tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı

Türkiye Un Sektörü Vizyonunda

Değer Zinciri Yaklaşımı

Sibel GüvenAntalya, 14 Mart 2014

Gündem Mevcut durum değerlendirmesi:

Dünyada ve Türkiye’de üretim, tüketim, dış ticaret ve fiyat trendleriBuğdayUn

Türkiye için tespitler Un sektör konum ve vizyonunun

belirlenmesinde değer zinciri yaklaşımı:Çalışma çerçevesi önerisi

Mevcut Durum - Buğday

Türkiye temelde hala bir tarım ülkesi2012 yılında dünya toplam üretiminden

aldığı pay değer olarak yüzde 1.1 iken, tarımsal üretimin payı %1.9

Buna rağmen tahıl ve yağlı tohumlarda net ithalatçı konumunda

Türkiye buğday ithalatını en hızlı arttıran ülke

Buğday üretim miktarı yurtiçi tüketimini karşılayacak düzeyde

Üretilen buğday kalitesi un ve unlu mamul üretimi için yeterli değil

İthalatın büyük kısmı DİR kapsamında

Kaynak: UN ComtradeNot: Balon büyüklükleri ülkelerin 2012 yılındaki ithalat değerini göstermektedir.

2012 yılında en çok buğday ithal eden 10 ülkenin ithalat payı değişimleri

20

12

yıl

ı it

hala

t p

ayı

Dünyada buğday ekim alanı düşerken verimlilik ve üretim artıyor

Buğday üretimi artıyor ancak tahminler bu artışın yavaşlayacağı yönünde Geçtiğimiz 10 yılda dünya buğday üretimi ortalama %2 arttı Önümüzdeki 10 yıl için bu rakamın % 1 olacağı tahmin ediliyor

Buğday ekim alanı (milyon ha) Ortalama buğday verimliliği (ton/ha)

Kaynak: FAOKaynak: FAO

Dünya buğday üretimi artarken buğday fiyatları da artıyor

Dünya buğday arzı (milyon ton)Dünya aylık buğday fiyatları endeksi (1980=100)

Kaynak: USDA Kaynak: IMF Hammadde Endeksi

Spekülasyonlar nedeniyle üretim artışlarının yaşandığı yıllarda bile fiyat artışlarıyla karşılaşmak mümkün

Türkiye’de buğday ekim alanı da üretimi de düşüyor – üretim düşüşü çok daha az Türkiye’de buğday ekimine ayrılan alanın büyüklüğü ve buğday üretimi (milyon

hektar ve milyon ton)

Türkiye’de buğday verimi artıyor ama istenilen düzeyde değil Türkiye en büyük buğday üreticileri arasında verim

sıralamasında 6.sırada yer almakta En verimli ülkeler ise farklı coğrafyalarda

bulunmakta: En büyük üreticiler arasından sadece Çin verimlilik

sıralamasında ilk 10’da yer alıyorEn büyük 10 buğday üreticisinin buğday verimi, 2011 (kg/ha)

En verimli 10 buğday üreticisinin buğday verimi, 2011 (kg/ha)

Kaynak: FAOKaynak: FAO

Not: Buğday veriminde dünya ortalaması 313 kg/ha’dır (2011).

Türkiye’nin buğday ithalatı hem miktar hem de değer olarak son yıllarda hızla artıyor Yüksek kalite buğday ithal edilerek, un ya da

unlu mamulleri ihraç ediyoruz

Kaynak: UN Comtrade

Buğday ithal birim değer artışındaki dalgalanmalar ihracat birim değer artışındaki dalgalanmalara göre daha yumuşak

Kaynak: UN Comtrade

Buğday ithalatında gümrük vergi oranları ülke buğday arzına göre değişiyor Gümrük vergileri arzın yetersiz olduğu dönemlerde

düşürülürken yüksek olduğu dönemlerde yükseltiliyor

Buğday tüketiminde gelişmekte olan ülkeler ilk sıralarda

Seçilmiş ülkelerde kişi başına buğday tüketimi (kg)

Yüksek nüfuslu ülkeler zenginleştikçe tüketim alışkanlıkları zengin ülkelere benziyor Çin’de kentli yoksul gelirinde yüzde 1’lik artış, hububat

talebini yüzde 0,01 arttırırken, et talebinde ise on kat daha fazla artışa neden oluyor.

Kaynak: FAO

Adi ve Kaplıca Buğday Toplam buğday ithalatı içerisindeki

payı %90 seviyesinde Yurtiçi kullanımı ve un ihracatı artan

üretim ve ithalatla desteklenmekte

Kaynak: TÜİK

Durum buğdayı: Yükselen ithalat, yüksek katma değerli makarna ihracatına dönüşüyor

Durum buğdayı üretimi düşüş eğiliminde Artan makarna üretimi ise durum buğdayı talebini

arttırıyor Makarna iç tüketimi sabit kalırken, ihracat çok hızlı

artıyor İthal edilen buğday yüksek katma değerli üretimde

kullanılıyor

Kaynak: TÜİK

Mevcut Durum – Un Dünya un dış ticareti buğdaya kıyasla oldukça sınırlı

2012 yılı verilerine göre buğday ticareti 90 milyar dolarken, un ticareti 8 milyar dolar

Buğdayın yetiştiği ve sınırlı da olsa sanayi altyapısı olan ülkelerin tümünde un üretilebiliyor

Unun raf ömrü buğdaydan kısa Ülkelerin una uyguladıkları gümrük vergisi

oranları buğdayınkinden daha yüksek

Un ticaretinin değeri, miktarından daha hızlı artıyor Küresel ısınma, artan gıda talebi ve tarım ürünlerinin enerji

üretiminde kullanılması un fiyatlarında artışa neden oluyor Buğday fiyatlarında görülen artış un fiyatlarına da yansıyor

Un üretim maliyetinin en büyük kısmını buğday maliyeti oluşturuyor

• Ukrayna’da yüzde 81’i• Konya’da yaklaşık yüzde 70’i

Kaynak: UN Comtrade

Türkiye dünya un ihracatındaki yüksek payı ve artış hızı ile dikkat çekiyor

Kaynak: UN ComtradeNot: Balon büyüklükleri ülkelerin 2012 yılındaki ihracat değerini göstermektedir.

2012 yılında en çok un ihraç eden ülkelerin ihracat payı değişimleri

Dünyanın en büyük un ithalatçıları

Kaynak: UN ComtradeNot: Balon büyüklükleri ülkelerin 2012 yılındaki ithalat değerini göstermektedir.

2012 yılında en çok un ithal eden ülkelerin ithalat payı değişimleri

Un ticaretinde coğrafi konum önemli Ülkeler, kendilerine yakın pazarlarlardan un ithal

etmekte Çin: Kore (%30), Rusya (%27), Tayland (%22) Brezilya: Arjantin (%93)

Türkiye’nin ihracat pazarlarında un talebinin artması beklenmektedirBölgelere göre ekmek ve unlu mamuller ürünleri tüketimi, 2006=100

Kaynak: Business Monitor ve TEPAV hesaplamaları

Yüksek ihracat rakamları birim fiyata yansımıyor Türkiye 2012 rakamlarına göre, toplam

ihracat değeri en yüksek olan ülkeAncak ortalama birim fiyatı aynı

performansı göstermiyorUn ihracatı (milyon $) Un birim ihracat fiyatı ($/kg)

Tesis sayısı ve kapasite kullanımı birim satış fiyatında belirleyici Dünyada tesis sayılarının düşük olduğu ülkelerde kapasite

kullanım oranı görece daha yüksek AB’de ortalama kapasite kullanım oranı %65 Konsolide pazarlarda ise %80 – 90 seviyesinde

Tesis sayısının azaldığı büyük ve modern işletmelerde katma değeri daha yüksek ürünlerin maliyeti daha düşük, satış fiyatı daha yüksek

Kaynak: UN Comtrade ve ilgili ülkelerin üretici birlikleri

Türkiye’de üretim tesisleri buğdayın üretildiği yerde AB’de üretim tesisleri nüfusun yoğun olduğu

bölgelerde toplanmışken, Türkiye’de (Marmara ve Akdeniz bölgesi dışında) buğday üretiminin yoğun olduğu bölgelerde Lojistik maliyetler un üretiminde önemli bir kalem (Konya‘da

%9)

Kaynak: TOBB Sanayi Veri Tabanı ve TÜİK

Tespitler (I) Un ihracatında Türkiye ilk sıralarda

İhracattaki artış yüksek verimli buğday üretimi ve/veya buğday ithalatıyla karşılanabilir

Buğdayda yüksek verim ve kalite için Ar-Ge çalışmaları, tohum ıslahı ve bölgelerin özelliklerine uygun ürünlerin desteklenmeleri gerekli• Kaliteli ürün üretimi ürün borsalarının

aktifleştirilmesiyle çekici hale getirilebilir: ürün kalitesine göre fiyatlama

• Havza bazlı destekleme modelleri hayata geçirilmeliKaliteli buğday ihtiyacı, artan dünya fiyatlarıyla

karşılanıyor• Fiyat dalgalanmalarından korunmak için lisanslı

depoculuk önemli

Tespitler (II) İhracat yapılmayan ülkelere erişim, lojistik maliyetler

ve altyapı eksikliği nedeniyle yakın gelecekte zor görünüyor.

Un ihracatında hedef, miktarı arttırmak yerine, ürün kalitesini ve çeşitliğini arttırarak birim satış ve ihracat fiyatını arttırmak olmalı.

Tespit edilen sorunların çözümü aranırken Değer zinciri yaklaşımı içerisinde Tüm aktör ve paydaşların çıkarları göz önünde bulundurulmalı

Un sektör vizyonu değerlendirilmesinde bütüncül bakış açısı önemli Buğday üretiminden, ürünlerin son tüketiciye iletilmesine kadar tüm aşamalar göz önünde bulundurulmalı

Hedeflerin oluşturulmasında ve hedeflere ulaşmada tüm aktörlerin çıkar ve davranışları hesaba katılmalıYüksek katma değerli üretim için aktörlerin

çıkarları doğrultusunda birlikte hareket etmesi önemli

Un üreticileri, değer zinciri içerisindeki aktörlerden sadece biri

İleriye dönük çalışma çerçevesi - I1. Un ve unlu mamul üreticilerinden başlanarak değer zincirindeki

tüm aktörlerin pozisyonları ve birbirleri ile ilişkileri tanımlanmalı Çiftçiler

• göreli getirisi en yüksek ürünleri üretmek, girdi maliyetlerini en aza indirmek Un, makarna ve unlu mamul ve yem üreticileri

• kaliteli ürünleri, mümkün olan en düşük maliyetle ve yüksek getiriyle iç ve dış pazarlarda pazarlamak

Tüketiciler• en sağlıklı ürünü en ucuza almak

Dış Dünya• Ürünlerini en yüksek fiyatla satarken kaliteli ürünleri mümkün olan en düşük fiyattan ithal etmek

Kamu, • Ülke tarım ve gıda politikaları çerçevesinde • Üreticilerin girdi temininde aşırı fiyat dalgalanmalarından mümkün olan en az şekilde

etkilenecekleri düzenlemeleri yapmayı• katma değeri yüksek ürünlerin ihracatını teşvik edecek• Gıda güvenliğini sağlayacak teşvikleri, destekleri ve düzenlemeleri yapmak

2. Değer zincirinde tanımlanmış olan her bir aktörün mevcut durum değerlendirmesi yapılmalı

İleriye dönük çalışma çerçevesi - II3. Farklı gelir grupları ve tüketici gruplarına göre yurtiçi ve yurtdışı talep

eğilimleri incelenmeli Farklı tüketici grupları: hanehalkları, catering, turizm, ekmek ve unlu mamul

üreticileri Farklı gelir grupları: yüksek, orta ve düşük gelirli hanehalkları

4. Hammadde ve yurtiçi/yurtdışı pazarlara erişimde en uygun lojistik alternatifin belirlenmesine ilişkin bir çalışma yapılmalı

Mevcutta kullanılmakta olan lojistik yöntemler ortaya çıkarılmalı Alternatif lojistik yöntemlerin elverişliliği ve maliyeti belirlenmeli En uygun alternatif belirlenmeli

5. Yurtdışı örnekler incelenerek iyi uygulama örnekleri ortaya çıkarılmalı Üretim (kapasite kullanımı, tesis sayısı ve maliyet yapısı) ve Tüketim eğilimleri açısından farklı ülkelerin gelişim patikaları ve uyguladıkları

politikalar incelenmeli

6. Türkiye’nin un ve unlu mamul ticaretinde rekabet gücünü arttırabilmesi için yeni bir strateji geliştirilmeli, değer zincirindeki aktörlerin tamamını ve zincirin her aşamasını ilgilendiren politika ve düzenlemeler tasarlanmalı.

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

Söğütözü Cad. No:43 TOBB-ETÜ Yerleşkesi TEPAV Binası06560 Söğütözü – AnkaraTel: 312 – 292 5500Fax: 312 – 292 5555www.tepav.org.tr