Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 1
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I MJEKËSISË TIRANË
FAKULTETI I INFERMIERISË
TRENDI I RAPORTIT LINDJE CESAREANE
vs
LINDJE VAGINALE
Përgatitur nga: Dr. DRITAN BARBULLUSHI
Për marrjen e gradës shkencore “DOKTOR I SHKENCAVE MJEKËSORE”
Udhëheqës shkencor: PROF.Asc. ASTRIT BIMBASHI
Specialiteti: OBSTETRIKË-GJINEKOLOGJI
VITI: 2014
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 2
1 HISTORI 5
1.1 Historia e proçedurës së operacionit cesarean 11
1.2 Anestezia 12
1.3 Operacionet e ndryshme cesareane 14
2 EPIDEMIOLOGJI 15
3 INDIKACIONET AMTARE DHE FETALE 18
3.1 Indikacionet amtare 18
3.2 Indikacionet fetale 21
3.3 Kundërindikacione relative për lindjen me SC 22
4 STUDIMI 24
4.1 Qëllimi i studimit 24
4.2 Objektivat e studimit 24
4.3 Hipotezat 24
5 MATERIALI DHE METODAT 25
6 PROTOKOLLI I STUDIMIT 27
7 PËRPUNIMI STATISTIKOR 29
8 REZULTATET 30
8.1 Vlerësimi i variablave parësorë 30
8.1.1 Incidenca e indikacioneve të SC 32
8.1.2 Distocia e lindjes si indikacion për SC 35
8.1.3 Uterusi i cikatrizuar si indikacion për SC 36
8.1.4 Vuajtja fetale akute/kronike si indikacion për SC 38
8.1.5 Paraqitja podalike si indikacion për SC 41
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 3
8.1.6 Vendosja transversale si indikacion për SC 42
8.1.7 Shtatzënia binjake si indikacion për SC 43
8.1.8 Indikacione të tjera për SC 46
8.1.9 BMI (Indeksi i Masës Trupore) 46
8.1.10 Shpërndarja e SC sipas grupmoshave 48
8.2 Vlerësimi i variablave dytësorë 51
8.2.1 Shpërndarja sipas vendbanimit 51
8.2.2 Niveli arsimor dhe SC 52
8.2.3 Shpërndarja sipas tipit të ndërhyrjes 53
8.2.4 Ditëqëndrimi në spital 54
8.2.5 Komplikacionet amtare post partum 57
8.2.6 Diagnoza “Dëshirë e gruas” 58
9 KONKLUZIONE 59
10 DISKUTIM 65
11 REKOMANDIME 75
12 LINJAT UDHËRRËFYESE PËR SECTIO CAESAREA 77
Referenca 88
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 4
Shkurtime
ACOG American College of Obstetricians and Gyneacologists
BMI Indeksi i Masës Trupore
DCP Disproporcioni Cefalo Pelvik
DFP Disproporcion Feto Pelvik
EFM Monitorimi Fetal Elektronik
HBV Virusi I Hepatitit B
HCV Virusi I Hepatitit C
HIV Virusi i Imunodeficiencës Humane
HSV Virusi Herpes Simplex
LPK Lindja Para Kohe
LV Lindje Vaginale
LVPS Lindje Vaginale Pas Sectio
M Mesatarja (Mediana)
NMLA Ngjyrim mekonial i LA-së
PP Paraqitja Podalike
RZF Rrahjet e Zemrës Fetale
SC Sectio Cesarea
ShS Shmangia Standarte
SDR Sindroma e Detresit Respirator
SGA I vogël për moshën e shtatzënisë
SE Gabimi Standart (standart error)
SHB Shtatzëni binjake
SRSH Spitali Rajonal Shkodër
SUOGJ Spitali Universitar Obstetrikë Gjinekologji
VF Vuajtje Fetale
VFA Vuajtje Fetale Akute
VFK Vuajtje Fetale Kronike
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 5
HISTORI
Në gjithë këtë bum të madh zhvillimesh, zbulimesh dhe shpikjesh që ka përjetuar
bota përgjatë gjithë ekzistencës së saj, dy janë arritjet më të mëdha në fushën e
obstetrikë-gjinekologjisë: forcepsi dhe lindja me operacion cesarean.
E para është një arritje e rëndësishme, përmes së cilës u arrit të përmirësohëj
proçesi i lindjes dhe më kryesorja të shpëtohej jeta e nënës në rastet e ndërlikuara
ku më parë ishte e paevitueshme vdekja e saj. Ndërsa forcepsi, shpikja, aplikimi
dhe zhvillimi i të cilit lidhet me emrin e një prej njerëzve dhe profesionistëve më
të shquar të obstetrikës botërore klasike e moderne, francezit Chamberlaine,
është një instrument i projektuar për të asistuar lindjen e kokës së bebit. Ai mund
të përdorët për të përshpejtuar lindjen ose për të asistuar në disa gjendje
anormale të marrëdhënies cefalo-pelvike që ndikojnë në zbritjen e kokës së
foshnjës gjatë aktivitetit të lindjes(24).
SC është përdorur për shekuj me rradhë dhe është konsideruar si një nga
operacionet më të vjetra në historinë e mjekësisë. Të dhënat për SC-në datojnë që
te Hindutë e lashtë, Egjiptianët, Romakët dhe në folklorin grek. Në mitologjine
greke Apollo ka bërë të mundur sjelljen në jetë të Asclepius, i cili njihet si një nga
themeluesit e mjekësisë fetare, nga barku i nënës së tij e cila ishte duke vdekur(7).
Bacchus, perëndia e verës gjithashtu kishte lindur në këtë mënyrë, ku rolin e
Apollos e ka bërë Jupiteri. Libri i ligjeve hebraike, Talmud, viti 400 p.e.s, pohon se
gratë që bëjnë këtë lloj lindjeje nuk kanë nevojë të mbajnë mend ditën e parë të
menseve të fundit. Te Mishnah (një tekst i çifutëve p.l.k), binjakët të cilët kishin
lindur me këtë mënyrë kishin disa kufizime përsa i përket të drejtave të tyre nga
lindja: “...në rastet e binjakëve, as fëmija i parë i cili është sjellë në jetë nëpërmjet
një prerjeje abdominale, as i dyti, nuk mund të përfitojë nga të drejtat që i takojnë
fëmijës së parë të një familjeje, si për sa i përkët të drejtës për të ushtruar
profesionin e predikuesit ashtu edhe për të drejtat për pronën”(6). E dhëna më e
vjetër e vertetë mbi një fëmijë që ka mbijetuar pas një SC është nga Xhorxhos, një
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 6
orator i famshëm në Siçili në vitet 508 p.e.s(5). Deri në shekullin e 15-të rastet e
dokumentuara sugjerojnë që lindja me SC realizohej vetëm në rastet kur nëna
ishte duke vdekur ose kishte vdekur, në një përpjekje për të shpëtuar fëmijën e
palindur ose për ta varrosur atë të ndarë nga nëna. Në atë periudhë SC nuk kishte
si synim të shpëtonte jetën e nënës. Prerja cesareane nuk praktikohej në gra të
gjalla sepse mbartte rreziqe të mëdha të lidhura me hemorragjinë dhe infeksionin.
Vetëm rreth viteve 1500 filluan diskutimet për sa i përket realizimit të kësaj
ndërhyrje te gratë e gjalla. Francois Roussett në 1582 ishte mjeku i parë i cili
mbështeti realizimin e ndërhyrjes në gra të cilat ishin akoma gjallë(5). Në fakt ai
ishte personi i cili regjistroi historinë e Jacob Nufer dhe e përdori si provë për të
mbeshtetur bindjen e tij. Jacob Nufer më 1500 realizoi ndërhyrjen e parë të
sukseshme, të dokumentuar te një grua e gjallë. Ai nuk ishte mjek. Sipas historisë,
gruaja e tij ishte shtatzënë primipare dhe kishte dhimbje të forta lindjeje. Ishin 13
mami që asistonin gjatë lindjes dhe pavarësisht aftësive të tyre ato nuk po arrinin
të nxirrnin fëmijën. Me sa dukej nuk kishte shumë shpresa dhe në këtë mënyrë
bashkëshorti vendosi të bënte një operacion cesarean. Gruaja ishte dakort. Por
fatkeqësisht autoritetet vendore nuk e autorizuan. Vetëm pas një kërkese të dytë
të bërë, majori dha leje dhe Jakobi proçedoi ... “ai e shtriu bashkëshorten në
tavolinë, preu paretin abdominal, më pas uterusin dhe pas kësaj ai nxorri shpejt
foshnjen, më pas bëri disa sutura në paretin abdominal.... (5)”. Plaga u shërua dhe
gruaja jetoi dhe lindi edhe fëmijë të tjerë, madje edhe binjakë, me rrugë vaginale,
pa asnjë lloj ndërlikimi. Ky dokument është i pari që konfirmon arritjen e një
lindjeje të sukseshme vaginale pas një lindje të mëparshme cesareane. Fëmija jetoi
77 vjet(3). Megjithatë disa historianë nuk e pranojnë këtë rast si të vlefshëm, duke
qënë se ai nuk u raportua deri në vitin 1582. Kjo vonesë sugjeron që ky publikim
ishte i bazuar vetëm në gojëdhëna(1).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 7
Figura 1. Nxjerrja e Asclepiusit nga barku i nënës së tij, Coronis, nga babai i tij Apollo,
marrë nga De Re Medicae Alessandro Beneditti, edicioni 1549.
Trautmann e realizoi ndërhyrjen e parë e cila ishte e pranuar në masë, në prani të
dy mamive në Wittenberg, Gjermani në 1610. Pacientja vdiq 25 ditë pas realizimit
të proçedurës e pas vdekjes u pa se muri uterin ishte i shëruar(2). Disa SC kanë
ndodhur në ndikimin e rrethanave interesante dhe unike. Për shembull gratë
shtatzëna shpoheshin nga brirët e kafsheve të tilla si ato të demave ose të lopëve,
duke përfunduar me lindjen e fëmijës. Rasti më i hershëm, i dokumentuar daton
në vitin 1647 në Hollandë, ku gruaja e një fermeri në Zaandam ishte goditur nga
një dem në muajin e 9-të të shtatzënisë dhe: “....iu bë një inçizion në murin
abdominal, inçizion ky që u zgjerua më tej dhe mori formën e një kreshenti...” Ajo
kishte dhe një plagë tjetër në uterus, me një gjatësi prej 12 gishta, nga ku doli
foshnja. Gruaja vdiq 36 orë më vonë, ndërsa fëmija shpëtoi pa u dëmtuar.(9)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 8
Figura 2. Nga Armamentaerium chirgicum biparum, 1666, Jacob Nufer realizoi prerjen te
gruaja e tij.
Në shekullin e 19-të filluan të hidheshin hapat e para, në përmirësimin e
mundësive të mbijetesës te gratë, të cilat kishin rreziqe gjatë lindjes. Kjo
përfshinte përdorimin e anestezisë (gjë që u jepte kohë kirurgëve që të operonin
me saktësi), asepsinë kirugjikale (acidi karbolik, që u fut në përdorim nga Joseph
Lister), futjen në përdorim të instrumenteve më të mira (p.sh. forcepsi obstetrikal,
që reduktoi numrin e kraniotomive dhe çarjeve vaginale) dhe suturave uterine (të
cilat u përdorën për të trajtuar çarjet vaginale/fistulat të cilat krijoheshin në rastet
e lindjeve traumatike). Duke u mbështetur në arritjet e obstetrit britanik Munro
Kerr në vitet 1880 dhe 1925 filloi të përdorej prerja transversale, që realizohej sa
më poshtë që ishte e mundur për të reduktuar mundësinë e infeksionit dhe të
rupturës uterine gjatë shtatzënisë pasardhëse. Në këtë mënyrë rritej mbijetesa. E
kjo vazhdon të mbetet metoda më e përdorur edhe në ditët e sotme.
Gjatë gjithë kësaj historie të operacionit cesarean, problemit të lejohet apo jo
lindja me SC, në jo pak herë i është përgjigjur edhe feja. Feja, besimi fetar dhe
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 9
praktikat fetare shpesh kanë patur një ndikim shumë të madh në aplikimin e kësaj
proçedure sidomos në Mesjetë. Feja islame para viteve 1500 ishte kundër kësaj
proçedure dhe sipas tyre çdo fëmijë i lindur në këtë mënyrë ishte krijesë e djallit
dhe për këtë arsye duhej të vritej menjëherë. Në ditët e sotme sigurisht që ajo
pranohet edhe nga feja islame. Nga ana tjetër krishtërimi ishte pro kësaj ndërhyrje
duke qënë se ishte më i shqetësuar përsa i përket shpëtimit të shpirtrave.
Veçanërisht në Mesjetë Kisha Katolike Romake inkurajoi përdorimin e lindjeve
me SC për të shpëtuar fëmijën dhe për t’i ofruar shpirtërave të tyre një mundësi
shpëtimi nëpërmjet baptizmit. Përsa i përket shpëtimit të jetës së nënës, nuk
përbënte ndonjë shqetësim duke qënë se kisha ndaloi përdorimin e abortit si dhe
kraniotominë me synimin për ti shpëtuar jetën nënës.
Në vitin 1280, asambleja e kishës Colegne e ktheu këtë lloj ndërhyrje në të
detyrueshme. Republika e Venecies, në 1608 nxorri disa lloj ndëshkimesh për çdo
mjek i cili nuk do të bënte përpjekje për të shpëtuar fëmijët që kishin pak mundësi
për lindje natyrale, duke përdorur section caesarea. Në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës, gjatë periudhës së misionit Françeskan (1769-1833), realizimi i kësaj
ndërhyrje te gratë, të cilat ishin duke vdekur u bë detyrë e priftërinjve misionar.
Çdo të thotë “sectio caesarea”?
Është diskutuar shumë në lidhje me origjinën e termit “cesareo”, edhe pse idea e
lidhjes së këtij termi me një personazh të famshëm si Jul Cezari është magjepsëse,
mundësia që Cezari të kishte lindur me prerje cesareane përjashtohet, sepse nëna
e tij Aurelia jetoi gjatë pas lindjes së djalit të saj(2). Ndoshta një paraardhës i Jul
Cezarit mund të ketë lindur me këtë mënyrë, duke i lënë mbiemrin familjes.
Një hipotezë e dytë e përqas origjinën e termit me një ligj të lëshuar në periudhën
e Cezarit, që impononte praktikimin gjithmonë të prerjes cesareane nëse gruaja
kishte vdekur ose ishte duke vdekur gjatë lindjes(3).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 10
Figura 3. Lindja e Julius Caesare. Nxjerrja nga trupi i nënës së vdekur.
Romakët e kanë përshkruar Sectio Cesarea deri në shekullin e fundit p.e.s si një
‘a caese matris utero’ e cila do të thotë: të nxjerrësh foshnjën nga organi femëror,
përgjegjës për mbajtjen e saj(4). Plini (28-70 p.l.k) në librin e shtatë të Natural
History sugjeroi se ky term mund ta kishte origjinën nga fjala latine ‘caedare’ që
do të thotë ‘me pre’. Ndërsa fëmijët të cilët lindnin me këtë mënyrë quheshin
‘caesones’(4). Kjo është hipoteza e tretë dhe mendohet që është origjina e vërtetë e
fjalës ‘caesarea’.
Historia e operacionit cesarean
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 11
Përmirësimi i aspekteve të ndryshme të proçedurës së SC, të cilat ndihmuan për
të lartësuar profesionalizmin mjekësor patën një ndikim të rëndësishëm si në
rritjen e saktësisë ashtu edhe në uljen e vdekshmërisë. Sipas Boley, tre ishin
shkaqet e vdekjes së këtyre grave që i nënshtroheshin lindjes me SC: (1)
përdorimi i kirurgjisë vetëm në rastet kur gruaja ishte duke vdekur, (2) shkalla e
lartë e infeksioneve dhe (3) mos suturimi i uterusit.(5) Përmirësimet e ndryshme
të vazhdueshme që u bënë përsa i përket instrumentave të përdorur (forceps i
lartë kundrejt atij të ulët) si dhe proçedurave të përdorura krahas SC për të
nxjerrë foshnjën, përforcuan më tej argumentet për përdorimin e SC dhe çuan në
arritjen standarteve të ditëve tona.
Figura 4. Sectio Caesarea, e kryer nga shëruesit indigjenë në Kahura, Ugandë.
Gjetur nga R.W.Felkin 1879
Anestezia
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 12
Anestezia ka filluar të përdoret për herë të parë në kirurgji në vitin 1864, por në
obstetrikë përdorimi i saj kundërshtohej, duke qenë se në bibël shkruhej që gruaja
duhet të vuajë gjatë proçesit të lindjes, si kompesim për mëkatin që bëri Eva(3). Ky
argument nuk kishte më të njëjtin impakt, pasi Mbretëresha e Anglisë, Viktoria që
ishte dhe kryetarja e kishës në Angli, përdori kloroform gjatë lindjes së dy prej
fëmijëve të saj. Për rrjedhojë filloi të përdorej anestezia gjatë proçesit të lindjes
dhe u bë praktikë e zakonshme në rastet e SC(3). Në këtë mënyrë, përdorimi i
anestezisë u jepte kirurgëve kohë të mjaftueshme që të operonin me saktësi, të
pastronin si duhej kavitetin peritoneal, të regjistronin detajet e proçedurës së tyre
dhe të mësonin nga eksperiencat e kaluara. Gjithashtu, gratë nuk ndienin
inçizionet dhe ishin më pak të rrezikuara nga shoku i dhimbjes, që po bëhej
gjithmonë e më shumë shkaku kryesor i sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë
postoperatore.
Në shekullin e 16-të obstetrit e kundërshtonin realizimin e kirurgjisë te gratë e
gjalla duke qenë se vdekshmëria e grave ishte shumë e lartë.(5) Po ashtu edhe gjatë
shekullit të 19-të (1787-1876) nuk u realizua asnjë operacion cesarean i
sukseshëm në Paris.(3) Kjo për shkak të idesë së gabuar që kishin, atë të
mosvendosjes së suturave uterine, duke u bazuar në faktin se nuk ishte e
nevojshme meqë uterusi vetëkontraktohej dhe relaksohej. Për këtë arsye, pas
nxjerrjes së bebit inçizionet e uterusit liheshin të hapura. Për shkak të kësaj, gratë
vdisnin ose nga hemorragjia ose nga infeksioni. I pari që filloi të përdorte
suturimin e uterusit ishte Lebas, një kirurg francez në 1796. Megjithatë, përdorimi
i suturave nuk aplikohej masivisht derisa sa filloi të përdorej metoda Sanger, që
reduktoi nivelin e vdekshmerisë.
Është e rëndësishme të theksohet se rastet e hershme të dokumentuara, që kishin
përfunduar me një lindje të sukseshme kishin ndodhur në rrethana që
konsiderohen disi të pazakonta në ditët e sotme dhe shumë larg spitaleve.
Shumica e tyre ishin në zona të largëta dhe në mungesë të stafit mjekësor. Në
mungesë të një stafi mjekësor dhe të konsultave ndërmjekësore, i vetmi element
pozitiv konsistonte në një ndërhyrje të shpejtë që kishte si avantazh faktin se
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 13
fetusi ekspozohej ndaj një stresi më të vogël dhe që nëna nuk ishte në çastin e
fundit të jetës. Pra trajtimi sa më i hershëm rriste nivelin e mbijetesës së të dy
palëve.(3) Operacionet realizoheshin në tavolina kuzhine ose në krevat. Gjatë kësaj
kohe spitalet etiketoheshin si shtrati i infeksionit veçanërisht për shkak se
kirurgët rrinin në spital me rrobat e rrugës dhe nuk i lanin duart kur përfundonin
vizitën. Fakt për këtë shërbenin të dhënat sipas të cilave një grua, e cila realizonte
një kirurgji në mjedise jashtë spitalit dhe jo nga kirurgu ose një grua e cila lindte
me ndihmën e një mamie, kishte një mundësi mbijetese prej 50%, krahasuar me
vetëm 10% në rastet kur ajo trajtohej nga kirurgët e Nju Jork-ut(10). Në mes të
viteve 1860 kirurgu britanik Joseph Lister futi në përdorim metodën antiseptike
duke përdorur acidin karbolik(3). Implementimi i kësaj metode ndihmoi në uljen
e numrit të vdekjeve si pasojë e infeksioneve si dhe u mundësoi mjekëve që të
përqëndroheshin në teknikën dhe stilin e tyre të operimit(3).
Operacionet e ndryshme cesareane
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 14
Operacioni Porro ose SC radikale, është një ndërhyrje kirurgjikale në të cilën
uterusi hiqet i gjithi. Në këtë mënyrë gruaja nuk bën dot më fëmijë të tjerë. Kjo
metodë u sugjerua në vitin 1768 nga Dr. Joseph Cavallini, por përpjekjet për ta
realizuar këtë kirurgji qenë të pasukseshme(2). Në 1876 Eduardo Porro e realizoi
në mënyrë të sukseshme këtë lloj ndërhyrjeje. Kur kjo teknikë filloi të përdorej
masivisht e shoqëruar me përdorimin e protokolleve antiseptike si dhe me
ndërhyrjen në stade sa më të hershme niveli i vdekshmërisë u ul në mënyrë të
theksuar(2).
Në 1882, Maks Sanger përdori suturat uterine (tela argjendi dhe fije mëndafshi)
për të qepur inçizurat në peritoneum. Kjo ishte po aq e sukseshme sa edhe
operacioni Porro për sa i përket nivelit të uljes së vdekshmërisë te gratë, por me
avantazhin që nuk duhej të hiqej uterusi.
Për rreth një shekull me rradhë (1770-1880) u diskutuan stile të ndryshme, si ai
longitudinal, oblik, etj. Në vitet 1880-1925, obstetrit filluan të eksperimentonin
me prerjen transvers në segmentin më të poshtëm uterin. Mjeku i parë, i cili e
sugjeroi këtë tip prerje ishte Robert Wallace Johnson (1786) në librin e tij “Një
sistem i ri për mamitë”(1). Ai e sugjeroi këtë lloj prerje për shkak se kishte më pak
hemoragji, një rrezik më të ulët për infeksion si edhe më pak mundësi që të
ndodhte një rupturë uterine në shtatzënitë pasardhëse. Në 1881, Kehrer e realizoi
me sukses këtë lloj prerje(6).
EPIDEMIOLOGJI
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 15
Në bazë të studimeve epidemiologjike bërë në të gjithë botën është vënë re një
rritje e incidencës së operacioneve cesareane. Edhe pse arsyet e rritjes së
incidencës janë të shumta mendohet se arsyet kryesore janë: frika ndaj dhimbjeve
në lindjen vaginale dhe mos ndërgjegjësimi i risqeve në operacionet cesareane. (12)
Në SHBA në bazë të studimeve incidenca e SC është rritur ndjeshëm. Kështu, në
vitin 1910 incidenca ishte vetëm 0.6%. Në vitin 1928 ishte 3%, duke u rritur në
4.5% në vitin 1965. Ndërkohë që rritja më e madhe ka ndodhur në vitin 1986, ku
nga 5.5% që ka qënë incidenca në vitin 1970, në 1986 rezulton të jetë rritur me
18.6% duke shkuar në 24.1% sipas National Hospital Discharge Survey. Kurse
sipas National Center for Health Statistics, në 2004 ishte 29.1% ose e përkthyer
në numra 3 në 10 lindje realizoheshin me operacion cesareane. (13) Në 2007
incidenca rezultonte 32%.(14) Kurse në 2009 incidenca ishte 32.9% që do të
thoshte se 1.3 milion lindje në këtë vit janë realizuar me SC. Në 2007 u pa
gjithashtu se përqindja e SC në gratë me moshë 40-54 vjeç, ishte sa dyfishi i
incidencës së SC në gratë 20 vjeç, konkretisht 48% me 23%(15). Pak më e zbutur
paraqitet situata në Kanada, ku në vitin 2006 referohej një incidencë prej 26%.
Në Amerikën Latine tabloja është po e tillë. Kështu Brazili mban vendin e parë në
botë me incidencën më të lartë të SC në gratë me të ardhura më të larta se 1000$
në muaj. Kjo shifër shkon në 55%, rreth 15% më e lartë se mesatarja e OBSH-së(16).
Pjesa tjetër e Amerikës Latine ka një incidencë që shkon në 29.2% përveç
Meksikës, e cila referon një incidencë prej 40%(17). Në Australi është vënë re një
rritje me rreth 7% për 9 vjet duke patur parasysh të dhënat nga 2001 në 2010. Në
2001 incidenca ishte 25.4% në 2010 shkon në 31.6%(18).
Kina ka një rritje dramatike të incidencës së operacionit cesarean nga 3.4% në
1988 në 39.3% në 2008. Rritja e incidencës është vënë re në të gjitha grupet
social-ekonomike, por rritja më e madhe është parë në gratë që jetojnë në zonat
urbane në 64.1%(19). Pak a shumë e njejtë është situata edhe në Korenë e Jugut, e
cila ka një incidencë prej 35.1%(20).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 16
Europa është kontinenti që paraqet më shumë larmishmëri përsa i përket
shifrave. Kështu në vendet europiane incidencën më të lartë e mban Turqia me
42.7% e ndjekur nga Italia me 38.4%(20). Duhet theksuar se në disa spitale private
në Romë incidenca shkon deri në 90%. Grafiku i mëposhtëm jep një panoramë më
të qartë të incidencave në disa vende të botës për vitet 1990, 2000 dhe 2009.(20)
Figura 5. Të dhënat e incidencës së Sectio Caesarea sipas OECD
Nga grafiku duket qartë se vendet nordike si Norvegjia, Suedia, Finlanda etj,
paraqesin incidencat më të ulëta në Europë. Në këto vende, sikurse edhe në
Islandë, Hollandë edhe në disa lande të Gjermanisë zbatohen politika nxitëse për
përdorimin e lindjes vaginale, politika këto që e mbajne incidencën e lindjeve me
SC nën 18%. Kështu Hollanda në 2009 referon një incidencë prej 14.3%(20) . Nga
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 17
të dhënat e paraqitura më lart shihet që rritjen më të madhe të incidencës nga viti
2000 në 2009 e ka Austria, Sllovakia dhe Meksika.
Afrika mban “rekordin” për incidencën më të ulët në botë. Kështu në një studim të
kryer në vendet e Afrikës sub-sahariane që përfshijnë Republikën Demokratike të
Kongos, Burundi dhe Sierra Leone u pa që vetëm 1276 lindje ishin realizuar me
SC, e barabartë kjo me 6.2% të lindjeve në total. Arsyet kryesore të lindjeve me SC
ishin: distocia në 31% të rasteve, prezantimi i keq fetal në 18% të rasteve, gjendje
post SC në 14% dhe gjendja e pasigurtë fetale në 10% të rasteve(21). Në Afrikë
incidenca është raportuar e lartë vetëm në disa spitale private të Afrikës së Jugut
ku shkon deri në 57%, pra në 20.151 lindje të kryera në 6 spitale private, 11572
ishin lindje me SC(23).
Në vendin tonë sipas një studimi krahasues në Klinikën Universitare Obstetrikë-
Gjinekologji në Tiranë midis viteve 1990-1999 dhe 2000-2009, u pa se në vitet ’90
vendin e parë si arsye për realizimin e SC e zinte gjendja e pasigurtë fetale, ndërsa
në vitet 2000-2009, statusi post SC(24).
INDIKACIONET DHE KUNDËRINDIKACIONET AMTARE DHE FETALE
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 18
3.1 Indikacionet amtare
Gjendja post SC. Një inçision i mëparshëm uterin mund të dobësojë murin uterin
ose të predispozojë për rupturë të tij nëse lejohet të tentohet lindja vaginale.
Craign në 1916 në një nga punimet e tij në Nju Jork Medikal J hodhi teorinë
“njeherë lindje me SC gjithmonë lindje me SC”, por ai vetë realizoi shumë lindje
vaginale pas një lindje me SC. Deri në vitet 1980 shumica e mjekëve e aplikuan
këtë teori dhe lindja vaginale pas një operacioni cesarean ishte shumë e rrallë.
Gjithsesi nuk duhet harruar se në kohën e Craign lindja me SC përbënte vetëm 2%
të lindjeve dhe i vetmi opsion i teknikës operatore ishte prerja korporale e
uterusit e për pasojë ruptura uterine ishte një ndërlikim i zakonshëm. Mirëpo
situata ndryshoi në vitet 1980 ku lindja vaginale pas një lindje me SC shkoi në
25%, nga 5% që ishte në vitin 1970. Në vitin 1966 Mc Mahon raporton një
incidencë 0.3% të rupturës uterine në gratë që tentonin të lindnin në rrugë
vaginalë pas një SC të mëparshme. Në fakt sëmundshmëria dhe vdekshmëria
amtare është tre herë më e lartë në lindjen me SC, krahasuar me rrugën vaginale
dhe incidenca e SDR neonatale është 40 herë më e lartë (rekomandimet e FGOM,
2009). Në përgjithësi ato që konsiderohen kandidatët më të mundshëm për provë
lindje pas një SC janë ato me një operacion cesarean të mëparshëm në segmentin
inferior (të poshtëm –transversal), ato që paraqiten me aktivitet lindje, pa situata
të përsëritura (paraqitje podalike, gjendja e pasigurtë fetale, placenta previa) dhe
me një lindje vaginale të mëparshme. Në pacientet, të cilat nuk janë kandidate për
provë lindje përfshihen gratë me një prerje uterine klasike vertikal të mëparshëm
ose miomektomi të mëparshme. Pacientja që ka për të kryer një provë lindje duhet
të vendoset në monitorim të vazhdueshëm të rrahjeve të zemrës fetale dhe
aktivitetit uterin, gjithashtu një obstetër dhe një anestezist duhet të jenë të
gatshëm të ndërhyjnë, në rast se dyshohet ruptura uterine. Studimet tregojnë një
vdekshmëri amtare afër 1% dhe një vdekshmëri perinatale prej rreth 50% në
rastet me rupturë uterine.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 19
Anomalitë e strukturave pelvike – Distocitë mekanike. Këto përbëjnë
distocitë e kanalit të lindjes ose rrugës së kalimit dhe nënkuptojnë keqformimet e
strukturave pelvike si dhe raportin e tyre me pjesën paraqitëse. Quhen ndryshe
edhe distocitë mekanike. Anomali të tilla mund të lidhen me përmasat, me
konfiguracionin e pelvisit kockor, anomalitë e indeve të buta ose me lokalizimin
anormal të placentës.
Lezione obstruktive në traktin e poshtëm gjenital që përfshijnë gjendjet
malinje, kondilomat vulvo-vaginale, septumin vaginal, ose leiomiomat e segmentit
të poshtëm uterin.
Distocitë dinamike që kanë të bëjnë me çrregullimet e aktivitetit uterin, një
proces që normalisht karakterizohet nga kontraksione të rregullta uterine që
shkaktojnë dilatacionin progresiv të kolumit të uterit.
Indeksi i masës trupore (BMI) vlerësohet si një indikacion për SC sepse
mendohet se një vlerë e rritur e saj lidhet me rritjen e probabilitetit të zhvillimit
të distocisë.
Dëshira e gruas. Në ditët e sotme janë rritur ndjeshëm operacionet cezariane që
kryhen me dëshirën e gruas, ku SC është zgjedhje e gruas.
Sëmundjet infektive të nënës konsiderohen si indikacione. Konkretisht ato
patologji infektive të traktit genital të gruas, me qëllim shmangien e infektimit të
foshnjës kur ky i fundit kalon në kanalin e lindjes gjatë lindjes vaginale.
Dëmtimi i rrugëve të lindjes në rastet e një uterusi të cikatrizuar, uteruseve të
keqformuar, dëmtimeve të rënda perineale sidomos pas kirurgjisë korigjuese dhe
dëmtimeve kanceroze të kolumit uterin.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 20
Figura 6. Ilustrim i disa prej indikacioneve të SC
3.2 Indikacionet fetale
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 21
Dispropocioni cafalo-pelvik (DCP) në bazë të studimeve ndodh afërsisht 1/250
shtatzëni. Ai ndodh atëherë kur koka e bebit është më e madhe se diametrat e
ngushticave pelvike e kjo nënkupton që është e vështirë ose e pamundur për
fetusin të kalojë pa u dëmtuar nëpërmjet kanalit të lindjes(24).
Gjendje e pasigurtë fetale. Gjendja e fetusit mund të vlerësohet nëpërmjet
pikëve Apgar ose dozimit të gazeve në gjak. Mendohet të jetë e lidhur me EFM,
monitorimin elektronik të fetusit(25).
Anomalitë e paraqitjes, si pozicionet tranvsersale (paraqitjet me shpatull),
paraqitjet me bregmë, ballë ose fytyrë (në rastet kur ndodh fleksioni i plotë i
kokës) dhe kur pozicionet oksipito-posteriore komplikohen me viciaturat pelvike.
Incidenca e SC në rastet e paraqitjes podalike shkon nga 30%-60%(26). Te fetuset
prematurë pozicioni podalik përbën 18% të anomalive kongenitale(27). Te fetuset
prematurë me pozicion cefalik studimet kanë treguar se lindja me SC ose me LV
nuk ndikon te neonati kur ai është 26-28 javë(25). Nën 26 javë indikohet lindja me
SC.
Shtatzënitë multiple. Paraqitja cefalike e të dy fetuseve është paraqitja më e
shpeshtë dhe lindja mund të bëhet me rrugë vaginale. Për raste të veçanta
rekomandohet lindja me SC për të shmangur anomalitë e papritura sidomos për
fetusin e dytë.(25) Kur fetusi i parë ka paraqitje cafalike dhe i dyti jo, indikohet
lindja me SC për të shmangur komplikacionet te fetusi i dytë(25). Kur fetusi i parë
ka paraqitje jo cefalike indikohet lindja me SC për të ulur komplikacionet
neonatale.(25) Kur të dy fetuset kanë paraqitje cefalike dhe peshë <1500g,
literatura mbështet lindjen vaginale, por indikohet lindja me SC për të ulur
rrezikun e traumave në lindje.(25) Në rastin e shtatzënive më më shumë se 2 fetuse
indikohet gjithmonë lindja më operacion cesarean. (25)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 22
Prolapsi i kordonit umbilikal ka të bëjë me zbritjen e kordonit umbilikal në
segmentin uterin të poshtëm e që mund të shtrihet ngjitur me pjesën paraqitëse
(prolaps okult) ose nën pjesën paraqitëse (prolaps i kordonit umbilikal).
Incidenca në paraqitjet cefalike është 0.5%, në podalikët e plotë 0.5%, në
podalikët e paplotë 3.5%, në podalikët me këmbë 15% dhe në pozicionet
transversal deri në 20%.(24)
Fetus makrosom (pesha e tij është midis 4500-5000 gr). Incidenca në SUOGJ
“Koço Gliozheni” në një vlerësim të vitit 2005-2007,për fetuset makrosom
shkonte në 7%.(24) Kjo lidhet me një vdekshmëri dhe sëmundshmëri më të madhe
krahasuar me të gjithë fetuset në term me peshë normale.
3.3 Kundërindikacione relative për lindjen me SC
Raste kur gjendja e nënës mund të ndërlikohet nëse i nënshtrohet një operacioni
cesarean, si në sëmundjet pulmonare ose renale.
Mund të mos rekomandohet në anomali me kariotip të njohur si trisomia 13, 18
ose anomali kongenitale që mund të cojnë në vdekje si anencefalia.(22)
Në sëmundje infektive të nënës, nuk rekomandohet SC për të parandaluar
transmetimin e infeksionit nga nëna te fëmija, në gra me:
• Terapi aktive me antivirale ndaj virusit HIV dhe me ngarkesë virale < 400
kopje/ml
• Çfarëdolloj terapie anti-HIV dhe me ngarkesë virale < 50kopje/ml. Duhen
informuar gratë se në raste të tilla rreziku i transmetimit të HIV është po njëlloj
si ai në një lindje vaginale.(28)
• Hepatit B sepse rreziku i transmetimit ulet nëse bebit i jepen imunoglobulina
dhe bëhet vaksinimi, po ashtu edhe hepatiti C nuk përbën indikacion për lindje
me SC(28).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 23
STUDIMI
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 24
4.1 Qëllimi i studimit. T’u jepen përgjigje disa çështjeve lidhur me lindjet me
operacion cesarean, raportin lindje me SC/lindje vaginale dhe të mundohemi
për të kuptuar tendencat e reja në lindjet me SC. Krahasimi i rezultateve me
kategorinë e grave që lindin me rrugë vaginale.
4.2 Objektivat e studimit.
• Të studiojë zëra të ndryshëm që ndikojnë mbi lindjet me SC dhe që do të na
lejojnë të vlërësojmë se kush janë faktorët që influencojnë në trendin në rritje
të lindjeve me SC.
• Të tregojë vlerësimin e performancës së ndërhyrjes nga vetë pacientja dhe
kompliancën e pacientes ndaj ndërhyrjes.
• Të tregojë indikacionet më të shpeshta për lindjen me SC.
• Të vlerësojë marrëdhënien midis variablave të ndryshëm dhe lindjeve me SC.
4.3 Hipotezat e studimit
• Mosha e nënave që i nënshtrohen SC është më e madhe se në lindjet vaginale.
• Rritja e incidencës së SC është një fenomen gjithnjë e më i shpeshtë te
primiparet.
• BMI (Indeksi i masës trupore) rezulton të jetë më i lartë në lindjet me SC.
MATERIALI DHE METODAT
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 25
Ky është një studim retrospektiv ku janë marrë në shqyrtim kartelat e grave të
lindura në maternitetin e Shkodrës gjatë periudhës kohore 2006-2012. Për
përcaktimin e variablave parësorë, nga totali i kartelave të grave, të cilat kishin
lindur në maternitetin e Shkodrës gjatë kësaj periudhe kohore, u morën në
shqyrtim të gjitha kartelat e lindjeve me SC për çdo vit (nga viti 2006 deri në vitin
2012); respektivisht 434, 487, 471, 485, 490, 414 dhe 518 kartela, në një total prej
3,299 kartelash. U shfrytëzuan gjithashtu të dhënat e marra nga regjistrat e
lindjeve dhe statistika përgjatë periudhës kohore të studimit, me një total prej
14,339 rastesh, nga të cilat 11,040 gra kishin lindur me rrugë vaginale dhe 3,299
gra kishin lindur me SC. Mosha mesatare e grave të përfshira në studim ishte
26.4±3.2 vjeç. Variablat parësorë të vlerësuar ishin: diagnozat/indikacionet për
SC, Indeksi i Masës Trupore (BMI) dhe mosha; variablat dytësorë ishin të dhënat
demografike, pariteti, kohëqëndrimi dhe komplikacionet pas lindjes. Treguesit
kryesorë të vlerësimit të incidencës së SC janë:
• SC në total në raport me numrin e lindjeve
• SC e parë dhe e përsëritur në raport me numrin total të lindjeve
• SC tek nuliparet
Diagnozat e SC u shqyrtuan në bazë të variablave të mëposhtëm:
• Për diagnozën “Distoci”: Pesha fetale dhe pelvimetria
• Për diagnozën “Gjendje e pasigurt fetale”: RZF, likidi amniotik, Apgari në
minutën 1 dhe 5, përdorimi i oksitocinës, mortaliteti neonatal dhe pesha e të
porsalindurit
• Për diagnozën shtatzëni binjake: Vendosja e fetusit të parë, indikacionet
shoqëruese dhe prematuriteti
• Për diagnozën vendosje transversale/keqprezantim: Pariteti, mosha e
shtatzënisë, keqformimet uterine dhe karakteristikat e baçinit amtar
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 26
Për vlerësimin e variablave dytësorë për pacientet e përfshira në studim, përveç
kartelave të grave të lindura me SC, u morën në shqyrtim edhe 3100 kartela të
grave të lindura me rrugë vaginale gjatë po të njëjtës periudhe kohore, për efekt
krahasimi midis dy grupeve. Këto kartela u përzgjodhën në mënyrë rastësore, një
në çdo pesë të tilla. Grupi i pacienteve të cilat kishin lindur me rrugë vaginale u
referua si grupi i kontrollit. Gjithashtu, u shfrytëzuan edhe të dhënat e përftuara
nga regjistri themeltar dhe statistika.
PROTOKOLLI I STUDIMIT
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 27
Më poshtë paraqitet legjenda e protokollit, me të gjithë variablat e vlerësuar gjatë
këtij studimi.
PROTOKOLLI I STUDIMIT/1
Variablat parësorë
Indikacioni i SC
• Distocia e lindjes
• Vuajtja fetale
• Paraqitja podalike
• Uterus i cikatrizuar (Post 1, 2 dhe 3 SC, Myomectomia, Uteroplastika)
• Shtatzëni binjake
• Vendosje transversale
• Indikacione të tjera (Atempate, Infertilitet, Anamnezë e ngarkuar, PE)
BMI
20-25 kg/m2
25-30 kg/m2
≥ 30kg/m2
Mosha e gruas
• 15-20
• 21-25
• 26-30
• 31-35
• 36-40
• > 40
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 28
PROTOKOLLI I STUDIMIT/2
Variablat dytësorë
Shpërndarja sipas vendbanimit
• Shkodër qytet/fshat
• Rreth qytet/fshat
Niveli arsimor dhe SC
I ulët
I mesëm
I lartë
Specializim pasuniversitar
Shpërndarja sipas tipit të ndërhyrjes
• Urgjente • E planifikuar
Ditëqëndrimi në spital (1, 2, 3, 4, 5, 6, >6 ditë)
Komplikacionet amtare post partum
• Dhimbja
• Anemia
• Hemorragjia vaginale
• Infeksioni urinar
• Hematoma
• Hysterectomia post partum
Diagnoza “Dëshirë e gruas”
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 29
PËRPUNIMI STATISTIKOR
Analiza statistikore
Variablet sasiore (vazhdimësore) janë analizuar me ANOVA-n.
Variablet cilësore dhe rendore janë analizuar me X2.
Variablet me numër të vogël janë analizuar me testin joparametrik të Kruskal-
Wallis.
Të dhënat janë paraqitur si mesatare (M) dhe shmangie standarte (Sh.S) për
variablet vazhdimësore dhe si numër dhe përqindje për variablet cilësore e
rendore.
REZULTATET
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 30
8.1 Vlerësimi i variablave parësorë
Përsa i përket incidencës së SC-së në SRSH përgjatë kësaj periudhe 7 vjeçare në
kontekstin e SC të parë shihet një rritje e incidencës (+2.4% në totalin e lindjeve),
ashtu edhe për SC e përsëritura (+3.3% në totalin e lindjeve). Ndërkohë, vihet re
një rënie e incidencës së SC te nuliparet, nga 5.6% të totalit të lindjeve në 2006 në
3.7% (-1.9%) të totalit të lindjeve në 2012 (shih tabelën 2).
VITI 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Lindje 2142 2074 1986 2001 2012 1969 2155
SC (n) 434 487 471 485 490 414 518
SC (%) 20.2 23.4 23.7 24.2 24.3 21.0 24.0
Tabela 1. Incidenca e Sectio Cesarea gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
Grafiku 1. Incidenca e S-së gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7
Lindje SC (%)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 31
VITET SC total SC e parë Post SC SC nulipare
2006 434
(20.2%)
200 (9.3%) 114 (5.3 %) 168 (5.6 %)
2007 487
(23.4%)
211 (10.1 %) 156 (7.5 %) 120 (5.8 %)
2008 471
(23.7%)
201 (10.1 %) 170 (8.5 %) 100 (5.1 %)
2009 485
(24.2%)
215 (10.7 %) 180 (9.0 %) 90 (4.5 %)
2010 490
(24.3%)
235 (11.6 %) 190 (9.4 %) 65 (3.3 %)
2011 414
(21.0%)
207 (10.5 %) 137 (7.0 %) 70 (3.5 %)
2012 518
(24.0%)
253 (11.7 %) 185 (8.6%) 80 (3.7 %)
Δ +3.8% +2.4% +3.3% -0.9%
p = 0.001 p = 0.03 p = 0.003 p = 0.03
Tabela 2. Incidenca e SC-së 2006 – 2012 në SRSH (Numri dhe përqindja në raport me
lindjet)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 32
Grafiku 2. Incidenca e SC-së te nuliparet gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
8.1.1 Incidenca e indikacioneve të SC
Në një interval 7 vjeçar, pavarësisht se përqindja e lindjeve me SC, ndryshe nga
statistikat dhe trendet si në Shqipëri dhe në vende të tjera nuk është rritur në
mënyrë sinjifikative, brenda grupit të lindjeve me SC ka patur një rritje të
patologjive si indikacion për SC si më poshtë:
• Distocia e lindjes me 1.42 herë dhe vuajtja fetale asfiktike me 1.7 herë
• Lindja cesariane në status post SC-së me 1.6 herë; në një kohë që në vende të
tjera perëndimore incidenca e këtyre patologjive varion nga 1.7-7.1% për
distocinë e lindjes, nga 1.6 – 2.4% për vuajtjen fetale dhe nga 3.1 – 8.5% për
gjendje pas SC (Shih tabelën 3).
INDIKACION
E 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
SC te nuliparet
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 33
Distocia e lindjes
(DL)
105
(4.9%)
107
(5.1%)
111
(5.5%)
123
(6.1%)
130
(6.5%)
134
(6.8%)
151
(7.0%)
Gjendja e
pasigurt
fetale
45
(2.1%)
50
(2.4%)
52
(2.6%)
58
(2.9%)
65
(3.2%)
70
(3.5%)
81
(3.7%)
Paraqitja
podalike
35
(16%)
39
(1.9%)
36
(1.8%)
40
(2.0%)
35
(1.7%)
31
(1.6%)
40
(1.8%)
Gjendje pas
SC
114
(5.3%)
156
(7.5%)
170
(8.5%)
180
(9.0%)
190
(9.4%)
137
(7.0%)
185
(8.6%)
Shtatzënia
binjake
22
(1.0%)
25
(1.2%)
24
(1.2%)
29
(1.4%)
31
(1.5%)
20
(1.0%)
32
(1.5%)
Vendosja
transversale
93
(4.3%)
86
(4.1%)
56
(2.8%)
35
(1.7%)
21
(1.0%)
9
(0.5%)
13
(0.6%)
Indikacione të
tjera
20
(1.0%)
24
(1.1%)
22
(1.1%)
20
(1.0%)
18
(0.8%)
12
(0.6%)
16
(0.7%)
Totali n(%)
434
(20.2)
487
(23.4)
471
(23.7
)
485
(24.2
)
490
(24.3
)
414
(21.0)
518
(24.0
)
Tabela 3. Incidenca e indikacioneve të Sectio Cesareas gjatë viteve 2006-2012 në
SRSH (Numri dhe përqindja në raport me lindjet në total)
Sikundër shihet edhe nga të dhënat (shih tabelën 4), indikacioni kryesor i lindjeve
me SC është “Status post SC”, konkretisht 26.2% në vitin 2006 dhe 35.7% në vitin
2012, me një rritje prej 9.5% përgjatë kësaj periudhe; i ndjekur nga indikacioni
“Distoci e lindjes”, konkretisht 24.2% në vitin 2006 dhe 29.1% në vitin 2012, me
një rritje prej 4.9% përgjatë kësaj periudhe; dhe diagnoza “Gjendje e pasigurtë
fetale”, që në shumë spitale rajonale vazhdon që të përkufizohet dhe të përdoren
terma të vjetra si; “Vuajtje fetale akute dhe kronike” apo “Soferencë fetale”
konkretisht 10.3% në vitin 2006 dhe 15.6% në vitin 2012, me një rritje prej 5.3%
përgjatë kësaj periudhe.
Të tre këto indikacione përbëjnë aktualisht rreth 80% të totalit të indikacioneve
të SC në SRSH (Shih grafikun).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 34
INDIKACIONE 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Distoci e lind 24% 22% 23% 25% 26% 32.3% 29%
Vuajtja
fetale
10% 10% 11% 12% 13% 17% 15%
Paraqit
podal
8% 8% 7.6% 8.2% 7% 7.4% 7.7%
Post SC 26% 32% 36% 37% 38% 33% 35%
Shtatz.
binjak
5% 5% 5% 6% 6.3% 4.8% 6%
S. transvers 21 % 17.6% 12% 7.2% 4.2% 2% 2.5%
Indik. të
tjera
4% 4.9% 4.6% 4.2% 3.6% 2.8% 3%
Totali (n) 434 487 471 485 490 414 518
Tabela 4. Incidenca e indikacioneve të Sectio Cesareas gjatë viteve 2006-2012 në
SRSH (Përqindja në raport me SC në total)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 35
Grafiku 3. Paraqitje grafike e tre indikacioneve kryesore të SC në SRSH gjatë periudhës
kohore 2006-2012. (DL, distocia e lindjes; VF, vuajtja fetale)
Grafiku 4. Paraqitje grafike e indikacioneve të tjera të SC-së në SRSH gjatë 2006-2012.
(SHB, shtatzëni binjake; ST, situs transversus; PP, paraqitje podalike; Indikac.,
indikacione të tjera).
0.00%
5.00%
10.00%
15.00%
20.00%
25.00%
30.00%
35.00%
40.00%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
DL
VF
Post SC
0%
5%
10%
15%
20%
25%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
GG
ST
PP
Indikac.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 36
Ndërkohë vihet re një ulje e ndjeshme e diagnozës “Situs Transversus” përgjatë
kësaj periudhe kohore (21.4% në vitin 2006 vs vetëm 2.5% në vitin 2012), realisht
një përqindje paradoksalisht e lartë (shih Grafikun 4).
8.1.2 Distocia e lindjes si indikacion për SC
Distocia e lindjes si diagnozë e SC haset në 24.2% të lindjeve në vitin 2006,
kundrejt 29.1% në vitin 2012, brenda grupit të lindjeve me SC. Ndërkohë,
pavarësisht se te primiparet kjo diagnozë ka pësuar një rënie, në mënyrë
paradoksale konstatohet një rritje prej 4.9% e diagnozës “Distoci e lindjes”
përgjatë periudhës në studim nga viti 2006 deri në vitin 2012 (Shih tabelën 5).
VITET Distocia e Lindjes Distocia e lindjes
(primipare)
% me total % me SC total % me totalin % me SC total
2006 105 (4.9%) 24.2% 64 (2.9%) 14.7%
2007 107 (5.1%) 21.9% 62 (2.9%) 12.7%
2008 111 (5.5%) 23.5% 60 (3.0%) 12.7%
2009 123 (6.1%) 25.3% 63 (3.1%) 13.0%
2010 130 (6.5%) 26.5% 50 (2.5%) 10.2%
2011 134 (6.8%) 32.3% 52 (2.6%) 12.5%
2012 151 (7.0%) 29.1% 68 (3.1%) 13.2%
Δ +2.1% +4.9% NS +1.5%
Tabela 5. Distocia e lindjes si ndikacion për SC (% në raport me lindjet në total)
Përqindjet sipas diagnozave në grupin “Distoci e lindjes” tregojnë:
1. Ulje prej rreth 11% të diagnozës DCP-së
2. Rritje prej rreth 7.5% të diagnozës distoci dilatacioni/induksion i dështuar.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 37
Grafiku 5. Distocia e lindjes si indikacion për SC gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
VITI DCP VP DD &DI DFP
2006 60/105 (57.2%) 35/105 (33.3%) 7/105 (6.5%) 3/105 (3.0%)
2007 56/107 (52.3%) 34/107 (31.7%) 10/107 (9.3%) 7/107 (6.7%)
2008 61/111(55.0%) 40/111 (36.0%) 7/111 (6.3%) 3/111 (2.7%)
2009 65/123 (52.8%) 38/123 (30.9%) 15/123 (12.1%) 5/123 (4.2%)
2010 68/130 (52.3%) 42/130 (32.3%) 13/130 (10.0%) 7/130 (5.4%)
2011 65/134 (48.5%) 49/134 (36.5%) 15/134 (11.2%) 5/134 (3.8%)
2012 70/151 (46.3%) 51/151 (33.7%) 21/151 (13.9%) 9/151 (6.1%)
Δ -10.9% NS +7.4% +3.1%
Tabela 6. Distocia e lindjes. % sipas diagnozave (DCP, VP, DD, DI)
8.1.3 Uterusi i cikatrizuar si indikacion për SC
Në kontekstin e uterusit të cikatrizuar si indikacion për SC vihet re: (1) ulja prej
rreth 10% e indikacionit “Status post 1 SC” (79.0% vs 68.4%); (2) rritja e
diagnozës “Status post 2 SC” prej rreth 5% (15.7% vs 19.4%); dhe (3) rritja prej
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Distocia e lindjes
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 38
rreth 2.5% e diagnozës “Status post myomectomia” (1.6% vs 3.9%) (Shih tabelën
7 dhe Grafikun 6).
SC Segmentare SC
Corporal
Uteropl Myomect
Viti 1 SC 2 SC 3 SC
06 90
(79.0%)
18 (15.7%) 5 (4.3%) 1 (1.0%) 0 0
07 120(76.4
%
25 (16.0%) 6 (3.8%) 2 (1.2%) 0 3 (1.6%)
08 132(77.6% 26 (15.3%) 2 (1.1%) 4 (2.3%) 0 6 (3.7%)
09 130(72.2% 30 (16.6%) 5 (2.8%) 5 (2.8%) 0 10
(5.6%)
10 135(71.0% 32 (16.8%) 8 (4.2%) 5 (2.6%) 3 (1.5%) 7 (3.9%)
11 101(73.7% 20 (14.6%) 6 (4.3%) 4 (2.9%) 2 (1.6%) 4 (2.9%)
12 130(68.4% 37 (19.4%) 8 (4.2%) 5 (2.6%) 3 (1.5%) 7 (3.9%)
Δ -10.6% +4.7% NS NS NS +3.9%
Tabela 7. Uterusi i cikatrizuar si indikacion për SC (n. rastesh, % me SC total)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 39
Grafiku 6. Status post SC si indikacion për operacionin cezarean në SRSH 2006-2012
8.1.4 Gendja e pasigurtë fetale (VFA/kronike) si indikacion për SC
Rritja e incidencës së Vuajtjes fetale akute prej 1.6%, si indikacion për SC në vitin
2012, kundrejt vitit 2006 (nga 2.1% në 3.7% të lindjeve në total) korrelon me
rritjen e përdorimit të oksitocinës për induktim dhe potencim të aktivitetit të
lindjes (nga 20.0% në 36.0%).
VITI Incidenca e SC për VF Vdekshmëria për VF
Totali Lindje Lindje me SC Totali Lindje Lindje me SC
2006 45 (2.1%) 10.3% 23 (11/1000) 1 (2/1000)
2007 50 (2.4%) 10.2% 11 (5/1000) 2 (4/1000)
2008 52 (2.6%) 11.0% 11 (5/1000) 3 (6/1000)
2009 58 (2.9%) 11.9% 12 (6/1000) 2(4/1000)
2010 65 (3.2%) 13.2% 14 (7/1000) 2 (4/1000)
2011 70 (3.5%) 16.9% 10 (5/1000) 1(2/1000)
2012 81 (3.7%) 15.6% 12 (5/1000) 2 (4/1000)
0
20
40
60
80
100
120
140
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
1 SC
2 SC
3 SC
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 40
Δ +1.6% +5.3% NS NS
Tabela 8. Vuajtja Fetale si indikacion për SC (n. i rasteve, % me lindjet në total)
VITI VFA VFK + IUGR VFK + VFA
2006 30 (1.4%) 15 (0.7%) 0 (0.0%)
2007 34 (1.6%) 16 (0.8%) 0 (0.0%)
2008 34 (1.6%) 15 (0.8) 3 (0.2%)
2009 40 (1.9%) 15 (0.8%) 3 (0.2%)
2010 40 (2.0%) 20 (1.0%) 2 (0.2%)
2011 40 (2.0%) 25 (1.2%) 5 (0.3%)
2012 50 (2.2%) 26 (1.3%) 5 (0.2%)
Δ +0.8% +0.6% NS
Tabela 9. Vuajtja fetale. Diagnozat (numri i rasteve, përqindja me lindjet në total)
Ndërkohë brenda grupit të lindjeve me SC konstatohet një rritje prej rreth 6% e
SC për diagnozën “Vuajtje fetale” (10.3% vs 15.6%). Apgari i ulët i minutës së parë
në lindjet me SC për vuajtje fetale akute është 29.16% në 1999 kundrejt 8.21% në
2004 (Shih tabelën 8).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 41
Grafiku 7. Incidenca e SC-së me indikacion VF, gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
Viti Raste Alterim i
RZF
NMLA Oksitocinë Vdekshmëria
neonatale
2006 30 30(100%) 29 (96.7%) 6 (20.0%) 1 (33/1000)
2007 34 34(100%) 33 (97.0%) 7 (20.6%) 1 (29/1000)
2008 34 34(100%) 33 (97.0%) 9 (26.4%) 2 (58/1000)
2009 40 40(100%) 39 (97.5%) 13 (32.5%) 1 (25/1000)
2010 40 40(100%) 39 (97.5%) 13 (32.5%) 1 (25/1000)
2011 40 40(100%) 39 (97.5%) 14 (35.0%) 1 (25/1000)
2012 50 50(100%) 48 (96.0%) 18 (36.0%) 2 (40/1000)
Δ NS NS +14.0% NS
Tabela 10. Vuajtja Fetale Akute si indikacion për SC (Numri i rasteve, përqindja në
raport me SC për indikacionin e vuajtjes fetale akute)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Incidenca e SC për vuajtje fetale
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 42
Grafiku 8. Përdorimi i oksitocinës në rastet e SC me indikacion VF-në në SRSH
VITI Raste Serotine IUGR Të tjera Vdekje neon
2006 15 3(20.0%
)
10(66.6%) 2 (13.4%) 0
2007 16 2(12.5%
)
12
(75.0%)
12(12.5%) 1 (62/1000)
2008 15 1 (6.6%) 11
(73.3%)
11(20.1%) 1 (66/1000)
2009 15 1 (6.6%) 11
(73.3%)
11 (20.1%) 1 (66/1000)
2010 20 2(10.0%
)
15
(75.0%)
15 (15.0%) 1 (50/1000)
2011 25 2 (8.0%) 20
(80.0%)
20 (12.0%) 0
2012 40 4 (10%) 33
(82.5%)
3 (7.5%) 0
Δ -10.0% +15.9% NS NS
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Përdorimi i oksitocinës në rastet e SC për VF
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 43
Tabela 11. Vuajtja fetale kronike si indikacion për SC (Numri i rasteve, përqindja në
raport me SC për indikacionin e vuajtjes fetale akute)
8.1.5 Paraqitja podalike si indikacion për SC-në
Përqindja e lindjes podalike me SC është 88.8% në 2012 kundrejt 66.3% në 2006
të paraqitjeve podalike në total. Vihet re një rritje prej 22.5% e lindjeve me SC për
diagnozën “Paraqitje podalike”, përgjatë periudhës kohore 7-vjeçare të vlerësuar.
Gjithsesi në këtë kontekst, të dhënat nuk janë qartësisht të përpunueshme nga ana
statistikore, sepse një pjesë e konsiderueshme e diagnozave shoqëruese nuk janë
marrë në konsideratë.
Viti Podalikët
Total
Podalikët me
SC
Podalikët
vaginale
2006 52 35 (66.3%) 17 (33.7%)
2007 49 39 (75.5%) 10 (24.5%)
2008 43 36 (81.7%) 7 (18.3%)
2009 48 40 (83.3%) 8 (16.7%)
2010 41 35 (85.3%) 6 (14.7%)
2011 38 31 (83.8%) 7 (16.2%)
2012 45 40 (88.8%) 5 (11.2%)
Δ NS +22.5% -22.5%
Tabela 12. Podalikët, incidenca (raste, % në raport me lindjet podalike në total)
Në vitin 2006, rreth 55% e podalikëve pa indikacione të tjera për SC ishin brenda
kritereve të peshës apo kritereve të tjera për të tentuar lindjen vaginale, ndërkohë
që në vitin 2012 kjo përqindje ishte 60%. Në lindjet podalike vaginale u konstatua
Apgar i minutës së parë më i ulët se në podalikët me lindje cesareane, por pa
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 44
ndryshime statistikisht të rëndësishme përsa i përket mortalitetit dhe
morbiditetit neonatal.
Grafiku 9. Raporti lindje me SC/Lindje vaginale i paraqitjeve podalike
8.1.6 Vendosja transversale si indikacion për SC
Gjatë pesëvjeçarit të parë vihet re një incidencë paradoksale e indikacionit të
vendosjes transversale të fetusit (4.2% në vitin 2006 dhe 1.7% deri në vitin 2009),
shumëfish i incidencave që përshkruhen në literaturën botërore (0.33 deri 0.5%).
Kjo incidencë e lartë shoqërohet nga incidenca e ulët, gjithashtu paradoksale, e
elementëve klinike apo e patologjive shkaktare të vendosjes transversale.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 45
Megjithatë, vihet re një rënie progresive e diagnozës “situs transversus” si
indikacion për SC (Shih Tabelën 14).
Viti 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Ind Podal 10(28%) 11(28%) 10(28%) 10(25%) 7(20.%) 11(35%) 10(25%)
Prematur 7 (20%) 3 (7.7%) 6(16.6%) 5(12.5%) 7(20%) 6 (19%) 0
Primipare 18(51.4%) 20(51%) 18(50%) 20(50%) 21(60%) 20(64%) 15(37%)
M Plasura 7 (20.0%) 10(25%) 9 (25%) 10(25%) 10 (29%) 7 (23%) 5 (12%)
VP + DFP 10(28.5%) 10(25%) 9 (25%) 15(37%) 11(31.4%) 10(25.6%) 10(25%)
Post SC 8(22.8%) 5 (13%) 3 (8%) 5(12.5%) 7(20%) 6 (19.3%) 5(12.5%)
Mortalitet 0 0 1(2.7%) 1 (2.5%) 1 (2.8%) 1 (2.5%) 1 (2.5%)
Tabela 13. Paraqitjet podalike të lindura me SC. (Numër rastesh, përqindja kundrejt
podalikëve të lindur me SC)
8.1.7 Shtatzënia binjake si indikacion për SC
Në rastet e SC për indikacion të shtatzënisë binjake (SHB) vihet re një përqindje e
lartë paradoksale e vendosjes transversale të fetusit të parë gjatë gjithë periudhës
në studim (rreth 25.5% - Shih Tabelën 15).
Viti Raste Fetus
unik
Shkaqet kryesore të paraqitjet transversale
Prematurë Paritet ↑ Polihidr. MFU ± VCP
06 93 (4.2%) 90(96.7%) 14(15.0%) 20 (21.4%) 7 (7.5%) 5 (5.1%)
07 86 (4.1%) 85(98.8%) 10 (11.6%) 12 (13.9%) 5 (5.8%) 6 (6.9%)
08 56 (2.8%) 52(92.8%) 8 (14.2%) 7 (12.5%) 4 (7.1%) 3 (5.3%)
09 35 (1.7%) 35 (100%) 5 (14.2%) 6 (17.1%) 2 (5.7%) 2 (5.7%)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 46
10 21 (1.0%) 20(95.2%) 4 (19.0%) 2 (9.5%) 1 (4.8%) 2 (9.5%)
11 9 (0.4%) 9 (100%) 2 (22.2%) 1 (11.1%) 1 (11.1%) 1 (11.1%)
12 13 (0.6%) 13 (100%) 1 (7.7%) 2 (15.4%) 1 (7.7%) 2 (15.4%)
Tabela 14. Sectio Cesarea për vendosje transversale të fetusit (numër rastesh, %
kundrejt numrit të rasteve me vendosje transversale)
Grafiku 10. Vendosja transversale si indikacion për SC gjatë viteve 2006-2012 në SRSH
Gjithashtu konstatohet një rritje e ndjeshme e përqindjes së lindjes me SC në SHB
(83.4% në vitin 2012 vs 61.7% në vitin 2006), pavarësisht se përqindja e
prezantimeve të gemelarit të parë nuk ka pësuar ndryshime statistikisht të
rëndësishme; gjithsesi në këtë kontekst nuk janë marrë në konsideratë diagnozat
e tjera shoqëruese.
Viti SHB SHB + SC % SC pa indik. 1-Cefalik 1-Podal 1-Transv
06 34 21 61.7 4 (11.1%) 17 (50%) 8 (23.5%) 9 (26%)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Vendosja transversale (%)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 47
07 32 25 78.1 2 (6.2%) 16 (50%) 8 (25%) 8 (25%)
08 32 24 75.0 3 (9.3%) 15 (46.8%) 10 (31.2%) 7 (32%)
09 34 29 85.2 3 (8.8%) 20 (58.8%) 7 (20.6%) 7 (20%)
10 39 31 75.5 2 (5.1%) 19 (48.7%) 12 (30.7%) 8 (20%)
11 25 20 80.0 1 (4.0%) 15 (60%) 5 (20%) 5 (20%)
12 37 32 83.4 2 (5.4%) 24 (64.8%) 7 (18.9%) 6 (18%)
Δ NS NS +21.7 NS NS NS NS
Tabela 15. SC-ja në shtatzëninë binjake. (Numri i rasteve, përqindja në raport me
shtatzënitë binjake në total)
Grafiku 11. Raporti lindje me SC/lindje vaginale i shtatzënive binjake
Viti Atempate Infertilitet/ART Anam e
ngarkuar
Totali
2006 1 (5%) 0 19 (95%) 20 (100%)
0
5
10
15
20
25
30
35
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 48
2007 3 (12.5%) 1 (4%) 20 (83.5%) 24 (100%)
2008 3 (13.5%) 2 (9%) 17 (77.5%) 22 (100%)
2009 4 (20%) 2 (10%) 14 (70%) 20 (100%)
2010 6 (33.5%) 3 (16.5%) 9 (50%) 18 (100%)
2011 4 (33.5%) 3 (25%) 5 (41.5%) 12 (100%)
2012 6 (37.5%) 5 (31.2%) 5 (31.2%) 16 (100%)
Δ +32.5% +31.2% -63.8 %
p = 0.023 p = 0.039 p = 0.039
Tabela 16. Indikacione të tjera për SC.
8.1.8 Indikacione të tjera për SC
Përgjatë viteve në studim vihet re një rritje e incidencës së SC për indikacione të
tilla si: shtatzëni atempate dhe post infertilitet, por që gjithsesi jo në proporcionet
e statistikave ndërkombëtare (Shih Tabelën 16).
Grafiku 10. Indikacionet e tjera për SC.
0
5
10
15
20
25
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Anamnezw engarkuar
Infertilitet
Atempate
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 49
8.1.9 BMI (Indeksi i Masës Trupore)
Nga të dhënat e marra mbi peshën e pacienteve dhe gjatësinë e tyre e duke patur
parasysh mënyrën e llogaritjes së BMI-së, që është raporti midis peshës dhe
gjatësisë2, u llogarit BMI për 3299 pacientet e grupi të studimit me rezultate: BMI
20-25 kg/m2 janë 924 paciente ose 28% e rasteve, 26-30 kg/m2 janë 1220
paciente ose 37% e rasteve dhe me mbi 30kg/m2 janë 1155 paciente ose 35 % e
rasteve. Në grupin e kontrollit (3100 paciente të cilat kishin lindur me rrugë
vaginale) BMI 20-25 kg/m2 janë 1000 paciente ose 32.2 %, me 25-30 kg/m2 janë
1210 paciente ose 39.0% dhe > 30 kg/m2 janë 890 paciente ose 28.8%.
BMI Lindje me SC (n)
Vitet 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 n (%)
20-25 124 150 135 165 182 100 168 924(28%)
25-30 140 137 196 200 158 250 184 1220(37%)
> 30 170 200 140 220 150 164 166 1210(39%)
Totali 434 487 471 485 490 414 518 3299
Tabela 17. BMI ( Indeksi i masës trupore) në pacientet me lindje me SC vitet 2006 –
2012 (SRSH).
BMI mesatare në grupin e lindjeve me SC rezulton të jetë 31.5 ± 2.7 kg/m2 ndërsa
në grupin e kontrollit të grave të lindura me rrugë vaginale është 27.1 ± 2.3 kg/m2
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 50
Grafiku 11. Shpërndarja e stratifikuar e BMI përgjatë viteve 2006-2012 në SRSH.
Grafiku 12. BMI mesatar në lindjet me SC vs lindjeve vaginale.
8.1.10 Shpërndarja e SC sipas grupmoshave
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
> 30 kg/m2
25-30 kg/m2
20-25 kg/m2
24
25
26
27
28
29
30
31
32
SC Lindje Vaginale
BMI
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 51
Në grupin e kontrollit me 3100 raste vihet re që grupmosha 15-20 vjeç janë 310
paciente ose 10% e rasteve, grupmosha 20-25 vjeç janë 925 paciente ose 30% e
rasteve, grupmosha 26-30 vjeç janë 1184 paciente ose 36% e rasteve, grupmosha
31-35 vjeç janë 571 paciente ose 19 % e rasteve, grupmosha 36-40 vjeç janë 189
paciente ose 6% e rasteve dhe mbi 40 vjeç 20 paciente.
Grupmosha Lindje me SC Lindje Vaginale
15 – 20 424 220
21 – 25 580 925
26 – 30 646 1184
31 – 35 1059 571
36 – 40 460 180
Mbi 40 130 20
Totali 3299 3100
Tabela 18. Shpërndarja e lindjeve me SC sipas grupmoshave. Krahasimi me lindjet
vaginale.
0
200
400
600
800
1000
1200
15-20 21-25 26-30 31-35 36-40 Mbi 40
Lindje SC
Lindje vaginale
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 52
Grafiku 13/1. Krahasimi sipas grupmoshave i shpërndarjes së lindjeve me SC dhe LV
Grafiku 13/2. Krahasimi sipas grupmoshave i shpërndarjes së lindjeve me SC dhe LV
Mosha mesatare llogaritet me formulën për mesataren për të dhënat e grupuara.
Pra mosha mesatare për grupin e studimit është 23.7 ± 4.6 vjeç e ndërsa për
grupin e kontrollit është 28.5 ± 5.7 vjeç (+4.8 vjeç).
Sikundër shihet edhe nga paraqitja grafike, për lindjet vaginale të grupit të
kontrollit vihet re se grupmosha 26-30 vje dhe ajo 21-25 vjeç është grupmosha
predominuese (respektivisht 35% dhe 30%, pra rreth 65% të totalit të lindjeve
vaginale); ndërkohë që për lindjet me SC grupmoshat predominuese janë 31-35
vjeç (rreth 33% të totalit të lindjeve me SC) dhe 26-30 vjeç (rreth 21% të totalit
të lindjeve me SC).
SCVaginale
0
200
400
600
800
1000
1200
15-20 21-2526-30
31-3536-40
> 40
SC
Vaginale
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 53
8.2 Vlerësimi i variablave dytësorë
8.2.1 Shpërndarja sipas vendbanimit
Nga rastet e analizuara në grupin e SC, gra të cilat kishin lindur në qytetin e
Shkodrës përbëjnë 34% të rasteve, në fshatrat e Shkodrës përbëjnë 43% të
rasteve, nga qytetet e tjera përbëjnë 11% të rasteve dhe në fshatrat e rretheve
përbëjnë 12% të rasteve.
Vendlindja Lindja (SC) Lindja (LV)
Shkodër qytet 1099 650
Shkodër fshat 1500 2050
Rreth qytet 344 211
Rreth fshat 356 189
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 54
Totali 3299 3100
Tabela 19. Shpërndarja sipas vendlindjes (SC vs LV).
Grafiku14. Shpërndarja sipas vendlindjes (SC vs LV)
Në grupin e kontrollit (gratë me LV) shohim se gra të lindura në qytetin e Shkodrës
janë 650 ose 21% e rasteve, gra të lindura në fshatrat e Shkodrës janë 2050 ose
66% e rasteve, gra të lindura nga qytetet e tjera janë 189 ose 6% e rasteve dhe gra
të lindura nëpër fshatrat e rretheve janë 211 ose 7% e rasteve. Nga krahasimi
shihet qartë se në grupin e studimit të grave të cilat kanë lindur me SC, afërsisht
23% e lindjeve që kryhen në SRSH vijnë nga jashtë Shkodrës, kundrejt 13% të
grupit të kontrollit (gratë me LV). Ndërsa nëse bëjmë një ndarje midis zonave
urbane dhe rurale, shpërndarja në grupin e studimit të grave të lindura me SC
është 45% e lindjeve me SC vijnë nga zona urbane kundrejt 55% të lindjeve me SC
nga zona rurale. Në grupin e kontrollit të grave me LV kjo shpërndarje është është
27% kundrejt 73%, respektivisht për zonat urbane dhe rurale (raporti prafërsisht
1/4). Këto diferenca janë statistikisht të rëndësishme (p<0.05).
0
500
1000
1500
2000
2500
Shkodër qytet Shkodër fshat Rreth qytet Rreth fshat
SC
LV
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 55
8.2.2 Niveli arsimor dhe operacioni cezarean
Shihet se në grupin e studimit të grave të cilat kanë lindur me SC 33% e rasteve
që kanë mbaruar vetem sistemin 8-vjeçar të arsimit, 30% e rasteve kanë mbaruar
arsimin e mesëm, 27% e rasteve kanë mbaruar ciklin e lartë të studimeve dhe 10%
e rasteve janë me specializim pasuniversitar.
Niveli Arsimor SC-Numri (%) LV-Numri (%)
I ulët 1100 (33%) 1565 (50%)
I mesëm 990 (30%) 1050 (34%)
I lartë 900 (27%) 450 (15%)
Pasuniversitar 329 (10%) 35 (1%)
Totali 3299 3100
Tabela 20. Niveli arsimor në pacientet e lindura me SC-në.
Ndërkohë, në grupin e kontrollit (gratë të cilat kanë LV), 50% e rasteve kanë
mbaruar vetëm arsimin e ulët, 34% e rasteve janë me arsim të mesëm, 15% e
rasteve me arsim të lartë dhe vetëm 1% e rasteve me arsim pasuniversitar.
Nga krahasimi midis dy grupeve vihet re një diferencë e theksuar, statistikisht e
rëndësishme për gratë me arsim të lartë dhe të mesëm (p< 0.05), konkretisht :
27% për nëngrupin me arsim të lartë të grupit të SC kundrejt 15% të grupit me
LV (Δ +12%); 10% për nëngrupin me arsim pasuniversitar të grupit të SC kundrejt
1% të grupit me LV (Δ +9%).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 56
Grafiku 15. Shpërndarja sipas nivelit arsimor (SC vs LV).
8.2.3 Shpërndarja sipas tipit të ndërhyrjes
Nga të dhënat statistikore vihet re një tendencë në rënie e përqindjes së SC
urgjente (nga 34.5% në vitin 2006 në 22.7% në vitin 2012).
Ndërhyrja Numri i rasteve sipas viteve
Vitet 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Urgjente 150 187 190 170 200 141 118
E planifikuar 284 300 281 315 290 273 400
Totali 434 487 471 485 490 414 518
Tabela 19. Ndërhyrja urgjente ose e planifikuar. Shpërndarja sipas vlerave.
8.2.4 Ditëqëndrimi në spital
Gratë e grupit të studimit kanë patur ditëqëndrimin minimal 2 ditë, nuk është
gjetur asnjë rast me qëndrim një ditë. Rastet që kanë qëndruar 2 ditë përbëjnë
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
I ulët I mesëm I lartë Pasuniversitar
SC
LV
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 57
65%, 3 ditë 21%, 4 ditë 6%, 5 ditë përbëjnë 5%, 6 ditë 1% dhe më shumë se 6 ditë
2%. Shtrimet me më shume se tre ditë janë për arsye të problemeve me të
porsalindurit. Në grupin e kontrollit shihet që pacientet të cilat kanë qëndruar 1
ditë janë 52%, 2 ditë janë 25%, 3 ditë janë 14%, 4 ditë janë 4%, 5 ditë janë 3%, 6
ditë janë 1% dhe më shumë se 6 ditë janë 1%. Edhe këtu shihet se shtrimet me më
shumë se 3 ditë janë për indikacion të të porsalindurit.
Grafiku 14. Shpërndarja e SC sipas variablit E planifikuar/Urgjente gjatë viteve 2006-
2012 në SRSH.
Ditëqëndrimi Lindje (SC) Lindje (LV)
n (%) Ind Amt (%) n (%) Ind Amt (%)
1ditë 0 (0%) 0% 1650 (52%) 100%
2 ditë 2100 (65%) 100% 750 (25%) 50%
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Urgjente
Planifikuar
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 58
3 ditë 699 (21%) 90% 438 (14%) 30%
4 ditë 220 (6%) 50% 112 (4%) 30%
5 ditë 180 (5%) 20% 100 (3%) 10%
6 ditë 30 (1%) 10% 20 (1%) 5%
>6 ditë 70 (2%) 5% 30 (1%) 2%
Totali 3299 3100
Tabela 20. Shpërndarja sipas ditëqëndrimit (SC vs LV)
Grafiku 15. Shpërndarja sipas ditëve të qëndrimit.(SC vs LV)
0
500
1000
1500
2000
2500
1 2 3 4 5 6 >6
SC
LV
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 59
Grafiku 16. Indikacioni amtar për ditëqëndrimin pas lindjes (SC vs LV)
8.2.5 Komplikacionet amtare të paslindjes
Nga të dhënat e marra shihet që dhimbja si komplikacion paslindjes është e
pranishme në rreth 80% të grave të cilat kanë lindur me SC, kundrejt 90% të grave
të grupit të kontrollit të cilat kanë lindur me rrugë vaginale. Hemorragjia vaginale
domethënëse ishte e pranishmenë 3% të rasteve në grupin e lindjeve me SV dhe
në 1% të rasteve në grupin e kontrollit. Hematoma pas lindjes u konstatua në 2%
të rasteve në grupin e grave të cilat kishn lindur me SC dhe vetëm në 1% të grave
të cilat kishin lindur me rrugë vaginale.
Të gjitha diferencat e mësipërme ishin statistikisht të rëndësishme (p<0.05).
Infeksioni urinar ishte i pranishëm në 7% të rastev me SC dhe në 5% të rasteve
me LV.
Edhe realizimi i hysterectomisë post partum si një komplikacion serioz kishte
ndryshime statistikisht të rëndësishme midis dy grupeve (0.2% në grupin SC vs
0.1% në grupin LV; p< 0.05).
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1 2 3 4 5 6 >6
SC
LV
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 60
Komplikac. postpartum Lindja SC n(%) Lindja vaginale n (%)
Dhimbje 2500 (80%) 2800 (90%)
Hemorragji 100 (3%) 211 (7%)
Hematomë 64 (2%) 28 (1%)
Infeksion urinar 233 (7%) 154 (5%)
Komplikacion anestezi 66(2%) 0
Hysterectomi 7 (0.2%) 4 (0.1%)
Totali 3299 3100
Tabela 21. Shpërndarja sipas vlerave të gjetura për komplikacionet postpartum (SC vs
LV).
Grafiku 17. Shpërndarja sipas komplikacioneve postpartum (%; SC vs LV).
8.2.6 Diagnoza “Dëshirë e gruas”
Në të gjitha kartelat e lindjeve me SC, nuk u konstatua asnjë diagnozë “dëshirë e
gruas”!
0
1
2
3
4
5
6
7
Hemorragji Hematomë Infeksion urinar Komp ngaanestetiku
SC
LV
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 61
KONKLUZIONE
Përsa i përket indikacioneve, vendin e parë të indikacioneve e zë “Status post SC”,
mesatarisht në 30 % të rasteve (26% në 2006 deri në 36% në 2012). Diagnoza e
dytë më e shpeshtë si indikacion për SC është “Distocia e lindjes”, konkretisht
24.2% në vitin 2006 dhe 29.1% në vitin 2012, me një rritje prej 4.9% përgjatë
kësaj periudhe dhe në vend të tretë është indikacioni për “gjendja e pasigurtë
fetale” një koncept dhe përkufizim i ri që ka zëvendësuar shprehjet dhe
përkufizimet e vjetra, për të vetmen arsye se gjendja fetale e satë vlerësohet vetëm
paslindjes, me 10.3% në vitin 2006 dhe 15.6% në vitin 2012, me një rritje prej
5.3% përgjatë kësaj periudhe. Të tre këto indikacione përbëjnë aktualisht rreth
80% të totalit të indikacioneve të SC në SRSH. Operacionet cezareane që kryhen
duke patur si indikacion keq prezantimin fetal, si “paraqitja podalike” apo
“vendosja transversale” përbëjnë mesatarisht 12% të rasteve. Ndërkohë
përqindja që zë indikacioni “shtatzëni binjake” në totalin e lindjeve me SC është
rreth 5% dhe diagnozat e tjera (anamnezë e ngarkuar, preeklampsi,
infertilitet/ART) përbëjnë rreth 3% të totalit të lindjeve me SC. Përsa i përket
indikacionit “dëshirë e gruas” apo më saktë “zgjedhjaoperativetransabdominale e
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 62
lindjes”, duket se nuk ekziston në asnjë rast përgjatë periudhës të marrë në
studim.
Edhe në kuadër të indikacioneve, shihen dy elementë të rëndësishëm për t’u
vlerësuar dhe modifikuar me synim uljen e përqindjes së SC-së:
• së pari, informimi i gruas shtatzënë për mundësinë e lindjes vaginale pa dhimbje,
përmes proçedurave anestetike (anestezi epidurale) dhe
• së dyti, sikundër theksohet edhe më sipër, duke ulur numrin e lindjeve me SC te
primiparet, në mënyrë të drejtpërdrejtë, por dhe produktive ulet dhe numri i
diagnozave “status post SC”.
Përgjatë periudhës në studim konstatohet një rritje prej rreth 5% e indikacionit
“Distoci e lindjes”, ku në mënyrë specifike shihet një rritje prej 10% e DCP, një
rritje prej rreth 3% e distocisë së dilatacionit apo dështim induksioni dhe një rritje
prej 3% e DFP.
Në kontekstin e uterusit të cikatrizuar si indikacion për SC vihet re ulja prej rreth
10% e indikacionit “Status post 1 SC” (79.0% vs 68.4%), rritja e diagnozës “Status
post 2 SC” prej rreth 5% (15.7% vs 19.4%) dhe rritja prej rreth 2.5% e diagnozës
“Status post myomectomia”.
Ajo që spikat në këtë konstatim, është padyshim ulja statistikisht e rëndësishme e
indikacionit “Status post 1 SC”, prej rreth 10%, një element që shpjegon faktin që
përqindja në total e lindjeve me SC ka qënë në ritme mjaft të pëlqyeshme gjatë
periudhës në studim (20-24%), duke mbështetur fuqishëm hipotezën se ulja e
diagnozave “Status post SC” përmes përkrahjes së lindjes vaginale te primiparet
ndihmon në ruajtjen në përqindje të ulëta të lindjeve me SC.
Ky studim nxjerr në pah një përqindje të qëndrueshme dhe të kontrolluar të
lindjes me SC te primigravidet, një element shumë i rëndësishëm ku duhet të
fokusohet vëmendja në kuadër të synimit për të frenuar apo ngadalësuar këtë
trend në rritje të lindjeve me SC.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 63
Rritja e incidencës së “gjendjes së pasigurtë fetale” apo vuajtjes fetale akute prej
1.6%, si indikacion për SC në vitin 2012, kundrejt vitit 2006 (nga 2.1% në 3.7% të
lindjeve në total) lidhet me rritjen e përdorimit të oksitocinës për induktim dhe
potencim të aktivitetit të lindjes (nga 20.0% në 36.0%). Brenda grupit të lindjeve
me SC konstatohet një rritje prej rreth 6% e SC për diagnozën “vuajtje fetale”
(10.3% vs 15.6%).
Vihet re një rritje prej 22.5% e lindjeve me SC për diagnozën “paraqitje podalike”,
përgjatë periudhës kohore 7-vjeçare të marrë në vlerësim. Gjithsesi në këtë
kontekst, të dhënat nuk janë qartësisht të përpunueshme nga ana statistikore,
sepse një pjesë e konsiderueshme e diagnozave shoqëruese nuk janë marrë në
konsideratë. Në vitin 2006, rreth 55% e podalikëve pa indikacione të tjera për SC
ishin brenda kritereve të peshës apo kritereve të tjera për të tentuar lindjen
vaginale, ndërkohë që në vitin 2012 kjo përqindje ishte 60%.
Gjatë pesëvjeçarit të parë të periudhës së studimit vihet re një incidencë
paradoksale e indikacionit të vendosjes transversale të fetusit, shumëfish i
incidencave që përshkruhen në literaturë (0.5%). Kjo incidencë e lartë shoqërohet
nga incidenca e ulët, gjithashtu paradoksale, e elementëve klinikë apo e
patologjive shkaktare të vendosjes transversale. Megjithatë, vihet re një rënie
progresive e diagnozës “vendosje transversale” si indikacion për SC-në
Konstatohet një rritje e ndjeshme e përqindjes së lindjes me SC në shtatzëni
binjake (83.4% në vitin 2012 vs 61.7% në vitin 2006), pavarësisht se përqindja e
prezantimeve të binjakut të parë nuk ka pësuar ndryshime statistikisht të
rëndësishme; gjithsesi në këtë kontekst nuk janë marrë në konsideratë diagnozat
e tjera shoqëruese.
Përgjatë viteve në studim vihet re një rritje e incidencës së SC për indikacione të
tilla si: shtatzëni atempate dhe post infertilitet, por që gjithsesi jo në shifrat e
statistikave ndërkombëtare.
Shpërndarja sipas BMI (indeksit të masës trupore) tregon që 56% e grave shkojnë
në mbipeshë gjatë shtatzënisë, 33% shkojnë në obezitet dhe vetëm 11% arrijnë të
mbajnë një indeks normal të peshës. BMI ka një impakt të drejtpërdrejtë me
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 64
komplikacionet para, gjatë dhe pas lindjes. Obeziteti favorizon shfaqjen e diabetit
tip 2, lindjen e foshnjave makrosomë etj. BMI mesatare në grupin e lindjeve me SC
rezulton të jetë 31.5 ± 2.7 kg/m2 ndërsa në grupin e kontrollit të grave të lindura
me rrugë vaginale është 27.1 ± 2.3 kg/m2.
Ky ndryshim i BMI midis grupit të grave të cilat kanë lindur me SC dhe grupit të
kontrollit (31.5 vs 27.1) është statistikisht domethënës (p< 0.05). Një gjykim
akoma më të qartë mbi impaktin e BMI në lindjet me SC marrim nëse do të
krahasojmë vlerat e BMI (20-25 kg/m2) në lindje me SC/lindje vaginale të cilat
qëndrojnë në raportin 1:2 dhe BMI (>30 kg/m2 )në lindje me SC/ lindje vaginale
të cilat qëndrojnë afërsisht në raportin 3:1.
Sikundër shihet edhe nga paraqitja grafike, për lindjet vaginale të grupit të
kontrollit vihet re se grupmosha 26-30 vjet dhe ajo 21-25 vjeç është grupmosha
predominuese (respektivisht 35% dhe 30%, pra rreth 65% të totalit të lindjeve
vaginale); ndërkohë që për lindjet me SC grupmoshat predominuese janë 31-35
vjeç (rreth 33% të totalit të lindjeve me SC) dhe 26-30 vjeç (rreth 21% të totalit
të lindjeve me SC). Mosha mesatare e subjekteve në studim është 28.3 vjeç (SHS
5.5 dhe SE 0.55). Duke parë se në grupin e studimit grupmoshat me numrin më të
madh të lindjeve janë 26-30 dhe 31-35 vjeç dhe mosha mesatare rreth 29 vjeç,
shumë qartë mund të gjykojmë se sa më e madhe të jetë mosha e grave aq më
shumë probabilitet kanë ato t’i nënshtrohen një lindje me SC. Këtë gjykim e
përforcon akoma edhe më shumë krahasimi me përfundimet e gjetura në grupin
e kontrollit. mosha mesatare për grupin e studimit është 23.7 ± 4.6 vjeç e ndërsa
për grupin e kontrollit është 28.5 ± 5.7 vjeç (+4.8 vjeç). Kjo diferencë (rreth 5 vjet)
që vihet re midis moshave mesatare ka domethënie statistikore.
Përsa i përket vendbanimit, shihet qartë se në grupin e studimit të grave, të cilat
kanë lindur me SC, afërsisht 23% e lindjeve që kryhen në SRSH vijnë nga jashtë
Shkodrës, kundrejt 13% të grupit të kontrollit (gratë me LV). Ndërsa nëse bëjmë
një ndarje midis zonave urbane dhe rurale, shpërndarja në grupin e studimit të
grave të lindura me SC është 45% e lindjeve me SC vijnë nga zona urbane kundrejt
55% të lindjeve me SC nga zona rurale. Në grupin e kontrollit të grave me LV kjo
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 65
shpërndarje është është 27% kundrejt 73%, respektivisht për zonat urbane dhe
rurale (raporti përafërsisht 1/4). Këto diferenca janë statistikisht të rëndësishme
(p<0.05).
Përsa i përket komplikacioneve pas lindjes, shihet që dhimbja si komplikacion
post partum është e pranishme në rreth 80% të grave të cilat kanë lindur me SC,
kundrejt 90% të grave të grupit të kontrollit të cilat kanë lindur me rrugë vaginale.
Hemorragjia vaginale domethënëse ishte e pranishmenë 3% të rasteve në grupin
e lindjeve me SV dhe në 1% të rasteve në grupin e kontrollit. Hematoma pas
lindjes u konstatua në 2% të rasteve në grupin e grave të cilat kishn lindur me SC
dhe vetëm në 1% të grave të cilat kishin lindur me rrugë vaginale. Infeksioni
urinar ishte i pranishëm në 7% të rastev me SC dhe në 5% të rasteve me LV. Edhe
realizimi i hysterectomisë post partum si një komplikacion serioz kishte
ndryshime statistikisht të rëndësishme midis dy grupeve (0.2% në grupin SC vs
0.1% në grupin LV; p< 0.05). Ndërkohë shihet se në grupin e kontrollit 10% e
rasteve ose përkthyer në numër 310 paciente nuk ankojnë për asnjë komplikacion
të asnjë lloji pas një lindje vaginale, element të cilin nuk e gjejmë në lindjet me SC.
Shihet qartë se periudha postoperatore në lindjet me SC është më e pasur në
komplikacione se peridha post lindje vaginale.
Shihet që 41% e subjekteve ishin primigravide, ndërsa 61% e grave lindnin për
herë të parë (gra të cilat kanë patur shtatzëni të mëparshme por që janë ndërprerë
– abort). 81% e tyre nuk kishin abortuar asnjëherë, 15% kishin abortuar vetëm
njëherë dhe 4% kishin berë dy aborte. Në grupin e kontrollit kemi 56% e
pacienteve të cilat ishin në shtatzëninë e tyre të parë, ndërsa 65.1% lindnin për
herë të parë. 76.1% e tyre nuk kishin abortuar asnjëherë.
Gratë e grupit të studimit kanë patur ditëqëndrimin minimal 2 ditë, nuk është
gjetur asnjë rast me qëndrim një ditë. Rastet që kanë qëndruar 2 ditë përbëjnë
65%, 3 ditë 21%, 4 ditë 6%, 5 ditë përbëjnë 5%, 6 ditë 1% dhe më shumë se 6 ditë
2%. Shtrimet me më shume se tre ditë janë për arsye të problemeve me të
porsalindurit. Në grupin e kontrollit shihet që pacientet të cilat kanë qëndruar 1
ditë janë 52%, 2 ditë janë 25%, 3 ditë janë 14%, 4 ditë janë 4%, 5 ditë janë 3%, 6
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 66
ditë janë 1% dhe më shumë se 6 ditë janë 1%. Qëndrimet më gjatë se 1 ose 2 ditë
vijnë si pasojë e problemeve me të porsalindurit. Ky është një tjetër element që
flet në favor të lindjes vaginale i cili duhet të merret parasysh nga gratë kur ato të
bëjnë zgjedhjen e tyre. Kjo për dy arsye kryesore: së pari, një kohë më e shkurtër
qëndrimi në spital ul mundësinë e infeksioneve nozokomiale jo vetëm te gratë,
por edhe te i porsalinduri dhe së dyti, një kohë më e gjatë qëndrimi ka një kosto
më të madhe ekonomike si për gruan ashtu edhe për spitalin. Diskutohet në këtë
rast kostoefektiviteti i ditëqëndrimit në të dyja teknikat e lindjes dhe peshorja
anon në favor të lindjes vaginale.
Shihet që në 82% të rasteve lindjet shkojnë në term vetëm 3% në preterm të
thellë, 3% në post term dhe 12% në preterm.
Shihet se në grupin e studimit të grave të cilat kanë lindur me SC 33% e rasteve
që kanë mbaruar vetem sistemin 8-vjeçar të arsimit, 30% e rasteve kanë mbaruar
arsimin e mesëm, 27% e rasteve kanë mbaruar ciklin e lartë të studimeve dhe 10%
e rasteve janë me specializim pasuniversitar.
Ndërkohë, në grupin e kontrollit (gratë të cilat kanë LV), 50% e rasteve kanë
mbaruar vetëm arsimin e ulët, 34% e rasteve janë me arsim të mesëm, 15% e
rasteve me arsim të lartë dhe vetëm 1% e rasteve me arsim pasuniversitar.
Nga krahasimi midis dy grupeve vihet re një diferencë e theksuar, statistikisht e
rëndësishme për gratë me arsim të lartë dhe të mesëm (p< 0.05), konkretisht :
27% për nëngrupin me arsim të lartë të grupit të SC kundrejt 15% të grupit me
LV (Δ +12%); 10% për nëngrupin me arsim pasuniversitar të grupit të SC kundrejt
1% të grupit me LV (Δ +9%). Nga të dhënat e studimit, në grupin e grave me arsim
të lartë vihet re një tendencë për të zgjedhur/preferuar lindjen me SC.
Ndërkohë u vu re se variabla të tillë si, niveli ekonomik dhe punësimi nuk
ndikonin në zgjedhjet e pacienteve mbi lindjen me SC, në ndryshim kjo me të
dhënat e gjetura në disa vende të botës, sikurse Brazili, ku atje ka një përputhje të
qartë midis nivelit ekonomik dhe lindjeve me SC.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 67
DISKUTIM
Pse ritmet e lindjeve me operacion cesarean janë kaq të larta
Studimet më të fundit rikonfirmojnë rekomandimet më të hershme të OBSH-së
mbi ritmin optimal të lindjeve me operacion cesarean. Rezultatet më të mira si për
nënën dhe për bebin duket të jenë në ritmin 5-10%. Përqindjet më të mëdha se
15% probabilisht janë të dëmshme më tepër sesa të dobishme. (Althabe and
Belizan 2006).
Përqindjet e lindjeve me operacion cesarean kanë qënë 4.5% në vitin 1965, shumë
pranë përqindjes optimale. (Taffel et al. 1987). Që prej asaj kohe, këto përqindje
kanë ndryshuar, duke rezultuar në një ritëm mjaft të lartë të lindjeve me SC. Pas
një rritjeje graduale përgjatë një përiudhe prej më tepër se një dekadë, përqindja
e SC arriti në një nivel të qëndrueshëm prej 32.8% në vitin 2010-2011 (Hamilton
et al. 2012). Kështu, tashmë një në tre gra lind me operacion cesarean.
Pjesa më e madhe e nënave janë të shëndetshme dhe nuk kanë arsye për të lindur
me operacion cesarean. Lindja me operacion cesarean konsiderohet kirurgji
madhore dhe rrit gjasat për shumë efekte anësore afat-shkurtëra dhe afat gjata si
te nëna dhe te bebi. Ka rekomandime të qarta, autoritative që theksojnë
përdorimin e kujdesshëm të kësaj procedure. (U.S. Department of Health and
Human Services 2010). Po atëherë, pse ritmi i lindjeve me operacion cesarean
mbetet kaq i lartë?
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 68
Shkaqet që shpjegojnë përqindjen e lartë të lindjeve me operacion cesarean
Për të shpjeguar përqindjen e lartë të lindjeve me SC, si ofruesit e kujdesit
shëndetësor dhe të tjerë, shpesh ia atribuojnë këtë përqindje të lartë vetë nënës.
Shumë prej tyre hipotezojnë se faktorët kryesorë janë:
• Numri i grave, të cilat kërkojnë lindje me operacion cesarean pa indikacione
mjekësore është gjithnjë e më i madh.
• Numri i grave të cilat kanë indikacion për lindje me operacion cesarean është
në rritje.
• Presioni ligjor ndikon në rritjen e SC
Pavarësisht diskutimeve të shumta në lidhje me “dëshirën e nënës” për SC,
realisht shumë pak gra e ndërmarrin këtë hap. Gjatë një vlerësimi për një periudhë
1 vjeçare të grave të cilat lindën në spital në USA (qershor 2011 – qershor 2012,
Listening to mothers survey), gjatë pyetjes së nënave në lidhje me SC e parë vetëm
1% e tyre raportuan se kishin një SC të planifikuar pa arsye apo indikacione
mjekësore për të. (Declercq et al. 2013). Të njëjtat rezultate vijnë dhe nga
pyetësorët në vende të tjera (McCourt et al. 2007).
Shumë studiues të tjerë janë munduar të gjejnë përgjigje për ritmin e lartë të SC
duke u fokusuar në popullatën e grave të cilat janë të afta të lindin fëmijë. Në këtë
këndvështrim, në këtë popullatë ka gjithnjë e më tepër gra në moshë më të madhe,
me situata shëndetësore shoqëruese që favorizojnë SC si dhe me probabilitet më
të lartë për shtatzëni me shumë fëmijë. Megjithë konstatimin e këtyre tendencave,
studiuesit kanë konkluduar se ritmi i lindjeve me operacion cesarean ka pësuar
rritje për të gjitha grupet e grave, pavarësisht moshës, numrit të bebeve,
problemeve shëndetësore shoqëruese, racës/etnicitetit të tyre apo
karakteristikave të tjera (Declercq et al. 2006).
Me fjalë të tjera, vihet re një ndryshim i standarteve praktike nga ana e
profesionistëve, të cilët preferojnë dhe ofrojnë lindjen me operacion cesarean
pavarësisht situatave. Në fakt, duke iu referuar të dhënave të studimit të
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 69
mësipërm (Listening to mothers survey), rreth 25% e grave janë shprehur se kanë
qënë nën presionin e profesionistëve të ofrimit të kujdesit shëndetësor për të
zgjedhur lindjen me operacion cesarean. (Declercq et al. 2013).
Së fundi, por jo më pak e rëndësishmja, frika prej pasojave ligjore dhe
denoncimeve për shkak të keqpraktikës po shihet gjithnjë e më tepër si një faktor
madhor në realizimin gjithnjë e më të shpeshtë të lindjeve me operacion cesarean.
Megjithatë, studime të shumta që kanë vlerësuar këtë fenomen, kanë konkluduar
se roli i pasojave ligjore nga keqpraktika (për lindjet vaginale) është modest dhe
është përgjegjës për një përqindje shumë të vogël të rritjes së lindjeve me SC
(Sakala et al. 2013).
Arsyet e përqindjes së lartë të lindjes me operacion cesarean
Faktorët në vijim mendohet se luajnë një rol të rëndësishëm në ritmin e lartë të
SC, të pavarur apo në kombinim me njëri-tjetrin
Prioritet i ulët në rritjen dhe stimulin e aftësisë së gruas për të lindur me
rrugë natyrale
Kujdesi psikologjik në mbështetje të procesit të lindjes, sikundër kujdesi i mamive,
ofrimi i mbështetjes së vazhdueshme gjatë procesit të lindjes apo përdorimi i
versionit të jashtëm redukton ndjeshëm gjasat e lindjes me operacion cesarean.
Numri i lindjeve me operacion cesarean për fetus makrosom është mjaft i vogël,
megjithëse në pjesën më të madhe të rasteve diagnoza “Makrosom” është e gabuar
dhe në këtë situatë SC nuk duket se ofron përfitime. Shpesh vendimi për lindje me
operacion cesarean merret gjatë procesit të lindjes, ku nëse grave u ofrohet një
kujdes dhe mbështetje më e madhe (pritja, pozicionimi, lëvizjet, komforti ndaj
progresit të lindjes) do të rezultojë në uljen e përindjes së SC.
Efektet anësore të ndërhyrjeve të zakonshme gjatë procesit të lindjes
Studimet sugjerojnë se disa prej ndërhyrjeve të zakonshme që aplikohen gjatë
procesit të lindjes rritin gjasat për lindje me SC. Për shembull, induksioni i lindjes
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 70
te primiparet dhe/ose në situatat ku cerviksi nuk është i butë dhe gati për tu hapur
rrit gjasat për lindje me SC. Monitorimi elektronik fetal i vazhdueshëm shoqërohet
me përqindje më të lartë lindjesh me SC. Realizimi i anestezisë epidurale në fazën
e hershme të lindjes, i pashoqëruar me oksitocinë duket se rrit gjasat për SC dhe
analgjezia epidurale e vetme rrit gjasat për lindje me operacion cesarean si
përgjigje ndaj “Detresit fetal”.
Refuzimi për të ofruar zgjedhjen e informuar të lindjes vaginale
Shumë prej profesionistëve obstetër si dhe shumë prej spitaleve nuk u ofrojnë të
gjitha grave informacionin e duhur para zgjedhjes së mënyrës së lindjes. Nga
vlerësimet paraprake është vënë re se shumë gra me një SC të mëparshme do ta
kishin pëlqyer opsionin e lindjes vaginale pas lindjes me SC, por që për fat të keq
nuk u ishte ofruar një opsion i tillë nga mjekët apo spitali ku kishin lindur
(Declercq et al. 2013). Mbi 9 nga 10 gra me një lindje me SC të mëparshme i
nënshtrohen SC në lindjen pasardhëse. Në mënyrë të ngjashme, pak prej grave me
fetus në pozicion podalik kanë opsionin e planifikimit të një lindjeje vaginale,
sikundër dhe binjakët të cilët po lindin përmes SC të planifikuar.
Qëndrimet rastësore rreth kirurgjisë dhe variacioni i stileve të praktikës
profesionale
Shoqëria jonë është më tolerante se kurrë ndaj procedurave kirurgjikale, madje
edhe ndaj procedurave pa indikacione mjekësore. Ky fakt reflektohet në nivelin e
komfortit që ofron trendi i lindjes me SC ndaj profesionistëve të ofrimit të këtij
shërbimi, planeve të sigurimit, administratorëve spitalorë dhe madje vetë
pacienteve. Për më tepër, përqindja e SC varion ndjeshëm midis shteteve,
spitaleve dhe mjekëve të ndryshëm. Pjesa më e madhe e këtij variacioni i
dedikohet “stilit të praktikës” më tepër sesa diferencave të nevojave apo
preferencave të grave (Baicker et al. 2006, Clark et al. 2007).
Ndërgjegjësimi i kufizuar në lidhje me dëmet që shoqërojnë lindjen me SC
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 71
SC është një procedurë kirurgjikale madhore që rrit gjasat e shumë dëmtimeve si
për nënat dhe për bebet e tyre në krahasim me lindjen vaginale. Dëmtimet
afatshkurtra për nënën përfshijnë rrezikun e lartë për dëmtime apo prerje të
gabuara, infeksionet, fenomenet tromboembolike, histerektominë e urgjencës, ri
hospitalizimin dhe vdekjen. Bebet e lindura me SC janë më të rrezikuar për
probleme të aparatit respirator dhe zhvillimin e sëmundjeve kronike të ndryshme
të tilla si diabeti i instaluar që në fëmijëri, fenomene alergjike dhe astma bronkiale
si në fëmijëri ashtu dhe në moshë adulte. Mbase për shkak të efekteve anësore të
zakonshme të kirurgjisë si formimi i cikatriceve dhe aderencave, nënat të cilat i
nënshtrohen operacionit cesarean janë më të predispozuara për pelvialgji kronike
dhe infertilitet në të ardhmen. Një shqetësim i veçantë që lidhet me periudhën pas
SC janë prania e disa situatave serioze si për nënat dhe për bebet e tyre, që mund
të rishfaqen në shtatzënitë pasardhëse. Për nënat këto situata përfshijnë
shtatzëninë ektopike, placenta praevia, distakon e placentës, placenta akreta,
histerektominë e urgjencës dhe rupturën uterine. Bebet e shtatzënive pasardhëse
kanë më tepër nevojë për suport të frymëmarrjes si dhe ditëqëndrim më të zgjatur
spitalor. Kërkimet paraprake sugjerojnë që dëmtimet ndaj bebeve të lindur me SC
janë më të shumta, por për konfirmimin e tyre nevojiten studime të tjera
(Childbirth Connection 2012).
Të gjithë këta faktorë, të vetëm apo në kombinim me njëri tjetrin janë përgjegjës
për përqindjen aktuale të lindjeve me operacion cesarean prej mbi 30%,
pavarësisht të dhënave dhe pretendimeve që përqindja optimale e SC do të ishte
10%.
* * *
Ky studim retrospektiv analitik ndërkohë që përpiqet të vlerësojë tendencat në
rritje të lindjes me SC, synon të evidentojë elementë të veçantë që ndikojnë në
mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo në këtë tendencë. Ky trend po shkon paralel me
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 72
trendin që referojnë vendet e Europës Perëndimore, vendet e kontinentit
Amerikan, të Azisë dhe Australia. Në përpjekje për të kuptuar se cilët janë ata
faktorë që përligjin këtë rritje të incidencës së SC janë kryer studime pa fund. Por
sot jeta në të gjithë botën ka ndryshuar ritmet e saj e bashkë më të edhe gratë kanë
ndryshuar “ritet” e tyre. Me idenë e të bërit karrierë ato gjithmonë e më shumë po
preferojnë që shtatzëninë e parë ta nisin në një moshë më të madhe krahasuar me
situatën para viteve ’90. Mirëpo një moshë e madhe e fertilitetit, rrit probabilitetin
e shfaqjes së problemeve me konceptimin, dhe në përpjekje për të realizuar
shtatzëninë e dëshiruar ato shohin si zgjidhje teknikat e fertilizimit in vitro; këto
teknika të riprodhimit të asistuar janë një indikacion më shumë për SC. Shumë
është punuar edhe për të evidentuar faktorët që indikojnë SC, njëkohësisht janë
kryer përpjekje që të vlerësojnë dhe peshën që zë secili prej këtyre faktorëve në
vendimmarrjen në lidhje me mënyrën e lindjes.
Tendecat perëndimore sot vlerësojnë se trendi në rritje i SC i atribuohet dëshirës
së gruas, zgjerimit të indikacioneve dhe lehtësisë së proçedurës së SC. Kështu në
studim u tregua se 6% e SC ishin kryer me dëshirën e gruas dhe 34% e grave do
të zgjidhnin SC me dëshirë edhe nëse nuk do të kishin asnjë indikacion për SC. Ato
referonin se zgjedhin ti nënshtrohen me dëshirë lindjes me SC për të shmangur
dhimbjet gjatë lindjes vaginale. Por këtu duhet thënë se ato këtë zgjidhje e bëjnë
në kushte të mosinformimit rreth gjithë proçedurës. Shumë pak, për të mos thënë
asnjë prej grave nuk dinin se cilat ishin disavantazhet e SC në raport me lindjen
vaginale, por thjesht një numër i vogël i tyre tregonin se kishin dëgjuar se lindja
me SC ka më shumë probleme se lindja vaginale. Kjo është tema e një diskutimi të
gjërë, e cila në qëndër të vëmëndjes fokuson marrëdhënien mjek-pacient që
përfshin dhënien e informacionit nga njëra palë dhe interesimin që tregon pala
tjetër. U tregua në studim se 94% e grave kishin indikacione për të realizuar SC,
nga të cilat vendin e parë e zinte distocia, e ndjekur nga statusi post SC. Gjithashtu
u pa gjatë studimit se një moshë më e madhe rrit probabilitetin e komplikacioneve
gjatë lindjes dhe indikon SC.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 73
U pa se një BMI më e madhe rrit mundësitë për komplikacione gjatë lindjes dhe
indikon një SC, madje në vendet e Europës Perëndimore BMI e madhe përbën një
indikacion të vendosur tashmë për SC. Lidhur me krahasimin mes dy grupeve
rreth nivelit ekonomik shihet që nuk ka një ndryshim të dukshëm. Madje edhe
vlerat e gjetura rreth nivelit ekonomik të ulët dhe atij të mesëm shkojnë paralel
me vlerat përkatëse në popullatën tonë.
Vihet re një tendencë e lehtë që lindjen me SC ta zgjedhin më shpesh gratë me
nivel të lartë arsimi edhe pse studimi tregoi se nuk ka vlera domethënëse për të
mbështetur këtë korrelacion. Nga ana tjetër lindja me SC nuk është komode vetëm
për gratë për shkak se shmangen dhimbjet gjatë një lindje vaginale, ajo është mjaft
komode edhe për mjekun për dy arsye kryesore: së pari, kohë-efktiviteti që ofron
lindja me SC dhe së dyti problemet ligjore që ndjekin komplikacionet apo
dëmtimet e nënës/bebit nga lindja vaginale.
Për të kuptuar rrugët dhe mënyrat për të reduktuar apo për të mbajtur nën
kontroll incidencën e lindjes me SC duhet të kemi një perceptim të qartë të
faktorëve kontribues apo indikacioneve obstetrikale për SC. Në tabelën e
mëposhtme jepet incidenca e disa prej indikacioneve kryesore të SC në disa shtete,
në raport me numrin total të lindjeve (incidenca për 100 lindje në total).
Nga të dhënat shihet qartë se katër indikacionet kryesore përbëjnë 85 – 86% të të
gjitha rasteve që kanë lindur me SC: Status post SC (35%), Distocia (30.4%),
Paraqitja podalike (11.7%) dhe Vuajtja fetale (9.2%).
SKOCIA SUEDIA SHBA VITET
1985 1990 1985 1990 1985 1990
Status post SC 2.8 3.1 3.3 3.1 7.8 8.5
Paraqitje podalik 1.9 2.0 2.2 1.8 2.3 2.6
Lindja distocike 3.8 4.0 1.9 1.7 6.5 7.1
Vuajtja fetale 2.0 2.4 1.7 1.6 1.9 2.3
Të tjera 2.5 2.7 2.4 2.4 4.3 3.2
TOTAL 13.0 14.2 11.5 10.7 22.7 23.6
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 74
Tabela 20. Kontributi i çdo indikacioni në nivelin total të SC për 100 lindje në total, për
Skocinë, Suedinë dhe SHBA, vitet 1985 – 1990.
Lindja vaginale pas SC – LVPS Përcaktimi i Cragin me 1916 “një herë një
cesarean, gjithmonë cesarean” mbeti tabu për një kohë të gjatë, megjithëse i
përkiste periudhës kur nuk bëheshin incizione segmentare, por incizione klasike
korporale. Në vitin 1978 u raportua për herë të parë prova e suksesshme e lindjes
në 83% të pacienteve të studiuara, të cilat kishin lindur me parë me SC. Nga ajo
kohë u rrit përqindja e lindjes vaginale pas SC. Në gjithë këto vite ka pasur debate
të shumta në lidhje me sigurinë e LVPS (Lindjes Vaginale Post Sectio) për shkak të
komplikacioneve të rënda amtaro-fetale që sjell ruptura uterine. Disa autorë e
rekomandojnë LVPS në një shtrirje më të madhe duke pasur parasysh se incidenca
e ruptures është nga 0.5 – 2% në LVPS me indikacione të mirëpërcaktuara. Autorë
të tjerë mendojnë se kostoja e ulët e LVPS në krahasim me SC e përsëritur, rritet
dhe e kalon atë po të marrim në konsideratë koston e komplikacioneve. ACOG
(American College of Obstetricians and Gynecologists) në vitin 1999 ka përcaktuar
kriteret për zgjedhjen e kandidateve për LVPS që janë:
1. SC segmentare e mëparshme
2. Pelvis normal
3. Pa cikatrice të tjera uterine
4. Shërbim obstetrikal/reanimator i gatshëm për SC të urgjencës
Ka pasur tendenca për të shtrirë indikacionet për LVPS, si në lindjen podalike,
shtatzëninë binjake, pacientet me më shumë se 1 SC, por ACOG rekomandon se
një nismë e tillë nuk duhet ndërmarrë pa u mbështetur në të dhëna të konfirmuara
nga studime të detajuar.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 75
Distocia e lindjes është indikacioni më i shpështë për lindjen cesareane të parë
në Amerike. Disa vende europiane si Norvegjia, Skocia, Suedia e kanë incidencën
e distocisë afërsisht sa gjysma e asaj të SHBA. Edhe ky dallim ka qënë objekt
studimi dhe vlerësimi dhe është konstatuar se mund të arrihet një reduktim i SC
me 3-4% të totalit të lindjeve për lindjet distocike nëpërmjet aplikimit të
strategjive të menaxhimit aktiv të lindjeve, më të përdorura në Europë, si dhe
dhenies së një roli më të madh të mamive në ndjekjen dhe asistencën e lindjeve
duke e parë këtë si një mënyrë që shmang përshpejtimin e mjekëve në rastin e
lindjeve të zgjatura.
Një reduktim i vogël në incidencën e SC mendohet se është i mundur duke
aplikuar një qëndrim të ndryshëm në diagnozën e “Detresit Fetal”. Është e qartë
se hyrja në përdorim e Monitorimit Fetal Elektronik Intrapartum ka rritur
incidencën e SC me indikacionin e vuajtjes fetale në vitet ’70 – ’80. Për këtë arsye
është rekomanduar një kombinim i Monitorimit Fetal Elektronik me PH e gjakut
të skalpit fetal, me qëllimin për të rritur sigurinë diagnostike dhe për të ulur fals-
pozitivitetin.
Incidenca e SC në “Paraqitjen podalike” duket me pak gjasa që të ulet në mënyrë
sinjifikative dhe për faktin e që rezulton nga shumica e studimeve për
sëmundshmëri dhe vdekshmëri më të lartë neonatale në lindjen vaginale
podalike. Edhe në vendet europiane të cilat kanë pasur nivele të qëndrueshme ose
në ulje të SC për indikacione të tjera, incidenca e SC në paraqitjet podalike është
konstante ose në rritje të lehtë. Aktualisht në SHBA ajo është në 83% dhe në
Europë në 65 – 75%. Megjithatë, ka punime që tregojnë rezultate të mira dhe
komplikacione të pakta edhe në rast të nivelit të lindjes vaginale në shifra 60 –
65% në paraqitjet podalike. Zbatimi i kritereve të përcaktuara që nga ato me të
vjetrat si Zantuchi – Andros e ul rrezikun për komplikacione neonatologjike në
lindjen vaginale podalike. Një rrugë e sugjeruar për të ulur shpështësinë e SC është
aplikimi më i madh i versionit cefalik ekstern.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 76
Sectio Cesarea është një zgjidhje e zakonshme për indikacion amtar dhe/ose fetal
në “Preeclampsi forma e rëndë”. Punimet e ndryshme theksojnë nevojën e
kritereve preçize kliniko-laboratorike të ndërprerjes urgjente të shtatzënisë në
preeclampsinë e rendë si dhe indikacionet përkatëse për mënyrat e induktimit të
lindjes, si një mjet për shmangien e SC të panevojshme.
Sectio Cesarea në shtatzani me shumë fetuse: Mbetet një rrugë e zgjedhur në
rastet e lindjeve binjake me fetusin e pare të vendosur podalik, si dhe në rastin e
fetuseve me peshë nën 1500gr. Shtatzënia me 3 ose me shumë fetuse është në
konceptet e sotme një indikacion pa alternativa për SC.
Kështu, është më e lehtë dhe më e sigurtë të realizosh një lindje me SC të
sukseshme se një lindje vaginale të sukseshme!
Por a është më e drejtë?
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 77
REKOMANDIME
Ky studim analitik retrospektiv që përfshiu një periudhë kohore prej 7 vitesh,
gjatë së cilës patëm mundësi për të bërë një krahasim midis periudhave të
ndryshme kohore dhe vlerësimin e ritmeve të rritjes së përqindjes së lindjeve me
SC; jep disa përgjigje lidhur me trendin e SC në SRSH, duke vënë në dukje situatën
e lindjeve me SC dhe faktorët e implikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë ose jo me
ritmin e SC. Sigurisht që janë pikërisht specialistët e kësaj fushe, të cilët duhet të
realizojnë këto studime me shpresën dhe dëshirën e mirë që trendi i SC të ruhet
brenda përqindjesh të pranueshme.
• Përsa i përket diagnozës “Dëshirë e gruas”, pavarësisht se në këtë studim ishte
një diagnozë e “munguar”, është e rëndësishmë që gratë ta zgjedhin SC jo duke
ditur vetëm njërën anë të medaljes, pra të mirat dhe lehtësirat e SC si
proçedurë, por ato para se të bëjnë një zgjedhje të tillë duhen të informohen
në mënyrë të detajuar edhe për disavantazhet e SC. Gratë duhet të informohen
lidhur me proçedurën, lidhur me indikacionet kur është dhe kur nuk është e
nevojshme të kryhet lindja me SC dhe lidhur edhe me komplikacionet
postoperatore, e duke i vendosur në një peshore këto duhet të bëjnë zgjedhjen
e tyre, sepse sigurisht zgjedhja është e gjithmonë në dorën e tyre.
• Të inkurajohet vazhdimisht lindja vaginale spontane te primiparet, duke qënë
se ky fakt ka një implikim të dyfishtë: në mënyrë direkte ul përqindjen e
lindjeve me SC dhe në mënyrë indirekte ul numrin e lindjeve me SC me
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 78
diagnozën “Status post SC”. Një shembull i qartë për këtë janë vendet nordike,
Hollanda dhe Danimarka ku atje zbatohen gjerësisht politika shëndetsore për
inkurajimin e lindjeve vaginale dhe është kjo arsyeja që incidenca e lindjeve
SC në këto vende nuk shkon më shumë se 18%, pse jo dhe në SRSH, ku
përqindja e SC është 23%, e krahasueshme me incidencën e vendeve të
mësipërme.
• Mjekët duhet t’i kushtojnë një vëmendje të veçantë këshillimit të grave
shtatzëna në lidhje me shmangien e shtimit të theksuar në peshë, duke qënë
se BMI është një element që ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në lindjen me
SC. Duhet të këshillohet një shtim i kontrolluar në peshë sipas rekomandimeve
dhe një ushqyerje e shëndetshme sepse vetëm kështu mund të kontrollohet
BMI.
• Duhet të mendohet edhe për kontrollin e ritmeve të frikshme të rritjes së SC.
Kjo mund të realizohet duke hartuar politika shëndetsore për modifikimin e
faktorëve që indikojnë lindjet me SC.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 79
LINJAT UDHËRRËFYESE PËR OPERACIONIN CEZAREAN
Rekomandimet e NICE (2012) në lidhje me operacionet cesareane mund të shërbejnë si baza të
ndërtimit të protokolleve për lindjet me operacion cesarean në spitalet tona, konform kushteve dhe
nivelit të shërbimit* (sekondar-rajonal dhe terciar)
A. Sigurimi i informacionit ndaj pacientes
Grave shtatzëna duhet tu sigurohet informaconi dhe mbështetja e duhur në lidhje
me lindjen. Të gjitha shqetësimet dhe pyetjet e gruas duhet të konsiderohen si një
pjesë integrale e procesit të vendim marrjes në lidhje me mënyrën e lindjes
[2004]
Gratë shtatzëna duhet të marrin informacion në lidhje me SC gjatë periudhës para
lindjes, duke qënë se një në katër gra do të lindë pikërisht me SC. Informacioni
duhet të përmbajë elemente të tillë si:
• Indikacionet për SC
• Ku konsiston procedura e SC
• Rreziqet dhe përfitimet e procedurës
• Implikimin që ka lindja me SC në shtatzënitë e ardhshme
[2011]
Komunikimi dhe informacioni duhet të ofrohet në një formë të kuptueshme nga
ana e gruas shtatzënë, duke marrë në konsideratë nivelin kulturor dhe arsimor të
gruas.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 80
Shtojca A. Sigurimi i informacionit ndaj pacientes (Nice guidelines 2012)
B. Operacioni cesarean i planifikuar krahasuar me lindjen vaginale
të planifikuar në një shtatzëni të pakomplikuar, pa SC të
mëparshme
SC e planifikuar mund të pakësojë rreziqet në vijim:
• Dhimbjen perineale dhe abdominale gjatë lindjes dhe tre ditë pas lindjes
• Dëmtimet e vaginës
• Hemorragjinë e hershme pas lindjes
• Shokun obstetrikal
SC e planifikuar mund të rritë rreziqet në vijim te i porsalinduri:
• Pranimi në njësinë e kujdesit neonatal intensiv
SC e planifikuar mund të rritë rreziqet në vijim te nëna:
• Ditëqëndrim më i zgjatur në spital
• Histerektomi nga hemorragjia post partum
• Arrest kardiak
Shtojca B. Operacioni cesarean i planifikuar, krahasuar me lindjen vaginale të planifikuar
për gra me një shtatzëni të pakomplikuar dhe pa SC të mëparshme (Nice guidelines 2012)
C-1. Operacioni cesarean i planifikuar
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 81
(Paraqitja podalike dhe shtatzënia multiple)
Paraqitja podalike
• Grave me shtatzëni unike të pakomplikuar me paraqitje podalike mund tu
ofrohet versioni cefalik i jashtëm në javën e 36-të të shtatzënisë.
• Përjashtim nga kjo bëjnë gratë me aktivitet lindjeje dhe gratë me anomali
apo cikatrice uterine, kompromentim fetal, membrana të plasura,
hemorragji vaginale apo situata të tjera shëndetësore.
• Grave me shtatzëni unike me paraqitje podalike në term, te të cilat versioni
cefalik i jashtëm është i kundërindikuar ose nuk ka rezultuar i suksesshëm,
duhet tu ofrohet SC sepse reduktohet vdekshmëria perinatale dhe
sëmundshmëria neonatale.
[2004]
Shtatzënitë multiple
• Në shtatzënitë binjake të pakomplikuara në term ku binjaku i parë është
me prezantim cefalik, sëmundshmëria dhe vdekshmëri e binjakut të dytë
është më e lartë.
• Megjithatë, efekti i SC të planifikuar për të përmirësuar përfundimin e
binjakut të dytë mbetet i paqartë dhe për këtë arsye SC nuk konsiderohet
një alternativë rutinë për këto paciente.
• Në shtatzënitë binjake ku binjaku i parë nuk është cefalik efekti i SC në
përmirësimin e përfundimit nuk është i qartë, por praktika aktuale
rekomandon ofrimin e SC të planifikuar.
[2004]
Shtojca C-1. Operacioni cesarean i planifikuar: paraqitja podalike dhe shtatzënitë
multiple (Nice guidelines 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 82
C-2. Operacioni cesarean i planifikuar
(LPK, SGA dhe DCP)
Lindja para kohe (LPK) dhe operacioni cesarean
• Lindja para kohe shoqërohet me sëmundshmëri dhe vdekshmëri më të
lartë neonatale.
• Efekti i SC në përmirësimin e rezultateve mbetet i paqartë dhe për këtë
arsye SC nuk duhet të ofrohet si një alternativë rutinë përveç kontekstit
studimor.
“I vogël për moshën e shtatzënisë” (SGA) dhe operacioni cesarean
• Sëmundshmëria dhe vdekshmëria neonatale është më e lartë në bebet “e
vegjël për moshën e barrës”.
• Efekti i SC të planifikuar për përmirësimin e përfundimit mbetet i paqartë
dhe për këtë arsye SC nuk duhet të ofrohet si një alternativë rutinë përveç
kontekstit studimor.
Parashikimi i SC për DCP gjatë lindjes
• Pelvimetria nuk është e dobishme në parashikimin e “dështimit të
progredimit” të lindjes dhe nuk duhet të përdoret si një element për
vendim marrjen mbi mënyrën e lindjes.
[2004]
Shtojca C-2. Operacioni cesarean i planifikuar: lindja para kohe, “i vogël për moshën e
shtatzënisë” dhe disproporcioni cefalo-pelvik (Nice guidelines 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 83
C-3. Operacioni cesarean i planifikuar
(Placenta praevia dhe placenta aderente)
Placenta praevia
• Grave me placenta praevia të pjesshme apo të plotë (minor ose major)
duhet tu ofrohet SC.
[2004, rikonfirmuar në 2011]
Placenta aderente
• Nëse në javët 32-34 të shtatzënisë konfirmohet një inserim i ulët i placentës
te një grua me SC të mëparshme, rekomandohet Doppleri me ngjyra si një
test diagnostik për placentën aderente.
• Nëse ekzaminimi Doppler sugjeron placentë aderente:
✓ Diskutoni me gruan mbi saktësinë e MRI, si një modalitet diagnostik për
placentën aderente, për të përcaktuar gradën e invazionit
✓ Shpjegoni procedurën e MRI
✓ Informoni pacienten se eksperienca aktuale sugjeron se MRI është e
sigurt, por në lidhje me rreziqet afatgjata ndaj bebit të dhënat janë të
pamjaftueshme
✓ Ofroni MRI nëse pranohet nga gruaja
[2011]
Shtojca C-3. Operacioni cesarean i planifikuar: placenta praevia dhe placenta aderente
(Nice guidelines 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 84
C-3. Operacioni cesarean i planifikuar
(Placenta praevia dhe placenta aderente)
• Diskutoni ndërhyrjet e mundshme për lindjen për gruan me dyshim për
placentë aderente, duke përfshirë dhe konsultimin me një “senior” obstetër.
[2011]
• Gjatë realizimit të SC te gratë me dyshim për placentë aderente siguroni:
✓ Të jenë të pranishëm një obstetër dhe një anestezist konsulent
✓ Të jetë i pranishëm një pediatër me eksperiencë
✓ Të jetë në dispozicion për konsultë një hematolog
✓ Të ketë në dispozicion një shtrat të lirë për kujdesin kritik
✓ Të ketë në dispozicion gjak dhe produkte të tij në sasi të mjaftueshme.
[2011]
• Gjatë kryerjes së SC te gratë me dyshim për placentë aderente, obstetri
konsulent duhet të përzgjedhë stafin e mjekëve të cilët duhet të jenë të
pranishëm.
• Të gjithë spitalet duhet të kenë një protokoll bazë për të specifikuar të gjithë
elementët që duhet të ofrohen.
[2011]
Shtojca C-3. Operacioni cesarean i planifikuar: placenta praevia (Nice guidelines 2012)
D. Transmetimi vertikal (nga nëna te fëmija) i infeksioneve amtare
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 85
HIV
• Informoni gruan shtatzënë rreth rreziqeve dhe përfitimeve për gruan dhe
fëmijën nga trajtimi i HIV si dhe mënyra e lindjes, në mënyrë që gruaja të
marrë një vendim e bazuar mbi këto informacione
HBV
• Transmetimi i HBV nga nëna te fëmija mund të reduktohet nënse bebi merr
imunoglobulinën dhe vaksinohet.
• Në këtë situatë, grave me HBV nuk duhet tu ofrohet lindja me SC sepse të
dhënat janë të pamjaftueshme për të konfirmuar se kjo mënyrë lindjeje
redukton rrezikun e transmetimit nga nëna te fëmija të infeksionit nga HBV.
HCV
• Grave të infektuara me HCV nuk duhet tu ofrohet lindja me SC pasi kjo nuk
redukton rrezikun e transmetimit vertikal të virusit nga nëna te fëmija.
• Grave të infektuara me HCV dhe HIV duhet tu ofrohet lindja me SC pasi
redukton rrezikun e transmetimit vertikal të HCV dhe HIV.
HSV
• Gratë me HSV parësor genital që shfaqet në tremujorin e tretë të shtatzënisë
duhet ti nënshtrohen lindjes me SC, sepse ulet rreziku i infeksionit neonatal
nga HSV.
• Gratë me HSV rekurent duhet të inormohen se efekti i SC të planifikuar në
uljen e rrezikut të infeksionit është i paqartë. Për këtë arsye, SC nuk duhet
të ofrohet në rutinë përveç kontestit kërkimor.
Shtojca D. Transmetimi vertikal (nga nëna te fëmija) i infeksioneve amtare (Nice
guidelines 2012)
E-1. Faktorët intrapartum që ndikojnë në operacionin cesarean
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 86
(Faktorët që ulin gjasat e operacionit cesarean)
• Gratë duhet të informohen se mbështetja e vazhdueshme gjatë aktivitetit të
lindjes nga persona me ose pa trainim paraprak redukton gjasat e lindjes me
SC.
• Grave me shtatzëni të pakomplikuar pas javës së 41-të duhet tu ofrohet
induksioni i lindjes sepse kjo redukton rrezikun e vdekshmërisë perinatale
dhe gjasat për lindje me SC.
• Për monitorimin e progresit të lindjes në gratë me aktivitet spontan lindjeje,
me fetus unik dhe shtatzëni në termm, duhet të përdoret një partogramë me
një vijë veprimi 4-orë, sepse kjo redukton gjasat e lindjes me SC.
• Në marrjen e vendimit për lindjen me SC duhet të përfshihet edhe një
obstetër konsulent, sepse kjo redukton gjasat e lindjes me SC.
• Monitorimi fetal elektronik shoqërohet me rritje të gjasave për lindje me SC.
Nëse SC rekomandohet për shkak të alterimit të RZF-ve, në rastet me dyshim
për acidozë fetale, ajo duhet të konfirmohet përmes matjes në gjakun fetal,
nëse disponohet teknika e marrjes dhe nëse nuk ka kundërindikacione.
[2004]
Shtojca E-1. Faktorët intrapartum që ulin gjasat për operacionin cesarean (Nice
guidelines 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 87
E-2. Faktorët intrapartum që (nuk) ndikojnë në operacionin cesarean
(Faktorët që nuk influencojnë në lindjen me SC)
• Ecja gjatë aktivitetit të lindjes
• Pozicioni jo-supin gjatë fazës së dytë të lindjes
• Zhytja në ujë gjatë lindjes
• Anestezia epidurale
[2004]
“Dështimi i progresit” të lindjes dhe operacioni cesarean
• Pavarësisht se dy procedurat e mëposhtme janë aplikuar rutinë si alternativë
për “dështim i progresionit”, të dhënat nuk janë të mjaftueshme për të
konkluduar se ndikojnë në uljen e gjasave për operacion cesarean:
✓ Amniotomia e hershme
✓ Oksitocina
[2004]
Shtojca E-2. Faktorët intrapartum që nuk ndikojnë te operacioni cesarean; “Dështimi i
progresit” të lindjes dhe operacioni cesarean (Nice guidelines 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 88
F. Testet preoperatore dhe pregatitja për SC
• Pacientet para interventit duhet të kryejnë një vlerësim të hemoglobinës, për
të identifikuar rastet me anemi.
• Megjithëse humbja më shumë se 1000 ml e gjakut gjatë lindjes me SC është e
rrallë (4-8% të rasteve), mbetet një komplikacion i mundshëm serioz.
[2004]
• Gratë e shëndetshme dhe me shtatzëni të pakomplikuar mund tu
rekomandohen (por nuk janë të detyrueshme) rutinë ekzaminimet e
mëposhtme:
✓ Grupi i gjakut dhe sigurimi i gjakut
✓ Profili i koagulimit
✓ Ekografi preoperatore për të vlerësuar lokalizimin e placentës.
[2004]
• Në gratë të cilat lindin me SC me anestezi regjionale duhet të vendoset një
lateter urinar për të parandaluar distendimin e fshikëzës urinare prej bllokut
anestetik.
[2004]
Shtojca F. Testet preoperatore dhe pregatitja për SC (NICE 2012)
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 89
G. Rreziqet dhe përfitimet e operacionit cesarean
• Fokusi kryesor i drejtohet rezultatit të gruas, që llogaritet në terma afatmesëm
(1 vit) dhe afatgjatë (5-10 vjet). Këto rezultate përfshijnë:
✓ Disfunksioni urinar
✓ Disfunksioni gastrointestinal
✓ Dispareunia
✓ Ushyerja me gji
✓ Shëndeti psikologjik
• Përfundimi i të porsalindurve përfshin problemet shëndetësore, veçanërisht
problemet e vazhdueshme respiratore dhe neurologjike.
• Për të ofruar një informacion sa më të kuptueshëm ndaj grave në lidhje me
zgjedhjen e mënyrës së lindjes, është i nevojshëm dokumentimi i rezultateve
afatmesme dhe afatgjata për gratë dhe bebet e tyre.
• Duhet të mundësohet grumbullimi i të dhënave përmes përdorimit të
pyetësorëve të standartizuar rreth sëmundshmërive septike amtare si dhe
mirëqënies emocionale deri në 1 vit pas realizimit të SC të planifikuar. Në njëjtat
metoda të ngjashme mund të përdoren edhe për vlerësimin afat gjatë (5-10 vjet).
[2004]
Shtojca G. Rreziqet dhe përfitimet e operacionit cesarean (NICE 2012)
Referenca
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 90
1. Young JH. Caesarean Section : The History and Development of the Operation From Earliest Times.
London, HK Lewis & Co Ltd, 1944.
2. Gabert HA,& Bey M. History and development of Caesaren Operation. Obstetrics and Gynecology
clinics in North America 1988; 15:591-605.
3. National Library of Medecine. Caesarean Section- a brief history. 1933. Accessed March 25th,2004
from
4. Rosen MG, Alper MH, Cefalo RC, et al. Consensus Development Conference on Caesarean Childbirth.
Bethesda, Maryland: National Institute of Child Health and Human Development, National Institute
of Health ; 1980.
5. Boley JP. The History of Caesarean Section. CMAJ 1991; 145(4):319-322
6. Hillan EM. Caesarean Section: historical background. Scottish Medical Journal 1991; 36(5) : 150-154.
7. Brian VA. The deepest cut of all. Nursing Mirror 1976; 143:68-69.
8. Radcliffe W.Milestones in Midwifery. Bristol, John Wright and Sons Ltd; 1967.
9. Harris RP. Cattle-horn lacerations of the abdomen and uterus in pregnant women. American Journal
of Obstetrics and Gynecology 1887; 11:673-685.
10. Harris RP. Remarks on the Caesarean Operation. American Journal of Obstetrics and Gynecology
1879; 11:620-626.
11. Young JH. Caesarean Section: The history and development of the operation from earliest times.
London, United Kingdom: HK Lewis & Co Ltd ; 1944.
12. Fear a factor in surgical births. The Sydney Morning Herald 7 October 2007.
13. Division of Vital Statistics National Center for Health Statistics, Hyatt Sville, USA, Semin Perinatal
2006.
14. CDC NCHS data brief. Centers for Disease Control and Prevention.
15. Hamilton BE, Martin JA, Ventura SJ. Births : Preliminatory data for 2008- National Center for Health
Statistics. www.cdc/nchs/data/nsvr/nsvr58/nsvr58_16.pdf.
16. British Journal of Medecine
17. Rates and implications of caesarean sections in Latin America, Belizan J, Althabe F, Barros F,
Alezander S.
18. Anon,2012. The rise os caesarean birth in Australia. www.abc.net.au/radionational /programs/
lifematters/ new-document/4432252 Accessed January 3, 2013.
19. Factors influencing rising caesarean section rates in China betëeen 1988 and 2008 Xing Lin Feng,
Ling Xu, Yan Guo. www.who.int/bulletin/volumes/90/1/11-090399/en/index/html
20. OECD (2011), Caesarean Sections, in Health at a Glance 2011 : dx.doi.org/10.1787/health_glance-
2011-37-en.
21. Caesarean Section rates and implications in Sub-Saharan Africa: a multi-country study from
Medecins sans Frontiers.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 91
22. Medscape, Caesarean Delivery. http://emedicine.medscape.com/article/263424-overview
23. Rising reates of caesarean sections : an audit of caesarean sections in a specialist private practice. SA
Frann Pract 2009: 51 (3):254-258.
24. Libri i Obstetrikë-Gjinekologji, Orion Gliozheni, Astrit Bimbashi.
25. Indications for Caesarean Section, Zoe Penn. MD,MRCOG. Best Practice & Research Clinical Obstetrics
& Gynecology.
26. Penn Z. Breech Presentation. In James DJ et al (eds) High Risk Pregnancy : Management Options, 2nd
edn pp 1025-1050. London : W.B. Sanders 1999.
27. Lamont RF, Dunlop PDM, Crowley P et al Spontaneous preterm labour and delivery at under 34 weeks
gestation, British Medical Journal.
28. National Institute for Health and Clinical Excellence, Caesarean Section. Nice clinical guideline 132
www.nice.org.uk/cg 132
29. Althabe F, Belizan JF. Caesarean section: The paradox. The Lancet 2006;368:1472-3.
30. Baicker K, Buckles KS, Chandra A. Geographic variation in the appropriate use of cesarean
delivery. Health Aff2006;35:w355-w367.
31. Childbirth Connection. Vaginal or Cesarean Birth: What Is at Stake for Women and Babies? A Best
Evidence Review. New York: Childbirth Connection, 2012. Available
32. Clark SL, Belfort MA, Hankins GDV, Meyers JA, Houser FM. Variation in the rates of operative delivery
in the United States.Am J Obstet Gynecol 2007;196(6):526.e1-526.e5.
33. Declercq ER, Sakala C, Corry MP, Applebaum S, Herrlich A. Listening to Mothers III: Pregnancy and
Birth. New York: Childbirth Connection, May 2013. Available Declercq E, Menacker F, MacDorman M.
Maternal risk profiles and the primary cesarean rate in the United States, 1991-2002. Am J Public
Health 2006;96:867-72.
34. Hamilton BE, Martin JA, Ventura SJ. Births: preliminary data for 2010. Natl Vital Stat
Rep 2011;60(2):1 Available atwww.cdc.gov/nchs/data/nvsr/nvsr60/nvsr60_02.pdf
35. Johnson KC, Daviss B-A. Outcomes of planned home births with certified professional midwives: Large
prospective study in North America. BMJ 2005;220:1416.
36. McCourt C, Weaver J, Statham H, Beake S, Gamble J, Creedy DK. Elective cesarean section and decision
making: A critical review of the literature. Birth 2007;34:65-79. Available atSakala C, Yang YT, Corry
MP. Maternity care and liability: Pressing problems, substantive solutions. Womens Health
Issues2013;23:e7-13.Stapleton SR, Osborne C, Illuzzi J. Outcomes of care in birth centers:
Demonstration of a durable model. JMidwifery Womens Health 2013;58:3-14.
37. Taffel SM, Placek PJ, Liss T. Trends in the United States cesarean section rate and reasons for the
1980-85 rise. Am J Public Health 1987;77:955-9.
38. U.S. Department of Health and Human Services. Office of Disease Prevention and Health Promotion.
Maternal, infant, and child health. Healthy People 2020. Washington, DC: 2010.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 92
39. Hamilton BE, Martin JA, Ventura SJ. Births: Preliminary data for 2007 [PDF - 650 KB]. National vital
statistics reports; vol 57 no 12. Hyattsville, MD. National Center for Health Statistics, Released March
18, 2009.
40. U.S. Department of Health and Human Services. Cesarean childbirth. Report of a consensus
development conference sponsored by the National Institute of Child Health and Human Development
in conjunction with the National Center for Health Care Technology. September 22–24, 1980. NIH
Publication No.82–2067. 1981.
41. Yang Q, Wen SW, Oppenheimer L, et al. Association of caesarean delivery for first birth with placenta
previa and placental abruption in second pregnancy. BJOG 114(5): 609–13. 2007.
42. Kuklina EV, Meikle SF, Jamieson DJ, et al. Severe obstetric morbidity in the United States: 1998–2005.
Obstet Gynecol. 113(2 Part 1):293–9. 2009.
43. Liston FA, Allen VM, O’Connel CM, Jangaard KA. Neonatal outcomes with cesarean delivery at term.
Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 93(3): F176–82. 2008.
44. U.S. Agency for Healthcare Research and Quality. HCUPnet. Healthcare Cost and Utilization Project:
Rockville, MD. AHRQ 2005 [DRGs 370–3].
45. Martin JA, Hamilton BE, Sutton PD, Ventura SJ, et al. Births: Final data for 2006. National vital
statistics reports; vol 57 no 7. Hyattsville, MD. National Center for Health Statistics. 2009.
46. Organization for Economic Co-operation and Development. OECD health data 2009: statistics and
indicators for 30 countries. Paris, France: Organization for Economic Cooperation and Development:
2009.
47. Russo CA (Thompson Reuters), Wier L (Thompson Reuters), Steiner C. (AHRQ). Hospitalizations
related to childbirth, 2006. HCUP, Statistical Brief #71. U.S. Agency for Healthcare Research and
Quality, Rockville, MD. April 2009.
48. CDC. QuickStats: Percentage of live births by cesarean delivery, by plurality—United States, 1996,
2000, and 2006. MMWR 58(19):542. 2009.
49. Williams HO. The ethical debate of maternal choice and autonomy in cesarean delivery. Clin Perinatol
35:455–62. 2008.
50. Murthy K, Grobman WA, Lee TA, Hall J L. Association between rising professional liability insurance
premiums and primary cesarean delivery rates. Obstet Gynecol 110(6):1264–9. 2007.
51. Guise J-M, McDonagh M, Hashima J, et al. Vaginal births after cesarean (VBAC). Evidence
report/technology assessment No. 71 (Prepared by the Oregon Health & Science university Evidence-
based Practice Center under Contract No. 209–977–0018). AHRQ Publication No. 03–Eoi8,: Agency
for Healthcare Research and Quality. Rockville, MD. March 2003.
52. Abouzhar C, and T Wardlaw, (2001): “Maternal mortality at the end of a decade: signs of
progress?” Bulletin of the World Health Organization. Vol 79
53. Ash A, D Okah (1997): “What is the right number of caesarean sections?” Lancet; 349:1557.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 93
54. Behague Dominique P, Cesar G Victora and Fernando C Barros. (2002). “Consumer demand for
caesarean sections in Brazil: informed decision making, patient choice, cohort study linking
ethnographic and or social inequality? A population based birth epidemiological methods” British
Medical Journal, vol. 324 (20).
55. Belizan. J, F. Althabe, F. Barros and S. Alexander. (1999). “Rate and implications of caesarean sections
in Latin America: Ecological Study”. British Medical Journal; vol. 319.
56. Cai W.W, J.S Marks, CHC Chen, Y.X Zhuang, L. Morris, J.R Harris. (1998). “Increased Caesarean Section
Rates and emerging patterns of health insurance in Shanghai China”; American Journal of Public
Health, vol. 80.
57. Department of Economic and Social Affairs (2003): “Progress towards Millennium Development
Goals, 1990 to 2003”, Report of the Statistics Division, Department of Economic and Social Affairs.
58. Foucault, M. 1975. The Birth of the Clinic: An Archaeology of Medical Perception, Vintage Books, New
York.
59. Friedson Eliot 1970. Profession of Medicine: A Study of the Sociology of Applied Knowledge. Harper
and Row, New York.
60. Ghosh Sancheeta and K.S James. (2010). “Levels and Trends in Caesarean Births: Cause for
Concern?” Economic & Political Weekly (2010), Vol. XLV, NO.5
61. Gupta Agnihotri, Jyotsna. 2000. New Reproductive Technologies, Women’s Health and Autonomy-
Freedom or Dependency? Sage Publications, New Delhi.
62. International Institute for Population Sciences and ORC Macro, (2000). National Family Health
Survey (NFHS-II), IIPS: Mumbai.
63. Jane J, Weaver. (2007). “Are There Unnecessary Cesarean Section? Perception of Women and
Obstetricians About Cesarean Sections for Nonclinical Indications”, Birth; vol. 34 (1)
64. Kabra S.G, R Narayan, N Chaturvedi, P Anand, G Mathur, (1994): “What is happening to cesarean
section rates?” The Lancet, vol. 343.
65. Kambo I, N Bedi, B.S Dhillon, N.C Saxena (2002): “A critical appraisal of cesarean section rates at
teaching hospitals in India”: International Journalof Gynecological and Obstetrics, vol. 79 25
66. Mishra U.S and M Ramanathan, (2002): “Delivery-related complications and determinants of
cesarean section rates in India”; Health Policy and Planning, vol. 17 (1), pp-90-98. Oxford University
Press.
67. National Institute of Health: State of the Science Conference Statement (2006): “Cesarean Delivery
on Maternal Request”; National Institute of Health.
68. National Centre for Health Statistics, (2006): “Preliminary Births for 2005; Infant and Maternal
Health”.
69. Oakley, Ann. 1997. “Beyond The Yellow Wallpaper”, Reproductive Health Matters. Vol. 5 (10).
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 94
70. Potter J.E, E Berquó, I Perpétuo, L.F Ondina, K Hopkins, R.S Marta, C Maria (2001): “Unwanted
caesarean sections among public and private patients in Brazil: prospective study”, British Medical
Journal, vol. 323 (17).
71. Sen, Gita, Adrienne Germain and Lincoln Chen (ed), 1994. Population Policies Reconsidered- Health,
Empowerment and Rights. Harvard Univerisity Press.
72. Martin JA, Hamilton BE, Ventura SJ, et al. Births: Final data for 2009. National vital statistics reports;
vol 60 no 1. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics. 2011.
73. American College of Obstetricians and Gynecologists. ACOG Committee Opinion No. 394: Cesarean
delivery on maternal request. Obstet Gynecol 110(6):1501. 2007.
74. American College of Obstetricians and Gynecologists. Induction of labor. ACOG Practice Bulletin No.
107. Obstet Gynecol 114(2):386–97. 2009.
75. Main E, Oshiro B, Chagolla B, Bingham D, Dang-Kilduff L, Kowalewski L. Elimination of non-medically
indicated (elective) deliveries before 39 weeks gestational age. California Maternal Quality Care
Collaborative, California Department of Public Health, and March of Dimes. 2010.
76. Florida Perinatal Quality Collaborative. [Accessed 10/23/12].
77. Donovan EF, Lannon C, Bailit J, Rose B, Iams JD, Byczkowski T. A statewide initiative to reduce
inappropriate scheduled births at 36(0/7)–38(6/7) weeks' gestation. Am J Obstet Gynecol
202(3):243.e1–8. 2010.
78. American College of Obstetricians and Gynecologists. Patient safety checklist no. 5: Scheduling
induction of labor. Obstet Gynecol 118(6):1473–4. 2011.
79. Clark SL, Frye DR, Meyers JA, Belfort MA, Dildy GA, Kofford S, et al. Reduction in elective delivery <39
weeks of gestation: Comparative effectiveness of 3 approaches to change and the impact on neonatal
intensive care admission and stillbirth. Am J Obstet Gynecol 203(5):449.e1–6. 2010.
80. Association of Women's Health, Obstetric and Neonatal Nurses. . [Accessed 10/23/12].
81. March of Dimes. Why at least 39 weeks is best for your baby. [Accessed 10/23/12].
82. Martin JA, Hamilton BE, Ventura SJ, et al. Births: Final data for 2010. National vital statistics reports;
vol 61 no 1. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics. 2012.
83. Martin JA, Wilson EC, MacDorman MF, Mathews TJ, Hoyert D. Gestational age in vital statistics:
Trends, outcomes and measurement. Rockville, MD: NICHD Definition of Term Workshop. 2012.
84. American College of Obstetricians and Gynecologists. ACOG Committee Opinion No. 561:
Nonmedically indicated early-term deliveries. Obstet Gynecol 121(4):911–5. 2013.
85. Zhang J, Troendle J, Reddy UM, Laughon SK, Branch DW, Burkman R, et al. Contemporary cesarean
delivery practice in the United States. Am J Obstet Gynecol 203(4):326.e1–326.e10. 2010.
86. Rutkow IM. Surgical operations in the United States: 1979 to 1984. Surgery. 1987 Feb;101(2):192–
200.
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 95
87. Taffel SM, Placek PJ, Moien M. 1988 U.S. cesarean-section rate at 24.7 per 100 births--a plateau? N
Engl J Med. 1990 Jul 19; 323(3):199–200.
88. Stafford RS. Alternative strategies for controlling rising cesarean section rates. JAMA. 1990 Feb
2;263(5):683–687.
89. Gleicher N. Cesarean section rates in the United States. The short-term failure of the National
Consensus Development Conference in 1980. JAMA. 1984 Dec 21; 252(23):3273–3276.
90. Lomas J, Anderson GM, Domnick-Pierre K, Vayda E, Enkin MW, Hannah WJ. Do practice guidelines
guide practice? The effect of a consensus statement on the practice of physicians. N Engl J Med. 1989
Nov 9;321(19):1306–1311.
91. Myers SA, Gleicher N. 1988 U.S. cesarean-section rate: good news or bad? N Engl J Med. 1990 Jul
19;323(3):200–200.
92. Anderson GM, Lomas J. Determinants of the increasing cesarean birth rate. Ontario data 1979 to
1982. N Engl J Med. 1984 Oct 4;311(14):887–892.
93. Taffel SM, Placek PJ, Liss T. Trends in the United States cesarean section rate and reasons for the
1980-85 rise. Am J Public Health. 1987 Aug;77(8):955–959.
94. O'Driscoll K, Foley M. Correlation of decrease in perinatal mortality and increase in cesarean section
rates. Obstet Gynecol. 1983 Jan; 61(1):1–5.
95. Stafford RS. Cesarean section use and source of payment: an analysis of California hospital discharge
abstracts. Am J Public Health. 1990 Mar; 80(3):313–315.
96. Gould JB, Davey B, Stafford RS. Socioeconomic differences in rates of cesarean section. N Engl J
Med. 1989 Jul 27; 321(4):233–239.
97. Williams RL, Chen PM. Controlling the rise in cesarean section rates by the dissemination of
information from vital records. Am J Public Health. 1983 Aug;73(8):863–867
98. Petitti DB. Recent trends in cesarean delivery rates in California. Birth. 1985 Spring; 12(1):25–28.
99. Althabe F, Belizan JF. Caesarean section: The paradox. The Lancet 2006; 368:1472-3.
Baicker K, Buckles KS, Chandra A. Geographic variation in the appropriate use of cesarean
delivery. Health Aff2006; 35:w355-w367.
100. Childbirth Connection. Vaginal or Cesarean Birth: What Is at Stake for Women and Babies? A Best
Evidence Review. New York: Childbirth Connection, 2012.
101. Clark SL, Belfort MA, Hankins GDV, Meyers JA, Houser FM. Variation in the rates of operative delivery
in the United States.Am J Obstet Gynecol 2007;196(6):526.e1-526.e5.
102. Declercq ER, Sakala C, Corry MP, Applebaum S, Herrlich A. Listening to Mothers III: Pregnancy and
Birth. New York: Childbirth Connection, May 2013.
103. Declercq E, Menacker F, MacDorman M. Maternal risk profiles and the primary cesarean rate in the
United States, 1991-2002. Am J Public Health 2006;96:867-72
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 96
104. Hamilton BE, Martin JA, Ventura SJ. Births: preliminary data for 2010. Natl Vital Stat
Rep 2011;60(2):1-25.
105. Johnson KC, Daviss B-A. Outcomes of planned home births with certified professional midwives: Large
prospective study in North America. BMJ 2005;220:1416
106. McCourt C, Weaver J, Statham H, Beake S, Gamble J, Creedy DK. Elective cesarean section and decision
making: A critical review of the literature. Birth 2007; 34:65-79.
107. Sakala C, Yang YT, Corry MP. Maternity care and liability: Pressing problems, substantive
solutions. Womens Health Issues 2013;23: e7-13.
Abstrakt
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 97
Objektivi
T’u jepen përgjigje disa çështjeve lidhur me lindjet me operacion cesarean, raportin
lindje me SC/lindje vaginale dhe të mundohemi për të kuptuar tendencat e reja në
lindjet me SC. Krahasimi i rezultateve me kategorinë e grave që lindin me rrugë
vaginale. Të tregojë indikacionet më të shpeshta për lindjen me SC dhe të vlerësojë
marrëdhënien midis variablave të ndryshëm dhe lindjeve me SC.
Metodat
Ne përftuam të dhënat nga kartelat e grave të lindura në maternitetin e Shkodrës
gjatë periudhës kohore 2006-2012. Për përcaktimin e variablave parësorë, nga
totali i kartelave të grave, të cilat kishin lindur në maternitetin e Shkodrës gjatë
kësaj periudhe kohore, u morën në shqyrtim të gjitha kartelat e lindjeve me SC për
çdo vit (nga viti 2006 deri në vitin 2012. U shfrytëzuan gjithashtu të dhënat e marra
nga regjistrat e lindjeve dhe statistika përgjatë periudhës kohore të studimit, me një
total prej 14,339 rastesh, nga të cilat 11,040 gra kishin lindur me rrugë vaginale dhe
3,299 gra kishin lindur me SC. Mosha mesatare e grave të përfshira në studim ishte
26.4±3.2 vjeç. Variablat parësorë të vlerësuar ishin: diagnozat dhe indikacionet për
SC, Indeksi i Masës Trupore (BMI) dhe mosha; variablat dytësorë ishin të dhënat
demografike, pariteti, kohëqëndrimi dhe komplikacionet pas lindjes.
Rezultatet
Përsa i përket indikacioneve, vendin e parë të indikacioneve e zë “Status post SC”,
mesatarisht në 30 % të rasteve (26% në 2006 deri në 36% në 2012). Diagnoza e
dytë më e shpeshtë si indikacion për SC është “Distocia e lindjes”, konkretisht 24.2%
në vitin 2006 dhe 29.1% në vitin 2012, me një rritje prej 4.9% përgjatë kësaj
periudhe dhe në vend të tretë është indikacioni për “Vuajte fetale akute/kronike” me
10.3% në vitin 2006 dhe 15.6% në vitin 2012, me një rritje prej 5.3% përgjatë kësaj
periudhe. Të tre këto indikacione përbëjnë aktualisht rreth 80% të totalit të
indikacioneve të SC në SRSH. Sectio Caesarea që kryhen duke patur si indikacion
prezantimin e keq fetal, si “Paraqitja podalike” apo “Situs transversus” përbëjnë
Trendi i raportit lindje cesareane vs lindje vaginale 98
mesatarisht 12% të rasteve. Ndërkohë përqindja që zë indikacioni “Shtatzëni
binjake” në totalin e lindjeve me SC është rreth 5% dhe diagnozat e tjera (Anamnezë
e ngarkuar, Preeklampsi, Infertilitet/ART) përbëjnë rreth 3% të totalit të lindjeve
me SC. Përsa i përket indikacionit “Dëshirë e gruas”, duket se nuk ekziston në asnjë
rast përgjatë periudhës të marrë në studim.
Konkluzione
Përsa i përket diagnozës “Dëshirë e gruas”, pavarësisht se në këtë studim ishte një
diagnozë e “munguar”, është e rëndësishmë që gratë ta zgjedhin SC jo duke ditur
vetëm njërën anë të medaljes, pra të mirat dhe lehtësirat e SC si proçedurë, por ato
para se të bëjnë një zgjedhje të tillë duhen të informohen në mënyrë të detajuar edhe
për disavantazhet e SC.
Të inkurajohet vazhdimisht lindja vaginale spontane te primiparet, duke qënë se ky
fakt ka një implikim të dyfishtë: në mënyrë direkte ul përqindjen e lindjeve me SC
dhe në mënyrë indirekte ul numrin e lindjeve me SC me diagnozën “Status post SC”.
Mjekët duhet t’i kushtojnë një vëmendje të veçantë këshillimit të grave shtatzëna në
lidhje me shmangien e shtimit të theksuar në peshë, duke qënë se BMI është një
element që ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në lindjen me SC.
Fjalë kyçe: Sectio Cesarea, Indeksi i masës trupore, SC e planifikuar, moshë
shtatzënie