64 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
TÌM HIU HAI THUT NG O CHÚA TRONG O CAO ÀI: H, H O
Hu Khi*
Li m u Phn ông i chúng và ngay c tín Cao ài thng hay ngh rng o
Cao ài ch yu kt tinh, tng hp Tam giáo (Nho, Lão, Pht). Tht ra, trong o Cao ài còn có yu t o Chúa hp vi Tam giáo mà thành T giáo, mt thut ng xut hin k t khi có o Cao ài; và thay vì nói theo truyn thng xa xa là Tam giáo ng nguyên, thì o Cao ài xác nh rng T giáo ng nguyên là nn tng ca giáo pháp Cao ài.(1)
Yu t o Chúa d dàng nhìn thy qua nh th trên Thiên bàn ca o Cao ài, hay tm dim trc Thiên bàn mt s thánh tht thuc Hi Thánh Cao ài Tây Ninh (xem hình 1 và 2); nhng dng nh yu t o Chúa không d nhn thy v mt ngôn ng nu không chú ý tìm hiu và có ôi chút hiu bit v o Chúa.
Trong chiu hng kho sát yu t o Chúa v phng din ngôn ng, bài vit này trình bày ý ngha hai thut ng h, h o trong o Cao ài vn
* Thành ph H Chí Minh.
Hình 1: c Chúa Giêsu trên bàn th (Thiên bàn) ca o Cao ài. nh tài liu.
Hình 2: c Chúa Giêsu trên tm dim trc Thiên bàn ca mt thánh tht thuc Hi Thánh Cao ài Tây Ninh. nh: Thomas Schoch.
65Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
có ngun gc t o Chúa. Bài vit này còn nhm b di cho tp sách nh ca tôi nhan : S kho thut ng o Chúa trong o Cao ài / A Preliminary Survey of Some Christian Terms Used in Caodaism (Hà Ni: Nxb Hng c, tháng 01/2019, 104 trang).
xác nh hai thut ng h, h o có ngun gc t o Chúa, tôi trích dn nm quyn t in c xa ca ba hc gi Công giáo (J.M.J., Pétrus Ký, và Paulus Ca) và hai giáo s Công giáo (Vallot, và Génibrel) ã xut bn trc khi o Cao ài ra i (1926) t hai mi nm (Génibrel 1906) ti bn mi chín nm (vi J.M.J. 1877). (Xem hình 3a, 3b).
Ngoài ra, tôi còn tham kho hai quyn t in Công giáo xut bn gn ây. cho gn, nhan by quyn t in này c vit tt nh sau (xp theo th t nm xut bn):
J.M.J. 1877: T v An Nam - Pha Lang Sa / Dictionnaire annamite-français. Tân nh: Imprimerie de la Mission, 1877 (916 trang).
Pétrus Ký 1884: Pétrus Jean Baptiste Trng Vnh Ký, Petit dictionnaire français-annamite. Sài Gòn: Imprimerie de la Mission, à Tân nh, 1884 (1.192 trang).
Paulus Ca 1895: Huình Tnh Paulus Ca, / i Nam quc âm t v. Tome I. Sài Gòn: Imprimerie Rey, Curiol & Cie, 1895 (608 trang).
Hình 3a: Bn quyn t in c xa in nm 1877, 1884, 1895, 1904.
Hình 3b: Quyn t in ca Génibrel in nm 1906.
66 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
Vallot 1904: P. G. [Pierre Gabriel] Vallot, Missionnaire au Tonkin, Petit Dictionnaire annamite-français, composé sur le plan des dictionnaires de l’Évèque d’Adran (Éditions de Mgr. Tabert et de Mgr. Theurel) et à l’aide du dictionnaire franco-tonkinois. Hà Ni: Imprimeur-éditeur F.-H. Schneider, 1904, 2e édition (291 trang).
Génibrel 1906: J.-F.-M. Génibrel, Missionnaire apostolique, / Nam ng thích Tây tng c / Petit dictionnaire annamite-français. Sài Gòn: Imprimerie de la Mission, à Tân nh, 1906, 2e édition (812 trang).
TCG 2011: Hi ng Giám mc Vit Nam (y ban Giáo lý c tin, Ban T vng Công giáo), T in Công giáo. Hà Ni: Nxb Tôn giáo, 2011 (536 trang).
TCG 2016: Hi ng Giám mc Vit Nam (y ban Giáo lý c tin, Ban T vng Công giáo), T in Công giáo. Hà Ni: Nxb Tôn giáo, 2016 (1.218 trang).
I. Hai thut ng h, ngi làm u trong h c dùng trong o Cao ài t khi nào?
Hai thut ng h, và ngi làm u trong h c dùng trong o Cao ài k t u nm 1927, cùng vi s ra i ca Tân Lut. Lut này c hình thành ti thánh tht T Lâm vi quá trình gm my nét chánh tóm tt nh sau:
Hòa thng Nh Nhãn tc Thích T Phong, th danh Nguyn Vn Tng (1864-1939), cho ct ti Gò Kén mt ngôi chùa tên là Thin Lâm t , theo giy phép ngày Th T 15/7/1925 ca ch tnh Tây Ninh.(2) Chùa Thin Lâm hin nay nm bên quc l 22B, p Long Trung, xã Long Thành Trung, huyn Hòa Thành, tnh Tây Ninh, cách thành ph Tây Ninh khong 6 cây s (xem hình 4).
Hình 4: Thin Lâm t, ni c mn làm thánh tht Thin Lâm (1926). Tân Lut Cao ài ra i ti ây (1926-1927). nh tài liu (chp nm 2012).
67Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
Cui tháng 8/1926, Hòa thng Nh Nhãn ã bng lòng cho các tin khai Cao ài mn chùa Thin Lâm (xây dng cha xong) làm thánh tht Thin Lâm, cng gi thánh tht Gò Kén.(3) Ngày Th T 23/3/1927 chùa Thin Lâm c tr li cho Hòa thng Nh Nhãn.(4)
êm Th By 20/11/1926, trong àn c ti chánh in thánh tht Thin Lâm (xem hình 5), c Chí Tôn (Cao ài Thng ) ban Pháp Chánh Truyn, quy nh tám phm chc sc Cu Trùng ài, t phm cao nht là Giáo Tông cho ti phm th tám là L Sanh. êm sau, c Chí Tôn quy nh v vic công c chc sc t phm L Sanh lên ti Giáo Tông.(5)
Da trên Pháp Chánh Truyn các tin khai Cao ài ã tin hành son Tân Lut; các bn d tho c hình thành dn dn k t tháng 11/1926.(6)
Ngày Th Hai 07/3/1927, Tân Lut ca o Cao ài c c Chí Tôn phê chun. Tân Lut c in ln u tiên ti nhà in Commerciale C. Ardin, Sài Gòn, 14 trang (15 x 24cm) và phát hành t u tháng 6/1927 (xem hình 6).(7)
Trong Tân Lut, có mi sáu ln dùng thut ng h. C th nh sau:
* Phn Ðo Pháp, Chng II, quy nh:
Hình 5: Chánh in thánh tht Thin Lâm (Gò Kén, Tây Ninh, 1926). Ni ây c Chí Tôn phê chun và ban hành Tân Lut (07/3/1927). nh tài liu.
Hình 6: Tân Lut, bn in ln u tiên ti nhà in Commerciale C. Ardin, Sài Gòn, 14 trang, 1927.
68 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
1. iu Th Chín (trích): Mun xin nhp môn phi có hai ngi o c tin dn n ngi làm u trong h.
2. iu Th Mi Mt: Ngi làm u trong h hay là chc sc thay mt cho mình phi n làm l cúng khai àn trn thn an v cho ngi mi vào o.
* Phn Ðo Pháp, Chng III, quy nh: 3. iu Th Mi Sáu: Ni nào có ông tín c chng nm trm ngi
sp lên, thì c lp riêng mt h, t riêng mt thánh tht, có mt chc sc làm u cai tr.
4. iu Th Mi By: S lp h phi có phép c Giáo Tông và phi do ni quyn Ngi.
5-6. iu Th Mi Tám: Bn o trong h phi tuân mng lnh ca chc sc làm u trong h, nht nht phi do ni ngi, chng ng t chuyên mà trái o.
* Phn Ðo Pháp, Chng VII, quy nh: 7. iu Th Hai Mi Sáu: Trong bn o ai có phm lut pháp v my iu
khon nh, thì v quyn ngi làm u trong h phân x (...). 8. iu Th Hai Mi Tám: V ng i bn o có xích mích nhau, cng
phi n cho ngi làm u trong h phân gii. * Phn Th Lut quy nh: 9. iu Th Hai: Nhp o ri thì phi quên nhng vic oán thù nhau khi
trc; phi tránh vic ganh ghét tranh ua và kin cáo; phi nhn nhn và hòa thun vi nhau. Ri có iu chi xích mích, phi vui nghe ngi làm u trong h phân gii.
10-11. iu Th Mi Bn: Trong bn o xy có ngi mãn phn quy v thì ch tín trong h phi chung cùng n giúp và chia bun vi tang ch.
Mi h cng nên lp mt ngha a riêng. 12-13. iu Th Mi Lm: Ngi làm u trong h, khi tang ch mi, phi
n hip vi ch tín trong h, làm l cu siêu cho vong linh theo Tân Lut và a xác n m phn.
14. iu Th Mi Chín: Mt ngi trong o gp tai nn thình lình, thì bn o trong h hãy tùy h chung nhau, t tr cho qua lúc ngt nghèo.
15. iu Th Hai Mi Hai: Ngi nào trong o phm mt hay nhiu iu rn cm trên ây, thì my ngi khác trong bn o hay bit phi khuyên gii. Nu chng nghe, phi n t cho ngi làm u trong h hay, cho ngi li khuyn dy.
69Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
16. iu Th Hai Mi Bn: Hi Công ng có u S mt phái làm u và hai chc sc hai phái kia ngh s phán oán v hình [pht] trc xut theo li ca ngi làm u trong h xin.
Các trích dn trên cng cho thy Tân Lut có mi mt ln dùng thut ng làm u trong h.
Nh vy, khi s t Tân Lut (1927), o Cao ài dùng thut ng h gi mt cng ng tín cùng mt a phng và s lng ít nht là nm trm ngi. V chc sc chu trách nhim trông coi mt h c gi là ngi làm u trong h.
II. Ý ngha và ngun gc thut ng H 1. H trong ting Vit có ngha là gia ình, dòng h. 1.1. J.M.J. 1877 (tr. 327, mc t h) gii thích h là famille. 1.2. Paulus Ca 1895 (tr. 424a,(8) mc t h) gii thích mt h là: ng mt
dòng dõi, bi mt kin [sic] mà ra. Ghi chú: King trong Nam nói là king h, tc là mt cánh hay nhánh
ca mt dòng h; và ph th là ngôi nhà th ln dành th cúng, làm l gi cho c mt king h.
1.3. Vallot 1904 (tr. 115b, mc t h) gii thích h là une famille. 1.4. Génibrel 1906 (tr. 216, mc t h) gii thích h là famille. 2. Ý ngha h là gia ình, dòng h, rt phù hp vi thut ng h dùng trong
o Cao ài. Theo ngha này, các tín trong mt h là anh ch em trong mt gia ình (2.1.); thánh tht trong h là nhà chung ca các tín (2.2.); Giáo Ch (c Cao ài, Thy) là Cha; Giáo Tông thay mt Thy lãnh o Hi Thánh là Anh C ca ht thy tín (2.3.). Tht vy:
2.1. Trong Tân Lut, phn Th Lut, iu Th Nht, quy nh: H th giáo vi mt Thy thì t nh con mt cha, phi thng yêu nhau; liên
lc nhau, giúp nhau ly lòng thành tht mà i ãi nhau, dìu dt nhau trong ng o và ng i.
2.2. Sau khi mn c chùa Thin Lâm tm làm thánh tht, vào ngày Th By 18/9/1926 c Ngc Hoàng Thng Ð (tc Cao ài Giáo Ch, cng là Thy) dy các môn :
Các con, Thy ã lp thành thánh tht; ni y là nhà chung ca các con.(9)
2.3. Trong Tân Lut, phn o Pháp, Chng I, iu Th Nht, quy nh (trích): Trên ht có mt phm Giáo Tông là Anh C có quyn thay mt cho Thy mà
dìu dt c tín trong ng o và ng i.
70 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
3. Thut ng h dùng trong o Cao ài vn là thut ng o Chúa. Tht vy: 3.1. Pétrus Ký 1884 (tr. 378, mc t chrétienté) gii thích: Chrétienté: Ch (ni, x) có o. H (có o). L’église de la chrétienté de Ch Quán: Nhà th h Ch Quán. Fonder une chrétienté: Lp h. Chef d’une chrétienté: Ông trùm h. Les notables d’une chrétienté: Các chc h. 3.2. Paulus Ca 1895 (tr. 424a, mc t h) gii thích mt h còn có ngha là:
Mt hi giáo hu mt ch. Giáo hu là gì? Là tín o Chúa. Do ó: - Paulus Ca 1895 (tr. 460a, mc t hu) gii thích giáo hu là: Anh em trong
o Thiên Chúa, ting kêu chung các ngi theo o Thiên Chúa. - Génibrel 1906 (tr. 181, mc t giáo) gii thích các giáo hu là: Les fidèles
[các tín ], les Catholiques [các tín Công giáo]. 3.3. Vallot 1904 (tr. 115, ct 2, mc t h) gii thích h còn có ngha th hai
là: une chrétienté. 3.4. Génibrel 1906 (tr. 216, mc t h) gii thích h còn có ngha là: une
chrétienté. III. H bin thành H o 1. Ban s h o là t dùng gi các ô tùy phc v khiêng linh cu trong
ám tang. Tht vy: 1.1. Paulus Ca 1895 (tr. 424a, ct 1, mc t h) gii thích h o là: Bn
lãnh vic i khiêng quan cu (ám ma). Hai gii thích sau ây tng t nh Paulus Ca: 1.2. J.M.J. 1877 (tr. 328, mc t h) gii thích h o là: Compagnie du
service funèbre; les croque-morts 1.3. Génibrel 1906 (tr. 217, mc t h) gii thích h o là: Compagnie des
pompes funèbres; les croque-morts. Có l vì th mà thot u, o Chúa và o Cao ài cha dùng thut ng
h o. Sau Génibrel mi mt nm, báo Nam K a phn (s 418, ra ngày 08/02/1917) khi vit v bà nht (10) nhà m côi Tân nh vn ch dùng h. Mu tin trên báo y vit:
“(B)à ã có công trong h lâu nm, là lo nuôi dng con m côi, và lp trng dy ng nhi nam n, (…).”(11)
71Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
2. Nhng dn dn v sau thì h c gi là h o, và ngi làm u trong h c gi là u h o, hay nói gn là u h. Tôi cha iu kin xác nh c s thay i y bt u có t bao gi.(*)
Tuy nhiên, riêng trong o Cao ài, vào ngày Th Nm 25/8/1938 (01/7 nhun [nhun] Mu Dn), qua b phn thông công ca Hi Thánh Cao ài Tiên Thiên (Tòa Thánh Châu Minh, thánh tnh Bch Long Cung Hoàng, và thánh tnh i Thanh),(12) khi chú gii Tân Lut, c Giáo Tông Vô Vi Lý Thái Bch hai mi ln dùng các thut ng h o, u h, u h o. C th nh sau:
* Phn o Pháp:
2.1. Chú gii Chng I, iu Th By (trích): L Sanh c làm u h o thánh tht.
2.2. Chú gii Chng II, iu Th Mi (trích): H o dy bo ngi mi vào o và Ban Cai Qun em tên vào b nhp môn.
2.3. Chú gii Chng III: ây nói v vic lp h, ng chia trong mi u h gi bao nhiêu tín cho khi iu ln xn.
2.4. Chú gii Chng III, iu Th Mi Sáu (trích): Trong thánh tht có mt ngi chc sc u h là L Sanh vy.
2.5. Chú gii Chng III, iu Th Mi Tám (trích): Ch tín trong h mi vic gì can h vi phn o phi cho ngi u h bit và do ni ngi ly lut o mà làm vic cùng tín .
2.6. Chú gii Chng III, iu Th Mi Chín (trích): (H)oc [tín có] vic gì phin phc vi o hay là bing nhác không i chu l, ch chc sc u h phi òi n an i ba ln mi công b.
2.7. Chú gii Chng VI, iu Th Hai Mi Ba (trích): Trng tiu hc ni h o tc thánh tht, […].
2.8. Chú gii Chng VII, iu Th Hai Mi Sáu (trích): ây nói v hàng tín , nu ngi nào phm nhng iu ti nh thì s do ni ngi u h phân x […].
2.9.-2.10. Chú gii Chng VII, iu Th Hai Mi By (trích): Nhng tín phm ti nu u h x không nghe hay là tái phm n mt ln, còn châm ch; ba ln thì u h phi lên Tòa Công ng phán xét.
(*) Theo nhà ngôn ng hc Hoàng Dng, cách nói u h ã xut hin trong T in Vit - B - La ca A. de Rhodes (1651, mc t H, tr. 327). Lúc ó, u h có ngha là “ng u mt h”. Riêng thut ng h o thì xut hin mun hn trong cun Dictionarium Anamitico - Latinum ca P. de Béhaine (biên son nm 1772, xut bn nm 1838, mc t H, tr. 183), nh vy là trc cun t in ca J.M.J c trm nm. (Xin cm n anh Hoàng Dng ã cung cp mt ng liu quan trng cho bài vit. BT).
72 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
2.11. Chú gii Chng VII, iu Th Hai Mi Tám: Bn o hoc còn ng i, n cùng nhau có iu chi xích mích phi em n cho ngi u h phân gii; không xong s còn ch khác, chng ng em ra tòa i.
* Phn Th Lut: 2.12.-2.13. Chú gii iu Th By (trích): Trc chánh sính tám ngày, ch
hôn trai phi tha vi ngi u h mình bit, ng xin phép ci g và yêu cu v u h dán t b cáo ni thánh tht mình và mt t ni thánh tht bên gái […].
2.14. Chú gii iu Th Mi Hai (trích): a con nít t mt tháng tr lên, cha m nó phi em n thánh tht s ti mình mà tha làm l tm thánh, ri tha vi ngi u h ghi tên vào s sanh […].
2.15. Chú gii Th Lut, iu Th Mi Ba (trích): Con nít t sáu tui n mi hai tui thì cha m phi em n trng hc trong h o mà hc ch hay hc o, […].
2.16.-2.17. Chú gii iu Th Mi Tám (trích): Vic cu siêu cho vong linh thì có cu s, cu chót,(13) tiu tng, và i tng là ln nht, phi n cu ni thánh tht thì ngi u h phi cùng ch chc sc n làm l cu siêu và dâng s cho ngi, song buc rng k hiu t phi tha trc cùng u h nm ngày […].
2.18. Chú gii iu Th Mi Chín (trích): Ngi trong h o mà có gp thy tai, ha hon, gp tai nn thình lình, hoc có ngi nào siêng nng, gii gin mà l vn tht thi thì trong bn o giúp nhau lúc ngt nghèo, […].
2.19. Chú gii iu Th Hai Mi Hai (trích): Ngi trong o ai có li thì phi khuyên ln nhau, nu nhiu ln mà không b, tánh xu vn còn thì ngi u h phi òi n mà khuyên dy, […].
2.20. Chú gii iu Th Hai Mi Bn: Hi Công ng(14) có u S phái mình và hai chc sc hai phái kia ngh án theo li ca ngi u h xin.
IV. Thay li kt Ngày nay trong o Cao ài, thut ng h o hoàn toàn thay th cho h; và
thut ng u h hay u h o hoàn toàn thay th cho ngi làm u trong h. Trong o Chúa, hai quyn TCG 2011 (tr. 141), TCG 2016 (tr. 353) u
có mc t giáo x thay cho mc t h o. Tuy nhiên hin nay li thy lm khi h o và giáo x vn c dùng song song. Chng hn:
- Ngày Th Ba 09/8/2016, website giáo x Tân nh có bài ôi nét v giáo x Tân nh m u nh sau:
Hình thành nm 1861, là mt trong các h o u ca a phn Tây àng Trong, giáo x Tân nh có din tích rng ln xây dng các c s vt cht phc v cho các sinh hot tôn giáo nh: nhà x, sân nhà th, nhà in.(15)
73Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
- Hoc bn tin ngày Th By, 23/01/2016, gii thiu v T tin 421 ca giáo x Tân nh, website Tng Giáo phn TP. HCM m u nh sau:
T tin giáo x Tân nh phát hành gi n các h gia ình lng và giáo thuc h o Tân nh cng nh cho mi khách vãng lai tham d thánh l Chúa Nht ti nhà th giáo x.(16)
Anh Giang Quc Chung (báo Công giáo và Dân tc, mt bn vn Kitô hu thân thit vi tôi nhiu nm nay) nói rng theo tri nghim ca anh, nhiu ngi Công giáo vn thích nói h o hn giáo x bi l ch h gi lên ý ngha gia ình, dòng h, và nghe ra chiu thân mt, có nét gn gi gia nhng ngi ng o cùng chung c tin.
Tôi hoàn toàn ng ý vi anh Chung, vì nh ã trình bày trên ây (phn II bài vit này), hai ch h o trong Cao ài hàm cha ý ngha anh ch em có mt nhà chung (là thánh tht), có mt ng Cha chung (là Thy, Thng ), có chung mt ngi Anh C (là Giáo Tông). H K
CHÚ THÍCH (1) Phm Vn Liêm. (2018). S nghip trung hng. Nxb Hng c. Hà Ni. Tr. 251-252. (2) Hu Nhn. (2005). Lch s o Cao ài. Quyn I. Nxb Tôn giáo. Hà Ni. Tr. 439. Chú thích 271. (3) Hu Khi. (2015). Lc s o Cao ài: Khai minh i o 1926 / A Concise Caodai
History: the 1926 Inauguration. Nxb Tôn giáo. Hà Ni. Tr. 21. (4) Hu Khi. Lc s o Cao ài: Khai minh i o 1926. Sd. Tr. 48. (5) Hu Khi. Lc s o Cao ài: Khai minh i o 1926. Sd. Tr. 32. (6) Hu Khi. Lc s o Cao ài: Khai minh i o 1926. Sd. Tr. 34. (7) Hu Khi. Lc s o Cao ài: Khai minh i o 1926. Sd. Tr. 38. (8) Khi trang sách chia làm hai ct, ct 1 gi là a, ct 2 gi là b. (9) Tòa Thánh Tây Ninh. (1928). Thánh ngôn hip tuyn. Bn th nht. Imprimerie Tam Thanh.
Sài Gòn. Tr. 38. (10) Bà nht: N tu (sœur) ng u mt dòng tu n. (11) Trn Nht Vy. (2019). “Tung Joseph”,. Tun san Công giáo và Dân tc. Xuân K Hi. Tr. 51. (12) Hi Thánh Truyn Giáo Cao ài. (1996). Thánh ngôn hip tuyn - Pháp chánh truyn - Tân
Lut. Xí nghip in quc doanh Qung Nam. à Nng. Tr. 301. (13) Cu s, cu chót: Trong o Cao Ðài, khi mt tín qua i, giúp linh hn ngi cht
siêu thng, ln lt i lên chín tng tri, ngi thân phi nh thánh tht mi ng o n cúng cu (chín ngày cúng mt ln, cúng chín ln). Cu s là cu th nht: Ngày cht tính là mt, m ti ngày th chín thì cúng cu s. Sau chín ngày na thì cúng cu hai... C nh th, sau tám mi mt ngày thì cúng cu chót (cu th chín, chung cu). Mi cu u có bài kinh tng riêng, tng ng vi mt tng tri mà linh hn c siêu thng ti ó. Sau
74 Tp chí Nghiên cu và Phát trin, s 1 (155) . 2020
cu chót hai trm ngày thì cúng tiu tng. Sau tiu tng ba trm ngày thì cúng i tng (mãn tang). Tt c các l cúng cu siêu nh k trên u làm ti thánh tht, chc sc và bn o cùng cu nguyn. Tuyt i không c òi hi tang quyn bt k mt th “chi phí” hay khon “bi dng” nào.
(14) Hi Công Ðng: Hi này do Hi Thánh thành lp xét x các l sanh (chc sc phm thp nht), chc vic (thp hn chc sc), và tín phm các trng ti (nh tà dâm, tham lam, gây ri trt t tr an, theo mê tín d oan, kt bè ng chia r ni b, v.v.).
(15) https://www.giaoxutandinh.net/2016/08/09/doi-net-ve-giao-xu-tan-dinh/. (16) http://tgpsaigon.net/baiviet-tintuc/20160123/33805.
TÓM TT Trong o Cao ài có yu t o Chúa hp vi Tam giáo (Nho, Lão, Pht) thành T
giáo, mt thut ng xut hin k t khi có o Cao ài. Kinh in Cao ài vì th có dùng nhiu thut ng o Chúa cùng vi các thut ng Tam giáo.
b di cho tp sách nhan : S kho thut ng o Chúa trong o Cao ài / A Preliminary Survey of Some Christian Terms Used in Caodaism (Hà Ni: Nxb Hng c, tháng 01/2019, 104 trang), bài vit này chng minh hai thut ng h, h o trong o Cao ài có ngun gc t o Chúa.
ABSTRACT SURVEYING TWO CHRISTIAN TERMS USED IN CAODAISM: H, H O (PARISH) Besides the Three Teachings (Confucianism, Daoism, and Buddhism), Christianity is
another element or constituent of Caodaism, and hence Caodaism coins the term the Four Teachings to collectively call its four constituents. This is why Caodai holy teaching and its laws contain lots of Christian terms as well as the ones of the Three Teachings.