Tridesetogodišnji Rat - Češki Ustanak

7/23/2019 Tridesetogodinji Rat - eki Ustanak

1/11

Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet

Odsjek: Historija

TRIDESETOGODINJI RAT EKI USTANAK

(REFERAT)

Student: Mentor:

Denan Hasani! dr"s#"$zet %a&oti!' vanr" rof"

Tuzla' de#e&ar *+,-


2/11

SADRAJ

1.UVOD....................................................................................................................... 1

2.VJERSKE I POLITIKE PRILIKE U SVETOM RIMSKOM CARSTVU POETKOM XVIISTOLJEA.................................................................................................................... 2

3.EKI USTANAK (1618. 1620............................................................................... !

!.POSLJEDICE..............................................................................................................6

".#AKLJUAK..............................................................................................................$

6.LITERATURA.............................................................................................................8


3/11

1.UVOD

Trideseto.odi/nji rat je o&iljeio jednu vreensku eo0u u 0istoriji' koja je trajala od ,1,2" .od"

do ,132" .od" Rat je iz&io kao osljedi#a ekonoski0' dru/tveni0' vjerski0 i oliti4ki0 suko&a uSveto Risko 5arstvu koji su iz&ili na ovr/inu o4etko 67$$ st" 7jerske surotnostiize8u katolika i rotestanata u #arstvu jasno su se odrazile ize8u rotestantski0 knezova ikatoli4ko. #arsko. dvora dinastije Ha&s&ur.ova#a" Dolazi do no.o&rojni0 unutra/nji0interesni0 suko&a' /to !e usloviti stvaranje vjerski0 saveza' i to 9rotestantske unije ,1+2" .od"na jednoj i atoli4ke li.e ,1+;" .od na dru.oj strani"

Trideseto.odi/nji rat je zao4eo tzv" 9ra/ko defenestra#ijo tj" iz&a#ivanje kroz rozor#arevi0 slu&enika u 9ra.u" 5ar Ferdinand $$ je oku/ao da ukine vjersku i oliti4ku slo&odu' /toje izazvalo revolt kod reteno 4e/ko. rotestantko. stanovni/tva' a kasnije se suko& ro/irio i

na ostale dijelove #arstva" U o4etku &io je to suko& lokalno. karaktera' e8uti z&o. o.u!e.ja4anja #entralisti4ke o!i Ha&s&ur.ova#a' ovaj suko& se retvorio u rat evroski0 razjera' iostao je rat za reo! u Evroi"

3


4/11

2.VJERSKE I POLITIKE PRILIKE U SVETOM RIMSKOM CARSTVUPOETKOM XVII STOLJEA

Mir koji je skloljen u Au.s&ur.u ,---" .od"' .dje je #ar Sveto. Risko. 5arstva arlo 7(,-,;" < ,--1")' zajedno sa #arski sa&oro na 4elu sa veliki #arski kneevia' oslije deset.odina rata' re.ulisao je ravo na slo&odu vjere svi stanovni#ia Sveto. Risko. 5arstva" 9orin#iu cuius regio eius religio (=4ija je vlast' nje.ova je i vjera>) oo.u!eno je da svi njea4kiknezovi sai odre8uju slu&enu reli.iju na odru4ju od nji0ovo uravo" Mo.li su &iratiize8u dvije vjere' katoli4anstva ili luteranstva' 4ie su luteranti do&ili jednaka rava kao ikatoli#i",

9otisani ir otrajao je vi/e od /ezdeset .odina' najrije za0valjuju!i nasljedni#ia arla 7'

Ferdinandu $ (,--1" < ,-13") i Maksiilijanu $$ (,-13" < ,-?1") koji su vodili olitiku vjersketoleran#ije' jer su &ili svjesni otresa i oasnosti koje &i o.le uslijediti u slu4aju novi0 vjerski0suko&a" 9ored to.a autoritet Ha&s&ur.ova#a nad Sveti Riski 5arstvo je &io dosta sla&' anakon /to su do&ili reostali dio U.arske kraljevine do/li su u izravnu vezu sa Osanlijaa kojisu sve vi/e naredovali"*

Dolasko Rudolfa $$ (,-?1" < ,1,*") na vlast situa#ija se o4ela ijenjati' jer su #arstvoza0vatili novi ro&lei" alvinisti' kojia je au.s&urski ir uskratio slu&eno riznanje'u4vrstili su se u iz&ornoj kneevini @ei&rB#kenu (ili 9alatinatu)" Ta je kneevina ostalarotivnik luteranske iz&orne kneevine Saksonije' a suko& je osla&io #ijelo #arstvo" atoli#i su u

juno dijelu #arstva' odnosno Cavarsko vojvodstvu i Austriji' zao4eli veliku katoli4kureak#iju tj" novu roturefora#iju' sa tenjo da osvoji najve!i dio ono.a /to su &ili iz.u&ili"

ezuiti' koji su od.ajali i sao. Rudolfa $$' u 4itavoj jea4koj osnivaju /kole .dje su /irilikatoli4ko o&razovanje i uz 4iju oo! usjevaju da otisnu luteranske doktrineGzeljoosjedni#i rotestanti su se vra!ali katoli#izu' a rotestanti u .radovia su nau/talisvoju vlast' a 4ak i svoje doove"

9o4etko 67$$ st" vjerske naetosti ize8u katolika i luteranata su rasle' odred&e au.s&ursko.ira se nisu o/tovale' jer &iskui koji su re/li na novu vjeru nakon ,--*" .od" &ili su dunivratiti katoli4koj #rkvi svu iovinu koju su od nje do&ili' e8uti to se nije de/avalo" ovi je

1 Povijest: velika ilustrirana enciklopedija% #&')*% 200+.% ,-. 262

2 S&/) )-&% Svjetska povijest modernoga doba (XVI. XIX.) s posebnimosvrtom na Apeninski poluotok% #&')*% 200!.% ,-. $"

3 D&4 P)5'-% vropa u sedamnaestom veku% )'&4 2002.% ,-. 382

!


5/11

suko& iz&io u junonjea4ko slo&odno .radu Donaurt0u' koji je &io ori/te suko&aize8u .radsko. stanovni/tva' koje je &ilo reteno rotestantsko i klera koji su &ili 4lanovi&enediktansko. reda" 5ar je zaduio &avarsko. vojvodu Maksiilijana $ da rije/i taj suko&" Onje zaosjeo .rad' ostavio &avarske koesare da njie uravljaju i naetnuo stro.e katoli4keroise"3Ovaj do.a8aj je dao jasno do znanja rotestantia o oasnosti koju i restavlja

roturefora#ija' tako su oni u od&ranu svoji0 rava osnovali 9rotestantsku uniju ,1+2" .od"' na4elu sa Fridri0o 7 9alatinski' vladare 9orajnja i Fala4ke" Od.ovor katolika je uslijediosljede!e .odine osnivanje atoli4ke li.e ,1+;" .od"' od vodstvo oenuto. vojvodeMaksiilijana $ Cavarsko." $ako se oku/ao rije/iti ovaj ro&le na #arsko sa&oru' rotestantisu naustili zasjedanje i sa&or se nije onovno sastao sve do ,13+" .od" O&a su saveza trailaoo! u inozestvu' tako je 9rotestantska unija na/la saveznika u Fran#uskoj' dok je atoli4kali.a na/la u %aniji"-

U isto vrijee u Ie/koj su retestanti iskoristili teak oloaj u koje se na/ao neoeljeni iostarjeli Rudolf $$' koji je &io u &or&aa sa &rato Matijo' te zatraili od nje.a ve!u vjersku

slo&odu" 5ar je' da &i se odrao u Ie/koj' izdao tzv" Carsko pismo ,1+;" .od" koji surotestanti u Ie/koj i %leskoj do&ili zna4ajne ustuke" Me8uti ,1,," .od" orao je i 4e/kukrunu redati &ratu Matiji' a devet jese#i kasnije je i uro"

5ar Matija (,1,*" < ,1,;") nastavio je roturefora#iju' naustio je olitiku koroisa' zavodi#enzuru i nadzor na rado rotestanata"1 S o&ziro da Matija nije iao sinova' za svo.nasljednika redodredio je svo. ro8aka' %tajersko. vojvodu Ferdinanda' koji je &io vatrenikatolik' od.ojen od strane jezuita' koji je na svoji osjedia uni/tio sva reforatorskanastojanja"?Jodine ,1,?" 4e/ka sku/tina &ira Ferdinanda za kralja Ie/ke" @&o. svo. tvrdo.katoli#iza' Ferdinand je elio okrenuti roturefora#iju i u saoj Ie/koj" Dolazi do

naru/avanja vjerski0 slo&oda tj" rivile.ija koje je uivalo rotestantsko stanovni/tvo' /to !edovesti do o&une rotestantski0 lei!a ,1,2" .odine"

! Povijest: velika ilustrirana enciklopedija% #&')*% 200+.% ,-. 262

" L. --,7&9% L.C. M&795):% E.;. P5-7&4% !emelji modernog svijeta "#$$"%%&% #&')*% 1+$!.% ,-. 10"

6 D&'5/


6/11

3.EKI USTANAK (161. 162!."

9o&una je iz&ila *" aja ,1,2" .od" u 9ra.u' kada su sa rozora kraljevske ala4e Hrad4anarotestantski lei!i iz&a#ili dvoji#u #arski0 slu&enika < 7ile Slatava i aroslav Martinitz" Tajdo.a8aj je oznat od nazivo 9ra/ka defenestra#ija"25arski slu&eni#i nisu &ili ovrije8eni jersu' rea le.endi' ali u 0ru .noja' koja je &ila isod rozora' ali ta ak#ija rotestanata jeozna4avala ustanak rotiv katoli4ki0 Ha&s&ur.ova#a i o4etak trideseto.odi/nje. rata (,1,2"


7/11

su rotestanti' dok su nad&iskui lna' Mainza i Triera &ili katoli#i" Ie/ki kralj je &io sedi iosljednji iz&orni knez' /to zna4i da je itanje 0o!e li #arstvo &iti katoli4ko ili rotestantskoostalo klju4 &or&e Ferdinanda $$ i atoli4ke li.e na jednoj strani i Fridri0a 7 i 9rotestantskeunije na dru.oj strani",,

Iesi nisu iali no.o sre!e u ronalaenju saveznika rotiv #ara" Evroske rotestantske sile'kao /to su En.leska' Danska' %vedska' su se u ovo vrijee drale o strani' ada !e se kasnijeuklju4iti u rat" Fran#uska' zakleti nerijatelj Ha&s&ur.ova#a' nakon srti kralja Henrika $7rivreeno je rojenila na4in vo8enje soljne olitike i o4ela se ri&liavati %aniji"Holan8ani su usjeli oslati ne/to nov#a i uutiti neznatan &roj vojnika Iesia' dok je jedinuzna4ajniju vojnu oo! ruio transilvanijski knez Ja&rijel Cetlen" ,* Ie/koj se u o&uniridruuju Jornja i Donja Austrija' .dje je &ilo dosta luterana i kalvinista"

U o4etku Ferdinand $$ je iao velike ote/ko!e da uiri o&unjene o&lasti #arstva i &io jerisiljen o&ratiti se za oo! svo ro8aku' %ansko kralju' Filiu $7" On u je oslao

finan#ijsku oo! i vojne ostrojne na 4elu sa jedni od svoji0 naj&olji0 .enerala' talijanoA&ro.ijo Sinolo iz Jenove" Snanu odr/ku #ar je do&io i od ae 9avla 7 iMaksiiliana Cavarsko.' koje je #ar o&e!ao iz&orni4ko zvanje i dijelove 9alatinata" ,@ada!aFerdinanda $$ u o&novi #arsko. autoriteta &ila je olak/ana 4injeni#o da rotestanti nisu &ilisloni' /to se naj&olje o4ituje u toe /to su iz&orni knezovi Cranden&ur.a i Saksonije' iakoluterani' dali svoje .lasove' riliko iz&ora za #ara' Ferdinandu $$' urkos toe /to je &io vatrenikatolik" Saksonski knez o0an Jeor.' koji je &io najo!niji rotestantski vladar' z&o. svoji0li4ni0 interesa skloio je savez sa #are i oslao u svoju vojsku" a oredjeljenje o0anaJeor.a uti#ali su i teritorijalni ustu#i < Ferdinand $$ u je o&e!ao dati Kui#e koje su riadaleIe/koj",3

U e8uvreenu #ar je oja4ao svoj oloaj i reforisao je vojsku" Do/lo je do ujedinjenja #arskevojske i vojske atoli4ke li.e od koando jedno. od najoznatiji0 vojskovo8a to. vreena'o0anna Tser#laesa' .rofa TillLja" Ujedinjena vojska od *+ < +"+++ vojnika na 4elu sa .rofoo0anno Tser#laso uada u Ie/ku u sete&ru ,1*+" .od" da se kona4no o&ra4unaju sao&unjeni#ia",-Do resudne &itke do/lo je 2" nove&ra ,1*+" .od" na uzvi/enju Cile Jore kod

11 I,-% ,-. $$

12 I,-% ,-. $$

13 D&'5/


8/11

9ra.a" @a sve.a sat vreena o&jeda je odlu4ena u korist katoli4ke vojske" a 4e/koj strani aloje oko -"+++ vojnika' a na #arskoj strani sao *-+ vojnika" akon ovo. te/ko. oraza' #arskivojni#i su okorili #ijelu Ie/ku' Moravsku i %lesku' a Fridri0 7 je o&je.ao u izozeskuostaviv/i iza se&e kraljevsku krunu"

#.POSLJEDICEakon katastrofalno. oraza 4e/ki0 o&unjenika kod Cile Jore' katoli4ka vojska sljede!i danulazi u 9ra. koje. te/ko lja4ka" Ferdinand $$ onovo je ostao kralj Ie/ke' dok Maksiilijan $Cavarski do&iva titulu kneza iz&ornika" @elje Fridri0a 7 odjeljene su ize8u #ara i &avarsko.vojvode",1Dolazi do ro.ona vo8a ustanka' u junu sljede!e .odine saknuto je *2 ustani4ki0vo8a" Ie/ko lestvo je &ilo uni/teno ili rinu8eno da nausti doovinu" ji0ova ianja sukonfiskovana i odijeljena #arski slu&eni#ia' je#ia i $talijania' koji su 4inili =novolestvo> u Ie/koj"

9roturefora#ija u Ie/koj oduzia velike iz.one kojia kao rtve adaju rotestantskisve!eni#i' lestvo' .ra8ani i selja#i",?7eliki &roj rotestanata' nji0 ,+"+++' je naustio Ie/ku'

16 S&/) )-&% Svjetska povijest modernoga doba (XVI. XIX.) s posebnimosvrtom na Apeninski poluotok% #&')*% 200!.% ,-. $$

1$ Velika ilustrirana povijest svijeta ("3$$ "%")% 12 ,/)&9% R5


9/11

dok je jedan dio stanovni/tva je risilno reveden na katoli4anstvo" U neki odru4ijiaMoravske ostala je sao jedna tre!ina rija/nje. stanovni/tva" Dolazi do ja4anja katoli4ke #rkveu Ie/koj' #rkve i saostani do&ijaju velike osjede' aski le.at 5arafa uvodi jezuite u svevidove ivota' /to oo.u!ava otuni trijuf rotivrefora#ije u jednoj rotestantskoj zelji"ezuiti su vodili olitiku .eraniza#ije slavensko. ivlja' te su saljivali sve knji.e na 4e/ko

jeziku &ez o&zira na nji0ov sadraj",2Ie/ka ostaje katoli4ka zelja i ostala je od vla/!uHa&z&ur.ova#a tristo .odina"

Ie/ka je nakon &itke iz.u&ila svoju oliti4ku saostalnost i retvorila se u austrijsku rovin#iju"Staru autonoiju koju je uivala Ie/ka ukinuta je ,+" aja ,1*?" .od"' 4ie je Ferdinand $$udario 4vrste teelje svoje neo.rani4ene vlasti nad Ie/ko" Ukinuti su no.i eleenti 4e/kesaourave u korist #entralisti4ke uravne or.aniza#ije kojo se uravlja iz Ce4a" ,;Ie/ka krunavi/e nije &ila iz&orna ve! naslijedna u orodi#e Ha&z&ur.ova#a"

$.%AKLJUAK

Ie/ki ustanak restavlja rvi eriod trideseto.odi/nje. rata' koji !e se voditi na teritoriji Sveto.Risko. 5arstva sve do ,132" .od"' odnosno do otisa estfalsko. ira" 9osljedi#e ustanakaiale su dalekosene ekonoske' so#ijalne i vjerske osljedi#e" 9oraz kod Cile .ore' restavljaoje oz&iljan udera# rotestantizu koji je uslovio rasad 9rotestantkse unije" Ie/ka je uoliti4ko o.ledu iz.u&ila svoju saostlanost i ostala je austrijska rovin#ija" Ie/ka krunaostala je nasljedna u orodi#i Ha&s&ur.ova#a' 4ie je osi.urana asolutna vlast #ara' a staro

4e/ko lestvo uni/teno"

18 D&4 P)5'-% vropa u sedamnaestom veku% )'&4 2002.% ,-. 3+1

1+ Velika ilustrirana povijest svijeta ("3$$ "%")% 12 ,/)&9% R5


10/11

Dolazi do veliko. oadanja stanovni/tva' /to z&o. rata .ladi i &olesti' kao i rotjerivanja uIe/koj" onfesionalna strukura stanovni/tva se teeljito ijenja' tako da je Ie/ka silo rilikaostala doinantna katoli4ka zelja" Rat je na ekonoiju iao razaraju!i efekt' no.i .radovi isela su uni/teni ili ousto/eni" U no.i dijelovia oljorivreda je uni/tena' rija/nji .radski#entri su uni/teni' nji0ova industrija je uni/tena' a tr.ovina doivljava sta.na#iju"

6.LITERATURA

K&')*+

Donald 9enin.ton'Evropa u sedamnaestom veku' Ceo.rad' *++*"

Dra.olju& Nivojinovi!' Uspon Evrope (1450-1789)' ovi Sad' ,;2-"

10


11/11

K" Jotts#0alk' K"5" Ma#kinneL' E"H" 9rit#0ard' emel!i modernog svi!eta 1"00#1775' @a.re&',;?3"

$ovi!est% velika ilustrirana enciklopedi!a' @a.re&' *++;

Slaven Certo/a' &v!etska povi!est modernoga do'a (*+ # *+) s pose'nim osvrtom na,peninski poluotok' @a.re&' *++3"

I&,*-&*,+

ttp%..///+enciklopedi!a+r.natuknica+asp*235"

11

Documents

Tridesetogodišnji Rat - Češki Ustanak