Embed Size (px)
Citation preview
T.C
MARMARA ÜN ĐVERSĐTESĐ
TÜRK ĐYAT ARA ŞTIRMALARI ENST ĐTÜSÜ
BĐLGĐ VE BELGE YÖNET ĐMĐ ANA BĐLĐM DALI
Türkiye’deki Üniversite Kütüphanelerinde Metadata Kullanımı
Yüksek Lisans Tezi
FEVZĐYE ADAMCIL
221101120050125
ĐSTANBUL, 2007
T.C
MARMARA ÜN ĐVERSĐTESĐ
TÜRK ĐYAT ARA ŞTIRMALARI ENST ĐTÜSÜ
BĐLGĐ VE BELGE YÖNET ĐMĐ ANA BĐLĐM DALI
Türkiye’deki Üniversite Kütüphanelerinde Metadata Kullanımı
Yüksek Lisans Tezi
FEVZĐYE ADAMCIL
221101120050125
TEZ DANI ŞMANI:
PROF. DR. HAMZA KANDUR
ĐSTANBUL, 2007
I
ÖZ
Metadata uygulamaları ve metadata uygulamalarının kullanımı enformasyon
profesyonellerinin (kütüphaneciler, enformasyon uzmanları, arşivciler vs.) önemli
araştırma konularından biridir. Bu araştırmada Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde
metadata uygulamalarının incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada kullanılan araştırma
yöntemleri; belgesel analiz, betimleme, yüz yüze ve telefonla görüşme, anket tekniği
araştırma yöntemleridir.
Bu araştırma sonuçları Türkiye’deki üniversite kütüphanecilerinin metadata kavramının ne
olduğu ve fonksiyonları hakkında bilgi sahibi olduğunu göstermektedir. Araştırmaya
katılan üniversite kütüphanecileri arasında Metadata uygulamalarını kullananların oranı
%60, en çok kullanılan metadata standardının ise %30.4 ile MARC 21 olduğu ortaya
çıkmıştır. Fakat kütüphanecilerimiz metadata oluşturmak ve bir projede yer almak
konusunda yetersizdir, daha çok hazır metadata kayıtlarını kullanmaktadırlar. Metadata
oluşturulması ile ilgili eğitim çalışmaları yapılması gerekmektedir.
ABSTRACT Metadata applications are one of the most important research topics for information
professionals ( librarians, information specialist, archivists, etc. ). This research aims to
review searching strategies and applications of metadata in university libraries in Turkey.
The research methods utilized in this study are documentary analysis, public surveys, face
to face and on the phone conversations and descriptive methods.
According to the survey outcomes, it could be stated that the university librarians in Turkey
have knowledge about the concept of metadata and its functions and also it was seen that
there are 60% librarians using metadata applications and the most used metadata standart is
MARC 21 in Turkey. But our librarians do not have enough information and practices to
create a metadata and participate in a project of metadata. They mostly useprepared
metadata records. Training are needed to be done about cretaing metadata
II
ÖNSÖZ
Đnternet sınırsız bir kütüphanedir ve kütüphanede hızla bilgi üretilmektedir. Đnternet
üzerinde ve elektronik ortamda bulunan bilgiye kesin erişim; bilginin bibliyografik
denetiminin yapılması metadata ile gerçekleşir. Bu çalışmada metadatın önemi, metadata
standartları, Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde metadata ve uygulamaları
incelenmiştir. Bu tez çalışması üç bölümden oluşmaktadır. Đlk bölümde konu ile ilgili
tanım, tarihçe metadata kullanmanın faydaları, metadatanın yapısı, metadata çeşitleri,
metadata oluşturma araçları hakkında bilgi verilmiştir. Đkinci bölümde metadata standartları
anlatılmıştır. Metadata standartlarından Dublin Core basit kullanımı olması ve tüm
kaynaklar için geliştirilmesi ve TSE(Türk Standartları Enstitüsü) standardı olarak kabul
edilmesi sebebiyle ayrıntılı olarak işlenmiştir. Üçüncü bölümde Türkiye’deki üniversite
kütüphanelerinde metadata ve kullanımını ölçmek için anket araştırma tekniği uygulanmış
anket sonucunda alınan istatistiki veriler değerlendirilmiştir.
Yetişmemi sağlayan tüm Hocalarıma olmak üzere, paylaştığı birikimi ve deneyimleriyle
ufkumu genişleten, Prof. Dr. Hamza Kandur’a, uygulamış olduğum anket araştırma
yöntemine anket sorularını cevaplayarak katkıda bulunan Abant Đzzet Baysal Üniversitesi,
Ankara Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Çankaya Üniversitesi, Çanakkale 18 Mart
Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Fatih Üniversitesi, Galatasaray Üniversitesi, Gazi
Üniversitesi, Gaziantep Üniversitesi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Hacettepe
Üniversitesi, Đnönü Üniversitesi, Đstanbul Kültür Üniversitesi, Đzmir Ekonomi Üniversitesi,
Đzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Pamukkale
Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, Sakarya
Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi kütüphanecilerine, yüzyüze görüşme yöntemi ile
metadata uygulamalarını görmeme imkan tanıyan Sabancı Üniversitesine, Anket
değerlendirme programı olan SPSS’i öğrenmem için yardımlarını esirgemeyen Güssün
Güneş’e teşekkürlerimi sunuyorum.
Yüksek Lisans Eğitimimi almam için gerekli izin ve toleransı gösteren, çalışma azmimi
kuvvetlendiren Işık Üniversitesi daire başkanımız Ender Altuğ’a, Yardımları için Selenay
Aytaç’a anket formunu web ortamında sunabilmek için teknik hazırlıklarda yardımını
esirgemeyen iş arkadaşım Servet Cankurt’a, teknik konulardaki yardımlarından ötürü
kütüphanemizde yarı zamanlı çalışan öğrencilerimize teşekkür ederim. Tezimin her
aşamasında yardımlarını esirgemeyen, büyük özveri gösteren Sevgili arkadaşım Tayfun
Öztürk’e ve Sevgili aileme candan teşekkür ederim.
III
ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa
ÖZ (Abstract) .................................................................................................................. I
ÖNSÖZ .......................................................................................................................... II
ĐÇĐNDEKĐLER ........................................................................................................III-V
TABLO L ĐSTESĐ......................................................................................................... VI
GRAFĐK L ĐSTESĐ.............................................................................................. VI-VIII
KISALTMALAR L ĐSTESĐ..................................................................................... IX-X
GĐRĐŞ ...............................................................................................................................1
1. BÖLÜM: METADATA KAVRAMINA G ĐRĐŞ.......................................................3
1.1. METADATA TANIMLARI....................................................................................3
1.2. METADATA KULLANIMININ TAR ĐHÇESĐ ......................................................4
1.3. METADATA KULLANMANIN FAYDALARI....................................................6
1.3.1. Kaynağa Erişim..............................................................................................7
1.3.2. Elektronik Kaynakların Organizasyonu.........................................................7
1.3.3. Uluslararası Birlikte Đşlerlik...........................................................................8
1.4. METADATANIN YAPISI .....................................................................................9
1.4.1. Meta Önek Yapısı ........................................................................................10
1.4.2. Önek Oluşturma...........................................................................................10
1.4.3. XML Şeması ................................................................................................11
1.5. TANIMLAMA ALANLARI .................................................................................12
1.6. METADATA ÇEŞĐTLERĐ ....................................................................................14
1.6.1. Tanımlayıcı Metadata ..................................................................................14
1.6.2. Yönetimsel Metadata ...................................................................................16
1.6.3. Yapısal Metadata .........................................................................................19
1.7. METADATA OLUŞTURMA ARAÇLARI..........................................................20
1.8. EDĐTÖRLER ....................................................................................................23
1.8.1. Nordic Web Index DC Metadata Template .................................................23
1.8.2. GEM (Gateway to Educational Materials) ..................................................23
1.8.3. Reggie ....................................................................................................23
1.8.4. State Library ot Tasmania’s Generic Editör ................................................24
1.9. YARATICILAR ....................................................................................................24
IV
1.9.1. Tag Gen ....................................................................................................24
1.9.2. Dc-dot ....................................................................................................24
1.9.3. MetaPacker ..................................................................................................24
1.9.4. Medical Metadata Creator ...........................................................................24
1.10. METADATA VE BĐRLĐKTE ĐŞLERLĐK ÇALIŞMALARI ................................24
1.10.1. Kaynak Tanımlama Çatısı .........................................................................24
1.10.2. Warwick Çatısı ..........................................................................................25
2. BÖLÜM: METADATA STANDARTLARI ...........................................................26
2.1 MARC (Machine Readable Cataloging)
MAK ĐNE TARAFINDAN OKUNABĐLĐR KATALOGLAMA ..........................31
2.2. DUBLIN CORE ....................................................................................................33
2.2.1. Sözdizimi Çıkarımları...............................................................................46
2.2.2. Đçerik Çıkarımları......................................................................................48
2.2.3. Yönetim Çıkarımları .................................................................................48
2.2.3.1. HTML Yaratıcı Kayakları............................................................49
2.2.3.2. Web-Sitesi Yönetim Araçları .......................................................49
2.2.3.3. Anında Gömmek ..........................................................................49
2.2.3.4. DC-dot..........................................................................................50
2.3. VRA (Visual Resource Association)
GÖRSEL KAYNAK BĐRLĐĞĐ ..............................................................................51
2.4. GEM (Gateway To Educational Materials)
EĞĐTĐMSEL MATERYALLERE KÖPRÜ...........................................................52
2.5. EAD (Encoded Archival Description)
KODLANMI Ş ARŞĐVSEL TANIMLAMA .........................................................53
2.6. ONIX (Online Information Exchange)
ÇEVĐRĐM-ĐÇĐ BĐLGĐ DEĞĐŞĐMĐ .........................................................................54
2.7. TEI (Text Encoding Initiative)
METĐN KODLAMA ĐNSĐYAT ĐFĐ .......................................................................55
2.8. GILS (Global Information Locator Service) .........................................................55
2.9. FGDC (Federal Geographic Data Committee’s Content Standart for Digital
Geospatial CSDGM) FEDERAL COĞRAFĐK VERĐ KOMĐSYON ....................58
2.10. MODS (Metadata Object Description Schema)
METADATA NESNE TANIMLAMA ŞEMASI..................................................59
V
3.. BÖLÜM: TÜRK ĐYE’DE METADATA UYGULAMALARI VE KULLANIMI ...60
3.1. GĐRĐŞ.....................................................................................................................60
3.2. TÜRKĐYE’DEK Đ ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELERĐNDE METADATA
UYGULAMALARI KULLANIMI, ve ANKET ARA ŞTIRMA YÖNTEMĐ .....61
3.3. ANKET CEVAPLARININ DEĞERLENDĐRĐLMESĐ .........................................63
SONUÇ ........................................................................................................................113
KAYNAKÇA...............................................................................................................116
ÖZGEÇM ĐŞ ................................................................................................................119
EK 1 - ANKET: TÜRK ĐYE’DEK Đ ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE
METADATA ve KULLANIMI
VI
TABLO L ĐSTESĐ Sayfa No
Tablo 1: Dublin Core Yapıt Adı Elemanı..........................................................................36
Tablo 2: Dublin Core Oluşturucu Elemanı ........................................................................37
Tablo 3: Dublin Core Konu Elemanı.................................................................................37
Tablo 4: Dublin Core Tanımlama Elemanı........................................................................38
Tablo 5:Dublin Core Yayımcı Elemanı .............................................................................38
Tablo 6: DublinCore Katkı Sağlayıcı Elemanı ..................................................................39
Tablo 7:Dublin Core Tarih Elemanı ..................................................................................39
7.1. Tarih Elemanının Gösterim Şekli (Otorite) ................................................................40
Tablo 8:Dublin Core Tür Elemanı .....................................................................................40
Tablo 8.1: Dcmı Türü Đçin Değer Tanımı.........................................................................41
Tablo 9: Dublin Core Biçem Elemanı ..............................................................................42
Tablo10: Dublin Core Tanımlayıcı Elemanı .....................................................................43
Tablo 11: Dublin Core Kaynak Elemanı ...........................................................................43
Tablo 12:Dublin Core Dil Elemanı....................................................................................44
Tablo 13: Dublin Core Đli şki Elemanı................................................................................44
Tablo 14: Dublin Core Kapsam Elemanı...........................................................................45
Tablo 15: Dublin Core Haklar Elemanı .............................................................................45
Tablo 16: Yaratıcı Đçeren Dublin Core Temelli Taslaklar.................................................56
Tablo 17: Yaratıcı Đçermeyen Taslaklar ............................................................................57
GRAFĐK L ĐSTESĐ Sayfa No
Grafik 1: Üniversite Kütüphanelerinde Çalışan Kütüphaneci Sayısı ................................63
Grafik 2: Üniversite Kütüphanelerinde Çalışan Đdari Personel Sayısı ..............................64
Grafik 3: Üniversite Kütüphanelerinde Çalışan Stajyer Öğrenci Sayısı............................65
Grafik 4: Üniversite Kütüphanelerinde Yarı Zamanli Çalışan Öğrencilerin Sayısı ..........66
Grafik 5: Diğer Görevli Personel.......................................................................................67
Grafik 6: Kütüphane/Bilgi Merkezi Birimleri ...................................................................68
Grafik 7: Üniversite Kütüphanelerinin Okuyucu Sayısı....................................................69
Grafik 8: Kütüphaneci – Okuyucu Sayısının Karşılaştırılması .........................................70
Grafik 9: Kütüphanenin Sahip Olduğu Yayın Sayısı.........................................................72
Grafik 10: Kütüphanelerin Okuyucu - Yayın Sayısı Karşılaştırması ................................73
Grafik 11: Kurumunuzdaki Elektronik Kaynakların Koleksiyonunuza Oranı Nedir? ......75
VII
Grafik 12: Yayın Sayısı Elektronik Kaynak Sayısı Karşılaştırması ..................................76
Grafik 13: Metadata Kulanımı...........................................................................................77
Grafik 14: Metadata Kullanmama Sebepleri ....................................................................78
Grafik 15: Metadata Uygulamalarının Kullanımı – Elektronik Kaynak Sayısı Arasındaki
Đlişki .................................................................................................................79
Grafik 16: Bir ya da Daha Çok Workshop’a katıldım.......................................................80
Grafik 17: Metadata Oluşturdum.......................................................................................81
Grafik 18: Bir Standart Yorumlama Üzerinde Çalışıyorum..............................................82
Grafik 19: Hangi Metadata Standardını Kullanıyorsunuz? ...............................................83
Grafik 20: Kullandığınız Standardı Tercih Etme Sebebiniz? ............................................84
Grafik 21: Son Đki Yıldır Metadata Konferansları yada Workshoplara Katıldınız mı?.....85
Grafik 22: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Standartlar ...............86
Grafik 23: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Formatlar..................87
Grafik 24: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Kullanım Kolaylığı..88
Grafik 25: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Erişim......................89
Grafik 26: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Üretim..................... 90
Grafik 27: Metadatanın Hangi Yanı Sizi Daha Çok Đlgilendiriyor? Arama Motorları
Tarafından Kullanılması.. ................................................................................91
Grafik 28: Elektronik Kaynakları KataloglamadaNasıl Bir Yol Đzlersiniz? Üye Olduğumuz
Veri Tabanlarının Hazırladığı Katalogları Kullanarak ....................................92
Grafik 29: Elektronik Kaynakları KataloglamadaNasıl Bir Yol Đzlersiniz?Elektronik
Kaynağı Taratıp Đlgili Menü Đle Otomasyon Sistemine Gönderip Marc
Sistemine Göre Kendimiz Katalogluyoruz...................................................... 93
Grafik 30: Elektronik Kaynakları KataloglamadaNasıl Bir Yol Đzlersiniz?AACR2R’ye
Göre Katalogluyoruz........................................................................................ 94
Grafik 31: Elektronik Kaynakları KataloglamadaNasıl Bir Yol Đzlersiniz? OCLC
Kataloglarını Kullanarak .................................................................................95
Grafik 32: Elektronik Kaynakları KataloglamadaNasıl Bir Yol Đzlersiniz?Metadata
Sistemlerini Kullanarak (Dublin Core vs..) ....................................................96
Grafik 33: Kütüphanenizin Web Sayfasına Metadata Bilgisi Ekliyor musunuz? .............97
Grafik 34: Metadata Kayıt Formatınız Nedir?...................................................................98
Grafik 35: En Çok Hangi Metadata Formatı Kullanılıyor.................................................99
Grafik 36: Kütüphanenizin Web Sayfasına Metadata Bilgisini Kim Ekler.....................100
Grafik 37: Metadata Kayıtlarınızı Depoluyor musunuz? ...............................................101
VIII
Grafik 38: Metadata Kayıtlarınızı Depoluyosunuz? Veri Tabanında Metadata Kayıtlarını
Depolayanlar..................................................................................................102
Grafik 39: Metadata Kayıtlarınızı Depoluyosunuz? OCLC’de Metadata Kayıtlarını
Depolayanlar..................................................................................................103
Grafik 40: Metadata Kayıtlarınızı Depoluyosunuz? Otomasyon programında Metadata
Kayıtlarını Depolayanlar................................................................................104
Grafik 41: Kullanıcılar Metadata Kayıtlarına Nasıl Ulaşır? ............................................105
Grafik 42: Metadata Kütüphane Kullanıcılarına Ne Tür Fayda Sağlamaktadır? ............106
Grafik 43: Metadata Kullanmanın Avantajları Nelerdir? Dijital Arşivler Đçin Yardımcı107
Grafik 44: Metadata Kullanmanın Avantajları Nelerdir? Elektronik Kaynaklara Erişimi
Kolaylaştırması ..............................................................................................108
Grafik 45: Metadata Kullanmanın Avantajları Nelerdir? Arama Sonuçlarının Kesinliği.109
Grafik 46 Metadata Kullanmanın Avantajları Nelerdir? Web Sayfasını Daha Đyi Yönetme
ve Güncelleme Olanağı..................................................................................110
Grafik 47: Metadata Kullanmanın Avantajları Nelerdir? Kütüphane ve Üniversite Đçin
Daha Yüksek Profil........................................................................................111
Grafik 48: Metadata Bilgisine Hangi Alanlarda Đhtiyaç Duyarsınız?..............................112
IX
KISALTMALAR
AA : Ay
AACR2 : Anglo American Cataloging Rules 2
ALA : American Library Association
ARPANET : Advanced Research Projects Agency NETwork
ASCII : American Standart Code for Information Interchange
CERN : Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire
CIP : Cataloging In Publication
CORC : Cooperative Online Resource Catalog
DARPA : Defense Advensed Research Project Agency
DC : Dublin Core
DC-dot : Dublin Core-dot
DCMI : Dublin Core Metadata Initiative
DDC : Dewey Decimal Classification
DOI : Digital Object Identifier
ed. by : edited by
e-Mail : Electronic Mail
e-Posta : Elektronik Posta
FGDC CSDGM : Federal Geographic Data Committee’s Content Standard for
Digital Geospatial Metadata
GEM : Gateway to Educational Materials
HTML : HyperText Markup Language
HTTP : HyperText Transfer Protocol
ISBD : International Standard Bibliographic Description
ISBN : International Standard Book Number
ISO : International Organization for Standardization
ISSN : International Standard Serial Number
ITIL : Information Tecnologies Infrastructure Library
LAN : Local Area Network
LC : Library of Congress
LCSH : Library of Congress Subject Headings
LISA : Library and Information Science Abstracts
X
MARC : Machine Readable Cataloging
MeSH : Medical Subject Headings
MS-DOS : Microsoft Disk Operating System
NCSA : The National Center for Supercomputing Applications
OCLC : Online Computer Library Center
ODTÜ : Orta Dogu Teknik Üniversitesi
OECD : Organisation for Economic Cooperation and Development
ONIX : Online Information Exchange
OPAC : Online Public Access Catalogue
org : organization
örn. : örnegin
PC : Personal Computer
PDF : Portable Document Format
PHP : Personal Home Page
PICS : Platform for Internet Content Selection
Pub. : Publishing
PURL : Persistent URL
RDF : Resource Description Framework
rec : Eğlence siteleri (Internet’te kullanılan alan adı)
RFC : Request For Comments
ROADS : Resource Organisation and Discovery in Subject-Based
Services
ru : Rusya
s. : sayfa
SGML : Standard Generalized Markup Language
SMTP : Simple Mail Transfer Protocol
SNADS:Systems Network Architecture Distribution Services
SNMP : Simple Network Management Protocol
SOIF : Summary Object Interchange Format
TCP/IP : Transmission Control Protocol/ Internet Protocol
TEI : Text Encoding Initiative
TKD : Türk Kütüphaneciler Derneği
1
GĐRĐŞ
Metadata, elektronik bir dokümanın içeriği hakkında bilgidir. Ya da “Data hakkında data”
olarak ta tanımlanabilir. Elektronik dokümanlara bir veri tabanı gücü kazandırır. Çünkü her
tür elektronik doküman formatı ve saklama ortamı için kullanılabilir. Bu özelliği sayesinde
kullanıcıya pek çok avantaj sağlar. Evrensel standartları kullanıldığı için de diğer doküman
tanımlama standartlarına göre daha avantajlıdır. En önemli özelliği ise elektronik doküman
nereye taşınırsa taşınsın metadata dokümanın içinde kalacağı için dokümana erişim her
zaman mümkündür.1
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de metadata konusunda belli bir standart henüz yoktur.
Gelişmiş ülkelerde metadata kullanımı çok yaygınlaşmışken ülkemizde ise bu konuda
yeterli sayıda çalışma yapılmamış durumdadır. Bu tez çalışması konusunun Türkiye’deki
üniversite kütüphanelerinde metadata ve kullanımı şeklinde belirlenmesinin temel nedeni,
YÖK tez kataloğu incelendiğinde metadata hakkında dört çalışma bulunmasıdır. YÖK tez
kataloğunda bulunan dört çalışma Fidan Bayraktutan: “Đnternet üzerindeki enformasyon
arama ve erişimi sorunlarının çözümünde enformasyon arama stratejilerinin ve metadatanın
önemi ve kapsamı,”Yasemin Dağdaş: “Elektronik belge tanımlaması ve uluslar arası
elektronik belge tanımlama standartları”, Emrullah Kaya “Online cataloging automation for
digital libraries”, Baha Olgun: “Dublin Core üstveri elemanları editörü” isimli
çalışmalardır. Bununla beraber Türkiye üniversitelerinde ne kadar üniversitenin
kütüphanesinin elektronik kaynakları kataloglamada metadatayı kullanmakta olduğu ve
hangi metadata standartlarının bu kütüphanelerde benimsendiği konusunda ise henüz bir
çalışma yapılmamış olması, Türkiye üniversite kütüphanelerinin metadata konusundaki
bilgilerini ölçmek ve uygulamalarını öğrenmek için tez konusu Türkiye’deki üniversite
kütüphanelerinde metadata ve kullanımı şeklinde belirlenmiştir.
Bu çalışmanın hipotezi
� Metadata bilgiye kesin ve hızlı erişim sağlar.
� Türkiye’de metadata uygulamaları ve metadata standartları kullanımı yaygın
değildir.
1 Canan Ergün, “Metadata ve kütüphanelerde kullanımı” [Çevirimiçi]http://www 1.ku.edu.tr/files/library/activities/86.doc, 23 Eylül,2006, s.2
2
� Metadata uygulamaları ve metadata standartları kullanımının yaygınlaşması
için, metadata hakkındaki bilgimizin ölçülmesi, ihtiyaçlarımızın tespiti,
kendimize en uygun standardın belirlenmesi gerekmektedir.
Bu tez çalışmasının amacı yukarıda belirtilen hipotezle ilişkili olarak Türkiye üniversite
kütüphanelerinde metadata kullanımı seviyesini araştırmak eğer var ise, sayısal verilerle
tüm kütüphanelerdeki metadata kullanımını göstermektir. Bu sebeple bu çalışmada şu
sorulara cevap bulunması öngörülmüştür.
1. Türkiye üniversite kütüphanelerinde metadata kullanılmakta mıdır?
2. Eğer kullanılmakta ise hangi metadata standartları kullanılmaktadır?
Bu çalışmanın amacı, anket ve yüz yüze görüşme araştırma tekniğini kullanarak,
Türkiye’deki üniversite kütüphaneleri metadata kullanımıyla ilgili tespitlerde bulunmaktır.
Yukarıda açıklanan araştırma sorularının cevaplanması için iki araştırma yöntemi
kullanılmıştır. Anket ve yüz yüze veya telefonla görüşme. Bu anket, Türkiye’de olan YÖK
üniversite listesindeki bütün üniversite kütüphanelerine mektup ile veya elektronik posta ile
gönderilmiştir. Đlgili kütüphanelerden ankete bir hafta içinde cevap vermeleri rica edilmiş,
bir hafta içinde cevap alınamayan ilgili kütüphanelere anket tekrar gönderilmiştir. Metadata
kullanımı olan kütüphanelerle ise mümkün olduğunca yüz yüze görüşme yapılmış,
uygulamaları incelenmiştir.
Araştırmada yararlanılacak kaynakların belirlenmesi için gözden geçirilen
Yerli temel bibliyografik kaynaklar arasında Türkiye Bibliyografyası (1985–2003),
Türkiye Makaleler Bibliyografyası (CD-ROM olarak) ve YÖK Tez Katalogu
(Çevrimiçi); Kütüphanecilik alanında ise Türk Kütüphaneciliği 1952–2000 yılları
Dizin’den, 2001–2007 yıllarına ait güncel sayıları ise çevrimiçi veritabanından taranmıştır.
ve ÜNAK tarafından yayınlanan Bilgi Dünyası’ndan (2000-2004) yararlanılmıştır.
Konuyla ilgili yabancı kaynaklardan Library Literature (CD-ROM olarak), Library and
Information Science Abstracts (LISA) (1997-2002) taranmıştır.
Araştırmanın, metadatanın elektronik ortamdaki bilgiye erişimi sağlama konusundaki
etkisinin anlaşılabilmesi ve Türkiye’deki durumun tespiti bakımından konuyla
ilgilenen/ilgilenecek araştırmacılara katkıda bulunabilmesi umulmaktadır.
3
1. BÖLÜM: METADATA KAVRAMINA G ĐRĐŞ
1.1. METADATA TANIMLARI
Elektronik bilgi kaynaklarının tanımlanması, düzenlenmesi ve erişimi önemli bir konudur.
Metadatanın ne olduğu ile ilgili metadatanın farklı özelliklerine dikkat çeken tanımlar
yapılmıştır. Genel olarak metadata; “veri hakkında veri”2olarak ifade edilir
Metadata oldukça kapsamlı bir konudur. Birçok alanda metadatadan faydalanılır.
Metadata kütüphanecilikte ve bilgi biliminde daha önemli bir konu olmasına rağmen bu
terimin kendisi bilgisayar biliminden gelir. Bilgisayar terminolojisinde “meta” ön eki
genellikle “hakkında” anlamındadır, metadata diğer verileri tanımlama, tarif etmede
kullanılır.3
Metadata tanımları onun bilgi kaynağınının tanımlayıcısı olduğunu ifade eder. Metadatanın
tanımlayıcı özelliği üzerinde yoğunlaşan tanımlardan bazıları şunlardır.
Metadata fiziksel ya da elektronik bir nesne hakkında tanıtımsal bilgi içerir.4
Metadata tanımlanan girişlerin yönetimi, değerlendirilmesi keşfi ve kimliklendirilmesine
yardımcı olmak için bilgi varlıklarının özelliklerini tanımlayan yapılandırılmış ve
kodlanmış veridir "Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan, açıklayan, yerini bildiren ya
da onun kolayca bulunmasını kullanılmasını ve yönetimini sağlayan planlanmış
(yapısallaştırılmış) bilgidir."
Temel olarak; metadata, yapıyı tanımlayan bilgidir. Aynı zamanda metadata bilgiyi
yönlendirmek için kullandığı sistemi de tanımlar
Metadata ve kütüphanecilikte kullanılan kart katalog ve kataloglama işleminin benzerliğine dikkat çeken tanımlarda bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; 2 Dublin Core Metadata Glosary,(çevirim içi) http:library.csun.edu/mwoodley/dublincoreglossary.html, 10 Şubat 2007. 3 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.2 4 Betsy Fanning, “Data everywhere data: Metadata standards”, Aiim E_ Doc (20)3,2006
4
Metadata, aslında kütüphanecilerin çok yakından bildiği kataloglarla ve dizinlerle
eşanlamlı bir kavramdır. Bir kütüphane kataloğu da işlevi itibariyle bir metadatadır. Basılı
bilgi kaynakları için dizinlerde ve kataloglarda bibliyografik alan (başlık, yazar, kaynak
vb.) tanımlamaları yapma, aramalarda kesin erişim oranını artırmak için kontrollü terimler
kullanma türü uygulamalar, kütüphanecilikte uzun yıllardır kullanılmaktadır. Metadata
terimi; kart kataloglar gibi tanımlayıcı, içerik sunucu, kalite içeriklerine işaret eder. Paul
Miller ayrıntılı bir tanım sunar. Metadata; kaynak bulmak, onun değerli olup olmadığına
karar vermek, nerede olduğunu bulmak, ne zaman ve kim tarafından hangi amaçla
üretildiğini kaynağa girişe izin verilip verilmeyeceğini ve bunun ne kadara mal olacağı
bilgisini verir.5 Bu yeni bir uygulama değildir, kökleri kütüphane bilimine dayanır.6 Bu
sebeple kütüphaneciler yüzyıllardır kataloglama formunda veri hakkında veri üretmekte
olduklarını çabuk algılamışlardır.7
1.2. METADATA KULLANIMININ TAR ĐHÇESĐ
Metadata terimi büyük harflerle ya da baş harfi büyük harfle 1960’lı yılların sonunda
kullanıldı. 1986’da yazılım üreten ve ilaç sağlık bakımı konusunda çalışan Meyers’ın
yönetici olduğu The Metadata Company adlı Şirketin ticari markası olarak onaylatıldı.8
“90’lı yılların başında metadata terimi özellikle bilimsel ve sosyal bilimlerle ilgili olmak
üzere insanlara kullanışlı bilgisayar dosyaları yapmakta gerekli olan bilgi anlamında
kullanıldı.”9
1990’ların ortasından beri, birçok metadata standardının üretimi hızlandı. Uluslararası
öncüler metadata standartlarını geliştirecek ve bilgi düzeltimini sağlayacak metadata
standartları geliştirmeye başladılar.
Metadata terimi kütüphanecilik ana sözlüğüne Dublin Core metadata elemanlarının
bulunması ve tanıtılması ile birlikte 1995 yılında girdi. Đlk Dublin Core seminer
düzenleyicisi, World Wide Web konsorsiyumunun aktif katılımcılarındandı. Bu seminer
henüz yeni yeni oluşan Web’in gelişiminin yönetimiyle ilgili idi. Böyle olunca Dublin
Core’un ilk başlangıcı, kütüphane ve web topluluğu arasında çiftleştirme (iki sahadan yeni 5 Paul Miller, Metadata: What it means for Memory Institutions. In Metadata Applications and management. yay.haz..G.E Gorman, Daniel G.Dorner, Lanham: Scarecrow Press, 2006 6 “Data, data everywhere data: Metadata standards”yay.haz. Betsy, Fannig. Aiim E_ Doc (20)3, 2006 7 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians Chicago: American Library Assocation, 2003, s.2 8 Priscilla Caplan.,Metadata fundamentals for all librarians Chicago: American Library Assocation, 2003, s.1 9 Priscilla Caplan.,Metadata fundamentals for all librarians Chicago: American Library Assocation, 2003, s.1
5
ve başka bir şey oluşturma) aracısı olarak hizmet vermiş oldu, aynı zamanda kütüphane
topluluğunu yeni kavram ve terminolojilerle harekete geçirdi.10 Metadata çalışmaları
Đnternet üzerinde bulunan, gelişen kaynak bulma problemini ele almak üzere 1995 yılında
başlamıştır. Bu nedenle Metadata terimini internet çağı terimi olarak adlandıranlarda
olmuştur. Daha ziyade Web kaynakları hakkında tanıtımsal bilgiye işaret eder.11
internetteki bilgi patlamasıyla metadata ihtiyacımız olan bilgiye ihtiyacımız olduğu anda
ulaşmak için anahtar olmuştur. Metadata olmadan Đnternette araştırma yapmak samanlıkta
iğne aramaya benzer.12
Đnternet tüm dünyayı kapsayan, irili ufaklı her türden bilgisayardan oluşan elektronik bir
ağdır. Đnsanlar arasında bilgi ve tecrübe paylaşımına olanak sağlayan internet; modern,
canlı, dinamik ve hızlı gelişen bir kütüphane görüntüsüne sahiptir. Bu nedenle, özellikle
araştırmacılar için, internet klasik kütüphanelerin yerine geçmiştir. Başlangıçta sadece
araştırmacılar için kurulan bir ağ olan internet bugün bu özelliğinin yanında çalışma,
tanıtım, eğlence, oyun, bilgilenme ve ticaret ortamı olarak kullanılmaktadır.13
Temeli ilk kez 1960’lı yıllarda atılan internet, o yıllarda bir nükleer savaş olması halinde
kesintisiz iletişimi sağlamaya yönelik tasarlanan veri iletim tekniğine dayalı askeri bir ağ
niteliğindeydi. Bugünkü internet’e çok benzer “Galactic Network” kavramından ise ilk kez
1962’de DARPA (Defence Advance Research Project Agency)’nün başında olan J.C.R
Licklider bahsetmiştir buna göre, küresel olarak birbirine bağlı ağlar ile isteyen herkes veri
ya da herhangi bir programa hızlı ve kolay şekilde erişebilecekti.14
Đnternet’in yaygınlaşmasına yol açan temel teknoloji, bilgiye ulaşmada kullanılan
hipermetin bağlantıları içeren “World Wide Web” olup 1989 yılında CERN’ de çalışan
Tim Berners - Lee tarafından bulunmuştur. Bu kavramda bilginin dünyanın hangi
noktasında hangi bilgisayarda durduğunun hiçbir önemi yoktur. Hipermetin bağlantılarında
vurgulu sözcük, cümleler veya resim nesneleri üzerine tıklanarak ilgili bilgiye ulaşılır.15
Kütüphanecilikte kataloglama ve indeksleme için kullanılan bu terim, internet üzerinde
bulunan bilgi ve bilginin içeriğine erişim sağlama gerekliliği ile metadata kavramı olarak
karşımıza çıkmıştır.
10 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians . Chicago: American Library Assocation, 2003, s.2 11 Canan Ergün,“Metadata ve kütüphanelerde kullanımı” (Çevirimiçi)http://www1.ku.edu.tr/files/library/activities/86.doc, 23 Eylül,2006, s.8 12 “Data, data everywhere data: Metadata standards”yay.haz. Betsy Fannig, E_ Doc, (20)3, 2006 13 Mustafa Akgül,“Đnternette elektronik kütüphaneler ve tarama mekanizmaları,”Cumhuriyet bilim teknik , 2002 14 Elif Kaynak,“Elektronik kaynakların bibliyografik denetimi ve metadata” Bilgi Dünyası (2),2, 2001, s.189 15 Türker Cambazoğlu, Đnternet teknolojileri intranet uygulamaları. Đstanbul: Papatya, 2003, s.9
6
1.3. METADATA KULLANMANIN FAYDALARI
Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin hızla yaygınlaşması ve daha güçlü hale gelmesi,
kullanıcı gereksinimleri doğrultusunda elektronik kaynakların ve Đnternet kaynaklarının
hızlı gelişimi, internet üzerindeki bilginin kayıt altına alınarak tanımlanması gerekliliğini
ortaya çıkarmıştır. Ancak, internet sınırsız bir kütüphanedir, bu kütüphanede hızla bilgi
üretilmektedir. Đnternet üzerinde ve elektronik ortamda bulunan bilgiye kesin erişim;
bilginin bibliyografik denetiminin yapılması kataloglama ve indeksleme ile gerçekleşir.
Kütüphaneciler kaynağa kolaylıkla erişilebilmesi için kaynağı tanımlarlar. Tanımlama
işlemini belli standartlara uyarak yaparlar. Bu tanımlamalar başlığı, baskıyı, materyale
özgü ayrıntıları, yayın bilgilerini, fiziksel özelliklerini serileri açıklamaları ve standart
numaralar içerir.16
“ Đnternet’in çok geniş ve dağınık yapısı, enformasyonun iyi örgütlenmemiş bir ortamda
bulunması, onun üzerinden doğru, güvenilir ve güncel enformasyonu ayıklamada ve
enformasyona hızlı ve etkin erişimde sorunlara neden olmaktadır. Bu sorunların çözümü
için internet üzerindeki enformasyonun tanımlanmasını ve keşfedilmesini sağlayan
metadatanın kullanılması, enformasyon arama stratejilerinin bilinmesi, doğru stratejinin
belirlenerek kullanılması erişim oranının yükselmesini sağlayacaktır”17
Metadata önemini bilgiye erişimdeki performansı artırması, elektronik kaynakların
yönetimine katkısı, doğru bilgiye ulaşılabilirli ği sağlaması, karşılıklı i şlerliği
gerçekleştirmesi ve gelecekteki uygulanabilirliği şeklinde özetlemek mümkündür.18
Metadata, sayısal nesnelerin keşfedilmesini, kullanılmasını, saklanmasını ve yeni görevler
yüklenmesini sağlar. Metadata ile elektronik kaynakların ve internet üzerindeki bilginin
belirli standartlara uyarak tanımlaması yapılır. Kullanıcıyı internet üzerinde aradığı bilgiye
eriştirir.19
Metadata kullanmanın üç ana yararı vardır. 16 Emrullah Kaya,“Online cataloging automation for digital libraries,” (Yüksek Lisans Tezi ), Đstanbul, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,2002 17 Fidan Bayraktutan,“Đnternet üzerindeki enformasyon arama ve erişimi sorunlarının çözümünde enformasyon arama stratejilerinin ve metadatanın önemi ve kapsamı,” (Yüksek Lisan Tezi),Đstanbul, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005 18 “The five purposes of metadata”, Update Magazine, 2004, s.30-31. 19 “California digital library, digital object standard: metadata, content and encoding”. [Çevrimiçi] http://www.cdlib.org/about/publications/CDLObjectStd-2001.pdf,18 Mayıs 2007
7
� Kaynağa erişim
� Elektronik kaynakların organizasyonu
� Uluslararası birlikte işlerlik
1.3.1. Kaynağa Erişim
Đnternet sadece tanıtım sayfalarının bulunduğu bir ortam olarak düşünülmemelidir. Đnternet
büyük miktarda bilginin saklandığı bir yerdir. Böyle bir ortamda metadata aranılan kaynağa
erişimi sağlaması bakımından katalog kaydı özelliğine sahiptir. Malzeme aranırken farklı
fonksiyonlar için hizmet vermektedir.
• Đlgili kriterlerce kaynakların bulunabilmesi:
Metadata kaynak araştırmasını zenginleştirmek ve hızlandırmak için kullanılmıştır.
Karmaşık araştırmalarda eleme yöntemlerini kolaylaştırarak kullanıcıları performans
harcamaktan kurtarır. Veriler arasındaki bağı kurar.20
Örneğin; eğer bir arama motoru “Van Gogh’u” “Alman ressam” olarak tanırsa “Alman
ressam adı sayfada yer almazsa bile “Van Gogh”u, kendisiyle bağlantılı “Alman
ressam”ların sayfasında sorgulayarak bulur.
• Kaynakların tanımlanması:
Metadata elektronik ortamdaki kaynakların ve web kaynaklarının içeriklerinin
tanımlanmasında kullanılır. Metadata sayesinde kaynakların tanımlanması
standartlaştırılmıştır.
• Benzer kaynakların bir arada tutulması
• Đlgisiz kaynakların birbirinden ayrılması
• Yer bilgisinin verilebilmesi
1.3.2. Elektronik Kaynakların Organizasyonu
Đnternet’in yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla birlikte elektronik olarak erişilebilen
bilgi kaynaklarının sayısında büyük bir artış meydana gelmiştir. Artışın sebebi; elektronik
ortamdaki bilginin üretimi, dağıtımı, arşivlenmesi ve çoğaltılmasının ekonomik olması ve
elektronik ortamdaki bilgiye erişimin kolaylığıdır.21 Elektronik kaynaklardan faydalanmak
için bilgisayar, iletişim ve ağ teknolojileri geliştirilmi ştir. Ancak bilgi üretmek ve yaymak
20 “metadata”[çevirimiçi]http://www.en.wikipedia.org/wiki/metadata,10 Mart 2007 21 Yaşar Tonta, “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler” [çevirimiçi] http://yunus.hun.edu.tr/~tonta/yayinlar/eyayin99.pdf,3 Mart 2007
8
için kullanılan teknoloji bu bilgiyi bulmak, süzmek, düzenlemek ve özetlemek için bir
yöntem yoksa yararsızdır.22
Metadata; elektronik ortamdaki bilgiyi yönetebilmek ve bir arada toplamak için; bilgiyi
bulur, süzer, düzenler, özetler. Bilgiye ulaşmamızın araçları olan web tabanlı siteler ve
linklerin organize edilmesini sağlar.
1.3.3. Uluslararası Birlikte Đşlerlik
Bilginin kurumlar arasında ve bilgi sistemlerinde kullanılabilme ve transfer edilebilme
yeteneği olarak açıklanabilecek birlikte çalışabilirliğin en geniş kapsamdaki tanımı, etkin
bilgi paylaşımıdır.23 Elektronik bilgi kaynakları metadataları her kurum tarafından farklı
metadata standartları ile hazırlanır. Birbirinden farklı kütüphanelerde, birbirinden farklı
veri yapıları, arama motorları, ara yüzler, denetimli dilleri, belge biçimleri bulunması
kurumların ortak çalışmalarına engel oluşturur. Kaynakların uzun süreli kullanımını, farklı
dijital kaynağa ve farklı metadata kayıtlarına sahip kütüphanelerin karşılıklı i şbirliği
içerisinde olmasını sağlamak için standartların birbirleriyle bağlantılı olarak çalışması,
farklı standartların karşılıklı birbirlerine geçiş yapacak alanlarının belirlenmesi gerekir.
Birlikte çalışabilirlik ihtiyaçları teknik, organizasyonel ve anlamsal olmak üzere üç boyutta
incelenebilir. Teknik boyutta farklı uygulamalar arasında bilgi paylaşımını mümkün
kılacak teknolojilere odaklanılırken, organizasyonel boyut teknolojiden çok süreç
modelleme dilleri, nesneye dayalı yazılım mühendisliği gibi mühendislik metodolojilerine
dayalıdır. Organizasyonel birlikte çalışabilirlik kapsamında, paylaşılan bilginin daha etkin
olarak değişimini sağlayacak şekilde oluşturulmuş iş süreçleri ve buna uygun kurumsal
yapılanma hedeflenir.24
Uluslararası birlikte işlerlik iki şekilde gerçekleştirilir
• Karşı sistem arama
• Metadata alımı
Kar şı Sistem Arama: Karşı sistem araması için genellikle Z39.50 kullanılmaktadır. “Đlk
kez 1973 yılında ABD’de ANSI Z39.2 adıyla ortaya çıkarılan bu standart bibliyografik
22 H. Varian, “The information Economiy” Scientific American, 273(9),1999 23 Devlet Planlama Teşkilatı,e-dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalı şabilirlik Esasları Rehberi ,Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı, 2005,s.5 24 Devlet Planlama Teşkilatı,e-dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalı şabilirlik Esasları Rehberi,Ankara:Devlet Planlama Teşkilatı, 2005,s.6
9
bilgi değişimi için kullanılmaktadır.”25 Sistemler arasında veri değişiminin
gerçekleşebilmesini sağlayacak genel bir yapı oluşturmak için gerekli talimatları içerir.
Her biçimde materyali tanımlamak için kullanılabilmekte ve her tür ortamda yer alan
kayıtların birbiri ile iletişim kurmasını sağlayabilmektedir. “ Z39.50 ve bu protokolü
kullanan Web arabirimleri sayesinde MARC’a dayalı kütüphane kataloglarının ağ
ortamıyla bütünleşmesi kolayca mümkün olmaktadır.”26
Metadata Alımı: Đnternet’teki içeriğin verimli bir şekilde yayılmasını sağlamaya çalışan,
bir yandan da birlikte çalışabilir standartları geliştirmeye yardım eden organizasyon olan,
açık arşivler harmanlama protokolü, metadata alımı konusunda bir uygulamadır.
Sunucularda yer alan belgelerin metadatalarının hangi standartta olursa olsun bir ara yüz
aracılığıyla sunucu yazılımlar tarafından alınabilmesi ve verilebilmesini hedefleyen,
dışardan gelen istekleri yanıtlayan bir ara yüz olarak, belge üreticilerinin belgelerinin üst
verilerini oluşturmalarını kolaylaştıran bir uygulamadır.27
Metadatanın uluslararası birlikte işlerlik ile ilgili uygulamalarından biri OCLC' nin
yürüttüğü CORC ( Cooperative Online Resource Catalog ) projesidir.
OCLC (CORC) servisi bibliyografik kayıtlar için bir metadata oluşturma sistemidir.
Kütüphaneler ve onun kullanıcıları için Web’in değerini artırır ve elektronik kaynakların
tarifinde, seçiminde ve organizasyonunda ihtiyaç duyulan araçları size verir.
Bilgiyi toplar. MARC veya Dublin Core olarak formatlar 28
1.4. METADATANIN YAPISI
Genel olarak veriyle metadatayı ayırmak mümkün değildir. Çünkü:
• Bir şey aynı anda hem veri hem de metadata olabilir. Bir yazının başlığı hem onun
başlığı (metadata) hem içeriğinin bir parçasıdır.(veri)
• Veri ve metadata rollerini değiştirebilir. Örneğin bir şiir veri olarak kabul edilebilir ama
onu şarkı sözü olarak kullanmış bir şarkı varsa eğer, bütün şiir i şitsel dosyaya metadata
olarak eklenir. Bu sebeple başlık bakış açısına bağlıdır.29
25 Mehmet Emin Küçük, Đrem Soydal, “Dijital kütüphanelerde standartlar ve protokoler” Türk Kütüphanecili ği 17(2), 2003, s.126 26 Yaşar Tonta, “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler” (çevirim içi) http://yunus.hun.edu.tr/~tonta/yayinlar/eyayin99.pdf,3 Mart 2007 27 Mehmet Emin Küçük, Umut Al,“Metadata Kavramı” Bilgi Dünyası 2(2), 2001, s.183 28 Aysun Yücesan, “MARC21 ve Anglo American Kataloglama Kuralları 2’yi kullanarak Đnternet kaynaklarının Kataloglanması,” http:// www1.ku.edu.tr/files/library/activities/Aysun_AAKK2_Samsun.ppt, 20 Ocak 2007
10
Hiyerarşik bir düzen içinde yapılandığı zaman, metadata daha uygun bir şekilde ontoloji ya
da proje (şema ) olarak adlandırılır. Her iki terim de bir amaç için neyin var olduğunu
tanımlar. Örneğin; bir kütüphane kataloğundaki konu başlıklarının düzenlenmesi sadece
özel bir konudaki kitapları bulmamızı sağlamaz, aynı zamanda kütüphanenin kendi
ontolojisinde neyin var olduğunu ve genel konuları daha ne kadar ilişkilendirip ne kadar
ayırabileceğimizi gösterir.30
Metadata makinelerin yorumlayıp kullandığı standart bilgidir. Bir metadata kaydı
kütüphane kataloglarında olduğu gibi başlık, yayın, tarih gibi materyale özgü ayrıntıları
içerir. Metadata kaydı ve tanımladığı kaynak arasındaki bağlantı iki şekilden birini alabilir.
• Metadata, kaynağın dışında ve farklı bir ortamda bulundurulur. Kaynaktan ayrı olan
kaydın içerdiği tanımlama alanları, kütüphanenin katalog kaydında olduğu gibi.
• Metadata, kaynağın kendisi ile birlikte tutulur. Kaynağın katalog bilgisinin kitabın iç
kapağında verilmesi örnek olarak gösterilebilir.31
1.4.1. Meta Önek Yapısı
Metadata bilgileri, HTML işaretleme dilinde başlık <HEAD>... </HEAD> alanında yer
alan <META> ve <LINK> işaretleri ile verilmektedir. Tanımlamalar META alanında ĐSĐM
(NAME) ve “ ĐÇERĐK” (CONTENT) başlıkları altında yer almaktadır.32
Meta name etiketleri ile belirlenen alanlar ise sayfa hakkında bilgi veren ve bu sayfanın
arama motorları tarafından dizinlenmesini ve erişimini sağlayacak metadatayı
oluşturmaktadır.
1.4.2. Önek Oluşturma
Küresel arama motorları Web sayfalarını, HTML içinde verilen başlıklar ve Meta
TAG’lerde verilen kelimeleri kullanarak indekslemektedirler. Ancak HTML, doküman
bilgi yapısını meydana getirmek için oluşturulmamıştır. Sunum dili olarak geliştirilmi ş bir
dildir. HTML’e daha faydalı olması için yapılan eklemeler yeterli olmamıştır. Bu nedenle
29 “metadata” (çevirim içi),http://en.wikipedia.org/wiki/metadata, 10 Mart 2007 30 “metadata” (çevirim içi),http://en.wikipedia.org/wiki/metadata, 10 Mart 2007 31 “using Dublin Core” http://www.dublincore.org/documents/usaguide1Mayıs, 2007 32 Elif Kaynak, “Elektronik kaynakların bibliyografik denetimi ve metadata” Bilgi Dünyası 2,(2) 2001, s.195
11
XML Đnternet’in içeriğinin büyümesi karşısında gerekli önek oluşturması için
geliştirilmi ştir.
1.4.3. XML Şeması
Aslında bir XML belgesidir ancak bir dosyanın fazladan neler içerebileceğini de şema
üzerinde gösterir.
Şema Kodlaması: ► MARC ► SGML ►HTML ►XML 33
MARC: MARC daha çok bibliyografik ve otorite verilerinin kodlanması için kullanılan
standart yapıdır. Metadata standartları bölümünde daha ayrıntılı incelenecektir.
SGML (Standart Generalized Markup Language ): Elektronik dokümanların farklı
içeriklerini ve yapılarını tanımlamak için kullanılan uluslararası bir standarttır. XML’de
SGML’nin kısaltılmış halidir. SGML bir dokümanın en zengin şekilde işaretlenebilmesine,
XML ise yerel önek kümeleri tanımlamaya ve yapılandırılmış bilginin kolayca değişimine
imkân sağlar. 34
HTML (Hyper Text Markup Language): SGML’nin web üzerinde özel bir
uygulamasıdır. HTML dili bir belgenin formatlanması amacıyla daha önceden tanımlanmış
bir etiket kümesine sahiptir. Her etiket özel bir formatlama anlamı içerir. HTML
genişleyebilir bir dil değildir. Daha önceden tanımlanmış sabit etiket kümesi içermektedir.
Bu etiket kümesini uygulamalara özgü kendimizin ekleyeceği yeni etiketlerle
genişletemeyiz. HTML yalnızca sunum amaçlıdır. HTML etiketlerinin birçoğu tarayıcının
metni yalnızca nasıl biçimlendireceği ile ilgili bilgi içermektedir.35
XML (Extensible Markup Language) XML genel amaçlı bir meta dilidir. XML, HTML
gibi işaretleme dilidir. Ancak HTML gibi veriyi görüntülemek için değil de veriyi
tanımlamak için geliştirilmi ştir. Diğer bir deyişle veri tanımlama özelliğiyle HTML’in
tamamlayıcısıdır. “XML, program dili olmasa da metadatayı ve daha fazlasını içeren
kurallar koyan bir yapıdır. Seçtiğiniz metadatanın ambalaj kâğıdıdır.”36
33 Brian E. C.Schottlaender, “why metadata why metadata?why me?why now,” Electronic cataloging:AACR2 and metadata for serials and monographs yay.haz. Sheila S.Inter . NY: Haworth Information Press,2003, s.21 34 Selim Akyokuş,“XML ve XML uygulamaları: seminer notu,” Đstanbul: Doğuş Üniversitesi [y.t.y], s.2 35 Selim Akyokuş,“XML ve XML uygulamaları: seminer notu,” Đstanbul: Doğuş Üniversitesi [y.t.y], s.3 36 Brand, Amy, Frank Daly, Barbara Meyers, Metadata Demystified, y.y., The Sheridan,2003 Press&NISO Press
12
XML elektronik yayınlar için tasarlandığından oldukça yaygın olarak kullanılan bir
programdır.37
Tüm metadalar için metadata oluşturulurken yardımcı olacak ortak bazı tanım ve kurallar
vardır.
1.5. TANIMLAMA ALANLARI
Bir metadata kaydı, kaynağı tanımlamak için gerekli olan yaklaşımlar ya da öğeler
dizisinden oluşur. Elektronik bilgi kaynaklarını kataloglarken araştırmacının ihtiyacı olan
bilgiyi sunabilmek ve bilgi kaynağının özelliklerini açıklamak için tanımlama alanları
oluşturulur.
Örneğin; kütüphanelerdeki metadata sistemi genellikle kütüphane kataloğunu, kitabı ya da
kütüphane parçasını niteleyen öğelerden oluşan metadata kayıt dizisini içerir. Elektronik
kaynakları kataloglamada malzemenin tanınmasını ve malzemeye erişimi kolaylaştıracak
tanımlama alanları yaratılır. Bunlar: Eser adı, eseri üretenin adı, konu, oluşturulma tarihi,
kaynak türü, format URL adresi gibi alanlardır.
Tanımlayıcılar
Tanımlayıcılar tam anlamıyla kullanıldığında betimledikleri şeylerin “tekliklerini”sağlamak
görevindedirler. Onlarca yıldır kullanılan tanımlayıcıların yerine, günümüz elektronik
ortamda belirsizliği ortadan kaldırmak için içerikler değiştirilmi ştir. Tanımlayıcılar ve
metadata tek ve aynı şey değildir ancak tanımlayıcılar ve metadata birlikte çok
kullanışlıdır.
Kitap ve dergilerde en çok kullanılan tanımlayıcılar
ISBN: On basamaklıdır, alt bölümleri ülke ve yayımcıyı belirtir.
IST (Uluslararası standart metin kodu): Kitaplar için değil, metinler içindir ve yeni bir
numaralandırma planıdır.
37 Selim Akyokuş, “XML ve XML uygulamaları: seminer notu,” Đstanbul: Doğuş Üniversitesi [y.t.y], s.4
13
ISSN (Uluslararası standart seri numarası): Sekiz basamaklı seri numarasıdır.
Dergilerin ya da seri kaynakların numaralandırılmasında kullanılır.
SICI (Seri parça ve katkı tanımlayıcısı): Süreli yayınlarda yer alan içindekiler sayfası,
özet, ya da makalelerin tam metinlerini tanımlamaya yarayan, dağıtım aracına
bakılmaksızın serilerin ya da makalelerin tek tanımlarını yapmak için kullanılan NISO
standardıdır. Đşlenebilir ya da herhangi bir metadata kaydıyla uyumlu değildir. Formatına
göre seriler yönetimindeki herhangi biri tarafından yaratılıp kullanılabilir.38
DOI (Dijital Nesne Tanımlayıcısı): Elektronik yayınlara ait MARC kayıtlarında kaynağa
erişimi sağlamak için elektronik yer (URL: Universal Resource Locator ) adresleri verilir.
Bu uygulama kaynağa erişim için her zaman tam bir çözüm değildir. Çünkü elektronik
yayınların adresleri sürekli değişebilmektedir. URL standardı sadece yer belirtir. Gönderme
yaptığı elektronik kaynak hakkında detaylı bilgi vermez.
21.yüzyılın ISBN’i olarak değerlendirilen dijital nesne tanımlama sistemi dijital nesneleri
adlandırmak, bu adları depolamak ve bunlara erişmek için kullanılır. Bu sistem, geçerli
tanımlayıcıların kullanılması için oluşturulmuş bir sistemdir. Bir dijital nesne elektronik
ortamdaki bir kitabın ya da makalenin bibliyografik künyesini, özetini, ya da tam metnini
temsil edebilir. Dijital nesneleri tanımlamak için kullanılan numaralar aynı zamanda o
nesneler üzerinde hak sahibi olan kişi ya da kuruluşları da belirleme olanağı sağlayarak
erişim ve telif hakkını korumaya yardım eder. Dijital nesne tanımlayıcıların kendi içinde
değişken uzunluklarda alfanumerik dizileri vardır. Farklı kapsamdaki dijital nesneye bu
numara verilerek, nesneye işlenebilir ve sürekli adres verilmesi mümkün hale gelir.
Kesin erişim için DOI ile ilgili URL adresleri DOI rehberine kaydedilir. Bir nesneye
ulaşabilmek için kullanıcı DOI numarası bu rehbere gönderilip istenen belge ile ilgili URL
adresine yönlendirilir. DOI ile ilgili uygulamalardan sorumlu olan uluslararası DOI vakfı
adreslerin değişiminde rehberi güncellemekle yükümlüdür.
DOI numarası ön ek ve son ek olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Aşağıdaki örnekte verilen
ön ekte yer alan “10” rakamı DOI vakfını belirtmektedir. Daha sonraki rakamı ise
uluslararası DOI vakfının yayınevine tahsis ettiği numarayı göstermektedir. Kesme
işaretinden sonra gelen ve zorunlu olmayan alan süreli yayınları tanımlamaya yarayan
standart numaradır. DOI numarası içinde istenirse ISBN, ISSN, SICI gibi standart 38 Brand Amy, Frank Daly, Barbara Meyers, Metadata Demystified, y.y., The Sheridan Press&NISO Press, 2003
14
numaralar yer alabilir. SICI belirtecinden sonra gelen rakam ise (S1384107697000225)
dijital nesne numarasıdır. DOI vakfı tarafından verilen DOI numarasına bir
örnek;10,1016/[SICI]S138410769700022539
1.6. METADATA ÇE ŞĐTLER Đ
Metadata türlerinin ortaya çıkışındaki en önemli etkenin, farklı yapıya sahip bilgi türlerinin
(html metin, coğrafik görüntü, hareketli görüntü, tıbbi görüntü, arşiv belgesi gibi) farklı
şekillerde işlenmesi(sağlanması, saklanması, paketlenmesi gibi ) ve hizmete sunulması
olduğunu söylemek olanaklıdır. 40
Metadatanın üç çeşidi vardır.
• Tanımlayıcı Metadata
• Yönetimsel Metadata
• Yapısal Metadata
1.6.1. Tanımlayıcı Metadata
Tanımlayıcı metadata geleneksel kataloglamaya en benzer olan metadata çeşididir.41
Elektronik kaynaklara ait yapıt adı, özet, yazar ve anahtar kelime bilgisini içerir. Keşif ve
tanıma amacına hizmet eder. Bir kaynağa nasıl erişileceği, bir kaynağın benzer
kaynaklardan nasıl ayırt edilebileceği bilgisini tanımlayıcı metadata verir. 42
Tanımlayıcı matadata aynı zamanda düzenleme (bir çalışmanın bütün versiyonlarını bir
araya getirme) ve kütüphaneye yeni gelen kitaplar içinde kullanılabilir.43
Metadatanın geniş tanımlayıcı kimliğinin altındaki diğer fonksiyonları değerlendirme
(ölçme), bağlantı ve kullanabilirliktir.
39 Yaşar Tonta,“Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler” http://yunus.hun.edu.tr/~tonta/yayinlar/eyayin99.pdf, 3 Mart 2007 40 Mehmet Emin Küçük, Umut Al,“Metadata Kavramı” Bilgi Dünyası 2(2),2001,s.174 41 Mehmet Emin Küçük, (çev.) “Metadata Kavramına Kısa Bir Giriş” Bilgi Dünyası,2(2),2001 s.209 42 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.3
15
Ölçme (değerlendirme)
Metadata oluşturan kişinin tanımlamaları kişisel olabilir.
Örnek olarak, Motion Picture Association of America ve internet Content Rating
Association tarafından hazırlanan film değerlendirme planı verilebilir.44
Bağlantı
Tanımlanan bilgi ile diğer bilgiler arasındaki anlatımdır. Potansiyel olarak ilgili bilgilerin
sayısı limitsizdir. Örneğin bir kitap, önceki ya da sonraki baskılarla, çevirilerle, diğer
versiyonlarla, aynı yazar tarafından yazılan diğer kitaplarla, ya da aynı başlıklarla ilgilidir.
Örneğin bir gazete makalesi, içinde bulunduğu gazete ile aynı konudaki diğer makalelerle
ve bahsettiği diğer yayınlarla ilgilidir.
Kullanılabilirlik
Dijital objelerin kullanabilirliğini arttırmak için metadata gerekmektedir. Kütüphane
kataloglama kuralları, elektronik bir kaynağı kullanabilmek için donanım ve yazılım gibi
üst seviye bilgi kullanabilirliğinin kaydına izin vermektedir.45
Tanımlayıcı Metadata Çeşitleri
Veri Deposu Metadata
Organize edilmiş geniş koleksiyonlar ve elle numaralandırılan veri hakkındaki bilgiye
işaret eder. Alma (parçalama-özetleme), iletme, yükleme fonksiyonlarında veri deposundan
veri almak, ekran etiketleme ve rapor yaratma için kullanılır.
Ralph Kimball aşağıdaki metadata çeşitlerini veri deposunda listeler. 46
Kaynak sistemi metadatası
• Kaynak tanımlama: Örnek olarak elektronik ortamdaki katalog kayıtlarının
depolanması.
• Kaynağa erişim şekli: Mülkiyet tanımları ( yazar, eser adı vs.), güncelleme aralıkları,
yasal sınırlamalar ve giriş metotları gibi kaynak tanımlama bilgisini içerir
• Đşlem akış süreci: Đş takvimi ve çıkarma kodu gibi bilgi işleyişini içerir.47
44 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.4 45 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.4 46 http://en.wikipedia.org/wiki/Ralph_Kimball 47 “metadata”, http://en.wikipedia.org/wiki/metadat,10 Mart 2007
16
Veri gösterim metadatası
• Veri ile ilişkili modelleme bilgisi: veri iletme takvimi ve sonuçları ve dosya kullanımı
gibi veri analizi ve raporlama teknikleri için kullanılır.
• Dönüşüm ve Bilgi yığılması: Dönüşüm ve bilgi yığını ve haritalama, veri tabanı
yönetim sistemi yükleme metinleri ve toplama tanımları
• Kullanım kütüğü: Đş günlükleri ve belgeleri – veri soyu kayıtları, veri dönüştürme
günlükleri gibi
1.6.2. Yönetimsel Metadata
Kaynak yönetiminin kolaylaştırılmasını amaçlayan metadata çeşididir. Öğenin ne zaman ve
nasıl üretildiği, içeriğe ulaşmanın kimin sorumluluğunda olduğu, buna bağlı olarak hangi
kontrol ya da işlem aktivitelerinin olacağı, kullanım ya da girişte hangi sınırlamaların
olacağı (telif durumu ) sorularına cevap verir.48
Yönetimsel metadata, doğru metadata yönetimi (ya da telif yönetimi) metadatanın
muhafazası ve teknik metadata alt başlıklarını içeren ve herkese açık olan alt sınıflara
bölünebilir.
Tanımlayıcı ve yönetimsel matadata arasındaki ayrım çok kesin değildir ve genellikle
metadata kullanıcısının bakış açısına bağlıdır; örneğin giriş numarası, kurumun öğeyi
işlemesi için kullanıldığında yönetimsel metadata olarak değerlendirilir; aynı zamanda giriş
numarası öğenin tanımlayıcı tek bir verisi olduğu için kimliği tanımlayıcı özelliği ile
tanımlayıcı metadata olarak değerlendirilir. Buna benzer olarak, girişteki sınırlamalar
seçme fonksiyonu hizmetine yardım ederek girişte yalnızca ulaşılabilir olan öğeleri isteyen
araştırmacı tarafından kullanılabilir. Böyle bir belirsizliğin yanında, yönetimsel ve
tanımlayıcı metadata; farklı planlar için farklı sistemlerde, farklı kişiler tarafından
kullanıldığı gibi, bu ikisi arasındaki ayırım pratikte yararlıdır. Örneğin; yönetimsel
metadatanın gösterimi yalnızca veri kaynaklarının yönetiminden sorumlu olan personelle
sınırlıyken; tanımlayıcı metadatanın gösterimi ya da kullanımı genellikle kamusal olarak
ulaşılabilen arama sistemlerinde geçerlidir. 49
48 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.5 49 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.5
17
Yönetimsel Metadata Çeşitleri
Genel IT Metadatası
Metadata teorisyenleri “metadatayı”; verinin kuralları ve sınırlamaları, teknik ve iş
işleyişlerini fiziksel veri hakkındaki bilgiyi ve şirket tarafından kullanılan verinin yapısını
içeren bir organizasyonun içinde ve dışındaki bütün fiziksel veri ve bilgi olarak tanımlar.
Bazı pratisyenler, Dublin Core meta modelini kullanarak IT metadatasını başarılı bir
şekilde yönetmişlerdir.
Yönetim bilişim sistemleri tarafından talep edilen bilgi ihtiyacı, genel enformasyon
teknolojileri metadatası tarafından karşılanır. Metadatanın bu özelliği Kurulum Yönetim
Veri tabanının (Configuration Management Database, CMDB) Enformasyon teknolojileri
alt yapı kütüphanesi (Information Technologies Infrastructure Library, ITIL) konsepti ile
örtüşür. Metadatanın geniş kapsamına giren, üçüncü nesil ticari yazılımlar için veri
depolamada kullanılan ürünler, COBOL (bir ticari yazılım) kılavuz kitapları, veri tabanı
yönetim sistemi şemaları gibi sadece veri tanımına örnek gösterilebilecek bilgileri
depolamaz. Aynı zamanda veri depolamada kullanılan bu ürünler veri yapıları ve yapılan
işin altyapı bağımlılıklarını kapsar.
Veri depolamada kullanılan yöntemlerden, enformasyon teknolojileri alt yapı kütüphanesi
(Information Technologies Infrastructure Library- ITIL) tabanlı işleyişler, olay ve değişim
yönetimi analizlerinin çeşitlerini etkiler. Bu yöntemler merkezi işlem birim programlarının
çevresinin tam bir resmini sağlarlar.50
Dosya Sistemi Metadatası
Neredeyse bütün dosya sistemleri kapalı dosyalar hakkında metadata tutarlar. Bu
dosyalarda bilginin yapısı kullanıcıya açık değildir. Bilgi kendine özeldir. Kullanıcı
bilginin yapısını, kurulumunu anlayamaz. Dosya sistemi metadata; yönetim girişlerinde,
özelleştirilmi ş yapılarda ve bir dosyanın adında saklanabilir. Böylece bir korumalı
metadata yaratılır. Örneğin;
• Şu anda modern bilgisayar sistemlerinden biri olan Unix korumalı metadata üzerine
yapılandırılmıştır. Unix tabanlı Linux işletim sistemi korumalı metadata
kullanmaktadır.
50“metadata”, http://en.wikipedia.org/wiki/metadat,10 Mart 2007
18
• Microsoft korumalı metadatayı geliştirmek için çalışmıştır; ama korumalı metadata
olan WinFS üzerine yaptığı projeyi iptal etmiştir.
• Apple bilgisayarlarının şimdiki versiyonu Mac OS X işletim sistemi Spotlight isimli
korumalı metadatayı kullanmaktadır.
Program Metadatası
Oluşturulan meta modellemeyi program metadatası çalıştırır. Program metadatası yazılım
mimarisindeki kontrol edilen veriyi tanımlamak için kullanılır. Çoğu çalıştırılan dosya
formatları metadata terimi kullanır. Kullanılan bu metadata, formatların çalışma
karakteristiklerini belirler.51
Çalıştırılan dosya formatları kayıt programı programlama mimarisinde çok fazla bir öneme
sahip değildir çünkü makine veriyi okuyup, ona göre hareket eder. Data hakkındaki dataya
göre hareket etmez. O yüzden buradaki meta sözcüğünün önemi azdır.
Programlama mimarisinde kullanılan nesne yönelimli bir yazılım dili olan Java’da, sınıflar
arasındaki bağlantıyı, Java yorumlayıcısının yorumlama yapmasını desteklemek için Java
görsel makinesi tarafından kullanılan, program metadatası bulunur. Aynı zamanda
teknolojik yenilikleri takip etmek için J2SE 5.0 versiyonu Java’nın kullandığı program
metadatasının kendisini güncellemesini sağlar.
Doküman Metadatası
Microsoft Word ve diğer Microsoft Office programları gibi doküman yaratan programların
çoğu metadatayı doküman dosyalarıyla saklarlar. Bu metadatalar dosyayı yaratan kişinin
ismini, dosyanın kaç kere yazdırıldığını ve dosyada kaç kez düzeltme yapıldığını içerir.
Silinmiş dosya gibi diğer kayıtlı materyaller, doküman yorumları ve benzerleri metadata
olarak belirtilebilirler ve dağıtılmış dosyalarda bu materyalin yanlış kapsanması bazen
istenmeyen durumlara sebep olur ( kaybolma, silinme, bir daha ulaşılamama gibi )
51 “metadata”, http://en.wikipedia.org/wiki/metadat,10 Mart 2007
19
1.6.3. Yapısal Metadata
Yapısal metadata bir elektronik kaynağı aktif hale getirme ve göstermede gerekli bilgiyi
sağlar.52 Birleşik dijital öğeleri bir arada tutmak için kullanılan yapıştırıcı gibi
düşünülebilir. Yapısal metadatanın kullanım şekline örnek olarak; bir kitap birçok ünite ve
her bir ünite birçok sayfa içerir, her bir sayfa da ayrı dijital bir dosya içeriyor ve böyle
sunuluyor olabilir. Yapısal metadatanın; fiziksel dosyalar ve sayfalar, sayfalar ve üniteler,
üniteler ve bütün bir kitap arasındaki ilişkiyi kaydetmesi gerekir. Sunum yazılımları, içerik
tablosunu göstermek, bu tür işlemleri istenilen üniteye doğrudan göndermek ya da sayfaları
öne ya da arkaya doğru çevirmek için, yapısal metadata kullanır.53
Yapısal metadata, tablolar, kolonlar, içerikler gibi bilgisayar sistemlerinin yapısını
tanımlamak için kullanılmıştır. Rehber metadata özel araçları bulmada insanlara yardım
için kullanılır.
Yapısal Metadata Çeşitleri
Görüntü Metadatası
Görüntü metadatası, yapısal metadata kaynağını izlemek için gerekli uygulamanın adını ya
da kodlamada kullanılan şemayı içerir. Görüntü dosya örneklerini bulunduran metadata
değiştirilebilir dosya formatı (Exchangeable Image File Format- EXIF) ve etiketlenen
dosya formatını (Tagged Image File Format -TIFF) içerir.
TIFF ya da EXIF gömülmüş görüntüler hakkında metadataya sahip olmak, bir görüntü
hakkında ek veri elde etmenin bir yoludur.54
(TIFF) Resimleri, konuları, ilgili tanıtıcı ifadelerle tanımlamak internet kullanıcılarının
bilgiyi daha kolay bulmalarında yardımcı olur. Dijital fotoğraflama artarak metadata
etiketlerinin kullanımını gerçekleştiriyor. RAW dosya formatında fotoğraf çeken
fotoğrafçılar, kamera metadatasıyla çalışmak için Adobe Bridge ya da Apple Computer’ün
Aperture gibi programları kullanabilirler. Kullanıcılar aynı zamanda Adobe’un XMP
(Genişletilebilir Metadata Platformu ) dilini kullanarak fotoğraf etiketleyebilirler.
52 Mehmet Emin Küçük, (çev.), “Metadata Kavramına Kısa Bir Giriş” Bilgi Dünyası,2(2),2001,s.211 53 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.5 54 “metadata”, http://en.wikipedia.org/wiki/metadata,10 Mart 2007
20
Veri Modelleme
Kullandığımız bir yazılım programının oluşturulması için modelleme adımlarını anlatır.
Kaynak yönetim grubu (Object Management Group, OMG) meta-modellemenin dört
katmanını tanımlar. Modellerin her bir katmanı bir sonraki tanımlarını da güçlendirmiştir. 55
� M0: Kayıt aşamasında veri kargaşası sorunundan bahsediliyor.
� M1: Bu aşamada kullanıcı ihtiyacı belirleniyor.
� M2: Birleşik modelleme dili (UML) ortam meta model deposu (CWM). Şemalarla
projenin adımları ve yapılış şekli belirtiliyor.
� M3: meta – meta model. Meta- obje imkânı. UML Şemaları üzerinden proje yazım
aşaması
1.7. METADATA OLU ŞTURMA ARAÇLARI
Çevirim içi ortamda kaynak sayısı ve hacmi hızla artmaktadır bu ortamda bilgi
kaynaklarına erişim gerçekleştirmek için arama motorlarını kullanmak bizlere kolaylık
sağlar. Geleneksel kütüphane ortamında MARC uygulanarak kaynağın bibliyografik
tanımlaması yapılır ama çevirim içi ortamda MARC uygulayarak tanımlama yapmak kolay
değildir. Çevirim içi ortamda kaynak yaratılırken metadata oluşturmak en uygun zamandır.
Metadatanın ihtiyacımızı karşılayabilmesi için arama motorları ve insanlar tarafından
anlaşılabilecek şekilde yaratılması gerekir.56
Metadata düzenli ve sistemli iş akışı içinde yaratılmalıdır. Yalnızca üretim işleyişi
tamamlandıktan sonra, metadata eklemeye başlamak ekonomik değildir. Örneğin; dijital
kamera tarafından yaratılan metadata, kayıt zamanında depolanmadıysa daha sonra el ile
(manuel) büyük bir çaba sarf edilerek depolanmak zorunda kalabilir. Bu yüzden kaynak
üreticileri, tamamlayıcı metot ve standartların kullanımını gerçekleştirmek için farklı
grupları bir araya getirerek işbirliği yaratmalıdır.57
Metadata oluşturulurken dikkat edilmesi gereken noktalar
• Öncelikle tanımlanmaya çalışılan bilgi anlaşılmalıdır. Daha sonra kaynakların nasıl
tanımlamak istendiğine karar verilmelidir. 55 “metadata”, http://en.wikipedia.org/wiki/metadata,10 Mart 2007 56 “metadata”,http://en.wikipedia.org/wiki/metadata,10 Mart 2007 57 “metadata”,http://en.wikipedia.org/wiki/metadata ,10 Mart 2007
21
• Bilgiyi ayrıştırmak onu bileşenlerine ayırmak demektir. Eleman değerleri eleman
isimleriyle, eleman isimleri de birbiriyle ilgilidir. Böylece standart elemanların bir
hiyerarşi içinde olması gerekir. 58
• Metadata bir diğer metadayla yalnızca görüntüde değil; indeks araştırma ve doküman
düzeltilmesinde de uyumlu olmalıdır. Eğer açıkladığı kaynak değişirse, metadata da
buna uyum sağlamalıdır. Đki kaynak birleştiğinde metadatalarıda birleştirilmelidir .
• Açıkladığı kaynak koleksiyondan çıkarılsa bile, metadatasını tutmak yararlı olabilir.
Bugünün metadata standartlarından hiçbiri bu durumu göz önünde bulundurmaz.
� Metadata çok pahalı ve zaman tüketicidir. Buradaki önemli nokta şudur; şirketler
ihtiyaç sahibi olmadan metadata üretmemelidir. Çünkü fazla maliyet çıkarır. Özel
kullanıcılar da karmaşık metadata üretmemelidir, onun yaratılması çok zaman alır. Bu
sebeple, kullanılmadığı takdirde format ve standart yaratmak kullanışlı değildir.59
Metadata oluşturulurken kullanımda kolaylık sa ğlaması için yapılması gerekenler:
• Tanımlanacak nesneye yönelik olarak kütüphane tarafından belirlenebilen mümkün
olduğunca fazla metadatanın tanımlanması,
• Metadatanın mümkün olduğunca nesneye dayalı bir yapı içinde tasarlanması ve
organize edilmesi,
• Bu nesneler ile ilgili ilişkilerin mümkün olduğunca kurulması,
• Bu nesneler için oluşturulan sistem içinde nesneye doğrudan erişimin mümkün
kılınması,
• Nesneye diğer grup ve kişiler tarafından yeni anlamların yüklenmesine açık bir yapının
kurulması,
Bu nesnelere ulaşabilmek amacıyla oluşturulan ara yüzlerin, bu nesnelere diğer kişi ve
gruplarca eklenebilecek anlamları da, dinamik bir yapıda gösterebilir yetenekte olması
gerekir.60
Metadatanın uygulanmasının zorlukları:
Metadata özneldir ve sahaya bağlıdır. Büyük olasılıkla, iki kişi farklı bakış açısına göre
aynı kaynağa farklı metadata ekleyebilir. Daha ötesi; metadata, bağlı olduğu saha yüzünden
58 Brian E. C.Schottlaender, “why metadata why metadata?why me?why now,” Electronic cataloging:AACR2 and metadata for serials and monographs yay.haz. Sheila S.Inter . NY: Haworth Information Press,2003, s.25 59 “metadata”,http://en.wikipedia.org/wiki/metadat,10 Mart 2007 60 Nergiz Ercil Çağıltay, “sayısal kütüphanelerin tasarımında sayısal nesneler eğitimi nasıl destekleyebilirler” (çevirimiçi) http://metu.edu.tr./kursat/digital-reusableobjects-doc, 31.04.2007
22
yanlış yorumlanabilir. Örneğin, “post modern-sanat”, anahtar kelimesi ile araştırmak belli
başlı şeyleri gözden kaçırmaya sebep olabilir çünkü post modern ifadesi, yaratıldığı
dönemde kullanılmıyordu. Ya da saat 1 de çekilen resimleri araştırmak sorun çıkarabilir.
Çünkü yerel-ulusal saat farkları vardır.
Metadata için hiçbir son yoktur. Örneğin, bir futbol maçını metadata ile dip notlandırırken,
biri, bütün oyuncuları kaldıkları süredeki hareketlerini ve hareketsizliklerini tanımlar, biri
de arka plandaki reklâmları ve futbolcuların giydikleri formları açıklarlar. 61
Minimum belgeleme adımları
• Önceden oluşturulmuş standartlar kullanılmalıdır.
• Veri küçültülmüş olarak alınmalıdır
• Veriye öncelik sırası verilmelidir. Şu anda ya da gelecekte lazım olabilecek verilere
öncelik tanınmalıdır.
• Organizasyonla ilgili veri değerlerini koruyan bir düzeyde belgeleme yapılmalıdır.
Metadata Üreticisi
Teknik okur yazarlar ve bilgisayar uzmanları veri yöneticileridir. Veri yöneticileri sayısal
nesneyi oluştururlar. Doğru metadata yaratmak için veri arkasında daha fazla mesleki
bilgiye sahip olmak gerekir. Ama her uzman metadata oluşturmak durumunda değildir.
Metadata üreticisi ve veri üreticisi arasında işbirliği vardır. Metadata ve kataloglama ile
kayıt ile ilgili olduğu için bu işle kataloglama bilgisine sahip kişiler ilgilenir. Kataloglama
kurallar ya da bunların sonucu olan kayıtlarla ilgili değil; standartlarla, ve sistem gelişimi
ile ilgilidir.
Task Force’un raporunda “kataloglama ve metadata arasındaki ayrım, destekledikleri
kullanıcı görevlerinden gelir” denmektedir. Genel kullanıcı görevleri; arama, seçim,
tanımlama, erişim olarak belirtilebilir.62
Đnternet ortamındaki bir kaynağın metadatasını hazırlamak için farklı araçlar
kullanılmaktadır. Metadata oluşturma araçları araştırmacılara kolaylık sunmakta emek ve
zaman kaybını önlemektedir.
61 “metadata”,(çevirim içi) http://en.wikipedia.org/wiki/metadata, 10 Mart 2007 62 Brian E. C.Schottlaender, “why metadata why metadata?why me?why now,” Electronic cataloging:AACR2 and metadata for serials and monographs ,yay.haz.Sheila S.Inter . NY: Haworth Information Press,2003, s.21
23
Metadata oluşturma araçlarını editörler ve yaratıcılar olmak üzere iki grupta toplayabiliriz.
Editör olan araçlar ekrana boş bir form getirirler ve boşluklar uygun bilginin girilmesiyle
doldurulur. Boşluklara girilen bilgi yazılım tarafından HTML tag haline getirilir. Yaratıcı
olan araçlar ise HTML kodlu belgeden metadatayı alarak içeriği HTML tag haline getirir.63
1.8. EDĐTÖRLER
1.8.1. Nordic Web Index DC Metada Template
Dublin Core kayıtları oluşturmada Kuzey Avrupa ülkelerine destek olan bir projedir.
Belirlenmiş bir web sitesinden metadata bilgisini alır, ilgili boşluklara uygun bilgilerin
girilmesiyle istenen belgenin metadatası elde edilir.64
1.8.2. GEM( Gateway to Educational Materials )
Amerikan eğitim bakanlığının girişimiyle eğitimcilerin internet tabanlı ders planlarına ve
diğer eğitim kaynaklarına erişimi arttırmak amacıyla oluşturulan bir projedir. GEM’ in
amacı, eğitimsel materyal sağlamaktır.65
1.8.3. Reggie
Metadata editörü bir program aracılığıyla RDF formatı, HTML 3,2 ve HTML 4,0
standartlarını kullanarak farklı eleman setlerine ve farklı dillere dayalı olarak metadata
üretebilmektedir.66
1.8.4. State Library of Tasmania’s Generic Editör
Tasmania Devlet Kütüphanesinin bünyesinde bulunan Tasmania Online tarafından
sağlanmaktadır.67
63 Mehmet Emin Küçük,Umut Al , “Metadata Kavramı” Bilgi Dünyası 2(2), 2001, s.178 64 “Nordic Web Index DC Metadata Template”(çevirim içi)http:// www.lub.lu.se/cgi-bin/nmdc.pl, 01.04.2007 65 “Gateway to Educational Materials”(çevirim içi) http:www.geminfo.org, 01.04.2007 66 “Reggie”(çevirim içi) http://metadata.net/dstc/, 01.04.2007 67 “State Library of Tasmania’s Generic Editor”(çevirim içi) http: www.dstc.edu.au/research/projects/metaweb/generic_tool.html,01.04.2007
24
1.9. YARATICILAR
1.9.1. Tag Gen
HTML dokümanlarına metadatanın uygulanması ile web sitesi tanıtımında ve bilgi
yönetiminde söz sahibi olmak amacını gütmektedir. 68
1.9.2. Dc-dot
Andy Powell tarafından geliştirilen Dc-dot sisteminde web sayfasına ulaşıldıktan sonra
program otomatik olarak tanımlanması istenilen web sayfasının metadatasını oluşturur.
Yaratılan metadata üzerinde değişiklikler yapılabilir.69
1.9.3. Medical Metadata Creator
Tıp ile ilgili web sayfalarının metadatalarını yaratır. Tıbbi konularla ilgili anahtar kelimeler
listesine sahiptir.70
1.10. METADATA VE B ĐRLĐKTE ĐŞLERL ĐK ÇALI ŞMALARI
“Metadatalar arası birlikte işlerlik, farklı setlerin etkileşimli çalışabilecekleri çatı yapılarla
sağlanabilmektedir.”71 Kaynak tanımlama çatısı ve Warwick Çatısı metadatalar arası
birlikte işlerliği ve etkileşimi sağlamaya çalışan yapılardır.
1.10.1. Kaynak Tanımlama Çatısı
RDF’in ortaya çıkmasının sebebi, internet kaynaklarının tanımlayıcı bilgilerinin
oluşturulmasında gereksinimleri karşılayabilmesidir. RDF’in en önemli avantajları;
karmaşık ili şkileri tanımlama özelliğine sahip olması ve kullanım kolaylığıdır. RDF çeşitli
uygulamalarda kullanılabilmektedir. Bu uygulamalar; arama motorlarının kaynak bulma
kapasitesini arttırmak, web belgelerinin içerik ilişkilerinin tanımlanması, web belgelerine
kullanıcı erişim haklarının belirlenmesi, bilgi paylaşım ve değişiminde kullanılmaktadır.
68 “TagGen”(çevirim içi)http://www.hisotware.com/taggen.html, 01.04.2007 69 “DC-Dot”(çevirim içi)http://www.ukoln.ac.uk./metadata/dcdot/, 01.04.2007 70 “Medical Metadata Creator” (çevirim içi) http://medir.hsu.edu/bicc-informatics/ebm/latest.htm, 01.04.2007 71 Elif Kaynak, “Elektronik kaynakların bibliyografik denetimi ve metadata” Bilgi Dünyası 2,(2) 2001 s.198
25
1.10.2. Warwick Çatısı
“Metadatalar arası değişim ve birlikte çalışabilirliğe yönelik olarak farklı metadata
paketlerini birleştirici özelliği olan bir uygulamadır.” 72 Yapı iki temel bileşenden
oluşmaktadır. Bunlar: farklı formatlarda üst veri bilgilerinin yer aldığı “paketler” ve
paketleri bir araya toplayan taşıyıcı yapılardır.
72 Elif Kaynak, “Elektronik kaynakların bibliyografik denetimi ve metadata” Bilgi Dünyası 2 (2) 2001 s.198
26
2. BÖLÜM: METADATA STANDARTLARI
Yeni enformasyon teknolojileriyle beraber geçtiğimiz on yılda WWW girişini destekleyen
dijital depolar geniş oranda arttı. Bu artış bilgi yönetimine duyulan büyük çapta(eğitim,
devlet, bilim, iş vs.) ilgi yarattı.73 Đnternetteki bilgi yığının kullanılabilir olması için
organize edilmesi gerekir. Önceleri bilgi formatları açıkça belirlenmişti ancak şu anda
sınırlar belli olmadığı için ulaşmak ve kullanmak da bazen sorun üretebilmektedir. Đnsanlar
minimum girdi ile maksimum çıktı almak istemektedir. Bu nedenle bilgi yalnız
kütüphanelerde değil ev ve ofislerde de ulaşılabilir olmalıdır. Elektronik kaynaklara olan
bu talep nedeniyle birçok metadata standardı kullanılmaktadır 74. Metadata projelerinin ana
amacı, kaynak keşfini kolaylaştırmaktır. Bilgi organizasyonunun, yönetiminin, girişlerin,
daha geniş düzlemdeki yerini anlamak için projeler üzerinde çalışmaya ihtiyacımız
vardır.75
Plan; deneyim ve biraraya getirilen bilgi üzerine kurulmuş bir sistemdir ve bugün
metadatanın gelişimine zemin hazırlar. Deneyim kavramı proje tasarım aktiviteleri boyunca
kurulan işbirliği ile açıklanabilir. Konu disiplin uzmanları ve teknik uzmanlar; elektronik
çizim, kavramlar dizini gelişimi, sunum ve veri işlenmesi konuları hakkındaki güçlerini
komiteler yoluyla bir metadata planı ortaya çıkarmak için bir araya getirirler. Bu komiteler
yerel, ulusal ya da uluslararası olabilir. Örneğin Dublin Core metadata inisiyatifi,
uluslararası ve disiplinler arası bir grubun Dublin Core’u geliştirip kurmasıyla ortaya
çıkmıştır. Metadata planını tasarlayan kişiler birlikte çalışır ve birikimlerinini bir araya
getirirler. Plan tasarımı aslında; metadata öğeleri, alt öğeler, niteleyiciler ve diğer bileşenler
üzerine yapılandırılmıştır.
Proje yapılandırılmış çatı ya da plan olarak anlaşılmaktadır. Proje sınırları, kuralları
belirlenmiş planlardan oluşur. Proje terimine tarihsel olarak sınıflandırma, kütüphane
katalogları ve diğer bilgi depolama sistemlerinde kullanılan terminolojik sistemlerde
başvurulmuştur. Örneğin: Dewey Decimal Sınıflama sistemi (DDC) ve Konu Başlıkları
Kongresi Kütüphanesi (LCHS) gibi.
73 Jane Greenberg, “Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer. yay.haz. Richard P.Smiraglia N.Y:The Haworth Press, 2005, s.17 74 Ann Huthwaite, “AACR2 and other Metadata Standarts: The Way Forward,” Electronic Cataloging : AACR2 and Metadata for Serials and Monographs yay.haz.Sheila S. N.Y:The Haworth Press, 2003, s.88 75 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia N.Y:The Haworth Press, 2005.s.18
27
Metadata projesinin özelliği düzenliliktir.76 Bu özelliğe rehberlik edecek standartlar vardır.
Đşleyişe rehberlik yapması bakımından en önemli standart ISO/IEC’dir (ISO: Uluslararası
Standartlar Organizasyonu / Uluslararası Elektroteknik Komisyonu: IEC). Standart altı
parçadan oluşmaktadır.
1. Đskelet: Veri elemanların özelleştirilip standartlaştırılması
2. Sınıflandırma: Veri elemanlarının sınıflandırılması
3. Kayıt Meta Modeli ve Temel Yükleme: Veri elemanlarına temel yaklaşımlar
4. Bilgi Tanımlarının Formülleştirilmesi: Veri tanımlarının formülleştirilmesi için temel
kurallar ve rehberler
5. Đsimleme ve Kimliklendirme Prensipleri: Veri elemanlarının isimlendirilmesi ve tanımı
için prensipler
6. Kayıt: Veri elemanlarının kaydı
Bu standart bilgi elemanlerinin nasıl kimliklendirileceği, kayıt otoritesiyle bir projenin
nasıl kaydedileceğiyle ilgili olarak geniş direktifler içermektedir. Veri elemanlarını
paylaşılabilirlik ve durağanlığının sunumunu standart hale getirmek amacını taşır. ISO/
IEC 1179, bilgi depolama toplumu için bir temeldir. Dijital kaynaklar ve metadata projeleri
için hayati bir kaynak olmuştur. ISO/IEC 1179’un birinci ve dördüncü bölümü metadata
projelerinin gelişimi için en önemli bölümler olarak görülmüştür. Birinci bölüm bilgi
elemanlarının temel amaçlarını, eleman içeriklerini, proje sınıflandırılmasını tanımlayıp;
tartışır, dördüncü bölüm belirli bilgi tanımlarını nasıl geliştireceğimizle ilgili rehberlik
sağlar.
Bir ISO 11179 kaydı, en azından aşağıdaki oniki elemana sahiptir.
� Tek sayısal tanımlayıcı
� Veri eleman arı
� Veri eleman versiyonu (sayı, tarih ya da her ikisi)
� Veri eleman tanımı( zorunlu, isteğe bağlı, tavsiye edilen)
� Veri eleman tekrarlılığı
� Değer aralığı adı
� Değer aralığı tanımı
� Kayıt otoritesi
� Kayıt statüsü 76 J.Greenberg, “Metadata and the World Wide Web”, Enyclopedia of Library and information Science, New York: Marcel Dekker, y.y.y. s.1876-1888
28
� Yönetim statüsü
ISO11179 referanslarını içeren “proje”nin anlamını keşfetmek ve metadata fonksiyonlarını
gözden geçirmek metadata projelerinin ne olduğunu kavramsallaştırmaya yardımcı olur.
Özel bir amaç için tanımlamada kullanılan metadata elemanleri ve kuralları kümesi olarak
tanımlanan metadata projeleri için literatürde “bilgi hakkında bilgi” standart tanımının
dışında herhangi ir evrensel tanım bulunmamaktadır. Ama Bir metadata projesi üç ana
özellikle kimliklendirilebilir:
1. Enformasyon amacı için, bir ya da birden fazla fonksiyonu (kaynak keşfi, yönetim,
kullanım vs.) desteklemek için toplanan metadata elemanleri grubudur.
2. Bilgi değerlerini yükleyen metadata elemanleri toplamıdır.
3. Özelleştirme içinde düzenlenmiş nitelikleriyle bilgi elemanleri toplamıdır.77
Özelleştirmeler Dublin Core gibi esnek rehberlerden FGDC ve CSDGM gibi detaylı ve
karmaşık kurallara, ya da CSDGM'nin biyolojik bilgi için genişliğine kadar geniş bir
şekilde çeşitlenirler. Özelleştirmeler en başta eleman tanımları sağlar.
Özelleştirmeler:
• Metadata elemanleri arasındaki tanım ilişkilerini kurar
• Özel kabul edilebilir içerik değerlerini ya da projelerle birlikte kullanılacak içerik değer
sistemlerini kimliklendirebilir.
• Sözdizimi içerik rehberi olur. Đsimden önce soy ad, yıl/ay/gün sıralaması gibi; ya da XML
ya da HTML dilleri için kodlama ve fiyat yükselişi rehberliğini yapar.
• Metadata tanımında bir metadata elemaninin kaç kere gözükebileceği ya da gözükmesi
gerekliliğini açıklar78
Bir metadata projesi; zaman içinde üretilen farklı versiyonları, farklı seçimlere iştirak
edenleri ve çeşitli fonksiyonel önemleri ile değerlendirilmelidir. Metadata projelerinin
sıralamalarını ve bilgi düzlemine nasıl uyacaklarını daha iyi anlamak için araştırmaya
ihtiyaç duyulur.
77 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia N.Y:The Haworth Press, 2005, s.24 78 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia. N.Y: The Haworth Press, 2005, s.25
29
Amaçlar, prensipler, saha ve mimari planlar tarafından tanımlanan MODAL metadata
projeleri üzerinde çalışmak için yol göstericidir.79
Bir metadata projesini daha derinden anlamanın yolu, projenin altında yatan almaçlar ve
prensipler üzerinde çalışmaktır. Amaç; projenin bütün hedefleridir. Prensipler ise amaca
ulaşmak için görevleri yerine getirmek üzere uyulması gereken kurallardır. Amaçlar ve
prensipler genellikle seri rapor olarak yayınlanırlar ve sık sık metadata özelleştirme
girişleri olarak görünürler.
Bibliyografik kontrol amaçlarının en etkili tarihsel raporları ( Charles A. Cutter’in
kütüphane kataloglaması için prensipleri ) WWW’ in ve dijital teknoloji gelişmelerinin
neredeyse bin yıl önündedir. Cutter’ın amaçları kütüphane kataloglamasını şu şekilde
belirtir.
1. Bir kitabın yazarı, başlığı ya da konusu bilindiği zaman kişi bu kitabı okuyabilir.
2. Kütüphanenin yazar, konu ve edebi tür olarak nelere sahip olduğunu gösterir.
3. Basımı, edebi ya da konu bileşiminden bir kitabın seçimine yardımcı olur.80
Bu amaçlar fonksiyonel bir sona sahiptir: Kaynak keşfine örnek gösterirler ve dijital
kaynaklar için geliştirilmi ş birçok metadata projesinin amaçlarını sunarlar.
“Cutter’s Rules for a Dictionary Catalog” bugün kataloglama yaparken sınıflama numarası
vermemize yarayan evrensel standartlar, belirlenmiş amaçları karşılayacak prensipleri
içerir. Cutter’ın ilk iki amacına yardımcı olan konu özelleştirme prensibine örnek olarak
“konuyu içeren sınıf başlığı altından değil, konu başlığı altından giriş yapmak
gösterilebilir. Örnek; Lady Cust’ın The Cat kitabını, zooloji memeliler yada ev hayvanları
kısmına değil, kedi kısmına koy. Ganier’in Le fer kitabını metal yada metalurjiye değil
demir kısmına koy.81
1961 tarihli Paris’te düzenlenen Uluslararası Kataloglama Konferans’ında ortaya çıkan en
iyi tarihi bibliyografik kontrol prensibine örneklerden biri de “ Statements of Principles”
(Prensip raporu) ya da daha bilinen adıyla “Paris Principles” ( Paris Prensipleri) ‘dir. Paris 79 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia.N.Y:The Haworth Press, 2005.s.25 80 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia N.Y:The Haworth Press, 2005.s.26 81 Jane Greenberg,“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz.Richard P. Smiraglia N.Y:The Haworth Presss,2005.s.26
30
Prensipleri 53 farklı ülkeden delegelerin katılımıyla, seçim ve kütüphane materyalleri için
giriş noktaları düzenlemeye rehberlik etmesi amacıyla düzen sağlamak için yayınlanmıştır.
Anlamsallık, saha kuralları ve söz dizimi metadata projelerinde özelleştirilebilecek olan
metadatanın üç varlığıdır.
Anlamsallık; metadata elemanlarını tanımlar. Bir metadata projesi, projede yer alan
metadata elemanlarının her birine bir isim ve bir tanım vererek özelleştirir. Proje aynı
zamanda her bir elemanın şartlar gereği talep edilip edilmediğini, seçmeli olup olmadığını,
elemanın tekrara edilip edilmeyeceğini de belirtmelidir.
Saha kuralları; metadata elemanları için değerlerin nasıl seçilip sunulduğunu belirtir. Bir
metadata projesinin şematiği “yazar” elemanının tanımını sağlayabilir, ama saha kuralları
hangi yaratıcını yazar olarak değerlendirilebileceği iye ilgili bilgi sağlar ve yazar adının
nasıl kaydedilebileceğini belirtir. Anglo American Kataloglama Kuralları örneğin bir kişi
isminin nasıl kullanılacağına ilişkin ortak bilinen bir form sağlar, sonra ortak bilinen
kuralları daha da kesinleştirmek için alt kuralları verir.
Bir projenin söz dizimi herhangi bir yerel sistemde bilgilerin nasıl depolanacağını
belirtmekten paylaşımı engellemekten çok, gruplar arası metadata değiş tokuşu için ortak
bir değişim programı ve sağlama hizmeti verir. Bu sebepten dolayı metadata projesinin söz
dizimi; değişim formatı, iletişim formatı, söz dizimi nakli ya da söz dizimi iletme olarak
adlandırılabilir.
Metadata projelerinin kuralları farklı bireyler tarafından yaratılan metadatayı garanti etmek
için yeterli değildir. Hatta aynı birey tarafından farklı zamanlarda yaratılan metadata için
de yeterli değildir. Kullanılan metadata projelerinin kullanım kılavuzlarını takip etmek
genel bir kullanımdır. Profiller (Başvuru profilleri) özel bir kullanıcı için metadata
projelerinin kullanımını sınırlayan ve açıklayan gelişmiş özelliklerdir. Resmi olmayan
rehberler ya da resmi profiller ek kural kümeleri genellikle metadata projelerine ihtiyaç
duyarlar.
Kütüphanelerin sınırlı evrenlerinde bile, kültür mirası yapıları, yayıncılar ve bilgi servisleri
(metadata projelerinin geniş olarak kullanıldığı yerler ) gibi format ve sahalarında geniş bir
çeşitlilik vardır. Hepsi metadata projesi kullansa bile her birinin kendi ihtiyaçlarına cevap
31
veren farklı metadata formatları vardır. Farklı ihtiyaçlara cevap veren metadata standartları
şunlardır.
MARC (Machine Readable Cataloging)
DUBLIN CORE
VRA (Visual Resources Association): Görsel kaynaklar için
GEM (Gateway to Educational Materials) Eğitimsel Materyallere Köprü
EAD (Encoded Archival Description): Arşivler için
ONIX (Online Information Exchange): Çevirim-içi bilgi değişimi
TEI (Text Encoded Initiative): Metinler için
GILS (Goverment Information Locator Service): Hükümet yayınları için
FGDC (Federal Georaphic Data Committee’s Content Standart for Digital Geospatial
CSDGM): Coğrafik veriler için
MODS (Metadata Object Description Schema)
2.1. MARC (MACHINE READABLE CATALOGING) MAK ĐNE ĐLE
OKUNAB ĐLĐR KATALOGLAMA
Kütüphanelerde en çok kullanılan söz dizim MARC’ tır. MARC ( Makine ile okunabilir
kataloglama) 1960’ların ortasında Amerikan Kongre Kütüphanesi (LC) tarafından;
Katalog Dağıtım Servisi işlemleri süresince dağıtılabilecek katalog kartlarının bilgisayar
üretimini sağlamak için geliştirilmi ştir. Ama MARC’ ın varlığı kütüphane sistemlerini hem
teknik hem de organizasyon el olarak tamamen değiştirmiştir. MARC, bibliyografik
kaynakların yükselişini ve paylaşılan kataloglamanın geniş cetvelini sağladı. Entegre
kütüphane sistemlerini mümkün kıldı. Paylaşılan kataloglama, kütüphane kültürünün
iletişimini ve standartlara ilgisini kuvvetlendirdi.82
AACR2 / MARC tamamen bir metadata projesi değildir. Đnternet kaynaklarındaki sayısal
artış ve çeşitlilik kütüphaneleri AACR2 kullanmaya teşvik etmiştir. Michael Gorman
tarafından sunulan seçilmiş kaynakların bibliyografik kontrolünün dört adımı vardır.
• AACR2 ve MARC kullanarak kataloglama
• Zenginleştirilmi ş Dublin Core
82 Michael Gorman, “Metadata or Cataloging? Afalse Choise,” The Journal of internet Cataloging .(2)1, 1999, s.5-22
32
• Minimal Dublin Core
• Geri kalan materyalleri arama motoruna bırakmak83
Dublin Core ileride incelenecektir. Burada inceleyeceğimiz AACR2 ve MARC ‘tır.
AACR2 Kullanmanın Faydaları
o Dünya çapında büyüyen uluslararası bir standart
o En çok Đngilizce konuşulan ülkelerde kullanılıyor diğer birçok dile de çevirirdi.
o Bütün formatlar için tasarlandı
o Dublin Core ve daha diğer birçok standarttan daha kesindir
o Daha kontrollü bir metadata standardıdır. Kurallar tek bir komite tarafından kontrol
edilir.
o Otorite kontrolü sağlar.
Ne zaman AACR2 Kullanılmalı
Kütüphaneciler karar verirken iki şeyi düşünmeli
1. Araştırmada daha kesin bir tanıma ihtiyaç var mı?
2. Tamamen kataloglanmış kayıtta bulunan kayıtlara ulaşabilmek için daha kapsamlı bir
tanıma ihtiyaç var mı?84
AACR2/ MARC kataloglaması geleneksel kütüphane kataloglamasını kapsayan çok yönlü
metadata projesinin karmaşık bileşenidir. Karmaşık bileşendir çünkü insanlar Mark’a
değinildiğinde en az iki şeye değiniyorlar. ANSI/ NISO Standart Z39.50’de tanımlanan
okunabilir makine kayıtları için bir yapıdır MARC 21 Bibliyografik bilgi için format ve
Amerikan Kongre Kütüphanesi yayınlarında belgelenen kodlama kuralları kümesidir.
USMARC, 1983 yılında Amerikalı, Kanadalı, Đngiliz bilim adamlarıyla MARC
formatlarını harmonize etmek için gösterilen çabanın bir parçası olarak MARC21 olarak
yeniden isimlendirilmiştir. MARC 21, MARC standart çalışmalarının elektronik belgelere
uyarlanmış halidir.85
MARC 21 Formatları
• MARC 21 Bibliyografik Veri için Format
83 Ann Huthwaite, “AACR2 and other Metadata Standarts: The Way Forward,” Electronic Cataloging: AACR2 and Metadata for Serials and Monographs,yay.haz. Sheila S. N.Y:The Haworth Press , 2003 s.88 84 Ann Huthwaite, “AACR2 and other Metadata Standarts: The Way Forward,” Electronic Cataloging: AACR2 and Metadata for Serials and Monographs,yay.haz. Sheila S. N.Y:The Haworth Press,2003 s.92 85 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.13
33
• MARC 21 Otorite Veri için Format
• MARC 21 Elde Bulundurma Verisi için Format
• MARC 21 Sınıflandırma Verisi için Format
• MARC 21 Toplu Veri için Format86
MARC Bibliyografik kaydı üç bölüm içeren bilgi geçişenliği formatını tanımlar. Üç
eleman ile bölümlenmiştir.
1. Leader/Öncü: Her biri bir kod ya da hesap anlamına gelen 24 karakterli kayıt Öncü
olarak adlandırılır. Veri elemanleri kayıt işlemini yapabilmek için bilgi sağlarlar.
2. Directory/Rehber: Bir kayıt içinde her bir değişken alanın ismini, uzunluğunu ve
başlangıç pozisyonunu işaret eden verileri takip etmek için her bir bilgi alanında 12
karakter bulunan bilgi girişleri serisidir.
3. Variable Fields / Kontrol ve veri alanları: Her alan ya kontrol alanı (ayrıca sabit alan
olarak da bilinir), ya da bilgi alanı olarak tanımlanır. MARC bibliyografik kayıttaki veri
değişken alanlar içerisinde de organize edilebilir.87
2.2. DUBLIN CORE
100 yıldan fazla süredir geleneksel kütüphane katalogu, aşağıdaki fonksiyonları
gerçekleştirmektedir
- arama/ bulma - kimliklendirme - yerleştirme - seçme - sıralama
Kütüphane kataloğunun asıl amacı yazar, yapıt adı ya da konu bilindiği zaman kullanıcının
aradığı kaynağı bulmasına, kimliklendirmesi ve materyalleri yerleştirmesine yardım
etmektir. Kataloğun ikinci amacı materyalleri bir araya getirmek (sıralama) ve seçime
yardımcı olmaktır. Dijital kütüphanelerde, bilgi keşif fonksiyonu (bulma ve yerleştirme) en
çok önem verilmesine devam eder. Bu sebeple, DC metadata standartları geliştirilmi ştir.
86 Yasemin Dağdaş, “Elektronik belge tanımlaması ve uluslar arası elektronik belge tanımlama standartları”, (Yüksek lisans tezi),Đstanbul, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,2005 87 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago:American Library Assocation, 2003, s.14
34
Metadata üretim süreci esnasında yapılan işlemleri anlatmak için kullanılan metadata
yaşam döngüsü ibareleri şu gerçeği vurgular ki, kaynak metadata üretimi süregelen bir
işleyiş olabilir. Sabit yürütme, değişiklik ve güncelleme metadata üretim süreci boyunca
gelişerek devam eder.88
Son yıllarda Dublin Core metadata uygulamasının kullanımının yaygınlaştığı görülmüştür.
Şirketler, hükümetler ve uluslararası organizasyonlar tarafından tutulan, sahip olunan ve
üretilen kaynakların genel ağ sayfasında ya da bilgi yönetiminde desteklenmesi için
metadata standartları kullanılmaktadır.89
Dublin Core Nedir?
Dublin Core metadata standardı, geniş kaynak sahasını tanımlamak için oluşturulmuş basit
ve etkin bir eleman setidir. Dublin Core kütüphanecilik, bilgisayar bilimi, metin kodlama
ve diğer ilgili bilim dallarından profesyonellerin oluşturduğu uluslararası ve disiplinler
arası bir grup tarafından kurulmuştur.
Dublin Core 15 eleman kapsamaktadır. Dublin Core’a diğer bakış açısı “kaynaklarla ilgili
belirli cümleler sınıfı yapan küçük dil” olabilir. Bu dilde 2 terim sınıfı vardır: eleman
(isimler) ve niteleyiciler (sıfatlar) ki bunlar basit cümle örnekleri olarak
hazırlanabilmektedir. 90
Bu dilde (Dublin Core) bahsedilen konu, kaynağın kendisidir. Đnternet dünyasında farklı
olarak, Dublin Core “dijital turistler için metadata karma dili” olarak görünebilir: kolayca
idrak edilir fakat gerekmedikçe karmaşık ili şkiler ya da içerikler tarif etmez. Her öğe,
isteğe bağlı ve tekrar edilebilirdir. Birçok eleman aynı zamanda sınırlı niteleyicilere ya da
kelimeyi anlamından uzaklaştırmayan basit yaklaşımlara sahiptir. Dublin Core Metadata
Teşebbüsü (DCMI) öğeleri kolaylaştırıcı, kodlama ve kelime şemasının kullanımını teşvik
edici standart yollar oluşturmuştur.
Dublin Core’un 15 elemanını 3 prensip altında toplamak mümkündür. Elemanların
prensipleri farklı olarak tanımladıkları kaynaklarla metadata arasındaki ilişkinin nasıl
düşünülmesi gerektiğini anlatır.
88 Anita S.Coleman, “From cataloging to metadata:Dublin Core Records for the Libraray Catalog” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Smiraglia P.Richard, N.Y:The Haworth Press.,2005, s.170 89 Hillmann Diane, “Using Dublin Core” (çevirim içi) http://www.dublincore.org,/ documents/usaguide/, 30.10.2006 90 Hillmann Diane, “Using Dublin Core” (çevirim içi) http://www.dublincore.org,/ documents/usaguide/, 30.10.2006
35
1. Đçerik: Dublin Core metadatası her versiyonun bir diğeri için vekâlet vazifesi
görmesindense, bir kaynağın bir versiyonunu tasvir eder. Mona Lisa’nın JPEG imajı,
orijinal boyamayla ortaktır, ama boyamanın kendisiyle ortak değildir. Orijinal ve kopya
arasındaki ilişki metadata tanımının bir parçasıdır ve kullanıcının orijinal ve kopya
arasındaki farkı anlamasına yardımcı olur. Đçerik elemanleri; kapsam, tanım, tür, ilişki,
kaynak, konu, yapıt adı olarak 7 tanedir.
2. Entelektüel: Dublin Core özelliklerinin niteliklerine, konuşma diliyle entelektüel
prensip olarak bilinen bir kural kılavuzluk eder. Bu kurala göre, kullanıcı niteleyiciyi yok
sayabilir ve değerleri nitelendirmeden de kullanabilir. Bu özgünlükte kayıplara neden
olabilir. Geri kalan elemanlarda (niteleyici dışında) keşif için doğru ve yararlı olarak kabul
edilip devam etmek zorundadır. Niteleme bu yüzden sadece düzeltmeyi gerektirir, özelliğin
anlamsal alanını kapsamaz. Entelektüel elemanlar; katkıda bulunanlar, yaratıcı,
yayınlayan, haklar olarak 4 tanedir.
3. Şekilsel: Belirli bir eleman ve niteleyici için en iyi uygulama içerik ile değişebilir, fakat
genelde araç metadata yorumlayıcısının her zaman bir makine olacağını tahmin edemez.
Bu, metadatanın nasıl inşa edileceğine kısıtlamalar empoze eder. Fakat bu zorunluluğun
keşif için yararı akıldan çıkarılmamalıdır. Şekilsel elemanler; tarih, format, tanımlayıcı ve
dil olarak 4 tanedir. Dublin Core metadata her türlü kaynağa rahatlıkla uygulanabilmesine
rağmen, Dublin Core orjinalde gözle tanımlanabilen belge türü nesnelerle
yapılandırılmıştır. Doküman tarzı olmayan kaynakların kullanımı için, uyumluluğu, tipik
doküman metadataya nasıl benzediğine ve hangi amaca hizmet edeceğine bağlıdır.91
Nasıl DC Metadata Yaratırız?
Metadata yaratımı genelde objektiften çok subjektiftir. Açık kurallar ve standartlar
olmadan, iki farklı katalogcu aynı kaynağı çok farklı şekillerde tanımlayabilir. Subjektif
terimi, özel bir elemanin kaynak katalogcusunun kişisel yargısı temelinde
tanımlanabileceğine işaret eder. Objektif terimi ise objektifliği ifade eder. Kaynağın
metadata yaratıcıları ve katalogcuları tarafından aynı şekilde tanımlanabilmesidir.
91 Hillmann Diane, “Using Dublin Core” (çevirim içi) http://www.dublincore.org,/ documents/usaguide/, 30.10.2006
36
Dublin Core’daki 15 Eleman
1.) Yapıt Adı ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Yapıt Adı
Öğe Adı Yapıt adı
Etiket Yapıt adı
Tanım Kaynağa verilen isim
Açıklama Yapıt adı, kaynağın bilinen adı olmalıdır
Kaynak Gerçek bilgi kaynaklarından yapıt adı alınmalıdır; Kaynakta gerekli bilgi bulunamadıysa “açar” tarayıcı başlığından alınmalıdır
Otorite Kullanılmaz
Rehber Kaynakta bulunduğu şekilde başlık bilgisi ve noktalama işaretleri belirtilmelidir
Notlar
Kaynak açıkça ifade edilmiş bir yapıt adına sahip ise, yapıt adını belirtirken metadata oluşturan kişi kişiselsel yorumunu katmamalıdır. Katalogcunun yapıt adı oluşturması gerektiği zaman, subjektif olması gerekebilir. Mümkün olduğunca gerçek bilgi kaynağından başlık alınmalıdır
Tablo 1: Dublin Core Yapıt Adı Elemanı
37
2.) Oluşturucu ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Oluşturucu
Öğe Adı Oluşturucu
Etiket Oluşturucu
Tanım Oluşturucu öncelikli olarak, kaynağın içeriğini oluşturmaktan sorumludur
Açıklama Oluşturucu: Bir kişi, bir organizasyon ve bir servisi kapsar
Kaynak Oluşturucu ismi gerçek bilgi kaynağından alınmalıdır; eğer kaynakta yaratıcı ismi bulunmadıysa, kaynağın parçalarını içeren browser (tarayıcı) başlığından uygun olan diğer bilgiler kullanılır
Otorite Kullanılmaz
Rehber Kaynakta bulunduğu şekilde üretici bilgisi ve noktalama işaretleri kullanılmalıdır. Eğer üretici organizasyonsa, organizasyonun adı belirtilmelidir
Notlar Birçok elektronik kaynak, kolayca kimliklendirilebilen bir üreticiye sahip değildir
Tabl 2 : Dublin Core Oluşturucu Elemanı
3.) Konu ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Konu
Öğe Adı Konu
Etiket Konu
Tanım Kaynağın konusu
Açıklama
Konu, kaynak konusunu tanımlayan anahtar kelimeler, anahtar deyimler ya da sınıflama kodlarından seçilerek gösterilmelidir. Önerilen en iyi uygulama, kontrol edilmiş sözcük bilgisinden ya da düzenli sınıflama projelerinden, bir değer seçmektir
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından konu belirtilmelidir
Otorite Kullanımı isteğe bağlıdır. Kaynakta bulunan LCSH (Library of Congress Subject Headings / Kongre Kütüphanesi konu başlıkları) ya da anahtar kelimeler kullanılmalıdır
Rehber LCSH’ DA ya da anahtar kelime gibi kaynaklardan konu belirlenmelidir
Notlar Kaynakta kullanılan terimler objektiftir. Eğer, katalogcu isterse subjektif terimler seçer. Çoğunlukla katalogcu ister
Tablo:3 Dublin Core Konu Elemanı
38
4.)Açıklama ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Açıklama
Öğe Adı Açıklama
Etiket Açıklama
Tanım Kaynağın içeriğinin bir açıklaması
Yorum Soyut isim, alanların tablosu, tanımlamanın grafiksel temsiline referans göstermek, ya da tanımlamanın özgür metin muhasebesi yapılmalıdır
Kaynak
Bu elemanleri içermek için gerçek bilgi kaynaklarının tablosu veya özetiyle ilgili bilgi alınmalıdır; eğer bir öz ya da tanım tablosu kaynakta bulunamadıysa, kataloglamacının kendi kelimeleriyle kısa bir tanımlama yazılmalıdır
Otorite Kullanılmaz
Rehber Kaynak tanımı sağlar
Notlar Notlar kaynaktan alındıysa, objektiftir. Eleman bilgisi, katalogcu tarafından yapılmış bir özetse, subjektif olabilir
Tablo:4 Dublin Core Tanımlama Elemanı
5.)Yayımcı ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Yayımcı
Öğe Adı Yayımcı
Etiket Yayımcı
Tanım Kaynakları kullanılır hale getirmekten sorumludur
Açıklama Yayımcının ismi, varlığını belirtmek için (vurgulamak için) kullanılmalıdır.
Kaynak Yayıncının adı, gerçek bilgi kaynağından alınır ya da uygun olan diğer kaynaklar kullanılır)
Otorite Kullanılmaz
Rehber Yayıncı ve noktalama işaretleri kaynakta bulunduğu şekliyle belirtilir Eğer, yayıncı bir organizasyonsa, organizasyonun adı verilir
Notlar
Objektiftir. Subjektif de olabilir. Elektronik kaynaklarda yayıncının adını bulmak, genellikle zordur. Örneğin; web sayfalarının giriş sayfasında genelde web sayfasına ev sahipliği yapan organizasyon ya da kişi, yaratıcı olarak nitelendirilmelidir
Tablo:5 Dublin Core Yayıncı Elemanı
39
6.Katkı Sağlayıcı ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Katkı Sağlayıcı
Öğe Adı Katkı sağlayıcı
Etiket Katkı sağlayıcı
Tanım Kaynağın içeriğine katkıda bulunmaktan sorumlu varlık
Açıklama Katkıda bulunana örnek; kişi, organizasyon ya da hizmet olabilir
Kaynak Katkı sağlayıcı, gerçek bilgi kaynağından ya da uygun olar diğer bir kaynaktan alınmalıdır
Otorite Kullanılmaz
Rehber
Katkıda Bulunan, kaynakta bulunulduğu şekliyle ve noktalama işaretleriyle belirtilmelidir. Katkıda bulunanların görevleri farklıdır. Parantez açarak bu farklılık belirtilebilir. Editör, çevirmen, resmeden katkıda bulunanlara bir kaç örnektir
Notlar Objektiftir. Katkıda bulunanlar birçok kısma ayrılabilir. Ama metadata işlemlerini basite indirgemek ve zamandan tasarruf için, yukarda belirtilen üç tanesini vermek yeterlidir. (Editör, çevirmen, resmeden)
Tablo:6. DublinCore Katkıda Bulunanlar Elemanı
7.)Tarih ELEMAN
ELEMAN ĐÇERĐKLER Đ Tarih
Öğe Adı Tarih
Etiket Tarih
Tanım Kaynakların, oluşturulma süreçleri içindeki tarihleri belirtir
Açıklama
Tarih, kaynakların yaratım tarihi ya da ilk uygulanabilir olduğu zamanı gösteren tarihi içerir. Tarih değerini girmek için tavsiye edilen en iyi uygulama, ISO 8601 [W3CDTF] profilinde tanımlanmıştır ve YYYY-MM-DD formatındadır (Yıl-Ay-Gün)
Kaynak Tarih, asıl bilgi kaynağından ya da uygun olan diğer bir kaynaktan alınmalıdır
Otorite Otorite kullanılmaz ama tarihin ne şekilde belirtilebileceği ve tam olarak hangi tür tarih olacağı kesin bir şekilde belirlenmelidir.( Tablo 7.1’e bakınız)
Rehber
YYYY-MM-DD (Yıl-Ay-Gün) formatı takip edilmelidir. Kaynağın oluşturulma ya da değiştirilme tarihi fark etmeksizin hangi tür tarihin rapor edileceği seçilmelidir. Eğer, ulaşılabilen bir tarih yoksa boş bırakılmalıdır; eğer birden fazla tarih bulunduysa, sadece en yeni tarih ve tarih türünü belirtilmelidir. Kaynakta tarih bulunamadıysa, ay ve gün için 00–00 yazılmalıdır
Notlar Objektif. Kataloglamayı basit şekilde yapılmalıdır ve ihtiyaçlarımıza göre, bir ya da iki tarih belirtilmelidir
Tablo:7. Dublin Core Tarih Elemanı
40
7.1 ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Tarih Elemanının Gösterim Şekli (Otorite)
Yaratım Kaynağın yaratıldığı tarih
Geçerli Kaynağın geçerli olduğu aralık ya da tarih
Uygulanabilirlik Kaynağın uygulanabilir olduğu ya da olacağı tarih
Yayınlanma Kaynağın yayınlandığı tarih.
Değiştirilme Kaynağın değiştirildi ği tarih.
Kabul
Kaynağın kabul edildiği tarih (örneğin, tezlerin kabul ediliş tarihleri
vardır)
Onay Kaynağın onaylandığı tarih.
7.1. Tarih Elemanının Gösterim Şekli (Otorite)
8)Eleman:Tür ELEMAN
ELEMAN ĐÇERĐKLER Đ Tür
Đsim Tür
Nitelik Tür
Tanım Kaynağın içeriğinin türü ya da tarzı verilmelidir
Açıklama
Tür; genel kategorileri, fonksiyonları, tarzları içerir. Tavsiye edilen en iyi uygulama, kontrol edilmiş sözcük bilgisinden bir değer seçmektir. (Örneğin; DCMI Türü Sözcük bilgisinin listesinden) Kaynağın fiziksel ya da dijital özelliklerini tanımlamak için tür elemanı kullanılır
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından kaynak türü belirlenir ve her tip için tanım belirlenir
Otorite Kullanılır. DCMI Türü Sözcük Bilgisinde 10 türden oluşan bir listeden faydalanılır. Tür aynı zamanda form ya da tarz olarak da adlandırılır (Bakınız Tablo 8.1)
Rehber Belirtilen 10 DCMI çeşidinden, kaynak bulunduğunda, istediğiniz kadarını seçilebilir
Notlar
Tablo: 8 Dublin Core Tür Elemanı
41
8.1) DCMI ELEMAN
ELEMAN ĐÇERĐKLER Đ 10 DCMI TÜRÜ ĐÇĐN DEĞER TANIMI
Koleksiyon Koleksiyon, öğelerin toplamıdır. Koleksiyon terimi, grup olarak tanımlanan kaynak anlamına gelir. Bölümler, ayrı olarak tanımlanıp; yönlendirilebilir.
Veri Kümesi
Veri Kümesi, belirli bir yapıda (örneğin; listeler, tablolar ve veritabanı) kodlanmış bilgidir. Makine işleyişinde kullanışlı olması için tasarlanmıştır.
Olay
Olay için metadata, keşfi temel alan, açıklayıcı bilgiyi sağlar. (Sadece amacın değil aynı zamanda yerleşimin, dayanıklılığın, sorumlu ajansların, olay ve kaynaklarla alakalı bağlarında keşfini temel alan açıklayıcı bilgiyi sağlar) Örnekler: sergi, konferans, workshop, düğün, çay partisi...
Görüntü
Görüntü, öncelikli olarak, metin dışındaki görsel sunumların sembolüdür. Örneğin; fiziksel objelerin görüntü ve fotoğrafları, resimler, baskılar, çizimler, diğer görüntüler ve grafikler, animasyonlar ve hareketli fotoğraflar, film, diyagramlar, haritalar, müziksel nütasyonlar
Enteraktif Kaynaklar
Đnteraktif bir kaynak, kullanıcının -anlaşılmak ve deneyim edinmek için- katılımını talep eden kaynaktır. Örneğin; web sayfalarındaki formlar, çoklu ortam öğrenim araçları, Chat servisleri, görsel gerçeklik.92
Hizmet Hizmet, değerin bir ya da daha fazla fonksiyonunu, son kullanıcıya sağlayan bir sistemdir. Örnekler, fotokopi hizmetini, banka hizmetini, kütüphaneler arası borçlanmayı, Z 39.50 ya da web sağlayıcısının içerir.
Metin (Text)
Metin (Text): Metin, sahası öncelikli olarak okuma için sözcükleri içeren, bir kaynaktır. Örneğin; kitaplar, mektuplar, şiirler, gazeteler, yazılar, mail listesinin arşivi.
Notlar
Tablo: 8.1 DCMI Türü Đçin Değer Tanım
92 Anita S. Coleman,“ From cataloging to metadata:Dublin Core Records for the Libraray Catalog” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Smiraglia P.Richard, N.Y:The Haworth Press.,2005, s.163-164
42
9.)Biçem ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Biçem
Öğe Adı Biçem
Etiket Biçem
Tanım Kaynağın fiziksel ya da sayısal görünümüdür
Açıklama
Biçem, saklama ortamı türünü ya da kaynağın boyutlarını içerir. Biçem; yazılımı, donanımı ya da, kaynağı göstermek/yönetmek için ihtiyaç duyulan diğer ekipmanları tanımlamak için kullanılır. Boyutlara, örnek olarak, ölçüsünü ya da devam süresi gösterebilir. Tavsiye edilen en iyi uygulama, kontrol edilmiş sözcük bilgisinden bir değer seçmektir. (örneğin; bilgisayar saklama ortamı formatlarını tanımlayan internet Medya Türleri [IMT]’nin listesi)
Kaynak Biçem gerçek bilgi kaynağından tanımlanmalıdır
Otorite
Aşağıda verilen değerlerden seçilmelidir. Tür (form) gibi, birden fazla formatı sergileyen bir kaynak, ihtiyaç duyulduğu kadar, açıklanabilir. Formatlar için değerler, genellikle IMT’ en alınır. IMT türlerinin bir kısım listesi aşağıda verilmiştir. Eğer kaynak bu listedeki herhangi bir tür ile uyuşmuyorsa, diğer terimini kullanılır
Rehber Bir ya da daha fazla format seçilmelidir
Notlar Objektif
Tablo9: Dublin Core Biçem Elemanı
43
10)Tanımlayıcı ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Tanımlayıcı
Öğe Adı Tanımlayıcı
Etiket Tanımlayıcı
Tanım Kaynağın, anlam karmaşasına yol açmayan, tanımı verilmelidir
Açıklama
Tavsiye edilen uygulama, kaynağı kimliklendirmek için, resmi kimliklendirme sistemine uygun olan sayı ya da sıra değerlerini kullanmaktır. Birleşik Kaynak Kimliklendiricisini (Uniform Resource Idetifier/URL) içeren, resmi kimliklendirme sistemlerine örnek: Dijital Kimlik Tanımlayıcı (DOI), ve Uluslararası Standart Kitap Numarasıdır. (ISBN)
Kaynak Web tarayıcısının adres kısmında görüldüğü gibi, gerçek bilgi kaynağının yerleşiminden URL (Birleşik Kaynak Yerleştirici) al
Otorite
Kullanılmaz. Ama URL’nin formatı özelleştirildi. (http://.)
Tanımlayıcı elemanı için Rehber: http://’yle başlayan bütün URL adresi rehberdir
Rehber http://’yle başlayan bütün URL adresi rehberdir
Notlar Objektif
Tablo10. Dublin Core Tanımlayıcı Elemanı
11.) Kaynak ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Kaynak
Öğe Adı Kaynak
Etiket Kaynak
Tanım Kaynağın kökenini gösteren tanımı içerir
Açıklama Tavsiye edilen en iyi uygulama, kaynağı tanımlamak için, resmi kimliklendirme sistemine uygun olan sayı ya da sıra değerlerini kullanmaktır
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından, tarayıcı başlığından ve/veya tarayıcı adresinden (adres kısmı ör www.xxx.com) orijinal kaynak başlığı ve URL alınmalıdır
Otorite Kullanılmaz
Rehber
Bir virgül tarafından takip edilen başlık ve URL belirtilmelidir. (önce başlık, URL). Eğer hiçbir başlık veya URL bulunamadıysa, ya da kaynak başka bir formattaysa, kendi kelimelerimizle ifade edilebilir. Birçok elektronik kaynak, dijital olarak doğmuştur ve diğer dijital bir birleşeni yoktur. Bu sebeple “kaynak kısmı” sık sık boş bırakılabilinir
Notlar Objektiftir
Tablo 11: Dublin Core Kaynak Elemanı
44
12.) Dil ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Dil
Öğe Adı Dil
Etiket Dil
Tanım Kaynağın, entelektüel özelliğinin dili belirtilmelidir
Açıklama Tavsiye edilen en iyi uygulama RFC3066’yı
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından dil belirlenmelidir
Otorite Kullanılmaz
Rehber Kaynağın dilini seçilmelidir
Notlar
Objektif. Birçok öğrenim kaynağı Đngilizce dışında başka versiyonlarda kullanılabilir. Bu sebeple, dil kataloglama amacıyla eşleşecek şekilde kaydedilmelidir. Dil elemanı, bir sürüm bilgisini kaydetmek için kullanılmaz. (diğer dil versiyonlarıyla da uyumunu sağlamak için)
Tablo 12 Dublin Core Dil Elemanı
13.) Đlişki ELEMAN
ELEMAN ĐÇERĐKLER Đ Đlişki
Öğe Adı Đlişki
Etiket Đlişki
Tanım Đlişkili kaynaklar tanımlanmalıdır
Açıklama Tavsiye edilen en iyi uygulama, kaynağı tanımlamak için, kurallı bilgilendirme sistemine uygun olan sayı ya da sıra değerlerini kullanmaktır
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından (kaynaklarından) belirlenmelidir
Otorite Kullanılmaz.
Rehber 2 ya da daha fazla kaynak arasındaki uygun ilişkiyi seç. Bir kaynak, çok yönlü ilişkilere (birden fazla) sahip olabilir. Başlığı ve URL’ yi ekle
Notlar Objektif
Tablo 13. Dublin Core Đlişki Elemanı
45
14.)Kapsam ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Kapsam
Öğe Adı Kapsam
Etiket Kapsam
Tanım Kaynağın içeriğinin uzantısı yada kapsamı
Açıklama
Kapsam coğrafi ya da tarihi kapsamı içerir: yer adı, araç adı, ya da Paris, Pime Nehri gibi coğrafi koordinatları içerir. Tavsiye edilen en iyi uygulama, kontrol edilmiş sözcük bilgisinden bir değer seçmektir. Örneğin; uygun olduğunda, coğrafi isimlerin benzer anlamları seçmek (The savrus of Geographic Names). Đkinci örnek; isimlendirilmiş yerleri ya da zaman dilimlerini, bilgi aralığı ya da koordinat kümesi gibi sayısal kimliklendirmeler yerine kullanılmalıdır
Kaynak Gerçek bilgi kaynağından seçilmelidir
Otorite Kullanılmaz.
Rehber Tanımlamak için kaynaktaki bilgiler ya da kataloglamacının oluşturulduğu bilgiler kullanılır
Notlar Objektif. Bazı edebi materyal türleri için, subjektif not oluşturulabilir
Tablo 14. Dublin Core Kapsam Elemanı
15.)Haklar ELEMAN ELEMAN
ĐÇERĐKLER Đ Haklar
Öğe Adı Haklar
Etiket Hak yönetimi
Tanım Kaynakta bulunan hak bilgisi tanımlanmalıdır.
Açıklama
Hak elemani, kaynağın hak yönetim ifadesini içermelidir. Ya da benzer bilgiyi sağlayan bir servis tanımlanmalıdır. Hak bilgisi genelde entelektüel haklarını (IPR) sınırlar: Đsim hakkı gibi. Eğer hak elemani yoksa kaynakla ilgili hakların statüsü üzerine hiçbir varsayımda bulunulmamalıdır.
Kaynak Kaynak gerçek bilgi kaynağından alınmalıdır; eğer ulaşılamazsa, hak yönetimi ya da isim hakkı ifadesi sayfasında araştırılmalıdır.
Otorite
Kullanılmalıdır. Aşağıdaki listeyi incelenmeli uygun olanı seçilmelidir.
Aşağıdaki listeyi incelenmeli uygun olan seçilmelidir
Rehber Đhtiyaç olan kadarı belirtilmelidir. Eğer hak bilgisiyle ilgili ayrı bir sayfa verildiyse, URL’i içermelidir.
Notlar Objektif olmalıdır.
Tablo 15: Dublin Core Haklar Elemanı
46
Dublin Core Yönetimi
Dublin Core’un HTML web sayfalarına gömülmesinin yöntemi ile ilgili göz önünde
bulundurulması gereken 3 alan:
- Sözdizimi Çıkarımları: Dublin Core HTML içine nasıl gömülür?
- Saha Çıkarımları: Dublin Core elemanlarında ne çeşit veri kullanılır?
- Yönetim Çıkarımları: Metadata web-sitesi yoluyla nasıl yönetilebilir?93
2.2.1. Sözdizimi Çıkarımları
Basit Dublin Core kayıtlarını HTML web sayfalarına gömmek ortak bir karara bağlanmıştır
bilgi HTML meta etiketinde tutulmaktadır. Dublin Core Elemanlerini HTML içine
gömmek için kullanılan iki program vardır; HTML 3.2 ve HTML 4.0.
Örnek 1:
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>UKOLN: UK Office for Library and Information Networking </TITLE>
<META NAME="DC.title" CONTENT="UKOLN: UK Office for Library and Information
Networking">
<META NAME="DC.subject" CONTENT="national centre, network information support,
library community, awareness, research, information services, public library networking,
bibliographic management, distributed library systems, metadata, resource discovery,
conferences, lectures, workshops">
<META NAME="DC.description" CONTENT="UKOLN is a national centre for support
in network information management in the library and information communities. It
provides awareness, research and information services">
<META NAME="DC.creator" CONTENT="UKOLN Information Services Group">
</HEAD>
<BODY>
...
</BODY>
</HTML>
93 “Dublin Core management” (çevirim içi) http://www.ariadne.ac.uk/issue10/dublin/, 20 Nisan 2007
47
Meta etiketleri sayfanın üst bölümüne yerleştirilir. Dublin Core isimi DC tarafından ön
plana çıkarılmıştır. Kurala göre DC büyük harflidir ve eleman isimleri küçük harflidir.
Dublin Core’da bütün elemanlar seçmelidir ve hepsi tekrarlanabilir.
• DC. Başlık, kaynağın başlığıdır.
• DC. Anahtar kelimelerin sınırlı bir listesi bulunmamaktadır.
• DC. Açıklama net bir açıklamadır. – Metin genel olarak 3-4 satırdan oluşur.
• DC. Üretici, entellektüel içerikten başlıca sorumlu olan kişi ya da organizasyondur.94
Dublin Core Eleman Anlamlarını Đncelemek
Dublin Core Elemanlarının anlamı üç özellik ile incelenebilir – DĐL, PROJE ve TÜR.
DĐL özelliği, kaynağın entellektüel içeriği içinde kullanılan dili açıkça belirtir.
PROJE özelliğine kabul edilmiş standartlar referanas olabilir. Örneğin; eğer Kütüphane
Kongresi Konu Başlıkları, UKOLN web-sitesine ayıracaksak, sunu eklemeliyiz:
<META NAME="DC.subject" CONTENT="(SCHEME=LCSH) Library information
networks -- Great Britain">
<META NAME="DC.subject" CONTENT="(SCHEME=LCSH) Information technology -
- higher education">
Yukarıdaki meta etiketlerine. PROJE vasfı –şu anda- META nitelik SAHASI içinde
gömülmüştür. HTML 4.0’da, Meta Niteliği ayrı bir proje vasfına sahip olacaktır ve şunu
yazmak mümkündür:
<META NAME="DC.subject" SCHEME="LCSH" CONTENT="Library information
networks -- Great Britain">
<META NAME="DC.subject" SCHEME="LCSH" CONTENT=" Information technology
-- higher education">
Son olarak TÜR vasfı; elemanin adını değiştirir ve anlamını sınırlar. Örneğin; yazarın e-
mail adresi ÜRETĐCĐNĐN’nın (üretici elemanının) alt elemanı olarak düşünülebilir.
Yazarın e-mail adresini HTML’e gömmek için şunu yazabiliriz:
<META NAME="DC.creator.email" CONTENT="[email protected]">
94 “Dublin Core management” (çevirim içi) http://www.ariadne.ac.uk/issue10/dublin/, 20 Nisan 2007
48
Tekrarlanan Elemanlar
Bazı elemanların birçok kere belirtilmesine ihtiyaç duyulabilir. Birden çok yazarlı web
sayfaları gibi. Unutulmamalıdır ki Dublin Core elemanların tekrarlanmasına izin verir,
böylece DC. Üretici META niteliği defalarca tekrarlanabilir.
<META name="DC.creator" content="Powell, Andy">
<META name="DC.creator" content="Stark, Isobel">
HTML içinde gömülü olan Dublin Core elemanlarını gruplandırmak mümkün değildir. Bu
yüzden, DC. Üretici ve DC. Üretici e-mailini çift olarak gruplayabilecek bir mekanizma
yoktur.
2.2.2. Đçerik Çıkarımları
Web-sitesi üzerinde metadata yönetmek için sistem dizaynında, teknik olmayan bazı
içerik çıkarımlarına yönlendirme yapılacaktır. Örneğin; anahtar kelime listesinde
kullanılan terimleri seçmek; isimler için format seçmek ve e-mail adreslerini seçmek.
Hangi kaynakların tanımlanacağı belirlenirken metadata oluşturulacak çok yönlü bir sayfa
için her sayfayı tanımlama ve sadece başlık sayfasını tanımlama şeklinde iki yöntem
vardır. Bir bakış açısına göre: Dublin Core öncelikli olarak kaynak keşfi için gömülmüştür
insanların arayacakları ve bulmak istediği kaynaklara Dublin Core gömülmüştür.. Birçok
durumda bu demektir ki Dublin Core’u sadece ‘ana’ sayfaya gömmek gereklidir. (Örneğin
dökümanların kaynak sayfaları) Bazı durumlarda ise, web kaynağının bütün birleşik
sayfalarına Dublin Core’u gömmek mantıklı olacaktır.
2.2.3. Yönetim Çıkarımları
Bu bölüm, bir web-sitesi tarafından üretilen ve yönetilen Dublin Core Metadata için üç
model sunar. Đlk olarak, Dublin Core’u doğrudan bir HTML sayfasının içine gömmek için
HTML yaratıcı kaynaklarının kullanımıdır. 95
Đkincisi; HTML sayfalarıyla parelel olarak metadatayı yönetmek için web-sitesi yönetim
araçlarının kullanımıdır. Son olarak; sayfada hizmet edildiği gibi HTML sayfası içindeki
dışta tutulan metadata gömmek için Server-Tarafı içeriklerinin kullanımıdır.
95 “Dublin Core management”(çevirim içi) http://www.ariadne.ac.uk/issue10/dublin/, 20 Nisan 2007
49
2.2.3.1. HTML Yaratıcı Kaynakları
Metadata, kaynak yaratıldığı zaman, oluşur. Đlk model, herhangi HTML düzeltme aracı
kullanımda iken HTML web sayfalarındaki metadatayı elle (hand-using) gömmek bir
yöntemdir. Bazı şekillerde bu basit ve iyi bir sonuçtur.
Bazı HTML üretici kaynakları, HTML etiketlerini saklarlar. ve HTML giderek daha
karmaşık hale gelmektedir. META etiketlerini basitçe kesmek ve başka bir dökümana
yapıştırmak her zaman mümkün olmayabilir.
Gömülü META nitelikleriyle geniş sayıdaki kaynakları üretmek, eğer sözdizini değişirse,
problemli hale gelir.
Son olarak, her zaman META niteliklerinin yanlış oluşturulma olasılığı vardır, ya
sözdizimsel olmanın yanlış yaratması ya da kontrol edilmeyen şekillerde eleman değerleri
kullanmak yanlışa sebep olmaktadır. META etiketlerinin kullanımı hakkında eğitim
verilmelidir.
2.2.3.2. Web-Sitesi Yönetim Araçları
Metadata, kaynak yayınlandığı zaman oluşturulur. Đkinci model, metadatayı yönetmek için
web-sitesi yönetimini kullanmaktır. Web sitesi yönetimi araçları son zamanlarda ilişkili
olarak uygulanabilir hale gelmiştir ve tek tek dökümanlardan çok web-sitelerinin tümünün
yönetimine yardım etmeyi amaçlamaktadır. Web sayfası oluşturmak ve site üzerinde
sayfaları yönetmek için, diğer araçlarla beraber yayıncılar birleşir. Veri-deposu içindeki bir
site için bütün veriyi depoloyarak çalışırlar. “Yayınla” düğmesi, veri-deposu içinde tutulan
HTML sayfası tüm bölgeyi oluşturmak için kullanılır. Bununla beraber, web sitesi yönetim
araçlarının kullanımı genel avantajlardan dolayı tavsiye edilmektedir.
2.2.3.3. Anında Gömmek
Üçüncü model; metadatayı ayrı bir doğal formatta tutmaktadır. Yazılımı içeren Server
Side’ı (SSI) kullanarak anında gömme işlemini gerçekleştirmektedir. SSI’lar web
sayfalarının bir kısmını veya tamamını etkin olarak yaratmak için basit bir mekanizmadır.
Web iki çeşit sayfanın oluşumunu kullanmaktadır. Sabit sayfalar HTML editörlerinin bazı
çeşitlerinin kullanımını sürdürür ve dinamik sayfalar CGI yazıları tarafından oluşturulur.
Son zamanlarda, SSI’lar sabit sayfalara diğer sayfaları görmeleri için izin vermiştir SSI’lar
50
standart bir isim hakkını gömmek ya da sitedeki tüm sayfalardaki standart başlık ya da alt
notları sorgulamak için kullanılır
Üçüncü model, SSI yazılarının, sayfada anında gömülerek Dublin Core metadatasının
kullanımını gerçekleştirir. Olası bir problem olmaması için hizmet edilen her sayfada web
serverı SSI için HTML dosyasını kontrol etmek zorundadır. Ama, verilen SSI’lar hızla
başka amaçlar için kullanılmaktadır, bu soruna neden olabilir. Bir diğer problem ise şudur
ki etkin olarak oluşturulmuş sayfalar son kullanım tarihi verilmeye eğilimlidirler. Bu
demektir ki web depoları onları saklamaz. Ama, bazı web serverları, örneğin Apnehe SSI
içeren sayfalara duyarlı bir son kullanma tarihi vermek için ayarlanabilir. Bu modelle,
seçilen formatta metadata yaratmak için, bir araca ihtiyaç duyulur. Bazı durumlarda, ticari
araçları kullanmak mümkün olabilir. Alternatif olarak, DC-dot gibi web temelli bir aracı
kullanmak da mümkündür.
Son olarak, bu model kaynaklar metadada arasında ilişki kurmak için bir mekanizmaya
ihtiyaç duyar. Burada iki olasılıkı vardır. Đkisi birbirine, HTML dosyasında metadata
dosyasını eşleştirme temelli basit bir dosya adını kullanarak bağlanabilirler. Alternatif
olarak, biri tek kimliklendiricilerin bazı çeşitlerine atanabilir, PURL ya da DOI gibi, her
sayfada atanabilir ve sonra onu metadata dosyasını tanımlamak için kullanır.
2.2.3.4. DC-dot
DC-dot, Dublin Core HTML META etiketlerini yaratmak için kullanılan web temelli bir
araçtır. DC-dot, metadatası olusturulmak istenen Web sayfasının URL adresi ziyaret
edildiginde otomatik olarak URL’in ait oldugu Web dokümanının metadatasını oluşturur.
DC-dot, oluşturulan etiketleri düzeltmeyi ve genişletmeyi sağlar. HTML sayfa
kaynağındaki sonuç etiketleri kesip yapıştırabilir ya da USMARC kayıtlarını, SOIF
kayıtlarını, GILS kayıtlarını içeren alternatif formatların değişikli ğinde, metadatayı
saklayabilir. DC-dot’a ya UKOLN web sitesinden girilebilir ya da indirilip; yerel olarak
çalıştırılabilir. (Detaylar için UKOLN metadata software araçları sayfasına bakınız)
2.3. VRA (VISUAL RESOURCE ASSOCIATION) GÖRSEL KAYNA K BĐRLĐĞĐ
VRA, görsel sanatlar ya da bunların yerine geçen şeyleri tasvir etmek için Görsel
Kaynaklar Kurumu tarafından geliştirilmi ştir. VRA, yerel düzeyde eleman ekleyebilmek ve
51
bütün uygulamaları paylaşabilecek eleman seti arzetme amacıyla Dublin Core (DC) üzerine
modellendirilmiştir. 96
VRA’nın şu anki versiyonu 17 kategoriden oluşmaktadır. Burada amaç herbir iş ve sunum
için farklı kayıtlar yapmaktır. VRA planıyla “bir iş”; varolan, geçmişte varolmuş ya da
gelecekte var olabilecek “bir varlık” demektir. Bu sanatsal yaratım bir tablo, heykel,
performans, kompozisyon (beste), edebi çalışma, inşaat ya da diğer yapılar olabilir. Bu
yüzden içerik olarak bir işin görsel sunumu, görüntü (slaytlar, fotoğraflar, dosyalar içeren)
bütün ve ayrı varlık olarak incelenmelidir.
“ Đş” ve “görüntü” arasındaki farkın; yazarın görevi için büyük katkıları vardır. Aynı
eleman VRA, sorumluluk için daha detaylı bir yapı arzeder. VRA eleman setine göre
Üretici elemanın özellikleri şunlardır:
Üretici: Rol
Üretici: Yaklaşım
Üretici: Kişisel isim
Üretici: Birleşik isim (ortak ad)97
DC şemasından farklı olarak; VRA uygulayıcıları içerik ilkesine saygı gösterirler, bu
nedenle bir varlık için bir kayıt oluşturulur. Eğer bir çizim JPEG ortamında taranmışsa
çizim için bir kayıt, JPEG formatı için bir kayıt oluşturulmalıdır.98 Bu nedenle
kaynaklardaki sorumluluk yaklaşımı DC’dan daha belirsizdir.
VRA görsel objeleri ve imajları dokümanlayan, Görsel Kaynaklar Birliği’nin Öz
Kategorileri (Visual Resource Association’s Core Categories) metadata projesidirdir.
Başlangıçta bir bileşen iş için ve bir bileşen de işin imajı içindir, bu proje bu iki bölümü
tek, basit bir, ayarlamanın içinde tutmaktadır. VRA 3 versiyonu, 17 tane metadata elemani
içerir. Bir metadata kaydının, işin kendisini mi yoksa iş imajını mı temsil ettiği
farketmeksizin, her amacı kaydetmesini talep eder.
Temel kategorilerle ilişkili görsel kaynaklar (VRA Core), öncelikli olarak görsel kaynak
koleksiyonunda tutulan araçları tanımlamak için geliştirilmi ştir. (Görsel kaynaklar 96 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.6 97 Jennifer Cwiok, “ The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005 s.117 98 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003, s.6
52
koleksiyonu: sanat ve mimarinin orjinal çalışmalarının kayıtlarını tutar fotoğraflar, slaytlar,
ve/veya dijital görüntüler). VRA Core 3.0 versiyonu kapsamında her eleman için bir isim,
niteleyici, tanım ve “Bilgi Değerleri” kontrol edilmiş sözcük bilgisi ve standartlaştırılmış
listelerin kullanımı için talepleri içeren alanları bulundurur. VRA Core özelleştirmeleri,
aynı zamanda, Dublin Core ve diğer metadata projelerinin eşleştirilmelerinide içerir.99
2.4. GEM (GATEWAY TO EDUCATIONAL MATERIALS) E ĞĐTĐMSEL
MATERYALLERE KÖPRÜ
GEM, Syracuse Üniversitesi’nde Birleşik Devletler Eğitim Departmanı ve ERIC
(Education Resource Information Center) Bilgi ve Teknoloji Ayıklama Merkezi tarafından
yaratılmış bir metadata projesidir. Projenin amacı eğitimcilerin karşılaştığı kaynak bulma
problemine çözüm sağlamaktır 100 Ders planları gibi eğitim kaynaklarına erişim için
veritabanı oluşturmaktadır.
VRA gibi bu standartta DC’den esinlenerek modellenmiştir. GEM Inisiyatifi GEM’i
oluşturmak için DC metadata inisiyatifi doğrultusunda çalışmış ve DC eleman setinden
oluşan bir set hazırlamışlardır. Bütün elemanlar tekrar edilebilir ve teoride; GEM eleman
seti bağımsız sözdizimine sahiptir ve DC’deki gibi çeşitli formatlar halinde sunulabilir. 101
DC’deki üreticiyi tanımlama problemi, GEM şemasında üreten, katkıda bulunan ve
yayımcı için rol-niteliyici ile adlandırılmıştır.102 Bu nedenle GEM şeması uygulayıcıları,
üreten rolünü kullanım durumuna göre niteleyebilirler. Örneğin eğer bir dersin planı,
eğitim kaynakları için dijital kütüphanenin içindeyse; webmaster “yaratıcı” olarak
algılanabilir. Şemayla, eleman şu şekilde görünür.
<metaisim=”DC üretici” içerik=”(tür=rol)webmaster”>
<metaisim=”DC üretici” içerik=”(tür=isim kişisel) Jane Doe”>
Dijital kütüphane içeriğinde, yazar (elektronik kaynakları hazırlayan) yaratıcı mıdır,
katkıda bulunan mı? Kaynağı yapılandıran webmaster yaratıcı mı, yayımcı mıdır? Bu
99 Jane Greenberg“Understanding Metadata and Metadata Schemes,” yay.haz. Richard P.Smiraglia, Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P.Smiraglia, N.Y:The Haworth Presss,2005.s.31-32 100 GEM, “Gateway to educational Materials”, 20 July 2004. http://www.thegateway.org/ 01.05.2007 101 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003 102 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003
53
sorunun cevabı ihtiyaç ve kullanıma göre değişir. Kaynak, eğitim için koleksiyonda yer
alıyorsa web master üretendir.
Entellektüel içerikten sorumlu kişinin ve kaynağı ulaşılabilir kılan kişinin kaynak
tanımlama esnasında tam anlamıyla ne olarak adlandırılacağı problemi DC ve VRA da
benzer şekildedir.103
2.5. EAD (ENCODED ARCHIVAL DESCRIPTION) KODLANMI Ş ARŞĐVSEL
TANIMLAMA
Kodlanmış Arşivsel Tanımlama, özel derlemeleri olan kurumlar ve arşivlere buluş yardımı
ve kaynak sunumu için bir yol olarak geliştirilmi ştir. Buluş yardımları, bütün olarak
koleksiyon hakkındaki bilgiyi içeren, arşivsel tanımlamanın bir formudur. Koleksiyon
bileşenlerinin daha detaylı açıklanmasını ve işleyişini sağlar. EAD’nin iki ana bileşen
içeren basit bir yapısı vardır, yaratıcı ve arşivsel tanımlama; genelden özele sıralanan
tanımlaması ile 143 metadata elemaninden fazla eleman içeren genişliktedir.
Bulma yardımları katalog kayıtlarından farklıdır. Genelde ne çeşit materyal tiplerini
içerdiği, neden önemli olduklarını açıklayan dermenin tanımıyla başlar. Bulma yardımı
dermenin içinde bulunanları tanımlar. 104
EAD’da Yazar Elemanı
EAD, geleneksel baskıları dijital formata kodlamak için geliştirilmi ştir. Bu anlamda bulgu
yardımı için evrensel bir standart olmadığından EAD yaratıcıları birçok örnek arasından
seçtikleriyle bulgu yardımları kümesi oluşturuldular. SGML; EAD Belge türü Tanımı
(EAD DTD) (Encoded Archival Description Document Type Definition) orjinal uzun ve
geçiş metinlerde etkin olarak işe yarıyordu. Şu anda ise bunun için XML EAD DTD
(Extensible Markup Language Encoded Archival Description Document Type Definition)
var. EAD DTD 3 bölümden oluşur:
<eadheader> EAD’ın kendisi hakkında bilgi içerir
<frontmatter> Yayınlanmış eserler için formatlanmış sonuç yardımı tanımı verir. 103 Jennifer Cwiok, “The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005 s.119 104 Canan Ergün, “ Kütüphanelerde metadata kullanımı,”(çevirimiçi) http:www1.ku.edu.tr/files/library/activities, 23Ağustos 2006.
54
<archdesc> Arşiv ya da müsvedde koleksiyonu tanımlar.
EAD Header (EAD başlık koyucu)da “yazar” elemanı; Başlık cümlesinde ya da Ön
Konunun Başlık Sayfasında yer alabilir.105
EAD Tag Library (EAD Pusula Kütaphanesi) şöyledir:
<yazar> yazar
Tanım: Kullanıcıların aradıkları kaynağı bulmaları için entellektüel içerikten sorumlu olan
kişi ya da kurum isimleri hakkında özet bilgi bulundurulabilir. Çünkü sorumlu kişi ya da
kurumların bilgileri arama ana sayfasında yer alır, <yazar> elemanı <ead başlık
koyucu>nun <başlık çümlesi>nde ya da, isteğe bağlı başlık sayfası> elemanının <ön
konu>sunda yeralır.106
EAD DTD’ de yazar elemanına ek olarak kaynak sorumluluğu için dizayn edilmiş 4 tane
daha eleman vardır.107
2.6. ONIX (ONLINE INFORMATION EXCHANGE): ÇEV ĐRĐMĐÇĐ BĐLGĐ
DEĞĐŞĐMĐ
ONIX; elektronik olarak tanımlanmış kitaplar için tek biçimliliği sağlamak amacıyla
oluşturulmuş bir standarttır. Yayımcılar, perakendeciler, online perakendeciler, toptancılar,
distribütörler ve kitap-dergi piyasasındaki diğer kurumlar için ticaret ve alışveriş imkanı
sağlar. ONIX International; Amerikan Yayımcıların ONIX’i ile EDITEUR’N EPICS Veri
Sözlüğü’nün ortak ürünüdür. 108 Şu anki ONIX planı ağırlıklı olarak kodlanmış değerler,
bileşik kullanımlar, veri setleri ve aynı veriyi sunmaya yarayan birçok seçenek için
kulanılır.
105 Jennifer Cwiok, “The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005, s.120 106 Jennifer Cwiok, “The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,”Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005, s.120-121 107 Editeur, ONIX for Books, 16 July 2004. http://www.editeur.org/onix.html ( 23 Nisan 2007) 108 G.E Gorman, Daniel G.Dorner, Metadata applications and management, Lanham: Scarecrow Press, 2004
55
Değişik yollarla parçanın formatına izin veren içerik seçimi için kurallar emretmez. ONIX,
geleneksel kütüphane kataloglamasında olan birçok elemanı içerse de, ONIX planında
bunlar farklı değerlendirilir.109
2.7. TEI (TEXT ENCODING INITIATIVE) MET ĐN KODLAMA ĐNSĐYAT ĐFĐ
Metadata projeleri, araçlara ulaşmaya yardım etmek ve proje dizaynına rehberlik yapmak
için prensiplerin düzenli raporlarına sahiptir.
Bu raporlar, bilgi değişimi için bir küme “klavuz” yayınlama ihtiyacını vurgular; bir meta
dili tanımlar; kodlama prensiplerini talep eder; varolan standartlarla uygunluğu destekler;
daha yeni iletişim formatlarına, kaynakların dönüşüne izin verir. TEI, humaniter bilimler
içindeki farklı çeşit textler için metadata projelerinin bir serisini içerir. 110Romanlar,
oyunlar, bir kaç bileşeni isimlendirmek için bibliografik bilgi gibi. En son versiyonu TEI
P4’tür.
2.8. GILS (GLOBAL INFORMATION LOCATOR SERVICE)
GILS, Federal devletin elektronik ve elektronik olmayan kaynaklarını tanımlayıp onlara
erişim sağlamak için oluşturulmuş bir projedir. Bibliyografik tanımlamanın yanında bilgiye
erişim ve bilginin dağıtımı üzerinde duran bir sistemdir. Şu anda internet ve diğer ağlar,
GILS’i birçok kaynakla işletilebilir kılmaktadır. GILS planı, GILS elemanlarını
özelleştiren Z39.50 protokolünü kullanmaktadır. GILS’teki temel elemanlar geniş bir
şekilde tanımlanmıştır.111 Yazarlık, başlatıcı eleman altında verilmiştir. Başlatıcı ekran
“bilgi kaynağı başlatıcısını tanımlayan eleman” olarak verilmiştir. Buna ek olarak
109 Jennifer Cwiok, “ The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,”. Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005, s.121 110 Priscilla Caplan, Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003 111 Jennifer Cwiok, “The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005, s.126
56
Metadata Standartlarının (DC,VRA,GEM, EAD,ONIX, TEI ,GILS)
Yaratıcı Elemanlarının Analizi
Yaratıcı elemanla birlikte çalışan DC, VRA ve GEM planları yaratıcı elemanı göstermekte
daha çok kendi yapıları içinde sadeleşmişler. EAD, ONIX, TEI ve GILS planlarıysa
oldukça kompleks buyüzden standartla sorumluluğa yaklaşımda biraz yol gösterme (işaret)
var. DC, VRA ve GEM’in basitlikleri, elemanları geniş biçimde tanımlamalarından
kaynaklanıyor.
Niteleyicilerin de DC,VRA ve GEM’e katılmalarıyla, planlar yaklaşıma yardımcı olmak
için sınırlandırılıyor. Örneğin, VRA ile; Yaratıcı eleman niteleyicileri: Rol, yaklaşım,
kişisel adı, birleşik (ortak) ad, kaynağın sorumluluk türünü ayırıyor. Bunlar pratik düzeyde
sorumluluğu kolaylaştırıyor. Bununla birlikte teorik anlamda hala düzgün bir dizayn
eksikliği var Yaratıcı eleman için.
Tablolarda görüldüğü gibi Tablo 17’den EAD ve TEI iyi tanımlanmış eleman setlerine
sahiptirler. Bununla birlikte Tablo 16’da birçok kaynak tarif edilirken amaç,
oluşturabilmelerine izin vermektir. Aynı zamanda elektronik kaynaklar daha karışık olduğu
için amaçlarımızı var olan metadata palanlarıyla basitleştirmemiz gerekir. Amaç elektronik
kaynağı tarif edip elektronik alanı kullanmak mı yoksa dijitalleştirmeyi bir çeşit çeviri
olarak mı göreceğiz? Biliyoruz ki DC planını elektronik kaynakların etkin biçimde tarif
edilmesi için yaratılan bir başlangıçtır. Ve tarif işini kolaylaştırmak için AACR2'nin geniş
kılavuz setlerinden formüle edilmiştir. Bununla birlikte DC ve DC den sonra ona bağlı
geliştirilen bütün diğer planların temelinde ad giriş konsepti ve taban dosya sistemi
bulunmaktadır.
Taslak Eleman ve
çoğaltmaları
Đlişkili elemanler Đkincil
elemanler
Dublin Core Yaratıcı Yayımcı
Katkıda bulunan
VRA Core Yaratıcı. Görev
Yaratıcı. Nitelik
Yaratıcı. Kişisel isim
Yaratıcı. Anonim isim
GEM Yaratıcı. Görev Katkıda bulunan. Görev
Yayımcı. Görev
Tablo 16- Yaratıcı içeren Dublin Core temelli taslaklar
57
Taslak Eleman ve
çoğaltmaları
Đlişkili elemanler Đkincil elemanler
EAD Yazar <profiledesc >
<creation >
<bibref>
<persmame >
<corpname >
< origination>
ONIX <Katkıda bulunan>
<Katkıda bulunan. Görev>
<Kişi Đsmi>
<Biyografik Not>
TEI Başlığı <TitleStmt>
<author>
<respStmt>
<resp>
<name>
<sourceDesc>
<bib1Full>
<titleStmt>
<author>
GILS Çıkaran Katkıda Bulunan
Tablo17- Yaratıcı Đçermeyen Taslaklar
DC, VRA ve GEM taslaklarının yapıları basittir. EAD, ONIX, TEI ve GILS Dublin Core
temelli taslaklara göreceli olarak daha karmaşıktır. Bu yüzden, standartlarının içinde
karşılık gelen nitelikler için kılavuz bulundurmaktadır.112
Tablodaki ikincil elemanlere karşılık gelen Türkçe tanımlar
<profiledesc > Profil tanım
<creation > Üretim
<bibref> Bibliyografik referans
<persname > Gerçek kişi ismi
<corpname > Tüzel kişi ismi
112 Jennifer Cwiok “ The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005, s.129
58
< origination> Kaynak
<TitleStmt> (Title Statement) Yapıt adı
<author> Yazar
<respStmt> Sorumluluk
<resp> Karşılık
<name> Đsim
<sourceDesc> Kaynak tanımı
<bib1Full> bibliyografi
2.9. FGDC (FEDERAL GEORAPHIC DATA COMMITTEE’S CONTE NT
STANDART FOR DIGITAL GEOSPATIAL CSDGM): FEDERAL COG RAFĐK
VERĐ KOM ĐSYONU
Federal Coğrafik Veri Komitesi’nin Sayısal Coğrafik-Uzaysal Metadata için içerik
standardı, federal bürolar tarafından kullanılan coğrafik veri ve dokümanlar için
metadatalarının hazırlanması, kullanılacak standartları üretmek, korumak için oluşturulmuş
bir projedir. Bu standart, metadatanın sayısal ve istatistiksel verilerinin önemli olduğu bu
konularda özelleşmiş kütüphanelerde faydalı olabilecek bir standarttır.
FGDC tarafından geliştirilmi ş olan CSDGM bu konuya iyi bir örnektir Bu standartla
CSDGM Content Standard for Digital Geospatial Metadata / Dijital Coğrafik (Geospatial)
Metadata için veri standardı olarak isimlendirilir. CSDGM üç versiyonu bulunur. 3.
versiyon 1998’li yıllarda geliştirilmi ştir. Son versiyonun sınırlayıcı özelliği daha azdır.
ISO’nun gözetimi altında üretilen uluslar arası bir standart (15046-15) özelliği
taşımaktadır. Đlgili grupların vasıtasıyla geliştirilmi ştir. FGDC’ YE GILS, MARC ve FIPS
gibi standartlardan ekleme yapıldığı gibi coğrafik bilgiler ile ilgili ihtiyaçları karşılayacak
elemanlar eklenmiştir.113
113 R. Judith Ahronheim, “Descriptive Metadata: Emerging Standards,” the Journal of Academic Librarianship, 1998, s.400
59
2.10. MODS (METADATA OBJECT DESCRIPTION SCHEMA) MET ADATA
NESNE TANIMLAMA ŞEMASI
MODS, Metadata Nesne Tanımlama Şeması, diğer bibliyografik metadata şemaları ile
MARC kayıtlarının (Özellikle MARC 21) birlikte işlerliğini desteklemek için planlanan bir
bibliyografik eleman setinin şemasıdır. Özellikle kütüphane katalogları ile ilgili olarak
uygulamaların çeşitlili ği için Kongre Kütüphanesinin Ağ Geliştirme ve MARC Standartları
Ofisi tarafından kütüphane uygulamalarında kullanılmak üzere geliştirilmi ş bir metadata
standardıdır. MODS, orijinal kaynakta tanımlanan MARC 21 kayıtlarından seçilmiş veriyi
alarak XML formatına taşımayı amaçlamaktadır.114
Metadata Amaç Tanım Şeması (Metadata Object Description Schema II MODS), Dublin
Core’un mimarisinden daha az karmaşıktır. Bu proje, elemanleri tanımlama niteliği ve alt
elemanlarla 13 üst seviye, 2 tane de kök eleman içerir.115
114 Library of Congress, “Metadata Object Description Schema,” Elektronik Adres: http://www.loc.gov/standards/mods/ 115 Jane Greenberg, “Understanding Metadata and Metadata Schemes,” yay.haz.. Richard P. Smiraglia Metadata a Cataloger’s Primer. N.Y:The Haworth Presss,2005.s.31-32
60
3. BÖLÜM: TÜRK ĐYE’DE METADATA
UYGULAMALARI VE KULLANIMI
3.1. GĐRĐŞ
Bilgi merkezleri 20. yüzyılın ortalarına kadar el ile yürüttükleri işlemleri, 1960’lı yılların
ortalarından itibaren özellikle gelişmiş ülkelerde bilgisayarlar aracılığı ile yürütmeye
başlamışlardır. Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojileri olarak adlandırılan teknolojilerin
bilgi merkezlerinde kullanılmaya başlanması ile yeni kavram, yöntem, örgütsel yapı ve
hizmet biçimleri gelişmiştir. Bilgi merkezlerindeki bu değişim hizmetlerde, kullanılan araç
gereçlerde, elde edilen ürünlerde, çalışma koşullarında ve kullanıcı eğitimi programlarında
değişmelere neden olmuştur.116
Kütüphaneciler ellerindeki belgeleri kataloglamak veya sınıflamak üzere bunlarla ilgili
olarak bilgilenmeye çalışırlar. Bunun için belli teknikler geliştirilmi ştir. Kataloglama ve
sınıflama, pek çok kural ve sisteme dayanılarak oluşturulan; prensipleri yerleşmiş
hizmetlerdir. Katalogcular indeksçi gibi, belgeyle ilgili edindiği bilgileri bu ara yapılarda
yorumlayarak kaydeder, belge tanımlarını kısa sürede kataloglara yerleştirebilirler. Ancak
bu yeni elektronik kaynaklar ipuçlarını yakalamakta eksik kalmaktadır.
Elektronik tam metin belgelere erişim olanaklarının özellikle araştırma ve üniversite
kütüphanelerinde artmasıyla birlikte, kütüphanelerde raflarda sınıflama yapma geleneği
giderek zayıflamaktadır. Günümüzde kullanıcı, aradığı konuyu raflarda gözden geçirmek
yerine bilgiyi, hızla elde etmeyi tercih etmektedir117
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin bilgi merkezlerinde yaygınlıkla kullanılmaya başlanması
bilgi merkezlerinde önemli değişmelere neden olmuştur. Bu değişim ve gelişmeler şöyle
sıralanabilir:
• Bilgi merkezlerinin dermesinde değişiklikler olmuş, basılı bilgi kaynakları ile birlikte
elektronik bilgi kaynakları da dermenin önemli bir bölümünü oluşturmaya başlamıştır.
Bu da fiziksel yapıda, derme yönetiminde ve hizmet politikasında önemli değişmelere
neden olmuştur.
116 Doğan Atılgan “Bilimsel iletişimde kütüphanelerin rolü” (çevirimiçi) http://20985.129.104/search?=cache:HcaFsPfARcJ:eprints.rclis.org/archive/00006, 06.03.2007 117 Gülbin Baydur “Bilginin evrensel düzeyde elde edilebilirli ği” (çevirimiçi) http://64.233.183.104/search? Cache:kRxeTh9D4EJ:ab.org.tr/ab2000/dokumanlar,10.01.2007
61
• Elektronik bilgi kaynakları yeni yasal düzenlemeleri zorunlu hale getirmiştir.
• OPAC, elektronik yayıcılık, çevirim içi tarama gibi olanaklar, bilginin talep edilmesi ve
hizmete sunulması ile yeni kullanıcı profilinin oluşturulup hizmet politikasının
geliştirilmesine etken olmuştur.
• Kullanıcı hizmetlerinde çeşitlilik ve i ş akışında hız sağlanmıştır. Basılı belge dolaşımı
yerine, iletişim teknolojilerinden yararlanarak bilgi dolaşımına önem verilmiş, bilgi
kullanıcının masasına ulaştırılmıştır.
• Kütüphane işlemleri geleneksel kütüphane kaynaklarının düzenlenmesi, bilginin
düzenlenmesi şekline dönüşmüş otomatik dizinleme, kavramsal dizin (thesaurus) gibi
kavramlar önem kazanmıştır.
Đşbirliği konusunda önemli gelişmeler olmuş, iletişim teknolojilerinin kullanılması ile
kütüphaneler arası ödünç verme, derme geliştirme, ortak kataloglama konusunda
önemli adımlar atılmış, kaynak israfı ve insan gücü kaybı en aza indirilmiştir118
Bu tez çalışmasında Türkiye’deki metadata uygulamaları ve kullanımını ölçmek için bir
anket çalışması yapılmıştır.
3.2. TÜRKĐYE’DEK Đ ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE METADATA
UYGULAMALARI VE KULLANIMI, ANKET ARA ŞTIRMA TEKN ĐĞĐ
Bu tez çalışmasının amacı Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde metadata kullanımının
seviyesini araştırmak ve sayısal verilerle kütüphanelerdeki metadata kullanımı konusunda
değerlendirme yapmaktır. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için anket araştırma tekniği
kullanılmıştır. Anket soruları, metadata hakkındaki mevcut bilgi düzeyini ölçmeye ve
üniversite kütüphanelerimizde ki metadatanın kullanımı seviyesi ile kütüphanelerimizin
metadata uygulamalarını öğrenmeye yönelik çalışmalarını ortaya çıkarmak için
hazırlanmıştır. Sorular, cevaplayan kişileri düşünmeye sevk edecek ve sıralama
yapmalarını sağlayacak şekilde belirlenmiştir. Sorular ve anketin taslağı oluştuktan sonra
iki kütüphane ile yüzyüze görüşme tekniği kullanılarak pilot uygulama yapılmıştır. Anketin
anlaşılmayan sorusu olup olmadığı soru cevap yöntemi ile ölçülmüş anketin iç güvenilirliği
sağlanmıştır. Yüz yüze görüşme yapılan kütüphaneciler ile kütüphanelerinde kullandıkları
kataloglama uygulamaları incelenmiştir. Anketin bazı sorularının seçenekleri, görüşme
118 Doğan Atılgan “Bilimsel iletişimde kütüphanelerin rolü” (çevirimiçi) http://20985.129.104/search?=cache:HcaFsPfARcJ:eprints.rclis.org/archive/00006, 06.03.2007
62
sonucunda elde edilen verilere dayanarak ve kütüphanelerin kataloglama yaparken
uyguladıkları yöntemlere göre eklenmiştir. Ayrıca metadata uygulamaları olan
kütüphaneler ile yapılan görüşmelerde mevcut uygulamalar hakkında bilgi edinilmeye
çalışılmıştır.
Anket oluştuktan sonra Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinin web sitelerinden
kütüphanecilerin elektronik posta adresleri, telefon numaraları çalıştıkları kütüphane ismi
gibi iletişim bilgileri alınmıştır. Elektronik posta adresleri belirlenen kütüphanecilerimize
anket soruları anketin amacını anlatan bir ön yazı ile gönderilmiştir. Elektronik posta adresi
belirlenemeyen kütüphanecilerimiz için üyelik gerektiren Orta Doğu Teknik Üniversitesi
öncülüğünde oluşturulan “kutupL” isimli ortak siteye anket formu gönderilmiştir.
Kütüphanecilerimizin anketi cevaplamalarında sorun yaşamamaları ve uğraşmamaları için
ankete bir web sitesi üzerinden link verilerek ulaşmaları sağlanmıştır. Ankete cevap
vermeyen kütüphanecilerimize ikinci bir hatırlatma yazısı gönderilmiştir. Hatırlatma yazısı
sonrasında cevap vermeyen kütüphanecilerimiz ile telefon ile görüşme yöntemi
kullanılarak anketin amacı anlatılıp, anketi cevaplamaları rica edilmiştir.
Anket sorularının cevaplanması aşamasında birkaç kütüphanecimiz telefonla arayarak
metadatanın ne olduğunu hakkında bilgi istemiştir. Bir kaç kütüphaneci ise
kütüphanelerindeki uygulamaları anlatıp metadata kapsamına girip girmediğini sormuştur.
Bazıları ise bu konuda bilgisi olmadığını belirtip anket sorularını cevaplamamıştır. Anket
formları toplandıktan sonra SPSS yöntemi ile sonuçlar değerlendirilmiştir. Üniversite
kütüphanecilerimize uyguladığımız anket EK–1 olarak verilmiştir.
63
3.3. ANKET CEVAPLARININ DE ĞERLENDĐRĐLMESĐ
ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE ÇALI ŞAN KÜTÜPHANEC Đ SAYISI
Ankete cevap veren üniversite kütüphaneleri incelendiğinde en çok mesleki eğitim almış
kütüphaneci ile çalışan kurum 30 kütüphane personeli sayısına sahip. En az kütüphane
personeline sahip kurum ise iki kütüphaneci ile hizmet veriyor. Anketi cevaplayan
üniversite kütüphanelerinin %8.7’si 2, %13’ü 3, %17.4’ü 4, %30,4’ü 5, %8.7’si 6,
%4.3’ü 7, %4.3’ü 15, %4.3’ü 16, %4.3’ü 28, %4.3’ü 30 kütüphane personeli sayısına
sahiptir.
64
ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE ÇALI ŞAN ĐDARĐ PERSONEL SAYISI
Ankete cevap veren kütüphanelerin %21.7’sinin idari personeli bulunmamaktadır. En çok
idari personel sayısına sahip kütüphane 74 idari personel ile çalışıyor. %8.7’si 2, %8.7'si
3, %4.3’ü 4, %13’ü 5, %8.7’si 6, %4.3’ü %4.3’ü 7, %4.3’ü 8, %4.3’ü 10, %4.3’ü 11,
%4.3’ü 14, %4.3’ü 20, %4.3’ü 29, %4.3’ü 74 idari personel ile hizmet vermektedir.
65
ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE ÇALI ŞAN STAJYER ÖĞRENCĐ SAYISI
Üniversite kütüphanelerinde mesleki eğitimini tamamlamamış stajyer öğrenciler çalışarak
kuruma fayda sağlar, deneyim edinirler. Anket uygulanan kütüphanelerin %83’ünde
stajyer öğrenci çalışmamaktadır. %5.6’sında 4 stajyer öğrenci, %11.1’inde ise 2
stajyer öğrenci çalışmaktadır.
66
ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE YARI ZAMANLI ÇALI ŞAN
ÖĞRENCĐLERĐN SAYISI
Üniversite kütüphanelerinde bilgi ve belge yönetimi bölümü dışında da üniversitenin
öğrencileri çalıştırılmaktadır. Bu öğrenciler mesleki eğitim gerektirmeyen konularda
kütüphanecinin iş yükünü hafifletmektedir. Anket sonuçları incelendiğinde yarı zamanlı
öğrenci ile hizmet vermek üniversite kütüphanelerimizde yaygın olarak uygulanan bir
yöntemdir. Anket uygulanan kütüphanelerin %26.1’inde yarı zamanlı öğrenci
çalışmamaktadır. %8.7’sinde 3, %8.7’sinde 5, %4.3’ünde 7, %8.7’sinde 10,
%4.3’ünde 14, %8.7’sinde 15, %4.3’ünde 19, %13’ünde 20, %4.3’ünde 25,
%4.3’ünde 40, %4.3’ünde 122 yarı zamanlı öğrenci çalışmaktadır. Üniversitelerin
öğrencilerine çalışma imkânı tanıması güzeldir; fakat yarı zamanlı öğrencilerin kütüphane
personeline olan yardımına mesleki eğitim gören stajyerlerde teşvik edilip sayıları
arttırılarak ortak edilmelidir. Ya da yarı zamanlı öğrencilerin büyük çoğunluğunun bilgi ve
belge yönetimi öğrencilerden oluşturulması, mesleki eğitim gerektirmeyen ama kütüphane
iş akışının devamını sağlayan işlerin bilgi ve belge yönetimi öğrencileri tarafından
öğrenilmesi, meslek hayatına katıldıklarında iş kontrolünü yapabilmelerini sağlar.
67
DĐĞER GÖREVL Đ PERSONEL
Üniversite kütüphanelerinde görevli ve sözleşmeli personel olarak çalışan personelin
%4.3’ü 3, %4.3’ü 9, %4.3’ü 11 diğer görevli personel ile çalışıyor.
68
KÜTÜPHANE/B ĐLGĐ MERKEZ Đ BĐRĐMLER Đ
Ankete cevap veren kütüphanecilerin %56.5’i kataloglama birimi çalışanlarından
oluşuyor. Kataloglamacılar metadata kavramını uygulamasalar da yaptıkları işten dolayı bu
kavrama yabancı değiller bu sebeple ankete cevap veren kütüphanecilerin çoğu
kataloglama bölümü çalışanları. %21.4’ü yönetim, %13’ü diğer (ödünç verme, süreli
yayınlar, sistem kütüphanecisi) %8.7’si ise elektronik kaynaklar bölümünde hizmet
vermekte.
69
ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNĐN OKUYUCU SAYISI
Üniversitelerimizde mevcut öğrenci sayısı, mevcut öğretim üyesi sayısı ve öğretim
görevlisi sayısı sahip olduğumuz potansiyel kullanıcılardır. Üniversite mensubu kişilerin
kütüphaneyi ne kadar kullandığını ödünç verme kayıtlarını ve kitap sipariş isteklerini
inceleyerek doğru bir sayı elde edebiliriz. Anket uygulanan üniversite kütüphanelerinin
%21.7’si 5000’den az okuyucuya sahip. %21.7’si 50001-10000 , %21.7’si 10001-
15000, %8.7’si 15001–20000, %26.1’i 25000 fazlası okuyucuya hizmet vermekte.
Üniversitenin büyüklüğü ve sahip olduğu öğrenci sayısı okuyucu sayısını belirlediği gibi
sahip olduğumuz sayıyı okuyucu haline getirebiliriz. Yüz yüze görüşme tekniği ile anketi
uyguladığım kütüphanelerden bazıları en çok kitap ödünç alan okuyucuları ayın belirli
günlerinde ilan edip ödüller veriyor, okul gazetesinde adını açıklıyor, yarışmalar
düzenliyor. Kütüphaneye sadece gazete okumak ve Đnternet’te dolaşmak dışında okuyucu
çekmenin yollarını arıyor.
70
KÜTÜPHANEC Đ – OKUYUCU SAYISININ KAR ŞILA ŞTIRILMASI
5000’den az okuyucu sayısı olan kütüphanelerin %20’si 2, %20’si 3, %40’ı 5, %20’si 7
kütüphaneci ile hizmet vermektedir. 5001 ile 10000 arasında okuyucusu olan
kütüphanelerin %40’ı 3, %60’ı 4 kütüphane personeli sayısına sahiptir. 10001 ile 15000
arasında okuyucusu olan kütüphanelerin %40’ı 5, %40’ı 6, %20’si 16 kütüphaneci ile
hizmet vermektedir. 15001 ile 20000 arasında okuyucusu olan kütüphanelerin hepsi 5
kütüphaneci ile hizmet vermektedir. 25000’den fazla yayını olan kütüphaneler %20 eşit
oranın da 4, 5, 15, 28 ve30 kütüphaneci personeline sahiptir.
Türkiye’de kütüphanelerin %21.7 si 5000’den daha az okuyucuya sahiptir. Bu dilimin
%20’lik kısmında kütüphaneci başına 2500 den daha az okuyucu, % 20lik kısmında
kütüphaneci başına 1670 okuyucu, %40lık bölümüne kütüphaneci başına 1000 den daha az
ve son %20’lik kısmına kütüphaneci başına 715 den daha az okuyucu düşmektedir.
Ortalama olarak bu dilimde kütüphaneci başına 1377 okuyucu düşmektedir. 5001–10001
arasında okuyucuya sahip olan kütüphanelerin yüzdesi %21.7dir. Bu oranın %40’ında
kütüphaneci başına 3335 den daha az okuyucu, diğer bir %60'ına 2500’den daha az
okuyucu düşmektedir. Ortalama olarak bu dilimde kütüphaneci başına 2668 okuyucu
düşmektedir.
71
10001- 15000 arasında okuyucuya sahip olan kütüphanelerin Türkiye’deki yüzdesi ise
%21.7dir. Bu dilimin %40'ının kütüphaneci başına düşen okur sayısı 3000 den daha az,
diğer %40’ının kütüphaneci başına düşen okur sayısı 2500 den daha az, %20lik dilimine
ise, 937 den daha az okuyucuya hizmet vermektedir. Ortalama olarak ise bu dilimde 2387
okur hizmet vermektedir.
150001 ile 20000 okuyucuya sahip olan kütüphanelerin yüzdesi %8.7 dır. Bu dilimde
ise kütüphaneci başına düşen okur sayısı 4000 den daha azdır. 25000 den daha fazla
okuyucuya sahip olan kütüphanelerin Türkiye’deki yüzdesi %17.4 tür. Bu dilimin her
yüzde 20’lik kısmına sırasıyla, kütüphaneci başına 6250, 5000, 1666, 892, 833 okur
düşmektedir. Ortalama olarak, kütüphaneci başına 2928 okur düşmektedir.
Türkiye’deki Üniversite Kütüphanelerinin okuyucu sayısı ile kütüphaneci sayısı
karşılaştırıldığında ülkemizde yaklaşık olarak 2253 okura bir kütüphaneci düşmektedir.
Đngiltere’de yapılan bir araştırma (Library and Information Statistics Unit (LISU) Annual
Library Statistics 2006) sonuçları ile Türkiye’deki durum karşılaştırılma amacıyla
incelenmiştir. Đngiltere’de yüksek okullar eski ve yeni üniversiteler şeklinde bir ayrım
altında ele alınır. Đngiltere’nin eski ve köklü üniversitelerinde (Oxford, Cambridge,
Andrews, Aberden ve Glasgow vs.) 540 kütüphane, ortalama 824.000 okuyucu
bulunmaktadır. 2000 tam zamanlı uzman kütüphaneci çalışmaktadır. Profesyonel
kütüphaneci başına, 412 öğrenci düşmektedir. Yeni üniversitelerinde(1992’den itibaren
üniversite statüsü kazanmış olan okullar) ise, 216 kütüphane bulunmakta, 693.000 okuyucu
bulunmakta, 1404 tam zamanlı uzman kütüphaneci çalışmaktadır. Profesyonel kütüphaneci
başına, 493 öğrenci düşmektedir.119
Türkiye’de ortalama olarak 2253 okura bir kütüphaneci düşmekteyken, Đngiltere’de
ortalama olarak 400 civarında okuyucuya bir kütüphaneci düşmektedir.
119 LISU Annual Library Statistic (çevirimiçi) http://www.lboro.ac.uk/depatments/dis/lisu/pages/publications/als06html , 15Haziran,2007
72
KÜTÜPHANEN ĐN SAHĐP OLDUĞU YAYIN SAYISI
Anketin üniversite kütüphanelerimizin yayın sayısını öğrenmek isteyen sorusuna %66,7lik
kısım 30001 ve fazlası cevabını vermiştir . %14.3’ü 20001–25000, %9.5’i 15000–20000,
%4.8’i 25001–30000, %4.8’i 10000’den az yayın sayısına sahiptir. 30000’den fazla
yayına sahip üniversite sayısı büyük çoğunluğu oluşturmaktadır. 10000’den az yayını olan
üniversite ise sadece %4.8lik dilimi kapsar. Koleksiyonun büyümesi, elektronik
kaynaklarında yayın sayısına eklenmesi, okuyucuların kaynaklara erişimini kolaylaştırma
gerekliliği ortaya çıkarır. Bu gereklilik de değişiklikleri takip etmemizi sağlar.
73
KÜTÜPHANELER ĐN OKUYUCU - YAYIN SAYISI KAR ŞILA ŞTIRMASI
5000’den az okuyucu sayısına sahip kütüphanelerin %60’ı 20001–25000 arasında okuyucuya sahiptir. Okuyucu başına 5den daha fazla yayın düşmektedir, %40’ı 30001’den fazla yayına sahip olup okuyucu başına 6dan daha fazla yayın düşmektedir. 5001–10000 arasında okuyucusu olan kütüphanelerin hepsi 30001’den fazla yayına sahiptir. Bu kütüphanelerde okuyucu başına 3 den daha fazla yayın düşmektedir. 10001–15000 arasında okuyucusu olan kütüphanelerin hepsi 30001’den fazla yayına sahiptir. Okuyucu başına en fazla 2 yayın düşmektedir. 15001–20000 arasında okuyucu sayısına sahip kütüphanelerin %50’si 25001–30000 okuyucu başına 2den daha fazla yayın diğer yarısı da 30001’den fazla yayına sahip kütüphanelerde okuyucu başına en fazla 2 yayın düşmektedir. 25000’den fazla okuyucu sayısına sahip kütüphanelerin hepsinin 30001’den fazla yayını vardır. Okuyucu başına en az 1 yayın düşmektedir. Türkiye’deki okuyucu yayın sayısı durumu incelendikten sonra karşılaştırma yapmak amacıyla UNESCO’nun verileri incelenmiştir. Verilere göre,
74
Kütüphane Sayısı
54%
30%
5%
8% 3%
Đngiltere
Almanya
Avusturya
Romanya
Türkiye
Ödünç alınan kitap sayısı
57%
40%
2%
0%
1%
Đngiltere
Almanya
Avusturya
Romanya
Türkiye
Đngiltere’de kütüphane sayısı 21.849, ödünç alınan kitap sayısı 460.010.000, basılan kitap sayısı 110.965 tir tir. Almanya’da kütüphane sayısı 12.134, ödünç alınan kitap sayısı 325.555.424, basılan kitap sayısı 78.042dir. Almanya’da üniversite kütüphaneleri kullanıcıları için 1,5 ilâ 2,5 milyon arasında kaynak hazır tutmaktadır. Büyük üniversite kütüphanelerinin 2,5 ila 3 milyon, en köklü üniversite kütüphanelerinin ise 3 ile 4 milyon arasında kaynakları bulunmaktadır.120 Romanya’da kütüphane sayısı 3.246, ödünç alınan kitap sayısı 36.841, basılan kitap sayısı 7,874 tür. Avusturya’da kütüphane sayısı 2153,ödünç alınan kitap sayısı 17.260.000, basılan kitap sayısı 9854 tür. Türkiye’de ise kütüphane sayısı 1292 ödünç alınan kitap sayısı 4.052.868 basılan kitap sayısı 2920dir.121 120 Seefeldt, Jürgen. “Geçmişe ve geleceğe açılan kapı Almanya’da kütüphaneler”. Çev., Meltem Arun (çevirim içi) http://www.goethe.de/kug/pro/ifla/tuerkisch.pdf, 15 Haziran 2007 121“LISU Annual Library Statistics 2006” http://www.uis.unesco.org/TEMPLATE/html/Exceltables/culture/book.xls,15 Haziran 2007
75
KURUMUNUZDAK Đ ELEKTRON ĐK KAYNAKLARIN
KOLEKS ĐYONUNUZA ORANI NED ĐR?
Anketin bu sorusuna cevap vermeyen kütüphanecimiz yoktur. %10-%25 oranında
elektronik kaynağımız vardır cevabı %42.9 ile verilen en yüksek cevaptır. %26-%35
oranında elektronik kaynağı olanlar %9.5, %36-%45 cevabını verenler %4.8, %46–
54 oranında elektronik kaynağa sahip olanlar %23.8, %55 ve fazlası seçeneğini
işaretleyenler %14.3, verdiğimiz oranların dışında (daha az yüzde) elektronik
kaynağı olanlar ise %4.8dır. Üniversite kütüphanelerimizin elektronik kaynak oranı
çoğunluk %10-%25 ve %46-%54 oranındadır. Seçeneklerde verilen en az elektronik
kaynak sayısı ve en üst seviyelerdeki elektronik kaynak sayısında yığılma olmuştur.
Üniversite kütüphanelerimizde elektronik kaynak edinenler edinme işlemini devam
ettirmişlerdir. Bu bütçe ile ilgili bir sebep olabilir.
76
YAYIN SAYISI ELEKTRON ĐK KAYNAK SAYISI KAR ŞILA ŞTIRMASI
15001–20000 arasında yayına sahip kütüphanelerden 1 tanesi %46-%54 arasında
elektronik kaynağa sahiptir. 20001 ve 25000 arasında yayına sahip kütüphanelerden 1
tanesi elektronik kaynak sayısını belirtmemiştir.
20001 ve 25000 arasında yayına sahip kütüphanelerden 2 tanesi ise %10 ile %25 arasında
elektronik kaynağa sahiptir. 25001 ve 30000 arasında yayını olan 1 kütüphanenin
koleksiyonunun %26 - %35i elektronik kaynaktır. 30001 den fazla yayını olan 6
kütüphanenin elektronik kaynak oranı %10 - %25, 1 kütüphanenin %26 - %35, 2
kütüphanenin %36 - %45, 4 kütüphanenin %46 - %54, 3 kütüphanenin ise %55 ve fazlası
elektronik kaynağı vardır. Buradan çıkaracağımız sonuç 30001 den fazla yayını olan
kütüphanelerin elektronik kaynak sayıları fazla olduğudur.
77
METADATA KULLANIMI
Bu anketin amacı Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde metadata bilgisini ve kullanımı
ölçmektir. Anketin kurumunuzda metadata uygulamalarını kullanıyor musunuz sorusuna
%61.9 evet kullanıyoruz cevabını verdi. %38.1’i hayır kullanmıyoruz cevabını verdi.
Anket uygulanan kişilerin yarıdan fazlasının evet cevabını vermesi metadata hakkında
kütüphane politikalarımızın ve kütüphanecilerimizin yeniliğe açık olduğunu gösterir.
78
METADATA UYGULAMAMA SEBEPLER ĐNĐZ NELERD ĐR?
Üniversite kütüphanelerinin metadata uygulamama sebeplerini belirlemek için anketin bu
sorusunda aşağıdaki 5 seçenek verilmiştir.
• Kaynak azlığı
• Önceden belirlenmiş ve kararlaştırılmış bir standart olmadığı için.
• Personelin metadata uygulamalarını araştırmak ve yorumlamak için yeterli zamanı
olmadığı için
• Web sayfası tasarımcılarına metadata konusunda eğitim verilmesi gerektiği için.
• Metadatanın aramayı önemli ölçüde geliştirdiğine inanmadığımız için
Kaynak azlığı ve web sayfası tasarımcılarına metadata konusunda eğitim verilmesi
gerektiği için metadata uygulamıyoruz cevabını veren kütüphaneci bulunmamaktadır.
Metadatanın aramayı önemli ölçüde geliştirdi ğine inanmadığımız için metadata
kullanmıyoruz cevabını verenlerin oranı %12.5, personelin metadata uygulamalarını
kullanmak ve yorumlamak için yeterli zamanı olmadığından metadata kullanmıyoruz
cevabını verenlerin oranı %23, metadata önceden belirlenmi ş ve kararlaştırılmı ş bir
standart olmadığı için metadata kullanmıyoruz cevabını verenlerin oranı %62.5 tur.
79
METADATA UYGULAMALARININ KULLANIMI - ELEKTRON ĐK KAYNAK
SAYISI ARASINDAK Đ ĐLĐŞKĐ
Metadata kullanmayan kütüphanelerin 1 tanesinin elektronik kaynak oranı %10 ile %25
arasındadır. Metadata kullandığını belirten kütüphanelerden 1 tanesi bu soruyu
cevaplamamıştır. Metadata kullandığını belirten kütüphanelerden, 4 tanesi %10 - %25, 2
tanesi % 26 - %35, 2 tanesi %36 – 45, 2 tanesi %46 - %54, 1 tanesi %55 ve fazlası
elektronik kaynağa sahiptir.
80
METADATA HAKKINDA NE B ĐLĐYORSUNUZ?
BU TERĐM Đ HĐÇ DUYMADIM
Anket uygulanan kütüphanecilerden bu terimi hiç duymadım cevabını veren olmamıştır.
Metadatanın ne olduğu ve fonksiyonu hakkında üniversite kütüphanecilerimizin genel
olarak bilgisi vardır. Kütüphanecilerden bazıları anket formunda sorular için bıraktığım
telefonlardan bana ulaşarak kütüphanelerinde uyguladıkları sistemi anlatıp bu
uygulamaların metadata kapsamına girip girmediğini sordular ve metadatanın ne olduğunu
anlatmamı isteyip daha sonra soruları cevaplandırdılar. Aslında kütüphaneciler metadata
uygulamalarını iş akışını sürdürmek için kullanıyorlar. Fakat metadata hakkında detaylı
bilgiye sahip değiller.
BĐR YA DA DAHA ÇOK WORKSHOP’A KATILDIM
Metadata ile ilgili workshop’a katılan kütüphaneci oranı %23.8 dir. %76’sı metadata
hakkındaki bilgisini tanımlamak için bu seçeneği işaretlememiştir.
81
METADATA OLU ŞTURDUM
Metadata oluşturacak kadar metadata hakkında bilgiye sahip kütüphaneci oranı
%9.5 tir. %90.5 lik bölüm metadata oluşturmamıştır.
METADATA PROJES Đ YÖNETT ĐM
Anket uygulanan kütüphaneciler arasında metadata projesi yönettiğini ifade eden
kütüphaneci yoktur.
82
BĐR STANDART YORUMLAMA UYGULAMA ÜZER ĐNDE ÇALI ŞIYORUM
Metadata standartlarını yorumlama uygulama üzerinde çalışan kütüphaneci oranı
%19 dur. %81’i ise metadata hakkındaki bilgisini metadata standartların yorumlayıp
uygulayarak edinmemiştir .
83
HANGĐ METADATA STANDARDINI KULLANIYORSUNUZ ?
Anketin bu sorusuna cevap vermeyenlerin oranı %30.4’dur. %30.4’ü MARC21,
%26.1’i MARC, %13’ü Dublin Core kullanmaktadır . Marc21, MARC standart
çalışmalarının elektronik belgelere uyarlanarak hazırlanmış şeklidir. Anket sonuçlarına
bakıldığında MARC21 kullanımı oldukça yüksektir. MARC kullanarak kataloglama ise
üniversite kütüphanelerinin % 26.1’i tarafından uygulanmaktadır.%13’lik kısım ise Dublin
Core kullanmaktadır. Dublin Core uygulamasının kullanımı ülkemizde yaygın değildir.
84
KULLANDI ĞINIZ STANDARDI TERC ĐH ETME SEBEBĐNĐZ
Anketin bu sorusuna cevap vermeyenlerin oranı %34.8 dir. Konuya özgün olarak
düzenlenmiş olduğu için kullandığımız standardı tercih ettik cevabını verenlerin
oranı %13’tür. Basit ve geliştirilebilen kullanımı oldu ğu için cevabını verenler %4.3,
kullandığı standardı uluslararası olarak tanındığı için tercih edenler %39.1,
Đhtiyaçlara en iyi cevap veren alanları içerdiği için cevabını verenler ise %8.7
oranındadır. Uluslararası olarak tanındığı için kullandığımız standardı tercih ediyoruz
cevabı üniversite kütüphanecilerinin bu soruya verdiği en yüksek yüzdeli cevaptır. Bir
standardın kullanıcılar tarafından uluslararası olarak tanınması dünya çapında kullanılabilir
ve paylaşılabilir olmasını sağlar. Böylece değişiklikler daha kolay takip edilir ve
güncellemeler yapılabilir.
85
SON ĐKĐ YILDIR METADATA KONFERANSLARI YA DA WORKSHOPLARA
KATILDINIZ MI?
Anket sonuçları incelendiğinde üniversite kütüphanecilerimizin metadata konferansları ve
eğitimlere katılım oranı oldukça düşük Bu soruya cevap vermeyenlerin oranı %4.3 Evet
diyenler %13 hayır diyenler %82.6 oranındadır. Katılım oranının düşük olması konuya
olan ilgi azlığından olabileceği gibi bu konuda düzenlenen konferans sayısının azlığı ve
düzenlenen toplantı konferans ya da eğitimlerin topluma duyurulma eksikliğinden
kaynaklanabilir.
86
METADATANIN HANG Đ YANI SĐZĐ DAHA ÇOK ĐLGĐLENDĐRĐYOR?
STANDARTLAR
Anketin bu sorusunda metadatanın değişik yönleri seçenek olarak sunulmuştur.
Kütüphanecilerimizin seçeneklere değer vermesi istenmiştir. Standartların önemi için
verilen değerler: standartlara hiç bir değer vermeyen kütüphanecilerimizin oranı %
30.4 dir. Standartlar için “1” en az önem değerini verenlerin oranı % 8.7.
Standartlara “2” az önem değerini verenler %13dir. “3” orta derece önemli değerini
verenler %13, “4” önemli değerini verenler %4.3, “5” çok önemli bulanlar %8.7, “6”
çok çok önemli bulanlar %21.7 oranında kütüphanecimizdir .
87
FORMATLAR
Belge ile ilgili oluşturulan metadata üzerinde değişiklikler yapma olanağını farklı
görüntüleme formatları olan XHTML, RDF, XML sağlar. Belge oluşturulduktan sonra
farklı kayıt formatları TEXT, XML, HTML kullanılarak metadata kaydedilebilir.
Metadatanın format özelliğine hiç bir değer vermeyenlerin oranı %43.5 dir. “1” en az
önemli bulanlar %21.7 “2” az önemli %13, “3” değerini verenler %13, “4” önemli
bulanlar % 9.5 oranındadır. Formatlar için 5 ve 6 çok önemli değerini veren
olmamıştır.
88
KULLANIM KOLAYLI ĞI
Metadatanın kullanım kolaylığı seçeneğine değer vermeyenlerin oranı %38.1 dir. “1”
en az önemli değerini verenler %4.8, “2” az önemli %9.5, “3” değerini verenler
%9.5, “4” önemli bulanlar %19, “5” çok önemli bulan lar %19 oranındadır. Anket
uygulananlar arasında “6” çok çok önemli değerini veren olmamıştır .
89
ERĐŞĐM
Metadatanın bir diğer özelliği erişim sağlamasıdır. Verilen seçenekler içinde erişime
herhangi bir değer vermeyenlerin oranı % 30.4 dir. “1” en az önemli değerini
verenler %8.7, “2” az önemli bulanlar %4.3, “3” ort a derece önemli değerini verenler
%21.7, “4” önemli bulanlar %4.3, oranındadır. “5” çok önemli 4.3, “6” çok çok
önemli bulanlar %26.1 oranındadır.
90
ÜRETĐM
Metadata Web belgeleri ve elektronik ortamdaki bilgi kaynağı hakkında yeni bir bilgi
üretir/oluşturur. Metadatanın bu özelliği bilgi kaynaklarının standart bir şekilde
tanımlanmasını ve bibliyografik verilere erişimi sağlar. Verileri sistemden sisteme transfer
edebilme olanağı yaratır. Data hakkında data üretme işlemi editör ve yaratıcı metadata
oluşturma araçları tarafından gerçekleştirilir. Metadatanın üretim oluşturma özelliğine
değer vermeyenlerin oranı %43.5 tir. “1” en az önemli değerini verenler %17.4, “2”
az önemli değerini verenler %13, “3” değerini verenler % 8.7, “4” önemli bulanlar
%8.7, “5” çok önemli bulanlar %8.7 , “6” çok çok önemli bulan yoktur.
91
ARAMA MOTORLARI TARAFINDAN KULLANILMASI
Arama motorları bibliyografik tanımlaması yapılmış bilgiye ulaşarak sayfaları düzenler.
Metadata arama motorları tarafından kullanılarak aradığımızı bulmaya yarar. Metadatanın
bu özelliğine değer vermeyenlerin oranı %28.6 dır . “1” en az önemli değerini verenler
%19, “2” az önemli bulanlar %9,5, “3” %9.5, “4” ön emli değerini verenler %14.3,
“5” çok önemli bulanlar %9.5, “6” çok çok önemli bulanlar %9.5.
Metadatanın hangi yönü sizi daha çok ilgilendiriyor sorusuna verilen cevaplar
incelendiğinde; en az önemli, önemli ya da çok önemli şeklinde hiçbir değer verilmeyen
oranlar içinde standartların değersiz bırakılma oranı diğer seçeneklere oranla %23.8
oranıyla en düşüktür. Kütüphanecilerimizin çoğu standartlar için bir değer vermiştir.
Metadatanın arama motoru tarafından kullanılması %28.6 değer verilmeme oranıyla
standartları izler. Metadatanın üretim / oluşturma yönü %42.9 oranıyla en çok boş bırakılan
seçenektir. Anket yapılan üniversite kütüphanecileri tarafından çok çok önemli bulunan iki
seçenek olmuştur. Standartlar ve arama motoru tarafından kullanılması. Standartlara
verilen çok çok önemli değerinin yüzdesi % 23.8 dir. Arama motorları tarafından
kullanılması ise %9.5 tur. Metadatanın seçeneklerde verilen diğer yönlerine
kütüphanecilerimiz tarafından çok çok önemli değeri verilmemiştir.
92
ELEKTRON ĐK KAYNAKLARI KATALOGLAMADA
NASIL B ĐR YOL ĐZLERSĐNĐZ?
ÜYE OLDUĞUMUZ VER Đ TABANLARININ HAZIRLADI ĞI KATALOGLARI KULLANARAK
Elektronik kaynakları kataloglamada bu yöntemi tercih etmeyenlerin oranı %33.3 tür. %
66.7 si elektronik kaynakları kataloglarken üye oldukları veri tabanının hazırlayıp
gönderdiği katalogları kullanır. Bu yöntem üniversite kütüphanelerinin yaygın olarak
kullandığı bir yöntemdir. Bazı kütüphaneler bu yönteme ek olarak bazı yöntemler daha
kullanmaktadır. Bu yöntemde kütüphaneciler metadata oluşturmaz, üye oldukları veri
tabanları üye oldukları kadar sayıdaki kaydın metadatasını oluşturup hazır kataloglar
gönderir. Kütüphaneciler bu kayıtları otomasyon sistemlerinde, veri tabanlarında tutarlar ve
okuyucuların kullanımına sunarlar. Metadata bilgisine duyulan ihtiyaç ile çeşitli yöntemler
geliştirilmi ştir.
93
ELEKTRON ĐK KAYNA ĞI TARATIP ĐLGĐLĐ MENÜ ĐLE OTOMASYON SĐSTEMĐNE GÖNDERĐP
MARC SĐSTEMĐNE GÖRE KENDĐM ĐZ KATALOGLUYORUZ
Ankette verilen bazı seçenekler kütüphanelerdeki uygulamalar doğrultusunda ankete
eklenmiştir. Anket sorularının taslağı oluştuktan sonra bir kaç üniversite kütüphanesi
ziyaret edilerek kütüphanecilerle yüz yüze görüşme yapılmış, kataloglama uygulamaları
öğrenilmiştir. Bu seçenekteki elektronik kaynağı kataloglama yöntemi yüz yüze görüşme
yapılan üniversite kütüphanelerinde uygulanan bir yöntemdir. Anket uygulanan
kütüphanelerin %71.4’ü bu yöntemi kullanmamaktadır. % 28.6’sı elektronik
kaynakları kataloglamada bu yolu izlemektedir.
94
AACR2R’ YE GÖRE KATALOGLUYORUZ
Đnternet kaynaklarındaki sayısal artış ve çeşitlilik kütüphaneleri AACR2 kullanmaya teşvik
etmiştir. Araştırmada daha kesin ve daha kapsamlı bir tanıma ihtiyaç olduğunda AACR2
kullanmak avantajlıdır. Seçilmiş kaynakların bibliyografik kontrolünün adımlarından biri
olan AACR2 kullanarak kataloglama yapanların oranı %19 dur. %81 ise bu yöntemi
kullanmamaktadır .
95
OCLC KATALOGLARINI KULLANARAK
Anket uygulanan üniversite kütüphanecilerinin %28.6’sı OCLC kataloglarını kullanarak
elektronik kaynakları kataloglamaktadır. OCLC para karşılığı üyelik ile kataloglarını
kullanmamıza izin verdiği için %71.4’ü OCLC kataloglarını kullanarak elektronik
kaynaklarını kataloglamamaktadır.
96
METADATA S ĐSTEMLER Đ KULLANARAK (DUBLIN CORE VS.)
%95 lik kısım metadata sistemlerini kullanarak elektronik kaynakları
kataloglamıyor. %4.8’i metadata sistemlerini kullanıyor.
Anket sonuçlarına göre kütüphanecilerimizin en yoğun olarak elektronik kaynakları
kataloglamada izledikleri yol, üye olunan veri tabanlarının (Ebrary vs.) hazırladığı
katalogları kullanmaktır. Kütüphanecilerimizin elektronik kaynakları kataloglamakta
izledikleri en yoğun ikinci yol, OCLC kataloglarını kullanmaktır.
97
KÜTÜPHANEN ĐZĐN WEB SAYFASINA METADATA B ĐLGĐSĐ
EKL ĐYORMUSUNUZ?
Anket uygulanan kütüphanecilerin %19’u bu soruya yanıt vermemiştir. %4.8’i evet
sayfaların hepsine metadata bilgisi ekliyoruz, %14.3’ü “evet sayfaların çoğuna
metadata bilgisi ekliyoruz”, %9.5’i “sayfaları seçerek metadata bilgisini ekliyoruz”,
%23.8’i “hayır metadata bilgisi eklemiyoruz”, %28.6’sı “hayır metadata bilgisi
eklemiyoruz eklemeyi planlıyoruz” yanıtını vermiştir. Büyük çoğunluk web sayfasına
metadata eklemeyenler ve metadatanın gerekliliğine inanıp web sayfalarına metadata
eklemeyi düşünenlerdedir.
98
METADATA KAYIT FORMATINIZ NED ĐR?
Bu soruya cevap vermeyenlerin oranı %47.6’dır. Metadata kayıt formatı TEXT
olanlar %19, HTML olanlar %23.8, bunların haricinde kayıt formatı olanlar %9.5
tur
99
EN ÇOK HANG Đ METADATA FORMATI KULLANILIYOR?
Metadata kullandığını belirten kütüphanecilerimiz ile kullandıkları metadata kayıt
formatını karşılaştırdığımızda metadata kullananların %40’ı TEXT, %20’si XML, %40’ı
HTML metadata kayıt formatı olduğunu belirtmiştir.
100
KÜTÜPHANEN ĐZĐN WEB SAYFASINA METADATA B ĐLGĐSĐNĐ KĐM EKLER?
Anketin bu sorusuna cevap vermeyenlerin oranı %38.1’dir. Kütüphanelerinin web
sayfasına metadata bilgisini ekleyenler içinde elektronik kaynaklar bölümü
kütüphanecilerinin oranı %23.8 ile en yüksektir. Anket sorusu yönetilenlerin %19’u
web sayfasına metadata bilgisini web sayfa yöneticilerinin eklediğini belirtmi ştir .
Anketi cevaplayanların %14.3’ü web sayfasına metadata bilgisini web sayfası
tasarımcılarının eklediğini ifade etmiştir. Kataloglama bölümü kütüphanecileri ise
%4.8 ile web sayfasına metadata ekleyenlerin içinde en az orandadır.
101
METADATA KAYITLARINIZI DEPOLUYOR MUSUNUZ?
Cevap vermeyenlerin oranı %19, evet cevabını verenler %38.1, hayır cevabını
verenler %42.9 oranındadır.
102
METADATA KAYITLARINIZI NEREDE DEPOLUYORSUNUZ?
VERĐ TABANINDA METADATA KAYITLARINI DEPOLAYANLAR
Metadata kayıtlarını veri tabanında depolayanların oranı %4.8dir . %95.2 ‘si metadata
kayıtlarını veri tabanında depolamamaktadır.
EXCEL ÇALI ŞMA DOSYASINDA METADATA KAYITLARINI DEPOLAYANLAR
Excel çalışma dosyasında metada kayıtlarını depolayan yoktur.
103
OCLC’DE METADATA KAYITLARINI DEPOLAYANLAR
Ankete cevap verenlerin %9.5’i metadata kayıtlarını OCLC’ DE depolamaktadır .
%90.5 kayıtlarını OCLC’ DE depolamamaktadır.
104
OTOMASYON PROGRAMINDA METADATA KAYITLARINI DEPOLAYA NLAR
Üniversite kütüphanelerinin % 33.3’ü metadata kayıtlarını otomasyon programında
depolarlar. Metadata kayıtlarının depolanma yeri olarak en çok tercih edileni %33.3 ile
otomasyon programlarıdır. %66.7 si metadata kayıtlarını otomasyon sisteminde
depolamaz.
105
KULLANICILAR METADATA KAYITLARINA NASIL ULA ŞIR?
Anketin bu sorusuna cevap vermeyenlerin oranı %33.3 tür. Kütüphanecilerin % 66.7’si
kullanıcıların üniversitenin web sitesi üzerinden metadata kayıtlarına ulaştıklarını
belirtmi ştir
106
METADATA KÜTÜPHANE KULLANICILARINA
NE TÜR FAYDA SAĞLAMAKTADIR?
Bu soruyu cevaplamayanların oranı %19 dur. Kütüphane kullanıcıları metadatadan
bilgiye ulaşıp araştırma yapmak için faydalanır cevabını veren kütüphanecilerin
oranı % 71.4’tür . Koleksiyona göz atmak için %4.8, araştırma yapmak ve göz atmak
için metadatadan faydalanıldığını belirtenlerin oranı %4.8 dir.
107
METADATA KULLANMANIN AVANTAJLARI NELERD ĐR?
DĐJĐTAL AR ŞĐVLER ĐÇĐN YARDIMCI
Anketin bu sorusu, kütüphanecilerin metadatanın dijital arşivlere yardımcı olmak gibi
avantajı olup olmadığı konusunda düşüncelerini öğrenmeye yöneliktir. Bu konuda avantajı
olduğu düşünülüyorsa önem derecesine göre puanlandırmaları istenmiştir. Bu soruya
hiçbir değer vermeyenlerin oranı %21.7tür. “1” en az avantaj değerini verenler
%17.4 oranındadır. “2” az avantajlı bulanlar %13, “ 3” değerini verenler %13, “4”
avantajlı değerini verenler %17.4, “5” çok avantajlı bulanlar %1 7.4 oranındadır.
108
ELEKTRON ĐK KAYNAKLARA ER ĐŞĐM Đ KOLAYLA ŞTIRMASI
Metadatanın en önemli faydalarından biri, sınırsız kaynağın bulunduğu internet ortamında
ve elektronik ortamda bulunan kaynakların, bilgi, belge ve dokümanların tanımlamasını
yaparak arayanlar tarafından kolaylıkla bulunmasına yardımcı olmaktır.
Kütüphanecilerimizin %14.3’ü bu seçeneği bir avantaj olarak görmektedir. %14.3’ü
“1” en az avantajlı değerini vermi ştir. %4.8’i “2” de ğerini vererek az avantajlı
bulmuştur. %9.5’i “3” de ğerini vermi ştir. %23.8’i metadatanın elektronik
kaynaklara erişimi kolaylaştırmasını avantajlı olarak görmektedir ve “4” değerini
vermiştir. %33.3’ü ise metadatanın en önemli avantajının elektronik kaynaklara
erişimi kolaylaştırması olduğunu düşünmektedir “5” de ğeri vermiştir.
109
ARAMA SONUÇLARININ KES ĐNLĐĞĐ
Arama motorları web sayfalarını HTML içindeki başlıklar ve Meta Tagler’ de verilen kelimeleri
kullanarak metin içindeki sıklıklarına göre otomatik olarak indekslemektedir. Arama sonuçları,
aramada kullanılan kelimeler ve metin içinde geçen kelimeler eşleştirilerek listelenmektedir.
Eşleştirme yapılamadığı durumlarda arama başarılı sonuçlanmaz. Aramanın kesin erişimle
sonuçlanması için kaynağın doğruluğu tartışılmış ve kanıtlanmış ortak kurallarla tanımlanması
gerekir. Metadata bu özellikleriyle kaynak hakkında bilgi verir, benzer kaynakları bir arada tutar.
Farklı kaynakları birbirinden ayırır. Aradığımız kaynağa kesin erişim sağlar, Metadata kaynağın
içinde bulunduğu için zaman aşımından kaynaklanan bilgi bulamama durumuna engel olur. Bir
internet kaynağının ömrü 44gün olarak belirtilmektedir. Metadata kaynağın içinde bulunduğunda
kaynakla birlikte güncellenecektir böylelikle aradığımız bir kaynağı bulamamamız söz konusu
olmayacaktır. Metadatanın bu özelliğine değer verenlerin oranını şöyle açıklayabiliriz. Hiçbir değer
vermeyenler %14.3, en az avantajlı görüp “1” değerini verenler %19, az avantajlı bulup “2”
değerini verenler %9.5, “3” değerini verenler %33, avantajlı bulanlar %9.5, çok avantajlı
bulanlar %14.3 oranındadır. Metadatanın araştırma sonuçlarının kesinliğini sağlama özelliğine 1
ile 5 arasında değer vermesini istediğimiz kütüphanecilerimiz kesin erişim özelliğine en çok %33.3
değeri ile “3” puanını vermiştir.
110
WEB SAYFASINI DAHA ĐYĐ YÖNETME VE GÜNCELLEME OLANA ĞI
Metadata kullanmak, web sayfasını daha iyi yönetme ve güncelleme olanağı yaratır. Anket
uygulanan kütüphanecilerimizin %23.8’i bu özelliğe herhangi bir değer vermemiştir.
%9,5’i “1” en az avantaj, %47.6’ sı “2” az avantaj, %14.3’ü “3” , %4.8’i “4” avantajlı
değerini vermi ştir.
111
KÜTÜPHANE VE ÜN ĐVERSĐTE ĐÇĐN DAHA YÜKSEK PROF ĐL
Metadata uygulamalarını kullanmanın kütüphane ve üniversite için yüksek profil yarattığı
fikrine kütüphanecilerimizin büyük çoğunluğu %38.1 ile en az değerini vermi ştir.
Kütüphanecilerimizin %23.8’i metadatanın bu avantajına puan vermemiştir. %4.8’i
“1” az avantaj, %14.3’ü “3” %9.5’i “4” avantajlı, % 9.5’i çok avantajlı değerini
vermiştir .
Metadata kullanmanın avantajı olduğunu düşünüyor musunuz sorusuna
kütüphanecilerimiz tarafından metadatanın en yüksek avantajlı bulunan özelliği elektronik
kaynaklara erişimi kolaylaştırmasıdır. Elektronik kaynaklara erişimden sonra avantajlı
bulunan özelliği arama sonuçlarının kesinliğidir. Web sayfasını daha iyi yönetme ve
güncelleme olanağı ise az avantajlı bulunmuştur. En az avantajlı bulunan ise kütüphane ve
üniversite için daha yüksek profildir.
112
METADATA B ĐLGĐSĐNE HANGĐ ALANLARDA ĐHTĐYAÇ DUYARSINIZ?
Anketin bu sorusuna cevap vermeyenleri oranı % 38.1, Başlık, üretici alanına metadata
ekleyenlerin oranı % 19, konu, konunun geçtiği yer zaman bilgisi alanında
metadataya ihtiyaç duyanların oranı %14.3, Basım, yayın anahtar kelime bilgisi
alanlarına metada ekleyenlerin oranı %14.3 tür. Erişim hakları kılavuzu alanlarında
metadata bilgisine ihtiyaç duyanların oranı %9.5tir. Son değişim tarihi, olu şturma
tarihi versiyon bilgisi alanlarına metadata ekleyenlerin oranı %4.8dir. Anket sonuçları
incelendiğinde en çok başlık, üretici alanına metada eklenir, metadata bilgisine ihtiyaç
duyulur.
113
SONUÇ
Đnternetin yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla birlikte elektronik olarak erişilebilen
bilgi kaynaklarının sayısında büyük bir artış meydana gelmiştir. Artışın sebebi; elektronik
ortamdaki bilginin üretimi, dağıtımı, arşivlenmesi ve çoğaltılmasının ekonomik olması ve
elektronik ortamdaki bilgiye erişimin kolaylığıdır.
Đnternet’in sınırsız yapısı nedeniyle güvenilir bilgiyi ayıklamak, bilgiye hızlı ve etkin
erişmek zordur. Metadata; elektronik ortamdaki bilgiyi yönetebilmek ve bir arada toplamak
için; bilgiyi bulur, süzer, düzenler özetler. Bilgiye ulaşmamızın araçları olan web tabanlı
siteler ve linklerin organize edilmesini sağlar.
Bu çalışmanın hipotezi, “Metadata bilgiye kesin ve hızlı erişim sağlar. Türkiye’de metadata
uygulamaları ve metadata standartları kullanımı yaygın değildir. Metadata uygulamalarının
ve metadata standartları kullanımının yaygınlaşması için, metadata hakkındaki bilgimizin
ölçülmesi, ihtiyaçlarımızın tespiti, kendimize en uygun standardın belirlenmesi
gerekmektedir.”
Araştırmanın teorik temellere dayanan kısmında hipotezin doğruluğu araştırılırken
betimleme yöntemi ile dokümanter (belgesel) analiz yönteminden yararlanılmış aşağıdaki
sonuçlara ulaşılmıştır.
Metadatanın araştırmacıları bilgiye etkin ve hızlı eriştirmesi için doğru ve zamanında
yaratılması gerekir. Öncelikle tanımlanmaya çalışılan bilgi anlaşılmalıdır. Daha sonra
kaynakların nasıl tanımlanmak istendiğine karar verilmelidir. Metadata bir diğer metadayla
yalnızca görüntüde değil; indeks araştırma ve doküman düzeltilmesinde de uyumlu
olmalıdır. Eğer açıkladığı kaynak değişirse, metadata da buna uyum sağlamalıdır. Đki
kaynak birleştiğinde metadatalarıda birleştirilmelidir . Açıkladığı kaynak koleksiyondan
çıkarılsa bile, metadatasını tutmak yararlı olabilir. Bugünün metadata standartlarından
hiçbiri bu durumu göz önünde bulundurmaz.
Metadata çok pahalı ve zaman tüketicidir. Buradaki önemli nokta şudur; şirketler ihtiyaç
sahibi olmadan metadata üretmemelidir. Çünkü fazla maliyet çıkarır. Özel kullanıcılar da
114
karmaşık metadata üretmemelidir, onun yaratılması çok zaman alır. Bu sebeple,
kullanılmadığı takdirde format ve standart yaratmak kullanışlı değildir
Doğru metadata yaratmak için veri arkasında daha fazla mesleki bilgiye sahip olmak
gerekir. Ama her uzman, metadata yaratmak durumunda değildir. Metadata üreticisi ve veri
üreticisi arasında işbirliği olmalıdır.
Bu genel nitelikteki sonuçların yanında, daha özel nitelikteki diğer sonuçlar ise anket
araştırma yöntemi ile elde edilmiştir. Anket araştırma yöntemi ile elde edilen sonuçlar
araştırma hipotezi ile uyumludur.
Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde metadata ve kullanımını ölçmek için
yapılan anket sonucunda metadata ve kullanımıyla ilgili alınan en önemli bir kaç
sonuç şöyledir:
Anketin metadata hakkında ne biliyorsunuz? Sorusuna verilen cevaplar incelendiğinde
kütüphanecilerimizin büyük kısmının metadatanın ne olduğu ve fonksiyonları hakkında
bilgi sahibi olduğu belirlenmiştir. Bu terimi hiç duymadım diyen kütüphanecimiz
olmamıştır.
Anketin Kurumunuzda metadata uygulamalarını kullanıyor musunuz? Sorusuna
%61.9 evet kullanıyoruz cevabını verdi. %38.1’i hayır kullanmıyoruz cevabını verdi.
Metadata uygulamalarını kullandığını belirten kütüphanecilerimizin büyük kısmı üye
oldukları veri tabanlarının hazırlayıp gönderdiği metadata kayıtlarını kullanmaktadırlar,
kütüphanecilerimizin metadata oluşturmak ve bir projede yer almak konusunda yetersiz
olduğu sonucuna varılmıştır. Metadata oluşturulması ile ilgili eğitim çalışmaları yapılması
gerekmektedir. Kütüphanecilerimizin bu konu ile ilgili gelişmeleri takip etmeleri
kendilerini geliştirmeleri hem kendileri hem de bilgi ve belge yönetimi bilimi için
önemlidir.
Metadata uygulamalarını kullanmayan kütüphanelerimize kullanmama sebepleri
sorulduğunda alınan cevaplar.
Anket uygulanan kütüphaneciler en yoğun olarak %23.8 ile metadata uygulamama sebebi
olarak metadatanın önceden belirlenmiş ve kararlanmış bir standart olmamasını
göstermişlerdir. Bu sebepten sonra kütütphanecilerimizin metadata uygulamama sebebi
olarak gösterdikleri sebep %9.5 ile personelin metadata uygulamalarını araştırmak ve
yorumlamak için yeterli zamanı olmamasıdır. Kaynak azlığı, Web sayfası tasarımcılarına
115
metadata konusunda eğitim verilmesi gerektiği için metadata kullanmıyoruz cevabını veren
olmamıştır.
Hangi metadata standardını kullanıyorsunuz? %30.4’ü MARC21, %26.1’i MARC
%13’ü Dublin Core kullanmaktadır. MARC21, MARC standart çalışmalarının elektronik
belgelere uyarlanarak hazırlanmış şeklidir. Anket sonuçlarına bakıldığında MARC21
kullanımı diğer sistemlerin kullanımına göre üniversite kütüphaneleri tarafından daha çok
tercih edilmektedir. Dublin Core uygulamasının kullanımı ülkemizde yaygın değildir. Ama
Dublin Core çeşitli meslek grupları tarafından oluşturulan, kullanımı basit olan, tüm
alanlardaki elektronik kaynakların tanımlanabilmesi göz önünde bulundurularak
geliştirilmi ştir bir standarttır. Dublin Core dışındaki standartlardan seçim yapılacağı
durumlarda ise, birlikte işlerlik çalışmaları sayesinde kaynak keşfi konusunda işbirliği
sağlanabilir.
Anketin uygulandığı üniversiteler Türkiye’deki üniversitelerin yaklaşık %23,23’ ünü
oluşturmaktadır. Hedef en azından %50 oranında katılıma erişmek olsa da, üniversite
kütüphanelerimizdeki iş yoğunluğu düşünüldüğünde, ulaşılan oran iyi bir rakam olarak
kabul edilebilir. Bu araştırmanın, metadatanın elektronik ortamdaki bilgiye erişimi
sağlama konusundaki etkisinin anlaşılabilmesi ve Türkiye’deki durumun tespiti
bakımından bu konuyla ilgilenen/ilgilenecek araştırmacılara katkıda bulunabilmesi
umulmaktadır. Tanımlaması, sınıflaması yapılmamış bir bilgi kaynağı, dünyanın yönünü
değiştirecek güce sahip olsa da, eğer erişilemezse insanlığı hedeflenen faydaya ulaştırması
beklenemez. Bu sebeple, yüksek lisans seviyesinde yapılan bu çalışma, Türkiye’deki
metadata çalışmaları konusunda mevcut durumu gözler önüne sermekte, ve araştırmacıların
günümüzün en kıymetli hazinesi olan bilgiye daha kolay nasil erisilecegi hususunda
bilgilenmelerini sağlamaktadır. Bundan sonraki bir diğer adım metadata uygulamalarını
geliştirmek için neler yapılabileceği ile ilgili çalışmalar yapmaktır.
116
KAYNAKÇA
Ahronheim, R. Judith: “Descriptive Metadata: Emerging Standards”, the Journal of Academic Librarianship, September 1998. Akgül, Mustafa: “Đnternette elektronik kütüphaneler ve tarama mekanizmaları,”Cumhuriyet bilim teknik, 2002 Akyokuş, A Selim: “XML ve XML uygulamaları: seminer notu” Đstanbul: Doğuş Üniversitesi [y.t.y] Arms, W. Y: “Key concepts in the architecture of the digital library” D-Lib Magazine, July 1995, [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.dlib.org/dlib/July95/07arms.html (20.01.2007) Arms, W.Y: Digital Libraries , London: MIT, 2000 Bayraktutan, Fidan: “Đnternet üzerindeki enformasyon arama ve erişimi sorunlarının çözümünde enformasyon arama stratejilerinin ve metadatanın önemi ve kapsamı,”(Yüksek Lisans Tezi), Đstanbul, Đstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005 Baydur, Gülbin: “Bilginin evrensel düzeyde elde edilebilirli ği” (çevirimiçi) http://209.85.135.104/search?q=cache:k_RxeTh9D4EJ:ab.org.tr/ab2000/dokumanlar/baydur-bildiri.doc.bilginin+evrensel+d%C3%BCzeyde+elde+edilebilirli,10.04.2007 Brand, Amy, Frank Daly, Barbara Meyers: Metadata Demystified, y.y., The Sheridan Press&NISO Press, 2003. Caplan, Priscilla: Metadata fundamentals for all librarians, Chicago: American Library Assocation, 2003. Coleman, Anita S.:“From cataloging to metadata:Dublin Core Records for the Libraray Catalog” Metadata a Cataloger’s Primer, yay.haz. Smiraglia P.Richard, N.Y:The Haworth Press,2005 Cwiok, Jennifer: “The defining Eleman a discussion of the Creator Eleman Within Metadata Schemas,” Metadata a Cataloger’s Primer, ed. Richard P. Smiraglia, N.Y:The Haworth Press, 2005 Dağdaş,Yasemin: “Elektronik belge tanımlaması ve uluslar arası elektronik belge tanımlama standartları,”(Yüksek lisans tezi) Đstanbul:Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2005 “DC-Dot”(çevirim içi)http://www.ukoln.ac.uk./metadata/dcdot/, 01.04.2007 “Data, data everywhere data: Metadata standards” yay.haz. Fanning, Betsy. Aiim E_ Doc 20( 3),2006 Devlet Planlama Teşkilatı: e-dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalı şabilirlik Esasları Rehberi, Ankara:2005
117
Doğan Atılgan: “Bilimsel iletişimde kütüphanelerin rolü” (çevirimiçi) http://20985.129.104/search?=cache:HcaFsPfARcJ:eprints.rclis.org/archive/00006, 06.03.2007 Editeur, ONIX for Books, 16 July 2004. http://www.editeur.org/onix.html (23 Nisan 2007) Ergün, Canan “Kütüphanelerde metadata kullanımı”,(çevirimiçi) http:www1.ku.edu.tr/files/library/activities, 23Ağustos 2006. “Gateway to Educational Materials”(çevirim içi) http:www.geminfo.org, 01.04.2007 Gorman, G. E, Daniel,G.Dorner: Metadata applications and management. Lanham: Scarecrow Pres, 2004 GEM, Gateway to educational Materials, 20 July 2004. http://www.thegateway.org/ 01.05.2007 Hillmann, Diane: “Using Dublin Core” (çevirimiçi) http://www.dublincore.org,/ documents/usaguide/ , 30.10.2006 Huthwaite, Ann: "AACR2 and other Metadata Standarts: The Way Forward,” Electronic Cataloging: AACR2 and Metadata for Serials and Monographs.yay.haz. Sheila S. N.Y: The Haworth Press, 2003 Greenberg, J.: “Metadata and the World Wide Web”, Enyclopedia of Library and Information Science. New York: Marcel Dekker Kaya Emrullah:“Online cataloging automation for digital libraries” (Yüksek Lisans Tezi), Đstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2002 Kaynak, Elif Aytek: “Elektronik Kaynakların Bibliyografik Denetimi ve Metadata,” Bilgi Dünyası, 2(2), 2001, s.188–205. Library of Congress: “Metadata Object Description Schema” (çevirimiçi) http://www.loc.gov/standards/mods/ “LISU Annual Library Statistic” (çevirimiçi) http://www.lboro.ac.uk/depatments/dis/lisu/pages/publications/als06html,15Haziran,2007 Küçük, Mehmet Emin: “Metadata kavramına kısa bir giriş” Bilgi Dünyası, 2(2),2001, s.207–217 Küçük, Mehmet Emin, Đrem Soydal: “Dijital kütüphanelerde standartlar ve protokoller” Türk Kütüphanecili ği 17(2), 2003 Küçük, Mehmet Emin, Umut Al: “Metadata Kavramı” Bilgi Dünyası 2001, 2(2) s.169-187 “Medical Metadata Creator” (çevirimiçi) http://medir.hsu.edu/bicc-informatics/ebm/latest.htm, 01.04.2007 “metadata”(çevirimiçi)http://www.en.wikipedia.org/wiki/metadata
118
Miller, Paul: Metadata: What it means for Memory Institutions.In Metadata Applications and management. Yay.haz..G.E Gorman , Daniel G.Dorner. Lanham: Scarecrow Press NISO Announces:“Dublin Core Metadata Eleman Set Approval, formation of Committee to Revise Library Statistics Standart”, Information Today ,18(10),2001 “Nordic Web Index DC Metadata Template”(çevirimiçi)http:// www.lub.lu.se/cgi-bin/nmdc.pl, 01.04.2007 “Reggie”(çevirimiçi) http://metadata.net/dstc/, 01.04.2007 Schottlaender,Brian E. C: “why metadata why metadata?why me?why now,” Electronic cataloging:AACR2 and metadata for serials and monographs yay.haz. Sheila S.Inter . NY: Haworth Information Press Seefeldt, Jürgen. “Geçmişe ve geleceğe açılan kapı Almanya’da kütüphaneler.” Çev., Meltem Arun (çevirim içi) http://www.goethe.de/kug/pro/ifla/tuerkisch.pdf, 15 Haziran 2007 “State Library of Tasmania’s Generic Editor”(çevirimiçi) http:www.dstc.edu.au/research/projects/metaweb/generic_tool.html,01.04.2007 Tonta,Yaşar “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler” (çevirimiçi) http://yunus.hun.edu.tr/~tonta/yayinlar/eyayin99.pdf,3 Mart 2007 Türker, Cambazoğlu(2003) Đnternet teknolojileri intranet uygulamaları , Đstanbul: Papatya Yuan - Liang Ma “ Digital resources and metadata applications in the Shanghai Libraray” , Electronic cataloging: AACR2 and metadata for serials and monographs, yay.haz. Sheila S. Inter. N.Y: Haworth Press, 2003 "The five purposes of metadata", Update Magazine , July/August 2004, “TagGen”(çevirimiçi)http://www.hisotware.com/taggen.html, 01.04.2007 “Using Dublin Core” http://www.dublincore.org/documents/usaguide Varian, H. “The information Economiy” Scientific American, 273(3) 1995, s. 200, 202. Yücesan Aysun “Marc21 ve Anglo American Kataloglama Kuralları 2’yi kullanarak Đnternet kaynaklarının Kataloglanması (çevirim içi) http:// www1.ku.edu.tr/files/library/activities/Aysun_AAKK2_Samsun.ppt, 20 Ocak 2007 Yuan - Liang Ma “Digital resources and metadata applications in the Shanghai Libraray” , Electronic cataloging: AACR2 and metadata for serials and monographs, yay.haz. Sheila S. Inter, N.Y: Haworth Press, 2003
119
ÖZGEÇM ĐŞ ĐLET ĐŞĐM BĐLGĐLERĐ Fevziye ADAMCIL e-posta: [email protected] Telefon: 0212 278 1848 – 0216 528 7065 Adres: Emniyetevleri Mahallesi, Çimen Sokak, Hakan Apartmanı No:11/8 4Levent / Đstanbul EĞĐTĐM Lise: Manisa / Saruhanlı Çok programlı Lisesi 1994-1997 yılları arasında lise eğitimi tamamlanmıştır. Lisans: Đstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Anabililm Dalı (Kütüphanecilik) 1999- 2003 Üniversite eğitimi tamamlanmıştır. Yüksek Lisans: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi ĐŞ DENEYĐMĐ Đstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı Işık Üniversitesi kütüphanesi staj deneyimi 2003–2004 Işık Üniversitesi Kütüphanesi kataloglama bölümü personeli 2004–2007 Işık Üniversitesi kataloglama bölümü Uzman kütüphaneci olarak Đş deneyimi. FAAL ĐYETLER 29 Mart 2007 “Bilginin Dijitalleşme Süreçleri”” (Panel) Bilgi Üniversitesi Dolapdere Kampüsü, Đstanbul 29 Mart 2007 “Elektronik Kaynaklar Teknik Hizmetlerde Neleri Değiştirdi?”(Panel) Sabancı Üniversitesi Bilgi Merkezi, Đstanbul
10 Mayıs 2006 “OCLC- UNAK Konsorsiyumu” TUBĐTAK, Ankara
29 Mart 2006 “Bilgi ve Belge Yönetiminde Akademik Açılımlar” (Panel) Marmara Üniversitesi, Göztepe Kampüsü, Đstanbul 28 Mart 2006 "Sayısal Bilgi Yönetiminde Metadata Uygulamaları" (Konferans), Denise Bedford, ĐTÜ Ayazağa Kampüsü, Đstanbul
14 Mayıs 2005 “OCLC- UNAK Konsorsiyumu” Yasar Üniversitesi, Đzmir
22-24 Eylül 2005 "Bilgi Hizmetlerinin Organizasyonu ve Pazarlanması", Kadir Has Üniversitesi Cibali Merkez Kampüsü, Đstanbul
1 Nisan 2005 “Enformasyon Teknolojilerindeki Son Gelişmelerin Kütüphane Hizmetleri Üzerindeki Etkileri Sempozyumu”, Kuleli Askeri Lisesi Kütüphanesi, Đstanbul
8 Mayıs 2004 “OCLC- UNAK Konsorsiyumu”, Yeditepe Üniversitesi, Đstanbul
- 1 -
EK 1 - ANKET: TÜRK ĐYE’DEK Đ ÜNĐVERSĐTE KÜTÜPHANELER ĐNDE
METADATA ve KULLANIMI
Sevgili Meslektaşım,
Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Yüksek Lisans Programı’nda tez
çalışması yapmaktayım. Bu tez çalışmasının amacı Türkiye’deki üniversite
kütüphanelerinde metadata kullanımının olup olmadığını araştırmak; eğer var ise
sayısal verilerle tüm kütüphanelerdeki metadata kullanımı konusunda değerlendirme
yapmaktır.
Aşağıda araştırma amaçlı, on dakikanızı alacak şekilde düzenlenmiş bir anket
bulunmaktadır. Seçeneklerin önündeki boşluğu işaretleyerek soruları yanıtlayınız.
Yanıtlarınız tez çalışmamda genel bir değerlendirme için kullanılacak ve gizli
tutulacaktır. Anket sonuçları elektronik posta yolu ile sizlere gönderilecektir.
Metadata, elektronik bir dökümanın içeriği hakkında bilgidir ya da “data hakkında
data” olarak tanımlanabilir.
Anket sorularını yanıtlamak için
http://kutuphane.isikun.edu.tr/anket/anketformu.htm l adresine tıklayınız.
Sorularınız için bana � HYPERLINK "mailto:[email protected]"
�[email protected]� elektronik posta adresinden,
0216 528 7065 numaralı telefonlardan ulaşabilirsiniz.
Zamanınızı ayırıp benimle fikirlerinizi payla ştığınız için şimdiden çok teşekkür
ederim.
FEVZĐYE ADAMCIL
- 2 -
Adınız Soyadınız:
Çalıştığınız Universitenin Adi:
1) Kütüphanenizin / Bilgi merkezinizin toplam çalışan sayısını ilgili grubun karşısına
yazarak belirtininiz.
( ) Kütüphaneci sayısı.......
( ) Đdari personel sayısı..........
( ) Stajyer sayısı..........
( ) Yarı zamanlı çalışan öğrenci sayısı........
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
2) Kütüphanenizin / Bilgi merkezinizin son yıla ait okuyucu sayısını belirtiniz.
( ) 5000’den az
( ) 50001 - 10000
( ) 10001 - 15000
( ) 15001 - 20000
( ) 20001 - 25000
( ) 25001 ve fazlası
- 3 -
3) Kütüphanenizin / Bilgi merkezinizin yayın sayısı hakkında bilgi veriniz.
( ) 10000’den az
( ) 10001 - 15000
( ) 15001 - 20000
( ) 20001 - 25000
( ) 25001 - 30000
( ) 30001 ve fazlası
4) Kütüphanede/ Bilgi merkezinde hangi bölümde çalışıyorsunuz?
( ) Elektronik kaynaklar bölümü
( ) Kataloglama-Sınıflama Bölümü
( ) Yönetim
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
5) Kurumunuzda metadata uygulamalarını kullanıyor musunuz?
( ) Evet
( ) Hayır
- 4 -
6) Eğer cevabınız hayır ise uygulamama sebepleriniz nelerdir?
( ) Kaynak azlığı
( ) Önceden belirlenmiş ve kararlaştırılmı ş bir standart olmadığı için.
( ) Personelin metadata uygulamalarını araştırmak ve yorumlamak için yeterli
zamanı olmadığı için.
( ) Web sayfası tasarımcılarına metadata konusunda eğitim verilmesi gerektiği
için.
( ) Metadatanın aramayı önemli ölçüde geliştirdi ğine inanmadığımız için.
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
7) Lütfen metadata hakkında ne bildiğinizi tanımlayınız. Birden fazla seçenek
işaretlenebilir
( ) Bu terimi hiç duymadım.
( ) Bir ya da daha çok Workshop’a katıldım.
( ) Metadata oluşturdum.
( ) Metadata projesi yönettim.
( ) Bir standart yorumlama-uygulama üzerinde çalışıyorum.
8) Siz ya da çalıştığınız birim hangi metadata formatını kullanıyorsunuz?
( ) MARC21
( ) MARC (Library catalogs)
( ) Dublin Core
( ) FGDC (Federal Geographic Data Commitee)
( ) GILS (Globa/Government Information Locator Service)
( ) IMS (Instructional Management System)
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
- 5 -
9) Kullandığınız standardı tercih etme sebebiniz nedir?
( ) Konuya özgün olarak düzenlenmiş olduğu için.
( ) Basit ve geliştirilebilen kullanımı oldu ğu için.
( ) Uluslararası olarak tanındığı için.
( ) Đhtiyaçlara en iyi cevap veren alanları içerdiği için.
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
10) Son 2 yıldır metadata konferansları ya da workshoplara katıldınız mı?
( ) Evet.
Hangileri...............................................................................................................
…..........................................................................................................................
( ) Hayır.
11) Metadatanın hangi yanı sizi daha çok ilgilendiriyor? Aşağıdaki kutucukları
numaralandırın, en az olana 1 vererek başlayın.
( ) Standartlar
( ) Formatlar/şemalar(planlar)
( ) Kullanım kolaylığı
( ) Erişilebilirlik
( ) Üretim/oluşturma
( ) Arama motorları tarafından kullanılması
( ) Diğer. Belirtin:
- 6 -
12) Kurumunuzdaki elektronik kaynakların toplam kol eksiyonunuza oranı nedir ?
( ) %10 - %25
( ) %26 - %35
( ) %36 - %45
( ) %46 - %54
( ) %55 ve fazlası.
( ) Diğer.Lütfen belirtin:
13) Elektronik kaynakları kataloglamada nasıl bir yol izlersiniz? Birden fazla seçenek
işaretlenebilir. 1:evet 2: hayır
( ) Üye olduğumuz veri tabanlarının (Ebrary vs.) hazırladığı katalogları
kullanarak
( ) Elektronik kaynağı taratıp,( internet makalesi , haber vs. ) ilgili menü ile
otomasyon sistemimize gönderip Marc sistemine göre kendimiz katalogluyoruz
( ) AACR2R’ ye göre katalogluyoruz
( ) OCLC kataloglarını kullanarak
( ) Metadata ( Dublin Core vs. Sistemler ) kullanarak
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
- 7 -
14) Kütüphanenizin Web sayfasına metadata bilgisi ekliyor musunuz ?
( ) Evet, sayfaların hepsine metadata bilgisi ekliyoruz.
( ) Evet, sayfaların çoğuna metadata bilgisi ekliyoruz.
( ) Sayfaları seçerek metadata bilgisi ekliyoruz. (Đçeriği farklı olan sayfalar,
üniversite ilk sayfaları ve bazı bölümlerin sayfaları)
( ) Hayır metadata bilgisi eklemiyoruz.
( ) Hayır metadata bilgisi eklemiyoruz, eklemeyi planlıyoruz.
( ) Diğer. Lütfen belirtin :
15) Metadata kayıt formatınız nedir?
( ) TEXT
( ) XML ( XML ise lütfen şemasını belirtiniz.)................................
( ) HTML
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
- 8 -
16) Kütüphanenizin Web sayfasına metadata bilgisini kim ekliyor?
( ) Elektronik kaynaklar bölümü kütüphanecisi.
( ) Web sayfası tasarımcısı.
( ) Web sayfalarının içerik sahipleri.
( ) Web sayfa yöneticisi.
( ) Kataloglama bölümü kütüphanecisi.
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
17) Metadata kayıtlarınızı depoluyor musunuz ?
( ) Evet
( ) Hayır
18) Bir önceki soruya cevabınız evet ise metadata kayıtlarınızı nerede
depoluyorsunuz?
( ) Veritabanında depoluyoruz.
( ) Excel çalışma dosyasında depoluyoruz.
( ) OCLC’ de depoluyoruz.
( ) Otomasyon programında depoluyoruz.
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
- 9 -
19) Kullanıcılar, metadata kayıtlarına / elektronik kaynağın katalog bilgisine nasıl ulaşır?
( ) Üniversitenin websitesi üzerinden
( ) Đntranet ile
( ) Đnternet’e bağlı omadan ( CDROM vs. ) off-line (çevirim dışı olarak)
( ) Basılı kataloglardan
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
20) Sizce metadata kütüphane kullanıcılarına netür bir fayda sağlamaktadır?
( ) Bilgiye erişip araştırma yapmak için
( ) Koleksiyona göz atmak için
( ) Araştırma yapmak ve gözatmak için
( ) Diğer. Lütfen belirtin :
21) Metadata kullanmanın avantajı olduğunu düşünüyor musunuz ? Aşağıdakileri
puanlandırın. Enaz avantajı olduğunu düşündüğünüz seçeneğe bir puan vererek
başlayın.
( ) Dijital arşivler için yardımcı.
( ) Elektronik kaynaklara erişimi kolaylaştırması.
( ) Arama sonuçlarının kesinliği.
( ) Web sayfasını daha iyi yönetme ve güncelleme olanağı.
- 10 -
( ) Kütüphane ve üniversite için daha yüksek profil.
( ) Diğer. Lütfen belirtin :
22) Hangi alanlara metadata ekliyorsunuz ? Metadata bilgisine en çok hangi
alanlarda ihtiyaç duyarsınız?
( ) Başlık, üretici
( ) Konu, konunun geçtiği yer, zaman bilgisi.
( ) Basım, yayın, anahtar kelime bilgisi.
( ) Erişim Hakları, hakların kullanımı, kılavuz.
( ) Son değişim tarihi, olu şturma tarihi, versiyon bilgisi.
( ) Diğer. Lütfen belirtin:
