T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ

ANABİLİM DALI

ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI

Yüksek Lisans Tezi

Rukiye (Coşkun) Sayer

Ankara - 2007

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ

ANABİLİM DALI

ÇOCUK KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK YAYINLARIN KULLANIMI VE YAYGINLAŞTIRILMASI

Yüksek Lisans Tezi

Rukiye (Coşkun) Sayer

Tez Danışmanı

Yrd. Doç.Dr. Fahrettin Özdemirci

Ankara - 2007

ÖNSÖZ

Çocuklar daha çabuk öğrenebilen, daha önyargısız, toplumların geleceklerini

biçimlendiren en önemli ve aynı zamanda yaşça en küçük bireylerdir. Hayata adımlarını

attıkları ilk günden itibaren öğrenme serüvenlerine başlayan ve kendilerine çeşitli sözlü veya

yazılı verimler arayan çocukların bu ihtiyaçları çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır.

Eleştirebilen, seçebilen ve sorgulayabilen çocukların yetiştirilmesinin çok daha fazla

önem kazandığı günümüzde çocukların beslendikleri çocuk yayınlarında da çeşitli

değişiklikler yaşanmıştır. Bu çalışmada elektronik çocuk yayınlarının türleri, nitelikleri

üzerinde durularak, bu yayınların çocuk kütüphanelerinde nasıl ve neden kullanılmaları

gerektiği üzerinde durulmuştur.

Bu çalışma pek çok kişinin desteği ve yardımı sayesinde gerçekleştirilmiştir.

Çalışmam süresince beni yönlendiren ve destek olan başta tez danışmanım Yrd. Doç. Dr.

Fahrettin Özdemirci’ye ve Bölüm başkanımız Prof. Dr. Sekine Karakaş’a, üzerimde emeği

olan ve bana bu bölümü sevdiren tüm bölüm hocalarıma; ayrıca Almanya Ottensen Halk

Kütüphanesi çalışanlarına ve Almanya’da bulunan HOEB4U Çocuk ve Genç Kütüphanesi

görevlilerine sorularımı yanıtlayarak beni bilgilendirdikleri için teşekkür ederim.

Son olarak maddi manevi her konuda bana yardımcı olan ve bu çalışmanın ortaya

çıkmasında teşvikini ve desteğini benden esirgemeyen sevgili babama, eşime sevgi ve

şükranlarımı sunarım.

Rukiye ( Coşkun) Sayer

III

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ……………………………………………………………………… III

İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………… IV

ŞEKİLLER LİSTESİ VI

BÖLÜMLER

I. 1. Konunun Önemi …………………………………………………... 1

I. 2. Amaç ……………………………………………………………... 2

I. 3. Hipotez ……………………………………………………………. 3

I. 4. Kapsam ve Düzen ………………………………………………... 4

I. 5. Yöntem …………………………………………………………... 4

I. 6. Terimler ………………………………………………………….. 5

I. 7. Kaynaklar ………………………………………………………… 6

II. ELEKTRONİK YAYINCILIK ………………………………………. 8

II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi ……………………………….. 8

II. 2. Elektronik Yayınlar …………………………………………….. 11

II. 2. 1. Elektronik Dergiler …………………………………….. 12

II. 2. 2. Elektronik Kitaplar …………………………………….. 14

II. 2. 3. Web Sayfaları ………………………………………….. 18

II. 2. 4. Elektronik Gazeteler …………………………………… 20

III. ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK …………

III.1. Giriş …………………………………………………………….. 23

III.2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi ……………… 23

III.2.1 Çocukluk Dönemi ………………………………………. 23

III.2.2.Çocuk Yayınlarının Önemi ……………………………… 27

III.3. Çocuk Yayıncılığı ………………………………………………. 30

III.3.1 Dünyada Çocuk Yayınlarının Gelişimi ………………….. 30

III.3.2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi …………….. 32

III.4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri ………………………………….. 36

III.4.1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri ………………… 36

III.4.1.1. Tema ……………………………………………. 38

III.4.1.2. Konu …………………………………………….. 38

III.4.1.3. Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar ……….. 39

III.4.1.4 Plan ……………………………………………… 39

IV

III.4.1.5 Dil ve Anlatım ……………………………………. 40 III.4.2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri ………………… 41

III.4.2.1. Resimlendirme …………………………………... 41

III.4.2.2. Kullanılan Malzeme …………………………….. 42

III.5. Elektronik Çocuk Yayınları …………………………………….. 43

III.5.1. Elektronik Çocuk Kitapları ……………………………… 44

III.5.1.1. Elektronik Kitap Örnekleri ………………………. 46

III.5.2. Elektronik Çocuk Dergileri ……………………………... 49

III.5.2.1. Elektronik Dergi Örnekleri ……………………… 51

III.5.3. Elektronik Çocuk Gazeteleri …………………………….. 53

III.5.3.1.Elektronik Gazete Örnekleri ……………………... 53

III.5.4. Web Sayfaları …………………………………………… 56

III.5.4.1. Web Sayfası Örnekleri ……………………………….. 57

III.6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri …………….. 60

IV. ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK

YAYINLARI…………………………………………………..

63

IV.1. Çocuk Kütüphaneleri …………………………………………… 63

IV.1.1. Çocuk Kütüphaneciliği …………………………………. 66

IV.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması …………. 69

IV.2.1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci …………………….. 69

IV.2.2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması …………….. 74

IV.2.2.1. Sahip Olmak Yarine Erişim Yaklaşımı ……….. 75

IV.2.2.2. Elektronik Dergilerin Sağlanması ……………... 75

IV.2.2.3. Elektronik Kitapların Sağlanması ……………... 76

IV.4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı ………………………. 77

IV.5. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ………………………………………

79

V. SONUÇ ………………………………………………………………….. 81

KAYNAKÇA ………………………………………………………………. 84

ÖZET ………………………………………………………………………. 93

SUMMARY....................………………………………………………….... 94

V

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil - 1 ‘Kral Arthur’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa.......................................... 46

Şekil - 2 ‘Ben Büyüküm’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa...................................... 47

Şekil - 3 ‘Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı..................................................... 48

Şekil - 4 ‘Masal Ormanı’ isimli kitaptan örnek bir sayfa....................................................... 48

Şekil - 5 ‘Goddy Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa............................. 49

Şekil - 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı........................................................... 51

Şekil - 7 ‘Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası..................................... 52

Şekil - 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası.......................................... 54

Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa................................... 54

Şekil - 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa............................................................ 55

Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa...................................................... 56

Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa........................................ 57

Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa............... 58

Şekil - 14 ‘Çocukça’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa................................................... 59

VI

GİRİŞ

I. 1. Konunun Önemi

Çocuğun, kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında,

etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği

müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda

ilerleyebilir. Dolayısıyla çocukların yaşamlarının ilk yıllarından başlanarak,

çocukluğun gelişim evreleri göz önüne alınarak, bu evrelere uygun görsel, işitsel

ve dilsel iletilerle beslenmeleri gerekmektedir. Çocuğun düzeyine uygun ve

nitelikli bir çocuk yayını;

• Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı

olur.

• Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok

önemli niteliğin çocukta gelişimini destekler.

• Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.

• Çocuğu anadiliyle tanıştırıp, onun gelişimine katkıda bulunur.

• Çocuğun topluma uyumunu kolaylaştırır.

Çocuğun dünyasında oldukça önemli bir yeri dolduran çocuk yayınları,

günümüzde bilişim teknolojisindeki gelişmelerden etkilenerek çeşitli değişimler

geçirmiştir. Hem biçimsel hem de içeriksel açıdan değişim geçiren çocuk

yayınları artık elektronik olarak da üretilmektedirler. Özellikle elektronik

yayınlarda çoklu ortam özelliklerinin dolayısıyla ses, görüntü ve animasyonların

yeralması, çocuklara sıkılmadan başka vadilerde dolaşma fırsatını sunmaları, bu

yayınları çocukların gözünde oldukça cazip hale getirmektedir. Ancak elektronik

çocuk yayınlarına erişimin bilgisayarlarla gerçekleştirilebiliyor olması,

çocukların bilgisayar başında ne kadar süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp

yapmayacağı gibi sorunları da beraberinde getirmektedir.

Bilgiye erişim ve sunuş biçimlerindeki değişimle birlikte gündeme gelen

önemli bir nokta da ‘kütüphane kullanmaya mesafeli çocuklar’ın artabileceği

riskidir. Bu nedenle çocuk kütüphaneleri gelişmeler ve değişimler doğrultusunda

dermelerini oluşturmalı, bunu yaparken de çocukların düzeylerine uygun olan

yayınları seçmeye özen göstermelidirler. Çünkü hızla ilerleyen elektronik

yayıncılığa paralel olarak elektronik çocuk yayınları da artmaktadır.

Çoklu ortam özellikleri ile donatılmış elektronik yayınlar çocuklar

açısından basılı yayınlara oranla daha ilgi çekici olduğundan çocuk

kütüphanelerinde elektronik yayınlara erişim ve kullanımın sağlanması

çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artması noktasında önemli bir yer

tutacaktır. Ancak elektronik yayınların çocuklara neler kazandıracağı ve

çocuklara nasıl sunulması gerektiği bilinmeli ve bu doğrultuda hareket

edilmelidir.

I. 2. Amaç

Elektronik yayıncılığın ve bu çerçevede elektronik çocuk yayıncılığının

giderek artması ile gündeme gelen çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların

kullanımının yeni bir yaklaşım olması, bu yayınların kütüphanelerde nasıl

kullanılabileceği, çocuklara nasıl sunulacağı gibi çeşitli soruları da beraberinde

2

getirmiştir. Bu nedenle günümüzde kullanımı gittikçe yaygınlaşan elektronik

yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılacağı konusunun

açıklanması gerekmektedir.

Bu çalışmada aşağıdaki konulara açıklık getirilmeye çalışılmıştır:

1. Elektronik çocuk yayınlarının seçim ve sağlanmasında izlenmesi

gereken yollar ve politikalar nelerdir?

2. Elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi

gereken noktalar nelerdir?

3. Elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabilir?

I. 3. Hipotez

Normal büyüme ve gelişme gösteren bir çocuğun doğal gereksinimlerinin

yanı sıra zihinsel ve ruhsal gereksinimlerinin de karşılanması gerekir. Bunların

karşılanmasında sözlü, yazılı ve görsel yayınların önemi büyüktür. Çocuk

yayınlarının amaçlarının çocuğun sosyal ve kültürel gelişimine katkıda bulunmak

olduğu dikkate alınırsa yayınların taşıması gereken özelliklerin çocukların

gelişimleri açısından önemli bir yer tutacağı açıktır. Günümüzde üretim ve

kullanımı giderek artan elektronik yayınlar pek çok kolaylığı bir arada

sunabilmeleri nedeniyle bilgi kaynaklarının kullanımı konusunda çocuklar

üzerinde bir çok olumlu etki yaratacaktır. Bu bağlamda elektronik çocuk

yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanıma sunulması ve yaygınlaştırılması

gereklidir.

3

I. 4. Yöntem

Bu çalışma hazırlanırken gerekli verilerin toplanabilmesi için ‘Belgesel

Tarama Yöntemi’ kullanılmıştır. Belgesel tarama yöntemi ‘Varolan kayıt ve

belgeleri inceleyerek veri toplama’ (Karasar, 1999: 183) olarak

tanımlanmaktadır. Bu doğrultruda yapılan çalışmayla ilgili basılı ve elektronik

yayınlar taranarak gerekli bilgiler elde edilmiştir.

I. 5. Kapsam ve Düzen

Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır.

Birinci bölümde konunun önemi, çalışmanın hipotezi ve amacı,

araştırmanın yöntemi, araştırmanın kapsamı, araştırmada geçen terimlerin

anlamlarına ve yararlanılan kaynaklara yer verilmiştir.

İkinci bölümde genel olarak ağlar aracılığıyla yayın yapma olarak

değerlendirilebilecek elektronik yayıncılığın gelişimine değinilerek, elektronik

yayınların neler olduğu ve ne gibi özellikler taşıdıkları, basılı yayınlara göre

olumlu ve olumsuz yönleri üzerinde durulmuştur.

Üçüncü bölümde çocuk yayınlarının çocuklar açısından öneminin

belirtilebilmesi amacıyla çocuk yayınlarının özellikleri hakkında bilgi verilerek

çeşitli elektronik çocuk yayınları incelenmiş ve değerlendirmeleri yapılmıştır. Bu

bölümün sonunda elektronik yayınların çocuklara etkilerine değinilmiştir.

Dördüncü bölümde elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphanelerinde

4

kullanımı ana teması doğrultusunda elektronik çocuk yayınlarının seçimi ve

sağlanması ile elektronik yayınların çocuklara sunulmasında dikkat edilmesi

gereken noktalara değinilmiştir.

Beşinci bölümde araştırmadan elde edilen veriler değerlendirilerek, çeşitli

sonuçlar çıkarılmaya çalışılmış ve çocuk kütüphanelerinde elektronik yayınların

seçimi ve sağlanması ile bunların hizmete sunulması konusunda önerilere yer

verilmiştir.

Bu bölümlerin sonunda da ‘Kaynakça’ yer almaktadır.

I. 6. Terimler

HTML (Hypertext Markup Language) : Belgelerin birbirlerine nasıl

bağlanacaklarını, belge içindeki metin ve resimlerin nasıl yerleşeceklerini

belirleyen, etiket (tag ) denilen kod parçalarından oluşan bir sistem olan HTML,

Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılır.

PDF (Portable Document File) : Adobe firması tarafından üretilmiş olan Adobe

Acrobat isimli program kullanılarak okunabilen doküman.

Internet : Tüm dünyadaki bilgisayar ağlarını birbirine bağlayan, dünya çapında

yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.

Worl Wide Web: Yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki

verilere kompakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşımı sağlayan bir çoklu ortam

sistemidir.

5

Web Sitesi: Web istemcisinin, web servisine bağlanarak ulaştığı bilgilerden

oluşan ve başka dokümanlara link sağlayabilen html sayfasıdır.

Hipermetin (Hypertext) : İçinde başka sayfalara bağlantı içeren dokümanlara

hipermetin (hypertext) adı verilir.

Tarayıcı (Browser) : Internet' de milyonlarca bilgisayar üzerinde bulunan,

birbirine bağlı web sayfalarına ulaşmak için kullanılan arabirim yazılımlara

tarayıcı (Browser) denir.

Çoklu ortam (Multimedya): Metin, fotoğraf, video ve ses gibi farklı medyaların (

bilginin aktarıldığı ortamların) birarada kullnılmasıdır.

Çalışmada yer alan kavramlar olabildiğince türkçeleştirilerek kullanılmıştır.

Örneğin ‘fulltext’ yerine ‘tam metin’, ‘download’ yerine ‘indirme’, ‘dijital’

yerine ‘sayısal’ kelimeleri tercih edilmiştir.

I. 7. Kaynaklar

Bu çalışmada gerekli kuramsal bilgilere ulaşabilmek amacıyla yapılan

yayın taraması sonucunda çeşitli basılı ve elektronik yayınlara ulaşılmıştır.

Konuya ilişkin yayınlara erişmek için taranan yayınlardan başlıcaları şunlardır:

D-Lib Magazine (1995- 2006)

Library and Information Science Abstracts (1990- 2003)

Milli Eğitim Dergisi ( 1973- 1999)

Türk Kütüphaneciliği (1986- 1999)

6

Türkiye Bibliyografyası (1966- 1968, 1979- 1981, 1996- 1998)

Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1979- 1981, 1996- 1998)

YÖK Tez Kataloğu ( 1988- 2005)

Bu kaynaklarda, tarama yapılırken genellikle aşağıdaki konu başlıkları ve

anahtar kelimeler kullanılmıştır; ‘child and library (çocuk ve kütüphane)’,

‘children’s literature (cocuk edebiyatı)’, ‘electronic publishing (elektronik

yayıncılık)’.Tarama sonucunda eriştilen yayınlardan çalışmada kullanılanlar

“Kaynakça”da verilmiştir.

7

II. BÖLÜM

ELEKTRONİK YAYINCILIK

Bilgi gereksiniminin hızla artmasının bilgiye daha hızlı erişim isteğini de

beraberinde getirdiği günümüzde, bilgi kaynaklarının dolayısıyla bilginin

çoğaltılmasını ve dağıtımını içeren yayıncılık sektöründe de değişimlerin

yaşanmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu doğrultuda teknolojinin bilgi üretiminde

ve bilgiye erişimdeki etkisi yayıncılık alanında da yeni teknolojilerin

kullanılmasını kaçınılmaz kılmıştır.

Schauder tarafından mesleki makalelerin tam metinlerinin bilgisayara

dayalı depolama araçları ile dağıtımı ve arşivlenmesi olarak tanımlanan (1994:

71) elektronik yayıncılık, Odlis (Online Dictionary of Library and Information

Science) isimli elektronik sözlükte, kitapların, dergilerin, veri tabanlarının ve

diğer bilgi kaynaklarının elektronik olarak yayınlanması olarak ele alınmıştır

(Reitz, 2006) .

İlk elektronik yayıncılık denemeleri elektronik postalarla başlamış ve

elektronik dergilerle (daha çok bilimsel içerikli dergilerle) devam etmiştir.

Elektronik yayıncılık kavramının daha iyi açıklanabilmesi amacıyla tarihsel

gelişimine değinilmesi gerekmektedir.

II. 1. Elektronik Yayıncılığın Gelişimi

Elektronik ortamda yazılı, sesli ve görüntülü metinlerden oluşan bir ağ

olan hipermetinlerin oluşturulması, elektronik yayıncılığın gelişimiyle doğrudan

ilişkilidir. Bilinen ilk hipermetin sistemi 1960’larda Douglas Engelbert

tarafından Stanford Araştırma Enstitüsü’nde oluşturulmuştur (2003 : 1012).

1970’li yıllarda bilgisayar yazılımlarının geliştirilmeye ve elektronik yayın

denemelerinin temel aracı olan ilk elektronik postaların akademik topluluklar

tarafından kullanılmaya başladığı görülmektedir (Tonta,1997: 305). Başka bir

ifadeyle bu dönemde elektronik yayıncılığın gelişimi için, altyapı hemen hemen

oluşmuş durumdadır. Bu altyapıyla New Jersey Teknoloji Enstitüsü Elektronik

Bilgi Değişim Sistemini (Electronic Information Exchange System) yani EIES’i

oluşturmuştur. EIES’le yazma, gözden geçirme ve okuma gibi işlemler

elektronik haberleşme sistemi yoluyla yapılmaya başlanmıştır (Wang, 2003 :

1012).

1980’li yıllarda Birmingham ve Lougborough Teknoloji Üniversiteleri

birlikte, Birmingham ve Lougborough Elektronik Ağ Gelişimi, ( Birmingham

and Lougborough Electronic Network Development ) kısa adıyla BLEND

projesini oluşturmuşlardır. Bu projenin amaçları, bilgi toplumu oluşturma

yolunda karşılaşılabilecek problemler üzerinde durmak ve elektronik bir dergi

oluşturmak olarak açıklanmıştır. Proje dört yıl sürmüştür. Bu proje ile

oluşturulan dergiler ise uzun ömürlü olamamıştır ( Shackel, 1983: 248).

Elektronik yayıncılığın gelişiminde önemli bir diğer adım da 1991 yılında

HEPTH (High Energy Phsics Theory) adlı derginin tam metin olarak elektronik

ortamda yayımlanması olmuştur (Yayıncılıkta... , 1998: 67).

1995 ve sonrasında ise elektronik ortama geçmeye başlayan akademik

dergilerle, elektronik yayıncılıkta önemli gelişmeler yaşanmaya başlanmıştır.

9

Internet’in dünya genelinde yaygınlaşması ve sosyo-ekonomik düzeyde her

kesime ve yaş grubuna hizmet sunabilmesi, avantajlarıyla birlikte, elektronik

dergi yayımcılığında da hızla web ortamına geçişi sağlanmış ve elektronik

yayınlar içerisinde oldukça önemli bir yere sahip olan elektronik dergilerin

sayıları hızla artmıştır (Demiray , 2005 : 6). 1996 yılında Elsevier, Springer ve

Academic Press tarafından yayımlanan çok sayıda bilimsel, teknik ve tıbbi dergi

(Businnes Week, Time, The Wall Street ve USA Today gibi popüler dergilerin

yanısıra) bütünüyle elektronik ortamda yayınlanmaya başlanmıştır

(Yayıncılıkta..., 1998: 70).

Son dönemlerde elektronik yayıncılıkla iligli önemli gelişmelerden birisi

de Xerox ve 3M gibi firmaların başı çektiği bir grup tarafından geliştirilen

elektronik kağıttır. Elektronik kağıtla beraber gelen önemli bir yenilik ise

yayınların tıpkı kağıttan okunuyormuş gibi okumasının olası hale gelecek

olmasıdır (Bilgi Yayınevi..., 2002). Bu gelişmeyle beraber elektronik yayınlara

ilginin daha da artacağı ve dolayısyla elektronik yayıncılığın daha da gelişeceği

belirtilmektedir.

Elektronik yayıncılık teknolojisi, oldukça hızlı bir biçimde gelişmektedir

ve elektronik yayın sayıları basılı ortamdakine oranla hızlı bir şekilde

artmaktadır. Matbaanın icadından bu yana yaklaşık 150 Milyon çeşit kitap

basılmışken, Internet ortamındaki belge sayısı günümüzde 100 milyon

civarındadır. (Tonta, 2000: 91) Özellikle çoklu ortam özellikleriyle elektronik

yayınların gittikçe daha ilgi çekici hale gelebileceği, geliştirilen yazılımlarla daha

nitelikli ve daha çabuk erişilebilir olabileceği ve bu doğrultuda daha çok talep

10

edilebileceği bilinmektedir. Bu özellikleri ile elektronik yayınlar elektronik

yayıncılık sürecinde yer alan her kesim için (okurlar, yazarlar, yayıncılar gibi...)

günümüzde olduğundan daha cazip hale gelecektir.

II.2. Elektronik Yayınlar

Elektronik yayınlar, kütüphanecinin kullanıcılara sağladığı cd-rom,

manyetik bantlar, internet vb. gibi elektronik ortamlarda yer alan bilgi kaynakları

olarak (Norman, 1997: 125) nitelendirilmektedir.

Bilgisayar ortamında oluşturulan bilgilere çoklu ortam özelliklerinin hızlı

bir biçimde eklenebilmesinin, elektronik yayınların basılı yayınlara oranla daha

cazip hale gelmesinde önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Başka bir ifadeyle

çoklu ortam özellikleri ile önce ses ve hareket daha sonra bunların da ötesinde

animasyon, etkileşimli geçişler, büyütme küçültme gibi görüntüde biçimsel

değişikliklerin oluşturulması, sanal ve gerçek ötesi düzenlemeler gibi günümüzde

daha da geliştirilebilen bir ortam söz konusudur (Töreci, 1999). Böylelikle

elektronik yayınlar farklı özellikleri ile ilk oluşturulmaya başlandıkları andan

itibaren, dikkatleri üzerlerinde toplamışlardır.

Elektronik yayınlar, genel olarak dört ana başlık altında (Reitz, 2006)

toplanmaktadır.

• Elektronik Dergiler

• Elektronik Kitaplar

• Web Sayfaları

11

• Elektronik Gazeteler

III. 2. 1. Elektronik Dergiler

Kitaptan oldukça farklı bir yapıda daha çok güncel gelişmelere yer veren

yayınlar olarak ele alınabilecek dergilerin, dünyada ilk yayın tarihinin 17.

yüzyıla kadar uzandığı görülmektedir. Özellikle batıda bu yüzyılda bir yandan

bilimin ilerlemesi ve yaygınlaşmasını sağlamak, diğer yandan da bilim adamları

arasındaki iletişimi sağlayabilmek amacıyla süreli yayınların kullanılmaya

başlandığı görülmektedir (Şimşek, 2001). Nitekim 1665 yılında Fransa’da

yayınlanan ve aynı zamanda dünyada yayınlanan ilk dergi olan ‘Jornal de

Scavant’ da bilimsel içerikli bir dergidir (Pross, 1967: 47) . Bu dergiyi 1682

yılında Leipzig’de Latince olarak yayınlanan " Acta Eruditorum " takip

etmiştir (Şimşek, 2001).

Ülkemizde yayınlanan ilk dergi ise tıpla ilgili bir dergi olan ve 1849’da

yayınlanan Vekayi-i Tıbbiye’dir. Bu dergiyi 1862’de ilk bilim derneğimiz olan

Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin yayın organı olarak çıkan “Mecmua-i Fünun”

takip etmiştir.

Dünya'da ve ülkemizde yayınlanan ilk dergilere bakıldığında, bu dergilerin

bilimsel içerikli olduğu ve dolayısıyla bilimsel iletişimi sağlamak amacıyla

yayınlandıkları görülmektedir. Bilim adamlarına yönelik yayınlanan bu dergileri

zamanla değişik okur gruplarına yönelen dergiler takip etmiştir.

Dergiler, genel bir ifade ile bilimsel, teknik, politik bir gelişme ya da fikri

paylaşma amacını taşımaktadırlar ve dünyadaki yaygın görüşleri etkileyecek,

12

değiştirecek ya da güçlendirecek derecede önemli araçlardır. Bu özellikleri

doğrultusunda dergiler, hedef kitlelerine ulaşabilmek ve de bu kitleyi

büyütebilmek amacıyla her dönemde çağın en ileri tekniklerini kullanmışlardır.

Yirminci yüzyılın sonlarına doğru gelindiğinde ise dergiler kağıt ortamıyla sınırlı

kalmayıp dijital dünyada da yerlerini almışlardır (Özyurt, 2003).

Elektronik ortamda bulunan ve çeşitli ağlar aracılığıyla erişimin sağlandığı

(McEldowney, 1995) elektronik dergilerin;

• Aslı basılı olan ama elektronik ortamda da yayınlanan dergiler ,

• Aslı elektronik olup ama az miktarda da basılı yayınlanan dergiler,

• Sadece elektronik ortamda yayınlanan dergiler ,

olmak üzere üç ayrı şekli bulunmaktadır (Johnson, 2004: 205).

Dergilerin elektronik ortamda yer alması bir çok kolaylığı da beraberinde

getirmiştir. Özellikle de dergilerin güncel bilgilere erişimdeki önemleri

düşünüldüğünde, elektronik dergilerin kullanıcılara oldukça farklı vadilerde daha

az zaman harcayarak dolaşma fırsatı sunmaları, bu dergileri daha cazip hale

getirmektedir. Elektronik dergilerin basılı dergilerden üstün tarafları aşağıdaki

gibi sıralanabilir:

• Basılı bir dergiye matbaadan çıktıktan sonra erişim aylar

sürebilirken web üzerinde paketlenen bir yayına anında erişim olanaklıdır

(Küçük , 2003 : 5 ).

13

• Bazı makalelerin özetlerinin yanısıra tam metinlerine de erişim

sağlanabilir.

• Elektronik dergilerin arşivlerine daha çabuk erişilebilir.

• Okurlar görüşlerini daha hızlı bir şekilde iletebilirler.

Bir çok olumlu niteliği bulunan elektronik dergilerle ilgili çeşitli sorunlar

da yaşanmaktadır. Bunlardan bir bir kaçı :

• Gerekli donanımın maliyeti ile ilgili sorunların olması,

• Yayına ulaşmanın her zaman kolay olmaması ,

• Bilgisayar ekranlarındaki çözünürlük kalitesinin resimlerin

kalitesini ve görüntülenmesini olumsuz etkileyebilmesi ve bu durumun

görüntü kalitesinin çok önemli olduğu disiplinlerde (örneğin tıp) çeşitli

sorunlara sebep olması (net görüntülenenmeyen röntgen gibi), (Küçük ,

2003 :5)

• Metinlerin okunmasında (özellikle uzun metinlerde) çeşitli

güçlüklerle karşılaşılması,

• Bilgisayarların kullanımı ile ilgili birtakım sorunların yaşanması,

• Telif haklarıdır.

Elektronik dergilerle ilgili sorunlara, önümüzdeki yıllarda elektronik yayın

teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak yeni çözümler bulunabildiği takdirde,

14

okurlar dolayısıyla yazar ve yayıncılar elektronik dergilere daha sıcak

bakabileceklerdir.

III.2.2. Elektronik Kitaplar

Yazı ile sözlerin insanoğlu tarafından kaydedilmeye başlanmasının

ardından, yazının kaydedildiği ortamların zaman içerisinde çeşitlenerek farklı

biçimlerde gelişerek ve değişerek günümüze kadar geldiği ve bu sürecin devam

edeceği bilinmektedir. Kil tablet ve kumaş parçaları sonra papirüs daha

sonrasında ise parşömen ve kağıdın bilgi kayıt ortamı olarak kullanılması

zamanla bilgi kaynağı olarak kitapları ve diğer bilgi kaynaklarının ortaya

çıkmasını sağlamıştır. ‘Yazılmış ya da basılmış yaprakların bir araya

getirilmesinden oluşan, 49 sayfadan az olmayan ve bir konuyu belirli bir düzen

içinde sunan yapıt’ (Kitaplık bilim terimleri sözlüğü, 1974: 43) olarak

tanımlanabilecek kitapların, parşömene yazılmaları M. Ö. 4. yüzyılda

olabilmiştir. Aradan geçen zamanda ise kitabın tarihindeki, belki de en önemli

gelişme, matbaanın bulunmasıyla 15. yüzyılın ortalarında yaşanmıştır. Zamanla

baskı tekniklerinde çeşitli değişimler yaşanmıştır. Baskının makineleşmesinin

ardından kitabın tarihsel sürecinde önemli bir gelişme daha yaşanmış ve kitaplar

elektronik ortamda da yerlerini almıştır.

Elektronik kitap, elektronik ortamda yayınlanan ya da elektronik ortama

aktarılarak bu ortamda kullanılan, çeşitli yazılımlar ve cihazlarla okunabilen ya

da izlenebilen metin, resim, film ve sesleri barındıran bir medya biçimidir (

Gürcan, 2005 )

1971 yılında Michael Hart’ın Illinois Üniversitesi’nde 10.000 eserden

15

oluşan bir elektronik halk kütüphanesi kurma fikriyle (Gutenberg,...1992)

gündeme gelen elektronik kitapların üretimine ilişkin ilk düşünceler, işaretleme

dili ( mark-up language ) çalışmalarının başladığı 1980’li yıllara kadar

uzanmaktadır. Bu tarihlerde metinlerin bilgisayar ekranında üretilerek

yayımlanabilmesi konusunda bazı çalışmalar yapılmıştır. Özellikle 1988’den

itibaren geliştirilen elektonik kitap cihazları (palm, pocket pc gibi) elektronik

kitap yayımcılığının daha da gelişmesini sağlamıştır (Gürcan, 2005).

Sayısal metin bilgisini derleyip bir arayüz aracılığıyla kullanıma sunan

araçlar olarak nitelendirilebilecek elektronik kitap yazılımlarından günümüze

ulaşan ve popülaritesi kanıtlananlar şunlardır: Adobe Acrobat Reader, Adobe

Acrobat eBook Reader, Glassbook, Microsoft Reader Palm OS ve Windows CE

avuç içi bilgisayarlar için yazılımlar (AportisDoc Exress Reader™ Pro/DX/GT,

portatif cihazlar için diğer yazılımlar MobiPocket Reader, Memoware

PeanutReader, TealDoc) (E- kitap: Teknoloji, 2005).

Kolay taşınabilme, çabuk güncellenebilme gibi birçok olumlu niteliğe

sahip olan elektronik kitaplar hem okurlara hem yazarlara hem de yayıncılara bir

çok kolaylık sağlamaktadır.

Okurlar açısından elektronik kitapların avantajları :

• Bir çok eserin birarada kolayca taşınabilmesi, depolanabilmesi ve

sağlanabilmesi,

• Özellikle yabancı dillerde yazılmış eserlere daha kolay

erişilebilmesi,

16

• Elektronik kitapların bir bölümüne ücretsiz olarak erişilebilmesi,

• Bazı elektonik kitapların sözlükte içeriyor olmaları,

• Yazı büyüklüğünün okurların isteğine bağlı olarak

değiştirilebilmesi gibi üstünlüklere sahiptir.

Yazarlar açısından elektronik kitapların avantajları:

• Yazdıkları eserleri ekonomik koşullar nedeniyle bastıracak yayınevi

bulamayan yazarlar açısından daha düşük bir maliyetle eserlerini

yayımlayabilmeleri başka bir ifadeyle yazarlara kendi yayıncılarının

kendileri olabilmeleri şansı sunulmaktadır.

• Yazarlar açısından bir diğer kolaylıkta dağıtılan elektronik kitabın

sadece ücretini ödeyenler tarafından okunabilmesinin ve okunduktan sonra

ise izin alınmaksızın başkalarına dağıtılmasının engellenebilmesidir. Ki bu

işlem elektronik kitabın içerisine satın alma işlemi sırasında okuyucuyla

ilgili bilgilerin saklanabiliyor olmasıyla yani, bir anlamda eserin

özelleştirilmesiyle gerçekleştirilmektedir (Bilgi Yayınevi,...2002).

Yayıncılar açısından elektronik kitabın avantajları:

• Basılı kitaplarda karşılaşılan kağıt, kapak, baskı, cilt ve dağıtım

maliyetleri elektronik kitaplarda daha az olduğundan elektronik kitaplara

yayıncıların daha az para yatırarak yayım listelerini daha geniş tutabilme

şansları vardır. Dolayısıyla kitap iadesi ve satılamaması gibi sorunların

17

neden olduğu maddi kayıpların azalması de sağlanmış olmaktadır (Gürcan,

2005).

• Elektronik kitapların özelleştirilebilmeleri yazarlar gibi yayıncılar

için de telif hakları açısından oldukça önemli bir üstünlüktür.

Bir kitabın basılmasından dağıtımına kadar geçen süreçteki işlemleri

kolaylaştıran ve hızlandıran elektronik kitaplarla ilgili çeşitli sorunlar da

bulunmaktadır.

Okurlar açısından elektronik kitapların dezavantajları:

• Elektronik kitaplarla, yazarlara kendi yayıncılarının kendileri

olabilme şansının sunulması birçok açıdan avantajlıdır. Ancak yayıncıların

yaptıkları tüm işlerin (dağıtım, pazarlama gibi) yazarlar tarafından

yapılacak olması bu konuda yayıncılar kadar bilgi sahibi olmayan yazarlar

açısında oldukça zordur

Yayıncılar açısından elektronik kitapların dezavantajları:

• Elektronik yayınların hepsi açısından önemli olan telif hakları

sorunu, elektronik kitaplar için de sözkonusudur. Elektronik yayınlardan

yararlanabilmek için genellikle Internet aracılığıyla bu yayınlara erişmek

ve kişisel bilgisayarlara kaydetmek gerekmektedir. Dolayısıyla elektronik

bir kitabın saklanabilmesi ve çoğaltılabilmesi pekte zor görünmemektedir.

Bu durum yayıncıları (aynı zamanda yazarları) oldukça rahatsız

etmektedir. Bunun nedeni ise elektronik ortamda telif haklarıyla ilgili

18

ödemelerin nasıl yapılacağı konusunun henüz netleşmemiş olmasıdır

(Tonta, 2000: 101).

II. 2. 3. Web sayfaları

Web sayfaları, Internet üzerinde web sayfası oluşturmak için kullanılan bir

betik dil olan HTML (Hyper Text Markup Language) ile oluşturulan ve içinde

metin, statik, dinamik görüntü, ses gibi objelerin bulunabileceği tarayıcı

(browser) yardımıyla görüntülenebilen dosyalardır (Gnoft Artware,...2006).

Web siteleri içerisinde bulunan ve bulundukları sitenin amacına yönelik

yapılandırılan web sayfaları, erişim hızını azaltacak abartılı animasyonlardan

uzak bir yapıda oluşturulmalıdırlar. Diğer taraftan web sayfalarının arama

motorları tarafından indekslenebilir nitelikte olmaları (Gnoft Artware,...2006),

kullanıcıların istedikleri bilgilerin yer aldığı sayfalara erişilebilmeleri açısından

oldukça önemlidir.

Web sayfaları ile ilgili bir diğer önemli nokta da sayıları her geçen gün

artan bu sayfalardaki bilginin ne kadar güvenilir olduğu sorusudur. Özellikle de

isteyen herkesin www (world wide web) üzerine farklı amaçlarla bilgi

koyabileceği düşünülürse, www kaynaklarının kullanılmadan önce nitelik ve

güvenilirlik açısından değerlendirilmesi gerekmektedir ki bu kaynakları

değerlendirmede kullanılacak çeşitli ölçütler bulunmaktadır. (Kurbanoğlu, 2002 :

11) Bu ölçütler beş ana başlık altında toplanabilir.

• Teknik Değerlendime

o Hatasız HTML kodlaması

19

o Standartlara uygunluk ve küresellik

o Düzgün bağlantı tanımları

• İçerik Değerlendirmesi

o Yetkinlik

o Başlık-İçerik Örtüşmesi

o Doyuruculuk düzeyi

o Özgünlük ve Felsefe

o Kaynak bildirimi

o Güncellik

o Yazım kurallarına uygunluk

• Tasarım Değerlendirmesi

o Etkileyici görünüm

o Özgün grafik yaklaşımlar

o Çoklu-ortam

o Kolay dolaşım

o Site haritası

• Etik Değerlendirme

20

o Genel etik kurallara uygunluk

o Tarafsızlık (Cebeci, 1998)

Www üzerinde bir bilgi arandığında belki de en önemli nokta bilgi arayan

kişinin ne aradığını bilmesi dolayısıyla bunun için kendine gerekli soruları

sorarak ön hazırlık yapmasıdır. Bu ön hazırlığın ardından ise kullanıcının www

kaynakları için geçerli değerlendirme ölçütlerini kullanması doğrudan erişilen

web kaynakları (Kurbanoğlu, 2002: 23) arasından istediği bilgiye ulaşılabilmesi

açısından önem taşımaktadır.

III. 2.4. Elektronik Gazeteler

Gazeteler, çeşitli zaman aralıklarında (çoğu kez günlük) yayınlanan,

haber niteliğinde bilgileri kullanıcılarına sunan ve yazılı basın içerisinde yer alan

kitle iletişim araçlarıdır.

Dünyanın en eski gazetesinin M.S 5. Yüzyılda Pekin’de yayın hayatına

başlayan ve 1935 yılına kadar yayınlanan Tsing Pao olduğu ileri sürülmektedir

(Akdoğan, 1995: 32). Ancak bilindiği gibi gazeteyi mümkün kılan matbaadır ve

15. yüzyılda matbaanın bulunmasıyla gazetelerin yayınlanabilmesi dolayısıyla

önce Avrupa’da sonra da tüm dünyada yayılabilmesi söz konusu olmuştur.

Kamuoyunu bilgilendirmede ki rolü yadsınamayacak olan gazeteler de

temelde diğer basın kuruluşları gibi haber niteliği taşıyan bilginin toplanmasını

ve dağıtılmasını ana amaç olarak benimsemişlerdir. Bu ana amaç doğrultusunda

haber niteliğindeki olayları, okuyucuya sunmakla görevli olan gazeteler de son

yıllarda gerçekleşen değişimlerden oldukça etkilenmişlerdir. Özellikle bilgi

21

kaynaklarının çeşitliliğinin ve sayılarının artması haber konularının değişmesine

neden olmuştur. Diğer taraftan özellikle okurların daha nitelikli haber arayışları,

birçok meslek alanında olduğu gibi gazetecilikte de uzmanlık gereksiniminini

daha belirgin olarak yaşanmasına neden olmuştur. Bu noktada hem gazeteciler

hem de okuyucular açısından bir gazetede yer alan bilgilere ulaşımın hızlı ve

etkin gerçekleştirilmesi çok daha fazla önem kazanmıştır. Bunun

gerçekleştirilebilmesi ise gazetelerin elektronik ortama aktarımını gerekli hale

getirmiştir ve bu doğrultuda elektronik gazeteler oluşturulmuştur. Elektronik

gazeteler de elektronik dergiler gibi, bazen basılı bir gazetenin elektronik kopyası

(paralel yayın) olarak, bazen de sadece elektronik ortamda yayınlanmaktadırlar.

Elektronik yayıncılığın hızla geliştiği günümüzde, elektronik yayınların

üretimi, iletimi, erişimi ve kullanımı için taşımaları gereken bir takım

özelliklerinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bundan sonraki

bölümde elektronik çocuk yayınlarının özellikleri irdelenecektir.

22

III . BÖLÜM

ÇOCUK YAYINLARI VE ELEKTRONİK YAYINCILIK

III. 1. Giriş

Çocuk yetişkinden farklı duygu ve düşüncelere sahip hayatı anlamlandırma

yolunda hızlı adımlarla ilerleyen bireydir. Çocuğun her zaman var olduğu, fakat

yetrerince keşfedilmediği yaklaşımından hareketle ilk dönemlerden bu yana fark

edilmeyenin çocuk değil, çocukluk anlayışına bakıştaki eksiklik olduğudur. Bu

eksikliğin farkına varılmasıyla çocuğa yönelik yayın oluşturma düşüncesi de

gelişmeye başlamıştır.

III. 2. Çocukluk Dönemi ve Çocuk Yayınlarının Önemi

Çocuk yayınlarının çocukluk döneminin her aşamasından izler taşıması

başka bir ifade ile çocukluk dönemi sonuna değin yaşanan çocukluk çağlarını

yansıtması gerekir. Bu bağlamda çocuk yayınlarına geçmeden önce çocukluk

dönemi hakkında bilgi vermek yararlı olacaktır.

III. 2. 1. Çocukluk Dönemi

Yaşamın doğumdan erginliğe kadar olan ilk dönemi olarak

nitelendirilebilecek çocukluk dönemi bilincin oluşum dönemi başka bir ifadeyle

bireyin dünyaya uyarlanma dönemidir (Timuçin, 1998: 67). Oldukça sıkıntılı

geçen bu dönemde çocuğa sunulan her şey gibi çocuk yayınlarının da gerek

içerik gerekse biçimsel açıdan çocuğun gereksinimlerini karşılayacak nitelikte

olması önem taşımaktadır. Bu noktada çocuk yayınlarının çocuğun seviyesine

uygun, onun dünyasına girebilir ve zihinsel gereksinimlerini karşılayabilir

nitelikte olması için çocuğun gelişim dönemlerinin dikkate alınması istenilen

amaca ulaşılmasını sağlayacaktır.

Çocukluk dönemini, çocuktaki zihinsel, sosyal ve psikolojik gelişmeleri

göz önüne alarak dört aşamada inceleyebiliriz (Yalçın, 2002: 24) :

0- 5 Yaş grubu (Okul Öncesi)

6- 8 yaş grubu

9- 12 yaş grubu

13- 15 yaş grubu (İlk Gençlik Çağı)

0- 5 Yaş Grubu

Okulöncesi dönem olarak adlandırılabilecek bu süreç, çocukların

kişiliklerinin temellerinin atıldığı hatta kimi uzmanlarca çocuğun karakter

gelişiminin tamamlandığı dönem olarak nitelendirilmektedir.

0-5 yaş arası dönemde çocuğun ilk aktif algılaması kulakla, daha sonra

gittikçe gelişen bir tempoyla gözle olmaktadır (Yalçın, 2002: 24). Bu dönem

okuma eğilimleri açısından “resimli kitap ve küçük çocuk tekerlemeleri yaşı"

olarak adlandırılmaktadır (Boztepe, 2002: 31).

İsviçreli Jean Pieget 2-6 yaş arasındaki dönemi işlem öncesi dönem olarak

niteler.

“Pieget, işlem öncesi çocuğun dünyaya bakış biçiminin yapay yaratıcılık

24

ve canlandırmacılığa (animizme) bağlı olduğunu belirtmektedir. Yapay

yaratıcılık, doğal olguları birisinin yarattığı ya da bunlara birinin neden olduğu

inancını ifade eder: Beş yaşındaki bir çocuk, güneşi, birinin kibrit yakıp

tutuşturduğu bir ateş olarak açıklayabilir.Canlandırmacılık (animizm) ise

çocukların cansız nesnelere canlılık özelliği yüklemesini ifade eder: Çocuk,

hareket ettiği için bir arabanın canlı olduğunu; bir tost makinesinin tost yaptığı

sırada canlı olduğunu düşünebilir.”(Gander, 2001: 265)

6- 8 Yaş Grubu

Bu yaş grubu çocukların davranışlarında çeşitli gelgitler söz konusudur. Bir

an heyecanlı bir haldeyken bir anda içine kapanık bir ruh haline

bürünebilirler.Kelime dağarcıkları gelişmiş olduğundan büyüklerle bir çok

konuda konuşabilirler (Yalçın, 2002: 25).

Bu dönem somut işlemler dönemi olarak nitelendirilir ve bu dönemde

çocuklarda mantıksal düşünme; sayı, zaman, mekan, boyut, hacim, uzaklık gibi

kavramlar yerleşmeye başlar (Yavuzer, 2001: 112).

Bu gruba yönelik eserlerde mecazlı söyleyişlere genellikle yer verilmemeli

ve anlatımın açık olmasına dikkat edilmelidir. Bu doğrultuda çocukların ilgi

alanlarına yönelik tasvirlerin yapılması gerekmektedir. Bu gruba yönelik

yazılacak eserlerde kelime sayısı onların bildiği yüz kelimeyi geçmemelidir

(Yalçın, 2002: 26).

9- 12 Yaş Grubu

Bu yaş grubundaki çocuklar kendi benliklerinden uzaklaşarak artık grup

25

ilişkilerine önem vermeye başlarlar ve düşünce dünyasına girerler (Yalçın, 2002:

26). Soyut kavramlara ilginin başladığı bu dönemde oyun yine çok önemlidir.

Ancak zihinsel gelişim oyunun niteliğinde değişiklik meydana getirir. Bu yaştaki

çocuk oyun kurallarının kişilerarası anlaşma sonucunda oluştuğunu anlar. Bu

doğrultuda çocuk toplumun, gelenek, görenek ve kurallarına karşı tutumunu

değiştirir; bunların da yetişkinler tarafından belirlendiğini ve farklılık

taşıyabileceğini kavrar (Yavuzer, 2001: 268) .

Bu dönemde çocuklar koleksiyon yaparlar, tarihi olaylara daha fazla ilgi

duymaya başlarlar. Dolayısıyla çocukların geçirdiği bu zihinsel değişim onların

okumayı tercih ettikleri eserlerde de değişiklik meydana getirir. Bu gruba

yönelik hazırlanacak eserlerin çocukların anlamını bildikleri üç yüz kelimeyi

geçmeyecek ve bütünden parçaya gider nitelikte olması gerekmektedir (Yalçın,

2002: 27).

13- 15 Yaş Grubu

Çocukluktan yetişkinliğe geçiş devresi olarak ele alınabilecek bu evre

insan hayatının oldukça sancılı bir dönemi olarak nitelendirilebilir. Bu dönemde

'ergenin duygusal dünyası çelişkilerle doludur.Yalnızlıktan zevk almanın yanı

sıra, bir grubakatılma isteği; yetişkini küçük görme ama ona dayanma; endişe ve

umutsuzluğa karşın geleceğe coşkulu tutku gibi' (Yavuzer, 2001: 269) karışık

duygular içerisindedir. Başka bir ifade ile bu dönemde ergenin ruh dünyası iniş

çıkışlarla doludur. Çocukluğun sonlarına yaklaştığının farkına varan ergenin

okumayı tercih ettiği yayınlardaki değişim de çok belirgindir.

Bu dönemde ergenler daha çok teorik konulara ilgi duyarlar, uzun ve

26

dikkat gerektiren çalışmalardan hoşlanırlar. ‘Ben kimim’ sorusunun oldukça

önem kazandığı bu dönemde kendileriyle, çevreleriyle ve ülkeleriyle ilgili somut

gerçekleri arama ve bulma eğilimleri vardır. Bu nedenle kolay inanır ve

yönelirler (Yalçın, 2002: 27).

III. 2. 2. Çocuk Yayınlarının Önemi

Çocukluk insanın hayatı tanımaya başka bir ifade ile anlamlandırmaya

başladığı ilk dönem olarak ele alınırsa, çocukların neden çocuk yayınlarına

ihtiyaç duydukları sorusunun cevabına daha kolay ulaşılabilir. Normal bir

büyüme ve gelişme gösteren çocuğun doğal gereksinimlerinin yanı sıra zihinsel

ve ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasında sözlü ve yazılı eserlerin önemi

büyüktür. Bu doğrultuda çocuk yayınlarının asıl amacının çocuğun sosyal ve

kültürel gelişimine katkıda bulunmak olduğu dikkate alındığında, çocuk yayınları

taşıdıkları içeriklerle ve biçimsel nitelikleriyle çocuklara hitap etmelidirler.

Çocuk yayınları alanındaki çalışmalarıyla tanınan eğitimci Lenald Jacop

edebiyatın çocuklar için önemini altı ana başlık altında açıklamaktadır (Oğuzkan,

2000: 5) :

1. Edebiyat eğlendiricidir ve dolayısıyla hoş vakit geçirticidir. Edebiyat

le çocukların eğlenerek öğrenmeleri sağlanabilir

2. Edebiyat ruha canlılık verir, yaşama gücünü artırır. Edebiyat kimi

zaman insanları, hayatın çok ciddi ve üzücü durumlarından uzaklaştırır. Belki bir

anlamda ruhun canlanıp güçlenmesine imkân tanır. Çocuklara bu imkânın

sunulmaması halinde çocuklar ruhun canlanıp güçlenmesinde edebiyatın bu

şaşırtıcı, olağanüstü değerini hiç bir zaman öğrenemeyeceklerdir.

27

3. Edebiyat çocukların hayatı keşfine yardım eder. Başka bir ifade ile

edebiyat çocukların hayatı ve yaşama yollarını öğrenmelerinde oldukça

önemlidir. Çünkü çocuk edebi eserlerle başka yaşamlara yolculuk

yapabilmektedir.

4. Edebiyat bir rehberlik kaynağıdır. Şöyle ki; edebiyat, bir kimsenin

kendini tanıyarak davranışlarını değiştirmeye yarayacak imkanlar hazırladığı için

bir rehberlik kaynağı olarak hizmet verebilir. Şüphesiz tüm edebiyat eserleri

böyle bir hizmeti görmez. Fakat insanların hayatında ihtiyaç duyduklarında

kendilerini anlamaları konusunda yardımcı olan en az bir kitabın varlığından söz

edilebilir.

5. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri teşvik eder. Çocuklar, başka alanlardaki

yaratıcı etkinliklere geçmek için bir sıçrama tahtası olarak edebiyata

muhtaçtırlar. Başka sanatlarla ilişkileri bulunan zengin bir programın eşiğinde

yaratıcılığa yönelten okuma etkinlikleri sayesinde bir sanat, başka bir sanatı

desteklemiş, beslemiş olur. Okuma, çocuğu resim çizmeye ve dramatik sanat

alanlarında ritmik yorumlamalar yapmaya teşvik eder. Çocuklar okuma ve

dramatik sanatlar alanlarında ne kadar zengin yaşantılar edinirlerse hayatın öteki

yaratıcı alanlarında da o kadar zengin bir kişiliğe sahip olurlar.

6. Edebiyat güzel bir dil demektir. Çocuklar kendi dillerini geliştirmek

için edebiyat eserlerine ihtiyaç duyarlar. Edebiyat güzel bir dildir ve insanların

içinde çocukların anadillerinin güzelliğini en iyi biçimde öğrenmelerini

istemeyecek var mıdır?

Lenold Jakop’un belirttiği gibi edebiyat, çocukların zihinsel gelişimlerinde

28

oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle çocukların çok erken yaşlarda

kendilerine yönelik hazırlanmış edebi yayınlarla tanıştırılması gerekmektedir.

Okulöncesi dönemden başlayarak çocukların kişilik yapılarının

oluşumunda, çocuk yayınlarının etkili birer uyaran olduğu da bilinmektedir.

Dolayısıyla çocuğa sunulan eserin niteliği ile çocukta sağlam bir kişlik yapısının

oluşması doğrudan ilişkilidir. Bu bakış açısıyla bakıldığında çocukların doğasına,

gelişim özelliklerine uygun olmayan metinlerin ve güdümlü yayınların

çocukların duygusal olarak örselenmelerine neden olacağı görülmektedir.

Örneğin, amacına şiddet uygulayarak ulaşan kahramanların bir özdeşim öğesi

olarak belirdiği yayınlar, çocuklarda farklı ruhsal sorunlara neden olabilmaktedir

(Sever, 2002: 29).

Çocuk yayınlarının önemli etkilerinden birisi de çocukları sanatla

tanıştırmalarıdır. Güzeli gerçekleştirmek üzere yapılan etkinlikler (Timuçin,

1998:257) olarak tanımlanabilecek sanatın, aynı zamanda eğitsel bir işlevi de

sözkonusudur. Sanatın bu niteliğinden yararlanabilmek için ise sanata yönelik

olguların kişilerin yaşamında küçük yaşlardan itibaren yer alması gerekmektedir.

Bunun içinde en etkili yollardan biri çocuklar için görsel ve dilsel bir model olan

nitelikli çocuk yayınlarıdır (Sever, 2002: 27).

Çocukların kendilerine yönelik yayınlarla tanışmaları bu yayınları

kullanabilmeleri yukarıda belirtilen noktaların yanında başka açılardan da çok

önemlidir. Çocukların gelişim düzeylerine uygun nitelikli çocuk yayınları;

• Çocuğun kendini tanımasına ve kişiliğini oluşturmasına yardımcı

olur.

29

• Eleştirel düşünebilme, deneme, yanılma ve araştırma gibi birçok

önemli niteliğin çocukta gelişimini hızlandırır.

• Çocuğu gerçek yaşama hazırlar.

• Çocuğu anadiliyle tanıştırıp onun gelişimine katkıda bulunur.

• Çocuğun topluma uyumunu başka bir ifade ile toplumsallaşmasını

kolaylaştırır.

• Çocuğun hayal gücünü geliştirerek daha üretken olmasına yardımcı

olur.

Çocuğun düzeyine uygun nitelikli çocuk yayınları yukarıda ifade edilenlere

ek olarak birçok olumlu özelliğin çocuklarda oluşumunu destekler ve hızlandırır.

III. 3. Çocuk Yayıncılığı

Çocuklar duyusal, bedensel, düşünsel ve duygusal özellikleriyle

yetişkinlerden ayrılırlar. Dolayısıyla bu ayrılış, çok eski dönemlerden beri

çocukların kendilerine uygun sözlü ve yazılı kaynaklara ihtiyaç duymalarına

neden olmuştur. Bu ihtiyaç çocuk yayıncılığının doğmasını sağlamıştır (Aytaş,

1999).

III. 3. 1. Dünyada Çocuk Yayıncılığının Gelişimi

Modern çocukluk ve yetişkinlik farklılaşmasının matbaanın icadı,

okullaşma ve sanayileşme ile paralel ortaya çıktığı görüşünden yola çıkılarak

denilebilir ki; yeni çocukluk tasarımı, çocuk gündemi yanında yetişkinliğin

30

biçimlenişine yön vermede de etkili olmuştur. Hatta 16. yüzyıldan itibaren

başlayan yeni çocuk yönelişi geleneksel çocukluğun sorgulanmasına da zemin

hazırlamıştır. Özellikle de sözlü kültürden yazılı kültüre geçilmesi ile birlikte

çocukluğun tanımlanması noktasında önemli adımlar atılmıştır. Rönesans’ın en

devrimci atılımlarından biri olan modern çocuk tasarımı ise evrensel çocuk

tipi’ni dünya çocuklarının aynası haline getirmiş ve modern çocukluk olarak

belirtilebilecek yeni çocukluğun hikâyesi böylece başlamıştır (Şirin, 1999: 53).

Geleneksel çocuklukta çocuğu geleceğe taşıyan sözlü gelenektir ve sözlü

gelenekte çocuk, yetişkin ayrımı yoktur; buna karşın modern çocuklukta

yetişkinle çocuk arasındaki farkların iyice belirginleşmesi konusu gündeme

gelmiştir (Şirin, 1999: 53). Çocuğun düşlem gücüne seslenen, onun rahatça ve tat

alarak okuyup anlayabileceği bir anlatım tarzını barındıran, çocuğun ilgi

duyabileceği konuları işleyerek duygu ve düşünce yönünden çocuğu besleyen,

kurgusu ve olay örgüsü çok karmaşık olmayıp çocuğun kavrayabileceği düzeyde

olan, dikkat dağıtıcı ayrıntılardan arındırılmış…diye sıralanabilecek özellik ve

niteliklerin bütünü olan çocuğa görelilik (Yurttaş, 1997: 57) kavramı, çocuk

psikolojisinin de keşfedildiği bu dönemde önem kazanmıştır.

Dünyada çocuğa göre yayın yapılması ana düşüncesinin 18. yüzyıla kadar

uzandığı görülmektedir. Özellikle 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren J. J.

Rousseau’nun çocuklar için yazdığı kitaplarda, onların hayatın zorluklarına karşı

koyabilecek nitelikte, yetiştirilmeleri gerektiği üzerinde durduğu dikkat

çekmektedir. Bu dönemde adeta J.J. Rousseau’yu destekler nitelikte, büyükler

için yazılmış olan Daniel Defoue’nun Robinson Crusoe isimli eserinin ve

31

Jonathan Swift’in Guliver’in Seyahatleri isimli eserinin çocuk klasiği haline

geldiği görülmektedir (Yalçın, 2002: 89) .

19. yüzyıla gelindiğinde ise çocukların okuyabilecekleri eserlerin sayısının

arttığı görülmektedir. Bu yüzyılda çocuk kitapları, yayın dünyasında yeni bir

sektör oluşturmuştur. Ayrıca kitaplar artık daha kaliteli kağıtlara basılmaya

başlamıştır (Aytaş, 1999).

20. yüzyıla gelindiğinde çocuk yayınlarının konularında çeşitliliğin arttığı,

hemen hemen her konuda eserin kaleme alındığı görülmektedir (Yalçın, 2002:

11). Çocuğun, ayıredebilen ve eleştirel yaklaşabilen bir birey olarak kabul

edildiği bu yüzyılda, çocuk yayınlarının konularının çeşitlenmesinin yanında,

yayınların biçimsel özelliklerinde de değişiklikler olmuştur. Özellikle resimleme

konusunda önemli adımlar atılmıştır.

21. yüzyıla girerken İngiliz aydınları çocuk ruhunu keşfeden yeni eserler

kaleme almışlardır. Hem nicelik, hem de nitelik açısından önemli bir gelişme

gösteren bu eserlerle birlikte, çocuk edebiyatının bir uzmanlık işi olduğu

anlaşılmış ve bu konuda uzman kişilerin yetiştirilmesine önem verilmiştir (Aytaş,

1999). Diğer taraftan bu yüzyılda Amerika’da da diğer batılı ülkelerde olduğu

gibi, çocuklar için çok seçkin ve kaliteli sayılabilecek eserler kaleme alınmıştır.

Ayrıca bu yüzyılda çocuk edebiyatının fantezi ağırlıklı, bilim kurgu adını

verdiğimiz, modern masalları konu edindiğini görmekteyiz (Aytaş, 1999).

Yayıncılığın bir sektör olarak daha çok belirginleştiği 21. yüzyılda, çocuk

yayıncılığında yaşanan önemli bir gelişme de elektronik yayıncılıktır. Özellikle

Internet’in kullanımının yaygınlaşmasıyla daha çok gündeme gelen elektronik

32

yayıncılıkla, çocukların yazı büyüklüğünü ayarlayabilecekleri, çoklu ortam

özellikleri (ses, video, grafik) ile donatılmış, oldukça renkli yayınlara

ulaşabilmeleri mümkün hale gelmiştir.

III. 3. 2. Ülkemizde Çocuk Yayıncılığının Gelişimi

Ülkemizde çocuk yayıncılığının tarihçesi, başka bir ifade ile çocuk

yayıncılığının gündeme gelişi Tanzimat’a kadar uzanmaktadır. Bununla beraber

Tanzimattan önce çocuk kitabı olarak yayınlanan, ancak içerik bakımından

büyüklere hitap eden çeşitli eserler de (Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiyye isimli

eseri gibi) bulunmaktadır. Diğer taraftan Tanzimat’tan önce sözlü olarak

varlığını sürdüren hikayelerin, masalların, fıkraların ve tekerlemelerin de varlığı

bilinmektedir. Ancak çocukların özel ilgileri gözönüne alınarak yayın yapılması

ana düşüncesi, bir çok edebiyat araştırmacısına göre Tanzimat’la başlamaktadır.

Tanzimat’la birlikte ülkemizde yayınlanan ilk çocuk kitapları, Şinasi,

Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat’ın Fransızca’dan yaptıkları kısa şiirler ve

hayvan öykülerini içeren çevirilerdir. Bunlarla birlikte Ahmet Mithat’ın Hace-i

Evvel ve Kıssadan Hisse isimli eserlerinin bazıları ilk çocuk kitapları arasında

sayılır (Yalçın, 2002: 13). Diğer taraftan çocuk yazınına ilşkin ilk önemli eser,

1869 yılında Ethem Paşa tarafından Türkçe olarak kaleme alınan Terbiye-i Etfal

isimli kitaptır ve bu eser Takvim-i Vekayi’de tanıtılarak, çocuklara tavsiye

edilmiştir (Şimşek, 2001).

Çocukların yaşamı tanımalarında ve güncel olayları takip edebilmeleri

noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk dergileri, ülkemizde çocuk

yazınının gelişiminde oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü çouk dergileri ile

33

diğer çocuk eserlerinin kapatamadığı boşluk doldurulmaya çalışılmıştır. Bilinen

ilk çocuk dergisi, 1869 yılında haftalık olarak yayınlanan, Mümeyyiz isimli

dergidir. Mümeyyiz bu dönemde yayınlanan diğer dergiler içerisinde en uzun

ömürlüsü olarak bilinmektedir. (İnuğur, 1993: 243) Mümeyyiz’in ardından

yaklaşık 200 çocuk dergisinin yayınlandığı ancak hiçbirinin uzun ömürlü

olamadığı görülmektedir.

Tanzimat’ın hemen sonrasında, edebiyatçılarımızın daha önce yapılan

acemiliklerden ders alarak, büyük bir hızla çocuk edebiyatına yöneldiklerini ve

tamamen çocukları hedef alan eserler, (Çaylak Tevfik’in 1883’de topladığı

Nasreddin Hoca Fıkraları gibi ) kaleme aldıkları görülmektedir (Yalçın, 2002:

13).

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında özellikle milli edebiyat

döneminde başta Ziya Gökalp olmak üzere Ömer Seyfettin ve diğer milli

edebiyatçılarımızın çocuklarda dil bilincini geliştirmek yeni nesillere milli ve

manevi değerleri kazandırabilmek amacıyla bir çok eser kaleme almışlardır

(Yalçın, 2002: 13).

Cumhuriyet dönemine gelindiğinde, çocuk yazınının geliştirilmesinin

dönemin politikaları içerisinde yer aldığı göze çarpmaktadır. Özellikle de harf

devriminden sonra çocuk yayıncılığında bir hareketlenme başlar. Bu devrimin

ardından, önemli eserlerin latin harfleriyle yazılması gibi kapsamlı bir çalışma

gerektiğinden, bu dönemde yeni eserler üretilememiştir (Ural, 1995: 28). Ama

çeviri eserlerin sayısında oldukça büyük bir artış olmuştur. Bu dönemde Çocuk

Esirgeme Kurumunca da çeşitli çeviri eserler yayınlanmıştır. Bu eserlerden çoğu

34

Sabiha Zekeriya Sertel tarafından hazırlanmışlardır.

1940’lı yıllarda hem çocuk kitaplarında resimler yer almaya başlamış, hem

de çeşitli sözlü edebiyat ürünleri toplanarak yazılı hale getirilmiştir. Özellikle

masal ve efsanelerin toplanması konusunda Ankara Üniversitesi’nin attığı adım

dikkat çeker niteliktedir. Çünkü bu sayede Pertev Naili Bortay ve yardımcıları

2500 hikayayi tolayarak tasnif etmişlerdir. Günümüze değin bu arşivden 500 tane

hikaye yayınlanmıştır (Ural, 1995: 28).

Eflatun Cem Güney’in halktan derlediği masalları şiirsel bir anlatımla

yeniden yazması ve yayınlaması, bu dönemde çocuk yazını adına atılan önemli

bir adımdır. Diğer tarftan benzeri çalışmaların Ziya Gökalp ve Naki Tezel

tarafından da yapıldığı görülmektedir.

1950’li yıllarda çeşitli çocuk etkinlikeri düzenlenmeye başlanmıştır. Bu

etkinlikler çerçevesinde, kitap haftaları ve kitap sergilerine yer verildiği

görülmektedir. 1952‘den itibaren çocuklara yönelik yazılan eserlerde, toplumsal

içerikli öykü ve romanlar yer almışltır (Yalçın, 2002: 14)

1960’lı yıllarda Türk Dil Kurumu ve Kültür Bakanlığı çeşitli yarışmalar

düzenler. Rıfat Ilgaz Hababam Sınıfı, Küçük Çekmece Okyanusu ve Cankurtaran

Yılmaz’ı yazar. Bu yıllarda çocuk yazınında büyük bir gelişme görülür. Ancak

yayınlanan eserlerde dil, anlatım ve pedogojik düzeyde istenilen başarının

yakalanmadığı görülmektedir (Yalçın, 2002: 14).

1970’yıllarda çocuk yayınları içersinde en çok dikkat çeken Cin Ali serisi

ve Tarkan isimli çizgi romandır. 1979 yılının Dünya Çocuk Yılı olması çocuk

35

kitaplarına ilgiyi artırmıştır. Ancak bu dönemden sonra ülkemiz oldukça sıkıntılı

bir döneme girer ve kağıt fiyatları çok yükselir. Dolayısıyla 80’li yıllar, çocuk

edebiyatı, özellikle de çocuk yayıncılığı için hiç de iyi olmayan bir döneme giriş

olmuştur (Ural, 1995: 28).

Çocukların okur kimliğinden sıyrılıp daha çok seyirci kimliğine büründüğü

90’lı yıllarda çocuk yayınlarının ve yayıncılarının arttığı ancak kitaba olan

talebin azaldığını söylemek mümkündür.

20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın başında ise çocuk yayıncılığı elektronik

yayıncılıkla tanışır. Ancak yapılan araştırmalarda ülkemizdeki yayıncıların

elektronik yayıncılık konusunda çekimser kaldıkları görülmüştür. Bunun nedeni

ise genellikle arz talep dengesinin gözetilerek yayın yapılmasıdır.

III. 4. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri

Çocuk yayınlarının nitelikleri denilince yayının çocuğun yaşına, zihinsel

gelişimine yani çocuğa göre olması konusu bir kez daha gündeme gelir. Bununla

beraber yayının hem fiziksel hem de içerik açısından çocuğun gereksinimlerine

yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir.Bu doğrultuda iyi bir çocuk yayını ne

gibi nitelikler taşır ya da taşımalıdır sorusunun üzerinde yoğunlaşıldığı zaman bu

nitelikler temelde iki başlık altında incelenebilir. Bunlar, ‘yayınların iç yapı

özellikleri’ ve ‘yayınların biçimsel özellikleri’ dir.

III. 4. 1. Çocuk Yayınlarının İç Yapı Özellikleri

Yayınların iç yapı özelliklerinin daha iyi açıklanabilmesi için öncelikle

çocuğun gereksinmleri üzerinde durulursa çocuğun fiziksel olanlar dışındaki

36

gereksinimlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür (Yurdadoğ, 1994:

46-47 ) .

a. Güven Duyma Gereksinimi : Bu gereksinim bebeklik döneminden

başlayarak süren, temelde bağlanmayı bulunduran bir gereksinimdir. Kendi

içerisinde ekonomik güven duygusu, duygu bağları açısından güven duygusu,

entellektüel güven duygusu, manevi güven duygusu şeklinde sınıflandırılabilir.

b. Bir yere, bir gruba ait olma gereksinimi: Çocuk ailenin bir parçası

olma dışında ev dışındaki gruplara da ait olma gereksinimini hissetmektedir. Bu

duygunun iyiye yönlendirilerek çocuğa onun da insanlık ailesinin bir parçası

olduğunu dünyanın neresinde olursa olsun, aç kalan, felaket geçiren diğer

insanlara yardım etmesi gerektiği konusunda duyarlılık kazandırmalıdır.

c. Sevme ve sevilme gereksinimi: Çocukluk döneminde özellikle

bebeklikte sevgi doğal bir gereksinim olarak ortaya çıkar. Çocuğa küçük yaştan

itibaren sevmenin ve sevilmenin doğal bir gereksinim olduğu sağlıklı bir

sevginin paylaşımla zenginleştiği ve insanı zenginleştirdiği fikri verilmelidir.

d. Başarılı olma, saygınlık kazanma gereksinimi : Küçük bir çocuk

açısından yaklaşılırsa babası onun için en büyük kahraman, annesi ise en müşfik

melektir. Fakat zaman ilerledikçe örnek olarak seçilen modeller değişir. Bu

noktada dikkat edilmesi gereken, çocuğun bu doğal gereksinim içerisinde

kahramanlığı maceraperestlikle, saygınlığı ilgi odak noktası olma ile

karıştırmasını önlemektir. Dolayısıyla kendine kahraman seçme döneminde olan

çocuklara biyografi türünde eserler sunulması yararlı olacaktır.

37

e. Değişiklik gereksinimi: Değişiklik gereksinimi çocuğun yaşıyla birlikte

artan bir özelliğe sahiptir. Bu konuda önemli bir nokta da çocuğa yeniliklerin

gereksinimleri doğrultusunda ölçülü bir biçimde sunulmasıdır.

f. Estetik doyum gereksinimi : Çocuğun güzeli arama ihtiyacı iyi

yönlendirilirse sanatçı olmasa bile sanattan zevk alan birisi olması sağlanabilir.

Çocuklara sunulacak olan yayınların yukarıda ifade edilen gereksinimler

göz önüne alınarak hazırlanması önemlidir (Yurdadoğ, 1994: 52). Bu

gereksinimler gözönüne alınarak çocuk yayınlarının taşıması gereken iç yapı

özellikleri tema, konu, kahramanlar ve yardımcı kahramanlar, plan, dil ve

anlatım olmak üzere beş başlık altında ele alınmıştır.

III. 4. 1. 1. Tema

Eserde yazarın sürekli olarak belirtmeye çalıştığı temel düşünce ve

görüşler, gösterdiği ana yönelimler (Oğuzkan, 2000: 366) olarak ifade

edilebilecek tema çocuk yayınlarında dikkate değer bir yere sahiptir. Çocuk

yayınlarının amaçları dikkate alındığında, çocuk yayınlarının hedeflerine

ulaşmasında işlenen temanın çocuğun gelişimine yapacağı katkı göz ardı

edilemez. Temanın seçimi ve sunumunda dikkat edilmesi gereken birçok önemli

nokta bulunmaktadır. Bu doğrultuda temanın;

• Evrensel, ahlaki doğruları çocuğa kazandıracak, kişiliğini ve

kimliğini geliştirecek onun toplum içerisinde saygın ve başarılı bir yere

sahip olmasını sağlayıcı konulardan seçilmesine (Yalçın, 2002: 31) ,

• Anlaşılır olmasına,

38

• Çocuğu yanlış yargılara, boş inançlara, kaderciliğe, çıkarcılığa ya

da saldırganlığa yöneltmemesine (Tür, 1981: 40) dikkat edilmelidir.

III. 4. 1. 2 Konu

Konu seçimi ve bununla beraber konunun aktarımı eserin amacına

ulaşmasıyla oldukça ilgilidir. Özellikle tema ile konu arasındaki ilişki açısından

ele alındığında temanın okura ulaşabilmesinde konu seçiminin oldukça önemli

olduğu gözlenmektedir. Çocuk yayınlarında konu seçimi yapılırken şu noktalara

dikkat edilmelidir :

• Konu, çocukların beklentileri, ilgi alanları bilinerek onu

ilgilendirecek konulardan seçilmelidir.

• Seçilen konunun çocukların güvenlerini artırıcı, geleceğe ümitle

bakmalarını sağlayan, insan ve tabiat sevgisi gibi değerleri pekiştirici

inançlar sunar nitelikte olmalıdır (Yalçın, 2002: 32).

III. 4. 1. 3 Kahramanlar ve Yardımcı Kahramanlar

Çocuk hangi yaş grubunda olursa olsun okuduğu eserlerdeki kahramanlarla

kendini özdeşleştirir (Yalçın, 2002: 32). Çocukların ilk çocukluk döneminden

itibaren ergenlik dönemi de dahil olmak üzere tüm çocukluk dönemlerinde

etraflarında kendilerine çeşitli modeller aradıkları dikkate alındığında eserlerde

yer alacak kahramanların seçiminde yazarların gereken titizliği göstermesi

gerekmektedir.

Çocuk kitaplarındaki kahramanlar eseri okuyan çocuğun yaşıtı olursa

39

çocuğun kendini onların yerine koyabilmesi ve onların yaşadıkları maceraları

benimseyebil- mesi daha kolay hale gelir. Ayrıca çocuk kitaplarında çok fazla

kahraman bulunmamasına ve yardımcı kahramanlar ile ana kahramanın açık

tanımlarla belirtilmesine özen gösterilmelidir. Eserde gerek olaylar gerekse

ilişkiler çocuğun anlayabileceği ve yorumlayabileceği düzeyde olmalıdır (Yalçın,

2002: 32).

III. 4. 1. 4. Plan

Konunun, kahramanların ve temanın belirli bir düzen içerisinde çocuk

yayınına yerleştirilmesini ifade eden plan bir anlamda yazma işlemini disipline

eder (Yalçın, 2002: 32).

Plan yazarın ayrıntıya girmesini engelleyerek, olaylar durumlar, düşünceler

ve duygular arasında uyumu sağlayarak eserin okurun üzerindeki etkisini artırır

(Oğuzkan, 2000: 369).

Çocuklar için bir eser planı yapılırken, çocukların bilgi seviyeleri, anlama

güçleri, ilgi alanları dikkate alınmalı ve bu doğrultuda bir planlamaya

gidilmelidir. Eser kısa bir giriş, entrikalı olaylarla dolu bir gelişme ve sürprizler

içeren bir bitiş bölümünden oluşan bir plana sahip olmalıdır (Oğuzkan, 2000:

370).

III. 4. 1. 5. Dil ve Anlatım

Çocuk yayınlarının belki de en ayırtedici niteliği anlatımın çocuklara

yönelik olmasıdır. Çocuğa yönelik anlatım nasıl olmalı sorusunun yanıtı aranırsa

40

anlatımın sade olması, gereksiz sözcüklere yer verilmemesi, akıcı ve duru olması

gibi noktalara dikkkat edilmesi gerekir (Yalçın, 2002: 33).

Anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da anlatımın çocuğa cazip

gelmesini sağlayabilmektir. Örneğin küçük yaştaki çocuk okurlar, belirli

sözcüklerin ritmik biçimde kullanılmasından çok hoşlanmakta, bu anlatım biçimi

karşısında ilgilerini yoğunlaştırabilmektedirler (Tür, 1981: 45).

Çocuk yayınlarında anlatım konusunda bir diğer önemli nokta da

anlatımın hangi şahıs zamiri kullanılarak yapıldığı da önem taşımaktadır. Bir

dönem çocuk kitaplarında üçüncü kişi ağzıyla anlatım yapılması bir ilke olarak

kabul edilmiştir. Ancak yapılan araştırmalar göstermiştir ki üçüncü kişiyle

anlatım hem anlatımı zorlaştırmakta hem de çocukların hoşlarına gitmemektedir.

Çünkü bir kişinin diğer bir kişinin beyninden geçenleri okuması mümkün

değildir (Yalçın, 2002: 33).

Çocuk yayınlarında bulunması gereken iç yapı özellikleri basılı ve

elektronik yayınlarda da aynıdır.

III. 4. 2. Çocuk Yayınlarının Biçimsel Özellikleri

Çocuk yayınlarının iç yapı özellikleri gibi dış yapı özelliklerinin de

çocukların seviyesine uygun olması gerekmektedir. Çocuğun seviyesine

inememiş bir yazarın istenilen hedefe ulaşamayacağı gibi çocuk yayınlarının

resimlemelerini yapan ressam da aynı şekilde çocuğa ulaşamamsı ve başarılı

olamaması gibi bir durum sözkonusudur. Diğer taraftan eserin yapımında

kullanılan malzemenin, yayının boyutunun, baskıda kullanılan yazıların

41

büyüklüğünün de çocuğun gelişim özellikleri gözönüne alınarak hazırlanması

gerekmektedir.

III. 4. 2. 1. Resimlendirme

Resimlendirme çocuk yayınlarında en az iç yapı özellikleri kadar önemli

olan biçimsel yapı özelliklerinden birisidir. Eserin gerek kapağındaki gerekse

içindeki resimler (özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklar açısından) eserin

hem daha çekici hale gelmesini hem de anlaşılabilirliğinin artırılmasını sağlayan

bir öğedir. Resimli kitaplar:

• Okumaya başlamada ve sürdürmede etkin rol oynamakta,

• Hayvan ve insan hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları,

başlangıcı ve sonucu yerli yerine koyarak anlama ve anlatma becerisini

kazandırmakta,

• Bir olayı canlandırma ve mantıksal ilgi kurma görevi üstlenmekte,

• Çocukların dil kullanımında cesaretlerini artırarak sözcük

dağarcıklarının gelişmesine katkıda bulunmakta de oldukça yararlı

olmakta ve çocuğun bildiği kelime ve figürlerden bilmediklerini çağrışım

ve karşı-laştırma yoluyla tamamlamasına yardımcı olmaktadır (Yalçın,

2002: 22),

Yayınların resimlemeleri yapılırken dikkat edilmesi gereken nokta, resim

ve metin arasındaki ilişkidir. Bu konudaki genel yaklaşım (Güneş, 1997: 166) :

• İlk okuma-yazma kitaplarının %70’nin resimlere ayrılması ancak

42

sonraki aşamlarda bu oranın %50’ye indirilmelidir.

• İlköğretimin üçüncü ve dördüncü yıllarında ise resimler eserin

%25’ini geçmemelidir.

• Daha sonraki yıllarda resim tamamen kaldırılmalıdır.

III. 4. 2. 2 Kullanılan Malzeme

Çocuk yayınlarının resimlendirilmesi kadar eserin üretiminde kullanılan

malzeme de önem taşımaktadır. Kullanılan malzeme ile ilgili özellikler genel

olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Çocuk kitapları en iyi kalitedeki birinci hamur kağıda basılmalıdır.

Kağıt; mürekkebi dağıtmamalı, renkleri değiştirmemeli, kolay

yırtılmamalı, çocuğun gözünü yoracak kadar parlak olmamalıdır.

• Cilt sağlam olmalı eser açıldığında rahat okunabilecek kadar esnek,

iki sayfası açılıp dikine masaya konulduğunda ayakta durabilecek kadar

katı olmalıdır (Yurdadoğ, 1994: 52) .

Elektronik ortamda yayınlanan çocuk yayınlarına gelindiğinde ise

kullanılan malzemenin nasıl olması gerektiği sorusunun yerini kullanılan

yazılımın niteliklerinin nasıl olduğu sorusunun aldığı görülmektedir. Örneğin

elektronik yayınların okunması noktasında yazılımın daha fazla çözünürlük

sağlamasının oluşabilecek fiziksel rahatsızlıkları (göz yorgunluğu gibi) tamamen

önlemese de aza indirebileceği bilinmektedir. Elektronik yayınlar okura istediği

kalitede kağıt üzerine baskı yapma olanağını sunmaktadır. Ancak bu çok kolay

43

olmamaktadır.

Kullanılan malzemenin nitelikli olmasının yanısıra yayında yer alan harfler

hem büyüklük hem de yükseklik ve genişlik açısından çocuğun düzeyine uygun

olmalıdır. Okul öncesi ve ilkokulun birinci devresi için en az 14 punto (geniş ve

yüksek harfler) , ikinci devre için ise en az 12 punto tercih edilmelidir (

Alpay,1975 ). Elektronik yayınların çıktıları alınırken yazı büyüklüğünün

kullanıcı tarafından ayarlanabilmesi basılı yayınlara göre bir üstünlük olarak

belirmektedir.

III. 5. Elektronik Çocuk Yayınları

Bilgi teknolojisindeki gelişmeler, bilgisayar ve ona bağlı sanal ortamların

da oluşmasını ve bu doğrultuda bir çok alanda olduğu gibi çocuk yayıncılığında

da çeşitli gelişmeler yaşanmasını, sağlamıştır. Çocuk yayınları artık elektronik

olarak da üretilebilmektedirler.

Çocuk yayınların elektronik ortamda olması bir çok açıdan olumlu

olmakla beraber bir takım yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Örneğin bu

yayınlardan çoğuna Internet aracılığıyla ulaşıldığı ve Internet’in de sınırı

olmayan bir dünyanın kapısını çocuklara araladığı dikkate alınırsa bu noktada

çocuklara ne gibi ve nasıl sınırlamalar getirilebileceği gibi sorular gündeme

gelmektedir.

III. 5. 1. Elektronik Çocuk Kitapları

Okulöncesi dönemde kitaplar çocukların eğlenme, oynama, öğrenme,

yaşamı ve insanı tanıma gereksinmesini karşılamanın yanında çizginin ve dilin

44

anlatım olanaklarıyla kurgulanmış yaşam durumlarıyla, başka bir ifadeyle

çocukları sanatçı beğenisiyle tanıştırır. Okul çağındaki çocuklara seslenen

kitaplar ise, anadilinin anlatım gücünü ve güzelliğini duyumsatma, duyuları

eğitme; çocuklara okuma kültürü edindirme, onların okulda öğrenmelerine katkı

sağlama gibi işlevler üstlenir. Bu işlevler, sanatçıların dili ve çizgileri kullanım

yetkinliğine bağlı olarak değişir ve çeşitlenir (Sever, 2002: 26). Bu noktada

eserin içeriğinin yanı sıra biçimsel özelliklerinin de çocuğa göre olup olmadığı

önem kazanmaktadır. Özellikle biçimsel özellikleriyle basılı kitaplardan ayrılan

elektronik kitapların çocuklara sundukları üzerinde durmak gerekir:

• Çocuk kitaplarında yer alan resimler çocukların hayal dünyasını

geliştirmekle beraber daha önce ifade edildiği gibi hayvan ve insan

hareketlerine bağlı olarak çocuğa, olayları, başlangıcı ve sonucu yerli

yerine koyarak anlatma becerisinin kazandırılmasında önemli bir yere

sahiptir (Yalçın, 2002: 22). Bu noktada elektronik kitaplarda çoklu ortam

özelliklerinin bulunmasının dolayısıyla metinde ses, görüntü ve

animasyonların yer alması bu becerilerin kazandırılmasında oldukça etkin

rol oynayacaktır.

• Kitapların çocukların dil gelişimlerini doğrudan ilgilendirdiği

bilinmektedir. elektronik kitaplarla çocuklara sunulan bir başka

kolaylıkta, metinlerin hem okunmasının hem de dinlenmesinin bir arada

yapılabilmesidir.

• Elektronik kitapların kolay taşınabilir nitelikte oluşları öğrencileri

kitap dolu ağır çantaları taşımaktan kurtarmaktadır (Poftak, 2001: 22).

45

• Eserin yazı büyüklüğü çocuğun seviyesine uygun olmalıdır.

Elektronik kitapların yazı büyüklüğünün okur tarafından ayarlanabilmesi

basılı yayınlara göre büyük bir üstünlüktür.

• Çocuk yayınlarının (özellikle çocuğun gelecekte kitaba

yaklaşımının olumlu olabilmesi noktasında) çocuğu sıkmayacak ona zevk

verecek nitelikte olması gerekmektedir. Elektronik kitaplar biçimsel

özellikleriyle (hareket eden resimler vb.) çocuklara daha cazip

gelebilecektirler.

Elektronik çocuk kitapları çocuklara birçok kolaylığı birarada sunmaktadır.

Ancak elektronik çocuk kitapları ile ilgili çeşitli sorunlar da yaşanmaktadır.

Bunlardan başlıcaları şunlardır:

• Elektronik çocuk kitapları birçok açıdan basılı kitaplara göre üstün

nitelikler taşımaktadır. Ancak örneğin 0-3 yaş arasındaki çocuklar tatma

ve dokunma gibi duyularıyla çevreyi keşfettiklerinden, ellerine aldıkları

herşeyin tadına bakma eğilimindedirler. Dolayısıyla bu dönemdeki

çocuklara yönelik hazırlanan elektronik yayınlar bu noktada basılı

kitapların yerini tutmayacaktır.

• Elektronik çocuk kitaplarına erişim hem daha kolay hem de daha

hızlıdır. Ancak gerekli teknik donanıma sahip olunması gerekmektedir.

Gerekli donanıma sahip olmanın maliyeti ise oldukça yüksektir.

• Elektronik çocuk kitaplarını okuyabilmek her kullanıcı için kolay

olamamaktadır. Çünkü bu yayınları sadece bilgisayar okuryazarı olan

46

kullanıcılar kullanabilmektedirler.

III. 5. 1. 1. Elektronik Kitap Örnekleri

Elektronik yayınlar içerisinde büyük bir alanı kaplayan elektronik çocuk

kitaplarına verilebilecek bir çok örnek bulunmaktadır. Çalışmamız boyunca da

oldukça çok elektronik kitaba ulaşılmıştır. Bu bölümde bu tür içerisinde

birbirinden farklı niteliklere sahip dört esere yer verilmiştir.

Kral Arthur (König Arthur)

Çocuklara yönelik interaktif eğitim ve kültür yazılımları geliştiren

‘Kidsoft’ şirketince yazılımı hazırlanan kitap, ‘Junge Welt’ yayınevi tarafından

Almanya’da yayınlanmıştır (Şekil-1).

Şekil - 1 ‘Kral Arthur‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa

Cd-rom biçiminde kullanıcılara ulaştırılan yayını çocuklar Almanca veya

47

İngilizce okuma ve dinleme olanağına sahiptirler. Eserde müzikte yeralmaktadır.

Ben Büyüküm

Ülkemizde çocuk yayıncılığı konusunda önemli bir yere sahip olan

Uçanbalık Yayınevi tarafından yayınlanmış olan Aytül Akay’ın ‘Ben Büyüküm’

isimli eseri (yayınevinin izni alınarak) Almanya’da bulunan ‘Talisa Yayınevi’nce

elektronik olarak da yayınlanmıştır. Almancası ve Türkçesi birarada yayınlanan

kitap satın alınabileceği gibi http://www.bilila.bvoe.at/ adresinden ücretsiz olarak

da okunabilmektedir. İki dilli eğitime katkı amacıyla yayınlanan eserin içeriğinde

çocukların kelime hazinelerini geliştirmeye yönelik oyunlar da yer almaktadır

(Şekil- 2).

Şekil - 2 ‘ Ben Büyüküm‘ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa

Masal Ormanı

Okulöncesi dönemdeki çocuklar için hazırlanmış olan ‘Masal Ormanı’

isimli elektronik kitabı çocuklar okuyabilmenin yanında dinleme olanağına da

48

sahiptirler (Şekil – 3). Bununla beraber okunan her kelimenin renginin

değişmesi, çocukların anadil gelişimlerine oldukça katkı sağlamaktadır (Şekil -

4) . Diğer taraftan kitapta yer alan karakterlerin (özellikle hayvanların) arasıra

sesler çıkartmaları ve çeşitli hareketler yapmaları çocukların bu hayvanları

tanımalarına yardımcı olmaktadır.

Şekil - 3 ‘ Masal Ormanı’ isimli elektronik kitabın kapağı

Şekil – 4 ‘Masal Ormanı ‘isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa

Elektronik ortamda üretilmiş olan ve basılı hali bulunmayan eserre http : //

www.logomotif. com .tr /okuloncesi/ adresinden erişilebilmektedir.

49

Goody Two Schoes

Eser, aslı basılı olup elektronik ortama aktarılmış elektronik kitap şekli

için güzel bir örnektir. Kaliforniya Üniversitesi Kütüphanesi’nin çocuk

koleksiyonunda yer almaktadır . Eserin basılı hali 1889 yılında yayınlanmıştır.

Dolayısıyla oldukça eski olan bu eserin elektronik ortama aktarımı orjinal

baskısının yıpratılmadan kullanılabilmesi açısından oldukça önemli bir adımdır

(Şekil - 5). Eser PDF türünde kaydedilmiştir ve çözünürlüğü oldukça yüksektir.

Şekil -5 ‘Goody Two Schoes’ isimli elektronik kitaptan örnek bir sayfa

III. 5. 2. Elektronik Çocuk Dergileri

Çocukları ilgilendiren haberlerin, olayların, çeşitli bilimsel gelişmelerin

yeraldığı ve belirli aralıklarla yayınlanan çocuk dergileri, çocuğun gelişiminde ve

eğitiminde önemli bir yere sahiptirler. Çocuk dergileri içerik açısından diğer

çocuk yayınlarında olduğu gibi çocukların gelişim düzeylerine uygun olmalıdır.

Çocuk dergileri (Yalçın, 2002: 211) :

50

• Çocuk, dergi okurken hem hoş vakit geçirir, hem de okuma,

düşünme, okuduğunu anlama gibi alışkanlıklar kazanır.

• Çocuğa çeşitli bilgilerin kazandırılmasında rehberlik ederek bir

anlamda yaşama hazırlanmasını sağlar. Bununla beraber çocuğa yaşama

sevinci kazandırır.

• Çocuğun anadilini daha iyi konuşup yazabilmesi noktasında da

önemli olan çocuk dergileri, çocuğa dilin bütün incelikleriyle

kullanılabilmesi noktasında da katkı sağlar.

• Yazmaya, çizmeye, yorum yapmaya yardımcı olarak çocuğun

yaratıcı, yapıcı etkinlikleri ve estetik düşüncesini geliştirir.

• Çocukların güncel olayları izleyerek kendilerini ilgilendiren

gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlar.

• Kendi yaş grubunda çocuklarla iletişim içinde olarak onların duygu

ve düşünceleri ile kendi duygu ve düşüncelerini karşılaştırma imkanı

bularak kendisini geliştirir

Çocuk dergileri çocuklar için özel ilgi alanı oluşturucu; pul biriktirme,

müzik, resim, nakış, el işi, çizme, model çıkarma, şiir öykü yazma gibi konularda

çocukların gelişimine yönelik elektronik bilgilerin yanında benzer ilgi

alanlarında olan çocukların birbirleriyle haberleşmelerini sağlayıcı bir

örgütlenme içinde olmalıdır (Yalçın, 2002: 210). Bu doğrultuda elektronik

ortamda bulunan dergiler çocukların hem dergi editörleriyle hem de kendi

aralarında daha çabuk iletişim kurabilmelerini sağlamaktadır.

51

III. 5. 2. 1. Elektronik Dergi Örnekleri

Çocukların güncel bilgilere erişimlerinde ve kendilerini ilgilediren

konularda bilgi sahibi olmalarında önemli bir yere sahip olan elektronik

dergilerden hem basılı hem de elektronik olarak yayınlanan ‘Bilim Çocuk

Dergisi’ ve sadece elektronik yayınlanan arkeloji dergisi ‘Dig’ bu bölümde

örnek olarak ele alınacaktır.

Bilim Çocuk Dergisi

Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından

yayımlanan Bilim Çocuk dergisine bir süreden beri elektronik olarak da

ulaşılabilmektedir (Şekil-6). Hedef kitlesi 7-15 yaş gurubu çocuklardan oluşan

Bilim Çocuk dergisine kullanıcılar ya sadece elektronik versiyonuna ya da hem

elektronik hem de basılı versiyonuna birlikte ulaşabilmektedirler.

Şekil – 6 ‘Elektronik Bilim Çocuk Dergisi’nin kapağı

52

Ülkemizde en çok okunan çocuk dergileri arasında baş sıralarda yer alan

Bilim Çocuk dergisinin elektronik ortama da yayınlanması özellikle yurtdışından

dergiye ulaşmak isteyenler açısından avantajlıdır.Derginin elektronik olarak

yayınlanmasıyla kâğıt, basım ve posta masraflarından tasarruf edilebilmesi ile

elektronik sürümüne basılı sürümünden daha ucuza erişim sağlanabilmektedir.

Dig

1980 yılında genç okuyuculara yüksek kalitede dergi yayınlama amacıyla

Amerika’da kurulan Carus Publishing Company ve Amerika Arkeoloji Enstitüsü

tarafından ortaklaşa yayınlanan, ‘Dig‘ isimli elektronik dergi çocukların

arkeoloji bilgisini geliştirmeyi amaçlamaktadır (Şekil-7). Basılı ve elektronik

versiyonu da ücretli olan dergide dünyada gezinti, tarih ve fotoğraf gibi bölümler

yer almaktadır. Derginin tanıtımına http://digonsite.com adresinden

erişilebilmektedir.

Şekil – 7 ‘ Dig‘ isimli elektronik derginin Internetteki tantım sayfası

53

III. 5. 3. Elektronik Çocuk Gazeteleri

Çocuk gazeteleri de çocuk dergileri gibi çocukların dünyasını ilgilendiren

güncel haberlere ve olaylara yer veren yayınlardır. Çocuk gazeteleri:

• Çeşitli kuruluşlar tarafından çıkarılan,

• Okul içi etkinlik olarak çocuklar tarafından çıkarılan,

• Günlük gazetelerin ekleri olarak çıkarılanlar,

olmak üzere üç başlık altında toplanabilir (Yalçın, 2002 : 207). Gerek çocukların

kendi çabalarıyla okul içi ya da sınıf içi etkinlik olarak çıkardıkları, gerekse

çeşitli kurum ve kuruluşlarca çıkarılan gazeteler çocukların hem anadillerini daha

iyi öğrenmelerine hem de çocukların yaratıcılıklarını gelişmesi noktasında katkı

sağlamaktadır.

III. 5. 3. 1. Elektronik Gazete Örnekleri

Yapılan araştırmalar sonucunda ülkemizde çocuk gazetesi yayınlanması

konusunda büyük bir boşluğun olduğu görülmüştür. Dolayısıyla elektronik çocuk

gazetelerine verilebilecek örneklerin çok sınırlı olduğu görülmüştür. Bu bölümde

biri yabancı ikisi yerli olmak üzere üç gazete örnek olarak verilecektir.

Newsademic

Hedef kitlesi 9 yaş üstü çocuklar ve İngilizce bilgisini ilerletmek isteyen

yetişkinler olarak belirtilen uluslararası gazetenin, hem Amerikan hem de İngiliz

İngilizcesi ile yazılmış hali bulunmaktadır. Bilinmeyen kelimeler için sözlük de

54

içeren elektronik gazeteye, hem PDF hem de HTML formatında

erişilebilmektedir.

Şekil – 8 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazetenin giriş sayfası

Şekil - 9 ‘Newsademic’ isimli elektronik gazeteden örnek bir sayfa

Logomotif Gazete

Çocuk gazeteleri çocukların kendilerini ilgilendiren olaylardan ve

55

gelişmelerden haberdar olmalarını dolayısıyla kendilerini ve yaşamı hem

tanımaları hem de anlamaları noktasında oldukça önemlidir. Ülkemizde basılı

ortamda ciddi bir çocuk gazetesinin çıkarılmadığı bilinmektedir (Yalçın, 2002:

244). Bu noktada hedef kitlesi ilköğretim 5nci ve 7nci sınıflar olan ‘Logomotif

Gazete’ isimli elektronik çocuk gazetesi iyi bir örnektir. (Şekil - 10) Çocuklara

kendilerini daha iyi ifade edebilmeleri ve anadillerini daha iyi öğrenebilmeleri

noktasında oldukça önemli bir etkinlik olan, kendi yazdıkları haberleri

yayımlayabilme imkanını sunan gazetenin içeriğinde yer alan haberler

incelendiğinde haberlerin çocukları eğlendirirken bilgilendirdiği görülmektedir.

Şekil – 10 ‘Logomotif Gazetesi’nden örnek bir sayfa

Afacan Çocuk Gazete

Elektronik çocuk gazetelerine bir diğer örnekte ‘afacancancocuk.com’ adlı

56

sitede yayımlanan ‘Afacan Çocuk Gazete’ adlı gazetedir (Şekil -11). Siteye

erişim için üyelik şartı aranmaktadır. Site hazırlayıcıları Afacan Çocuk

Gazete’nin sanal ortamda çıkan ilk çocuk gazetesi olduğunu bununla beraber her

gün güncelleniyor olmasının da bir ilk olduğunu dile getirmektedirler. Bununla

beraber gazetede senin sesin, dün bugün, magazin, sağlık ve çevre, bilim ve

bilgisayar, bilgisayar ve ben gibi çocukların ilgisini çeker nitelikte bölümler

bulunmaktadır. Gazeteye www.afacancocuk.com adresinden erişilebilmektedir.

Şekil - 11 ‘Afacan Çocuk Gazetesi’nden örnek bir sayfa

III. 5. 4. Web Sayfaları

Çocuklara yönelik hazırlanan web sayfaları web siteleri içerisinde yer

almaktadır. İsteyen herkesin istediği bilgileri kolayca yayınlayabildiği bu

dünyada kullanıcıların yönlerini bulmalarının hayli zor olduğu bilinmektedir.

Özellikle de bu kullanıcı grubu çocuklardan oluşuyorsa bu zorluk daha da

artmaktadır. Dolayısıyla çocukların Internet’te ne kadar vakit geçirdikleri,

57

Internet’i hangi amaçla kullanıdıkları gibi soruların cevaplarının hem

ebeveynlerce hem de eğitimcilerce verilebilmesi gerekmektedir.

Web sayfaları ile çocukların bilgiye ulaşmaları ve ulaştıkları bilgileri

yayma becerileri gelişebilmekte ve bu sayede eğlenirken bilgilenmeleri de

sağlanmış olmaktadır ( Orhan, 2004: 108 ). Diğer taraftan çocuklara yönelik

hazırlanmış olan web sayfalarının nitelikleri ve çocukların gereksinimlerine ne

derece yanıt verdiklerinin ve çocukların gelişim düzeylerine uygun olup

olmadığının da bilinmesi gerekmektedir.

III. 5. 4. 1. Web Sayfası Örnekleri

Internet üzerinde çocuklara yönelik hazırlanmış bir çok web sayfasına

rastlamak mümkündür. Web sayfaları web sitelerinin içerisinde yer aldıklarından

bu bu bölümde web siteleri örnek olarak ele alınmıştır.

Boowa&Kwala

Şekil - 12 ‘Boowa&Kwala’ isimli web sitesinden örnek bir sayfa

58

6 yaş üstündeki çocuklar için hazırlanmış web sitesinde oyunların

yanında çocuk şarkıları da yer almaktadır. İçeriğinde bulunan oyunların eğitsel

amaçlı olması ve sitenin belirli bir yaş grubundaki çocuklara yönelik hazırlanmış

olması, çocukları kendi oyunlarını üretebilmeleri için hayal kurmaya

yönlendirmesi siteyi diğer oyun sitelerinden üstün kılmaktadır. Çocukların

yaptıkları resimleri burada yayınlayabilmeleri, sitede yer alan fotoğrafların ve

yazıların hitap ettiği yaş grubundaki çocuklara uygun olarak hazırlanmış olması

siteyi ayıran diğer özellikler arasında yer almaktadır. Bazı bölümlerine ücretli

erişilebilen siteye http://www.boowakwala.com/ adresinden ulaşılabilmektedir

(Şekil -12)

The Amazing Adventure Series

Şekil - 13 ‘The Amazing Adventure Series‘ isimli web sitesinden örnek

bir sayfa

59

Çocukların hayal güçlerini geliştirebilecekleri birçok etkinliğe yer veren

sitede maceralar, aktiviteler ve ekstralar olmak üzere üç ana bölüm

bulunmaktadır (Şekil-13). New Hempschrire halk kütüphanesi sitesinde

tanıtımına yer verilen site 2000, 2001 ve 2004 yıllarında Internet’in en iyi çocuk

sitesi olrak seçilmiştirSitenin her bölümünde çocukların üretkenliklerini

destekleyici aktiviteler yer almaktadır. Çocuklara kendi yazdıkları şiirleri

yayınlama ve seslendirerek yayınlama fırsatı sunması buna örnek olarak

verilebilir.Siteye http:/ /www.tosiproductions .com/_ amazingadventure/

adresinden erişilebilmektedir

Çocukça

Sibername elektronik bilgi hizmetleri tarafından hazırlanan sitede ünlü

isimlerin tanıtıldığı dünyamızı renklendirenler, çocukların yaptığı resimlerden

oluşan küçük eller, çeşitli eğitici oyunlar, çocuklar için özel olarak seçilmiş

masal ve öyküler ve bilim köşesi gibi bölümler yer almaktadır (Şekil – 14).

Şekil -14 ‘Çocukça‘ isimli web sitesinden örnek bir sayfa

60

Sitede yer verilen masal ve öykülerin dinlenebilmesi de mümkündür.

Siteye http://www.cocukca.com/index_nofla.html adresinden ulaşılabilmektedir.

III. 6. Elektronik Çocuk Yayınlarının Çocuklara Etkileri

Elektronik çocuk yayınları, çocukları sıkmadan hatta çoğu kez

eğlendirerek eğitebilmektedirler. Çocuk kendisine yönelik hazırlanmış bir

elektronik yayını istediği dilde, okuyabilme, dinleyebilme ve izleyebilme

olanağına sahip olabilmektedir. Çocuklara birçok seçeneği birarada sunan

elektronik çocuk yayınları çocukları nasıl etkiler sorusunun cevabı arandığında

denilebilir ki:

• Elektronik çocuk yayınlarının kullanımı çocuklar açısından daha

eğlencelidir.

• Özellikle bilgisayarın eğitim açısından etkileri incelenirse bilgisayar

çocuklarda bağımsız olarak öğrenmenin ilk adımını atmada ve özgüveni

sağlamada etkin olabilmektedir. Ancak unutulmamsı gereken önemli bir

nokta ise bilgisayarın bir eğitimcinin ya da eğitim ortamının yerini asla

tutamayacağıdır. Başka bir ifadeyle bilgisayar eğitimde amaç değil araçtır

(Öztopçu: 2003)

• Elektronik çocuk yayınları ile çocuklara etkileşimli bir ortam

sunulmasının çocukların yaratıcılığın gelişmesinde etkili olmaktadır.

Diğer taraftan çocukların ekran başında hiçbir sınırlandırmaya

gidilmeden uzun süre kalmaları çocukların üretkenliğini desteklemek

yerine yaratıcı ve zihinsel gelişim risklerine, dil becerilerinde gerilemeye

61

ve bazı çocuklarda epilepsi nöbetlerine (Dertouzos, 2005) bile sebep de

olabilmektedir.

• Elektronik çocuk yayınlarına erişimin bilgisayarlarla gerçek-

leştirilebiliyor olması beraberinde çocukların bilgisayar başında ne kadar

süre geçirmesi gerektiği, bağımlılık yapıp yapmayacağı, bilgisayar

ekranının zararlı olup olmadığı gibi soruları da getirmektedir (Öztopçu,

2003).

• Çocukların (bütün çocuklar olmasa bile) elektronik yayınlara

erişimlerinin kolay olduğu bilinmektedir. Fakat çocukların her

ulaştıklarının yaşlarına, gelişim düzeylerine uygun olup olmadığı

bilinmemektedir. Başka bir ifadeyle özellikle Internet’le çocuklara

sınırsız bir dünyanın kapıları aralanmakta ve çocuklar yetişkinlerin

ulaştıkları bilgilere kolayca ulaşabilmektedirler. Dolayısıyla çocuklarla

yetişkinler arasındaki farkın kaybolması gibi bir risk söz konusudur. Bu

doğrultuda elektronikleşme ile beraber yeni bir ‘çocukluk dilinin’ (Şirin,

1999: 170) oluşmuş olduğu da gözlenmektedir. Bu yeni çocukluk

anlayışında çocukların daha hızlı bilgi edinme, çabuk tüketme, uzun ve

dikkat gerektiren çalışmalarda dikkatlerini toparlayamama gibi çeşitli

olumlu ve olumsuz durumlarla karşılaştıkları dikkat çekmektedir. Bu

doğrultuda çocukluğun yeniden keşfi başka bir ifadeyle çocukların yeni

dillerinin yetişkinlerce öğrenilip kullanılma zorunluluğunun her geçen

gün daha fazla hissedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

• Özellikle okulöncesi dönemdeki çocukların dil gelişimleri açısından

62

son derece önemli olan çocuk yayınlarının dil ve anlatım özellikleri

oldukça iyi incelenerek çocuklara sunulmalıdır. İçerisinde yanlış

yazımların yer aldığı bir metinle çocuğa yanlızca yanlışın öğretilebileceği

bilinen bir gerçektir. Bu noktada elektronik ortamdaki metinlerin

denetiminin daha zor olduğu ve bu metinlere çocukların daha kolay

ulaşabilmelerinin çocukların dil gelişimleri açısından çeşitli riskleri de

beraberinde getirdiği düşünülebilir.

İnsan hayatının en önemli bölümü olan çocukluk döneminde insanların

yaşadıkları herhangi bir olayın, duydukları herhangi bir sesin, gördükleri

herhangi bir görüntünün bile derin izler bırakarak hayatlarının ilerleyen

dönemlerinde olumlu veya olumsuz etkilerle geri dönebileceği bilinmektedir.

Çocukların eğlenerek öğrenmelerine de olanak sağlayan elektronik yayınların

çocuklara olan olumlu etkileri de göz önüne alınarak, bu yayınlardan nasıl

yararlanılabileceği sorusunun sorulması gerekmektedir. Bu sorunun cevabı bir

sonraki bölümde aranacaktır.

63

IV. BÖLÜM

ÇOCUK KÜTÜPHANELERİ VE ELEKTRONİK ÇOCUK

YAYINLARI

Bireyin dünyaya uyarlanma, dünyayı tanıma ve tanımlama dönemi olarak

nitelendirilebilecek çocukluk dönemi çalkantılı bir süreçtir. İnsanların

yaşamlarının her döneminde olduğu gibi bu döneminde de fiziksel ve zihinsel

gereksinimleri vardır. Çocuklarda zihinsel gereksinimlerin belirlenebilmesi ise

çaba isteyen bir süreçtir. Bu süreç çocukların dünyayı tanımaya başladıkları ilk

ortam olan aile ortamında başlamaktadır. Bu konuda ailelerin dikkatli olup

çocuğun bilgi isteklerini takip ederek bu isteklerin gereksinim haline

dönüşebilmesini başka bir ifadeyle çocuğun hayatında olmadığında eksikliğini

hissedebileceği bir duruma gelebilmesini sağlamaları gerekmektedir. Bu noktada

çocuklarda bilgi gereksiniminin oluşması açısından düzeylerine uygun eserlerin

sunulmasının gerekliliği bir kere daha belirmektedir. Bu doğrultuda çocuklara

yönelik yayınların çocuklara ulaşmasını sağlayan çocuk kütüphaneleri de

çocuğun zihinsel gereksinimlerinin karşılanması noktasında vazgeçilmez

kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

IV. 1. Çocuk Kütüphaneleri

Çocuğun kendini dolayısıyla hayatı tanımasında ve anlamlandırmasında

etrafında bulunan uyaranlar son derece önemlidir. Çünkü çocuk, çocuk olabildiği

müddetçe düş kurar, düş kurabildiği müddetçe üretken bir birey olma yolunda

ilerleyebilir. Başka bir ifadeyle öncelikle çocuğun çocukluğunu yaşaması

gereklidir. Nail Postman’ın dediği gibi ‘Çocukluk dil öğrenimine benzer.

Çocukluğun biyolojik bir temeli vardır, fakat sosyal bir çevre çocukluğu

başlatmadıkça ve bakıp büyütmedikçe, yani ona gereksinim duymadıkça

gerçekleşmeyebilir‘ (Postman, 1995: 182).

Çocuğun çocukluğun her dönemini yaşaması ve dolayısıyla eğelenerek

öğrenmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan çocuk kütüphanelerinin

görevleri 17787 no’lu ve 19.08.1982 tarihli resmi gazete de şu şekilde

belirtilmiştir:

1. Öğretici Filmler göstermek,

2. Projeksiyon gösterileri düzenlemek,

3. Radyodan, varsa televizyondan çocuk ve eğitim saatlerini takip

etmek,

4. Varsa, teyp ve pikaptan yararlanarak eğitini programları

düzenlemektir.

a. Çocukların yaptığı resimler ve işler sergilenir,

b. Kitap okuma, şiir, masal ve monolog saatleri düzenlenir.

c. Türklüğe ve medeniyete hizmet eden büyükleri anma ve

tanıtma programlan hazırlanır ve uygulanır,

d. Milli bayramlar, önemli gün ve haftalarla, ilgili faaliyetlerde

bulunulur,

65

e. Okul öncesi çocukların kütüphaneden yararlanma imkânı

sağlanır,

f. Kütüphane imkânlarına güre çotuk piyesleri hazırlanır ve

sahnelenir,

g. Okuyucu ve kitap istatistikleri günlük, aylık ve yıllık olarak

düzenlenir. Bu faaliyetler yıllık çalışma programı hazırlanarak

Valiliğin onayından sonra uygulanır.

Çocuk kütüphaneleri genel bir ifade ile çocuklara (yazı ve resimleri

tanımaya başladıkları ilk günden itibaren ihtiyaçlarını, yetişkinlere yönelik

bölümden karşılayabilecekleri güne kadar) zevk alacakları ve de aynı zamanda

öğretici yayınları birarada uygun şartlarda onlara sunan, bu doğrultuda onlara

istedikleri yayını seçme hakkı veren ve gerektiğinde rehberlik eden kurumlardır

(McColvin, 1963: 3).

Ülkemizde çocuk kütüphanesi kurulmasının gerekliliği ilk olarak 1920-

1930’lu yıllarda düşünülmüş ve ilk çocuk kütüphanesi 1925’de Türk Ocakları

tarafından Akhisar’da kurulmuştur. Bu kütüphaneyi 1937’de Çocuk Esirgeme

Kurumu tarafından İstanbul’da, 1955’de de Ankara’da kurulan kütüphaneler

izlemiştir (Önal, 2006: 14).

Kurulan bu kütüphaneleri zamanla yenileri izlemiş ve 1966’da

Türkiye’deki çocuk kütüphanelerinin sayısı 179’u bulmuştur (Demircan, 2000:

179). 1974’de ise ülkemizde 286 Çocuk Kütüphanesi; 704.017 kitap ile

66

3.849.594 kullanıcıya hizmet vermiştir ( Alpay, 1984: 97 ). Bu yıllardan sonra

ülkemizde çocuk kütüphanelerinin sayısı daha da artmıştır.

90’lı yılların sonlarına gelindiğinde daha önceki yıllarda sayısı artan çocuk

kütüphanelerinin sayılarının azaldığı dikkat çekmektedir. Demircan‘ın tespitine

göre ‘1995 yılında toplamda 1.033.761 kişi çocuk kütüphanelerinde

yararlanırlarken; bu sayı 2000 yılı sonunda 698.990’a gerilemiştir. 16 yaş üstü,

“Yetişkin” kategorisine giren kullanıcıların sayısının, 16 yaş altı, “Çocuk”

kategorisine giren kullanıcılardan altı yıl boyunca hep geride kalması da genç

nüfusumuzun çocuk kütüphanelerine yaşları ilerledikçe daha az ilgi gösterdiğinin

belirtisidir ‘ (Demircan, 2000: 188). Bununla beraber 2000 yılında çocuk

kütüphaneleri halk kütüphanelerine devredilmiştir.

21. yüzyıla gelindiğinde özellikle elektronik yayınların üretiminin ve

kullanımının artması, çocuklar tarafından oldukça ilgiyle karşılanmaları ve çeşitli

kolaylıklar sağlamaları, diğer kütüphane türlerinde olduğu gibi çocuk

kütüphanelerinde de çeşitli değişimlere neden olmuştur. Özellikle gelişmiş

ülkelerde kimi kütüphaneler dermelerinin bir kısmını tam metin halinde

elektronik ortama aktarmış, kimileri çocuklara yönelik elektronik yayınların ve

çeşitli eğitici aktivitelerin yer aldığı web siteleri oluşturmuş (Charlote &

Mecklenburg Halk kütüphanesinin çocuklara yönelik hazırlanmış olduğu

‘Children’s Dijital Library‘ gibi), kimileri ise sadece bibliyografik kimlikleri

elektronik ortamda sunmaya başlamıştır. Bununla beraber sadece elektronik

ortamda bulunan kütüphaneler de oluşturulmuş (‘International Childern’s

Library‘ gibi) ve bilgiye erişimde yeni teknolojiler hızla kullanılmaya

67

başlanmıştır. Ülkemizde ise bu tür uygulamalar dünyadaki gelişmelere göre biraz

daha yavaş bir biçimde sürdürülmektedir.

IV. 1. 1. Çocuk kütüphaneciliği

Çocuk kütüphanelerinin amaçlarına erişebilmesi çocuk kütüphanecileri

ile yakından ilgilidir. McColvin’e (1962) göre kütüphaneci çocuk bölümünde

yetişkin bölümünde oynadığından daha önemli bir rol oynar. Çünkü yetişkinler

istedikleri takdirde işlerini yanlız başalarına halledebilirler. Oysa yetkili

personelden yoksun bir çocuk kütüphanesi istenilen türde kullanıcıları

kütüphaneye çekmeyi bile başaramayacaktır.

Çocuğun zihinsel gelişimini sağlıklı sürdürebilmesi, çocuğa nitelikli ve

gelişim düzeyine uygun yayınların sunulmasıyla mümkündür. Dolayısıyla çocuk

kütüphanecisi çocuğa ulaşabilmelidir. Bu noktada 21. yüzyılda, bir çocuk

kütüphanecisi nasıldır ya da nasıl olmalıdır diye sorulduğunda, denilebilirki;

• Teknik bilgisinin yanında karakter özellikleri de çocuk

kütüphanesinde çalışabilmesini sağlar niteliktedir,

• Hayata çocuğun gözleriyle bakabilir (McColvin, 1963: 47)

• Çocuk yazınını bilir ve sever (Meet the twenty-first century...,

2007),

• Çocuklarla birlikte olmaktan hoşlanır,

• Üretken ve yeniliklere açıktır,

68

• İletişim becerileri yüksektir,

• Yeni enformasyon teknolojisilerini kullanabilir ve öğretebilir (Meet

the twenty-first century..., 2007).

• Çocukların gelişim dönemleri, zihinsel gereksinimleri ve dolayısyla

çocuk yetiştirme bilimi (pedagoji) konusunda bilgi sahibidir.

Çocuk kütüphaneciliğinin oldukça ciddi yetenekler gerektirdiği

görülmektedir. Bununla beraber çocuk kütüphanecisi neler yapar

sorusuna yanıt aranırsa, (Meet the twenty-first century..., 2007) :

• Çocukların üretkenliklerini ve hayal güçlerini besleyici aktiviteler

düzenler,

• Çocukları motive eder,

• Okuma alışkanlığının gelişmesine yardımcı olur,

• Kullanıcıları en yeni elektronik kaynaklarla tanıştırır,

• Diğer eğitimcilerle işbirliği içerisinde olur,

• Kütüphane dermesine kaynak seçer,

• Aile okuryazarlığı programları düzenler.

Çocuk kütüphaneciliğinin, yukarıda belirtilen maddeler göz önüne

alındığında ne denli önemli ve zor olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu alanda

görev yapacak kişilerin kütüphanecilik eğitiminin yanında çocuk eğitimi

69

konusunda da eğitim almış olmaları oldukça önemlidir. Ükemizdeki

uygulamalar incelendiğinde, 1950’li yıllarda öğretmen- kütüphanecilerin çocuk

kütüphanelerinde çalıştığı, sonraki yıllarda ise bu kadroların kaldırıldığı ve

yerine yenilerinin konulmadığı görülmektedir (Şan, 2006).

Kütüphanenin kalbi olarak nitelendirilebilecek dermenin

oluşturulmasında çocuk kütüphanecisinin, çocukların dünyalarında olan son

gelişmeleri gözlemleyerek bu doğrultuda seçim yapması gerekmektedir.

IV. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Seçimi ve Sağlanması

Seçim, kütüphanenin türüne, amaçlarına, kullanıcısının niteliğine ve

eldeki bütçenin büyüklüğüne göre dermeye hangi materyalin eklenmesine karar

verme sürecidir (Kayaoğlu, 1999: 89). Yayınların daha nitelikli oluşu tahmin

edilebileceği gibi kütüphane kullanımını doğrudan ve de olumlu olarak etkiler.

Hedef kullanıcı kitlesi çocuklar olan çocuk kütüphaneleri için de aynı durum söz

konusudur. Özellikle son dönemlerde elektronik yayınlar birçok açıdan çocuklara

daha cazip geldiğinden bu tür yayınların kütüphane dermesinde yer alması

çocukların kütüphaneye olan ilgilerinin artmasını sağlayacaktır. Bu noktada

elektronik çocuk yayınlarının seçiminin nasıl yapılması gerektiği başka bir ifade

ile bu yayınların seçim sürecinin nasıl olabileceği üzerinde durulacaktır.

IV. 2. 1. Elektronik Yayınların Seçim Süreci

Geleneksel yayınların seçim sürecinde gerçekleştirilen işlemlerin

elektronik yayınların seçim sürecinde de yapılması kaçınılmazdır. Ancak

elektronik yayınların daha farklı özellikler taşımalarından dolayı seçim süreci

70

farklılık göstermektedir. Genel olarak seçim sürecini üç temel adım oluşturur

(Kayaoğlu, 1999: 104). Bu adımlar:

• Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi,

• Uygun bulunan materyalin seçimi,

• Satın alma kararının verilmesidir.

Kullanıcı ve derme ile ilişkili materyalin belirlenmesi: Dermeye eklenecek

materyalin tanımlanma süreci olarak da ele alınabilecek bu adımda kullanıcıların

beklentileri ve kütüphanenin türü önemlidir. Bu noktada kütüphanenin nasıl bir

yol izlemesi gerektiği sorusu gündeme gelir ve bunun yanıtının da derme

geliştirme politikası içerisinde yer alması gerekir. Çünkü derme geliştirime

politikası kütüphanenin türüyle, bağlı olduğu kurumla, amacıyla dolayısıyla

hedef kullanıcı kitlesi ile doğrudan ilgilidir. Çocuk kütüphanelerinin genel

amacının çocukları içlerinde bulundukları dünyaya hazırlamak ve çıktıkları yolda

onlara rehberlik etmektir. Çocuk kütüphanelerinde derme geliştirme politikası

hedef kullanıcı kitlesi olan çocukların ilgileri, gelişim düzeyleri ve beklentileri

düşünülerek hazırlanması gereklidir. Belirlenen politika doğrultusunda dermeye

eklenecek materyalin ve hangi kaynağın nerede bulunduğunun araştırılması

gerekir. Dolayısıyla seçimde bibliyografik kaynaklar hakkında bilgi sahibi olmak

ve bibliyografik kaynakların kullanımındaki etkinlik ön plana çıkmaktadır.

Satışta olan yayınları listeleyen ticari bibliyografyalar, konu bibliyografyaları,

satıcı firma katalogları, yayıncı katalogları ve duyuruları, yayın tanıtım ve eleştiri

yazıları seçim için kullanılabilecek belli başlı kaynaklardır (Kayaoğlu, 1999:

105).

71

Uygun bulunan materyalin seçimi: Bir anlamda değerlendirme aşaması olarak

da ele alınabilecek bu aşamada bibliyografik kimlikleri belirlenen kaynakların

hedef kullanıcı kitlesinin nitelikleri göz önüne alınarak bazı ölçütlere sahip olup

olmadığı üzerinde durulur. Özellikle değişik özellikler taşıyan elektronik

yayınlar arasından doğru bir seçim yapılabilmesi açısından oldukça önemli olan

bu ölçütler içerik, kapsam, işlevsellik, maliyet, lisanslar ve teknik özellikler

olmak üzere altı ana başlık altında incelenebilir (Salman, 2002: 57–58).

İçerik: Basılı yayınlarda yayının içeriğinin başka bir ifade ile yayının ne

hakkında olduğunun belirlenebilmesi aşamasında başlık, önsöz ve içindekiler

sayfasının incelenmesinin çoğu kez yararlı olduğu bilinmektedir (Broadus, 1973:

48). Ancak bilindiği gibi elektronik yayınlar daha farklı nitelikler taşırlar ve

dolayısıyla basılı yayınların içerikleri belirlenirken uygulanan yöntemlerin

aynısının elektronik yayınlar için de uygulanabileceğini düşünmek mümkün

değildir. Fakat içerik belirleme yönetmelerinin tamamen ayrıldığını düşünmekte

yanıltıcıdır. Örneğin yayının doğruluğu, güncelliği ve tarafsızlığı gibi içerik

ölçütleri hem elektronik yayınlar hem de geleneksel yayınlar için geçerlidir.

Fakat elektronik yayınlarda doğruluk, otorite ve güncellik kavramlarının daha

fazla ön plana çıktığı görülmektedir (Al, 2003: 6). Basılı ortamda yayınlanmış bir

eserin doğruluğu ve güvenilirliği incelenirken yazarın ve yayıncının alanlarında

ne derece söz sahibi oldukları sorusunun yanıtlanması büyük ölçüde kolaylık

sağlar. Ancak elektronik yayınlar açısından düşünüldüğünde özellikle de web

sitelerinin kimin tarafından hazırlandığı dolayısıyla içeriğinde yer alan bilgilerin

ne derece doğru olduğu sorusunun yanıtının verilebilmesinin daha zor olduğu

dikkat çekmektedir.

72

Kapsam: Yayında konu ne düzeyde ele alınmıştır başka bir ifade ile konu genel

bir biçimde mi yoksa ayrıntılara inilerek mi açıklanmıştır, kullanıcı

beklentilerine ne derece yanıt vermektedir gibi sorular hem basılı yayınların hem

de elektronik yayınların kapsamlarını belirlemede sorulabilecek sorulardandır.

Ancak elektronik yayınların kapsamları belirlenirken sorulabilecek sorular

artmaktadır. Hem basılı hem de elektronik hali bulunan yayınlar için yayının

basılı haliyle elektronik halinin kapsamlarının aynı olup olmadığı sorusunun

sorulması gerekmektedir. Diğer taraftan kimi elektronik yayınlarda (web

sayfaları gibi) kapsam genişletilerek aynı konuyla ya da farklı konularla ilgili

linklere yer verilebilmektedir. Bu noktada bu linklerle yönlendirilen kaynakların

kapsamları, en son ne zaman güncellendikleri ve içerdikleri bilgilerin

güvenilirliği gibi soruların da yanıtlanması gerekmektedir (Grassian, 2006) .

İşlevsellik: Elektronik yayınların kullanımlarının kolay olması hedef kullanıcı

kitlesi çocuklardan oluşan çocuk kütüphaneleri için önemli bir seçim ölçütü

olarak değerlendirilebilir. Elektronik yayınlara sadece kütüphane içinden erişim

sağlanabileceği gibi IP kontrollü ve/veya kullanıcı adı–şifre çiftiyle erişim, her

yerden kaynaklara erişim gibi farklı erişim yöntemlerinin bulunması yayının

kullanımını kolaylaştırmaktadır (Al, 2003: 7). Diğer taraftan elektronik çocuk

yayınlarının çocukların gelişim düzeylerine uygun bir biçimde tasarlanmış

olmaları da yayınların işlevselliğini etkiler. Başka bir ifade ile lektronik

yayınlarının çok karmaşık bir yapıda olmamaları da gerekmektedir. Özellikle

web siteleri içerisinde bilgiyi bulmayı kolaylaştıran içindekiler tablosunun, site

haritasının ve yardım menüsünün olması kullanımı kolaylaştırmaktadır

(Kurbanoğlu, 2002: 15)

73

Maliyet : Seçim sürecinde diğer bir etken bütçedir. Kütüphane dermesine

seçilecek elektronik yayınların maliyetlerinin incelenmesi ve dolayısıyla aynı

işlevi gören daha ucuz başka yayınların var olup olmadığı, yayının kullanımı için

gerekli olan donanımın kütüphanede olup olmadığı gibi soruların yanıtları

verilmelidir. Elektronik kaynaklarla ilgili bütçe işlemleri basılı kaynaklara göre

daha karmaşık ve zordur. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Salman,

2002: 69–70) :

• Elektronik kaynakların CD-ROM veya çevrim içi sürümleri,

kaynağın sadece basılısına abone olan kütüphaneler için erişime açılması,

• Değişik formattaki elektronik kaynaklar farklı fiyatlarla

satılabilmektedir. Örneğin; kaynağın CD-ROM, çevrim içi ve basılı

formatlarının her biri için farklı ücretler talep edilmesi,

• Tamamı tam metin bilgiye erişim sağlayan elektronik kaynaklar

için ayrı, bir bölümü tam metin bilgiye erişim sağlayan kaynaklar için

farklı fiyatlandırmalar yapılabilmesi,

• Kütüphaneler bazı durumlarda bir elektronik kaynak paketi içindeki

kaynakların tamamını, istemese bile, satın almak zorunda kalabilir.

Paketteki kaynakların içinden koleksiyona uygun olan bir bölümünün

satın alınmasına izin verilmemesi,

• Elektronik bilgi kaynaklarının ücreti, kapsamındaki yayınların

yıllarına, türlerine, formatlarına göre farklılık gösterebilmesi,

74

• Ücretler, elektronik kaynağa erişim hakkı eş zamanlı ve/veya

potansiyel kullanıcı sayısına göre değişebilmesi,

• Bazı durumlarda kaynaktan çıktı alınması veya diske kaydedilmesi

gibi uygulamalar için ek ücret talep edilebilmesi,

• Elektronik kaynakların konsorsiyumla satın alınması durumunda,

ücretin konsorsiyuma göre değişiklik göstermesi gibi farklı uygulamalar

bulunmaktadır.

Lisanslar: Lisans anlaşmaları bir firmanın elinde bulundurduğu birtakım

haklarının kullanımını belirli bir süre boyunca bir ücret karşılığında bir başka

firmaya devretmek amacıyla yaptığı hukuki sözleşmelerdir (DPT, 1988: 184).

Lisans anlaşmaları elektronik yayınları satın alma kararının verilmesiyle satıcı ve

üretici firmayla kaynağın kullanımına yönelik sınırlamaların ve izinlerin

belirlenebilmesi (Al, 2003: 9) amacıyla imzalanmaktadır. Kütüphaneler lisans

anlaşmalarıyla satın almadıkları sadece kullanım hakkını elde ettikleri ürünleri

kullanabilmektedirler. Bu doğrultuda seçim sürecinde lisans anlaşmasının nelere

olanak sağladığı, ne kadar süre geçerli olduğu gibi soruların sağlıklı bir seçim

kararı verilebilmesi açısından, seçim işini gerçekleştiren kütüphaneci tarafından

sorulması gerekmektedir.

Teknik Özellikler: Bilindiği gibi elektronik yayınların kullanımı için

kütüphanelerin gerekli donanıma sahip olması gerekmektedir. Ancak her zaman

gerekli donanıma sahip olunamayabilir. Dolayısıyla yeni alınacak yayınlar

mevcut donanımla kullanılabiliyor mu, kaynağın bulunduğu sunucu ne kadar

güvenlidir ya da başka bir ifade ile sunucu ne kadar sıklıkla kullanılamaz duruma

75

gelebilir (Al, 2003: 10) gibi soruların sorulması gerekmektedir.

Satınalma kararının verilmesi: Uygun bulunan materyalin seçiminden sonra

gelen bu aşamada belirlenen yayınları satın alma kararının verilebilmesi için

materyalin fiyatı, aciliyet derecesi, paranın tahsisi gibi noktaların göz önüne

alınması gerekmektedir (Kayaoğlu, 1999: 106) . Bu doğrultuda satın alma kararı

verilerek yayınların sağlanması aşamasına gelinir.

IV. 2. 2. Elektronik Çocuk Yayınlarının Sağlanması

Kütüphane dermesine katılacak materyalin seçim kararından sonra,

materyali dermeye dahil etmek için bir dizi rutin işlemin yapılmasını gerektiren

sağlama işine sıra gelir. Sağlama işi, satın alma, bağış, değişim ya da derleme

yollarını kullanarak seçilen materyali kütüphane dermesine katma işidir

(Kayaoğlu, 1999: 107) . Ancak elektronik yayınların sağlanması konusunda

geleneksel olarak nitelendirilebilecek bu yöntemlerin yanı sıra yayına sahip

olmak yerine erişimin gerçekleştirilebilmesi gibi yeni sağlama yöntemlerinin

varlığı dikkat çekmektedir.

IV.2. 2. 1. Sahip Olmak Yerine Erişim Yaklaşımı

Kütüphane dermesine eklenecek her türlü materyalin dengeli bir biçimde

sağlanması ve bu doğrultuda çeşitli sağlama politikalarının geliştirilmesi

gerekmektedir. Son dönemlerde gündeme gelen ‘sahip olmak yerini erişim’

yaklaşımının elektronik yayınların sağlama politikalarının içerisinde yer aldığı

görülmektedir. Sahip olmak yerine erişim yaklaşımı belki gerekirse düşüncesiyle

kaynak sağlanmasını değil gerektiğinde kaynaklara erişimin sağlanmasıdır

76

(Tonta, 200: 1997: 100) .

Sahip olma yerine erişimi sağlama yaklaşımı özellikle depolama

açısından daha cazip olarak görülse de bu yaklaşımla yayınların sağlanması

noktasında çeşitli sorunların varlığı da dikkat çekmektedir. Örneğin geleneksel

yapıda kütüphaneler, abone oldukları dergilerin aboneliği kesilmiş bile olsa

sonsuza dek sahibi durumundadırlar. Ancak bazı elektronik dergilerin aboneliği

kesildiğinde erişim hakkının da (ücreti ödenmiş olan) kesilmesi söz konusudur

(Küçük, 2002).

IV. 2. 2 .2. Elektronik Dergilerin Sağlanması

Elektronik dergilere genellikle üç yoldan erişim sağlanmaktadır (Stange,

1999). Bunlar:

• Herhangi bir ücret ödemeden erişilen dergiler (Internet aracılığıyla

herkesin erişebildiği tam metin olan dergiler ve sınırlı erişim (sadece

özetlerine ya da tanıtımlarına erişilen) sağlanan dergiler,

• Yıllık abone olunan dergiler,

• Az kullanıldığı için abonelik yerine gerektiğinde erişimin

sağlandığı dergiler.

Diğer taraftan elektronik dergilere erişim konusunda gündeme gelen bir

diğer önemli kavram da açık erişim kavramıdır. Açık erişimle özellikle bilimsel

içerikli dergilere ücretsiz erişimin sağlanması önemli bir noktadır. Verletop

(2006: 6) açık erişimle erişilen belgelerde 3 önemli özellikten bahsetmektedir.

77

Bunlar:

• Makalelere ücretsiz erişimin sağlanabilmesi,

• Yazara ya da telif hakkı sahibine doğru bir biçimde atıf yapılması

koşuluyla kullanma, çoğaltma ve yayma izninin bulunması,

• Makalenin açık erişim ilkelere uygun bir biçimde ve uygun bir

elektonik formatta uzun süreli olarak uygun bir arşivde depolanmasıdır.

IV. 2 .2. 3. Elektronik Kitapların Sağlanması

Elektronik kitapların sağlanması konusunda dört ana başlıktan sözedilebilir

(Ankos…,2005).

• Ücretsiz sağlananlar: Ücretsiz sağlanabilen elektronik kitaplara

verilebilecek ilk örnek Michael Hart tarafından 1970’lerde düşünülen ve

sonrasında uygulamaya konulan Gutenberg Projesidir. Bu proje ile bir

çok elektronik kitaba ücretsiz erişilebilmektedir.

• Bireysel olarak webden erişilenler: Amazon, Barnes& Noble vb.

yayınevleri aracılığıyla Internet üzerinden elektronik kitaplar satın

alınabilmektedirler.

• Elektronik kitap sağlayıcıları: Elektronik kitap sağlayıcılarına

Netlibrary örnek olarak verilebilir. Dünyanın önde gelen en geniş

kapsamlı elektronik kita sağlayıcısı olan Netlibrary kütüphaneciliğin

tarihsel gelenekleri ile elektronik yayıncılığı aynı çatı altında

toplamaktadır. Net library kitapların tam içeriğine erişebilmek için

78

kullanımı kolay bir bilgi erişim sistemi sunmaktadır (Net library, 2001).

• Yayınevleri ve diğerleri: Elsevier ve Springer gibi bazı

yayınevleri elektronik yayınlarını web’den satışa sunmaktadırlar.

Kütüphanenin bütçesi ve seçim politikası doğrultusunda elektronik

kitapların sağlanmasının ardından sağlanan yayınların çocuk kütüphanelerinde

nasıl kullanılabileceği sorusu gelmektedir.

IV. 4. Elektronik Çocuk Yayınlarının Kullanımı

Çocuklar kütüphaneye bilgi kaynaklarından yararlanmak, ödünç almak,

yayınları orada kulanmak ya da kütüphanede yapılan etkinliklere katılmak için

giderler. Bu doğrultuda çocuklara sunulan yayınların ve etkinliklerin onların

beklentilerine yanıt verir nitelikte olması gerekmektedir. teknolojik gelişmeler

doğrultusunda kütüphanelerden beklentilerinin farklılaştığı görülmektedir.

Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuk kütüphanelerinin arzu edilen başarıya

ulaşabilmesinde dikkate alınması gereken bir olgudur.

Elektronik çocuk yayınlarının çocuk kütüphaneleri açısından

değerlendirilmeleri kaçınılmazdır. Bu doğrultuda denilebilir ki:

• Hikâye okuma saatlerinde kütüphaneci çoklu ortam özellikleri ile

donatılmış bir elektronik kitabı kullandığında çocukların hem duyarak

hem de görerek öğrenmelerini sağlayabilir.

• Kütüphane dermesinde bulunmayan ve çocuklardan bir bölümünün

erişemeyeceği yabancı dillerdeki çeşitli eserler bu eserlere ulaşmak

79

isteyen çocuklara, kütüphanede Internet aracılığıyla sunulabilir.

• Elektronik yayınlar, evinden dışarı çıkamayan ya da görme-işitme

özürlü çocukların istedikleri kaynaklara web aracılığıyla erişebilmeleri

amacıyla da kullanılabilmektedir.

• Kütüphanede Internet’in (örneğin hikaye okuma saatlerinde

kullanımı) kullanımı ile çocuklara İnternet okuryazarlığı öğretilebilir.

• Özellikle Internet kütüphanelerde eğitim amaçlı kullanılabilir. Bu

konuda‘Story Place’ (http://www.storyplace.org/preschool/preschool.asp)

isimli, Charlotte & Mecklenburg halk kütüphanesi kütüphanecilerince

hazırlanan site güzel bir örnek olarak ele alınabilir. Kütüphanenin web

sitesinden ayrı hazırlanmış olan site içeriğinde bir çok eğitici aktiviteye

yer vermektedir. Okuma listesi ve çevrimiçi hikayelere de yer veren

sitedeki aktiviteler incelendiğinde özellikle çocukların dinleyerek

okuyarak ve izleyerek öğrenebilmeleri açısından oldukça nitelikli bir

uygulama olduğu görülmüştür.Bu tür sitelerde yer alan aktiviteler çocuk

kütüphanelerinde kullanılabilir.

IV. 5. Elektronik Yayınların Çocuklara Sunulmasında Dikkat Edilmesi

Gereken Noktalar

Elektronik yayınlarla çocuklara oldukça renkli bir dünyanın kapısı

aralanmaktadır. Bu dünya özgür, denemekten korkmayan, masum ve her an yeni

bir şeyleri öğrenme hevesinde olan çocukların kişisel gelişimlerine katkı

sağlayabileceği gibi onların hayal dünyalarına açılan kapıların kapanmasına da

80

sebep olabilir. Dolayısıyla elektronik yayınlar çocuklara sunulurken bazı

noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Çocuklara sunulacak her yayın için geçerli olduğu düşünülebilecek,

yayının çocuğun gelişim düzeyine uygunluğu ilkesi, elektronik yayınlar

için de geçerlidir. Özellikle de elektronik ortamın büyüsü düşünülürse

çocuklara sunulacak yayınların çocuklardaki oyun, merak ve şaşırma

yetekneklerini öldürmek yerine, bu yetenekleri besler nitelikte

olmalarına, özen gösterilmelidir.

• Çocukların elektronik araçlara olan ilgilerinin meraktan

kaynaklandığı düşünüldüğünde bu ilginin tutkuya dönüşmemesi için

(Şirin, 1999: 30) tahmin edileceği gibi ilk önlem aileler tarafından

alınmalıdır. Ancak kütüphanede de çocukların bilgisayarı ne kadar süre

kullanabileceği belirlenmelidir.

• Çocukların istedikleri web sayfasına erişebilme olanağına sahip

olmaları şiddet içeren, pornografi gibi hem gelişim düzeylerine uygun

olmayan hem de onları yanlış yönlendirebilecek istenmeyen sitelere

kolayca erişmelerine neden olmaktadır (Orhan, 2004: 108). Bu

doğrultuda çeşitli filitreleme programları kullanılarak sadece çocuklar

için uygun olan sitelere girilebilmesi sağlanmalıdır.

• İnternetin etkin ve bilgi edinme amaçlı kullanımı çocuklara

kütüphanelerde öğretilebilir.

81

V. BÖLÜM

SONUÇ

Bu çalışmanın ana konusunu oluşturan ‘elektronik yayınların çocuk

kütüphanelerinde kullanımı’ olgusu incelenirken çalışmanın amacında da

belirtildiği gibi bu yayınların çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl

kullanılabileceği soruları üzerinde yoğunlaşılmıştır.

Elektronik çocuk yayınları çocuk kütüphanelerinde kullanılmalıdır. Çünkü:

• Hayal dünyasında alabildiğince koşabilen, meraklı, arayan,

sorgulayan ve sürekli öğrenen çocukların, kişilik yapılarının oluşumunda

çocuk yayınları etkili birer uyarandır. Çocuk düzeyine uygun yayınlarla

oldukça erken yaşlarda tanışmalı ve bu yayınları kullanmalıdır. Diğer

taraftan günümüzde kullanımı hızla artan elektronik yayınlar yeniyi hep

seven ve yeniye her zaman açık çocukların dünyalarında da yerlerini

almışladır.

• Elektronik yayınlar birçok özellikleri ile çocukların ilgilerini

çekebilmektedirler. Dolayısıyla çocuğun sağlıklı gelişiminde önemi

yadsınamayacak çocuk yayınlarının, elektronik olarak yayınlanmasıyla

çocukların ilgilerinin bu yöne (kendilerine yönelik hazırlanmış yayınlara)

çekilmesi biraz daha kolaylaşmıştır.

• Elektronik yayınlar çocuklara sundukları etkileşimli ortamla

çocukların daha üretken olabilmelerine yardımcı olabilmektedirler.

• Elektronik yayınlar çocuklara birçok açıdan daha eğlenceli

gelmektedirler.

• Elektronik yayınlar bir çok seçeneği bir anda sunabildiklerinden

(dileyebilme, izleyebilme, değişik dillerde okuyabilme gibi), çocuklara

daha etkin bir öğrenme ortamı sunabilmektedirler.

• Okuyan bir çocukla okumayan bir çocuğun aynı olamayacağı

bilinmektedir. Günümüz çocuklarının hepsi (özellikle de ülkemizdeki

çocukların bir kısmı) istedikleri yayınlara erişememektedirler. Çocuklar ile

onlara yönelik hazırlanmış yayınlar arasındaki en önemli köprü olan çocuk

kütüphaneleri, kimi zaman daha pahalı olan elektronik yayınları bu

yayınlara erişme imkanı bulamayan kullanıcılara sunmalıdır. Çocuk

kütüphaneleri bu bağlamda çocuklara çok zengin bir dünyanın kapılarını

aralayarak onlara istedikleri yayını seçerek alma fırsatını verebilmelidir.

• Elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımıyla, özürlü

çocukların istedikleri kaynaklara web aracılığıyla erişebilmesini

sağlanabilir.

• Elektronik yayınlarla çocuklara internet okuryazarlığı öğretilebilir.

Bu yayınlar çocuk kütüphanelerinde nasıl kullanılabilir sorusu

sorulduğunda ise;

• Elektronik yayınlar sahip oldukları olumlu özellikleri ile, çocuklara

gelişimleri için sınırsız bir çevre sunmakla birlikte, bir takım olumsuz

etkileri de (bilgisayar önünde fazla kalındığında oluşabilecek duruş ve

oturuş bozuklukları, göz bozuklukları, bağımlılık, sosyalleşememe gibi)

83

beraberlerinde getirmektedirler. Diğer taraftan çocukların düzeylerine

uygun olmayan yayınlara (özellikle Internet kullanımında) da

erişebilecekleri bilinmektedir. Bu sorunu çözebilmek için çeşitli filitreleme

programları kullanılmalıdır.

• Çocukların bilgisayarı kullanma amaçları çoğu kez yetişkinlere

göre farklılıklar taşımakatadır. Çocuklar bilgisayarı çoğu kez oyun amaçlı

kullanmaktadırlar. Çocuk kütüphaneleri bu konuda çocukları eğitici ya da

çocuğun düzeyine uygun yayınlarla buluşmasına yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, çocuk kütüphaneleri çocukların ilgilerini çeker nitelikte

olmalıdır. Ancak çocuklar büyüdükçe bu durumun daha da zorlaştığı başka bir

ifade ile çocukların beklentilerinin daha da yükseldiği bilinmektedir. Bu nedenle

kütüphanede çocukların oyun oynayabilecekleri ya da Internet’e

bağlanabilecekleri bilgisayarlar bulundurulmalı, elektronik yayınlar kullanılarak

çeşitli etkinlikler yapılmalıdır. Diğer taraftan elektronik yayınların çocuk

kütüphanelerinde kullanımı, günümüz çocuklarını yeniden kütüphaneye

çekebilecek önlemler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla bu tür yayınların

kütüphanelerde kullanımı desteklenmeli ve yaygınlaştırılmalıdır.

84

KAYNAKÇA

Al, Umut ve Pınar Al. (2003) ‘Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi’, Bilgi

Dünyası (4): 1, 1- 14

Alpay, M. (1984). Çocuk yayınları ve kütüphanesi. İstanbul Üniversitesi,

Edebiyat Fakültesi, Eðitim Bilimleri Bölümü, Pedagoji Dergisi, 2, 73–100.

Alpay, Meral ve Robert Anhegger. (1975). Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları.

İstanbul: Cem Yayınevi

Akdoğan, Yalçın (1995). Görsel İktidar, İstanbul : İnsan yayınları.

Ankos (15 Haziran 2005) ‘Ankos e-kitap araştırma grubu raporu’ [Çevrimiçi]

Elektronik adres: http://www.ankos.gen.tr/files/EKitapRapor.pdf. [23.11.2006]

Bek, Yüksel ve Zeynel Cebeci (1998). ’ İnternet bilgi kaynaklarının kalitesi:

Değerlen- dirme ölçütleri’ 4. Türkiye’de İnternet Konferasın’da sunulan bildiri.

İstanbul: 13- 15 Kasım 1998.

Boztepe, Fatma. (2002). Çocukta okuma eğilimleri ve okuma teknikleri.

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale, Onsekiz Mart Üniversitesi.

Broadus, R.N. Selection Materials for Libraries. Wilson, H. W. 1973

Demiray, Uğur ve Halil İbrahim Gürcan. (2005) .”Yayın etiği bağlamında

elektronik

yayınlarda karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri”, Selçuk İletişim 4 (1): 5-10

85

Demircan, Candemir (2000). ‘Türkiye’deki Çocuk Kütüphanelerinin Halk

Kütüphanelerine Devredilmeden Önceki Niceliksel Durum (1995- 2000)’ Türk

Kütüphaneciliği 20 (2): 177-194

Dertouzos, Michael (2005). ‘Developmental Risk: The Hazards of Computers in

Childhood’,[Çevrimiçi] elektronik: adres: http:// www. Alliancefor childhood.

net/project/ downloads/chapter2.pdf [15.01.2007]

Devlet Planlama Teşkilatı (1988), Bilim-Araştırma-Teknoloji Ana Planı, Özel

İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara: DPT.

Ertuğ, Hasan Refiğ. (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, Birinci Cilt,

İstanbul : İstanbul Üniversitesi Yayınları

‘E-kitap:Teknoloji’ .(2002). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //www. exlibrary.

com [15.04.2006].

Gander, Mary J. ve Harry W. Gardiner. ( 2001). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Çev.

Bekir Onur . İmge Yayınları: Ankara

Güneş, Fürdevs. ( 1997). Okuma Yazma Alışkanlığının Geliştirilmesi ve Beyin

Teknolojisi Ocak yayınları: Ankara

Gürcan, Halil İbrahim (2005) ‘E-kitap yayımcılığı ve uygulamaları’ X.

Türkiye’de İnternet Konferası’nda sunulan bildiri. İstanbul, 9-11 Aralık 2005.

‘Halk ve çocuk kütüphaneleri yönetmeliği‘ T. C. Resmi Gazete (17787, 19 Ağustos 1982).

86

Herring, Mark Y. (2001). “Why the Internet can’t replace the library”, Education

Digest 67 (1): 46-49.

Johnson, Peggy (2004). Fundamentals of Collection Development and

Management. İngiltere: B&T

Karasar, Niyazi. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları

Kayaoğlu, Hülya Dilek. (1999). Derme Oluşturma ve Geliştirme: İ. Ü. Merkez

Kütüphanesinde Bütçe Yönetimi (Nisan 1994- Kasım 1997 . İstanbul: Mavibulut

Kurbanoğlu, Serap (2002). ’Www. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi’

Hacettepe Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1): 11- 25.

Küçük, Mehmet Emin (2002) ‘Elektronik dergiler ve alternatif yaklaşımlar’

.Elektronik Gelişmeler Işığında Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu’nda

sunulan bildiri. Bolu, 24- 26 Ekim 2002.

McColvin, Lionel R. (1963). Çocuk Kütüphaneleri. Çev. Abdülkadir Salgır,

Behire Balkan. Ankara

McEldowney, Philip (1995) ‘Scholarly Electronic Journals -- Trends and

Academic Attitudes: A Research Proposal’ Digital Library of information

Science and Technology [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// dlist.sir. arizona.

edu/335/01/ejs.html [01.05.2006]

‘Meet the twenty-first century librarian – a techno – literate, savvy professional who

works on the front lines of communities and schools‘ (2006) American Library

87

Association, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: http ://www. ala. org /ala /hrdr/

careersin libraries/childrenyouth .htm

“neOkusam: Haberler ’Bilgi Yayınevi e-kitap 2002 öykü yarışması….’, (2002).

[Çevrimiçi] Elektronik Adres: http://www. neokusam.com /makale_haber. Asp ?

Id=200 [10.11.2005].

Neydim, Necdet (2004). ‘Popüler çocuk kitapları ve medyasının çocuk kültürüne

etkilerine sosyolojik gerçeklikler açısından bakış‘ Bilim ve Aklın Aydınlığında

Eğitim Dergisi [Çevrimiçi] Elektronik adres: http: //yayim.meb. gov. tr/

dergiler/sayi57/ neydim.htm [14.10.200]

Net library (2001) ‘About us’ [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://

www.netlibrary .com/about_us/ company_info /index.asp [18.02.2007]

Norman, O. G. (1997). ‘The impact of electronic resources on collection

development: A survey of current practice. Library Hi Tech, 15 (1-2): 123-132.

Oğuzkan, A. Ferhan. ( 2000). Çocuk edebiyatı, Ankara: Anı yayınları

Orhan, Feza ve Buket Akkoyunlu. (2004). ‘İlköğretim öğrencilerinin internet

kullanımı üzerine bir çalışma’, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi ( 26) :

107- 116

Önal, İnci (2006) ‘Türkiye’de basımcılık’ Bilgi Dünyası 7(1) 1-22

88

Öztopçu, Aslı. (2003). ‘Okul öncesi ve ilköğretim sürecindeki eğitimde bilişim

tek- nolojilerinin önemi’ İnet’03 İnternet Konferansı’nda sunulan bildiri 12- 13

Aralık İstanbul 2003.

Özyurt, Sercan (2003). “Elektronikleşme“ Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık

Ulusal Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Ankara: 28 Mart 2003.

Poftak, Amy. (2001). ”Getting a read on e-books”, Technology&Learning 21

(9): 22-30.

Pross Herry(1967). Moral der Massenmedien, Köln: Verlag Kiepenheuer &

Witsch

Postman, Neil (1995). Çocukluğun Yokoluşu, Çev. Kemal İnal. İstanbul: İmge

Kitabevi

Reitz, Joan M. (2004 )”Electronic resources” ODLIS- Online Dictionary for

Library and Information Science [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://lu.com/odlis/odlis_e.cfm. [21.01.2006]

Salman, Pınar. ( 2002). Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi ve

değerlendirilmesi ( Yayımlanmamış yüksek lisans tezi ) Ankara: Hacettepe

Üniversitesi.

Schauder, D. (1994). “Electronic publishing of professional articles: attitudes of

academics and implications for the scholarly communication industry,” Journal

of the American Society for Information Science 45(1): 73-100.

89

Sever, Sedat. ( 2002). Çocuk kitaplarına yansıtılan şiddet : Milli Eğitim temel

yasası ve çocuk haklarına dair sözleşme bağlamında bir değerlendirme, Ankara

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 35 (1- 2 ) : 25- 37

Shackel, B. (1983 ) ‘The BLEND-LINC Project on ‘Electronic Journals’ After

Two Years’, The Computer Journal 1983 26 (3 ): 247- 254

Smith, G.A. (1997). Testing the surf: Criteria for evaluating of internet

information resources. The Public Access Computer Systems Review. [Çevrim

içi], Elektronik adres: http://info.lib.uh.edu/pr/v8/n3/smit8n3.html [20 Nisan

2006].

Stange, K. (1999). Electronic journals in Swedish academic institutions :A usage

of project MUSE and IDEAL full-text databases. [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http :/ / www. bibks.uu.se [17.04.2006]

Şan, Ayten (2005). Yaşamboyu öğrenenlere verilen kütüphane hizmetleri

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.library.itu.edu.tr/ilipg/ASan-Sunum-

Eylul-05.doc. [05.01 .01]

Şimşek, Hüseyin (2001). ‘XIX. Yüzyıl çocuk dergiciliği ve eğitsel işlevleri

üzerine‘, M illi Eğitim Dergisi [Çevrimiçi] Elektronik adres: http:// yayim.meb.

gov.tr/ dergiler/ 151/ simsek.htm [03.01.2006]

Şirin, Mustafa Ruhi (1999) ‘Çocuk Edebiyatının Serüveni’, Kaşgar Edebiyat

Dergisi ( 8) : 53- 60

Şirin, Mustafa Ruhi. (1999). Gösteri çağı çocukları, İstanbul: İz Yayınları.

90

Timuçin, Afşar. (1998). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: İnsancıl Yayınları.

Tonta, Yaşar (1997). “Elektronik yayıncılık, bilimsel iletişim ve kütüphaneler”,

Türk Kütüphaneciliği 11 (4): 305-314

Tonta, Yaşar (2000). “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler ” Bilgi Dünyası,

1(1): 89-132.

Tonta, Yaşar (1997). Kütüphanelerarası işbirliği ve bilgi kaynaklarının etkin

kullanımı Kütüphanecilik Bölümü 25. Yıl'a Armağan içinde (100-108). Yay.

Hazl. Bülent Yılmaz. Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü.

Töreci, Ersin (13 Aralık 1999). “Yeni binyılın eşiğinde bilişim teknolojisinin

toplumsal etkilerini yorumlamada anlayışımızı geliştirmek zorundayız” Bthaber

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.bthaber.com.tr/247/menu_gorus.htm

[15.02.2006]

Tür, Gülseren ve A. Turla. ( 1981). Okul Öncesinde Çocuk, Edebiyat ve Kitap

İstanbul: Yapa yayınları

Ural, Serpil (1995). ‘Cumhuriyet dönemi Türk çocuk edebiyatı’ Birinci Çocuk

Edebiyatı Sempozyumu içinde (26-29). Yay. Hazl. Zeki Gürel. Ankara: İlesam

yayınları

Veltertop, J.J. M. (2005). ‘Open access publishing and scholarlay societies: a

guide’ New York, Open Society Institute [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://

www. soros. org/ openaccess /scholarly_guide.shtml [02.03.2006]

91

Wang, Chih (2003). “Electronic publishing- significant landmarks”,

Encyclopedia of Library and Information Science . c.58, Ek: 20 içinde (1001-

1015) Ed. Marcia J. Bates. New York: Marcel Decker.

’Web nedir?’ (2006). [Çevrimiçi] Elektronik adres: http ://www .gnoft.

com/tr/sss _web .php [15.04.2006]

Yalçın, Alemdar ve Gıyasettin Aytaş.(2002). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Akçağ

yayınları

Yavuzer, Haluk. ( 2001). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk

psikolojisi.İstanbul:Remzi Kitabevi.

‘Yayıncılıkta Yeni Ufuklar: Elektronik Yayıncılık ve Yayıncılık Eğitimi

Komisyonu. 6. Komisyon Raporu ‘ (1998) [M. Emin Küçük ve diğerleri.]

4.Ulusal Yayın Kongresi içinde ( 65 – 79) Ankara: T.C Kültür Bakanlığı. Milli

Kütüphane Başkanlığı.

Yurdadoğ, Berin Ü. (1994). “ Çeşitli yaş gruplarında çocuk kitaplarının kağıt,

hurufat ve renk seçiminde dikkat edilecek hususlar”. Birinci çocuk edebiyatı

sempozyumu içinde (44-55) Ankara: Kültür Bakanlığı.

Yurdadoğ, Berin Ü. (1974) . Kitaplıkbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil

Kurumu Yayınları.

Yurttaş, Hüseyin (1997) ‘Çocuk ve kitap’ Anadili Eğitimi ve Çocuk Kitapları

Sempozyumu içinde ( 56- 64 ). Ankara: Tömer yayınları.

92

ÖZET

Bu çalışmanın temel amacı elektronik çocuk yayınlarının çocuk

kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabileceğini belirlemektir. Amaç

doğrultusunda öncelikle elektronik yayıncılığın gelişimine ve günümüzde

kullanımı gittikçe artan elektronik yayınların özelliklerine değinilmiştir.

Çalışmaının diğer bölümlerinde, çocukların zihinsel ve ruhsal

gereksinimlerinin giderilmesi noktasında oldukça önemli bir yere sahip olan

çocuk yayınlarının niteliklerine, çocuklar açısından önemine, çocuk

yayıncılığının dünyada ve ülkemizde gelişimine değinilierek, elektronik çocuk

yayınlarının çocuk kütüphanelerinde neden ve nasıl kullanılabilecekleri

sorularının yanıtları aranmıştır.

Araştırma sonucunda çocuklara pek çok açıdan oldukça cazip gelen

elektronik yayınların çocuk kütüphanelerinde kullanımlarının desteklenmesi ve

yaygınlaştırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

93

SUMMARY

The Basic objective of this study is to determine why and how the

electronic publication for children may be used in children’s libraries. First of

all, the development of electronic publishing and the properties of the electronic

publication, which is being used more intensely everyday, have been analysed

within the scope of this objective.

Within the other chapters of the study, issues such as quality and

importance of publication for children which has a key role in meeting the

mental and spiritual needs of children, the development of the children’s

publishing in the world and our country have been focused on. Additionally,

answers to why and how the electronic publication for children may be used in

children’s libraries have been sought.

As a result of the study, it has been concluded that the usage of the

electronic publishing which is attractive to children in many ways shall be

supported and widespread in children’s libraries.

94