Türk Tarihinin Ana Hatları

8/2/2019 Trk Tarihinin Ana Hatlar

1/621

illi TUIII1U HATL

T r k Oca "T r k Tar ihi Heyeti , , az ala rn da n Afet

Hf. i le Me hm et Tevf ik, S a mi h Rifat, Ak ura Yusu f,

Dr. Re i t Galip, Hasan Cem il, Sadri M ak su di , 'em

settin, Vast ve Yu su f Ziya Be yl er tara fnd an iktitaf,te rc m e ve tel if yol lari le yap lm bir tee bbs tr.

ile alkal zatlerin mtalea >e tenkit nazarlarnaarzolunmak zere yalnz yz nsha baslmtr.

O r d . . YUSL'F H!:'WET B A Y U R ' U M

TRK T A K H K'JEUMU'NA

ARMAAN DIE,

19 3 0

S T A N B U L

D E V L E T M A T B A A S I

uTrk Tarihi Hey eh\inin baka azalarnn ve mevzu


2/621

TRK TARHNN ANAHATLARI

B U K T A P N N Y A Z I L D I ? 1

I. B E E R T A R H N E M E T H A L 5A ) K in a t 6

Dnya 10

nsan 16

B ) Ta ri h 21n sa nla rn geirdi i dev irle r 22

C) I rk 31Lisan 34T r k rk 37

D ) Fi ki r 39

I I . T R K T A R H N E M E T H A L 47A T rkl eri n Ana Yu rdu 47

U m u m m u ha c er e tl e r v e m e de n iy e tl e r . . . 49

Ana yurt la r nda n ayr lan T rk le r 59Glerden evvel ve sonra Ana T r k - Y u r d u . . 61

I I I . N 711. M e m l e k e t 7 3

i ma l in 74

Ce nu b in 75

ine tbi me mle ke t l er 76

Mongolya 77Manurya 78

in T rk le ri 78


3/621

2 . Ahali 843 . i n m e d e n i y e t i 87

Cinde trk medeniyet in in kdemi 87

D i n ve fe l se fe 90

B u g n k d i n l e r 91

; Konfis 91

> ' T a o dini 93Buda dini 95

Dil, yaz v e edebiyat 96

Res im , m im a r v e h e y k e l t r a l k 98

inic i l ik ve ip ek i l ik 99

Ziraat 99

4 . inin s iyas tar ihi 100 slle devri 101

Bir inci sl le 103

kinci slle 104

nc sl le 106

mparatorluk devri : T 's in sllesi . . . . 107

Han sl les i H

Mildn I I I nc a sr nd a n sonra in . . . . 1 1 4

Top a Trk ler i (Vey Devleti ) 116

T a n g l a r 117Cengiz H a n devri 119

Kubi la y 121

Kubi la ym Avrup a d evle t l er i l e tem a s la r . . 123

Kubi lay devrinde in m ed eniyet i 123

M i n g l e r 125

Manu sl les i } 125

IV . H N T 127A) M e m l e k e t 129

B ) T a r i h 1321. T a r i h t e n e v v e l k i z a m a n l a r 1322 . Tar ih devr i 135


4/621

M. E. 1 0 0 0 tar ihi nden so nr a 135P er s ve s k e nd e r isti ls . . . . 137

Mo ry a sl le si 138

Gr ek hak im iy eti 139

Sa ka la r istil s 139 '

Yu e i Trk ler i ve Ku h an la r 140

Su ra t ra , And ra 144

Gupta mpa rator luu 144Akhunlar 145

Ha rs a ve Pal al ar 146

Raj put dere beyl ii 147

M sl m an T rk le r ve Bab ur mpa rato r lu u . 147

C ) H i n t m e d e n i y e t i 1491. Dinler 149

Ved a dini ve B ra hm an l k 149Upaniatlar 151

J e n i s m 152

Budism 153

H in d u di ni . .' . 155

2. C e m i y e t ve ail e . . 1563 . Li sa n, ya z , ed eb iy at , fen v e fe ls ef e . . . 158

4 . H in t san 'at i 160V . K A L D E , E L A M V E A S U R 163

1. M e m l e k e t 1 6 52 . Aha li 1683 . Ar ke ol o j i ke i f ler i 1714 . lk me de ni ye t l er in ban is i , 1725 . S m e r , Akat, El am Dev let ler i 173

6 . Ka la md a dahi l re ka be t l e r ve m ca de le le r 1777. S m e r , Akat , E l a m De vl et le r i ni n akb et i 1798 . A s u r l u l a r 1 8 09 . S m e r m e d e n i y e t i 182


5/621

Hayvanc l k ve ziraat 182Sanayi 183

Milliyetperverlik ve k a n u n 184

Talim ve terbiye 185

Din ve ilimler 186

Edebiyat ve yaz 187

Mimar ve konfor 188VI. MISIR 1 9 3

1. M s r v e Ni l 193

2. M s r n i l k ah al is i 197

3 . M s r n ta ri hi 200

4 . Ms rd a ta ri h de vi rl er i 205

Birinci devir : Eski imparatorluk 206

kinci de vi r : Yeni imp ara tor lu un b ala ngc 207

nc devir: kesuslar devri 208kesuslarm menei 209kesus mparatorluunun genilii . . . . 213

5 . Ms rd a inhi ta t ve se be pl er i 215

6 . M s r m e d e n i y e t i : Fir 'avun 217

Muhtelif snflar 217

Halk 218Msrda din inanlar 219

Msrn papazlar v e din ayinler 222

San'atler 223

Yaz, edebiyat, musiki ve ilim 225

VII. ANADOLU 2 2 7

A) Eti mparatorluu,-' 2291. Me m l e k e t , i s i m ve vas f la r 229

2. Ah al i v e li sa n 231

3 . Si ya s ta ri h 232

Su bbi l y u m a 234II. inci Mursil 235


6/621

Muvatalla 236

Kade muharebesi 237

III n c Hatusil 238

II inci Dudhalijas 239

Arnuvandas 239

4 . Eti me de ni ye t i 240

H k m e t ve ordu 240

H u k u k ve din 242San'at 245

B ) F r i k y a 2471. Ahal i , ve m e m l e k e t 247

2 . Fr i k ya n n e vk e t de vr i 249

3 . F r i k y a m e d e n i y e t i 250

Din 250

San'at 2514 . F r i k y a n n in k ra z . . ' 252

C) Lidya . 2531. M e m l e k e t ve ahal i 253

2 . H k m d a r s l l e l e r i 254

Atalar 254

Eti sllesi;: Heraklitler 254

ahin krallar Sllesi' : Me rm cn at la r . . . . 255Gigesin iktisad siyaseti 2-55

3 . K i m r l e r i n is ti ls 256

4 . Li dy an n az am et ve in k ra z 259

VIII . EGE HAVZASI 265A) Yunanistan 267

Memleket 267

Kara Yunanistan ' 268Peloponez 270

Deniz ve sahiller 270

Adalar . 271

klim ve varidat membalan 272


7/621

B ) Ege medeniyeti 273

1. U m u m n a z a r 2 732. Ha fr iy at 2743 . D e v i r l e r e t a k s i m 2 75

6 0 0 0 - 3 0 0 0 a r a s n d a k i d e v i r 277

3 0 0 0 - 4 0 0 0 a r a s n d a k i d e v i r 277

2 4 0 0 - 2 0 0 0 a r a s n d a k i d e v i r 281

2 0 0 0 - 1 7 5 0 a r a s n d a k i d e v i r 281

1 9 0 0 - 1 4 0 0 a r a s n d a k i d e v i r 282Miken medeniyetinin hakimiyeti (1400 1 2 0 0 ) 282

4 . Do ri le r i n Yu na ni st an ve Adal ar i s t i ls . 2835- Y u n a n m e d e n i y e t i n i n d o d u u y e r A n a -

doludur 2856 . Mi no s me de ni ye t i 285

O y u n l a r 286San'at 287Ticaret 288

7 . Mi ke n me de ni ye t i 288Binalar 289

C) Aka elleri ve mstemlekeler . . . . 2901. y on la r ve Do ri le r 290

yonlar 290

Doriler . 290

Bunlarn yaylmas 290Garb Akdeniz 292

Mstemlekelerin evsaf 293

2 . lk Y u n a n m e d e ni ye t i n i n m e r k e z i . . . 2933 . G r e k l e r i n m i r a s a k o n m a s 2954 . Atina m s te m le k el er i . . . 2965 . Bir y o n y a e hr i : Mi le 296

D ) Grek kavminin teekkl 297E ) Irklar ve kavmler 299

1. Ef sa ne v del i l ler 299


8/621

2 . Lisan del i l ler i 301

3- Arkeolo j i del i l ler i 3044 . Antropolo j i del i l ler i 304

F ) G r e k l e r d e n e v v e l Y u n a n i s t a n s a k i n

le ri h a k k n d a k s a m t a l e a 305

I X . E S K T A L Y A V E E T R S K L E R 309

A ) E s k i t a l y a 311

1. ta lyann coraf tar i f i 3112 . T a r i h t e n e v v e l k i z a m a n . . , 312

lk medeniyetler 3123 . Ta r ih devr i 3134 . E s k i k a v m l e r h a k k n d a i z a h a t . . . . 314

B ) E t r s k l e r . . . . ' 3161. U m u m m a l m a t 316

2. E t r s k l e r i n h a k i m i y e t i v e is t i l lar . . 3193. E t r s k m e d e n i y e t i 3214 . L a t i y o m v e R o m a d a E t r s k k r a l l a n . , 3225 . R o m a d a E t r s k h a k i m i y e t i n i n z e v a l i . . 323

X . R A N 329

A ) U m u m m a l m a t 3291. rann coraf vaz iyet v e ik l imi . . . . 3292. r a n a d n n mene i 3323. ran rk v e r a n n ta r ih i devr e ler i . . 3364 . r a n l i sa n la r 3415 . ran dini 3476. M e d y a v e r a n m e d e n i y e t i 35 .

B ) T a r i h k s m : M e t l e r 353

C ) P a r s l a r 3611. K u r u t a n e v v e l v e s o n r a 361

Kurusun ne'eti 361Akamanlar 368


9/621

Kambis . 379

Sa hte Ba rd iy a 3822 . K u r u - D a r y s 3S43. D a r y s t e n s k e n d e r i n l m n e k a d a r . 389

D) Partlar 392E ) Sasanler ve son devir 396

XI. ORTA ASYA 401

A) OrtaAsyada trk medeniyeti tarihineumum bir nazar 403Ku rga n la r 404

Trklerde madencilik 406

Orta Asy ann kur umu as ve ikliminin de ime si 408

Eski t rk eh ir le ri , . . . 409

T rk rk tarihi Orta As yan n corafi eraiti

neticesidir 411Trk medeniyeti merkezleri 414

Byk trk devletleri 414

Eski trk dilinde kitabeler 417

ini Tr kis tan da trk medeni yeti 417

Oarb Trkistanda trk medeniyeti 420

Trklerde yaz 425

Eski Trklerin huk uku na um nm bir na za r . . 432Eski Trklerin dini 437

T rk ler ar as n a hariten giren dinler . . . . 455

Zerdt dini 458

sa ve Musa dinleri 458

Mani dini 459 %slm dini 461

B ) M. E. III nc asrdan sonra OrtaAsyada kurulan ve oradan yaylan Trk Devletleri 467

1. Asya Hunlar (Hyung-Nu) Devlet i . . . 467


10/621

Cinde Hyung-Nu Hunlan hakimiyeti . . . . 471

Topa (Vey) Krall 471Garbi H u n Devleti 472

Av rupada H u n mparato r lu u 477

Avar mparatorluu 477

Akhunlar 477

2 . ( T r k ) T u k y u m p a r a t o r l u u 479

Kutluk Devleti 481

3 . T u kyu D e vl e t i nde n s onra Or t a As yadaT r k D e vl e t l e r i 483

O uzlar 483

U y g u r l a r 484

Dokuz Ouz Devleti 485

in Trkistan Uygurlar 485

K r g z l a r 487

T rkeler 487Karluklar 489

4 . Ga rb As ya ve ar k A vr u p ad a T r k

Devlet ler i 489

Hazar Devleti 489

Bulgar Devleti Peenekler ve Kpaklar . . . 491

5 . S a m a n O ul la r Devle t i 493

6 . G a z n e l i l e r ( S v k t e k i n O u l l a r ) . . . 4 95

7 . Ka ra ha nl l ar ve Ka r a Ht ayl ar 498

8 . S e l u k l a r 5 0 1

Aksungurlulardan Nurettin 506

Harzem Devleti 512

9. C e n g i z de vr i 513

Byk Trk-Mool mparatorluu 513

Kpak (Altnordu), aatay ve lhanl Devletleri 521

10. T i m u r D e v l e 528

Umum siyas vaziyet 529

r an n zapt 535


11/621

Timur istilsnn neticeleri 540

Ti mu r ve Tim url ul ar dev rind e fikir hayat . . 541Cengiz ve Timur ordular 542

11. O s m a n l tar ih i 547Osmanl tarihine girmeden evvel 547

Osma n l la r 553

1. sfendiyar Oullar 553

2. Bal k esi rd e Kara s Oullar 554

3. Manisada Saruhan Oullar 554

4. Aydn Oullan 5555. Me nt e e Oul lar * 555

6. Teke Oullar 555

7. Eref Oullan 555

8. Hamit Oullar 555

9. Germeyan Oullar 556

10. Ldik Beyleri 556

11. Karaman Oullar 55612. Zlkadir Oullar 55713 . Ra ma za n Oullar . 557

14. Erdana Oullar 558

15. Sivas Sultan Bur han et tin Kad 558

Osman l mp arat orl uu nun tee kkl . . . . 568

Tevakkuf devri 581

Ricat devri 587

nhill devri 592

Osmanl itima heyeti 596

1 2 . T r k i y e C u m h u r i y e t i 605


12/621

BU KTAP NN YAZILDI ?

Bu kitap, muayyen bir maksat gzetilerek yazlmtr.

imdiye kadar memleketimizde nerolunantarih kitaplarnn ounda ve onlara mehaz olan

franszca tarih kitaplarnda Trklerin dnya tarihindeki rolleri uurlu veya uursuz olarak k

ltlmtr. Trklerin, ecdat hakknda byleyanl malmat almas, Trkln kendini tanmasnda, benliini inkiaf ettirmesinde zararlolmutur. Bu kitapla istihdaf olunan asl gaye,bugn btn dnyada tabi mevkiini istirdateden ve bu uurla yaayan milliyetimiz iin za

rarl olan bu hatalarn tashihine almaktr, aynzamanda bu, son byk hadiselerle ruhunda benlik ve birlik duygusu uyanan Trk milleti iinmill bir tarih yazmak ihtiyac nnde atlmilk admdr. Bununla, milletimizin yaratc kabi

liyetinin derinliklerine giden yolu amak, Trkdeha ve seciyesinin esrarn meydana karmak,Trkn hususiyet ve kuvvetim kendine gstermek,ve mill inkiafmzn derin rk kklere balolduunu anlatmak istiyoruz: Bu tecrbe ile muhta olduumuz o byk mill tarihi yazdmz


13/621

iddia etmiyoruz, yalnz bu hususta alacaklara

umum bir istikamet ve hedef gsteriyoruz.ikinci bir maksadmz da kinatn teekklne,beerin zuhuruna ve beer hayatnn tarih devirlerden evvelki mazisine dair, yakn zamanlarakadar itibarda bulunan yanl telkkilerin nne

gemektir. Yahudilerin mukaddes saydklar efsa

nelerden kan bu telkkiler membalann tenkidiile, ve son zamanlarn ilm keif lerile artk tamamen kymetini kaybetmitir. Tenkidi tarihe vetabi ilimlere dayanlarak kurulan faraziyeler elbette Sifrittekvin in haberlerinden daha ilmdir,ite bunun iindir ki, kitabmzda beerin tari

hine girmeden nce kinat, dnya ve insan hakknda zamanmzn ilme mstenit nazariyelerimnakil ve izah ettik; ve bunu yaparken, batl fikirlerden syrlarak, tarih eniyeti kavramayaaltk.

Bu kitap, halkmz ve bilhassa genliimiziin yazld; ve buna binaen Trklerin dnya tarihindeki rolleri ve hilkat nazariyatile iktifa olunmad; okuyanlara umum bir levha halindebeer tarihinin rkmzla yakndan alkal bazksmlar da muhtasar olarak gsterildi; fakat,

Trk leminden uzak kalan kavmlerin tarihlerinden bahsa lzum grlmedi.Gaue ve pln byle olunca, asl maksadmz

tekil eden Trklerin beer tarihindeki, hususilebu tarihin en eski ve eski devirlerindeki rollerin-


14/621

den gayri mevzularda ayrca tetkiklere giriilmedi.

Yalnz levhay itmama yarayan bu ksmlarn vuzuh ile ihtisar edilebilmi kitaplardan iktibasolunmasnda bir beis grlmedi. Keza hilkat veinsan bahisleri de yeni nazariyeleri en kolayanlalabilir bir tarzda hulsa eden zamanmzmelliflerinden alnd.

Trklerin cihan tarihinde rolleri mevzuunagelince, cihan tarihine dair en son zamanlardagarpta yazlp nerolunmu sentetik (terkibi) kitaplarn verdikleri mutalarla baz lisan tetkiklerkarlatrlp muhakeme olunarak vsl olunanneticeler tesbit olundu. Mehaz olarak bilhassa

franszca kitaplar alnmtr. Zira memleketimizde mnteir tarih nazariyelerin hemen cmlesi

franszca mehazlerden muktebes olduu cihetlebu yanl telkkilerin yine Fransz limlerininbize verdikleri ilm mu talar ve delillerle tashihi

tercih olundu.Bu kitapla, doru grmeye, eyi dnmeyealtrmak istediimiz insanlar Trklerdir. Trklerin yanl grlerden, hatal dnlerden biran evvel kurtulmas balca emelimizdir. Bununiindir ki, esas fikirlerimizi biran evvel yaymak

istedik. Muhtelif lisanlarda yazlm mtenevvivesikalarn ve baka trl membalarn aratrlmasn tideki mesaiye braktk.


15/621

METHAL


16/621

I. BEER TARHNEMETHAL

U z a k m a z i n i n , b u g n k h a y a t l a r m z d a , m

e s s e s e l e r i m i z d e h l y a a m a k t a o l d u u g r l y o r .B u n u n s e b e b i ve in s an la r n b i r le ip m t e r e k b i rce miye t ha l inde yaay lar n n i lk s a f ha lar , az o k , a n l a l m a d k a , b u g n n g e n i s i y a s , i t i m a :i k ti s ad m e s e l e l e r i n i a n l a m a k g t r . B u m k l yenmek i in , insann , nereden ve nas l ge ldi i

h a k k n d a i l m i d r a k s a h i b i o l m a k l z m d r .F i l h a k i k a , d n l n c e , i n s a n , b u g n a n l a

m a k i i n d n b i l m e e ; d n k i le ri k a v r a m a ki in , da ha e v ve l ge m i gn le r in , n i ha ye t uz akz a m a n l a r n , v a k a l a r n h a t r l a m a a m e c b u r o l u y o r .Bu s ur e t le , ins an , i in de bu l u n d u u vaz iye t in ,

i l e r in, hak ik ba l an g c n a n l a m a k i s t e d i k e ge r i ye do r u e k i l d i in i du ya r . Ms r a , Me s op ot a m-yaya , A k de ni z havz as n a , A s ya nn m e r k e z yay la lar na ve or a l ar da e s k i za ma nl ar da ya am ins an la ra k a d a r gi de r . Fa ka t bu da kf i g el m e z ; da hage ri ye , i lk in sa nl ar a v e ni ha ye t i lk ha ya ta v e bu nun i lk be l i rdi i yere kadar iner .

d e r i y e do r u olan b u f ikr seya hat , muhte l i f u b e d e n b i r o k l i m l e r in , m t e h a s s s l a r n s o n 1 0 0s e n e z a r f n d a k e f e d e b i l d i k l e r i e n i y e t s a h a s n d avuku bulur . Bu ke i f ler , mazi hakkndaki b i lg i le r imiz in hududunu t e k i l e de r .

B u n d a n 1 0 0 s e n e so n r a , 2 0 3 0 d a y a p l a c a k

s e yahat t an , ih t imalk i , bugne n i s be t e n , ak la hayr e t


17/621

ver i c i g r le r ve b i lg i l er le d n le ce kt i r . Bu sur et le h e r g n k k e i f l e ri l e b i l g i l e r i m i z i n h u d u d ug i t t i k e g e n i l i y e c e k t i r .

A.

pti da in sa nl ar , arz d z b ir ye r, se-K A N A T

m a y d a o n u n k u bbe s i g i b i g r d l e r .G n e i le ay , bu k u b b e z er in de ve ya arz na l t n d a n d o l a m a k su r e t i l e m t e m a d i y e n g e l i pg e e r s a n d l a r .

Arz n y uv a r l ak o l du u f ikr n i i lk ev ve l ka vr ayanlar , es k i Yu na nl l a r o ldu . Fakat , k in at n vs' -

a t ini on la r da , l y ki le an la ya ma d la r ; K re i arz ,k i n a t n - m e r k e z i n d e s a n d l a r . G n e i n , a y n b tn seyyar ve sabi t y ldz lar n , arz n etraf ndad n d k l e r i n i f a r ze t t il e r . n sa n l a r n d n y a h a k k n d a f i k ri 4 0 0 se n e e v v e l i s i n e k a d a r bu m e r k e z d eidi.

O n d a n so n r a d r k i , Kpernik t a r a f n d a n m e r k e z de, arz n dei l , g ne i n b ul un ma s l z m ge ld i itah min i , or ta ya at ld . Fak at , bu hak ika t , a n c a k3 0 0 se n e e v v e l X V I I i n c i a s r da , t e l e s k o p u nGalila t a r a f n d a n i l e r le t i l m e s i sa y e s i n d e k a bu lo l u n d u .

Teleskopun t e r a k k i s i , i n s a n l a r n d n c e l e r i n

de yeni bir safha at ; hayata yeni bir gr bahetti , in s an l ar n f ik ir v e hay al in i , h e r t rl kay tl a r d a n k u r t a r d .

T e l e sk o p l a m u k a y e s e e d i l e b i l e c e k b i r l et t e/spektroskop tur . Bu let her hangi bir z iya mem-b a n n , b i z d e n m i l y o n l a r c a k i l o m e t r e u z a k l a r d a k iy l d zl a r n t e r k i p l e r i n i n v e s c a k l k l a r n n d e r e c e

s ini gster i r .


18/621

Anl a l yor k i k in at n z a m a n i in dek i n iha

y e t siz imt i da d m idr a k i miz , y a k n z a ma n la r dam m k n o la b i lmi t i r . O n d a n e v v e l in s a n la r n z a m a n n u z u n l u u h a k k n d a k i f i k i r l e r i n e g r e b uuz u n l uk , a la c a k de r e c e d e k s a d r .

2 0 0 s e n e e v v e l k i t e l k k i y e g r e d n y a 5 - 6bin se ne evv e l yara t lm t r ve h i lkat in ah es er io lan insan Basradan tamam ik i gnlk yolda ve

F r a t n e h r i z e r i n de bu lun a n ce n n e t t e z u h u r et mi t i r .

Bu kanaat lar , hep din k i taplarda hikye oluna n va ka la r n har f i har f ine te fs i r i nden do u yo rd u.Art k b ug n , az o k t en ev v r e tm i b i r ins annbu g ib i masa l lar ha k i k kana at e k l in de te lk kiv e k a bu l e t me s i m m k n de i ld i r .

n m z d e k i b u k s a z a m a n d u v a r n y k a n ,jeoloji v e b i lh a s s a -paleontoloji i l imler i oldu. Bui l im le r s a y e s i n de , in s a n l a r n m r n n 6 OO 0 s e n e l ik dei l , o nd a n pek o k fazla , mi ly o nl ar ca se nel iko ldu u a n la ld .

Ger i , o k evve l , ik i m h i m hdise , insa nla r nn a z a r d ik k a t le r i n i ce l be d iy o r d u ; bu n l a r da n b i ri

arzda b irok yer lerde , ka l n rsub kaya tabakala r g r l y o r d u ; bu t a ba k a la r , a n c a k p e k uz unz a ma n l a r z a r f n da y lm , t op la n m o la b il i r di .B u k a y a la r b i r ok n ok t a la r da , e i lmi , bk lm ,y le ek i l l e re g i rm i k i , bu ek i l l e r an ca k uzu nde vi r l e rd e tes i r in i i cra eden b i r ta k m az m kuv vet le r le v cu t *b ul mu o labi l i rd i . Dier i , bu g n,

a r z z e r i n d e y a y a n ma h l k la r n k e mi k , k afa ta s ve sa i re g i b i ser t k s ml ar n and r an fakat on l arat a m a m e n b e n z e m y e n b i r t a k m b a k i y e l e r i n b u k a y a la r n muh t e l i f t a ba k a la r n da bu lun ma s id i . B un lar, in s a n la r d a b i r d n c e , b i r m e r a k uy a n d r -


19/621

y or du . F a k a t , a n c a k , 1 0 0 s e n e de n b e r id i r k i, bu

k a y a t a ba k a la r v e a r a la r n da k i fosiller usul da ire s ind e te tk ik ed i l me e ba lad ve ha k i k k y m e t vem i k y a s l a r b u l u n d u K a y a l a r , b e e r i y e t i n h a k i k v e tabi s ici l l i ol du. B u sic i l l er s a y e s i n d e in sa nlar n gzler i a ld . Ar t k b u g n m i l y o nl a r c a sen ele r uzak , n ih aye ts i z b i r ma zi ye kem al i ces are t leb a k a b i l i y o r u z .

Feza , n ih aye ts i z b i r bo l uk tu r . Bu b o l u k i in de e t e r in me v c ud iy e t i t a s a v v ur o lu n ur .

Y ld z lar feza i in de b i r ib i r l e r i nde n , p e k o kgen i ara l k l ar l a ayr lm , ha ra re t ve z i ya sa a nb i r t a k m m e r k e z l e r d i r . F e z a d a b i r t a k m , k a r a n l k

c i s i ml er de v ard r .G n e , ar za en y a k n olan bi r y ld z d r [1].Arz, g n e in e t r a f n da v e a y n z a ma n da , k e n

di mi h v e r i z e r in de dn e r .G n e in e t ra f nda d ne n ya ln z , arz dei l d ir ;

g n e e uz a k l k l a r muh t el i f , a r z a be n z e r , ba k a l e m l e r d e v a r d r : S e y y a r e l e r .

Arzdan gnee daha yak n , Utar i t , Zhre var dr : arz onlardan sonra gel ir i

Arz dan sonra , uz ak l k l ar n i sbe t i nde , ra i leMer ih , Mter i , Zuhal , U r a n s ve Ne pt n ge l i r .Bu nl ar n ar as n da dolaan , i s imsiz , da ha ba k ap a r a la r da v a r d r .

G n e ve o n u n e t ra f nda d ne n ve on u n z iya-

s i le g n d z le n e n bu s e y y a r e l e r in h e p s i b i r de n ,

[1] Bu ya k nl k 1 4 9 mil yo n kilo met redi r. G ne atehalinde birta km made nler den mr ekk ept ir ; kendi etrafnda dn er, ar zd an bir bu u k mi ly on kada r (1 V mi ly on )byktr. Arzn kutru {13} bin kilometredir.


20/621

g n e l e m i n i v c u de ge t i r i r. K u y r u k l u y ld zl ar ,a r as r a f e zann p aya n s z de r i n l i k l e r i n d e n , b i r de n bi re k a r ge l i r ve bu le mi n i in e gir er ve so nr a k a r g i d e r .

g r e b i l d i i m i z y l dz la r , g n e l e m i n de n ,yz l e r c e m i l yo n k i l o m e tr e dah a te l e r de ka l r .Arada ve y ld z l rm aras nda hayats z , souk,

karanl k , bo bir saha. .N i h a ye ts i z b o l u k , b u n u n i i n de de v e r an e de ny ldzlar , g n e lemi , b t n bu nl ar n hep si d n l d z a m a n , z i h n i m i z d e h s l o l a n m e f h u mkinat ke l imes i le i fade o lunur .

K i n a t n v ar l : , b u p ayan s z b ykl k , b i rhay al v ey a b i r d n de i ld i r ; hakik , e 'nvar l k lar n b i r l i idi r . Bu var l k lar , b i r ib i r in e veherbir n i ayr ayr hepsinin birden yapt b ir l i e b a l y an , a r a l ar n d ak i ah e n gi u y d u r a n zar ur d a i m , u m u m k a n u n l a r v a r d r .

K i n a t n v ar l n dan an l a l an kuv v e t , kudr e t ,h ar e ke t ; k i n a t n kan un l ar n a tb i d i r .

te , tabiat, hem kinat n var l k lar n n b i r l i i d i r ve h e m ayn za ma nd a, k i nat n ka nu nl ar na tbi , h a r e k e t v e ku dr ett ir . O ha ld e, tabiat , h emkanunlar n sah ib i , vaz , hkimidir ; hem de ayn k a n u n l a r n tabiidir. Nas l ki mil let de vl et t i r ;bu i t ibar la kanunlar n sah ib idi r ; on lar in faz edenku v v e t t i r ; f akat , ayn z a m a n d a b u ka n u n l ar atb idi r .

B t n var l kl ar , tabiat ta da hi l v e o n u n k a nu nlar na tb i o lu nca , z ih aya t ma hl kl ar , insa nla rdah i p h e s i z b u n d an h ar i v e m s t e s n a o l am azl ar .

F i l h ak i ka , i n s an , t ab i a t n m ah l kudur . Hayat nbyk kaides i de tab ia ta tb i o lmakt r .

Tabiat ta , h i b ir e y ek s i lm ez ve hi b ir ey


21/621

ar t m az . Ya ln z tab ia t v c u d e g e t i r e n var l k la r ,

tab ia t n kanu nlar i c ab o lar ak e k i l l e r in i d e i t i rir . Arz ve hayat mtalea ve te tk ik ederken, buh a k i k a t i m a h e d e e d e c e i z . F a k a t o n d a n e v v e lu nu s y l ly e l im k i, ins an l ar n b t n b i l g i l e r i veinan lar , insann zeks eser id ir . Zek tab i o landimadan k a r . B u n d a n , t a bi at a n l a m a k t a z e k n n , e n b y k c e v h e r ve m e s s i r o l d u u an la l d g ib i, t ab ia t n fe vk i nd e ve ha r i c i nd e k i b t nm e f h u m l a r n , i n s a n d i m a i i n s a n i a d a n b a k ab i r e y o l m y a c a m e y d a n a k a r .

D n y a deni ld i i za ma n, ar t k b i z i mD N Y A , - , , ,

d nyam z ; yan to p r ak , su , hava vehayat an la lm al d r -

Hl ha r a r e t v e z iya sa an g n e i n e t r a f nd a ,p e k uz ak bi r ma zi de , h e n z o z a ma n te ka s f etm e m i m a d d e l e r d e n m r e k k e p b i r k t l e , g n e l eb e r ab e r d ne r d i . B u k t le d e n ko p u p ayr lan p ar a l a r b i l d i i m i z g n e l e m i n i m e y d a n a g e t i rd i .

B u n l a r d a n , d n y a m z a v c u t v e r e n a t e p a r a s m t e m a d i y e n , k e n d i e t r a f n d a d n e r e k i k i y ea y r l d . B y k p a r a d n y a y , k k p a r a a y teki l e tt i. D n y an n , fez an n s o u u i in de , b i li n e m e z n e k a d a r u z u n z a m a n l a r z a r f n da , y a v a yav a , s o u a t em as ed en d y z s nd , kat -

lat, k a b u k b a l a d . O z a m a n d a n b u g n e k a d a rg e e n z a m a n l a r n u z u n l u u h a k k n d a b r f ik ire d i n m i o l m a k i in , b u m d d e t i n , 2 milyar seneye y a k n o l d u u s y l e n e b i l i r . D n y a n n e s a s o lan , a te paras , kabuk baladktan ve daha b ir tak m te ka l l p le r ge i r d ik te n so nr a a ld e k i lv e m a hi ye t y l e o ld u : Y z b u r u u k ; b u b u r u -


22/621

u k l u u n k n t l y e r l e r i d a l a r ; u k u r l a r d a z a r

g ib i ince deniz ler ; e t ra f nda ince b i r hava tabakas .Hayat, d n y a n n k a r a l a r n d a , d e n i z l e r i n d e v e

h a v a s n d a d r . K i n a t n b i z i m d n y a m z h a r i c in d e k i y e r l e r i n d e , i m d i k i h a l d e , h a y a n m e v c u d i y e t i n i k a f i o l a r a k b i l m i y o r u z .

D n y a n n , t a b i a t n . i i n d e b i r v a r l k t a n , g n e ten ge ld i i n i , za ma nl a ek l in i , ma nz ar as n de

i t i rd i in i ve bu sure t le en n ihayet , bugnkhal i a ld n hat r lat t k ta n so nr a, imdi , d ny ad ah a y a t n t e t k i k i n e g e i l e b i l i r .

Hayata a i t , bugne kadar , edinebi ld i imiz btn bi lg i ler in k i tab "Kayalar sicilli,, dir .

B u s ic i l le naz ar an , tesb it ed i l mi en es ki ka y a l a r , h i b i r h a y a t e s e r i g s t e r m i y o r . D n y azerinde, kara i le deniz , i lk ayr t edi lebi ldiinden-ber i , g e m i o lan u zu n de vr e ni n yar s dahi , h i b i r h a y a t e s e r i b r a k m a m t r . B u n d a n s o n r a d rki, k a y a l a r d a , g e m i h a y a t n i z le r i g r l m e e v e o a l m a a b a l y o r . l k h a y a t e m a r e l e r i , p e k

bas i t ey lere a i t t i r : kk hayvan kabuklar , denizot lar n n saplar ve i e e b en z er ba lar , denizk u r t l a r n n i z le r i v e b a k i y e l e r i d i r .

D a h a s o n r a 1-2 milyon sene zar f nda dahakuvvet l i b i r tak m deniz akrepler i hs l o luyor .Fakat denizde ba l k ve karada nebat ve hayvanh i b i r h a y a t h e n z y o k t u r . D e n i z a k r e p l e r i , u z u n

as r lar , hayat n , yegne sah ib i ka ld lar . Sonra gz ,d i ve ok kuvvet l i yzme kabi l iye t ine mal ik ,yeni e i t b i r mahlk meydana ge ldi : i lk ba l k lar .

B u de vi rd e , ka ra da ise he n z top ra k dahiyok tu . Bu nd an s onr ad r k i , kar ada , b i rden , pe k


23/621

m te ne vv i , ka l in bat ak l k nebat lar g r l r . Bu

n e b a t l a r n o u , b y k a a l a r h a l i n d e y o s u n l a r ,aa kadar o t lar g ib i ey lerdi r .

B u n u n l a b e r a b e r a s r d a n a r a b i r o k e k i l d ehay vanlar , de niz den k a r a ya k ma a ba lad . 1 0 0v e 1 , 0 0 0 a y a k l h a y v a n l a r va r d . B e l k e m i k l i h a y v a n lar, b y k b c e k l e r , b y k s i n e k l e r , h a v a t e n e f f s n e k a b i l i y e t l i h a y v a n l a r v a r d . B u d e v i r d e k i

ha yv an la r n yu mu rt a l ar , ya ln z su a l t nda inki af ede bil ird i . B u se be pl e , ^batakl k i in de v e y ay a k i n i n d e y a a m a k m e c b u r i y e t i n d e i d i l e r . B u n l a rhem kara , hem deniz hayvanlar id i .

Bu nd an s on ra d ny an n ik l i mi de i ti . B i rk u r a k l k v e s o u k d e v r e s i ' - b a l a d . B u d e v i r d eb y k b a t a k l k o r m a n l a r k u ru d u , b u g k b a

l ca kmr yatak lar n vcuda ge t i rd i .B u n u m t e a k i p , d n y a i k l i m i t e k r a r d e i t i ;

hararet ve rutubet devresi avdet ett i - Yeni birha y va n s i l s i les i balad . Bu nl ar , bat akl kta dei l ,k a y a l a r a r a s n d a y u m u r t l a r l a r d , y e r d e s r n r -lerdi . Bu devirde tohumlu aalar da balad .Bcekler in nevi ler i de ar t yordu. Sert kanat l b

c e k l e r m e y d a n a g e l mi t i . i m d i d n y a y z n d eg r l m i y e n o k g a r i p m a h l k l a r d a v a r d . B ub y k h a y v a n l a r , s k o r m a n l a r n d a i m y e i laa lar ar as n da ko u u r l ar ve a t la r la rken nayaklar n kanat g ib i ka ld r r lar ve z p ladk tans o n r a a y a k l a r n a a r a k y a v a y a v a i n e r l e r v eb a z a n d a o r m a n l a r n a a l a r a r a s n d a u a r l a r d .

B u (kanat ayakl) h a y v a n l a r , i l k u a n b e l k e m i k l i h a y v a n l a r d . F a k a t t y l e r i y o k t u . B u n l a rne ku idi ler ve ne de kular n ecdad o ldular .

Ku la r , b a k a as l dan geld i ler . lk ku lar , s rar l ar ve t rma n r la rd . B i l har a u tula r . Vc ut la r


24/621

evvel pul lu idi . Pul lar uzad , diken hal ine geldi ;

bu d ik e n le r , y a y v a n la a r a k v e a t la y a r a k t y h a l ine ge ldi . Ku lar n tyl n ayaklan , evve l ko a r k e n r p n a r a k s r a t t e m i n e d i y o r d u ; n i h a y e td o r u d a n d o r u y a u m a k i i n k u l l a n l d .

lk mem el i hay va nl ar , ayn i de vi rd e geldi .F a k a t , b u n l a r , k k m a h l k l a r d .

B u n d a n s o n r a , y i n e d n y a n n i k l i m i d e i i y o r .H a y a t d u r u y o r . B i r k a m i l y o n s e n e l e r h a y a t s z ,b o g e i y o r .

Bundan sonra b ir yaz ve byk b ir yeni hay a t de v r e s i ba l y or . B u de v r e n i n ba la n g c n da ,vsi vo lk an faal iyet i oldu. O z a m a n d n y an nh a ri t as , b u g n k d n y a h a r i t a s n a , m p h e m b i rt a r z da be n z e me y e ba la d .

B u y e n i d e v r i n , b a l a n g c n d a n , b u g n e k a d a rg e e n z a m a n , 40 veya 80 milyon sene tahmin edi l me kt ed ir . Bu ye ni dev r i n ba l am as i l e , i lk de fadnyada, mer 'a vcut buldu. Mer 'a larda , o t y iyenh a y v a n l a r m e y d a n a g e l d i .

B u h a y v a n l a r , m e y a n n d a b i r t a k m h a y v a n l a rv a r d r ki , bu n l a r s r le r l e b i r a r a da bu lu n uy or lar , b i r i b i r l e r in e ba k y or la r , b i r ib i r l e r i n i tak l ik ediy o r l a r , b i r i b i r l e r i n i n h a r e k e t l e r i n d e n v e s e s l e r i n d e na l l y or la r d .

t ima b i r haya t n ba l an g c n gs tere n buh a y v a n l a r , d n y a y z n d e i lk d ef a g r l y o r d u .

Bu devir ink iaf e t t ike nebat lar n ve hayvan

l a r n b u g n d n y a d a g r l e n l e r e b e n z e y i l e r i d eart t . Ya va yav a , i rk in v e k a b a nesi l ler , bu g n n mt e k mi l me me l i h a y v a n la r n a in k l p e t t i l e r .

B u h a y v a n z mr e l e r in in ba n d a : s r a i le,m a y m u n l a r , k u y r u k s u z m a y m u n l a r v e n i h a y e tinsanlar b u l u n m a k t a d r .


25/621

Bu bah is t e tesbi t e t t i imiz b i lg i ler i n , g z m z

n n de ca n l a n dr d h a y a t z i n c i r l e r i n i n i k i ucu ,ba l a n g c v e n i h a y et i h en z a y dn l a t l m a k i h t i y a -c m d a d r .

H a y a t n , d n y a z e r i n de n a s l ba l a d n h e n z b i l m i y or uz ; h a y a t n i n ce , s u l u , a m u r ek l in de ve yar hay at hal ind e, tabi er ai t a l t nd aba l a m v e s on ra , h i s s o l un m a z sure t te , y a v a y a v a t a m a m e n h a y a ta m a h s u s ev s a f a l m o l m a s m u h t e m e l d i r . H a l i h a z r d a , d n y a n n h i b i r t ar a f nda , d ny a da haya t n te e kk l e t tii mi l yo nl a r c a s e n e e v v e l m e v c u t o l m u b u l u n a n k i m y e v ve tabi era i te tesadf edi lemez . Bu sebeple phes iz ye ni de n ba l y an b i r ha ya t yo kt ur . Fa ka t gay

r i uzv ma dd el er de n uzviye t i an d ra n , baz z ar l ar ,l if le r y a p m a k i li m a d a m l a r n c a m m k n o l m u t u r .Her halde, hayat n , her hangi bir tabiat haric

m i l in m d a h e l e s i o l m a k s z n , d n y a z e r i n d etabi ve zar ur i , b i r k i m y a ve f iz ik se yr i ne t ic es io l du u n u k a bu l e tm ek l z m dr . Ak s i t a k di r de ,m es e l b i r m a n t a r , b i r s i n e i v e bun l a r n m e v c u -

d i y e t l e r i n de k i s ey r i , b i r billur p a r a s n da , p e k z a r i fbir e ki ld e s ra s ra dizi l mi olan un su r la rd an ,v e y a r z g r l a d a l g a l a n a n b i r k u m d e r y a s n d a nda h a es ra re n g i z b i r m a h i y e t t e s a n m a k v e bu i k inev i var l k ar as n da ki gayr i tabi fa rk n se be pl er i n i a r a t rm a k g i b i g l n b i r m e v k i e d l r .

Y a p t m z h a y a t z i n c i r i n i n i lk h a l k a s n de

n izd e bu ld uk. Fa ka t hayat n , i lm en i fade o l un anm e n e i u d u r : H a y a t , s ca k , g n e l i , s ba t a k l ks uda , a m u r v e y a k u m z er i n d e ba l a d . Or a d a n ,sah i l l ere ve a k sulara , de ni zl er e yay ld . Bum e n e , i lk t e e kk l ede n de niz ler in sahi l l er i boyunca uzanan gl ler ve batak l k lar o labi l i r .


26/621

i m d i , h a ya t z i n c i r i n i n i lk m h i m h a l k a l ar n dan ba l ay ar ak son ha lk as n a ge le l i m. G rd k k i ,g z , dii , k e m i k l e r i ol an i lk h a y v a n bal kt r . Ond an s o n r a m h i m k e m i k l i h a y v a n , k a r a d a yerdesrnenler dir'. Bu nl ar n inkia f ve te k e mm ll e r ii lk memel i hayvanlara ve on lar da daha mtekm il m e m e l i h ay v a n l ar a m n t e h i o l u yo r d u k,

bu nl ar n hayat . , i t ima hay at n ba l an g c n and r y o r d u . O n d a n s o n r a m a y m u n , k u y r u k s u z m a y m u n ve insan de vr in e gir i ldi .

Bu s i ls i leyi , be ra k is ya pa rs ak , ins an n sairm em e l i h a y v a n l a r gibi , da ha basit bir s n fa aitce t le rden ge ldi i kanaat ine var l r .

F i lha ki ka , u mu mi y et l e iddia o l u nu y or k i insan n v e b y k m a y m u n l a r n m t e r e k b i r c e tl e rivar dr . B u cet dahi , d a h a bas it eki l l er i haiz bi r

, nes i lden , i lk me me l i ha yv an c i ns l er in i n b i r ind en' ayr l yor . B u me me l i h ay va n da b i r ne v i ye rd e

s r n e n h a yv a n l ar n b i r i n d e n v e e n n i h ay e t b uda ba l kl ar da n gel iyo r . n sa nn bu e ce re s i , insa

n n ter ih i le sa i r kemikl i hayvanlar n ter ih ia r a s n d a k i m u k a y e s e l e r e m s t e n i t t i r .D o m a z d a n e v v e l i n s a n v c u d u n u n g e i r d i i

pek ga ri p safha lar va rd r k i, on la r b i l i ne ce kolursa , bu iddian n s ihha t in i k a bu l e t m e m e km m k n o l m az . F i l h ak i k a , i n s an e v v e l b i r b a l ko l a c a k m g i b i b a l a r ; y e r d e s r n e n h a y v a n l a r

hat r la tan b i r tak m e ki l l e r de n ge e r ; bas i t memel i ha yv an la r n b ny e l er in i t ek ra r l ar , hat ta b i rm d d e t i i n k u yr u u d a v ar d r .

nsan doduktan sonra dahi , ahs inkiaf nda,i n s a n o l a r ak b a l am a z . n s an l a d o r u a t l m a ki in , adeta i lk hayvanlar n yapt klar g ib i iddet le

r p m r d u r u r .


27/621

H u l s a , i n s a n l a r , s u l a r d a k a y n a p r p m a n

b i r m e v c u t t a n , b u g n k e k l i n e g e l d i . n s a n n b u g n k y k s e k z e k , i d r a k v e k u d

r et i, m i l y o n l a r c a v e m i l y a r l a r c a n e s i l d e n g e e r e khazr land . Art k o , b u g n , tabia t n , n ih aye ts izb y k l n e v e t a b i a t i i n d e , k e n d i n e v ' i n i nm u k a d d e r a t n a , g i t t i k e b y y e n b i r i r a d e v e u u r

i l e b a k y o r .

N S A N n s a n l a r n b u g n k n e s i l l e r i n i n i lkce t l er in de n i t iba ren n e g ibi ek i l l er

d e n g e t i i ni t a k i p e t m e k i m k n n d a n b a h s o l u n -m a k t a d r .

Fa ka t i lk in sa nl ar n fosil hal in de ka la n bak iy e ler i pe k a z dr . Bu se be pl e in sa n n bu lu na bi le nk ceddi i le b u g n k i ns a n nes i l l e r i a ra s nd ad n l e n i r ti b at v e m n a s e b e t z i n c i r i n i n b i r o kb o l u k l a r n d o l d u r m a k l z m d r . D n y a d a h e n ze l s r l m e m i ve her b i r i ins a na v e in sa n n cet -le r i ne dair , b i r o k ve si ka la r v e iz ler ih t iva ed en

to pr ak la r a l t nda da ha ki m bi l i r ne k ad ar haz in el e r v a r d r . B a h u s u s A s y a d a b t n b u m u a m m a lar n an ah ta r l ar sakl k a l m o labi l i r . Ha lb uk i yakn z a m a n a ka da r te tki k edi len y e g n e sa ha heme n h e m e n Ga r b Av ru pa da n iba re t t i r . D a h a b i r ok sene evve l buluna n b i r kafatas b u g n ek a d a r m e v c u t m a l m a t y e k n u z e r i n d e m h i mt es ir y a p m t r . H e r h a l d e i n s a n l a r h a k k n d a b u g nm e v c u t o l a n m a l m a t y a k n d a b i l e c e k l e r i m i z enazaran hi g ib idir . nsanlar n ceddi o larak tavsi fo l u n a n m a h l k , k a y a l a r a r a s n d a s a k l a n a n k o u c ubi r m a h l k idi . Bu m a hl k ko la y c a a a la ra dat r m a n a b i l i y o r d u . A y a k l a r n n b a p a r m a k l a r i y l e


28/621

ik inc i pa rm a kl a r ada s n da b i r ma dd ey i tu tabil i y o r d u .

B u i n sa n c e d d i n i n d n y a y z n d e y a a d de vi r pe k esk id i r . Me me l i h a y v a n dev r i o lan budevi r , b izden 4 0 v e y a 4 m i l y on s e n e uzakt r .Fa ka t b u da, ta bi b i r ce dd en in iy or du . B u ik in c icet bizden 140 veya 14 mi lyon sene uzak bir za

m a n d a y e r d e s r n e n h a y v a n l a r d e v r i n d e ya a m t r . Bu hayvan, aa lar aras nda yaard .

n sa nl ar n cet ler i o lan, b u m a h l k l a r a a it olm a k z e r e i lk i z ler aras n da en m h i m l e r i bazta lar ve akmak ta landr . Bunlar pek kaba tarz da e lde tu tu lmak i in yontulmulard r . Ba l ta g ib iku l l an l m o lma l id i. Bu i lk a let ler ar as n da enesk i ler i mi la t tan yarm milyon seneden fasla e v v e l ki z a m a n l a r a ait ti r. Fak at , b u i l k ale t le r i ya pa nmahlklara a i t ne kemik ne buna benzer sa i r i z l e r e b u g n e k a d a r t e sa d f e d i l m e m i t i r . B i n a e n a leyh bu mahlklara , ya ln z eser o larak b rakt k lar b u i lk a let ler in me vc ud iy et i l e int ikal ediyo

ruz. lk a let ler in del let e tt i i z a m a n d a n b a l a ma k z r e b u g n d e n 5 0 , 0 0 0 s e n e e v v e l i n e k a d a r g e e nya r m mi ly on se ne de n fazla uz un de vr e i in deyaam o lan insan cet le ler ine a idiyet i kat ' b i rf os il bu l u n m a m t r . A n c a k b i r o k a s r l a r z a r f n da, g i t t ik e d a h a z i y a d e t e k e m m l e d e n a k m a kt a n d a n y a p l m b i r t a k m a l e t l e r b u l u n m u t u r .

B u a l e t l e r i y o n t m u , m e y d a n a g e t i r m i o l a n m a h l k l a r n k e m i k l e r i n d e n v e y a s a i r e s i n d e n b i r n i a n e k a l m a m , r m m a h v o l m u , l k i n z a m a n m z d a n 5 0 , 0 0 0 s e n e e v v e l i n e y a k n o l a nd e v r e a it o l m a k z e r e k y m e t l i e s e r l e r b u l u n m u t u r . T a t a n y a p l m k a z m a l a r , bu r g u l a r , b a k l a r ,

k a r g l a r v e n i h a y e t i n s a n a a it o l d u u n a p h e


29/621

o l m y a n k a f a t a s l a r v e s a i r k e m i k l e r b u l u n d u . l ki n s a n l a r , d a h a e v v e l d e i l s e b i l e h e r h a l d e 5 0 , 0 0 0se ne ka da r ev ve l z u h u r e tm i id i le r . p he s iz5 0 , 0 0 0 s e n e e v v e l y a a m o l a n b u i n s a n l a r b u g n k n e s i l l e r i n e n a z a r a n p e k k a b a y a p l i d i l e r .F a k a t 1 0 0 , 0 0 0 s e n e e v v e l k i e c d a d n d a n d a h a a zk a b a i di le r. 5 0 0 , 0 0 0 s e n e e v e l i s i n d e n b e r i d n y a

y z n d e y a a d k l a r n , n e k a d a r b a s i t o l u r s a o l s u n ,m e vc u t b i r t a k m ta a le t l e rden b i l d i imi z esk ic e t l e r i n d e n i s e o k i n c e v e m k e m m e l o l d u k l a r n a p h e y o k t u r .

5 0 , 0 0 0 s e n e e v v e l y a a m o l a n b u i n s a n l a rd e v i r l e r i n d e s o u k l a r p e k z i y a d e i d d e t p e y d ae d i n c e m a a r a l a r d a y a a m a a b a l a d l a r . A te i o k t a n r e n m i g r n y o r l a r d . B u n d a n s o n r a d r k i, a r ka la r nd a o k iz le r b ra k t l a r . B u in sa nlar , o z a m a n a ka da r a k hava la rd a , su m e m b a l a r n n y a k n l a r n d a , y a k t k l a r a t e e t r a f n d atoplu bul un ur la rd . Fa ka t , bu insa n la r , y e n i v e id d et li s o u u n e r a i t i n e k e n d i l e r i n i u y d u r a b i

l ecek ka da r z eki id i l e r . Ha lbuki , insa na y a kn veo n a b e n z i y e n m a h l k l a r , s o u k l a r n i d d e t i n em u k a v e m e t g s t e r me d i l e r , t a m a m i l e m a h v o l d u l a r .H a k i k a t e n eski tas devri alet ler in in en k a b a t ip leri ,b i r m d d e t s o n r a o r t a d an k a l k m b u l u n u y o r d u .

B u i n s a n l a r n , b y k h a y v a n l a r a k a r k u l l a n dklar s i lhlar , mzrakl karg lar , tahta topuzlar ,

b y k a k m a k t a l a r g i b i a l e t l e r d i r .H a y v a n e ti v e h a y v a n k e m i k l e r i n d e k i i l i k l e r l e

b e s l e n i r l e r d i . K e m i k e l r i m a a r a l a r d a s a k l a r l a r v ecanlar i s tedi i zaman kr p i l ik ler in i i er lerdi . Bua d a m l a r d e r i l e r e b r n y o r l a r d . B u d e r i l e r i k a d n la r ha z r l y o r la rd . B u i lk in sa n l a r b i z i m gib i,

h e p s a e l l e r i n i k u l l a n y o r l a r d . V c u d u n s a


30/621

taraf n ida re eden , b e y ni n sol c i het id ir . O n u n iinbu nl ar da da b e y n i n so l c ihe t i sa c i he t ind en d ahaz i y ad e b y m t . B a s r a v e l m i s e h i s l e r i n i v ebtn vcudun kuvvet in i idare eden arka k s mlar iy i nevnema bulmutu . Fakat f ik i r ve l i sani le m na se be t t a r o lan n taraf lar n i sb e te n k kk a l m t . B u n l ar n b e y i n l e r i , b i z i m b e yn i m i z k a d a r

b y k t . F ak a t b i i m i b a k a i d i .H e r h a l d e , b u n l ar n d n t a r z l a r b i z i m

ki nd en o k farkl idi ; o k ka ba , b i ze n az ar anfiki rler i pek az a l m idi . Hisle ri , me le ke le ri ,b i z i m k i l e r e b e n z e m i y o r d u . h t i m a l h i k o n u m -yo r l ar ve ya pe k nadi ren , b i r ik i ke l im e kul la n yo r la rd . He rh al de l i san d e n e c e k b i r eyl er iy o k t u .

A n l ad k k i, d n y a y z n d e ya a m a k t a o l ani n s an c e m i ye t l e r i n i n , b u g n k h a l l e r i n i i y i c ea n l a y a b i l m e k i i n g e m i b t n i n s a n l a r n v e

c e m i ye t l e r i n h a l l e r i ni , b i r b i r l e r i n e n i s p e t l e r i n ib i l m e k l z m d r . B u n u n i in , d n y an n , h ayat nv e i n s an l ar n m e n e v e m e b d e l e r i e k a d a r ge r i y eg i t m e e m e c b u r o l d u k . T abi a t n , k i n a t v e k u v v e to l d u u n u a n l a d k .

D n y a n n me n e i n i ve hay at n tab i v e ay nizam an d a , k h a t n k an u n l ar n a t b i a r t l a r i i n d e ,s a y l m a y a c a k k a d a r o k , m i l y o n l a r c a s e n e e v v e ld n y a d a b e l i r d i i n i g r d k .

B a l k v e ye r d e s r n e n d r t aya k l m e m e l ih a y v a n l a r l a b e r a b e r b i r o k c i n s t e n h a y v a n l a r n ,m i l y o n l a r c a s e n e l e r zar f n d a zu h u r l ar n v ege i r d i k l e r i t e b e d d l l e r i , g zd e n ge i r d i k . N i h aye t

i n s an l ar n , t ab i m a h l k o l ar ak d n y ad a , zu h u r


31/621

et t ik ler in i an l ad k . Fa ka t o n d a n s o n r a i lk in sa nc e d d i n i , t e s b i t e t m e k t e m k l t a u r a d k .

n k , o n u n , s a h i h o l d u u n d a p h e e d i l m i -ye ce k i skel e t i n i b u l m a k o k g v e g e o ldu. Bun dan evve l , o n un v c u du n a , h ay at n a , a n c a k b r ak t klar k a b a s a b a , b ir ta k m ta a let l er le , int ika l ede bi ldi k . V a k a b u n d a n s o n r a o k a b a ipt ida ta a let ler in ince l dii , t e ne v v ett i i g r le ce kt i r . Da dasonr a , ye ni ye ni in san ba ki ye le r i , ta a le t ler m e y a -n n da o n la r d an so n r a i c a t ed i lmi b i r b i r in de n m k e m m e l t u n t a n , d e m i r d e n a l e t l e r e t e s a d f e d e c e iz. F a k a t b t n b u e s e r l e r b u g n k b e e r i y e t it a t min edemez . Z i r a b t n b un lar t akr ib , t ah min

h e s a p l a r l a n i h a y e t i n s a n c e m i y e t l e r i n i n d n y a z e r i n d e k i m e v c u d i y e t l e r i n i n , y a a y l a r n n a n c a k m u l a k , m p h e m b i r t a b l o s u n u y a p a b i li r .

H a lb uki , b iz in san c em iy et l e r i n in , n e r e de , n ehalde , n e vaki t , ya a d kl ar n b i l me k is ter iz . Onl a r n b u g n k , h a y a t m z , f i k i r l e r i m i z , t e r a k k i l e

r imiz , h u lsa h ar s la r m z zer in de , h l mspetv e y a m e n f i o l a r a k m e s s i r g r n e n h a r s l a r der ec e ler in i sah ih o lar ak b i lmek i s t e r iz .

Hars de di imi z za man , b i r in sa n c e mi ye t i n i n ,devlet hayat nda , f ik i r hayat nda (yani : i l im vesan ' a t t a ) ik t i sa t h ay at n da ya pab i l d i k l er i e y l er inm u h a s s a l a s n k a s t e d i y o r u z k i medeniyet t e b un danb aka b i r ey de i ld i r .

B u ma l ma t , a n c ak e lde vaz h v es ik a l ar o ldu- t u z a m a n hs l o lab i l i r . Vaz h v es i ka i se ok uy ab i l e c e i m i z ya z l v e s i k a l a r d r . z e r i n d e yazolan k t , der i , ta , tul a , a a , m a d e n v e sair egib i muh te l i f e ki ld e , k i tap v e k i ta be le rd ir k i in

s a n c e m i y e t l e r i n i n h a k i k , m e d e n v a r l k l a r n nkudret l i ah idi , can l eser ler idir .


32/621

T A R H

B.T A R I H ^ U i z a n a t t a n s n r a tarihi tarif edelim :

Tarih, insan cemiyetlerinin, zaman vemekn kaydile, sahih olarak, hayatm, harsm tetkikve nakleden bir ilimdir,

Tar ih i n , in san lar i in ne ka da r m h i m b i r va

z i f e y i z e r i n e a l d m e y d a n d a d r .Ta r i h , b u m h i m vaz i fey i ifa ed er ke n , ya ln z,

b u g n n i n s a n l a r n , t e n v i r v e i r a t e t m e k l e k a lmyor , bundan sonra ge lecek insanlara da fa ide l ib i r m r e b b i o l u y o r .

F i l hak ika , yar n n k u r u c u s u o lan b iz ler , b iz den ev ve lk i k av ml er in , mi l le t ler in , de vlet i le

r i nd e f ikr ve ikt isad sah al ard a, ya pt k la r n veb u n l a r n m k e m m e l v e n o k s a n c i h e t l e r i n i , i y i v efen a taraf lar n ve bu nl ar n se be pl er in i , ami l vemess i r ler in i , tab i veya ar z mani ler i an lad ka ,f ikr imi zde , f i l imizde , k a yi o lur . G e l e c e k nes il ler in nefr et l e y a d e de c e i b i r in sa n, b ir mi l l e t o la

r a k t a r i h e g e m e k t e n h a z e r e d e c e i z . F e r t e v em i l l e t e , m e d e n i y e t e e n y k s e k i l e r g r m ,i n s a n l n y k s e l m e s i n e o k a l m , g e l e c e knes i l l er i n is t i fade ede b i l ece i , k y met l i , lmez ,i lm ve sa n ' a t k ra ne ese r l er b ra km b i r var l kolar ak , tar i hte en m u h t e r e m , en eref l i b i r ye rsahib i o lmaa a l aca z . ocuklar mza da ayni

f ik i r ve terb iyey i verece iz .Tar ih , vaz i fes in in i fas nda muhta o lduu ma

l ma t te mi n i i n h e m e n h e r i l im ve f e n d e n ist if a d e e t m e k m e c b u r i y e t i n d e d i r . B i l h a s s a , j e o lo j i ,antropolo j i , paleontolo j i , arkeolo j i , f i lo lo j i , e tnolo j i ,i t imaiyat , tab i iya t i l imler ine muhta o lduu g ib i ,c o r a f y a i le d a i m a y a n y a n a y r m e e m e c b u r d u r .


33/621

T a r i h i n d e n b a h s e t t i i m i z i n s a n c e m i y e t i n i nd n ya y z n de , h an g i m e v k i i i ga l e tt i i, bume vk i i n vaz iyet i , avar z , ik l imi , de ni ze ya k nv e y a u z a k o l m a s , t op ra , n e h i r l e r i ; ne ba t v eha yv an yet i t i r me kabi l iy e t i i l e o ce mi ye t i n tar ih iara s n da s k b i r m n a s e b e t var d r . Keza l ik , b i rmil le t in , h a n g i mil le t ler le ikt isad , i t ima , s iy as

m n a s e b e t l e r d e b u l u n d u u n u b i l m e k l z m d r .Btn bunlar , coraf vaz iyet ten anl yabi l i r iz .

Ta r i h , v a k ' a l a n n , z a m a n s ras i l e , t e rt i p e t m e ki in b i r m e b d e k ab u l e t me k ve vek ayi i , o m e b d e eg r e s r a l a m a k l z m d r . B u m e b d e b t n m i l le t lerde bir dei ldir .

A ra p l a r , Muhammedin, M e k k e d e n M e d i n e y ehi cre t i n i t a r i h l e r i ne m e b d e o l a ra k k a b u l e t m i l e r d ir . H i cr e t m e b d e o l m a k z e re se n e l e r i n s a y l m a s na seneihieriye, v e k a y i se n e i k a m e r i y e i le he s a p l a n r s a s e n e i h i c r i y e i k a m e r i y e , s e n e i e m s i y ei le he sa p l a n r sa se n e i h i c r i y e i e m s i y e i sm i n i a l r .Btn dnya mi l le t ler i , sa m n d o d u u g n

m e b d e k a b u l e t m i l e rd i r , bu se ne l e re senei mildiye den ir . Ve ya ln z ems s e n e i le h es ap la n r .

T r k l e r , b t n m e d e n m i l le t l er l e b e r a b e r , T r kc u m h u r i y e t i n i n t e e s s s n d e n b e r i m e b d e o l a r a k m i ld ve l o l ar ak e ms se ne yi k ab u l e t mi le rd ir .

U C A M J ADIIU T a r i h > Va z i l e ba lar , i lk insanlar n ,I N S A N L A R N , . . . . . \ . , ,

G E I R D I I d u n v a y z n d e , y a a m a a b a l ad k -D E V R L E R l a n n d a n i t ibaren , tar ih i n ip t idas na

kadar geen ok uzun bir mazi bi l i yo ru z. Bu maz i , tar iht en e vv el e a i t ka l yo r . Dem e k k i i ns a n ce m i y e t l e r i n i n ha y a t l a r , b i r m e b d e e n i sbe t l e i k i z a m a na a y r l r :


34/621

1) Ta r i h te n evv e l z am an la r ;

2 ) T a r ih z a m a n l a r .T a r i h t e n e v v e l k i z a m a n l a r d a y a a m o l an

insanlar n hayat lar hakknda , b ize b i r f ik i r veren ,on la r n b r a k t k la r e s e r l e r o l du u n u b i l iy or uz .B u z a ma n la r dr t de v r e y e a y r l r :

1 ) Y o n t m a ta de vr i :2) Cill ta devri;

3 ) T u n devr i ;4 ) D e m i r d e v r i .Bu devir le r in a t lar insanlar n hayat lar n m

dafaa ve ih t iya lar n t e mi n i in kul la nd k la r m a d d e y e v e ma dd e y i i l e y i l e r in e g r e ve r i l mi t i r .

Bu devir ler , insanlar n , meden hayat ve san ' -

a ta do r u t e r a k k i me r h a l e l e r in i g s t e r i r . F i lh a k i ka, de v i r de n de v i r e da im t e r a k k i v uk u bulmu t ur . F a k a t z a n n ol un ma s n k i, d n y a n n h e r m m -t a k a s n da , a y n i z a m a n da y a a m o la n bt ninsan kt le le r i , bu te rakki merhale ler in i , ayniz a ma n d a k a t ' e t mi le r v e a y n z a ma n d a m t e r e k e n , t a r ih de v i r le r i y a a ma a ba la m l a r d r .

B yl e o lm am t r - Baz ins an cemiy et l e r i , yada ha msta i t o l du kl ar n da n v e ya hu t muhi t vea h v a l i n , k e n d i l e r i n e m u v a f k e r a i t b a h e t m e s i n den dolay , d ier insan cemiyet le r inden , daha abuk t e r a k k i e t mi le r d i r .

M e d e n i l e m i k a v m l e r i n , t a r i h t e n e vv el k izamanlar n n , ne kadar devam e t t i in i kat ' o larak

b i l m e k m m k n d e i l d i r . H e r h a l d e , h e p s i n i n ,v a h i l ik h a l in de n k ma k i in g e i r d ik le r i z a ma n lar , pe k u zu nd ur .

B t n i ns an la r i in , y o n t m a ta devri , k ab ata devr in i ge i rerek en uzun srm b ir devirdir .


35/621

D i e r devi r ler , da ha faz la sr at le b i r b i r in i tak ip

etmit i r .Y o n t m a t a d e v r i n i , a r k l l a r m i l t t a n 1 2 , 0 0 0

s e ne e vv e l a t l yab i l d i k l e r i ha l d e , av r u p a hl ar b ut ar i h t e n 5 , 0 0 0 s e ne s o nr aya k ad ar b u d e vr i yaa m a a d e v a m e t m i l e r d i r ; y a n i A v r u p a d a m i l t t a na n c a k 7 , 0 0 0 s e n e e v v e l b u d e v i r d e n k l a b i l m i t i r .

T u n d e vr i e n e s k i me d e n l k e l e r d e , Su m-

m e r d e mi lt tan 6 ; 7 , 0 0 0 se n e evv el , Ms rd a i seb u n d a n s o n r a b a l a m t r . B u k t a l a r d a d e m i rdevri ipt idalar nda yaz icat edi lmi ve tar ih devri a l m t r . A v r u p a d a yaz b i l i n me k s i z i n , d r tm u a y y e n d e v i r g e i r i l m i t i r .

tm

Yontma ta devrinde insanlar , ta lar ta la yont ar ak mu ht a o l d u k l ar he r ne v i a l e t l e r i yap ar l ar d .

Bu devirde insanlar , ip t ida ve se f i lne b i rh a y a t g e i r i y o r l a r d .

E vv e l , a k ha va d a yaad l ar , s o n r a , n e h i r l e r y a k n l a r n d a a a k o v u k l a r n a , k a y a o y u k l a

r na , m a ar a la r a il ti ca e t ti l er . B u n u n i in bu d e v remaara devride den ir . Faka t , da ha o k bal o lan su , da ha o k av o la n o r m a n a r a m a k ze res k s k ye r l e r i n i d e i t i r i yo r l ar d . n k z i r aa tb i l m i y o r l a r d . A v l a d k l a r b a l k l a r , h a y v a n l a r v et e d ar i k e t t i k l e r i ne b at k k l e r i n i ve yab ani ye mi ler i y iy or l ard . B u in sa nl ar e l b i s e y ap ma s n b i l

m i y o r l a r d . H a y v a n d e r i l e r i n e s a r n y o r l a r d .B u g n k m e v c u t h a y v a n l a r , d a h a o d e v i r d ey a a m a a b a l a m l a r d . B y k g e y i k l e r , k z l e r ,a t lar , boz ay lar , as la nla r , s r t lanlar , ge rg ed a nl ar ,f il le r, im di a n c a k ku tu pl ar da b u lu n a n R e n gey ik ler i g ib i h a y v a n c ins ler i v ard . Bu de vi rd e Re n


36/621

ge yi k l e r i o kadar o a l m t k i , b u de v r e Av r up adaRen devr i nam ver i lmi t i r .

Fa ka t o za m a n n i n s an l a r b un l a r n h i b i r i n ieh l i le t i r me mi l er di r . At, on la r i in bi r avd . B un d an b a k a b u g n n e si l le r i k a y b o l m u , m a m u tg i bi b y k h ay v a n l ar da v ar d .

nsa r la r , o dev ird e ya l d r p y e m e k i in

v e y a k e n d i l e r i n i m u h a f a z a i i n h a y v a n l a r l a m c ade l e e de r l e r d i , i n s a n l ar b i r b i r l e r i l e de k av g aediy or l ard . Av ha yv an , ba l k , b i r m a a r a d a b i ry e r , k a v g a y a s e b e p o l u y o r d u .

Bi rb i r le r in i ldrp e t in i y iyenler o lduu gib ikey i f i in di er l er i n i l d re nl er de va rd . B u

i n s a n l a r b i r b i r l e r i n d e n , h a y v a n l a r d a n , h e r e y d e n , i m e k t e n , g k g r l t s n d e n , f rt na d an , g e c e n i nk a r a n l m d a n k o r k u y o r l a r d . Korku i n s a n l a r ni lk ve en kuvvetl i his leri oldu.

B u n u n l a b e r a b e r b u i n s a n l a r, o k k o r k a c a kbir ey o l ma d ve o k a o l ma d kl ar z am an la rd ah a yv an d i l e r i n de n ge r d an l k yap yo r l a r d . l e

r i nd en baz lar ba ya ar t is t o l mu la rd . B u dev r inm e t r u k t m e y a n m d a , z e r l e r i n e , a s l l a r n a p e kb e n ze ye n h ayv an r e s i m l e r i yap l m ta l a r v ek e m i k l e r b u l u n d u .

B az m a a r a l a r d a b o ya l h a yv an r e s i m l e r i deb u l u n d u . B u i n s a n l a r h a y v a n r e s i m l e r i n i o l d u k a

m a h i r an e yap t k l ar h a l d e i n s an r e s i m l e r i n i p e kka ba b i r sur e t t e ya pm la rd . Anl a l y or k i uz akecd ad mz tab ia t i m a h e d e v e tasv i r e t mes i n ib i l i yo r l a r d .

Yontma ta devr i insanlar , ate y a k m a re nd i l er . Atete s n y orl ar ve g dal ar n pii r i -y o r l a r d .

Ate in ku vv et l i pa r l ak l gec e l er i vah i hay-


37/621

Cill tas devrinde insa n la r , ta la r c i l l y a ra khe r ne vi de n v e da ha o k g ze l a le t ler yapt lar .B u d e v i r d e A v r u p a d a y e n i i n s a n l a r g r l m e ebalad . Meneleri Asya olan bu insanlar A v r u p a -m n vah i vaz i yet in i dei t i rdi ler . B u in sa nl ar nm e n s u p o l d u k l a r k a v m l e r A s y a d a v e A k d e n i zh a v z a s n d a , v s i m n t a k a l a r d a y a a y a n Trk ka-vmleri idi. T r k l e r z i raa t i ve ha y v a n la r eh l i l e t i r me i okta n b i l iy or la rd . H u b u b a t ve b i l ha s sa

b u d a y z i r a a t i n i r e n m i l e r d i .Ket en ziraat i ya p yo rl ar v e o n u n l i f ler ini do

k u y a r a k k u m a v e o n d a n e l b i s e y a p m a s n r e n mi lerdi . At ve kpei ehl i le t i ren bunlardr . Art k bu de vi rd e k o yu n, k z sr le r i yet i t i ri l i y o r d u .

Bu de vr in ad am la r i ft i v e o b a n idi ler .

B u n u n l a b e r a b e r c i l a l a n m t a l a r d a n v e k e m i k le rd en mu ht el i f a let ler v e z inet e yas v e s i l hl ary a pt la r. Bu nl a r y a p m a k i in a deta im a l t ha ne ler var d . B a k a san'a t la r da ink ia f etmi t i . Me se l k i le eki l v e r m e i b i l iyor lar ve on u pi i re re km u h t e l i f e k i l l e r d e v e m u h t e l i f s s l e r l e m l e k l e r ,

ka pla r y a py or la rd . Bu muhte l i f sa n 'a t la r g i t t ikeda ha faal bi r ha le gel en bi r t ic aret d o u r d u . Ziraat ve her tr l yeni san 'a t lardaki terakki ler i lecill ta devrini, ilk idrak eden Trklerdir.

Bu de vr in in sa nl ar ab id el er dikt i ler . B u abi deler yere diki lmi 4 -5 metre i r t i fa nda kaba tal a r d a n , mnkirlerden ib ar et idi . B u n l a r y a bir . ha t

v a n l a r k o r k u t a r a k u z a k l a r y o r d u . A t e a y n i

z a m a n d a i n s a n l a r , k a r a n l n v e r d i i k o r k u l a r d a nda kurtard .


38/621

zer inde veya b i r dai re zer inde yan yana d ik i

l i rd i Ma nh ir le r i n ney e de l le t e t t ik ler i n i b i l miy oruz . B u n d a n b a k a dol/nen deni len b inalar yapt lar .

D o l me nl e r ye r e d i k i l mi t a l ar n s t n u f k t a l ar k o y a r a k k ap at ma k l a yap l a n b i r ne v i o d alard . Bu tar zda ya p lm ka pa l yo l l ar da vard-D o l m e n o d a l a r n d a i n s a n k e m i k l e r i b u l u n m u t u r .B u nl ar p he s i z me zar d . B i r n c ne v i b i na l ard a var d . B u nl ar A vr u p al l a r n tmls d e d i k l e r it u m b a l a r d r . T u m b a l a r ( K u r g a n l a r ) d o l m e n g ib italardan yap lm , fakat st toprak ymile rtl m t r B u n l a r d a t e p e c i k l e r e b e nz e r me zar l a r d .Bu do lm en ve tu mb al ar da , tu n ve de mi r e yl er deb u l u nm u t u r . F ak at , e n e s k i l e r i nd e ya l n z t at anbal ta lar , k a b a ka pl ar ve k em ik t en , fil d i ind en,h a y v a n k a b u k l a r n d a n r e s i m s i z o l a r a k y a p l m z i ne t e ya l ar b u l u nm u t u r . B u t e zy i na t b i l har ag l e v l e r i n d e b u l u n m u o l a n l a r a b e n z e r d i .

C il l t a d e vr i nd e i ns an l ar k s me n g e b ehayat t e r k e d e r l e r , u r a d a b u r a d a ye r l e i r l e r . B um h i m b i r hd i s e d i r . n s a n l ar ya l n z m n f e r i t

a i l e ler ha l i nd e dei l, b i r i b i r i ne y a k n a i l e le rde nm r e k k e p g r u p l a r , y a ni kabileler hal i nd e s ak i nold ula r . Sab i t hayat , k k k k mi l le t l er dem e k o lan b u gr up la r da te sa n d ta kv iy e etti.

B e r a b e r y a a m a k i i n m t e r e k k a i d e l e r b u l m a k ic ap ett i. B iz on la ra b u g n kanunlar d i yo r u z . O e s k i i ns a n l ar n b u l d u k l a r k a nu nl ar n ne

l e r o l d u u n u b i l m i y o r u z . Y a l n z m u h a k k a k t r kii ns a n l a r n gr u p ha l i nd e b i r l e m e l e r i b i r t e r ak k io l du ; v e in sa nl ar ar as n da iddet ve hu u ne t iazaltt .

B u i n s an gr u p l ar n d a n b az l ar g l l e r z e r i nd eina et t ikler i beldelerde i k a m e t e t m e e b a l a d l a r .


39/621

H a k i k maden devri t u n i s t i m a l i n d e n s o n r aba la r . Fa ka t tu n y a p m a k i in l z m o lan k a l aytaba t te nadi r bu lu nd u un da n, tun t an s i lh ve

alet ler imalt mahdut idi . Bu sebeple daha uzunz am an l ar y o n t m a ve c i ll tatan ya p lm eyler in i s t ima l ine d e v a m edi ldi . B u l u n m u o lan tu nka pl ar z er in de b i r ta k m sa hn e l er ar zed en , kar k r e s i m l e r i n m a h k k o l d u u g r l r .

M a d e n l e r i k e f e d e n i n s a n l a r c a , demir madenide malm c j ldu. Demir i s t imal i tun is t imal inden

d a h a o k t a a m m m e tti. D e m i r d e n y a p l a n e y l e rtun ta n ve ta tan ya p lm ey l er i n t a m a m e n ye r in e ka im o ldu . Ge r i de mi r i e r i t me k v e on u n z e r i n d e i l e m e k d a h a g t r . F a k a t z a m a n l a b um k l yeni ldi . De mi r , ke s ki n k l , bal ta ve s air

Gl be l de l er i y le ina o l un ur du : b i r g l n

i i n d e , f a k a i k y y a y a k n o l m a k z e r e k a z k l a r a k l r ; k a z k l a r n z e r i n e a a k t k l e r i n d e nb i r d e m e y a p l r d . D e m e n i n s t n d e k u l b e l er i n a o l u n u r d u . K u l b e l e r d e n m t e h a r r i k ah ap k pr l er le sa hi l e k l r ve gel i n ird i . B u k pr l e r a k a m l a r k a l d r l r , s a b a h l a r t e k r a r k o n u l u r d u .

4 0 , 0 0 0 k a z k z e r i n e k u r u l m u b e l d e l er b u lundu. Kazk lar , aa ktkler in i kaba ta ba l ta lar la k e s m e k ve d ze l t me k in ne ka da r uzu n.ve sabr l a l m ak lz m ge ldi i d n ls n . Bub e l d e l e r d e i n s a n l a r k e n d i l e r i n i e m n i y e t i i n d ehisse diyor l ard . Emn iye t l i hayat , m t e re k sar fo -l u n a n g a y r e t i n m k f a t o l d u . B e e r i y e t i n b y k

k s m cill ta d e v r i n e , mi l d /sodan o n ik i b i ns e n e e v v e l v a r m t r .


40/621

s i lhlar yapmak i in daha msai t t i r . Maamaf i demird e v r i n d e v e b u g n d ah i baz ey a i in tun , ba k rv e k a l a y k u l l a n l m a k t a d r .

Mad e n d e vr i m te ak ip sa f haya ay r l yo r :B a k r d e vr i , T u n d e vr i , De m i r d e vr i . De m i rd e v r i n i n m e d e n i y e t i , h e r d e v i r d e n y k s e k t i .

Demir san 'at i Trkler tarafndan Orta Asyada

kefedi ld i . Or ad an T u n a yal lar n a ve oradanT u n a b o y u n c a A v r u p a y a y a y l d .A vr u p ad aki insanlar he n z g l kasab a lar ve

d o l m e n l e r i n a e d e d u r d u k l a r z a m a n l a r d a , a r k t aT r k le r e n m him san 'a t lar d o u r an b i r ke i f teb u lu nm u lar d . O r ta A sya yay la lar nd a , d a lar n da, o r m a nl ar n d a ya a ya n T r k l e r tabia tta saf o la

rak al t n ve bakr madenler ine tesadf et t i ler . Buma de nl er i a te te er i ter ek on la ra i s teni len ekl iv e r e b i l m e k m m k n o l d u u n u a n l a d l a r . B u k e i fmi lt tan en az 7 , 0 0 0 s en e k a d a r evv el v u k u buldu. B u n d a n s o n r a m a d e n l e r i b e r a b e r b u l u n d u k l a r ta la r d an ay r p k a r m a k san 'a t n r e nd i le r . Alt n , ss eya s im al in de kul la n ld .

Ba k rd a n da s i l hla r yapt lar . L ki n ba k r okad ar m u ka ve m e t l i o lm ad nd a n , ta s i l h lar nku l la n l m a s n a da d e va m o lu n d u . Ni ha ye t t e r ak k iyo lu nd a bir ad m da ha at ld. Ke f ol un du ki ba k ri le ka l ay bir ar ad a er i t i l in ce dah a k uv ve tl i b i rm ad e n , yani tun o l u y o r .

n sa nl ar n , muht e l i f ke i f ve i cat lar b i r me mleket ahal is in in d ier taraf lara muhacereti su r e t i l eve ya t i c ar e t vas tas i l e d nya y z nd e yay lm t r .T a r i h t e n e v v e l k i e n e s k i z a m a n l a r d a n b e r i , d n y a n n m u hte l i f k ta lar nd a b i r o k insan m u hac e r e t -


41/621

l er i v u k u b u l m u t u r . B u n u n b a l c a s e b e p l e r i n i

u suret le izah edebi l i r iz .Y o n t m a ta devr i insanl ar , ya l n z ba l k ve

av c id i le r . Bu nl ar da ha iy i av la na ca k ve ba l kt u t a c a k y e r b u l a b i l m e k i in o t u r d u k l a r y e r l e r id e i t i r i y o r l a r d .

Da ha so nr al ar c i ll ta dev ri in sa nl ar , i f t iv e o b a n o l d u k l a r n d a n o t u r d u k l a r y e r l e r d e n

daha m m b i t to pr ak la r ve dah a gz e l me r ' a l ar ara m a a k o y u l d u l a r . Fakat byk muhaceretlerin astlsebebi Orta Asyada vuku bulan mhim coraf veiklimi byk tahavvllerdir. B u m m t a k a n n b i r o kb y k p a r a l a r n d a b u t a h a v v l l e r y z n d e nc e m i y e t l e y a a m a k i m k n n n k a y b o l m a s b i r ok ins anl ar n k t le ha l ind e b i rb i r i ar d nc a

g m e l e r i n i m u c i p o l m u t u r . M u h a c e r e t s e b e -bile , i n s a n l a r y e k d i e r i n i n y e r l e r i n i a l m a kis tedi inden ara lar nda iddet l i kavgalar o ldu.T a ma m i le i mh a edi len , ve ya esare t a l t na a l n ank a v m l e r o l du . B i r o k y e r l e r d e d e g a l i p l e r l ema l p la r ka r a ra k b i r tek k a v m tek i l e t ti l er .V e a y n i l i s a n d a k o n u m a a b a l a d l a r . B u n d a n

a n l a l y o r k i t a ri h , m u h t e l i f k a v m l e r i n k a r m a s n m u c i p o la n v a k a l a r n m a b a d i d i r . K a v m l e r i ntar ih ten evve l ba layan bu muhacere t le r i , t ar ih z a m a n l a r d a d a h i d e v a m etti. A k n l a r , m u h a r e b e le r , i s t il lar 'ne t i c es i nde b i rb i r le r i ne ka r a n insank t l e l e r i n d en m t e m a d i y e n y e n i k a v m l e r z u h u retti. H u c u m ede n, i s t il ed en ka vm le r , m e v c u t

baz devle t ler i tah r ip e t t iler . Ba za n ge r i p s k r t ld ler . Baz an ar a l ar n a g i rdi k le r i yer l i aha l iy items i l edip kendi ler i g ib i yapyor lar , bazan dak e n d i l e r i o n l a r t a r a f n d a n t e m s i l o l u n u y o r l a r d .Bu sure t le yeni yeni b i r tak m devle t le r teekkl


42/621

edi yo rdu . Bu insa n hal i ta lar n n te r k i p le r in i ly -k i l e t a n m a k g t r ; m aa m a f i m t a l e a l ar k o i ayo l m a k i i n u m u m i y e t l e b u i n s a n c e m i y e t l e r i n i ,b n y e v b e n z e y i l e r i n o k t ai n a z a r n d a n rklaraa y r r l a r .

C.

R K n s an l ar , d n y a y z n d e i k l i m l e r ib i rb i r in den az ve ya ok fark l m uh

tel if k ta la ra yay l m la rd r . Ha ya t ve tagadditarz lar da b a k a ba k a o l mu t ur . Bu muhte l i fm n t ak a l ar a yay l m o l an i n s an k t l e l e r i , b y kd e n i z l e r , a l m as m k l d a l ar , za m a n m zd adolmu o lduklar grlen gl le r ve deniz ler g ib itab i ma ni a l ar da n dolay as r lar ca m d de t b i r b i r -l e r i l e t e m as t a v e t e s a l p t e b u l u n m a k s z n m n fer i t b i r ha l de ya am l ard r . B i r m nt ak an n maddve i t ima a y ni art lar , o m nt ak al ar da ya a m o l an i n s an l ar d a b r t ak m m t e r e k v e m a b i h

vas f lar, be nz ey i le r v c u d e ge t i r i r . B u sure t leb i rb i r inden ayr t eekkl e tmi o lan insan cemiye t le r i v e y a gru pla r ar as n da b i r ta k m far k la rhas l o lur . te insan cemiyet le r i aras nda mevcuto l du u g r le n bu fark l ar , in san kt le l e r in i , bunokta i naz ard an , b i r ta k m zmrelere ayrmakt e m a y l n u y a n d r m t r .

M u h a c e r e t m e s e l e s i n d e g r d m z g ib i,ipt ida r k l ar za ma nl a b i r b i r l e r i l e o k ka r m ,y e n i y e n i b i r t a k m m r e k k e p r k l a r v c u d e g e l m i t i r . B u n u n l a b e r ab e r , b t n u zv i ye t l e m i n d eolduu g ib i insan zmre ler i aras ndaki ih t i l tve tesa lpler ne -kadar kuvvet l i o lursa o lsun , ayni

i k l i m i n d a i m a a y n i e v s a f m e y d a n a k a r m a k t a k i


43/621

tes iri , be l l ib ah baz rk gr up la r n ve g r u p l a rar as n d a m u t av as s t b az k k z m r e l e r i n s e i l mes in i i cap e t t i rmi t i r .

a ) Ba yk al g l hav al i s ind en b a h y a r a k Altay-lar v e Ort a As ya da n i t iba ren Ha z a r denizi veK a r a d e n i z h av z a l a r i l e A d a l a r d e n i z i v e T u n ab o y l ar n a k ad ar o l an ge n i s ah a l ar , b i n l e r c e v e

b i n l e r c e s e n e l e r d e n b e r i a l e l m u m b e y a z r e n k l io lan Trklerle m e s k n d u . i m al A s y a v e A v r u p a k t a l a r n d a d a b e ya z

i n s an l ar s ak i n d i r . F a k a t b u b e ya z l k d e r e c e s i n i nk u t p a y a k l a t k a v e A s y a n n a r k n a v e c e n u b u na in di k e be ya z ve e s m e r e do r u dei t i i y er le rv a r d r ; b i n a e n a l e y h b e y a z r k i k i n c i d e r e c e d e

iki veya rka daha inksam edebi l i r . Sar sal ,m a v i g z l , u z u n b o y l u i n s a n l ar , e k s e r i ye t l e b u r k t a g r l r .

b) a rk As ya da ba k a b i r gr up h k i m g r l m e k t e d i r . B u gr u p u t e k il e d e n i n s a n l a r nekser iya der is i sar , sa lar s iyah ve ser t boylar

k s ad r ; b u gr u p a A v r u p a l l a r Mongol v e Mon-goloit r k d i yo r l a r . B u g n k M o o l i s t an , i n ,H i n d i i n v e o n u n c e n u b u n d ak i A d al ar , J ap o n yas e k e n e s i b u r k t a n a d d o l u n u y o r . M o n g o l o i t r k t a ni n s a n l a r A m e r i k a y a d a g e m i l e r d i r .

c ) Afr ikada siyah rk h ki md ir . Hi nd in o tok-ton ahalis i de s iyah renkli idi .

d ) A m e r i k a d a krmz r e n k l i i n s an l ar v ar d r .Be er i ye t i b u ve h i l e , m a hz a r e n k es as ze

r i n e r k l a r a a y r m a k d o r u d e i l d i r. n k i n s an l a r d a r e n k a n c a k h al i h aya t t a b u l u n m u o l m a-s il e m a h e d e o l u n u r ; h a l b u k i i n s a n r k l a r n nm a z i s i n i v e r k l a r n t a h a v v l t v e t e k e m m l h n

m e y d a n a k a r a b i l m e k i i n y a a y a n l a r d a n z i y a d e,


44/621

RK

arz n ta ba ka la r a l t nda b u l d u u m u z in sa n fos il l er i z er in de te tk ikat y a p m a k lz m dr . n sa n ntabi ta r ih in in te tk ik ine mevzu o lan bu bakiye lerise, b it ta bi r e n k t e n m a h r u m d u r .

I r k l a r n d n y a y z n d e h e r m n t a k a d a , k a r m a k a r k b i r h a l d e y e r l e m i o l d u k l a r g r l m e k t e d i r .

B i n a e n a l e y h r k h a k i k a t l e r b e e r g r u p l a r

a r a s n d a k i iskeletlerden ka r la n f izik farkl ar l am e y d a n a k a r - B u f a r k l a r u n l a r d a a r a n r :

1 Kafa tas n n ve e h r e n in e k l i ;2 B o y .M h i m ol an rk " far ika, ka fa ta s n n e kl i , ha s

saten u z u n l u u i le gen i l i i ar as n da ki nispet t i r .Ayni as ld an ge lm i o l ma kt an do an bu i rs f ar i kaher tr l tes i re en ok mukavemet eder ve ya ln zrklar n iht i l f net ices inde, g ine i rs o larak , tadi leur ar . B u far ik adr k i d n y a z er in de b i r b i r in ita k ib en ge lm i ve tar ih i ya pm o lan ins anl ararasnda esasl b i r fark tes is e tmit i r .

Burada b i r nokta hat ra ge l i r : Ara lar nda bu

g n esas l fa rk l ar bu lu na n muht e l i f r k l ar da n her -b r i ay r ay r me n e l e rd e n mi ge lm i t i r , yo ks ahep sin in m e n e i ayn i b i r rk m d r ? Bu far k la rs o n r a m h s l o l d u ?

G e r i bu m e se l e h e n z h a l l o l u n m a m t r . A n cak , u nu be ya n e tmel iy iz ki , r k l ar ar as n da b u g ng r le n fark lar n , ta r ih nokta i na za r nd an eh em miye t i pe k azd r . F i lha kik a , kafat as nn e kl ir kl ar n tasnif i i in, t a m a m e n es as bi r fa r i ka old u u h a l d e i t im a h i b i r m a n a s y o k t u r . B u n u nse b e b i u d u r : k a fa t as d e i m i y o r , y a h u t g ve ge deiebi l iyor . Fakat , onun i indeki en as lu z u v , dima de i i yor . Kaf atas lar ba l ca ik i

esasl eki l arzeder* : brakisefal ve dolikosefal.


45/621

T r k r k n n k a f a t as l a r e k l i e k s e r i y e t l e b r a -k ise fa l 'd i r .Kafatas n n , ya n n da , yz , bu r un , v e e h r e n i n

eki l ler i de nazar dikkate a l n r -Baz ins an la r n , yz ler i uzu n , baz lar k s a

olu r. Bu iki t ip y z h e m br ak is ef al v e h e m ded o l i k o s e f a l d e b u l u n a b i l i r .

nsa n yz ler i : k sa -ge ni ve dar -uzu n o lab i l i r .U z u n bir y z ge ni b ir kafata s i le b i r l e mi olu rsa , ve y a h u t ksa b ir y z uz un bi r kafa tas i leb i r i e i r s e b i i m s i z o l u r ; a h e n k s i z l i k g z e a r p a r .

ehren in , daha ik i husus iye t i d ikkat i ca l ip t i r :b u r n u n v e e n e n i n e k i l l e r i .

Bu r nu n s ivr i , uzu n , yass , b y k , k k ,

doru, k vr k b i r tak m eki l le r i vard r .e n e n i n e k l i d e d i l e r l e b e r a b e r e h r e n i n

c e p h e s i n e n az ar a n d z v e y a j l e r d o r u k ko l ab i l i r : d zg n e n e v e k k e n e .

n s an l ar , b o y l ar n n u zu n l u k l a r n a , k s a l k l a r na gre de rklar na, n ispet ler in i i fade ederler : ykse k boy lu, orta bo y l u v e ksa bo yl u r k l a r va rd r .

n s a n l ar d a v e i s k e l e t l e r i n d e , g r l e b i l e n v ellebi len da ha bi r ok ey le r va rd r k i , bun la r nkf fes i in sa n n tabi tar ih i ni te t ki k ed en l im le rtaraf ndan na za r di kk at e a l n r . Mesel , g zl er inekl i , y zd ek i vaz iye t i , muht e l i f r k l ar ar as n damhim far ika tek i l eder -

Bu son esaslara gre rkn tarif i yle olabil ir :I r k a y n i k a n d a n e l e n v e c i s m e n b i r b i r i n eb e n ze ye n i n s an l ar n g s t e r d i i b i r l i k t i r .

L I S A N n sa n l ar n i lk ku l l and k la r l i sanlar n o k bas i t o l du kl ar n a ph e

yo kt ur . B i lh as sa f ik i r le r in i evza i le an la tm o lm a-


46/621

l a n ve ku l la nd k la r ke l i me le r i n b r ta k m te l ,h rs , st rap gi bi h e y e c a n ve inf ia l ler i i fa de ed engayri i rad nidalardan, yahut tabiattaki sesler i yar u ur lu sure t te ta k l it ed en ke l i me le rd en ib a re t olma s ve b i r ta k m e y a y a te ka b l e t mes i mu ht e m e l d i r . n s a n n a k l , u z u n z a m a n l a r d a y a v a y a va ha r ek et le r i ve ha rek et le r in ey a i l e a ra s n

d a k i m n a s e b e t l e r i i f a d e y e m u k t e d i r o l a b i l m i t i r .pt ida i l i sa nl ar h er ha lde , o k az k e l i m e iht iv ae d i y o r d . B u g n l i s a n l a r o k z e n g i n l e m i b u l u n u y o r l a r .

B a z g e n i m m t a k a l a r z e r i n d e d a l m b i rh a l d e b u l u n a n i n s a n k t l e l e r i n i n k u l l a n d k l a r l i s a n l a rd a m a b i h c ez i r l e r e ve a y n i f ikr i i fade

i in ma bih ta rz la ra ma l ik l i sa n g urupla r va rdr ;f a k a t b u n a m u k a b i l d i e r m m t a k a l a r d a b u l i sa ng urupla r nda n esa s l b i r sure t te fa rk l ba ka l i sa ng urupla r da va rdr -

D n y a y z n d e y a a y a n k a v m l e r i n k u l l an ma kt a o l du kl a r l i sa n la r h a k k n d a b i r f ik i r h s l

e t m e k i in baz b y k l i san gu ru pl ar n sa ya l m :-a) Trke. Bu dil esas (or i j inal) , b a l b a m am st ak i l bir di ldir . T r k di li bu g n T u n a ha vz a s nda n a rk ta Le na ne hr i ve Ki ng a n da la r nak a d a r v e i m a l B u z d e n i z i n d e n U m m a n d e n i z i n ek a d a r u z a n a n g e n i s a h a d a k i i n s a n l a r t a r a f nd a nko nu u la n , bu nla r a ra s nd a a n l a ma va s ta s o la

ra k ku l la n l a n u m u m b i r d i ld i r . T r k d i l in ine s a sl f a r i k a l a r , d o r u d a n d o r u y a T r k a d mta y a n ka v m l e r ta ra f nda n ku l la n l a n l e h e dem t e b a r i z v e m t e k m i l d i r . M a c a r v e F i n l e r i nkul la ndk la r l i sa n la r T rk d i l in in esa s unsur la r n ih t iva e t me kl e b e ra b e r b a k a ta rz da i s t iha le veinkia f e tmi lerdi r . 1


47/621

Avru p al l a r T r k l i san n Ural - Altay n a m al t nda M o n g o l c a i le b ir say ar la r , bu te lk ki ta m a m e n y a n l t r. H a k i k a t u d u r : M o o l c a , T r k - e d e n , i n c e d e n , T i b e t e d e n a l n m b i r t a k mke l i me le r i n Mog ol la ra has b ir tar zda b ir le t i r i l m e s i n d e n t e e k k l e t m i t i r - B u g n yanh olaraktatar denilen m e s e l K r m , K a z a n , A z e r b a y c a n

T r k l e r i i e , K r g z - K a z a k l a r v e B a k u r t l a r g i b iT r k kab i le ler in i n kul lan dk lar l i san da, az v e yaok b i r tak m lehe fark lar i le Trkedir -

b ) H e m e n b t n Av ru p a mi l l e t l er i n in ve Asya da Ru sl ar n v e bir k s m ra n ve Hi nt ha lk n n k o n u t u k l a r l i s a n l a r b u g n Hint - Avrupa lis a n l a r g r u p u o l a r a k tanttrlmaktadr. B u g r u p

ta Ltin, C e r m e n , is la v l is anl ar b y k l isan aileler ini teki l eder .

c ) A s y a n n c e n u b u g a r b i s i n d e , A r a b i s t a n d aArap lar n , Ya hu di le r i n ve A r ik ada Ms r l l a r laH a b e l e r i n v e s a i r b a z k a v m l e r i n k o n u m u olduklar l i san lar Hami v e Sami d i y e m s t a k i l

b i r l i san grup u o larak gs ter i r ler .Ms r n Kpti l is ani le Be r be r i l is anl ar v e sur et i u m u m i y e d e a r k A f r i k a l i s a n l a r n a a m i lo lan Ha m l i san lar ayr b ir z m r e ha l i nd e gs te re nl er de var dr . Sa m l i s anl ar z mr es i , ip t ida .Hami grup ek l inde zuhur e tmi o lab i l i r .

d ) A s y a n n a r k v e a r k c e n u b i s i n d e M o n g o l

ve Monglcyt ka v m l e r i n l i san lar da b i r l i sangrup u te lkk i o lunab i l i r .

Bu sayd mz be l l iba l l i san grup lar ndan bakahe r k t ' ada baz mah al l mn fer i t l i san la r da va rd r .

B e e r r k l a r n t a s ni f t e r e n k e s a s n a s a p l a n a n l a ro lduu g ib i , e lyevm insanlar n kul landk lar l i sanlara gre de rk tasn i f i yap anlar gr lmektedir .


48/621

T R K IRK

T R K R K D n y a d a i n s a n c e m i y e t l e r i n i n t a h a v -vl l e r i n i , t e rakk i l e r i n i , mi l l e t

Documents

Türk Tarihinin Ana Hatları