MART-NİSAN 201514 l İSMMMO YAŞAM

KA

PA

K

D E F N E D O Ğ A N

“Gerilla mücadelesinde, çatışma-larda yaşamımı yitireceğimi düşünüyordum.Bütün hayallerimiz devrim ve sosyalizm için-di… Parlamenterist bir siyaseti düşünme-dik…” Bu sözler, Türkiye’nin yakın geç-mişinde silahlı mücadele veren Devrimci Yolörgütünün eski “ana gerilla birliği komu-tanı” Mahmut Memduh Uyan’a ait… Uyan,12 Eylül öncesi Dev-Yol’un önde gelen isim-leri arasındaydı. Kanlı ve işkenceli yıllarınbaşladığı 12 Eylül askeri darbesinden he-men sonra gerilla mücadelesi başlattı. 5 yıldağlarda kaldı. Yakalandığında çok ağır iş-kencelerden geçti. 10 yıl cezaevinde yattı…

Uyan, şimdi Ankara’da HDP’denmilletvekili adayı… Seçilirse TBMM’de si-yasete devam edecek. Mahmut MemduhUyan’ın dağlardan ‘gerilla kamplarına’, iş-kencelerden cezaevi yıllarına uzanan ha-yat çizgisi, aslında Türkiye’nin de neredennereye geldiğini özetler nitelikte… Türki-ye demokrasisi, elbette ki son 10 yıllardaçok yol kat etti. Ancak gelinen noktanın va-rış noktası olmadığında da herkes hemfi-kir. Türk demokrasisinin olgunlaşması-nın yolu, öncelikle Türkiye dağlarındaakan kanın durmasından geçiyordu… Sonbirkaç yıllık süreçte bu hedefe doğru,önemli adımlar atıldığı kesin. Ancak işin zortarafı şimdi başlıyor.

Türkiye ‘çözüm’ü özlüyor, bekliyor

Cumhuriyet tarihi boyuncasayısız teşvik paketininçıkarılmasına karşın makustalihini yenemeyen doğu vegüneydoğu kentleri halayatırıma hasret… Bıçaksırtında ilerlese de çözümsüreciyle gelen çatışmasızlıkortamı, umutları yenidenyeşertti… Bölgenindağlarına bahar gelmesininyolu, kamu ve özel sektöryatırımlarından geçiyor.Yatırımların anahtarı ise;çözüm sürecinin başarısı…

Doğu ve güneydoğu bölgesinin makus talihini yenmenin yolu; eko-nomik ve sosyal kalkınmadan geçiyor. Bölgede eğitimden iş olanaklarına,sağlık yatırımından kadının ekonomik ve sosyal yaşamdaki rolünün art-tırılmasına kadar bir dizi soruna çözüm üretilmesi şart. On yıllardır bi-riken ve esasen Türkiye’nin batısında da yakıcı olabilen bu sorunların çö-zümü ise insani kalkınmanın sağlanabilmesine bağlı. İşte bu noktada dakamu ve özel sektörün yatırımları yaşamsal önem taşıyor. Çünkü Gü-neydoğu’daki 14 ilde ortalama kişi başına gelir 4 bin dolar düzeyinde.Ülkenin batısında ise bu rakam 15-16 bin dolar civarında. Gelir dağılı-mındaki bu uçurumun kapanması gerekiyor.

TEŞVİK VAR, YATIRIM YOKBu yalın gerçek karşısında çözüm sürecinin sürekli gündemde kal-

dığı son 12 yılda atılan adımlara bakıldığında dişe dokunur yatırım ya-pılmadığı ortaya çıkıyor. Esasen hükümet 12 yılda Doğu ve Güneydoğuillerinin daha fazla yatırım çekmesi için bir takım önlemler aldı. 4 teş-vik sistemi yaşama geçirildi, ancak hemen hepsinin sonunda bölge düşkırıklığı yaşamaktan kurtulamadı. Nitekim, 2014’te teşvik belgesine bağ-lanan, yatırım tutarı yüzde 36 düşüşle 61 milyar 779 milyon TL’ye iner-ken, öngörülen istihdam yüzde 25 düşüşle 143 bin 763 kişiye geriledi.Enflasyonla ilişkilendirildiğinde yatırım tutarındaki reel düşüş yüzde 46’yıbuldu. 2013’te alınan 4 bin 927 yatırım teşvik belgesine karşın, bu sayı2014’te 4 bin 62’de kaldı.

En geri kalmış 15 Doğu ve Güneydoğu ilini kapsayan ‘6. Bölge’bir türlü istenen yatırımları çekemedi. Teşvik sisteminde 6. Bölge; Ağrı,Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin,Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak ve Van’ı kapsıyor. Bu illeri kapsayan 6. Böl-gede yatırım tutarı reel bazda yüzde 53.5 geriledi. Bölgenin yatırımlardakipayı yüzde 6.9’a düştü. Söz konusu Bölge’ye yönelik yatırım sayısı yüz-de 27.4 azalışla 635’ten 461’e, yatırım tutarı yüzde 44.5 azalarak 7.6milyar liradan 4.2 milyara, yaratılacak istihdam da yüzde 41 azalışla 34bin 718’den 20 bin 499’a geriledi.

GÜVEN SAĞLANAMADI Uzmanlara göre, teşvik paketindeki başarısızlığın en büyük ne-

denlerinden biri de il bazında vaatte bulunulurken koşulları farklı kent-lerin aynı kefeye konması. Yani Kars ile Ardahan’ı Diyarbakır ile Hak-kari’yi yatırımda aynı koşullarda ele almamak gerekiyor.

Meclis’teki çalışması sırasında bölgeye yönelik önerileriyle gündemegelen, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Hazır Giyim Meclisi Baş-kanlığı sırasında da teşvik konusuna kafa yoran CHP Milletvekili UmutOran; “Sektörel kümelenme ile bölgesel kalkınma, istihdam ve ihracathedefli program çerçevesinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yeni biroluşum” gündeme getirmişti. Doğu ve Güneydoğu bölgesinin sorunları-

nın diğer yerlere göre daha farklı olduğunu belirten Oran, yıllarca böl-gede ‘emek yoğun’ sektörlerin ön plana çıkarılmasını savundu. Oran’ın‘sektörel kümelenme’ adıyla gündeme getirdiği öneri, radikal reform-ları içeriyordu.

Umut Oran, hükümetin teşvik paketlerindeki başarısızlığını de-ğerlendirirken “Yatırımlarda sert düşüş sürüyor. ‘Güçlü Ekonomi, Kali-teli Demokrasi’ için vatandaşın ‘Ekmek, Hürriyet, Güvenlik’ kaygısı ol-mamalı. Teröre çözüm TBMM’de ortak akılla hemen üretilmeli” diye so-ruyor. Son yıllarda yatırımcının bir ay sonrasını dahi göremez bir nok-

MART-NİSAN 2015 İSMMMO YAŞAM l 15

KA

PA

K

16 l İSMMMO YAŞAM

KAPA

K

taya geldiğini belirten Oran, “Bu durumda hangi teşvikler onları kork-madan yatırıma ikna edebilir?” diyor. Oran, teşvik uygulamalarının ba-şarılı olması için öncelikle şu öneriyi dile getiriyor:

“Teşvik politikalarının başarılı olabilmesi için TBMM’de ele alın-ması ve ortak mutabakat ve seferberlik sergilenmesi gerekir. AKP ise sü-rekli olarak teşvik, dış politika, terör gibi konuları TBMM’de konuşmaktan,tartışmaktan kaçınıyor. Bunun bedelini ise vatandaş ödüyor. İşte Van, Hak-kari ve Gaziantep… Her koşulda milletin iradesinin esas görülmesi ge-rekiyor. Terör bitmezse hayat normale dönmez, hayat nor-male dönmezse yatırım gelmez. Terörü bitirecek olan yerTBMM’nin iradesidir, ortak akıl ve mutabakattır. Çözümama hemen çözüm gerekmektedir.”

“BELİRSİZLİK KORKUTUYOR”Bu gidişatta bölgedeki yanlış teşvik yaklaşımları

yanı sıra Türkiye’nin tüm komşularıyla kavgalı hale gel-mesinin de payının bulunduğunu anlatan Oran, tutarsızpolitikalarla teröre zirve yaptıran hükümetin ekonomi po-litikalarının da bu süreçte iflas ettiğine dikkat çekiyor. Bu-nun sonucunda sanayici, yatırımcının önünü göremez halegeldiğini ifade eden Umut Oran, böylece ekonomide vebölgedeki yatırımlarda durgunluğun kaçınılmaz olarakyaşandığını kaydediyor.

Umut Oran, 6. Bölge’nin nasıl yatırım çekebileceğine ilişkin şu tes-pitte bulunuyor: “Dünya ekonomisinde bir darboğaz yaşanırken, Türkiye’dede AKP’nin borçla tüketim artışına, ithalata dayalı sanal büyüme modelindede sınıra gelindi.

Dış politika, iç siyaset ve ekonomide gelinen noktada sanayici önü-nü göremiyor.

Yatırımın tamamını devlet ödeyecek bile olsa sanayicinin üretti-ği malı satması lazım, oysa hem iç tüketimde sert fren, hem de en bü-yük ihracat pazarı olan AB’de ciddi bir resesyon yaşanıyor. Bu koşullardayatırım yapmak isteyenler de çekingen davranıyor.

Devletin verdiği teşvikler peşin değil, yatırımcının yapacağı har-cama ileride ödeyeceği vergi ve diğer ödemelerinden mahsup ediliyor.Yani yatırım için harcanacak ve uzun vadede geri dönecek olan paralarriske atılmak istenmiyor. Sanayici, önünü görmeden böyle bir riske gir-

mek istemiyor. Doğu ve Güneydoğu’daki 15 ili kapsayan6. bölgede ciddi bir güvenlik sorunu var. Bu yüzden ola-ğanüstü teşvikler de verilse, yatırımcı bu illerdenuzak duruyor. Suriye ile ilgili süreçte AKP hükümetininizlediği politika belirsizlik ve riskleri artırıyor, Türkiye’yisonu belirsiz tehlikeli bir mecraya sürükleyen bu tavır,ülkenin geleceğini tehdit ettiği için yatırımcıyı korku-tuyor, yatırım iştahını engelliyor. Ülkede iç siyaset, dışpolitika ve ekonomide istikrarı sağlayacak, insanlarıngeleceğe güvenle bakacağı, yatırımcının önünü göre-bileceği bir ortamı sağlanırsa yatırım iklimi ancak olu-şabilir.”

ÇÖZÜM YOKSA REFAH DA YOK Bölgeye uzun vadeli yatırımların çekilememesi,

ekonomik canlanmanın bir türlü sağlanamaması her şeyden önce işsizlikdemek… Bölgedeki işsizlik oranı can yakıcı seviyede seyrediyor. 2014’teişsizlik oranının en yüksek olduğu bölge yüzde 24 ile Mardin, Batman,Şırnak, Siirt oldu. Bu grubu yüzde 17,4 ile Şanlıurfa, Diyarbakır takipetti. Geçen yıl sonunda IŞİD’in kuşatması altındaki Kobani’ye destek ey-lemlerinde yaşananlar başta olmak üzere pek çok gelişme bölgedeki ge-

MART-NİSAN 2015

MART-NİSAN 2015

KA

PA

K

İSMMMO YAŞAM l 17

TÜSİAD, İŞİ ŞANSA BIRAKMADI Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) bölge için bugüne kadar sayısız

destek paketi çıkarıldığı halde teşviklerin işe yaramadığı gerçeğini dikkate alarak çözümsürecine ekonomik destek vermek için harekete geçti. Bölge için çok sayıda raporlar ha-zırlayan TÜSİAD’ın yeni dönem için hazırlığı oldukça iddialı; Başkan Yardımcısı Sedat Şük-rü Ünlütürk’ün koordinasyonunda yürütülen Bölgelerarası Ortak Girişim Projesi (BORGİP)projesi. Projede temel hedef; çözüm sürecinin iktisadi boyutuna sahip çıkılmasına yönelikoluşturulan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Yatırımcı Danışma Konseyi tarafından yürütülençalışmalara katkı sağlanması. Dışarıdan yatırım beklenmesi yerine bölgedeki yatırımcıların,girişimcilerin teşvik edilmesi, desteklenmesi, yerel iş insanlarının başarılı örnekler oluşturması.Ülkemizin doğu ve batısındaki iş dünyası insanlarını bir araya getirerek sinerji yaratmak,işbirliği/güç birliği yoluyla kazan-kazan yaklaşımının oturtulması. Böylece başarılı uygu-lamaların artırılması yoluyla çarpan etkisi yaratmak…

TÜSİAD bu hedef doğrultusunda Doğu ile Batı’yı buluşturuyor. Bunun için toplantı-lar düzenlerken yerel insanlara iş yaptırılmasına odaklanıyor. Doğu ile Batı’nın avantaj-ları ile dezavantajlarını bir araya getirerek yol alırken yatırımcılara şu olanakları da he-men sunuyor:

Vergi ve SSK danışmanlığı. Teknoloji kullanımını artırmaya yönelik danışmanlık vedestekler. Mentorluk, danışmanlık hizmetleri, (Yetkin, deneyimli iş insanları aracılığı ile).Nitelikli insan kaynaklarına erişim desteği. Pazarlama/ihracat konularında destek. Hukukdanışmanlığı (özellikle sözleşme yapma teknikleri ve sorunlu tahsilatlarla ilgili olarak).

rilimi ortaya koydu. Eylemler sırasında sokağa ha-kim olunamaması, gencecik insanların yaşamla-rını yitirmesi, tanklar ile uygulanan dışarı çıkmayasağı, çözüm sürecinde iplerin gerilmesine nedenoldu. Bu dönemden sonra da, kamuoyunu tatminedecek bilgilendirme yerine görüşmelerden son-ra sadece restleşme gibi sert açıklamalar gelme-si, çözüm sürecinin bıçak sırtında ilerlediğini de gös-teriyor. Oysa çatışmalı dönemde oldukça ağır be-deller ödeyen bölge kentleri, yaraları sarmak içinfırsat kolluyor.

Güneydoğu Sanayici ve İş Adamları Derne-ği (GÜNSİAD) Başkanı Şah İsmail Bedirhanoğlu, ya-şanan olumsuz gelişmelerin çözüm sürecini bitireceğikaygısı yarattığı ve bunun da yatırımcıyı bölgeyegelme konusunda tedirgin ettiğine dikkat çekiyor.Bedirhanoğlu, geçen yılın sonunda bölgede yaşanangelişmelere değinerek, “Özellikle Kobani eylem-leri sırasında sokağa çıkma yasağı ile birlikte bazıkesimlerde çözüm sürecinin biteceği kaygısı ortayaçıktı. Birçok yatırımcı tedirgin oldu ve bölgedeki plan-larını erteledi” diyor. Bedirhanoğlu, yatırımcınınuzun süre ürkek davranmasını beklediklerinikaydediyor.

Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO)Başkanı Ahmet Sayar da Diyarbakır’ın 1927 yılındatoplam sanayi istihdamı açısından Türkiye’de 3. sı-rada olduğunu belirterek, “Diyarbakır savaş süreciile birlikte giderek gerilemiş ve devlet yatırımı eli-ni buradan çekmiştir. 1927 yılında sanayi istihdamıaçısından 3. sırada yer alan bir kent şimdi 67. sı-raya gerilemiş durumda. Teşvikler var ama ne ya-zık ki yatırımcı bunu yeterli bulmuyor. Çözüm sü-reci başarılı bir şekilde bitmeden refah olmaz” gö-rüşünü dile getiriyor.

Diyarbakır Sanayici ve İş Adamları Derne-ği (DİSİAD)Başkanı Burç Baysal ise altyapı yeter-liliği sağlandığında kendi kendine yetebilen il sa-yısının artacağına dikkat çekerek “Yerel yönetimlerealt yapı için bütçe ayrılması önemli” diyor.

İŞ DÜNYASI TEMKİNLİ Van Ticaret ve Sanayi Odası Necdet Takva,

çözüm süreci sırasında beklentilerin arttığını be-

MART-NİSAN 201518 l İSMMMO YAŞAM

CHP Milletvekili Umut Oran ve yerel sanayicilere göre, teşvik pa-ketlerinin ardından bir kıpırdama olsa da 2013’ün ikinci çeyreğinde dü-şüşe geçen yatırımlar, 2014’te 6.bölgede bazı illerde yüzde 80’leri bu-lan azalışlar kaydetti… Deyim yerindeyse bölgede yatırımlar bıçak gibikesildi… Ekonomi Bakanlığı’nın son yayımladığı veriler ise 2014 önce-sinde başarı sağlandığına işaret ediyor. Buna göre, Doğu ve Güneydo-ğu’ya önemli yatırım avantajları getiren teşvik sistemi, 2012’nin ikinciyarısı ile 2013’te bölgede 11,2 milyar TL’lik yeni yatırımın ve 50 bininüzerinde istihdamın yolunu açtı. Verilere göre hükümetin Haziran

2012’de uygulamaya soktuğu yeni teşvik sisteminde 6. Bölge için geçerliolan sigorta primi işçi hissesi ve gelir vergisi stopajı destekleri 31 Ara-lık 2013’e kadar bölgeye 11,2 milyar TL’lik yatırım çekti. Bu tutar için teş-vik alınırken 50 bin istihdama kapı açıldı… Ancak bu yatırım vaatleri-nin gerçekleşmesi çözüm sürecinin de başarısına bağlı. Ekonomi Baka-nı Nihat Zeybekci, katıldığı bir televizyon programında konuyu yorum-larken yatırım teşvik oranlarının değiştirilmediğinin altını çizdi. Zeybekci,“Asıl teşvik, Doğu ve Güneydoğu’yu uçuracak teşvik, çözüm sürecidir”diye konuştu.

KA

PA

K

‘ASIL TEŞVİK, ÇÖZÜM SÜRECİ’

lirtirken 2013’ün ikinci çeyreğinden itibaren ise tablonun değiştiğini belirtiyor. Budönemden sonra yatırımlarda ciddi oranda ivme kaybı olduğunu anlatan Takva, şudeğerlendirmeyi yapıyor: “Seçimlerin olması, çözüm sürecinin nihayete ermeme-si nedeniyle iş dünyası temkinli hareket etti. Kentimizin kendine özel koşulları dabulunuyor. Özellikle iki büyük depremden sonra yatırımlar durma noktasına gel-di. İnsanların borcu çok, harcama da yapamıyorlar. Ayrıca Gelir ve Kurumlar ver-gisinde yaklaşık 650 milyon TL’lik borç var. Bu yeni yatırım planlarını olumsuz et-kiliyor… Bölgede sadece politik önlemler sonuç vermeyecektir, ekonomik ayağı çokönemli. Bölgenin cazibesinin arttırılması için yakın pazarlara erişimimiz sağlanmalı.Bunun için önlemler alınırken enerji ve ulaşım gibi altyapı olanaklarının arttırılmasıgerekiyor. Teşvik politikalarında da yerel yaklaşımlar geliştirilmesi zorunlu. Aksihalde paketler başarılı olamıyor.”

MART-NİSAN 2015 İSMMMO YAŞAM l 19

KA

PA

K

Çözüm sürecinde gelişmelerin ne yöne kayacağı ise elbette ki Haziran’da-ki seçimden sonra belli olacak. Ancak hükümet yetkililerinin demeçleri çözüm sü-recinin başarılı olması durumunda hem Doğu illerinin hem de Türkiye’nin eko-nomide kazançlı çıkacağının altını çiziyor. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de hü-kümetin yürüttüğü çözüm sürecinin olumlu sonuçlanması durumunda “Türkiye’ninuçacağını” söyledi. Şimşek’e göre, “Bu mesele çözülürse Doğu ve Güneydoğu’yadaha büyük yatırım gider, bu bölge kalkınır.”

Son yıllarda teröre kullanılan kaynakların eğitim, sağlık, altyapı, Ar-Ge faa-liyetleri gibi alanlarda değerlendirileceğini belirten Şimşek “Bu kaynağı bu alan-lara, üretime, ihracatı desteklemeye kullandığımızda düşünün Türkiye uçar gider.Yani en basit rakamlarla, 300-400 milyar dolar. Türkiye bu sürecin sonunda kay-naklarını daha etkin ve verimli kullanma noktasına gelecek” dedi.

‘ÇÖZÜM, TÜRKİYE’Yİ UÇURUR’