Visoka poslovna škola strukovnih studijaL E S K O V A C

TURISTIČKA GEOGRAFIJA- Uvodni čas-

Dr Predrag Stamenković, prof.

Geografija (zemljopis) je kompleksna nauka koja proučava prirodne i društvene pojave i proceseu geoprostoru, te veze i odnose između njih. Naziv geografija je grčkog porekla i dolazi od gea-Zemlja i grafein-pisati, opisivati. Prva osoba koja je koristila reč „γεωγραφία“ je bio Eratosten(276–194. p. n. e.). Osnovna podela geografije je na: opštu i regionalnu geografiju.

Geografski koordinatni sistem

• Geografski koordinatni sistem je skup parametara pomoću kojih se opisuju lokacije na Zemljinoj površini.

• Koordinate se često biraju tako da jedan broj predstavlja vertikalnu poziciju, a dva ili tri broja predstavljaju horizontalni položaj. Iskazuju se geografskom širinom, dužinom i visinom.

• Geografska širina (latituda) je uglovno ili lučnorastojanje neke određene tačke na Zemljinoj površiniseverno ili južno od ekvatora (polutara). Razlikujemosevernu geografsku širinu koja se pruža od ekvatora doSevernog pola u iznosi od 90° i južnu geografsku širinu,koja zahvata prostor između ekvatora i Južnog pola uistom iznosu u stepenima.

• Geografska širina označava grčkim slovom φ.Latituda se meri u stepenima, minutima i sekundama urasponu od 0° do 90°. Ekvator je najveća paralela, tj.kružnica i dugačka je 40.065 km, dok su najmanjekružnice, u stvari tačke — polovi.

Geografska širina

• Geografska dužina (longituda) ili Meridijan, je uglovnoili lučno rastojanje određene tačke na Zemljinoj površini od početnog meridijana. Sporazumno je usvojeno da se za početni meridijan računa Grinič, koji prolazi kroz London u Ujedinjenom Kraljevstvu.

• Razlikujemo istočnu geografsku dužinu koja se pruža od Griniča na istok do 180° i zapadnu geografsku dužinu koja se prostire od Griniča na zapad sve do 180°. Longituda se obeleževa grčkim slovom λ i izražava se u stepenima, minutima i sekundama. Svi meridijani su polukružnice iste dužine koje se pružaju od Severnog ka Južnom polu, na dužini od 20.014 km.

Geografska dužina

Geografska visina (kota)

• Apsolutna visina (nadmorska visina) ili altituda je visina neke tačke na Zemlji u odnosu na referentnu površ geoida. U geografiji se definiše kao rastojanje u metrima po vertikali, od srednjeg nivoa površine okeana do neke tačke na Zemljinoj površini.

• Kod opisivanja geografskih objekata (planina, polje, jezero i dr) na topografskoj karti, varijacije u visini su označene izohipsama (zamišljene, najčešće krivudave, linije koje na geografskim kartama povezuju mesta iste nadmorske visine), a karakteristične kote su označene tačkom uz koju je visina u metrima.

Zemljina rotacija

• Rotacija Zemlje je rotacija planete Zemlje oko svoje ose. Zemlja se okreće prema istoku, direktnim kretanjem. Kao što se vidi iz severne polarne zvezde Severnjače, Zemlja se okreće suprotno smeru kazaljke na satu.

• Zemlja se rotira jednom u 24 časa u odnosu na Sunce. Snop sunčevih zraka tangira Zemljinu loptu po kružnici koja se zove terminator ili sumračnica. Smena dana i noći u datoj tački dešava se pri njenom prolasku kroz terminator.

• Pri preseku terminatora u prelasku date tačke sa noćne na dnevnu poluloptu, njena horizontska ravan otkriva sunčev disk –Sunce izlazi.

• Pri preseku terminatora u prelasku date tačke sa dnevne na noćnu poluloptu, njena horizontska ravan pokriva sunčev disk –Sunce zalazi.

Terminator ili sumračnica

Terminator ili sumračnica• Dva puta u toku godine deklinacija Sunca

δ=0, leži u ravni ekvatora. Tada ravanterminatora pada na Zemljinu rotacionu osu,prolazi kroz geografske polove. Na zemlji seizjednačava dan i noć. To su prolećna (21.mart) i jesenja (23. septembar)ravnodnevnica.

• Maksimalna vrednost deklinacije Sunca jeδ=23°27´, i dostiže je za vreme letnjegsolsticijuma (21 jun). Severni geografski polje na letnjoj polulopti.

• Minimalna vrednost deklinacije Sunca je B=-23°27´, i dostiže je za vreme zimskogsolsticijuma (22 decembar). Severnigeografski pol je na noćnoj polulopti.

• Zemlja se sastoji iz više sfera, kojese delimično dodiruju i prožimaju.One su različitog sastava i različitihfizičkih i hemijskih osobina. Svesfere su podeljene na unutrašnje ispoljašnje.

• Unutrašnje sfere su Jezgro Zemlje,Omotač jezgra i Zemljina kora.Materija ovih sfera je u čvrstom ilirastopljenom stanju i u njihovojgrađi učestvuju razni minerali istene.

• Spoljašnje sfere su atmosfera,hidrosfera i biosfera, i one sesastoje od gasovite, vodene iorganske materije.

Građa Zemlje

Geomorfologija

• Nauka koja se bavi proučavanjem nastanka (genezom) i razvitkom (morfološkom evolucijom) oblika reljefa, naziva se geomorfologija.

• Reljef Zemlje je nastao i razvija se pod uticajem i zajedničkim radom unutrašnjih i spoljašnjihsila.

• Unutrašnje sile koje izazivaju pokrete u litosferi: Zemljina teža (gravitacija); Zemljina toplota

Ove sile različitog pravca delovanja izazivaju u Zemljinoj kori vertikalne i horizontalne pokrete, koji se zajedničkim imenom nazivaju tektonskim pokretima (gr. tektonis – graditelj). U njih spadaju epirogeni i orogeni pokreti.

Epirogeni pokreti Epirogeni pokreti (gr. epeiros – kopno, kontinent) se javljaju u vidu veoma sporih ali stalnihizdizanja i spuštanja Zemljine kore. Njima se stvaraju blagi svodovi velikog raspona kojipredstavljaju kontinente (geoantiklinale) i velika ulegniuća – ugibi, tj. okeanski i morski baseni.

Epirogeni pokreti

Epirogena izdizanja i spuštanja dovode do pomeranja obalskih linija. Usled spuštanjakontinentalnih delova Zemljine kore dolazi do nadiranja mora na kopno, tzv. transgresije, a priizdizanju kopna dolazi do regresije, tj. povlačenja mora i stvaranja novog kopna.

Orogeni pokreti Orogeni pokreti (gr. oros-planina), u odnosu na epirogene pokrete su brzi, dovode doporemećaja slojeva u Zemljinoj kori i od najvećeg su značaja za stvaranje planina i kotlina nakopnu. S obzirom na pravac kretanja dele se na vertikalne i horizontalne pokrete.

• Vertikalni pokreti se javljaju uvidu kretanja blokova u litosferiduž velikih pukotina kojenazivamo rasedima. Kada sezemljište spusti duž dvaparalelna raseda obrazuje setektonski rov ili graben (dolinaRajne između Švarcvlada iVogeza). Kada se zemljišteizdigne između dva rasedaobrazuje se horst (Jastrebac,Fruška gora).

Orogeni pokreti • Horizontalnim pokretima dolazi do nabiranja prvobitno horizontalnih slojeva u Zemljinoj kori.

Osnovni elementarni oblik koji se pri ovom stvara je bora. Ona se sastoji od jednog ispupčenog svoda – antiklinale i koritastog udubljenja – sinklinale.

Rasedanje – stvaranje gromadnih planina

• Rasedanjem nastaju gromadne ili rasedne planine. One su oivičene rasedima i nemaju neki određeni pravac pružanja, a između njih su spuštene kotline. U našoj zemlji gromadne planine se nalaze u južnoj Srbiji (Besna Kobila, Čemernik, Jastrebac) kao i u Panonskom basenu (Fruška gora i Vršačke planine).

Čemernik

Nabiranje – stvaranje venačnih planina

• Krajnji rezultat veoma dugog procesa nabiranja i navlačenja slojeva u litosferi jeste obrazovanjevanačnih ili nabranih planina, koje često predstavljaju čitave snopove paralelnih planinskihvenaca što se nastavljaju jedni na druge i protežu na stotine i hiljade kilometara (Himalaji, Alpi,Andi, Kordiljeri).

Visoka poslovna škola strukovnih studijaL E S K O V A C

Hvala na pažnji

Dr Predrag Stamenković, prof.