Trêng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n cña quèc héi...quyền các cấp. TS. Đỗ Thị Thanh Huyền UNDP Việt Nam Từng bước hoàn thiện thể chế cho sự minh bạch,

1

Ban kinh tÕ

trung -¬ng ®¶ng

Tr-êng ®¹i häc

kinh tÕ quèc d©n

ñy ban kinh tÕ

cña quèc héi

Kû YÕU HéI TH¶O KHOA HäC quèc gia

TRIÓN VäNG PH¸T TRIÓN KINH TÕ VIÖT NAM

Vµ VAI TRß CñA NHµ N¦íC KIÕN T¹O

TRONG HOµN THIÖN THÓ CHÕ Vµ M¤I TR¦êNG KINH DOANH

BAN CHỈ ĐẠO HỘI THẢO

TT Họ và tên Đơn vị/Chức vụ Nhiệm vụ

1 GS.TS. Trần Thọ Đạt Hiệu trưởng,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Trưởng ban

2 Đ/c Vũ Hồng Thanh

Ủy viên Trung ương Đảng,

Ủy viên Ủy ban thường vụ Quốc hội khóa XIV,

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Đồng

Trưởng ban

3 TS. Nguyễn Ngọc Bảo Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương Đồng

Trưởng ban

4 TS. Nguyễn Đức Kiên Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Ủy viên

5 TS. Nguyễn Minh Sơn Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Ủy viên

6 PGS.TS. Trần Thị Vân Hoa Phó Hiệu trưởng,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Ủy viên

thường trực

7 PGS.TS. Phạm Hồng Chương Phó Hiệu trưởng,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Ủy viên

8 PGS.TS. Hoàng Văn Cường Phó Hiệu trưởng,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Ủy viên

Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

2017

3

CHƯƠNG TRÌNH HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA

“TRIÓN VäNG PH¸T TRIÓN KINH TÕ VIÖT NAM Vµ VAI TRß CñA NHµ N¦íC KIÕN T¹O

TRONG HOµN THIÖN THÓ CHÕ Vµ M¤I TR¦êNG KINH DOANH”

Thời gian: 8h00 (thứ Năm) ngày 16 tháng 3 năm 2017

Địa điểm: Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

7.30 – 8.00 Đăng ký và đón tiếp đại biểu

8.00 – 8.05 Tuyên bố lí do, giới thiệu đại biểu

8:05 – 8:15 Phát biểu khai mạc và Đề dẫn Hội thảo

8.15 – 8.20 Phát biểu chào mừng Hội thảo

Phần I: Triển vọng phát triển kinh tế Việt Nam (Tại Hội trường A)

8.20 – 8.40

Triển vọng phát triển kinh tế Việt Nam - Tái cơ cấu nền kinh tế gắn

với chuyển đổi mô hình tăng trưởng và vai trò của Nhà nước kiến tạo

phát triển

GS.TS Ngô Thắng Lợi

8:40 - 9:30 Thảo luận và tham luận của các chuyên gia, các nhà khoa học

9:30 – 9:45 Nghỉ giải lao và chụp ảnh

Phần II: Thảo luận theo các chủ đề

9:45 – 10:00

Chủ đề 1: Vai trò của Nhà nước

kiến tạo trong hoàn thiện thể chế

và cải thiện môi trường kinh doanh

(Tại Hội trường A)

Chủ đề 2: Hoàn thiện thể chế

Tài chính cho phát triển bền vững

thị trường bảo hiểm và thị trường

chứng khoán Việt Nam

(Tại Phòng hội thảo D102)

9:45 – 10:00

Nhìn lại 1 năm thực hiện quyết tâm

xây dựng Chính phủ kiến tạo,

liêm chính, hành động

PGS.TS. Vũ Cương

Đổi mới quản lý thị trường

chứng khoán Việt Nam góp phần

hoàn thiện thể chế cho phát triển

bền vững

PGS.TS Trần Đăng Khâm

10:00 – 10:15

Góc nhìn của người dân về Chính

phủ kiến tạo phát triển: Từ Chỉ số

PAPI đến hành động của chính

quyền các cấp.

TS. Đỗ Thị Thanh Huyền

UNDP Việt Nam

Từng bước hoàn thiện thể chế cho

sự minh bạch, hiệu quả và bền

vững thị trường bảo hiểm Việt

Nam đến năm 2020

TS .Trần Quang Lâm

10:15 – 10:45

Sự tham gia của doanh nghiệp trong

quá trình hoàn thiện chính sách và

xây dựng Nhà nước kiến tạo

GS.TS. Eddy Malesky

Diễn đàn sáng kiến Việt Nam

Thảo luận của các chuyên gia

và các nhà khoa học

10:45 – 11:45 Thảo luận của các chuyên gia và

các nhà khoa học

11:45 – 12:00 Kết luận Hội thảo

5

MỤC LỤC

STT Tên bài viết và tác giả Trang

ĐỀ DẪN HỘI THẢO

PHẦN 1

CƠ HỘI, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM

1

KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2016 VÀ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN

NĂM 2017

GS.TS. Trần Thọ Đạt

PGS.TS. Phạm Hồng Chương

PGS. TS. Tô Trung Thành


15

2

TÓM TẮT BÁO CÁO THƢỜNG NIÊN “KINH TẾ VIỆT NAM 2016:

TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ GẮN VỚI ĐỔI MỚI MÔ HÌNH

TĂNG TRƢỞNG VÀ VAI TRÕ NHÀ NƢỚC KIẾN TẠO PHÁT TRIỂN”


GS.TS. Ngô Thắng Lợi


41

3

BÁO CÁO THƢỜNG NIÊN "KINH TẾ VIỆT NAM 2016" CỦA

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN - TIẾP NỐI XUẤT SẮC

CHUỖI NGHIÊN CỨU TRUYỀN THỐNG

GS.TSKH. Nguyễn Quang Thái

Viện Nghiên cứu Phát triển Việt Nam (VIDERI)

Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam

47

4

ẢNH HƢỞNG CỦA VIỆC HOA KỲ RÖT KHỎI TPP TỚI KINH

TẾ VIỆT NAM

GS.TS. Hoàng Đức Thân


53

5

KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2017: NHỮNG ĐỘNG LỰC VÀ

THÁCH THỨC MỚI

TS. Nguyễn Quang Hiệp

Trường Cao đẳng Công nghiệp Hưng Yên

63

6

ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƢỞNG KINH TẾ CỦA VIỆT NAM -

NHÌN TỪ GÓC ĐỘ ĐÓNG GÓP CỦA YẾU TỐ TFP

TS. Nguyễn Quỳnh Hoa

ThS. Phí Thị Hồng Linh


73

6


7

NGUỒN TĂNG TRƢỞNG NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG CỦA

VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1996 - 2016

PGS.TS. Vũ Hoàng Ngân

TS. Nguyễn Thị Cẩm Vân

ThS. Hoàng Thị Huệ


ThS. Phạm Ngọc Toàn

Bộ Lao động Thương binh và Xã hội

87

8

TRIỂN VỌNG ĐẦU TƢ TRỰC TIẾP NƢỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM

TRONG BƢỚC CHUYỂN BIẾN QUAN TRỌNG TỪ NĂM 2017

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng


105

9

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ

VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2017 - 2020

TS. Trần Thị Minh Hương


115

10

NHỮNG “NÖT THẮT” TRONG HIỆU QUẢ TĂNG TRƢỞNG

KINH TẾ VIỆT NAM

ThS.NCS. Ngô Quốc Dũng


129

11

HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG VÀ THỊ TRƢỜNG TÀI CHÍNH CỦA

VIỆT NAM NĂM 2016 VÀ DỰ BÁO 2017

TS. Đặng Anh Tuấn và Nhóm nghiên cứu Viện Ngân hàng – Tài chính


151

PHẦN II

VAI TRÕ CỦA NHÀ NƯỚC KIẾN TẠO TRONG HOÀN THIỆN THỂ CHẾ

VÀ MÔI TRƯỜNG KINH DOANH

12

MỘT SỐ KHÓ KHĂN, CẢN TRỞ CẦN KHẮC PHỤC ĐỂ XÂY DỰNG

MÔ HÌNH NHÀ NƢỚC KIẾN TẠO PHÁT TRIỂN

GS.TS. Nguyễn Kế Tuấn

Hội đồng KH&ĐT, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

185

13

NHÌN LẠI MỘT NĂM THỰC HIỆN QUYẾT TÂM XÂY DỰNG

CHÍNH PHỦ KIẾN TẠO, LIÊM CHÍNH, HÀNH ĐỘNG

PGS. TS. Vũ Cương


ThS.NCS. Nguyễn Tuấn Anh

Thanh tra Chính phủ

193

7


14

MÔI TRƢỜNG ĐẦU TƢ KINH DOANH NĂM 2016 VÀ TRIỂN VỌNG

NĂM 2017 CỦA VIỆT NAM

PGS.TS. Trần Kim Chung

Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương

205

15

VAI TRÕ KIẾN TẠO CỦA CHÍNH PHỦ NHẰM TẠO ĐỘNG LỰC

PHÁT TRIỂN KINH TẾ XÃ HỘI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2016-2020 GS.TS. Nguyễn Đình Hương

Hội đồng KH&ĐT, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

233

16

MÔI TRƢỜNG ĐẦU TƢ VÀ VAI TRÕ CỦA CHÍNH PHỦ TRONG

VIỆC CẢI THIỆN MÔI TRƢỜNG ĐẦU TƢ TẠI VIỆT NAM

TS. Hoàng Thị Thu Hà


237

17

TÁI CƠ CẤU DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC GIAI ĐOẠN 2016 - 2020

PGS.TS. Bùi Đức Tuân

ThS. NCS. Lê Huỳnh Mai


253

18

GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH TÁI CƠ CẤU ĐẦU TƢ CÔNG Ở VIỆT NAM

PGS.TS. Nguyễn Ngọc Sơn

ThS. NCS. Bùi Thị Thanh Huyền


267

19

CHÍNH SÁCH ỨNG PHÓ VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Ở VIỆT NAM

TRONG BỐI CẢNH MỚI CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TOÀN CẦU PGS.TS. Hoàng Văn Cường

TS. Vũ Thị Hoài Thu


285

20

ĐIỀU KIỆN ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ KIẾN TẠO, PHỤC VỤ TS. Phạm Thuỳ Giang

Học viện Ngân hàng

303

21

PHÁT HUY VAI TRÕ CỦA CHÍNH PHỦ KIẾN TẠO GIẢI QUYẾT

BÀI TOÁN “BƢỚC HẪNG” TPP CHO DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

ThS. Lê Quốc Anh


311

22

BỐN THÁCH THỨC TRONG ĐIỀU HÀNH KINH TẾ VĨ MÔ 2017

TS. Đặng Đức Anh

Trung tâm Thông tin và Dự báo KT- XH Việt Nam

331

23

ĐÁNH GIÁ VAI TRÕ CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN

CỦA CÁC DNNVV TIỂU VÙNG TÂY BẮC

ThS. Đặng Công Thức

Đại học Tây Bắc

337

8


24

HOÀN THIỆN CƠ CHẾ CHÍNH SÁCH VỀ QUẢN LÝ DỰ TRỮ

NGOẠI HỐI GÓP PHẦN ỔN ĐỊNH KINH TẾ VĨ MÔ TẠI

VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

ThS. NCS. Trần Kim Anh

Ban Kinh tế Trung ương

345

25

GIẢM GÁNH NẶNG HÀNH CHÍNH THUẾ BẰNG ỨNG DỤNG

CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG KÊ KHAI, NỘP THUẾ

ThS. Trần Anh Quyết

Công ty TNHH đầu tư phát triển Hướng Nghiệp

353

PHẦN III

PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG, ĐỊA PHƯƠNG VÀ CÁC KHU VỰC KINH TẾ

26

MÔ HÌNH LIÊN KẾT VÙNG TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

VÀ DU LỊCH Ở TÂY BẮC

PGS.TS. Trần Thị Vân Hoa


365

27

CHÍNH SÁCH KINH TẾ, THƢƠNG MẠI CỦA CHÍNH QUYỀN

TỔNG THỐNG MỸ DONALD TRUMP VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA NÓ

ĐẾN KINH TẾ VIỆT NAM

PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng

ThS.NCS. Trịnh Quốc Tuy

Trường Đại học Kinh tế quốc dân

381

28

PHÁT TRIỂN KINH TẾ THỦ ĐÔ NHANH VÀ BỀN VỮNG

TS. Nguyễn Hồng Sơn

ThS. Đào Ngọc Lưu

Viện nghiên cứu Phát triển KT- XH Hà Nội

413

29

THÀNH CÔNG VÀ THẤT BẠI CỦA KHỞI NGHIỆP: MỘT SỐ

KINH NGHIỆM NƢỚC NGOÀI VÀ BÀI HỌC ĐỐI VỚI VIỆT NAM

TS. Nguyễn Đình Trung


423

30

NHỮNG “ĐIỂM SÁNG” TRONG TRIỂN VỌNG KINH TẾ THỦ

ĐÔ HÀ NỘI NĂM 2017

ThS. Nguyễn Minh Tuân

Hội đồng nhân dân TP. Hà Nội

435

31

GIẢI PHÁP HỖ TRỢ ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ

NHỎ - GÓC NHÌN TỪ CHỈ SỐ DỰ BÁO PHÁ SẢN

DOANH NGHIỆP Z-SCORE

ThS. NCS. Đinh Đức Minh

Ngân hàng CP Xăng dầu Petrolimex

441

9


32

ĐẤU THẦU GÓI THẦU DỊCH VỤ TƢ VẤN TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HÀ NỘI, THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ

ĐẶT RA

TS.Trần Văn Hùng

ThS. Trần Mạnh Linh


449

33

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN XUẤT KHẨU HÀNG HÓA

CỦA VIỆT NAM SANG THỊ TRƢỜNG HOA KỲ

TS. Đỗ Thị Hương


ThS. Nguyễn Thị Thơ

Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Vinh

463

34

NHU CẦU ĐÀO TẠO NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỔI MỚI

SÁNG TẠO CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM NGÀNH CHẾ BIẾN

THỰC PHẨM

TS. Lê Thị Mỹ Linh


475

35

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC VỚI XUẤT KHẨU GẠO CỦA VIỆT NAM

HIỆN NAY

ThS. NCS. Nguyễn Thị Thanh Huyền

Trường Đại học Thủy lợi

487

36

XU HƢỚNG PHÁT TRIỂN 4G/LTE: CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC

ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP VIỄN THÔNG VIỆT NAM

ThS. Nguyễn Quang Huy

Công ty Mobifone

499

37

ĐẦU TƢ CHO NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT TRIỂN Ở CÁC DOANH NGHIỆP

VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

TS. Đặng Thu Hương


ThS. NCS. Nguyễn Thị Lan Hương

Trường ĐH Công nghiệp Dệt may Hà Nội

509

38

NHỮNG ĐỔI MỚI TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP, LIÊN KẾT

QUỐC TẾ: BÀI HỌC CHO VIỆT NAM

ThS. Trần Anh Ngọc


519

39

XU HƢỚNG CHỌN NGÀNH ĐÀO TẠO CỦA SINH VIÊN NGÀNH

KINH TẾ, QUẢN LÝ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRONG BỐI CẢNH

HỘI NHẬP QUỐC TẾ

ThS. Lê Thị Thu Hương


527

11

ĐỀ DẪN HỘI THẢO

Kính thưa các Quý vị Đại biểu, các Nhà khoa học

Nhằm làm rõ vai trò của Chính phủ kiến tạo, cũng như những cơ hội, thách

thức trong phát triển kinh tế xã hội Việt Nam và những giải pháp cần thực hiện

trong giai đoạn 2016-2020, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp với Ban

Kinh tế Trung ương, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tổ chức Hội thảo khoa học

Quốc gia với chủ đề: “Triển vọng phát triển kinh tế Việt Nam và vai trò của

Chính phủ kiến tạo trong việc hoàn thiện thể chế và môi trường kinh doanh”

vào ngày 16 tháng 3 năm 2017. Hội thảo là diễn đàn trao đổi, thảo luận giữa các

nhà khoa học, các chuyên gia kinh tế, các cán bộ quản lý, các nhà hoạch định

chính sách và các doanh nghiệp về triển vọng phát triển kinh tế Việt Nam năm

2017 và các năm tiếp theo cũng như đánh giá và làm rõ những biến động của tình

hình kinh tế trong nước và quốc tế đến nền kinh tế Việt Nam khi thực hiện giai

đoạn 2 của quá trình tái cơ cấu nền kinh tế.

Hội thảo cũng là diễn đàn để công bố và trao đổi với các nhà khoa học, các

nhà hoạch định chính sách về Ấn phẩm thường niên “Kinh tế Việt Nam 2016:

Tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trƣởng và vai trò Nhà

nƣớc kiến tạo phát triển” của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

Sau 3 tháng chuẩn bị, Hội thảo đã nhận được sự quan tâm của nhiều nhà

khoa học, cán bộ quản lý, các chuyên gia kinh tế trong những lĩnh vực khác

nhau. Gần 50 bài viết đã được gửi đến Ban Tổ chức Hội thảo. Trong quá trình

biên tập, Ban Tổ chức đã lựa chọn được 38 bài viết có chất lượng để in trong Kỷ

yếu Hội thảo. Các bài viết tập trung khai thác những góc nhìn đa chiều về ba chủ

đề lớn sau đây: (1) Cơ hội, thách thức và triển vọng phát triển kinh tế Việt Nam;

(2) Vai trò của Nhà nước kiến tạo trong hoàn thiện thể chế và môi trường kinh

doanh; (3) Phát triển kinh tế vùng, địa phương và các khu vực kinh tế.

Hội thảo sẽ diễn ra trong 1 buổi sáng, bao gồm phiên toàn thể và phiên thảo

luận theo chủ đề. Trong phiên toàn thể, chúng tôi mong muốn các nhà khoa học

tập trung thảo luận, bình luận về các nội dung chính sau:

- Làm rõ những thành công, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong

phát triển của kinh tế Việt Nam năm 2016 và thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế

gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, cũng như xây dựng Nhà nước kiến tạo

phát triển.

12

- Nhận diện những cơ hội, khó khăn và triển vọng phát triển kinh tế - xã hội

Việt Nam trong điều kiện có những biến động mới của các hiệp định tự do và

biến đổi khí hậu toàn cầu như Mỹ rút khỏi TPP, quan điểm thương mại và quan

hệ quốc tế mới của Tân tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump.v.v

Trong phiên thảo luận theo chủ đề, Hội thảo sẽ tập trung làm rõ các vấn đề

chuyên sâu liên quan đến 2 nội dung chính sau:

- Thành công và hạn chế của quá trình xây dựng Nhà nước kiến tạo nhằm

khơi thông và tạo động lực cho phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam trong thời

gian qua và khuyến nghị cho những năm tiếp theo.

- Hoàn thiện thể chế thị trường chứng khoán và thị trường bảo hiểm cho sự

phát triển lành mạnh, hiệu quả và bền vững của thị trường Tài chính Việt Nam

trong giai đoạn đến năm 2020.

Các ý kiến thảo luận trong Hội thảo sẽ được tổng hợp thành báo cáo kiến nghị

chung gửi cho các cơ quan của Đảng và Nhà nước cùng các bên liên quan với mục

tiêu đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam một cách hiệu quả và bền vững

năm 2017 và các năm tiếp theo.

Ban Tổ chức chúng tôi trân trọng cảm ơn sự phối hợp và hỗ trợ quý báu

của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Ban Kinh tế Trung ương, Viện Nghiên cứu

Quản lý Kinh tế Trung ương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Viện Chiến lược Chính

sách Tài chính - Bộ Tài chính, Viện Chiến lược Ngân hàng - Ngân hàng Nhà

nước Việt Nam, v.v. Sự hỗ trợ và phối hợp của các cơ quan thể hiện trách nhiệm

đối với sự phát triển khoa học và công nghệ nói chung và trách nhiệm đối với

hoạt động đào tạo và NCKH của Trường Đại học KTQD nói riêng.

Đặc biệt, Ban Tổ chức xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học, các chuyên

gia, các cán bộ thực tiễn đã tâm huyết viết bài và dành thời gian quý báu để tham

dự, phát biểu và đóng góp cho sự thành công của Hội thảo.

Xin kính chúc quý vị đại biểu, các nhà khoa học mạnh khỏe, hạnh phúc và

thành công!

Xin trân trọng cảm ơn!

Ban Tổ chức Hội thảo

13

PHẦN 1

CƠ HỘI, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN VỌNG

PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM

15

KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2016

VÀ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN NĂM 2017

GS. TS. Trần Thọ Đạt

PGS.TS. Phạm Hồng Chương

PGS. TS. Tô Trung Thành


Tóm tắt

Những diễn biến “gây sốc” ở hầu hết các khu vực trên thế giới như Mỹ, châu Âu,

Nhật Bản hay Trung Quốc đã tạo nên một thế giới với nhiều biến động mạnh mẽ trong

năm 2016, theo đó có tác động lớn đến hầu hết các nước, trong đó gây nhiều sức ép tiêu

cực đến Việt Nam (tốc độ tăng trưởng xuất khẩu không thuận lợi, thị trường ngoại hối

còn biến động ở một số thời điểm, lạm phát gia tăng,…).

Ở trong nước, mô hình tăng trưởng và cơ cấu kinh tế vẫn chưa được cải thiện đáng

kể khiến những điểm nghẽn tăng trưởng vẫn chưa được giải quyết triệt để, cũng như tác

động của các chính sách nới lỏng đã dần đến hạn. Những vấn đề biến đổi khí hậu và thời

tiết khắc nghiệt đã tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp ở quy mô lớn. Bên cạnh đó,

sản lượng ngành khai khoáng giảm mạnh, làm giảm tốc độ tăng chung của ngành công

nhiệp xây dựng. Theo đó, tăng trưởng kinh tế năm 2016 chỉ ở mức 6,21%, giảm so với

6,68% năm 2015 và không đạt được chỉ tiêu 6,7% đặt ra. Điều này cho thấy nền kinh tế dễ

tổn thương từ vấn đề biến đổi khí hậu và mô hình tăng trưởng dựa vào tài nguyên đã “tới

hạn”. Tốc độ giảm giá dầu và lương thực thế giới chững lại, cùng với việc điều chỉnh mạnh

giá các hàng hóa Nhà nước quản lý là những nguyên nhân chính khiến lạm phát tăng

4,74%, so với 0,63% năm 2015. Chính sách tiền tệ nới lỏng chủ yếu để hỗ trợ phát hành

trái phiếu Chính phủ, đi kèm với vấn đề nợ xấu ở hệ thống ngân hàng chưa được giải quyết

triệt để khiến mức lãi suất giảm không sâu và chưa thực sự hỗ trợ khu vực tư nhân phát

triển. Thâm hụt ngân sách ở mức cao và nợ công đã chạm ngưỡng cảnh báo phản ánh

những rủi ro vĩ mô đang ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, nền kinh tế cũng có một số điểm

sáng như cán cân thương mại thặng dư, và cùng với FDI giải ngân gia tăng ở mức cao kỷ

lục đã đóng góp lớn vào thặng dư cán cân thanh toán và gia tăng dự trữ ngoại hối. Theo đó,

thị trường ngoại hối và tỷ giá trong năm tương đối ổn định.

Trong năm 2017, kinh tế Việt Nam sẽ gặp một số thách thức chính như biến động

thế giới khó lường, thể chế kinh tế và mô hình tăng trưởng chưa được cải thiện mạnh

mẽ, dư địa chính sách thu hẹp, vấn đề biến đổi khí hậu và thời tiết khắc nghiệt,... Vì vậy,

việc đạt được các chỉ tiêu kinh tế mà Quốc hội đặt ra cho năm 2017 (tăng trưởng 6,7%

và lạm phát 4%) là rất khó khăn.

16

Dẫn nhập

Những diễn biến của kinh tế thế giới năm 2016 đã có những tác động đến

kinh tế Việt Nam như tốc độ tăng trưởng xuất khẩu không quá thuận lợi (do kinh

tế Mỹ, châu u hay Nhật Bản (những bạn hàng xuất khẩu lớn của Việt Nam) xấu

đi trong năm 2016); thị trường ngoại hối có một số biến động ở một số thời điểm

(theo sau một số sự kiện như việc bỏ phiếu ra khỏi châu u của người dân nh,

Donald Trump thắng cử tổng Thống Mỹ và kế hoạch tăng lãi suất cơ bản của

FED); hay lạm phát trong nước không còn quá thấp như năm 2015 (một phần do

mức độ giảm của giá dầu thế giới chỉ còn bằng 1/3 so với mức giảm giá năm

2015, cũng như giá các mặt hàng năng lượng khác đều phục hồi trong Quý IV

năm 2016).

Ở trong nước, năm 2016 đã chứng kiến những nỗ lực của Chính phủ trong

việc thúc đẩy nền kinh tế, đặc biệt là trong việc cải thiện môi trường kinh doanh

cho các doanh nghiệp thông qua hàng loạt các Nghị quyết quan trọng nhằm

hướng đến mục tiêu Chính phủ kiến tạo. Tiếp nối chuỗi các Nghị quyết 19 kể từ

năm 2014, ngày 28/4/2016, Chính phủ đưa ra Nghị quyết 19/NQ-CP về những

nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực

cạnh tranh quốc gia trong hai năm 2016-2017, định hướng đến năm 2020, theo

đó, một số mục tiêu quan trọng là đến hết năm 2016, môi trường kinh doanh đạt

tối thiểu bằng trung bình nhóm nước SE N-4, và đến năm 2020, một số chỉ

tiêu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh nằm trong nhóm nước

ASEAN-3. Một số các Nghị quyết quan trọng khác như Nghị quyết 35/NQ-CP

của Chính phủ ngày 16/5/2016, hay Nghị quyết 63/NQ-CP ngày 22/7/2016 cũng

đều đưa ra những nhiệm vụ cũng như giải pháp nhằm hỗ trợ phát triển doanh

nghiệp, đẩy mạnh tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng,

nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Một yếu tố nữa tác động lớn đến kinh tế trong nước trong năm 2016 cũng

như các năm tiếp theo là vấn đề biến đổi khí hậu (BĐKH). Năm 2016 được ghi

nhận là năm Việt Nam phải gánh chịu nhiều sự cố môi trường và thiên tai trong

bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp và khó dự đoán. Sự cố ô

nhiễm môi trường biển ở 4 tỉnh ven biển miền Trung (Hà Tĩnh, Quảng Bình,

Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế), rét đậm và rét hại trên diện rộng ở các tỉnh phía

Bắc, mưa lũ và ngập lụt ở miền Trung, hạn hán ở khu vực Nam Trung Bộ, Tây

17

Nguyên và Đông Nam Bộ và xâm nhập mặn nghiêm trọng ở Đồng bằng sông

Cửu Long đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống

dân cư ở quy mô lớn.

Trong bối cảnh trong nước và quốc tế nêu trên, bài viết sẽ đánh giá kinh tế

Việt Nam năm 2016 thông qua các khu vực chính như khu vực kinh tế thực, khu

vực đối ngoại, khu vực tài chính tiền tệ, khu vực ngân sách. Phần cuối của bài

viết là triển vọng kinh tế năm 2017.

Khu vực kinh tế thực

Sau khi tăng trưởng ở mức 6,68% trong năm 2015, cao nhất trong vòng 5

năm (2011-2015), kinh tế Việt Nam gặp khó khăn hơn trong năm 2016, với tốc

độ tăng trưởng giảm chỉ còn 6,21%, thấp hơn nhiều so với chỉ tiêu được Quốc

hội đưa ra là 6,7% (các nguyên nhân sẽ được trình bày chi tiết hơn ở phần tiếp

theo). Quy mô nền kinh tế theo giá hiện hành đạt 4.502,7 tỷ đồng (tương đương

hơn 200 tỷ USD), theo đó, GDP bình quân đầu người đạt 2215 USD, tương

đương 1770 USD theo giá so sánh 2010, chỉ tăng 4,92% so với năm 2015.

Cơ cấu ngành sản xuất và dịch vụ:

Ngành dịch vụ chiếm tỷ trọng cao nhất trong GDP (khoảng hơn 40%

GDP), với tốc độ tăng trưởng 6,98% đã đóng góp được 2,67% vào tăng trưởng

chung của nền kinh tế. Sự suy giảm của tốc độ tăng trưởng chủ yếu xuất phát từ

hai ngành nông nghiệp và công nghiệp - xây dựng.

Kể từ năm 2014, tốc độ tăng trưởng của ngành nông nghiệp đã suy giảm

liên tục. Tăng trưởng của ngành này giảm mạnh chỉ còn 1,36% năm 2016 (so với

2,41% năm 2015 và trước đó là 3,44% năm 2014). Điều này cũng khiến tỷ trọng

nông nghiệp trong cơ cấu sản xuất giảm liên tục. Năm 2016, tỷ trọng nông

nghiệp chỉ còn 16,32% GDP, so với 17% GDP năm 2015 và 17,70% năm 2014.

Theo đó, đóng góp của ngành nông nghiệp đến tăng trưởng chỉ còn 0,22 điểm

phần trăm, giảm mạnh so với 0,40 điểm phần trăm năm 2015 và 0,61 điểm phần

trăm năm 2014. Tốc độ tăng trưởng nông nghiệp thấp đã gây hậu quả “kép”:

(i) làm giảm tốc độ tăng trưởng của toàn nền kinh tế; (ii) làm giảm tốc độ tăng

trưởng của 2 ngành công nghiệp và thương mại dịch vụ trên góc độ chuỗi giá trị

sản phẩm ngành nông nghiệp.

18

Hình 1: Tăng trƣởng GDP và GDP bình quân đầu ngƣời

Nguồn: Tổng cục Thống kê, World Development Indicators

Nguyên nhân khiến tốc độ tăng trưởng, tỷ trọng trong GDP cũng như mức

độ đóng góp vào tăng trưởng của ngành nông nghiệp suy giảm mạnh là từ những

diễn biến của biến đổi khí hậu, khắc nghiệt của thời tiết như rét đậm ở miền Bắc,

hạn hán và ngập mặn ở miền Nam, và sự cố môi trường biển tại các tỉnh Bắc

Trung Bộ. Ngoài ra một nguyên nhân nữa cần phải kể tới là sự yếu kém về trình

độ phát triển sản xuất nông nghiệp. Đây là yếu tố làm yếu tốc độ tăng trưởng

ngành nông nghiệp không chỉ trong những năm vừa qua mà có thể cả giai đoạn

sau nếu không có chính sách đổi mới.

Hình 2: Cơ cấu ngành trong GDP và tốc độ tăng trƣởng của ngành

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Ghi chú: Từ năm 2010, Tổng cục Thống kê đã tiến hành tách thuế giá trị

gia tăng hàng hóa và dịch vụ khỏi VA các ngành công nghiệp và dịch vụ

19

Nếu như năm 2015 tăng trưởng được cải thiện chủ yếu từ ngành công

nghiệp - xây dựng, thì năm 2016, ngành này có tốc độ tăng trưởng giảm sút rõ

rệt, kéo tốc độ tăng trưởng của cả nền kinh tế đi xuống. Sản xuất công nghiệp -

xây dựng năm 2016 tăng trưởng 7,57% (so với 9,64% năm 2014), chiếm tỷ trọng

còn 32,72% GDP (so với 33,25% năm 2015), và chỉ đóng góp 2,59 điểm phần

trăm vào tăng trưởng (so với 3,20% năm 2015). Nguyên nhân chủ yếu khiến khu

vực này có tốc độ tăng trưởng giảm sút là từ ngành công nghiệp khai thác mỏ.

Chỉ số phát triển công nghiệp - khai thác mỏ đã giảm tới 5,9% so với năm 2015,

sau khi tăng 6,5% năm 2015. Đây là mức giảm nhiều nhất kể từ năm 2011 (giảm

0,09% năm 2011 và 0,20% năm 2013). Sản lượng dầu thô giảm hơn 1,67 triệu

tấn hay sản lượng than giảm 1,26 triệu tấn là những nguyên nhân quan trọng

khiến ngành khai khoáng suy giảm mạnh. Điều này cho thấy tài nguyên thiên

nhiên đang dần trở nên cạn kiệt, và mô hình tăng trưởng dựa vào khai thác tài

nguyên đã trở nên “tới hạn”.

Hình 3: Tốc độ tăng chỉ số phát triển công nghiệp (%)


Cơ cấu thành tố chi tiêu:

20

Bảng 1: Tốc độ tăng các thành tố chi tiêu (%, so với cùng kỳ năm trƣớc)

Tên chỉ tiêu

Năm 2015 Năm 2016

Q.I Q.II 6

Tháng Q.III

9

Tháng Q.IV

Cả

năm Q.I Q.II

6

Tháng Q.III

9

Tháng Q.IV

Cả

năm

GDP 6,12 6,47 6,32 6,87 6,53 7,01 6,68 5,48 5,78 5,65 6,56 5,99 6,68 6,21

Tiêu dùng cuối cùng 8,67 8,72 8,70 9,16 8,87 9,68 9,12 6,84 7,10 6,98 6,97 6,97 8,09 7,32

TDCC Nhà nước 7,02 7,12 7,08 6,62 6,91 7,07 6,96 7,01 7,45 7,25 6,90 7,12 8,40 7,54

TDCC hộ dân cư 8,82 8,88 8,85 9,41 9,05 9,95 9,33 6,82 7,07 6,95 6,98 6,96 8,05 7,30

Tích lũy tài sản 6,70 6,93 6,85 9,79 8,08 10,69 9,04 10,50 9,18 9,60 7,71 8,80 11,23 9,71

Xuất khẩu 15,62 15,91 15,78 15,87 15,81 5,01 12,64 8,95 12,78 11,02 12,91 11,68 19,66 13,86

Nhập khẩu 18,66 20,31 19,55 22,25 20,51 12,61 18,12 11,46 13,12 12,36 13,01 12,60 21,89 15,29


21

Về phía các thành tố chi tiêu, tốc độ tăng GDP suy giảm năm 2016 có

nguyên nhân chủ yếu từ thành tố tiêu dùng cuối cùng. Với tỷ trọng của tiêu dùng

cuối cùng duy trì mức trên 70% qua các năm, tốc độ tăng 7,32% trong năm 2016,

giảm nhiều so với 9,12% năm 2015 đã khiến tiêu dùng cuối cùng chỉ đóng góp

5,29 điểm phần trăm vào tốc độ tăng trưởng (so với 10,66 điểm phần trăm năm

2015). Trong khi đó, tổng tích lũy tài sản vẫn duy trì ở mức cao 9,71% (so với

9,04% năm 2015), đóng góp 3,08% điểm phần trăm vào tăng trưởng. Bên cạnh

đó, chênh lệch xuất nhập khẩu trong năm 2016 đã làm giảm 2,16 điểm phần trăm

của mức tăng trưởng chung.

Vốn đầu tư toàn xã hội trong GDP năm 2016 tiếp tục giữ ở mức cao với tốc

độ tăng 8,7% và chiếm tỷ trọng là 33% GDP, tăng nhẹ so với 32,6% GDP. Tỷ

trọng đóng góp của các thành phần tương tự như năm 2015, trong đó, tỷ trọng

của khu vực FDI trong tổng đầu tư là 23,40%, khu vực tư nhân 39% và khu vực

Nhà nước là 37,6%. Như vậy, kể từ tái cơ cấu nền kinh tế năm 2011, tỷ trọng đầu

tư của khu vực Nhà nước mặc dù có giảm dần, nhưng hầu như không đáng kể.

Hình 4: Tỷ trọng đầu tƣ của các thành phần kinh tế


Tỷ trọng đầu tư trên GDP cùng với tăng trưởng tín dụng liên tục tăng dần

từ năm 2012 nhưng tốc độ tăng trưởng vẫn khó phục hồi bền vững cho thấy mô

hình tăng trưởng vẫn theo chiều rộng mà chưa có nhiều cải thiện theo chiều sâu.

22

Hình 5: Tăng trƣởng, đầu tƣ/GDP, tăng trƣởng tín dụng

Nguồn: Tính toán từ số liệu của Tổng cục Thống kê, NHNN

Cơ cấu thành phần kinh tế

Trong khi khu vực kinh tế trong nước còn nhiều khó khăn (khu vực doanh

nghiệp Nhà nước thiếu hiệu quả, khu vực doanh nghiệp tư nhân quy mô nhỏ và

thiếu các động lực tăng trưởng), thì khu vực FDI vẫn đang được coi là khu vực

năng động và tiếp tục đóng góp quan trọng vào GDP. Dòng vốn FDI đăng ký và

giải ngân tiếp tục gia tăng mạnh trong nhiều năm gần đây, và hiện đóng góp của

khu vực này đã chiếm hơn 18% sản lượng (con số năm 2015), hơn 23% tổng vốn

đầu tư xã hội, và khoảng 70% giá trị sản xuất công nghiệp, khoảng 2/3 tổng kim

ngạch xuất nhập khẩu. Các doanh nghiệp FDI cũng đang đóng góp lớn nhất vào

cán cân thương mại của nền kinh tế trong nhiều năm, giữ cho tốc độ tăng trưởng

kinh tế không suy giảm mạnh. Năm 2016 khu vực này tạo được thặng dư thương

mại 23,7 tỷ USD (so với 17,1 tỷ USD năm 2015); trong khi khu vực trong nước

nhập siêu 21,1 tỷ USD (so với 20,3 tỷ USD năm 2015).

Hình 6: Cơ cấu của các thành phần kinh tế trong GDP


23

Tuy nhiên, sau nhiều năm tham gia vào nền kinh tế, các doanh nghiệp FDI

vẫn chủ yếu tập trung vào ngành khai thác tài nguyên, gia công tận dụng lao

động giá rẻ, tạo giá trị gia tăng thấp cho nền kinh tế, chưa có những đóng góp

tích cực cho cải thiện tiến bộ khoa học công nghệ. Sự kết nối giữa các doanh

nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước còn lỏng lẻo. Các doanh nghiệp FDI có

công nghệ cao thì ít tạo được hiệu ứng lan tỏa về công nghệ đối với các doanh

nghiệp trong nước do khoảng cách công nghệ giữa doanh nghiệp trong nước và

doanh nghiệp nước ngoài cũng như sự thiếu vắng lực lượng lao động trình độ cao

làm giảm khả năng hấp thụ những tiến bộ công nghệ.

Một vấn đề nữa là các doanh nghiệp FDI là một trong những tác nhân quan

trọng gây ô nhiễm môi trường. Một bộ phận nhà đầu tư nước ngoài đã lợi dụng

những quy định về môi trường lỏng lẻo để di dời các ngành công nghiệp gây ô

nhiễm môi trường đến Việt Nam. Với nhiều vụ gây ô nhiễm môi trường nghiêm

trọng của khu vực FDI (ví dụ Formosa), hiện nay Chính phủ Việt Nam cũng đã

có những thay đổi nhất định về tư duy và có những quy định khắt khe hơn trong

thu hút FDI, để hướng FDI vào những ngành tạo giá trị gia tăng cao, ít gây ô

nhiễm môi trường, phục vụ phát triển kinh tế bền vững. Luật Bảo vệ Môi trường

2014 cũng đã có những điều khoản liên quan đến đánh giá tác động môi trường

phù hợp hơn với luật pháp quốc tế với những tiêu chí đánh giá tác động môi

trường của các dự án đầu tư, trong đó có FDI. Có thể nói, trong thời gian tới các

vấn đề liên quan đến môi trường sẽ được tính toán và cân nhắc cẩn trọng hơn khi

quyết định phê duyệt dự án đầu tư FDI. Tuy nhiên, việc thực thi vẫn gặp khó

khăn do các nguyên nhân: (i) Năng lực thực thi các quy định về bảo vệ môi

trường còn kém, (ii) Việc phân cấp cho địa phương vẫn khiến các địa phương thu

hút FDI bằng những quy định dễ dãi về môi trường, đó là chưa kể năng lực thẩm

định vấn đề về môi trường các dự án FDI tại các địa phương còn thấp, (iii) Năng

lực khoa học công nghệ thấp, thiếu công nghiệp phụ trợ, lao động năng suất

thấp,….vẫn là những cản trở chính trong việc chinh phục khu vực FDI vào các

ngành có giá trị gia tăng cao và ít gây ô nhiễm môi trường.

Khu vực đối ngoại

Do cấu trúc sản xuất và xuất nhập khẩu chưa có nhiều cải thiện, mô hình

tăng trưởng theo chiều rộng vẫn thiếu hiệu quả nên diễn biến cán cân vãng lai và

thương mại Việt Nam thiếu bền vững. Nếu từ năm 2012-2014, cán cân thương

24

mại và theo đó là cán cân vãng lai đã được cải thiện và xuất hiện thặng dư chủ

yếu do cầu nhập khẩu thấp vì suy thoái kinh tế, thì đến năm 2015, khi kinh tế bắt

đầu hồi phục, nhập siêu đã quay trở lại với quy mô gia tăng. Tuy nhiên, ngay khi

nền kinh tế có dấu hiệu suy giảm tăng trưởng năm 2016, thặng dư thương mại

hàng hóa lại xuất hiện.

Hình 7: Cán cân vãng lai và cán cân thƣơng mại

Nguồn: Tổng cục Thống kê, IMF

Cụ thể, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu năm 2016 ước đạt 175,9 tỷ USD,

tăng 8,6% (so với 7,9% năm 2015). Tuy nhiên, tốc độ tăng kim ngạch nhập khẩu

đã giảm nhanh chóng (do nhu cầu yếu hơn từ phía sản xuất), theo đó, kim ngạch

hàng hóa nhập khẩu ước đạt 173,3 tỷ USD, chỉ tăng 4,6% so với năm trước (so

với tốc độ tăng 12% năm 2015). Theo đó, cán cân thương mại hàng hóa thặng dư

2,68 tỷ USD (tƣơng đƣơng 1,26% GDP), so với mức nhập siêu 3,2 tỷ USD

(tương đương 1,56% GDP năm 2015).

Cơ cấu xuất nhập khẩu theo thành phần kinh tế

Đóng vai trò quan trọng trong cả xuất khẩu và nhập khẩu trong 10 năm gần

đây vẫn là khu vực FDI. Trong năm 2016, khu vực này xuất khẩu 125,9 tỷ USD,

chiếm gần 73% tỷ trọng xuất khẩu chung; trong khi nhập khẩu của khu vực này

đạt 102,2 tỷ USD, chiếm gần 59% tỷ trọng nhập khẩu chung. Theo đó, FDI là

khu vực đóng góp quan trọng nhất vào cán cân thương mại khi tạo ra thặng dư

thương mại lớn (23,7 tỷ USD), bù đắp cho mức thâm hụt thương mại ngày càng

cao của khu vực kinh tế trong nước (21 tỷ USD), từ đó đóng góp chủ yếu vào

thặng dư 2,68 tỷ USD trong năm 2016.

25

Hình 8: Đóng góp của các thành phần kinh tế vào cán cân thƣơng mại


Cơ cấu xuất nhập khẩu theo hàng hóa

Hình 9: Tỷ trọng mặt hàng xuất khẩu (%)


Trong các năm gần đây, cơ cấu mặt hàng xuất khẩu không có thay đổi

đáng kể. Theo đó, hàng nông lâm thủy sản chỉ chiếm 14,6% xuất khẩu. Hàng

công nghiệp nặng và khoáng sản chiếm khoảng 45,4%, chiếm tỷ trọng cao

nhất trong tổng giá trị xuất khẩu, và hàng công nghiệp nhẹ và tiểu thủ công

nghiệp chiếm 40,4%.

Những mặt hàng xuất khẩu chủ chốt của Việt Nam vẫn chủ yếu là các

ngành hàng gia công và lắp ráp, giá trị gia tăng thấp, với sự đóng góp phần lớn từ

khu vực FDI. Cụ thể, ngành hàng xuất khẩu quan trọng nhất là điện thoại các loại

26

và linh kiện đạt 34,5 tỷ USD, tăng 14,4% so với năm 2015 (mặc dù có sự cố nổ

pin của Samsung Note 7), chiếm gần 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt

Nam, với đóng góp từ khu vực FDI (đặc biệt là Samsung) gần như chiếm tuyệt

đối. Tiếp theo là một số ngành hàng như dệt may 23,6 tỷ USD (tăng 3,3%), điện

tử, máy tính và linh kiện 18,5 tỷ USD (tăng 18,4%), giày dép 12,9 tỷ USD (tăng

7,6%); máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng 10,5 tỷ USD (tăng 28,4%). Trong khi

đó, xuất khẩu các mặt hàng nông sản và nguyên liệu thô đều giảm so với năm

2015, và chiếm tỷ trọng không đáng kể trong tổng kim ngạch xuất khẩu.

Hình 10: Tỷ trọng một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực năm 2016 (%)


Trong khi đó, cơ cấu hàng nhập khẩu cũng hầu như không thay đổi trong

suốt hơn thập kỷ vừa qua, do công nghiệp hỗ trợ kém phát triển cùng những nỗ

lực tăng giá trị gia tăng của hàng xuất khẩu không có kết quả đáng kể. Cụ thể,

năm 2016, nhóm hàng tư liệu sản xuất chiếm tới 91,1% tổng giá trị nhập khẩu.

Trong nhóm hàng này, máy móc, thiết bị, dụng cụ, phương tiện vận tải, phụ tùng

đạt 71,8 tỷ USD; chiếm 41,4% tỷ trọng; trong đó điện tử máy tính và kinh kiện là

27,8 tỷ USD, tăng tới 20% so với năm 2015. Nhóm hàng nguyên nhiên vật liệu

đạt 86,1 tỷ USD, chiếm 49,7%.

27

Hình 11: Tỷ trọng mặt hàng nhập khẩu (%)


Cơ cấu xuất nhập khẩu theo thị trường

Cơ cấu thị trường xuất khẩu trong nhiều năm có ít thay đổi về thứ tự các thị

trường xuất khẩu lớn nhất, tuy nhiên, tỷ trọng các thị trường đã có những thay

đổi đáng kể. Năm 2016, Hoa Kỳ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt

Nam, chiếm 21,67% tổng kim ngạch xuất khẩu (tăng so với 20,6% năm 2015);

tiếp đến là EU (19,33% so với 19% năm 2015). Trung Quốc đã vươn lên vị trí số

3 với 12,39% (tăng nhanh so với 10,18% năm 2015), vượt qua SE N (8,89%,

giảm nhanh so với 11,26% năm 2015).

Hình 12: Cơ cấu thị trƣờng xuất khẩu (%)


28

Hình 13: Cơ cấu thị trƣờng nhập khẩu (%)


Trong khi đó, thị trường nhập khẩu cũng đã có những thay đổi nhanh

chóng. Theo đó, mặc dù Trung Quốc vẫn tiếp tục là thị trường nhập khẩu lớn

nhất của Việt Nam, chiếm 28,73% (giảm so với 30,15% năm 2015); nhập khẩu

từ Hàn Quốc đã gia tăng đến 14,6% so với năm 2015, và tỷ trọng đã tăng lên

18,29% tổng kim ngạch nhập khẩu (so với 16,8% năm 2015), đứng thứ 2 trong

số các thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam. Nhập khẩu chủ yếu từ thị

trường Hàn Quốc là máy móc thiết bị, dụng cụ, phụ tùng; điện thoại các loại,

điện tử, máy tính và linh kiện phục vụ cho sản xuất và xuất khẩu điện tử, máy

tính và điện thoại,... Đây cũng là xu hướng chính khi Hàn Quốc đã coi Việt Nam

là một trong những cơ sở sản xuất ở nước ngoài chủ chốt.

Do những diễn biến nhanh chóng trên, hiện nay Trung Quốc là thị trường

Việt Nam nhập siêu lớn nhất (28 tỷ USD), nhưng quy mô này đã giảm gần 15%

so với năm 2015. Trong khi đó, Hàn Quốc đang nổi lên là đối tác thương mại

quan trọng, với quy mô nhập siêu từ quốc gia này đã lên đến 20,2 tỷ USD (tăng

8% so với năm 2015). Sự phụ thuộc nhiều hơn vào Hàn Quốc, đặc biệt từ khi

Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA) có hiệu lực thể hiện

rõ nét một nền kinh tế phụ thuộc vào đầu vào từ nước ngoài, giá trị gia tăng của

hàng xuất khẩu còn rất thấp. Xuất siêu sang Mỹ (29,4 tỷ USD, tăng 14,8%) và

EU (22,9 tỷ USD, tăng 12,3%) đã hỗ trợ cho cán cân thương mại thặng dư trong

năm 2016.

29

Cán cân vốn và cán cân thanh toán tổng thể

Hình 14: Vốn FDI đăng ký và thực hiện


Mặc dù cán cân vãng lai có những biến động lớn qua các năm, cán cân vốn

tương đối ổn định với FDI giải ngân qua các năm đều đứng ở mức cao. Điều này

phản ánh Việt Nam vẫn là một điểm đến đầu tư hấp dẫn với triển vọng kinh tế

sáng sủa hơn một số nước trong khu vực, môi trường kinh doanh đã có những cải

thiện nhất định, đặc biệt khi Việt Nam tham gia hàng loạt các hiệp định thương

mại và đầu tư song phương và đa phương. Nếu như trung bình giai đoạn 2011-

2014, FDI giải ngân khoảng 11 tỷ USD, năm 2015 tăng lên 14 tỷ USD thì năm

2016, FDI giải ngân đã đạt 15,8 tỷ USD (mức cao nhất từ trước đến nay). Trong

đó, ngành công nghiệp chế biến, chế tạo thu hút FDI lớn nhất với tổng số vốn

đăng ký lên đến 15,5 tỷ USD (chiếm khoảng 64% tổng vốn FDI đăng ký). Ngoài

ra, đầu tư FDI cũng đến nhiều nhất từ Hàn Quốc (chiếm 36,3% vốn FDI đăng ký

mới), vượt xa các quốc gia tiếp theo như Singapore (10,5%) hay Trung Quốc

(8,3%). Điều này cũng phản ánh thực tế Việt Nam đang dần thay thế Trung Quốc

như là điểm cuối trong chuỗi giá trị Đông Á và toàn cầu.

Ngược với giải ngân FDI gia tăng mạnh mẽ, giải ngân OD và vốn vay ưu

đãi chỉ đạt 3,7 tỷ USD (giảm gần 20% so với năm 2015), mặc dù vốn OD và

vốn vay ưu đãi được ký kết ước đạt khoảng 5,38 tỷ USD, tăng gần 40% so với

năm 2015.

30

Với những cải thiện từ cán cân vãng lai và cán cân vốn, cán cân thanh toán

tính đến cuối quý 3 năm 2016 đã thặng dư 9,65 tỷ USD, đi kèm với dự trữ ngoại

hối gia tăng đến 41 tỷ USD. Đây cũng là nguyên nhân quan trọng giữ cho thị

trường ngoại hối tương đối ổn định trong năm 2016.

Khu vực tài chính tiền tệ

Lạm phát

Hình 15: Lạm phát, giá dầu và giá lƣơng thực thế giới

Nguồn: Tổng cục Thống kê, EIA, FAO

Nếu như năm 2015, lạm phát chỉ còn 0,63%, thấp nhất kể từ khi gia nhập

WTO (nguyên nhân chủ yếu là giá dầu và giá lương thực suy giảm mạnh), thì

đến năm 2016, lạm phát đã gia tăng lên 4,74%, cao nhất trong vòng 3 năm trở lại

đây. Các yếu tố hỗ trợ từ bên ngoài (giá dầu và giá lương thực) không còn khi

mức độ giảm giá của hai hàng hóa cơ bản này đã chững lại trong năm 2016;

trong khi đó, mức lạm phát cơ bản (1,87%) chỉ tăng nhẹ so với năm 2015

(1,69%). Vì vậy, nguyên nhân cơ bản của lạm phát gia tăng trong năm 2016 chủ

yếu từ việc tăng giá các hàng hóa và dịch vụ mà Nhà nước quản lý, cũng như từ

những bất lợi về thời tiết và môi trường.

Cụ thể, trong năm 2016, giá dịch vụ y tế được điều chỉnh tăng từ ngày

01/3/2016 (theo Thông tư liên tịch số 37/2015/TTLT-BYT-BTC ngày

29/10/2015). Theo đó, giá các mặt hàng dịch vụ y tế đã tăng tới hơn 70%, đóng

góp làm CPI tăng khoảng 2,7%. Bên cạnh đó, nhóm giáo dục cũng đã được điều

chỉnh tăng trong năm (theo Nghị định số 86/2015/NĐ-CP ngày 02/10/2015)

khiến chỉ số giá của nhóm này đã tăng 12,5% so với năm 2015. Những khắc

31

nghiệt của thời tiết ở cả 3 miền, hiện tượng ô nhiễm môi trường ở miền Trung,...

cũng đã khiến sản lượng nông nghiệp tụt dốc và làm tăng giá lương thực và thực

phẩm. Theo đó, chỉ số giá nhóm lương thực đã tăng 2,57% so với năm 2015.

Lãi suất

Hình 16 cho thấy chính sách tiền tệ đã nới lỏng hơn từ năm 2012 nhưng

lạm phát cơ bản vẫn giảm, thậm chí giảm sâu như năm 2015. Trong năm 2016,

chính sách tiền tệ được nới lỏng hơn nhiều so với năm 2015 (thể hiện ở tăng

trưởng tín dụng là 17,88% so với 17,02% năm 2015 và tổng phương tiện thanh

toán tăng 17,88% so với 13,55% năm 2015). Theo đó, thanh khoản hệ thống

ngân hàng khá dồi dào, dẫn đến lãi suất liên ngân hàng đã suy giảm rất mạnh,

thậm chí giảm kỷ lục so vào cuối tháng 9 (các mức lãi suất qua đêm, 1 tuần hay 2

tuần chỉ còn từ 0,5-0,7%/năm). Tuy vậy, lãi suất trên thị trường giảm không đáng

kể (lãi suất cho vay ở thời điểm cuối năm 2016 phổ biến khoảng 6-9%/năm kỳ

hạn ngắn và 9-11%/năm kỳ hạn trung và dài hạn).

Một số lý do khiến lãi suất không giảm nhanh trong năm 2016 có thể kể

đến như những rào cản từ hệ thống tài chính ngân hàng (đang xử lý vấn đề nợ

xấu cùng những rủi ro hệ thống khác), phối hợp tài khóa tiền tệ còn chưa hiệu

quả, và một số quy định chặt chẽ hơn của NHNN.

Hình 16: Lạm phát, lạm phát cơ bản và chính sách tiền tệ

Nguồn: Tổng cục Thống kê, NHNN

Đối với vấn đề nợ xấu, tính đến cuối quý 2/2016, nợ xấu toàn hệ thống là

2,78%, tăng 0,23 điểm % so với cuối năm 2015. Cụ thể, 9 ngân hàng niêm yết

trên TTCK đã tăng 28% so với cuối năm trước. Theo NHNN, tính đến

32

30/11/2016, tỷ lệ nợ xấu toàn hệ thống ước tính còn 2,46%. Tuy nhiên, theo ước

tính của UBGSTCQG, nợ xấu bình quân toàn hệ thống cuối năm 2016 là 2,8%

(so với 2,9% cuối năm 2015).

V MC đã ra đời nhằm hỗ trợ việc tăng vốn khả dụng của các NHTM

thông qua xử lý nợ xấu. V MC xử lý nợ xấu bằng phát hành trái phiếu đặc biệt

nhằm hoán đổi nợ với các NHTM. Xét về mặt lý thuyết, việc hoán đổi trái phiếu

đặc biệt này là công cụ lý tưởng giúp các NHTM tăng lượng tiền được phép sử

dụng và V MC không sử dụng tiền mặt. Tuy nhiên, trên thực tế, kết quả hoạt

động của V MC chưa được khả quan. Việc bán nợ xấu cho V MC không giải

quyết được triệt để nợ xấu vì các TCTD vẫn còn phải chịu trách nhiệm cuối cùng

đối với khoản nợ xấu đó. Việc bán nợ xấu cho V MC chỉ có tác dụng làm giảm

số phải trích lập dự phòng rủi ro tín dụng. V MC từ khi hoạt động cho đến cuối

quý 3 năm 2016 đã mua được 251 nghìn tỷ đồng nợ xấu, nhưng chỉ bán thu được

34 nghìn tỷ đồng nợ xấu (chỉ chiếm khoảng 15%)1. Việc xử lý nợ xấu hiện đang

khá khó khăn do vẫn bế tắc khi hành lang pháp lý chưa hoàn thiện để các NHTM

và V MC bán đấu giá và thanh lý tài sản đảm bảo để bù đắp tổn thất. Nợ xấu

vẫn chưa được giải quyết triệt để khiến các ngân hàng khó có thể giảm được lãi

suất đầu ra.

Ngoài ra, thực trạng phối hợp chính sách tài khóa và tiền tệ cũng ảnh

hưởng đến lãi suất trên thị trường. Việc nới lỏng chính sách tiền tệ đã không

phục vụ được có hiệu quả mục tiêu hạ lãi suất và hỗ trợ doanh nghiệp, mà lại chủ

yếu hỗ trợ thanh khoản để các NHTM gia tăng mua trái phiếu chính phủ. Đặc

biệt là trong 3 quý đầu năm, thanh khoản của NHTM rất dồi dào, lãi suất liên

ngân hàng giảm thấp, nhưng tăng trưởng tín dụng vẫn còn ở mức thấp 10,64%

(so với mục tiêu 18-20% cho cả năm). Theo đó, quy mô huy động vốn qua TPCP

dồn dập trong 3 quý đầu năm đã hoàn thành 250 nghìn tỷ phát hành ngay trong

tháng 9/2016.

Bên cạnh đó, một trong những lý do khác khiến lãi suất khó giảm sâu là các

NHTM phải đáp ứng những yêu cầu về cơ cấu vốn huy động và cho vay khắt khe

hơn. Ví dụ, Thông tư 06 sửa đổi Thông tư 36 quy định tỷ lệ tối đa sử dụng vốn

ngắn hạn cho vay trung, dài hạn sẽ phải giảm từ 60% về mức 50% trong năm

2017 và 40% trong năm 2018. Do đó, các ngân hàng phải tăng cường huy động

1 http://baophapluat.vn/thi-truong/vamc-moi-ban-duoc-khoang-15-no-xau-288543.html

33

vốn để giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung, dài hạn, theo đó, các mức lãi suất

đầu vào khó giảm sâu.

Cần lưu ý, việc nới lỏng chính sách tiền tệ quá nhanh trong khi tăng trưởng

suy giảm và không tương xứng (hiện tốc độ gia tăng tín dụng và tổng phương

tiện thanh toán gấp xấp xỉ 3 lần so với với tốc độ tăng trưởng) sẽ gia tăng rủi ro

đối với hệ thống ngân hàng. Chính sách tiền tệ nới lỏng được coi là để hỗ trợ nới

lỏng chính sách tài khóa, thông qua TPCP gia tăng nên nguồn lực cũng đang dồn

về phía khu vực công, lãi suất cho vay khó có thể giảm sâu và khả năng khu vực

tư nhân tiếp cận nguồn vốn giá rẻ dần bị thu hẹp, ảnh hưởng đến hiệu quả của

nền kinh tế nói chung.

Hình 17: Lãi suất chính sách và liên ngân hàng

Nguồn: NHNN

Tỷ giá

Do dư địa chính sách để giữ ổn định tỷ giá thu hẹp nhanh chóng, ngày

31/12/2015, NHNN đã ban hành Quyết định số 2730/QĐ-NHNN về việc công bố

tỷ giá trung tâm của VND với USD hàng ngày. Theo đó, tỷ giá trung tâm, thay vì

được giữ cố định trong thời gian dài như trước đây, sẽ được xác định trên cơ sở

tham chiếu diễn biến tỷ giá bình quân gia quyền trên thị trường ngoại tệ liên

ngân hàng, diễn biến tỷ giá trên thị trường quốc tế của một số đồng tiền của các

nước có quan hệ thương mại, vay, trả nợ, đầu tư lớn với Việt Nam, các cân đối

kinh tế vĩ mô, tiền tệ và mục tiêu chính sách tiền tệ. Biên độ tỷ giá cũng được nới

lên 3%. Như vậy, từ năm 2016, cơ chế điều hành tỷ giá đã có dấu hiệu linh hoạt

hơn, có tính thị trường hơn.

34

Hình 18: Diễn biến tỷ giá

Nguồn: NHNN, VCB

Hầu hết các tháng trong năm 2016 tỷ giá và thị trường ngoại hối đã tương

đối ổn định, mặc dù có những cú sốc từ bên ngoài như Brexit, FED tăng lãi suất,

bầu cử tổng thống Mỹ. Có một số lý do chính có thể kể đến: Thứ nhất, là cơ chế

tỷ giá trung tâm đã linh hoạt hơn, có lên có xuống nên cũng hạn chế một phần

yếu tố tâm lý và đầu cơ; Thứ hai, công tác tuyên truyền thông tin cũng đã có

những cải thiện trước mỗi cú sốc để trấn an thị trường; Thứ ba, cán cân thanh

toán được cải thiện đáng kể (thặng dư thương mại, gia tăng kiều hối và FDI giải

ngân, xu hướng rút vốn khỏi các thị trường mới nổi suy giảm), theo đó, cung thị

trường ngoại hối dồi dào, NHNN đã gia tăng được dự trữ ngoại hối ở quy mô

lớn. Cho đến cuối quý 3, quy mô dự trữ ngoại hối đã lên đến 41 tỷ USD.

Tuy nhiên, những tháng cuối năm thị trường ngoại hối và tỷ giá đã trở nên

căng thẳng. Tỷ giá tự do đã gia tăng rất mạnh kể từ tháng 11. Cho đến ngày 5/12,

tỷ giá tự do đã vượt ngưỡng 23.000 VND/USD.

Nếu nhìn vào cân đối cung cầu ngoại tệ trên thị trường chính thức, có nhiều

yếu tố hỗ trợ cho tỷ giá. Nhu cầu ngoại tệ có gia tăng trong những tháng cuối

năm do yếu tố mùa vụ (xuất nhập khẩu hay thanh toán), đồng thời nhu cầu vay

bằng ngoại tệ cũng đã gia tăng sau khi NHNN đưa ra Thông tư 31 nới lỏng hơn

quy định cho vay ngoại tệ đối với các doanh nghiệp xuất khẩu (đến cuối tháng

10, tín dụng ngoại tệ đã tăng 4,4% so với cuối năm ngoái). Tuy nhiên, nhu cầu

trên có thể được đáp ứng tốt do thanh khoản ngoại tệ của hệ thống không có đột

biến đáng lo ngại. Theo đó, tỷ giá chính thức và tỷ giá liên ngân hàng có xu

hướng gia tăng nhưng ở mức độ thấp. Do đó, nguyên nhân khiến tỷ giá tự do gia

tăng, chủ yếu là tác động từ tâm lý và các yếu tố bên ngoài gây sức ép gia tăng

35

đến tỷ giá. Đặc biệt, yếu tố tin đồn đổi tiền đã tác động rất lớn đến tâm lý, gây

hoang mang và đẩy giá USD tự do tăng cao. Cũng không loại trừ khả năng thị

trường tích trữ USD để mua vàng khi chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế

đã gia tăng đến 4,5-4,6 triệu đồng/1 lượng.

Đối diện với sức ép rõ ràng đến tỷ giá, NHNN cũng đã có những giải pháp

rốt ráo hơn. Cụ thể, mặc dù cần lãi suất giảm để hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng,

nhưng trong tháng 11, lãi suất tín phiếu NHNN gia tăng nhanh để hút thêm tiền

đồng về, khối lượng hút ròng trên thị trường mở cũng đã gia tăng, thanh khoản

hệ thống Ngân hàng kém hơn kéo theo lãi suất liên ngân hàng cũng đã gia tăng

hơn so với thời điểm trước.

Tuy nhiên, cách thức điều hành tỷ giá hiện nay không có quá nhiều khác

biệt so với trước đây. Mặc dù tỷ giá trung tâm có thay đổi linh hoạt hàng

ngày, nhưng mức độ điều chỉnh tính cộng dồn cho cả năm còn ở mức độ rất

khiêm tốn. Việc giữ tỷ giá ổn định trong bối cảnh sức ép gia tăng từ bên ngoài

hiện nay được cho là NHNN có mong muốn ổn định thị trường, chống rủi ro

lạm phát có xu hướng gia tăng, giữ giá trị tiền đồng, và giúp giảm nợ nước

ngoài. Tuy nhiên, giữ tỷ giá ổn định trong giai đoạn dài khiến VND đang

được định giá cao. Ngoài ra, việc giữ ổn định tỷ giá không hỗ trợ cho xây

dựng công nghiệp hỗ trợ. Các biện pháp để giữ ổn định tỷ giá như trung hòa

cũng sẽ đắt đỏ hơn, tính độc lập chính sách tiền tệ sẽ kém hơn. Bên cạnh đó,

mặc dù quy mô dự trữ ngoại hối gia tăng, nhưng vẫn còn tương đối mỏng, và

thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực (Hình 19). Theo đó, mặc dù khả

năng giữ được tỷ giá trong ngắn hạn là có thể đạt được, nhưng duy trì trong

dài hạn cũng còn nhiều thách thức đối với NHNN.

Hình 19: So sánh dự trữ ngoại hối giữa Việt Nam và các nƣớc (tháng nhập khẩu)

Nguồn: IFS (IMF)

36

Khu vực ngân sách

Bảng 2: Thâm hụt ngân sách và nợ công

2011 2012 2013 2014 2015 2016*

Thâm hụt NSNN (% GDP) -4,90 -5,36 -5,45 -5,70 -6,10 - 6,0

Nợ nước ngoài (% GDP) 41,50 37,40 37,30 39,90 43,10

Nợ công (% GDP) 54,90 50,80 54,20 60,30 62,20 64,98

Nguồn: Bộ Tài chính, Thâm hụt ngân sách theo phân loại của Việt Nam, Bản tin

nợ công số 3. * năm 2016 là theo báo cáo của Chính phủ trình Quốc hội

Theo Tổng cục Thống kê, tổng thu ngân sách đến thời điểm 15/12/2016

ước đạt 943,3 nghìn tỷ đồng, bằng 93% dự toán năm, trong đó thu nội địa 744,9

nghìn tỷ đồng (94,9%) thu từ dầu thô 37,7 nghìn tỷ đồng (69,2%); thu cân đối

ngân sách từ hoạt động xuất, nhập khẩu đạt 156,2 nghìn tỷ đồng (90,8%). Như

vậy, mặc dù thu nội địa tăng 13,4% nhưng một số các khoản thu quan trọng như

thu từ dầu thô và xuất nhập khẩu đều đã giảm mạnh, với mức giảm tương ứng

39,6% và 2,3% so với năm 2015.

Theo đó, tỷ lệ thu ngân sách/GDP của Việt Nam đang liên tục suy giảm

qua các năm. Nếu như giai đoạn 2006-2010, thu NSNN ước đạt 28,7% GDP

thì giai đoạn 2011-2015 giảm chỉ còn 23,3%. Năm 2016, tỷ lệ ước tính chỉ

còn 22,1%. Tỷ trọng tổng thu NSNN/GDP của Việt Nam đang ở mức trung

bình trong khu vực nhưng đang ngày càng giảm dần, do một số nguyên nhân

như: (i) Kinh tế chưa thực sự khởi sắc, (ii) Cắt giảm thuế quan theo lộ trình

tham gia các Hiệp định thương mại, (iii) Thu từ dầu thô suy giảm do giá dầu

và sản lượng dầu suy giảm.

Hình 20: So sánh thu chi ngân sách giữa Việt Nam và một số nƣớc (% GDP)

Nguồn: Báo cáo triển vọng kinh tế thế giới (IMF) và Bộ Tài chính

37

Trong khi đó, tổng chi ngân sách đến thời điểm 15/12/2016 ước đạt 1.135,5

nghìn tỷ đồng, bằng 89,2% dự toán năm, trong đó chi đầu tư phát triển đạt 190,5

nghìn tỷ đồng (74,7%); chi phát triển sự nghiệp kinh tế - xã hội, quốc phòng, an

ninh, quản lý hành chính đạt 786 nghìn tỷ đồng (95,4%); chi trả nợ và viện trợ

đạt 150,3 nghìn tỷ đồng (96,9%). Tỷ trọng chi ngân sách/GDP vẫn duy trì ở mức

cao. So sánh với các nước trong khu vực, tỷ trọng chi trên GDP của Việt Nam

thuộc loại cao nhất trong hơn 10 năm qua. Cho đến năm 2016, tỷ trọng này vẫn ở

mức trên 28% GDP.

Chi thường xuyên vẫn tiếp tục chiếm tỉ trọng lớn (khoảng 70%), theo đó,

chi thường xuyên đã lớn hơn mức thu từ thuế và phí. Như vậy, các biện pháp cải

cách hành chính vẫn chưa phát huy tác dụng, hệ thống và cơ chế chi tiêu thường

xuyên chưa có cải thiện tích cực và trong những năm tới khả năng giảm nhanh

chi thường xuyên là không dễ dàng, gây ảnh hưởng lớn đến thâm hụt ngân sách

và nợ công trong trung và dài hạn khi ngân sách có thể phải đi vay để chi thường

xuyên chứ không phải để đầu tư phát triển. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển đã giảm

mạnh từ 28,5% (giai đoạn 2001-2005), 24,4% (giai đoạn 2006-2010), 18% (giai

đoạn 2011-2015) và chỉ còn 15,2% trong tổng chi ngân sách năm 20152.

Thâm hụt ngân sách lớn đã khiến nợ công năm 2016 chạm trần 65% GDP.

Tỷ lệ này hiện cũng đang ở mức rất cao so với nhóm nước trong khu vực, đặc

biệt là tăng rất nhanh so với các nước kể từ năm 2011. Áp lực chi trả nợ công

đang ngày càng gia tăng khi tỷ trọng chi trả nợ trung và dài hạn đã vượt ngưỡng

25% tổng thu ngân sách (năm 2016 ước đạt 26,3%). Ngoài ra, rủi ro nợ công của

Việt Nam còn nằm ở hai yếu tố: (i) Nợ công trên chưa tính đến nợ của khu vực

DNNN trong khi khu vực này vẫn luôn nhận được ngân sách “mềm” từ Chính

phủ và là nguồn tiềm ẩn đối với nợ công. Theo báo cáo của Chính phủ3, tổng số

nợ phải trả hợp nhất năm 2015 của riêng 103 Tập đoàn, TCT đã là 1.547.859 tỷ

đồng, tương đương hơn 70 tỷ USD (chiếm khoảng 35% GDP). Như vậy, nếu tính

cả nợ của DNNN, tỷ lệ nợ công đã vượt quá 100% GDP; (ii) Tốc độ gia tăng nợ

công nhanh trong khi triển vọng tăng trưởng kinh tế còn nhiều khó khăn phía

trước, ngân sách trung hạn thiếu bền vững, tỉ trọng trả nợ vay trong tổng chi ngân

sách đã vượt ngưỡng cho phép đang là nguy cơ rất lớn đến nền kinh tế.

2 Theo Báo cáo tóm tắt về đề án kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế 2016-2020 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trình Ủy

ban Kinh tế của Quốc hội tháng 10 năm 2016. 3http://thoibaotaichinhvietnam.vn/pages/kinh-doanh/2016-10-24/doanh-nghiep-nha-nuoc-no-hon-154-trieu-ty-

dong-37123.aspx.

38

Triển vọng kinh tế Việt Nam năm 2017

Kinh tế thế giới năm 2018 được dự báo còn rất bất ổn. Ở trong nước, nền

kinh tế vẫn còn những thách thức lớn từ mô hình tăng trưởng chưa có những cải

thiện nhanh và triệt để. Mô hình tăng trưởng vẫn dựa vào gia tăng tích lũy các

yếu tố nên khó có thể duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh và bền vững. Những nỗ

lực cải thiện thể chế kinh tế có thể bị trì hoãn khi Hiệp định TPP không còn hiệu

lực. Vấn đề biến đổi khí hậu và thời tiết khó lường có thể ảnh hưởng xấu đến sản

xuất nông nghiệp và tác động chung đến tăng trưởng.

Bên cạnh đó, dư địa chính sách nới lỏng hỗ trợ tăng trưởng không còn

nhiều do lạm phát đang có xu hướng gia tăng. Ngoài ra, FED có thể tăng tiếp lãi

suất trong năm 2017, tỷ giá gia tăng khiến NHNN khó có thể giảm mạnh lãi suất

tiền đồng để duy trì ổn định tỷ giá. Bên cạnh đó, hệ thống tài chính ngân hàng

vẫn trong quá trình tái cơ cấu, những vấn đề lớn chưa được giải quyết triệt để

như nợ xấu hay mất cân đối kỳ hạn. Điểm nghẽn của hệ thống tài chính ngân

hàng khiến nỗ lực hạ lãi suất đầu ra khó khăn hơn mặc dù thanh khoản hệ thống

tốt. Dư địa chính sách cũng bị thu hẹp do cân đối ngân sách năm 2017 sẽ tiếp tục

gặp những sức ép lớn. Nguồn thu ngân sách vẫn thiếu bền vững trong khi chi

ngân sách không có dấu hiệu giảm và kỷ luật tài khóa chưa được cải thiện. Thâm

hụt ngân sách lớn nên quy mô vay nợ của Chính phủ gia tăng, đặc biệt là vay nợ

trong nước bằng phát hành TPCP (dự kiến năm 2017 tổng mức phát hành trái

phiếu chính phủ là 250.000 tỷ đồng), tiếp tục gây sức ép đến lãi suất và giảm khả

năng tiếp cận vốn của khu vực tư nhân.

Tuy vậy, kinh tế Việt Nam cũng có một số động lực tăng trưởng được duy

trì. Trước hết là với tư duy Nhà nước kiến tạo, môi trường kinh doanh được dự

báo sẽ dần được cải thiện tốt hơn, tạo điều kiện cho sự phát triển của khu vực tư

nhân. Việt Nam hiện vẫn là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài với

môi trường đầu tư cởi mở, kinh tế chính trị ổn định, tận dụng được lợi ích từ các

hiệp đinh thương mại đã ký kết, cũng như do xu hướng chuyển dịch vị trí cuối

của chuỗi sản xuất Đông Á từ Trung Quốc về Việt Nam vẫn đang tiếp diễn. Theo

đó, khu vực FDI sẽ vẫn tiếp tục đóng vai trò là động lực quan trọng cho tăng

trưởng kinh tế của Việt Nam trong năm 2017 và những năm tiếp theo. Mặc dù

sản xuất nông nghiệp được dự báo là khó khăn, nhưng sản xuất công nghiệp, đặc

biệt là công nghiệp chế biến chế tạo vẫn có xu hướng gia tăng với sự đóng góp

lớn từ khu vực FDI, sẽ giữ nhịp cho tốc độ tăng trưởng.

39

Trong khi đó, lạm phát có thể tiếp tục gia tăng trong năm 2017. Tăng

trưởng phương tiện thanh toán và tín dụng trong năm 2016, đặc biệt là những

tháng cuối năm có thể có tác động trễ đến lạm phát cơ bản trong năm 2017. Đầu

tư và tiêu dùng (đặc biệt là tiêu dùng tư nhân) được dự báo vẫn tiếp tục được cải

thiện sẽ khiến tổng cầu gia tăng, gây sức ép nhất định đến lạm phát. Về phía chi

phí đẩy, giá dầu thế giới được dự báo tăng lên 20% sẽ khiến giá xăng dầu trong

nước phải điều chỉnh tăng giá. Thêm nữa, chính sách thuế và phí cho mặt hàng

xăng dầu (như thuế bảo vệ môi trường) cũng sẽ khiến giá xăng trong nước có thể

tăng hơn so năm 2016. Bên cạnh đó là lộ trình tăng các hàng hóa và dịch vụ Nhà

nước quản lý như y tế, giáo dục, điện cũng sẽ khiến chỉ số giá của các nhóm hàng

tương ứng gia tăng. Nông nghiệp dự báo tiếp tục gặp khó khăn do biến đổi khí

hậu và thiên tai cũng có thể ảnh hưởng lớn làm tăng giá lương thực. Tỷ giá được

dự báo điều chỉnh mạnh hơn năm 2016 cũng sẽ có tác động đến giá các yếu tố

đầu vào nhập khẩu, theo đó, tác động đến chi phí sản xuất của phần lớn các

doanh nghiệp Việt Nam.

Tỷ giá năm 2017 cũng sẽ gặp nhiều sức ép mới. FED có thể sẽ tiếp tục gia

tăng lãi suất nhiều lần trong năm 2017 do: (i) Kinh tế Mỹ có thể phục hồi tốt, thất

nghiệp giảm; (ii) Những cam kết chính sách của ông Donald Trump ví dụ cắt

giảm thuế, đầu tư lớn cơ sở hạ tầng,… có thể khiến thâm hụt ngân sách, lạm phát

tăng và lãi suất cần tăng để chống lạm phát. Lãi suất FED gia tăng sẽ khiến đồng

USD tăng giá so với hầu hết các đồng tiền chủ chốt trên thế giới, gây áp lực đến

VND vốn đã được định giá cao khoảng 25% so với năm 2009. Bên cạnh đó, dự trữ

ngoại hối mặc dù gia tăng mạnh trong năm 2016, nhưng vẫn còn tương đối mỏng và

hiện đang ở mức thấp nhất so với các nước trong khu vực. Dư địa tác động ổn định

tỷ giá thông qua lãi suất không có nhiều do mục tiêu hỗ trợ tăng trưởng rõ ràng

thông qua các chỉ tiêu được Quốc hội và Chính phủ thông qua. Vì vậy, khả năng giữ

ổn định tỷ giá trong dài hạn gặp khó khăn. Tuy vậy, tỷ giá sẽ không có những cú sốc

lớn đột ngột do cơ chế điều hành đã linh hoạt hơn, và về ngắn hạn, NHNN có đủ khả

năng để can thiệp nếu vẫn muốn ổn định tỷ giá. Dự báo tổng mức biến động tỷ giá

chính thức trong năm nay có thể ở quanh mức 5-6%.

Quốc hội khóa XIV đã thông qua Nghị quyết về Kế hoạch phát triển

kinh tế - xã hội năm 2017 với mục tiêu đặt ra đối với tăng trưởng GDP là

khoảng 6,7%, CPI tăng khoảng 4%. Tuy nhiên, với triển vọng kinh tế được

phân tích ở trên, mục tiêu này khó có thể đạt được nếu không có những quyết

40

tâm trong tái cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, và xây dựng

được Nhà nước kiến tạo. Kết quả nghiên cứu cho thấy có ba nguyên nhân cơ bản

nhất dẫn đến những khó khăn kinh tế không những trong ngắn hạn mà cả trong

trung và dài hạn là: (i) Mô hình tăng trưởng kinh tế chưa được cải thiện, chủ yếu

theo chiều rộng, chất lượng tăng trưởng thấp; đi kèm với cơ cấu sản xuất và xuất

khẩu dựa phần lớn vào các yếu tố đầu vào và công nghệ nhập khẩu; (ii) Khung

khổ và điều hành các chính sách vĩ mô (bao gồm chính sách tiền tệ và tỷ giá,

chính sách tài khóa và quản lý nợ công) còn chưa hiệu quả, hiệu lực chưa cao và

(iii) Vấn đề biến đổi khí hậu và môi trường ngày càng trở nên nghiêm trọng và

có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế. Đây cũng chính là những điểm then chốt cần

được giải quyết trong giai đoạn năm 2017 và những năm tiếp theo vì mục tiêu

tăng trưởng nhanh và bền vững.

Tài liệu tham khảo

1. Ban Kinh tế Trung ương (2017), 2017 - Vượt khó khăn, tiếp tục phát triển,

Báo cáo Thường niên Kinh tế Việt Nam năm 2017.

2. Chính phủ (2016a), Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 7/1/2016 về những nhiệm

vụ, giải pháp chủ yếu chỉ đạo điều hành thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế -

xã hội và dự toán ngân sách Nhà nước năm 2016. Hà Nội.

3. Chính phủ (2016b), Nghị quyết số 35/NQ-CP ngày 16/5/2016 về hỗ trợ và

phát triển doanh nghiệp đến năm 2020. Hà Nội.

4. IMF (2017a), Macroeconomic and financial data,

http://data.imf.org/?sk=388DFA60-1D26-4ADE-B505-A05A558D9A42, truy

cập lần cuối ngày 9/2/2017.

5. IMF (2017b), World Economic Outlook update, January 16, 2017

6. TCTK (2016), Tình hình kinh tế - xã hội năm 2016,

http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=621&ItemID=16174.

7. TCTK (2017), Số liệu thống kê,

http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=714. Truy cập lần cuối ngày

10/2/2017.

http://data.imf.org/?sk=388DFA60-1D26-4ADE-B505-A05A558D9A42http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=621&ItemID=16174http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=714

41

TÓM TẮT BÁO CÁO THƯỜNG NIÊN “KINH TẾ VIỆT NAM 2016:

TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ GẮN VỚI ĐỔI MỚI MÔ HÌNH

TĂNG TRƯỞNG VÀ VAI TRÕ NHÀ NƯỚC KIẾN TẠO PHÁT TRIỂN”


GS.TS. Ngô Thắng Lợi


1. Báo cáo Kinh tế Việt Nam 2016 được bắt đầu bằng những dự báo bối cảnh

quốc tế và trong nước giai đoạn 2016-2020 làm cơ sở xác định những vấn đề chủ

chốt cần giải quyết ở Việt Nam và lựa chọn các chủ đề chuyên sâu của Báo cáo kinh

tế hàng năm trong giai đoạn này. Về bối cảnh quốc tế, có ba xu hướng lớn, gây ảnh

hưởng bất lợi cho các nước đang phát triển có độ mở kinh tế cao như Việt Nam, đó

là: (i) Xu hướng bảo hộ ở châu u, Mỹ và một số nước khu vực Nam Mỹ; (ii) Xu

hướng hình thành thế giới đa cực với nhiều những “ngã rẽ” trong lựa chọn chiến

lược của một số nước vốn có ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế thế giới; xu hướng biến

đổi khí hậu với các diễn biến khó lường. Điều này đòi hỏi Việt Nam cần có những

điều chỉnh nhất định trong mục tiêu và giải pháp thực hiện các khâu đột phá chiến

lược giai đoạn 2016-2020. Về bối cảnh trong nước, Báo cáo đã nhấn mạnh đến

những khó khăn, thách thức nền kinh tế phải đối mặt trong giai đoạn 2016-2020, đặc

biệt là những “di sản” bất lợi của nhiều năm trước bộc lộ ngày càng rõ và có những

vấn đề đặt ra hết sức bức xúc đòi hỏi phải xử lý, như bộ máy quản lý, cán bộ quản

lý, cơ chế chính sách, v.v. gây ảnh hưởng không nhỏ đến triển vọng phát triển và

công tác quản lý điều hành.

2. Từ bối cảnh quốc tế và trong nước, Báo cáo xác định ba vấn đề chủ chốt

cần giải quyết trong giai đoạn 2016-2020, đó là: (i) Tái cơ cấu nền kinh tế gắn

với đổi mới mô hình tăng trưởng; (ii) Thực hiện các chính sách tạo sự lan tỏa tích

cực từ tăng trưởng kinh tế đến cải thiện tiến bộ xã hội; và (iii) Đổi mới thể chế

kinh tế theo các cam kết xây dựng Nhà nước kiến tạo phát triển, liêm chính và

hành động. Ba nội dung này có mối quan hệ hữu cơ với nhau, trong đó tái cơ cấu

nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng được xem là nhiệm vụ xuyên

suốt và xây dựng Nhà nước kiến tạo chính là khâu đột phá để thực hiện. Vì vậy,

cùng với đánh giá toàn diện diễn biến kinh tế Việt Nam năm 2016, Báo cáo đã

chọn “Tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng và vai trò Nhà

nước kiến tạo phát triển”, làm chủ đề phân tích chuyên sâu.

42

Trong kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng

giai đoạn 2016-2020, đã được Quốc hội phê duyệt theo Nghị quyết 24/2016/QH14

có 5 nhiệm vụ: (1) Tập trung hoàn thành cơ cấu lại ba trọng tâm gồm cơ cấu lại đầu

tư công, doanh nghiệp Nhà nước và các tổ chức tín dụng; (2) Cơ cấu lại ngân sách

Nhà nước, khu vực công; (3) Phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân trong nước và

thu hút hợp lý đầu tư trực tiếp nước ngoài; (4) Hiện đại hóa công tác quy hoạch, cơ

cấu ngành và vùng kinh tế theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, gắn

với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế; và (5) Hình thành đồng bộ và phát triển các

loại thị trường, gồm thị trường tài chính, thị trường quyền sử dụng đất, thị trường lao

động và thị trường khoa học công nghệ. Tuy vậy, Báo cáo Kinh tế 2016 chỉ đi sâu

vào nhiệm vụ thứ nhất: “Tập trung hoàn thành cơ cấu lại ba trọng tâm gồm có cơ

cấu lại đầu tư công, doanh nghiệp Nhà nước và các tổ chức tín dụng” với hai lý

do: (i) đây là nội dung gốc của đề án tái cơ cấu nền kinh tế và chuyển đổi mô

hình tăng trưởng được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số

339/QĐ-TTg ngày 19/02/2013; và (ii) Nghị quyết 24/2016/QH14 xác định nhiệm

vụ này phải hoàn thành sớm hơn (trước năm 2019) để tập trung nguồn lực thực hiện

nội dung khác.

3. Phần Kinh tế Việt Nam 2016 và triển vọng 2017, một mặt, Báo cáo tán

thành - nhận định về những mặt tích cực, được nêu trong Nghị quyết

23/2016/QH14 ngày 7/11/2016 của Quốc hội. Mặt khác, Báo cáo nhấn mạnh đến

những “khoảng tối” trong bức tranh phát triển kinh tế của Việt Nam: tăng trưởng

kinh tế năm 2016 đã không đạt chỉ tiêu kế hoạch đặt ra và thấp hơn nhiều so với

2015, lạm phát cao hơn rất nhiều so với 2015, thâm hụt ngân sách cao xấp xỉ

năm 2015, nợ công đã chạm ngưỡng cảnh báo mất an toàn và báo hiệu những r�

Documents

Trêng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n cña quèc héi...quyền các cấp. TS. Đỗ Thị Thanh Huyền UNDP Việt Nam Từng bước hoàn thiện thể chế cho sự minh bạch,