “Tek tip kıyafet eğitimden soğutur” başlığında “ Tek tip

kıyafet uygulamasıyla sözüm ona disiplindi ve sorumlu birer vatandaş olmaları bekleniyor

çocuklardan. Oysa bu türden uygulamalar çocukları hem derslerinden soğutmakta hem de

özgürce seçme iradelerini ortadan kaldırmaktadır” alt başlığında verilirken,

(Coşkun,U.,2012 Yeni şafak gazetesi) başka bir medya organında “Kılıktan Kılığa

Sokulmak” başlığı altında “Kim ne derse desin, okullar ideolojik bir saldırı altında. Bütün

itirazlara rağmen yürürlüğe konulan “4+4+4 Sistemi” bu saldırının önemli bir parçası”

şeklinde yer almıştır (Evrensel Gazetesi, Değirmencioğlı,S. ,01.12.2012) .

Görüldüğü gibi bu uygulama toplumdaki muhafazakar kesim tarafından

“özgürlükçü” Diğer kesim tarafından da “yasakçı” ve “Baskıcı” olarak algılanmaktadır.

Diğer bir deyişle toplumun bu konuya bakış açısı dünya görüşleri ile sınırlı kalmış ve konu

eğitimsel ve pedagojik açıdan değerlendirilmemiştir.

Türk Temel Eğitim Sisteminde Öğrencilerin Üniforma Zorunluluğunun

Kaldırılması; Özgürlük mü, Tutsaklık mı? sorunun cevabı ise aşağıdaki cümlede özgün

olarak verilmiştir;

29

Eski yönetmelikte yasakların içinde özgürlükler mevcutken yeni yönetmelikte

özgürlüklerin içinde yasaklar yer almıştır. Büyük resme baktığımızda ise konu hep göreceli

yasaklar ve özgürlükler bağlamında incelenmiştir.

Bu anlamda mevcut yasal uygulama tekrar değiştirilmeli ve gelişmiş ülkelerdeki

uygulamalar örnek alınmalıdır. Bu ülkelerdeki uygulamalar daha önce bu çalışmada

bahsedildiği gibi öğrencilerinin durumlarına göre her okulun kendi kıyafetine kendinin

karar vermesi gerektiğidir. Ne Kıyafet özgürlüğünün içindeki yasaklar, ne yasakların

içindeki özgürlükler yer almalıdır. Öğrencilerin Resmi okul üniforması giyilmesi

zorunluluğunun kaldırılması öğrenciler açısından bir özgürlük olarak algılanıyorsa da diğer

yandan bu bu durum okulların kendi bünyelerinde eğitimi geliştirme ve kontrol etme

çabası açısından esaret altına alınması ve hareket kabiliyetlerinin kısıtlanmasıdır.

30

KAYNAKÇA

Alspach, K. 2007. “Measured Look at Uniforms: Alternative to Dress Code". Boston

Globe, Mayıs 17 2007.

Anadolu Ajansı , 01.12.2012; http://www.aa.com.tr/tr/politika/106771--uniformali-

ogrenciler-de-sivillesmeli

Başbakan Erdoğan; Başbakanlık Binası, 27.11.2012.; http://www.haber7.com/dis-

politika/haber/957355-erdogan-kilik-kiyafetle-ilgili-ilk-kez-konustu

Brunsma,D. (2004). The School Reform Movement and What It Tells Us About American

Education: A Symbolic Crusade. Lanham. Scarecrow Education, 2004.

Brunsma, D (2006) School Uniform Policies in Public Schools. Principal Dergisi- A

Healthy Child- Special Section. Sayı 3,s.50-53

Coşkun,U.,2012 Yeni şafak gazetesi http://yenisafak.com.tr/yorum/?i=382728

Daiy Telegraph gazetesi, 2001,12 mayıs

http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/1330025/German-call-

for-school-uniform.html

Evrensel Gazetesi, 01.12.2012, Serdar DEĞİRMENCİOĞLU ,

http://www.evrensel.net/news.php?id=42437

Gentile ve Imberman,2010. “Dressed for Success? The Effect of School Uniforms on

Student Achievement and Behavior” University of Houston,2010

Guardian Gazetesi, 3 Şubat 2009; http://www.guardian.co.uk/education/2009/feb/03/cost-

school-rising

Guardian Gazetesi, 2009 ; http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2009/jun/03/school-

uniform-government-children

Hürriyet Gazetesi,haziran 2009 ; http://www.hurriyet.com.tr/gundem/11975564.asp

Hürriyet Gazetesi, 1 Aralık 2012; Kaya,E; http://www.hurriyet.com.tr/gundem/22051578.asp

İngiltere Başbakanlığı, Ekim 2012; https://www.gov.uk/school-uniform

İngiltere Milli Eğitim Bakanlığı; 1 Mayıs,2012;

http://education.gov.uk/schools/leadership/schoolethos/b0014144/schooluniform

Meltem Uzun,2012 ; http://www.bik.gov.tr/siyah-onluk-beyaz-yakanin-82-yillik-oykusu-

haberi-17744/

Meltem Uzun,2012; - Uzun,M. 2012 Anadolu Ajansı , 30 Kasım 2012,

http://www.aa.com.tr/tr/rss/106316--siyah-onlukten-serbest-kiyafete

Milli Eğitim Bakanlığı İnternet sitesi, 27.11.2012 ;

http://meb.gov.tr/haberler/haberayrinti.asp?ID=9883

31

Mitchel, A.1996. “Clinton Will Advise Schools on Uniforms," New York Times, February

25,1996.

Stanley, M.S., “School Uniforms and Safety," Education and Urban Society, 1996, 28

(4),S:424.

Wade, Kathleen K. and Mary E. Sta_ord, “Public School Uniforms: Facts on Perceptions

of Gang Presence, School Climate, and Student Self-Perceptions," Education and

Urban Society, 2003, 35 (4), s:399.

Wikipedia, free encyclopedia,Aralık 2012 ; http://en.wikipedia.org/wiki/School_uniform