Đạo Đức Kinh dễ hiểu (Phan Ngọc)

wWw.VietLion.Com – Thư viện sách điện tử Online – Free for All ! 2010

Đạo ñức kinh dễ hiểu Trang 1

ðẠO ðỨC KINH DỀ HIỂU

Phan Ngọc dịch

ðóng eBook và Share bởi Thư viện sách ñiện tử Online: wWw.VietLion.Com



Lời giới thiệu

Có một tác phẩm mà ñã là người biết Hán học không ai không ñọc, không ai không phục,

nhưng cách giải thích từng câu trong tác phẩm này lại rất khác nhau. Trên hai nghìn năm nay sách chú giải có hàng trăm, sách dịch ra tiếng nước ngoài cũng không ít hơn, nhưng vẫn chưa có sự nhất trí về nội dung những câu mang tính chất triết học nhất. ðó là quyển ðạo ðức Kinh, một tác phẩm kinh ñiển của văn hóa Trung Hoa, bên cạnh quyển Luận Ngữ, tác phẩm kinh ñiển của Nho giáo. Tôi gọi nó là sách kinh ñiển của văn hóa Trung Hoa vì Nho giáo, Phật giáo, Pháp gia hay ðạo giáo ñều vay mượn khá nhiều ở ñấy, và chữ “Vô” làm nền tảng cho nó thuấn nhuần cả thi pháp, tự pháp, họa pháp, nhạc pháp, cách dinh dưỡng, y học, thậm chí cả ma thuật. Cho nên việc hiểu nó là hết sức cần thiết.

Có một ñiều ñáng chú ý là ở phương Tây ảnh hưởng của Lão Tử là to lớn hơn ảnh hưởng của Khổng Tử rất nhiều, số bản dịch ở Pháp theo Thu Gi ang trong Lão Tử, ðạo ðức Kinh là hơn 60 quyển và trong những bài giảng về triết học của Hegel, Lão Tử ñược ñánh giá rất cao, nhưng Khổng Tử không ñược xem là nhà triết học. Ở Việt Nam trừ GS Cao Xuân Huy ra, tôi thấy ảnh hưởng của Lão Tử trong tư tưởng, triết học, văn học không rõ cho lắm. Trái lại, ảnh hưởng Trang Tử lại rất lớn và không một nhà Nho Việt Nam nào lại không chịu ñôi chút ảnh hưởng Trang Tử. Theo tôi, ñiều này một phần do các sách chú giải ñã thần bí hóa tác phẩm, mà các nhà Nho Việt Nam tuy ñều thuộc ðạo ðức Kinh, vì sách này rất mỏng chỉ có 5000 chữ, nhưng ñều xa lạ với cách nhìn khách quan, lạnh lùng của tác giả.

Là người mê bách gia chư tử năm 18 tuổi, tôi ñã ñọc ðạo ðức Kinh hàng chục lần, nhưng chỉ hiểu ñược một nửa, cái nửa có thể nói, ai cũng hiểu như nhau. Còn về nửa kia, dù tôi có ñọc ñủ mọi bản ðạo ðức Kinh mà tôi tìm ñược với những chú giải của Vương Bật, Trần Tụ, Cao Hanh… nếu như ở chỗ này tôi có hiểu rõ hơn, thì ở chỗ khác tôi lại thấy không chấp nhận ñược. Tự kiểm ñiểm mình, tôi thấy tôi là anh chàng duy lý, cho nên bất kỳ cách giải thích nào nghe ra huyền bí tôi ñều thấy chối. Tôi ngờ rằng cách giải thích không khỏi chịu ảnh hưởng của ðạo giáo, ñiều mà sau này thấy rất rõ khi nghiên cứu ðạo giáo Trung Hoa.

ðể giải quyết băn khoăn, tôi ñọc các bản dịch ra một số ngôn ngữ phương Tây mà tôi quen. Tôi vẫn thấy mình không hài lòng. Người thì biến ông ta thành một người báo trước Thiên chúa giáo, người thì chuyển ông ta thành nhà triết học trực giác luận, người mượn ông ta ñể bênh vực thần bí luận. Ngay bản dịch gần ñây nhất, năm 1995, do Giáp Văn Cường dịch, Trần Kiết Hùng hiệu ñính, vẫn mang một tên gọi tiêu biểu Lão Tử, ðạo ðức huyền bí.

Vào khoảng năm 1951, nhờ anh Trần ðức Thảo, tôi học triết học cổ ñiển và hiện ñại của ðức. Tôi bắt ñầu hiểu ðạo ðức Kinh một cách khác. Nhờ có học ngôn ngữ học tôi nhận ra ñiều dưới ñây.

Sở dĩ các bản chú thích, và các bản dịch có chỗ không làm tôi tin vì các học giả có xu hướng quan niệm các khái niệm do Lão Tử ñặt ra là những từ kép, có một nội dung siêu hình như: vô vi, huyền tẫn, cốc thần, huyền ñức, thiên môn, thường vô, thường hữu… ðồng thời, người ta có xu hướng hiểu cách diễn ñạt theo lối ẩn dụ, nói chuyện bóng gió. ðiều này một phần do chỗ các học giả có xu hướng giải thích ðạo ðức Kinh theo Nam Hoa Kinh của Trang Tử. nhưng ñọc kỹ Trang Tử, tôi lại thấy Trang Tử là người duy tâm chủ quan. Mặt khác, tôi thấy các sách triết học Tiên Tần rất ít ñặt ra những từ kép có nội dung triết học, cố nhiên trừ Trang Tử. Như vậy, nếu như ðạo ðức Kinh là một tác phẩm thời Chiến Quốc và chắc chắn là trước tác phẩm của Trang Tử thì khó lòng Trang Tử hóa ñược tác phẩm ñược.

Tôi lại giải mã tác phẩm theo quan ñiểm tách mọi từ kép kia thành những từ ñơn, rồi giải thích theo nghĩa ñen, không chấp nhận nghĩa bóng. Nói khác ñi, tôi ñọc với ñôi mắt của trẻ thơ



như tác giả yêu cầu. Cuối cùng tôi trở về cái nguyên mộc chưa bị ñẽo gọt và công bố bản ðạo ðức Kinh dễ hiểu mà các bạn ñang ñọc.

Trong bản dịch này, mọi từ do Lão Tử sáng tạo ñều bị tách ra, hiểu theo nghĩa mộc. Sở dĩ tôi giữ từ “Vô vi”, chẳng qua từ này quá thông dụng, nếu ñổi sẽ bị phản ứng. Còn nội dung của “Vô vi” là làm theo cái Vô. Cái Vô ñây theo cách lý giải của tác giả ñồng thời là cái ñạo tự nhiên, cái ñạo với chữ ð hoa, cũng không có gì là huyền bí. Nó không có nghĩa là làm không bị ham muốn riêng lôi cuốn mà là làm theo cái tự nhiên trong trời ñất và trong lòng người. Chính vì làm theo “Vô vi” mà khiến mọi người làm vì chính vì như họ yêu cầu, do ñó mình không nhọc sức mà không có gì không làm ñược. Cách này không khác cách nói quen thuộc của ta “Dễ trăm lần không dân cũng chịu; khó vạn lần dân liệu cũng xong” là bao nhiêu.

Trong bản dịch này, mỗi chương ñều có phần phiên âm chữ Hán ñược sao lại theo những bản có uy tín nhất, sau ñó có phần dịch rất sát ñể bạn ñọc tự kiểm tra. Tự thân bạn ñọc sẽ thấy câu nào cũng sâu sắc, cũng hay và sẽ hiểu tại sao tác phẩm này lôi cuốn người ta ñến như thế. Cũng chính ñể chứng minh ñiều ấy, nên tôi cố tình không thêm chú thích nào hết. ðiều chứng minh quả táo tồn tại là tôi ăn nó. ðưa thêm chú giải nào có khó gì, nhưng việc gì phải làm chuyện rắc rối? Nếu như tác giả có gan viết một tác phẩm triết học bằng một ngôn ngữ mộc mạc nhất ta có thể hình dung ñược, vậy cớ gì tôi lại biến ông ta thành con người nói không ai hiểu, nếu không có những chú thích dài dòng? Tôi chỉ thêm ngoặc ñơn là phần có trong bản dịch nhưng không có trong nguyên bản ñể ñọc cho xuôi, và một vài chữ trong ngoặc chéo ñể chú thích, hoặc là do nghĩa của từ quá ñặc biệt, hoặc vì thực tế có thể xa lạ với chúng ta.

Bây giờ tôi thử dùng ngôn ngữ học chứng minh tại sao tác phẩm này lại khó dịch ñến thế. Nó khó dịch không phải vì tư tưởng khó hiểu mà vì tác giả là người ñầu tiên ở Trung Hoa ñã thực hiện một hành ñộng cực kỳ táo bạo là tư biện triết học bằng một ngôn ngữ ñơn tiết khi nó chưa tiếp thu những kinh nghiệm của các ngôn ngữ biến tố ñể ñổi mới cách diễn ñạt, kinh nghiệm mà nó sẽ tiếp thu từ tiếng San skrit ñể tạo nên những bản dịch kinh Phật nổi tiếng và văn phong của Tống Nho.

Tiếng Hán ở thời tác giả cũng ñại khái như tiếng Việt trước khi tiếp xúc với tiếng Pháp. Một sự kết hợp như “anh em” có thể có bảy nghĩa khác nhau. Nếu là danh từ kép thì nó sẽ có nghĩa tương ñương với “các bạn”, tức là một danh từ tập thể; nếu là một tính từ nó sẽ có nghĩa tương ñương với “thân mật”; nếu là ñộng từ nó sẽ có nghĩa là “chơi bời thân thiết”. Một khi nó là hai danh từ tách biệt nhau nó sẽ có nghĩa là “anh của em”, “anh và em”. Còn một khi “em’ ñược xem như một ñại từ nhân xưng thì nó lại có nghĩa là “anh của tôi”, “anh của mày”. Giải thích cách nào cũng ổn. ðể tránh những hiểu lầm như vậy trong tiếng Việt hiện ñại, chúng ta “dán nhãn” cho sự kết hợp này bằng cách thêm những yếu tố ngữ pháp ñể xóa bỏ mọi sự hiểu lầm: “các anh em, rất anh em, vẫn anh em, anh của em, anh và em, anh của tôi, anh của mày”. ðây là một quá trình tự phát nhưng nhìn kỹ nó cũng là một biểu hiện của “Vô vi”, rất phù hợp với ham muốn của mọi người ñể ñạt ñến một ngôn ngữ trong sáng, chính xác, một nghĩa, cho nên ñược mọi người chấp nhận và thành quy tắc của tiếng Việt hiện ñại, ñiều mà các nhà thơ trước ñây không hề làm. Dĩ nhiên, tôi phải dịch không chỉ ðạo ðức Kinh mà mọi tác phẩm Hán cổ bằng một tiếng Việt có “dán nhãn” như vậy. Ngày còn trẻ, tôi có tham vọng dịch Bách gia chư tử thành tiếng Việt hiện ñại, ai cũng hiểu. Nhưng cái tham vọng ấy không ñược thực hiện vì không có kinh phí, dù ít nhất. Tuy chủ trương dịch ra tiếng Việt hiện ñại không ñược một số người tán thành, nhưng tôi không thay ñổi ý kiến vì tôi thấy các sách dịch Hán văn của ta không lôi cuốn ñược bạn ñọc như lẽ ra phải như vậy. Tuy số sách dịch khuynh hướng nhiều, nhưng từ Trương Vĩnh Ký ñến nay, ngoài các tiểu thuyết ra, các sách lý luận vẫn không ñược bạn ñọc chú ý. Chính vì Hán cổ quá gần tiếng Việt cho nên ta cứ muốn diễn ñạt theo lối phục



chế trong khi tâm thức chúng ta ñã Tây phương hóa rất nhiều và tiếng Việt ñã mang một diện mạo về ngữ pháp không thể chối cãi ñược.

ðể làm cho một ngôn ngữ phi tư biện như tiếng Hán có thể diễn ñạt một nội dung triết học, Lão Tử bắt buộc phải sử dụng những biện pháp dưới ñây:

a) Cùng một khái niệm là ðạo, ñược gọi bằng nhiều biểu ñạt khác nhau, khi muốn nhấn mạnh một khía cạnh cá biệt. Do ñó ðạo, Nhất, Cốc thần, Thực mẫu, Vô, Hữu… thay thế ðạo tùy theo nội dung từng câu muốn nhấn mạnh mặt nào ñó của ðạo.

b) Sử dụng một lối văn xuôi mới mà ông là người ñầu tiên khởi xướng. ðó là lối với chia câu ra từng vế ñối chọi nhau, các vế này chỉ khác nhau có một hai chữ, nhưng về cơ bản là lặp lại của nhau, ñể mượn những chữ khác nhau này nêu bật cái mâu thuẫn trong tồn tại là ñiều tác giả cảm nhận cực kỳ sâu sắc. Chính cách diễn ñạt này ñã ñã chuyển ngôn ngữ tác phẩm thành ngôn ngữ của cách ngôn, tục ngữ, ñiều mà ta cũng thấy trong tục ngữ Việt Nam và Hán. Nhờ hình thức ñối chọi này, ý kiến trở thành một chân lý muôn thuở, rất hợp với một quyển kinh.

c) Rồi ñể cấp cho ngôn ngữ một sắc thái cao siêu tác giả biến các ñoạn ngắn thành những ñoạn có vần. Lúc ñó tự thân cách diễn ñạt sẽ khoác cái vẻ muôn ñời, ngoại thời gi an, mà người ñọc cảm nhận rất rõ. ðiều này cũng do tác giả khởi xướng.

d) Câu văn phải kỳ mới làm cho người ta nhớ, bởi vì một nội dung mới, lạ, cần có một hình thức mới, lạ. Ta thấy rất rõ ñiều này trong cách chấm câu. Khi thì chấm câu chỉ sau hai chữ, thậm chí sau một chữ. Câu văn nhờ vậy cực kỳ rắn rỏi. Nhưng ñiểm này không phải sáng tạo của tác giả. Tả truyện ñã mở ñầu nhưng làm kín ñáo. Còn Lão Tử làm lộ liễu, gây khó chịu, làm khổ các nhà chú giải, nhưng cũng chính cái khó ấy thu hút mọi người.

Kinh nghiệm giải mã tục ngữ giúp tôi giải mã ðạo ðức Kinh. Cũng như tục ngữ, từng chữ một trong tác phẩm không có gì khó, nhưng câu thường rất lạ. Tôi chỉ nêu hai trường hợp mà cách chú giải và các bản dịch ñều làm tôi khó hiểu.

Thứ nhất, về cách chấm câu. Trong chương 1 có câu: “ðồng vị chi huyền” sau khi nói cái Vô và cái Hữu ñều là một, các sách ñều giải thích là “Cũng gọi là cái huyền diệu”. Nhưng tôi thấy vô lý. Cái Vô ñành là cái huyền diệu, nhưng cái Hữu thì có gì là huyền diệu ñâu, tại sao lại bảo cái Hữu “cũng là cái huyền diệu”. Nên chấm câu khác ñi thành: “ðồng, vị chi huyền” thì ý nghĩa triết học sẽ là: Cái ñồng (thống nhất) ấy chính là cái huyền diệu. Nội dung triết học sẽ rất lớn và rất gần với quan ñiểm của Hegel trong ðại Log ic khi khẳng ñịnh “tính thống nhất của Tồn tại và Hư vô”. Học Hegel, tôi thấy có thể xem Lão Tử là Hegel của Trung Hoa.

Thứ hai, về cách phân biệt từ loại. Ta biết tiếng Hán cổ không “dán nhãn” cho từ loại, cho nên một từ có thể hiểu là danh từ, tính từ hay ñộng từ và cách giải thích sẽ hết sức khác nhau. Trong chương 5 có hai câu: “Thiên ñịa bất nhân, dĩ vạn vật vi sô cẩu; thánh nhân bất nhân, dĩ bách tính vi sô cẩu”, các sách ñều cho bất nhân là một tính từ kép và dịch là “Trời ñất bất nhân xem muôn vật là con chó rơm; thánh nhân bất nhân xem trăm họ là con chó rơm”. Nhưng như vậy là quan niệm trời ñất tàn nhẫn và thánh nhân là tàn nhẫn, hoàn toàn trái ngược với nội dung của tác phẩm, bởi vì trong suốt tác phẩm ta thấy trời ñất và thánh nhân rất quan tâm tới vạn vật và trăm họ. Nếu tách ñôi kết hợp này ra thành “bất” là “chẳng” và xem “nhân” là ñộng từ thì sẽ diễn ñạt ñúng tư tưởng của Lão Tử. Trời ñất chẳng lo ñến chữ nhân, xem muôn vật là con chó rơm; thánh nhân chẳng lo ñến chữ nhân, xem trăm họ là con chó rơm”. Nói khác ñi, trời ñất và thánh nhân ñều vô vi, làm theo tự nhiên, không bị trói buộc bởi chữ nhân của người ñời, nhưng trời ñất vẫn sinh ra và nuôi dưỡng muôn vật và thánh nhân luôn nghĩ ñến hạnh phúc của trăm họ, có ñiều không làm theo cái kiểu thô thiển của chữ “nhân” Nho giáo mà thôi. Lúc ñó ta thấy học thuyết Lão Tử sâu sắc như thế nào.



Có thuyết cho rằng ðạo ðức Kinh không phải do một người viết mà là tập hợp những câu cách ngôn của nhiều người. Theo quan ñiểm ngôn ngữ học, tác phẩm này không thể là do nhiều người viết vì phong cách nó rất thống nhất, tất cả các chương ñều viết bằng một ngôn ngữ cực kỳ trau chuốt, chữ ñúc công phu và rất giỏi về văn học. Nếu cho do chỉ nói hai người viết thôi thì ñã không tìm thấy một văn bản thứ hai nào kiểu này. Dù cho nội dung có thể phản ánh những quan niệm chung của tầng lớp ẩn sĩ, nhưng chỉ có thể do một người viết mới ñạt ñến trình ñộ thống nhất, chuẩn mực ñến như thế.

ðạo ðức Kinh dễ hiểu dịch theo chủ trương của tôi trong “Mẹo dịch”, “Mẹo chính tả”, “Mẹo giảng từ Hán - Việt”, “Mẹo giảng văn” vân vân. Người viết phải chịu mọi vất vả ñể cấp cho người ñọc thao tác làm việc có kết quả.

Trong việc dịch này tôi cảm ơn các bản dịch tiếng Việt của Nguyễn Hiến Lê, Thu Gi ang, Giáp Văn Cường mà tôi ñều tham khảo với tinh thần “Hư tâm cầu học”. ðó ñều là những bản dịch tốt, biểu hiện một trình ñộ Hán học sâu và một công phu khảo cứu hết sức nghiêm túc. So với nhiều bản dịch tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng ðức, tiếng Nga thì nó dễ hiểu hơn. Tôi chỉ giới thiệu cách dịch dễ hiểu cho nên gọi nó là ðạo ðức Kinh dễ hiểu, còn ðạo ðức Kinh chính nghĩa là chuyện của các thế hệ sau.

Cuối cùng, cho phép tôi tỏ lòng với hai bậc thầy ñã khuất là bác Cao Xuân Huy, chuyên gia về Lão giáo và cha tôi, người ñã dạy cho tôi chữ Hán, ñồng thời cũng có những thắc mắc gần với những thắc mắc của tôi khi giảng ðạo ðức Kinh. Trong khi dịch tôi nghĩ rằng dù bản dịch có thiếu sót, cha tôi và bác Huy sẽ vui lòng thấy tôi làm một việc có ích.

Phan Ngọc Hà Nội, tháng 11 năm 1997

# 1

ðạo khả ñạo, phi thường ñạo; danh khả danh, phi thường danh. Vô, danh thiên ñịa chi thủy; Hữu, danh vạn vật chi mẫu. Cố thường vô, dục dĩ quan kỳ diệu; thường hữu, dục dĩ quan kỳ khiếu. Thử lưỡng giả ñồng xuất, nhi dị danh. ðồng, vị chi huyền. Huyền chi hựu huyền, chúng diệu chi môn.

* 1 Cái ðạo có thể dùng lời mà nói ñược chẳng phải là cái ðạo vĩnh viễn; cái tên có thể gọi tên

ñược chẳng phải là cái tên vĩnh viễn. Cái “Vô” là cái tên chỉ cái khởi thủy của trời ñất; cái “Hữu” là cái tên chỉ bà mẹ của muôn vật. Cho nên (phải xem) ðạo là cái Vô vĩnh viễn nếu như ta muốn nhìn cái huyền diệu của ðạo, (lại phải xem) nó là cái Hữu vĩnh viễn nếu như ta muốn nhìn cái biểu hiện của nó. Cả hai cái (mặt Vô và mặt Hữu) này cùng xuất hiện với nhau, mà tên gọi khác nhau. Hiện tượng cùng xuất hiện này là cái huyền diệu. ðó là cái huyền diệu của sự huyền diệu, cái cửa ñể bước vào mọi sự huyền diệu.

# 2

Thiên hạ gi ai tri mỹ chi vi mỹ, tư ác dĩ. Gi ai tri thiện chi vi thiện, tư bất thiện dĩ. Cố Hữu Vô tương sinh, nan dị tương thành; trường ñoản tương hình; cao hạ tương khuynh; âm thanh tương hóa; tiền hậu tương tùy. Thị dĩ thánh nhân xử vô vi chi sự, hành bất ngôn chi giáo. Vạn vật tác yên nhi bất tử; sinh nhi bất hữu; vi nhi bất thị; công thành nhi phất cư. Phù; duy phất cư, thị dĩ bất khứ.

* 2 Khi thiên hạ ñều biết cái tốt là tốt thì ñó ñã là cái xấu mất rồi. Khi thiên hạ ñều biết cái

thiện là thiện thì ñó ñã là cái bất thiện rồi. Cho nên cái Hữu và cái Vô sinh ra nhau; cái dễ và cái khó nghiêng vào nhau; cái dài và cái ngắn gi ao tiếp nhau, âm và thanh chuyển hóa cho



nhau; cái ñi trước và cái ñi sau ñi theo nhau. Chính vì vậy bậc thánh nhân thi hành cái việc Vô vi, thực hiện việc dạy không dùng lời. Muôn vật xuất hiện mà mình không nói; chúng sinh ra mà mình không chiếm lấy; mình làm mà không cậy công; công lao hoàn thành mà mình không kể công. Chính vì mình không kể công cho nên (công) mới không mất ñi.

# 3

Bất thượng hiền, sử dân bất tranh. Bất quý nan ñắc chi hóa, sử dân bất vi ñạo. Bất hiện khả dục, sử dân tâm bất loạn. Thị dĩ thánh nhân chi trị; hư kỳ tâm thực kỳ phúc, nhược kỳ chí, cường kỳ cốt. Thường sử dân vô tri, vô dục. Sử phù trí giả bất cảm vi dã. Vi vô vi tắc vô bất trị.

* 3 Không chuộng cái giỏi khiến cho dân không tranh. Không quý những của cải khó kiếm

khiến dân không làm trộm cắp. Không ñể lộ ñiều ham muốn khiến dân không làm loạn. Chính vì vậy cho nên cách cai trị của bậc thánh là: làm cho lòng dân trống rỗng, bụng dân no, chí dân mềm yếu, xương dân cứng mạnh. Luôn luôn khiến dân không biết, không ham muốn, khiến kẻ khôn không trổ ñược ñiều gì. Làm cái Vô vi, thì không có việc gì không trị an.

# 4

ðạo xung nhi dụng chi hoặc bất doanh. Uyên hề tự vạn vật chi tông. Tỏa kỳ nhuệ; giải kỳ phân; hòa kỳ quang; ñồng kỳ trần. Trạm hề, tự hoặc tồn! Ngô bất tri thùy chi tử, thượng ñế chi tiên.

* 4 A. Cái ðạo tuy trống rỗng nhưng công dụng của nó không bao giờ hết. Nó sâu xa thay, tựa

hồ cái gốc của muôn vật. B. Nó làm cùn cái bén nhọn của mình, tháo gỡ cái rối rắm của mình, làm cho cái sáng của

mình hòa lẫn với cái bụi bặm của mình. C. Nó ẩn náu thay, nhưng xem ra vẫn (tự mình) tồn tại. Ta không biết nó là con của ai,

dường như có trước thượng ñế.

# 5

Thiên ñịa bất nhân, dĩ vạn vật vi sô cẩu; thánh nhân bất nhân, dĩ bách tính vi sô cẩu. Thiên ñịa chi gi an, kỳ do thác thược hồ? Hư nhi bất khuất; ñộng nhi dũ xuất. ða ngôn sổ cùng, bất như thủ trung.

* 5 A. Trời ñất chẳng hề (lo ñến) nhân, xem muôn vật là con chó rơm; thánh nhân chẳng hề (lo

ñến) nhân, xem trăm họ là con chó rơm. B. Cái khoảng ở giữa trời và ñất phải chăng giống như cái ống bễ? Tuy trống rỗng nhưng

lại dùng không hết. Càng vận ñộng (muôn vật) càng hiện ra. C. Nói lắm hay cùng lý, chẳng bằng giữ lấy cái vừa mức.

# 6

Cốc thần bất tử, thị vị huyền tẫn. Huyền tẫn chi môn, thị vị thiên ñịa căn. Miên miên nhược tồn. Dụng chi bất cần.

* 6 Cái thần diệu của cái hang (/cốc thần/) không chết, cho nên gọi là bà mẹ huyền diệu

(/huyền tẫn/). Cái cửa của bà mẹ huyền diệu, ñó là cái gốc của trời ñất. Tồn tại xem ra dằng dặc, dùng mà không hết.



# 7

Thiên trường ñịa cửu. Thiên ñịa sở dĩ năng trường thả cửu giả, dĩ kỳ bất tự sinh cố năng trường sinh. Thị dĩ thánh nhân hậu kỳ thân nhi thân tiền, ngoại kỳ thân nhi thân tồn. Phi dĩ kỳ vô tư da? Cố năng thành kỳ tư.

* 7 A. Trời dài ñất lâu. Trời ñất sở dĩ có thể dài và lâu vì nó không sống cho mình. Cho nên nó

mới có thể sống mãi. B. Vì vậy bậc thánh nhân ñặt thân mình ra sau, cho nên cái thân ông ta lại ở trước; ñặt thân

mình ra ngoài nên thân ông ta mới còn. ðó chẳng phải vì ông ta không có cái gì riêng ñó sao? Vì vậy cho nên ông ta làm cho cái riêng của mình hoàn thành.

# 8

Thượng thiện nhược thủy. Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh. Sử chúng nhân chi sở ố, cố cơ ư ðạo. Cư thiện ñịa, tâm thiện uyên, dữ thiện nhân, ngôn thiện tín, chính thiện trị, sự thiện năng, ñộng thiện thời. Phù duy bất tranh cố vô vưu.

* 8 A. Kẻ thiện cao nhất giống như nước. Nước làm cho muôn vật ñược lợi mà không tranh

giành. Nó ở vào nơi mọi người ghét cho nên gần với ðạo. B. Ở khéo chọn chỗ, lòng khéo chọn nơi sâu, chơi khéo chọn người, nói khéo chọn chữ tín,

làm chính sự khéo chọn sự yên lành, làm việc khéo chọn năng lực, hành ñộng khéo chọn lúc (nên làm). Ôi! Chỉ vì chỗ chẳng tranh giành cho nên không thể lầm lỗi.

# 9

Trì nhi doanh chi, bất như kỳ dĩ. Sủy nhi duệ chi, bất khả trường bảo. Kim ngọc mãn ñường, mạc chi năng thủ. Phú quý nhi kiêu tự di kỳ cữu. Công toại thân thối, thiên chi ñạo.

* 9 Nắm lấy làm cho nó ñầy, chẳng bằng thôi ñi. Sờ ñể mài nó nhọn chẳng thể giữ mãi. Ngọc

vàng ñầy nhà chẳng ai có thể giữ ñược. Giàu sang mà kiêu căng thì tự chuốc lấy họa. Công ñã thành thì thân rút lui, ñó là ñạo trời.

# 10

Tải doanh phách, bão nhất, năng vô ly hồ? Chuyên khí trí nhu, năng anh nhi hồ? ðịch trừ huyền lãm, năng vô tỳ hồ? Ái dân trị quốc, năng vô tri hồ? Thiên môn khai hợp, năng vô tỳ hồ? Minh bạch tứ ñạt, năng vô vi hồ? Sinh nhi súc chi, sinh nhi bất hữu, vi nhi bất thị; trưởng nhi bất tể, thị vị huyền ñức.

* 10 A. Làm cho hồn và phách giữ ñược “cái Một” (/ñây là cái ðạo/) phải chăng có thể khỏi

chia lìa? Làm cho cái khí ñạt ñến sự mềm yếu phải chăng có thể thành ñứa trẻ sơ sinh? Gạt bỏ việc ngắm nhìn ñiều huyền bí phải chăng có thể không nhơ bẩn?

B. Phải chăng có thể lấy “Vô tri” ñể yêu dân, trị nước? Phải chăng có thể lấy sự yên tĩnh ñể cho cửa trời (các giác quan) ñóng mở? Phải chăng có thể dùng “Vô vi” ñể biết rõ mọi việc?

C. Cái sinh ra vật và nuôi nấng nó, sinh ra mà không chiếm lấy, làm mà không cậy công, làm cho vật lớn lên mà không làm chủ, ñó là cái ðức huyền diệu.



# 11

Tam thập phức cộng nhật cốc, ñương kỳ vô, hữu xa chi dụng. Duyên thực dĩ vi khí, ñương kỳ vô hữu khí chi dụng; tạc hộ dũ dĩ vi thất, ñương kỳ vô hữu thất chi dụng. Cố hữu chi dĩ vi lợi; vô chi dĩ vi dụng.

* 11 Trong ba mươi cái nan hoa cùng một bầu xe, ở ngay cái vô của bánh xe có cái công dụng

của xe. Nhồi ñất làm ñồ dùng, ở ngay cái vô của ñồ dùng có cái công dụng của ñồ dùng. Khoét cửa lớn, cửa sổ ñể làm phòng (/người Trung Quốc xưa vẫn quen khoét núi ñất ñể ở/), ở ngay cái vô của phòng có cái công dụng của phòng. Cho nên ta xem nó là cái Hữu ñể mưu cái lợi; xem nó là cái Vô ñể mưu cái công dụng.

# 12

Ngũ sắc lịnh nhân mục manh. Ngũ âm lịnh nhân nhĩ lung. Ngũ vị lịnh nhân khẩu sảng. Tri sinh ñiền liệp, lịnh nhân tâm phát cuồng. Nan ñắc chi hóa lịnh nhân hành phương. Thị dĩ thánh nhân vị phúc, bất vị mục. Cố khử bỉ thủ thử.

* 12 Năm màu khiến mắt người ta tối ñi. Năm âm khiến tai người ta ñiếc ñi. Năm mùi khiến

miệng người ta tê ñi. Ham theo ñuổi săn bắn khiến lòng người ta phát cuồng. Hàng hóa khó kiếm khiến người ta làm chuyện sai trái. Vì vậy bậc thánh nhân lo bụng không lo mắt. Cho nên bỏ cái thứ hai mà theo cái thứ nhất.

# 13

Sủng nhục nhược kinh. Quý ñại hoạn nhược thân. Hà vị sủng nhục nhược kinh? Sủng vi thượng, nhục vi hạ. ðắc chi nhược kinh; thất chi nhược kinh. Thị vị sủng nhục nhược kinh. Hà vị quý ñại hoạn nhược thân? Ngô sở dĩ hữu ñại hoạn giả, vị ngô hữu thân. Cập ngô vô thân, ngô hữu hà loạn? Cố quý dĩ thân vi thiên hạ, nhược khả ký thiên hạ. Ái dĩ thân vi thiên hạ, nhược khả thác thiên hạ.

* 13 Hãy sợ hãi việc ân sủng cũng như ñiều nhục nhã. Sở dĩ ta lo cái mối lo lớn là vì ta có thân.

Tại sao bảo: “Hãy sợ hãi việc ân sủng cũng như ñiều nhục nhã?” ðó là vì có vinh ở trên thì có nhục ở dưới. Cho nên ñược nó cũng sợ hãi; mà mất nó cũng sợ hãi. Cho nên nói “Hãy sợ hãi việc ân sủng cũng như ñiều nhục nhã”. Tại sao nói “Ta có mối lo lớn vì ta có thân?” ðó là vì, ta có thân nên có mối lo lớn, nếu như ta không có thân thì ta có gì phải lo? Cho nên kẻ nào biết quý thân mình mà lo cho thiên hạ thì có thể gửi thiên hạ cho người ấy. Kẻ nào vì yêu thân mình mà lo cho thiên hạ thì có thể gi ao thiên hạ cho người ấy.

# 14

Thị chi bất kiến, danh viết “Di”; thính chi bất văn viết “Hi”; bác chi bất ñắc, danh viết “Vi”. Thử tam giả bất khả trí cật. Cố hỗn nhi vi nhất. Kỳ thượng bất kiểu, kỳ hạ bất muội. Thằng thằng bất khả danh. Phục quy ư vô vật. Thị vị vô trạng chi trạng, vô vật chi tượng. Thị vị hốt hoảng. Ngh inh chi bất kiến kỳ thủ, tùy chi bất kiến kỳ hậu. Chấp cổ tri ñạo, dĩ ngự kim chi hữu. Năng tri cổ thủy, thị vị ñạo kỷ.

* 14 Vật mà nhìn không thấy gọi là “Di”; lắng tai mà không nghe thấy gọi là “Hi”; chộp mà

không nắm ñược thì gọi là “Vi”. Ba cái này không thể truy cứu ñược cho nên hỗn hợp lại làm một. Cái trên của nó không sáng; cái dưới của nó không tối. Dằng dặc mà không thể gọi tên,



lại quay về chỗ không có vật gì hết. Cho nên gọi nó là cái hình trạng không có hình trạng, cái hình trạng không có sự vật. Cho nên gọi nó là cái thấp thoáng. ðón nó thì không thấy ñầu; ñuổi nó thì không thấy phía sau của nó. Hãy giữ lại cáo ñạo xưa ñể chế ngự cái tồn tại hiện nay. Có thể biết ñược cái ñầu mối xưa, ñó gọi là nắm ñược cái giềng mối của ðạo.

# 15

Cố chi thiện vi sĩ giả, vi diệu huyền thông, thâm bất khả thức. Phù duy bất khả thức cố cưỡng vi chi dung. Dự hề, nhược ñông thiệp xuyên; do hề, nhược úy tứ lân; nghiễm hể, kỳ nhược khách; hoán hề, nhược băng chi tương thích. ðôn hề, kỳ nhược phác; khoáng hể kỳ nhược cốc; hỗn hề, kỳ nhược trọc. Thục năng trọc dĩ chỉ, tĩnh chi từ thanh? Thục dĩ an dĩ cửu, ñộng chi từ sinh? Bảo thử ðạo giả bất dục doanh. Phù duy bất doanh, cố năng tế nhi bất thành.

* 15 Con người xưa khéo thực hành cái ðạo thì tinh diệu, huyền ảo, thông suốt, sâu xa không

thể nhận thức ñược. Vì ta không thể nhận thức ñược (anh ta), cho nên tạm miêu tả anh ta như sau: anh ta rụt rè chừ, như lội qua sông vào mùa ñông; lúng túng chừ, như sợ bốn bên hàng xóm; nghiêm chỉnh chừ, như mình là người khách, rã rời chừ, như băng giá ñang tan. ðôn hậu chừ, như khúc gỗ mộc; trống rỗng chừ như cái hang, hỗn ñộn chừ như nước ñục. Ai có thể làm cho cái ñục lắng xuống dần ñần thành trong? Ai có thể làm cái yên tĩnh kéo dài, dần dần trở nên ñộng? Giữ ñược cái ñạo ấy mà không muốn tự mãn? Vì không tự mãn cho nên có thể ẩn mình mà không cho người ta biết.

# 16

Trí hư cực, thủ tĩnh dốc. Vạn vật tịnh tác ngô dĩ quan phục. Phù vật vân vân, các phục quy kỳ căn. Quy căn viết tĩnh. Thị vị viết “phục mạng”. Phục mạng viết thường. Tri thường viết minh. Bất tri thường vọng tác, hung. Tri thường dung. Dung nãi công. Công nãi toàn. Toàn nãi thiên. Thiên nãi ñạo. ðạo nãi cửu. Một thân bất ñãi.

* 16 A. Hãy ñạt ñến cái trống không cùng cực; hãy giữ lấy cái hết sức yên tĩnh. Muôn vật ñều

sinh ra, ta qua ñó thấy chúng ñều trở về gốc. Vật tuy nhan nhản, tất cả ñều trở về cái gốc của mình. Trở về gốc gọi là “hư tĩnh”, cái ñó gọi là “trở về bản tính”(/phục mạng/). Trở về bản tính gọi là “cái lẽ tự nhiên”(/thường/). Biết ñược cái lẽ tự nhiên gọi là “sáng suốt”; không biết cái lẽ tự nhiên, làm bậy, là tai hại.

B. Biết cái lẽ tự nhiên thì chứa ñựng ñược. Chứa ñựng ñược cho nên chung cho mọi người (/công/). Do chung cho mọi người cho nên bao khắp. Bao khắp là hợp với trời. Hợp với trời là ñúng ñạo. Theo ðạo thì lâu dài, suốt ñời không bị nguy hiểm.

# 17

Thái thượng, hạ tri hữu chi. Kỳ thứ, thân nhi dự chi. Kỳ thứ, úy chi. Kỳ thứ, vũ chi. Tín bất túc yên, hữu bất tín yên. Du hề, kỳ quý ngôn. Công thành sự toại, bách tính gi ai vị “Ngã tự nhiên”.

* 17 A. (Với ông vua) cao nhất, dân chỉ biết mình có ông vua như thế. (Với ông vua) kém hơn,

dân yêu quý và khen ngợi ông ta. (Với ông vua) kém hơn nữa, dân sợ ông ta. Xuống thêm nữa, dân khinh ông ta. (Với loại vua này) không ñủ ñể tin cho nên dân cũng không tin.

B. Ông vua cao nhất nhàn hạ thay, không nói. Công lớn ñã thành, công việc xong xuôi, mà trăm họ ñều bảo: "Tự nhiên tôi thấy như thế”.



# 18

ðại ðạo phế, hữu nhân nghĩa. Trí tuệ xuất hữu ñại ngụy; lục thân bất hòa, hữu hiếu từ. Quốc gia hôn loạn hữu trung thần.

* 18 Khi cái ðạo lớn bị bỏ mới có Nhân Nghĩa. Khi sự khôn ngoan, tính toán sinh ra là có cái

dối trá lớn. Sáu người thân chẳng hòa hợp mới có hiếu và từ. Nước nhà có tối tăm loạn lạc mới có kẻ trung thần.

# 19

Tuyệt thánh, khí trí, dân lợi bách bội. Tuyệt nhân khí nghĩa, dân phục hiếu từ. Tuyệt xảo khí lợi, ñạo tặc vô hữu. Thử tam giả, dĩ vi văn, bất túc. Cố lịnh hữu sở thuộc: kiến tố, bão phác, thiểu tư, quả dục.

* 19 Cắt ñứt cái sáng suốt, vứt bỏ cái khôn thì dân lợi gấp trăm lần. Cắt ñứt nhân, rời bỏ nghĩa,

dân sẽ quay trở lại hiếu và từ. Cắt ñứt cái khéo, vứt bỏ cái lợi sẽ không có trộm cướp. Ba cái trên chỉ là cái văn vẻ, không ñủ (ñể cai trị). Cho nên phải khiến cho dân có cái ñể theo: nêu cao cái giản dị, giữ lấy sự chất phác, giảm lòng riêng tư, bớt sự ham muốn.

# 20

Tuyệt học vô ưu. Duy chi dự a, tương khứ kỷ hà? Thiện chi dự ác, tương khứ nhược hà? Nhân chi sở úy, bất khả bất úy. Hoang hề kỳ vị ương tai! Chúng nhân hy hy, như hưởng thái lao, như xuân ñăng ñài. Ngã ñộc bạc hề kỳ vị triệu, như anh nhi chi vị hài. Luy luy hề nhược vô sở quy. Chúng nhân gi ai hữu dư, nhi ngã ñộc nhược di. Ngã ngu nhân chi tâm dã tai! ðộn ñộn hề, tục nhân chiêu chiêu, ngã ñộc hôn hôn; tục nhân sát sát, ngã ñộc muộn muộn. ðạm hề, kỳ nhược hải; liêu hề, nhược vô chỉ. Chúng nhân gi ai hữu dĩ, nhi ngã ñộc ngoan tự bỉ. Ngã ñộc dị ư nhân, nhi quy thực mẫu.

* 20 A. Cắt ñứt cái học sẽ không phải lo lắng. Lời vâng dạ và lời mắng nhiếc cách nhau có bao

nhiêu ñâu! Cái thiện và cái ác cách nhau có bao nhiêu ñâu! Khi tai họa chưa ñến thì mơ hồ thay! Cái ñiều người ta sợ, ta không thể không sợ.

B. Ta khác thế tục quá xa. Mọi người hớn hở, như hưởng bữa tiệc lớn, như bước lên ñài vào mùa xuân. Riêng ta lặng lẽ không tỏ dấu vết gì, như ñứa trẻ sơ sinh chưa biết cười. Rũ rượi không biết ñi về ñâu. Mọi người ñều có thừa; riêng ta thiếu thốn, ta ôm tấm lòng của kẻ ngu sĩ chăng? Mờ mịt thay! Thế tục rạng rỡ, riêng ta mờ mịt; thế tục trong sáng, riêng ta mờ mờ. Thản nhiên chừ, như biển; phiêu bạt chừ, không có nơi dừng! Mọi người ñều có cái ñể ñòi hỏi, riêng ta một mình bướng bỉnh như bỉ lậu. Riêng một mình ta khác mọi người mà lo giữ bà Mẹ nuôi muôn vật(/ thực mẫu/).

# 21

Khổng ñức chi dung, duy ðạo thị tùng. ðạo chi vi vật, duy hoảng duy hốt. Hốt hề, hoảng hề, kỳ trung hữu tượng; hoảng hề hốt hề, kỳ trung hữu vật; yểu hề, minh hề, kỳ trung hữu tinh. Kỳ tinh thậm chân, kỳ trung hữu tín. Tự cổ cập kim, kỳ danh bất khứ, dĩ duyệt chúng phủ. Ngô hà dĩ tri chúng phủ chi trạng tai? Dĩ thử.

* 21 A. Biểu hiện của cái ðức lớn (/khổng ñức/) là ở ñiểm nó chỉ tuân theo ðạo.



B. ðạo là một vật chỉ thấp thoáng, mập mờ. Trong ñó có hình tượng. Mập mờ, thấp thoáng, trong ñó có sự vật; sâu xa tăm tối, trong ñó có “cái mầm” (tinh/ ñây chỉ tinh trùng/). Cái mầm ấy rất chắc chắn, trong ñó có cái ñáng tin. Từ xưa ñến nay, cái tên của nó chẳng mất ñể làm cái gốc của muôn vật (/dĩ duyệt chúng phủ/). Ta làm sao biết ñược nó là cái gốc của muôn vật? Vì ñiều ñã nói ở trên ñây.

# 22

Khúc tắc toàn; uổng tắc trực; oa tắc doanh; tệ tắc tân; thiểu tắc ñắc; ña tắc hoặc. Thị dĩ thánh nhân bão nhất, vi thiên hạ thức. Bất tự kiến, cố minh; bất tự thị, cố chương; bất tự phạt cố hữu công; bất tự căng, cố trưởng. Phù duy bất tranh, cố thiên hạ mạc năng dữ chi tranh. Cố chi sở vi khúc tắc toàn giả, khởi hư ngôn tai? Thành, toàn nhi quy chi.

* 22 A. (ðạo khiến) cái quanh co sẽ ñược bảo toàn; cái cong thì sẽ ñược duỗi thẳng; cái gì trũng

xuống thì sẽ tràn ñầy; cái gì cũ nát thì sẽ mới lại; cái gì ít ỏi thì sẽ ñược thêm; cái gì nhiều thì sẽ gây mê hoặc.

B. Chính vì vậy bậc thánh nhân giữ cái một (/cái ðạo/) mà làm mẫu mực cho thiên hạ. Không tự mình nhìn cho nên sáng; không cho mình là ñúng cho nên rực rỡ; không tự khoe mình cho nên có công lao; không tự mãn cho nên ñứng ñầu. Chính vì không tranh giành với ai cho nên thiên hạ không ai tranh giành ñược với ông ta. Cho nên nói "Quanh co cho nên ñược bảo toàn” ñâu phải lời nói trống không? Hãy chân thành bảo toàn rồi quay theo về với nó (/ðạo/).

# 23

Hy ngôn tự nhiên. Cố phiêu phong bất chung triêu, sậu vũ bất chung nhật. Thục vi thử giả? Thiên ñịa. Thiên ñịa thượng bất năng cửu, nhi huống ư nhân hồ? Cố tòng sự ư ðạo giả ðạo giả ñồng ư ðạo. ðức giả ñồng ư ðức. Thất giả ñồng ư thất. ðồng ư ðạo giả, ðạo diệc lạc ñắc chi. ðồng ư ðức giả, ðức diệc lạc ñắc chi. ðồng ư thất giả, thất diệc lạc ñắc chi. Tín bất túc yên, hữu bất tín yên.

* 23 A. Nói ít, theo tự nhiên. Cho nên gió bão chẳng kéo dài suốt buổi sáng; mưa rào chẳng kéo

suốt cả ngày. Ai làm nên ñiều ấy? Trời ñất ñấy. ðến cả trời với ñất còn chưa có thể kéo dài, huống là con người.

B. Cho nên kẻ nào chăm lo theo ðạo thì sẽ cùng ñược với ðạo; kẻ nào chăm lo theo ðức thì cùng ñược với ðức: Cùng theo với ðạo, ðạo cũng vui nhận anh ta, cùng theo với ðức, ðức cũng vui nhận anh ta; cùng theo với cái mất, cái mất cũng vui nhận anh ta. Khi ñức tin (của mình) không ñủ thì mới có chuyện (người ta) không tin.

# 24

Xí giả bất lập; khóa giả bất hành. Tự kiến giả bất minh; tự thị giả bất chương; tự phạt giả vô công; tự căng giả bất trường. Kỳ tại ðạo dã, viết: “Dư thực chuế hành, vật hoặc ố chi". Cố hữu ðạo giả bất xử.

* 24 Nhón chân thì không ñứng vững ñược; chạng chân thì không ñi ñược. Kẻ tự biểu lộ mình

thì không sáng suốt, kẻ tự cho mình là ñúng thì không chói lọi. Kẻ tự khoe công thì không có công; kẻ tự mãn thì không ñược lâu dài. Căn cứ vào cái ðạo mà xét thì những ñiều trên ñều là cơm thừa canh cặn. Súc vật còn chán ghét nó, cho nên người có ñạo không chuộng.



# 25

Hữu vật hỗn thành, tiên thiên ñịa sinh. Tịch hề, liêu hề, ñộc lập bất cải. Chu hành nhi bất ñãi. Khả dĩ vi thiên hạ mẫu. Ngô bất tri kỳ danh. Tự chi viết ðạo; cưỡng vi chi danh viết ðại. ðại viết thệ; thệ viết viễn; viễn viết phản. Cố ðạo ñại; Thiên ñại; ðịa ñại; Nhân diệc ñại. Vực trung hữu tứ ñại nhi nhân cư kỳ nhất yên. Nhân pháp ñịa; ñịa pháp thiên; thiên pháp ðạo; ðạo pháp tự nhiên.

* 25 A. Có cái vật hình thành hỗn ñộn, sinh trước trước trời ñất. Yên lặng trống không ñứng

một mình không thay ñổi, ñi vòng mà không mỏi, có thể làm bà mẹ thiên hạ. Ta không biết cái tên của nó là gì, gượng ñặt tên cho nó là Cái Lớn. Cái Lớn ấy ñi; cái ñi của nó xa, cái xa của nó quay về.

B. Cho nên cái ðạo lớn; Trời lớn; ðất lớn; Người cũng lớn. Trong vũ trụ có bốn cái lớn mà Con Người là một trong bốn cái này. Con Người lấy ðất làm khuôn phép; ðất lấy Trời làm khuôn phép; Trời lấy ðạo làm khuôn phép; ðạo lấy Tự nhiên làm khuôn phép.

# 26

Trọng vi khinh căn; tĩnh vi táo quân. Thị dĩ thánh nhân chung nhật hành bất ly tri trọng; tuy hữu vinh quan, yến xử siêu nhiên. Nại hà vạn thặng chi chủ nhi dĩ thân khinh thiên hạ? Khinh tắc thất bản; táo tắc thất quân.

* 26 Cái nặng là gốc rễ cho cái nhẹ; cái yên tĩnh là gốc rễ cho cái nôn nóng. Vì vậy cho nên bậc

thánh nhân suốt ngày ñi ñường không rời xe chở; tuy hưởng sự vinh hoa vẫn yên tĩnh vượt lên. Cớ gì ông vua của nước có vạn cỗ xe lại coi thân mình nặng, coi thường thiên hạ? Coi thường thì bỏ mất cái gốc rễ; nôn nóng thì bỏ mất cái chủ yếu.

# 27

Thiện hành, vô triệt tích; thiện ngôn, vô hà trích; thiện số, bất dụng trù sách; thiện bế, vô quan kiện nhi bất khả khai; thiện kết, vô thằng ước nhi bất khả giải. Thị dĩ thánh nhân thường thiện cứu nhân, cố vô khí nhân; thường thiện cứu vật, cố vô khí vật. Thị vị tập minh. Cố thiện nhân giả, bất thiện nhân chi sư; bất thiện nhân giả, thiện nhân chi tư. Bất quý kỳ sư, bất ái kỳ tư, tuy trí ñại mê. Thị vi yếu diệu.

* 27 A. Kẻ khéo ñi không ñể lại dấu vết; kẻ khéo nói không có chỗ sai ñể chỉ trích. Kẻ khéo tính

toán không dùng ñến thẻ tre ñể tính; kẻ khéo ñóng không dùng ñến khóa mà người ta chẳng sao mở ñược; kẻ khéo buộc không dùng ñến dây buộc mà không sao cởi ra ñược.

B. Vì vậy cho nên bậc thánh nhân bao giờ cũng khéo cứu người, nên không có người bị vứt bỏ; bao giờ cũng khéo cứu vật cho nên không có vật bị vứt bỏ. Không ñể vật bị vứt bỏ là tập hợp sự sáng suốt.

Vì vậy người thiện là thầy của người không thiện; người không thiện là cái chỗ dựa cho người thiện. Nếu không quý ông thầy của mình; không yêu chỗ dựa của mình thì dù là khôn cũng bị mê hoặc lớn. ðó là cái huyền diệu chủ chốt.



# 28

Tri kỳ hùng, thủ kỳ thư, vi thiên hạ khê. Vi thiên hạ khê, thường ñức bất ly, phục quy ư anh nhi. Tri kỳ bạch, thủ kỳ hắc, vi thiên hạ thức. Vi thiên hạ thức, thường ðức bất thắc, phục quy ư vô cực. Tri kỳ vinh, thủ kỳ nhục, vi thiên hạ cốc. Vi thiên hạ cốc, thường ðức nãi túc, phục quy ư phác. Phác tán tắc vi khí. Thánh nhân dụng chi tắc vi quan trưởng. Cố ñại chế bất cát.

* 28 Dù biết cái (mặt) trống của nó vẫn giữ lấy cái (mặt) mái của nó, hãy làm cái khe của thiên

hạ. Khi làm cái khe của thiên hạ thì sẽ không rời khỏi cái ðức vĩnh viễn, lại quay về tình trạng trẻ sơ sinh. Dù biết cái (mặt) trắng của nó, ta vẫn giữ cái (mặt) ñen của nó. Khi giữ cái (mặt) ñen của nó, ta làm gương mẫu cho thiên hạ. Dù biết cái (mặt) vinh của nó ta vẫn giữ cái (mặt) nhục của nó, làm cái hang của thiên hạ. Khi làm cái hang của thiên hạ thì cái ðức vĩnh viễn sẽ ñầy ñủ. Cái nguyên mộc nếu chia cắt ra sẽ thành ñồ dùng. Bậc thánh nhân nếu dùng cái nguyên mộc thì sẽ làm người cầm ñầu các quan. Cho nên cái quy chế lớn (/ñại chế/) không bị chia cắt.

# 29

Tương dục thủ thiên hạ nhi vi chi, ngô kiến kỳ bất ñắc dĩ. Thiên hạ thần khí bất khả vi dã. Vi giả bại chi; chấp giả thất chi. Cố, vật hoặc hành, hoặc tùy, hoặc hư, hoặc xuy hoặc cường, hoặc luy, hoặc tỏa, hoặc truy. Thị dĩ thánh nhân khử thậm, khử xa, khử thái.

* 29 A. Muốn lấy thiên hạ mà làm (theo ý mình) ta thấy ñiều này không thể ñược. Thiên hạ là

cái ñồ vật thần không thể làm (theo ý mình) ñược. Người làm (theo ý mình) thì sẽ làm cho nó hỏng. Người cố chấp thì sẽ làm cho nó mất.

B. ðối với sự vật thì có người làm trước; có người làm theo; có người nôn nóng; có người lạnh nhạt; có người cứng rắn; có người mềm yếu; có người bồi ñắp; có người hủy hoại (/ñây là những hành ñộng của người ñời/).

C. Cho nên bậc thánh nhân bỏ cái quá mức, bỏ cái xa hoa, bỏ cái thái quá.

# 30

Dĩ ðạo tá nhân chủ giả, bất dĩ binh cưỡng thiên hạ. Kỳ sự hảo hoàn. Sư chi sở xử, kinh cức sinh yên. ðại quân chi hậu, tất hữu hung niên. Cố thiện hữu quả nhi dĩ, bất cảm dĩ thủ cường. Quả nhi vật căng; quả nhi vật phạt; quả nhi bất ñắc dĩ; quả nhi vật cưỡng. Vật tráng, tác lão thị vị bất ðạo. Bất ðạo, tảo dĩ.

* 30 A. Muốn lấy cái ðạo ñể phò vua thì không dùng binh lực ñể ép thiên hạ. Việc này dễ dẫn

tới ñánh lại. Nơi nào ñại quân ñóng thì gai góc mọc. Sau chiến tranh ắt có mất mùa. B. Cho nên (khéo dùng binh) chỉ cần có kết quả tốt mà thôi, không dám tỏ mình mạnh hơn.

ðạt ñược kết quả mà chớ kiêu căng; ñạt ñược kết quả mà chớ khoe công; ñạt ñược kết quả mà chớ kiêu ngạo; ñạt ñược kết quả là vì bất ñắc dĩ; ñạt ñược kết quả mà chớ ép buộc.

C. Sự vật tráng thì già ñi, ñó là chẳng theo ðạo. Chẳng theo ðạo thì mất sớm thôi.

# 31

Phù binh giả bất tường chi khí, vật hoặc ố chi. Cố hữu ðạo giả bất sử. Quân tử cư tắc quý tả, dụng binh tắc quý hữu. Binh giả bất tường chi khí, phi quân tử chi khí. Bất ñắc nhi dụng chi, ñiềm ñạm vi thượng. Thắng nhi bất mỹ. Nhi mỹ chi giả thử lạc sát nhân. Phù lạc sát nhân



giả, tắc bất khả ñắc chí ư thiên hạ hĩ. Cát sự thượng tả, hung sự thượng hữu. Thiên tướng quân cư tả, thượng tướng quân cư hữu. Ngôn dĩ tang lễ xừ chi. Sát nhân chi chúng, dĩ ai bi khấp chi. Chiến thắng dĩ tang lễ xử chi.

* 31 A. Binh khí là vật chẳng lành, súc vật còn ghét nó cho nên con người có ðạo không dùng. B. Người quân tử khi ở nhà thì coi trọng bên trái; khi dùng binh thì phải coi trọng bên phải.

Việc binh là cái vật bất tường, bất ñắc dĩ mà phải dùng. ðiềm ñạm, là tốt nhất. Chuyện chiến thắng là chuyện không hay, nếu cho nó là hay tức là thích giết người. Phàm kẻ thích giết người thì chẳng có thể ñược thiên hạ thích.

C. Việc lành chuộng bên trái, việc dữ chuộng bên phải. (Khi dùng binh) thiên tướng quân (/vị tướng ñương quyền/) ở bên trái, thượng tướng quân (/vị tướng dự khuyết/) ở bên phải. Như vậy là xem việc binh như tang lễ. Kẻ giết nhiều người, nên lấy lòng ñau xót mà khóc với ông ta. Nên lấy tang lễ ñối xử với kẻ chiến thắng.

# 32

ðạo thường vô danh, phác. Tuy tiểu, thiên hạ mạc năng thần dã. Hầu vương nhược năng thủ chi, vạn vật tương tự tân. Thiên ñịa tương hợp, dĩ giáng cam lộ. Dân mạc chi lịnh nhi tự quân. Thủy chế hữu danh, danh diệc ký hữu, phù diệc tương tri chỉ. Tri chỉ khả dĩ bất ñãi. Thí ðạo chi tại thiên hạ, do xuyên cốc chi ư gi ang hải.

* 32 A. Cái ðạo vĩnh viễn không có tên gọi, nguyên mộc. Tuy nó nhỏ, nhưng trong thiên hạ

không ai sai khiến ñược nó. Các vương hầu nếu nắm ñược nó thì muôn vật sẽ tự mình phục tùng. Trời và ñất sẽ hòa hợp với nhau, móc ngọt rơi xuống, dân không ai ra lệnh văn tự ñạt ñến sự vừa ñều.

B. Khi cái Nguyên lý ñầu tiên (/thủy chế/) ñã có tên gọi, ñã có tên gọi rồi thì ta phải biết ngăn lại. Biết ngăn lại thì mới không nguy hại. Cái ðạo ở trong thiên hạ cũng như suối hang ñối với sông biển.

# 33

Tri nhân giả trí; tự tri giả minh. Thắng nhân giả hữu lực; tự thắng giả cường. Tri túc giả phú. Cưỡng hành giả hữu chí. Bất thất kỳ sở giả cửu. Tử nhi bất vong giả thọ.

* 33 Kẻ biết người là có trí; kẻ biết mình là sáng suốt. Kẻ thắng người ta là có sức; kẻ tự thắng

mình là mạnh. Kẻ tri túc (/tự cảm thấy ñủ/) thì giàu; kẻ cố gắng thực hiện (ðạo) là người có chí. Kẻ không bỏ mất cái gốc thì lâu dài. Kẻ chết mà không mất là thọ.

# 34

ðại ðạo phiếm hể, kỳ khả tả hữu. Vạn vật thị chi nhi sinh nhi bất từ. Công thành bất danh hữu. Y dưỡng vạn vật nhi bất vi chủ. Thường vô dục, khả danh vư tiểu. Vạn vật quy yên nhi bất vi chủ. Khả danh vi ñại. Dĩ kỳ chung bất tự vi ñại, cố năng thành kỳ ñại.

* 34 Cái ðạo lớn tràn khắp chừ, có thể ở bên trái, bên phải. Muôn vật nhờ nó mà sinh ra, mà nó

không nói. Công lao hoàn tất rồi mà không bảo mình có công, nuôi dưỡng muôn vật mà không làm chủ chúng. Bao giờ cũng không có ham muốn riêng, có thể gọi là Cái Nhỏ. Muôn vật theo về mà không làm chủ nên có thể gọi là Cái Lớn. Vì nó rút cục không tự cho mình là lớn cho nên hoàn thành ñược cái

lớn của mình.



# 35

Chấp ñại tượng, thiên hạ vãng. Vãng nhi bất hại, an bình thái. Nhạc dữ nhĩ, quá khách chỉ. ðạo chi xuất khẩu, ñạm hề kỳ vô vị. Thị chi bất túc kiến; thính chì bất túc văn; dụng chi bất túc ký.

* 35 Nắm lấy cái ðạo lớn thì thiên hạ sẽ ñến theo. ðến theo mà chẳng thiệt hại thì yên ổn thái

bình. Âm nhạc bánh trái làm khách qua ñường dừng chân. Còn cái ñạo nói ra cửa miệng thì lạt lẽo không có mùi vị. Nhìn nó chẳng bõ thấy, lắng tai chẳng bõ nghe, nhưng dùng nó lại không thể hết.

# 36

Tương dục nhược chi, tất cố cường chi. Tương dục phế chi tất cố hưng chi. Tương dục ñoạt chi, tất cố dự chí. Thị vị vi minh. Nhu nhược thắng cương cường. Ngư bất khá thoát ư uyên. Quốc chi lợi khí bất khá dĩ thị nhân.

* 36 (Cái ðạo) muốn rút ngắn một vật thì ắt phải cố kéo nó ra. Muốn làm nó yếu ñi ắt phải cố

làm cho nó mạnh lên. Muốn bỏ nó ñi, ắt phải cố ñề cao nó. Muốn cướp lấy nó ắt phải cố cho nó. Cái ñó gọi là cái sáng rõ vi diệu. Mềm yếu thắng cứng mạnh. Con cá không thể ra khỏi vực sâu. Cái lợi khí (nguyên lí trị nước) không thể cho người ta thấy.

# 37

ðạo thường vô vi, nhi vô bất vi. Hầu vương nhược năng thủ chi, vạn vật tương tự hóa. Hóa nhi dục tác, ngô tương trấn chi dĩ vô danh chi phác. Vô danh chi phác, phù diệc tương vô dục. Bất dục dĩ tĩnh, thiên hạ tương tự ñịnh.

* 37 Cái ðạo bao giờ cũng Vô vi, nhưng không việc gì không làm. Các vương hầu nếu có thể

giữ ñược nó thì muôn vật có thể tự mình thay ñổi. Nếu vật thay ñổi mà người ta muốn tác ñộng vào thì ta phải lấy cái nguyên mộc không có tên cản lại. Muốn lấy cái nguyên mộc không có tên cản lại thì mình phải không có ham muốn (riêng). Ta không có ham muốn (riêng), dùng cái tĩnh ñể ứng phó thì thiên hạ tự nó sẽ ngay.

# 38

Thượng ñức bất ñức, thị dĩ hữu ñức. Hạ ñức bất thất ñức, thị dĩ vô ñức. Thượng ñức vô vi, nhi vô dĩ vi. Hạ ñức vi chi nhi hữu dĩ vi. Thượng nhân vi chi nhi vô dĩ vi; thượng nghĩa vi chi nhi hữu dĩ vi. Thượng lễ vi chi nhi mạc chi ứng, tắc nhương tý nhi nhưng nhi. Cố thất ðạo nhi hậu ñức; thất ðức nhi hậu Nhân; thất Nhân nhi hậu Nghĩa; thất Nghĩa nhi hậu Lễ. Phù Lễ giả, trung tín chi bạc, nhi loạn chi thủ. Tiền thức giả ðạo chi hoa nhi ngu chi thủy. Thị dĩ ñại trượng phu xử kỳ hậu bất cư kỳ bạc; xử kỳ thực bất cư kỳ hoa. Cố khử bỉ thủ thử.

* 38 A. Cái ðức cao nhất không (chăm chú) lo ðức cho nên có ðức. Cái ðức kém (chỉ lo)

không thất ðức cho nên không có ðức. Cái ðức cao nhất vô vi mà không có gì ñể làm, cái Nhân cao nhất có làm nhưng không có cái gì ñể làm. Cái Nghĩa cao nhất có làm nhưng có cái ñể làm. Cái Lễ cao nhất có làm nhưng không có ai hưởng ứng, nên giơ cánh tay lôi kéo người ta.

B. Cho nên cái ðạo có mất ñi thì sau ñó mới có cái ðức; cái ðức có mất ñi thì sau ñó mới có chữ Nhân; chữ Nhân có mất ñi thì sau ñó mới có chữ Nghĩa; chữ Nghĩa có mất ñi thì sau ñó



mới có chữ Lễ. Phàm chữ Lễ xuất hiện là do chữ trung, chữ tín ñã mỏng yếu rồi, và là ñầu mối của loạn. Kẻ biết trước (/trí giả/) là mối họa của ðạo, là nguồn gốc của cái ngu.

Vì vậy cho nên các bậc ñại trượng phu ở nơi dày không ở nơi mỏng, chuộng cái chất phác, không chuộng cái hoa mỹ. Cho nên ông ta bỏ cái thứ hai theo cái thứ nhất.

# 39

Tích nhi ñắc Nhất giả: thiên ñắc dĩ thanh; ñịa ñắc Nhất dĩ ninh; thần ñắc Nhất dĩ linh; cốc ñắc nhất dĩ doanh; vạn vật ñắc Nhất dĩ sinh. Hầu vương ñắc nhất dĩ vi thiên hạ trinh. Kỳ trí chi Nhất dã. Thiên vô dĩ thanh tương khủng liệt; ñịa vô dĩ ninh tương khủng phế; thần vô dĩ linh tương khủng yết, cốc vô dĩ doanh tương khủng kiệt; vạn vật vô dĩ sinh tương khủng diệt; hầu vương vô quý cao tương khủng quyết. Cố quý dĩ tiện vi bản, cao dĩ hạ vi cơ. Thị dĩ hầu vương tự vị cô quả, bất cốc. Thử kỳ dĩ tiện vi bản da? Phi hồ? Cố trí sổ dự vô dự. Bất dục lục lục như ngọc. Lạc lạc như thạch.

* 39 A. Người xưa lo có ñược “Cái Một” là vì: Trời mà có ñược “Cái Một” thì trong; ñất mà có

ñược “Cái Một” thì yên; thần mà có ñược ”Cái Một“ thì thiêng; hang có ñược ”Cái Một“ thì ñầy. Muôn vật có ñược “cái Một” thì sinh ra, các vương hầu có ñược “Cái Một” thì thành chuẩn mực cho thiên hạ. Tất cả ñều lo ñạt ñến “Cái Một” hết.

B. Nếu trời không có cách ñạt ñến cái trong thì sợ sẽ vỡ; ñất không có cách ñạt ñến cái yên thì sợ sẽ hỏng; thần không có cách ñạt ñến cái thiêng thì sợ sẽ tan; các hang không có gì ñạt ñến cái ñầy sợ sẽ kiệt; muôn vật không có gì ñể sống sợ sẽ diệt vong; các vương hầu không có cách ñạt ñến cái cao quý sợ sẽ mất ngôi.

C. Cho nên cái sang lấy cái hèn làm gốc; cái cao lấy cái thấp làm nền. Cho nên các vương hầu tự xưng mình là “cô” (/con mồ côi/), là “quả” (/ít ñức/), là ”bất cốc" (/bất thiện/). ðó chẳng phải họ lấy cái hèn làm gốc ñó sao? Chằng phải thế sao?

D. Cho nên ca ngợi cao nhất là không ca ngợi. Không muốn ñược người ta quý trọng như viên ngọc ñẹp, mà chỉ muốn bị coi thường như sỏi ñá.

# 40

Phản giả, ðạo chi ñộng; nhược giả, ðạo chi dụng. Thiên hạ vạn vật sinh ư Hữu; Hữu sinh ư Vô.

* 40 Trở về, ñó là cách vận ñộng của ðạo; yếu mềm ñó là cái tác dụng của ðạo. Muôn vật trong

thiên hạ ñều do cái Hữu mà sinh ra. Cái Hữu là do cái "Vô” mà sinh ra.

# 41

Thượng sĩ văn ðạo, cần nhi hành chi. Trung sĩ văn ðạo, nhược tồn nhược vong, hạ sĩ văn ðạo, ñại tiếu chi. Bất tiếu, bất túc dĩ vi ñạo. Cố kiến ngôn hữu chi: Minh ðạo nhược muội; tiến ðạo nhược thoái; di ðạo nhược loại; thượng ðức nhược cốc, ñại bạch nhược nhục; quảng ðức nhược bất túc; kiến ðức nhược thu; chất chân nhược du. ðại phương vô ngung; ñại khí vãn thành; ñại ðạo hi thanh; ñại tượng vô hình; ñạo ẩn vô danh. Phù duy ðạo, thiện thải khả thành.

* 41 A. Kẻ sĩ cao nhất nghe ðạo thì chăm chỉ thực hiện. Kẻ sĩ bậc trung nghe ðạo thì vừa nhớ

vừa quên. Kẻ sĩ kém nghe ðạo thì cười chê ðạo. Nếu anh ta không cả cười thì không ñáng gọi là ðạo (/vì ðạo ñâu phải dễ hiểu/).

Cho nên người xưa có nói: "Kẻ sáng về ðạo có vẻ như ngu muội; kẻ tiến về ðạo có vẻ như là bước lùi; cái ðạo bằng phẳng có vẻ như là khúc khuỷu.



B. Bậc ñức cao nhất có vẻ như cái hang; cái trắng cao nhất có vẻ như là nhơ bẩn; cái ñức rộng có vẻ như là không ñủ; cái ñức vững chắc có vẻ như là mềm yếu; cái ñức chân thực có vẻ như là trống không.

C. Cái vuông cực lớn thì không có góc; cái ñồ dùng cực lớn làm xong muộn; cái âm cực lớn thì ít có tiếng; cái hình tượng cực lớn thì không có hình thù; cái ðạo cực lớn thì không có tên. Chỉ có cái ðạo là khéo sinh ra và tạo thành muôn vật.

# 42

ðạo sinh Nhất; Nhất sinh Nhị; Nhị sinh Tam, Tam sinh vạn vật. Vạn vật phụ âm nhi bão dương, xung khí dĩ vi hợp. Nhân chi sở ố, duy cô, quả, bất cốc, nhi vương công dĩ vi xưng. Cố vật hoặc tổn chi nhi ích; hoặc ích chi nhi tổn. Nhân chi sở giảo, ngã diệc giáo chi: "Cường lương giả bất ñắc kỳ tử”. Ngô tương dĩ vi giáo phụ.

* 42 A. ðạo sinh ra “cái Một”(/Thái cực/); Cái Một sinh ra Cái Hai (/âm dương/); cái Hai sinh

ra cái Ba (/âm dương và gi ao hợp của chúng/); Cái Ba sinh ra muôn vật. Muôn vật ñều cõng âm, ôm dương do khí xung khắc nhau mà hợp với nhau.

B. ðiều người ta ghét là cô (/mồ côi/), quả (ít ñức/), bất cốc (/ít thiện/), nhưng các vương công lại gọi mình là thế. Các sự vật có khi bớt nó mà lại là thêm, thêm cho nó mà lại là bớt. ðiều (này) người ta ñây, ta cũng ñem ra dạy: “Kẻ cương cường thì bất ñắc kỳ tử”. Ta nay cũng lấy câu ấy làm cái gốc của ñiều dạy.

# 43

Thiên hạ chi chí nhu, trì sính thiên hạ chi chí kiên, vô hữu nhập vô gián. Ngô thị dĩ tri vố vi chi hữu ích. Bất ngôn chi giáo, vô vi chi ích, thiên hạ hy cập chi.

* 43 A. Cái cực mềm trong thiên hạ chi phối cái cực cứng trong thiên hạ, cái không "hữu” (/như

ánh sáng/) xuyên cái cái không có chỗ hở (/như tấm kính/). Ta qua ñó biết cái có ích của vô vi. B. Cách dạy không dùng lời, ñiều ích lợi của vô vi, thiên hạ ít người ñạt ñược.

# 44

Danh dữ thân, thục thân? Thân dữ hóa, thục ña? ðắc dữ vong thục bệnh? Thị cố thậm ái tất thậm phí; ña tàng tất hậu vong. Tri túc bất nhục, tri chỉ bất ñãi, khả dĩ trường cửu.

* 44 Cái danh và thân mình cái nào thân thiết hơn? Thân mình và của cải cái nào quan trọng

hơn? ðược và mất cái nào nguy hại hơn? Vì vậy cho nên yêu thích lắm thì tổn thất nhiều; chứa chất lắm thì bỏ mất nhiều. Biết tri túc thì không bị nhục; biết dừng thì không nguy, có thể lâu dài.

# 45

ðại thành nhược khuyết; kỳ dụng bất tệ. ðại doanh nhược xung, kỳ dụng bất cùng. ðại trực nhược khuất. ðại xảo nhược chuyết; ñại biện nhược nột. Tĩnh thắng táo; hàn thắng nhiệt; thanh tĩnh dĩ vi thiên hạ chính.

* 45 A. Cái ñầy ñủ nhất có vẻ như thiếu sót; nhưng công dụng của nó không hết. Cái ñầy lớn có

vẻ như trống rỗng nhưng công dụng của nó không bao giờ cùng. Người thẳng lớn có vẻ như cong; người khéo lớn có vẻ như vụng; người biện luận lớn có vẻ như ấp úng.

B. Tĩnh thắng ñộng; hàn thắng nhiệt, lấy thanh tĩnh ñể làm cho thiên hạ thành ngay.



# 46

Thiên hạ hữu ñạo, khước tấu mã dĩ phẩn; thiên hạ vô ñạo, nhung mã sinh ư gi ao. Họa mạc ñại ư bất tri túc; cửu mạc ñại ư dục ñắc. Cố tri túc chi túc, thường túc hĩ.

* 46 A. Khi thiên hạ có ñạo thì dùng ngựa cưỡi ñể cày. Khi thiên hạ không có ñạo thì ngựa

chiến ñẻ con ở ngoại ô. B. Không cái họa nào lớn hơn là không biết tri túc; không sai lầm nào lớn hơn là tham

lam. Cho nên kẻ biết cái ñủ là ñủ thì không bị nhục và bao giờ cũng thấy ñủ.

# 47

Bất xuất hộ, tri thiên hạ; bất khuy dũ, kiến thiên ñạo. Kỳ xuất di viễn, kỳ tri di thiểu. Thị dĩ thánh nhân bất hành nhi trí; bất kiến nhi danh; bất vi nhi thành.

* 47 Không ra khỏi cửa lớn mà biết thiên hạ, không nhìn cửa sổ mà biết ñạo trời. Người ñi càng

xa thì cái biết của anh ta càng ít. Vì vậy nên bậc thánh nhân không ñi mà biết; không nhìn mà thấy; không làm mà nên công.

# 48

Vi học nhật ích, vi ðạo nhật tổn. Tổn chi hựu tổn, dĩ chí ư vô vi. Vô vi nhi vô bất vi. Thủ thiên hạ thường dĩ vô sự. Cập kỳ hữu sụ bất túc dĩ thủ thiên hạ.

* 48 A. Theo cái học thì ngày một tăng thêm; theo cái ðạo thì ngày một bớt ñi. Bớt ñi lại bớt ñi

cho ñến vô vi. B. Vô vi mà không việc gì không làm. Lấy thiên hạ bao giờ cũng bằng vô vi. Còn nếu gây

việc thì không ñủ ñể lấy thiên hạ.

# 49

Thánh nhân vô thường tâm, dĩ bách tính tâm vi tâm. Thiện giả, ngô thiện chi; bất thiện giả, ngô diệc thiện chi, ñắc thiện hĩ. Tín giả, ngô tín chi; bất tín giả, ngô diệc tín chi, ñắc tín hĩ. Thánh nhân tại thiên hạ, hấp hấp vị thiên hạ hồn kỳ tâm. Bách tính gi ai chú kỳ nhĩ mục, thánh nhân gi ai hài chi.

* 49 Bậc thánh nhân không có cái lòng bất biến, lấy lòng thiên hạ làm cái lòng của mình. Người

tốt ta tốt với họ; người không tốt ta cũng tốt với họ thì sẽ ñược cái tốt. Người ñáng tin ta tin họ; người không ñáng tin ta cũng tin họ, thì sẽ ñược chữ tín. Bậc thánh nhân ở trong thiên hạ, tấm lòng lo cho thiên hạ mà không bộc lộ. Trăm họ ñều dồn mắt lắng tai, thánh nhân coi họ ñều như trẻ thơ.

# 50

Xuất sinh nhập tử. Sinh chi ñồ thập hữu tam, tử chi ñồ thập hữu tam. Nhân chi sinh, ñộng chi tử ñạo diệc thập hữu tam. Phù hà cố? Dĩ kỳ sinh sinh chi hậu. Cái văn thiện nhiếp sinh giả, lăng hành bất ngộ tỳ hổ, nhập quân bất bị giáp binh. Tỳ vô sở ñầu kỳ giác, hổ vô sở thố kỳ trảo; binh vô sở dung kỳ nhẫn. Phù hà cố? Dĩ kỳ vô tử ñịa.

* 50



A. Vào chết ra sinh. Con ñường sống có mười ba ñường (/cửu khiếu và bốn chân tay/). Con ñường chết mười ba ñường. Con người sinh ra ñi tới cái chết cũng có mười ba ñường. Tại sao lại thế? ðó là vì lo ñến cái sống quá hậu hĩ.

B. Cho nên nghe nói: Kẻ khéo nhiếp sinh, ñi ñường bộ không gặp tê ngưu, hổ. Vào quân ñội không bị ñao thương. Tê ngưu, không có nơi ñể húc sừng, hổ không có chỗ ñể trổ móng, binh khí không có chỗ ñể ñâm mũi nhọn. Tại sao thế? Vì không có chỗ ñể chết (/họ không ñến những nơi này/).

# 51

ðạo sinh chi, ðức súc chi, vật hình chi, thế thành chi. Thị dĩ vạn vật mạc bất tôn ðạo nhi quý ðức. ðạo chi tôn, ðức chi quý, phù mạc chi mệnh nhi thường tự nhiên. Cố ðạo sinh chi, ðức súc chi, trưởng chi, dục chi, dưỡng chi, ñình chi ñộc chi, dưỡng nhi phúc chi. Sinh nhi bất hữu; vi nhi bất thị; dưỡng nhi bất tể. Thị vị Huyền ðức.

* 51 A. Cái ðạo sinh muôn vật, cái ðức nuôi chúng, vật cấp cho chúng hình hài, hoàn cảnh làm

cho chúng trưởng thành. Vì thế cho nên muôn vật không vật nào không trọng cái ðạo và quý cái ðức.

B. Cái ñáng trọng của ðạo, cái ñáng quý của ðức, chẳng do cái gì ra lệnh cả mà là theo tự nhiên. Cho nên cái ðạo sinh ra muôn vật, cái ðức nuôi chúng, làm cho chúng lớn lên, ñùm bọc chúng, làm cho chúng hoàn tất (/ñình/), trọn vẹn (/ñộc/), nuôi nấng chúng, che chở chúng. Cái ðức sinh ra mà không chiếm lấy; làm mà không cậy công; giúp chúng lớn lên mà không làm chủ. Cho nên gọi là cái ðức huyền diệu (/huyền ñức).

# 52

Thiện hạ hữu thủy, dĩ vi thiên hạ mẫu. Ký ñắc kỳ mẫu, dĩ tri kỳ tử. Ký tri kỳ tử, phục thủ kỳ mẫu. Một thân bất ñãi. Tắc kỳ ñoài bế kỳ môn, chung thân bất cần. Khai kỳ ñoài, tế kỳ sự, chung thân bất cứu. Kiến tiểu viết minh; thủ nhu viết cường. Dụng kỳ quang, phục quy kỳ minh. Vô dĩ thân ương, thú vị tập thường.

* 52 A. Thiên hạ có cái khởi thủy ñể làm bà mẹ thiên hạ. Một khi ñã biết ñược bà mẹ của muôn

vật thì biết ñược ñứa con. Một khi ñã biết ñược ñứa con lại giữ ñược mẹ thì suốt ñời không nguy.

B. Nếu bịt các lối, ñóng các cửa thì suốt ñời không vất vả; nếu mở các lối, bao biện công việc thì suốt ñời không cứu ñược.

C. Thấy ñược cái nhỏ kín gọi là sáng, giữ lấy cái mềm gọi là mạnh. Nếu dùng cái ánh sáng (của ðạo) ñể quay trờ về cái sáng (của mình) thì không có cái gì có thể khiến thân mình bị tai ương. Cái ñó là theo cái bất biến (/tập thường/).

# 53

Sử ngã giới nhiên hữu tri, hành ư ñại ñạo, duy thi thị úy. ðại ñạo thậm di, nhi dân hiếu kính. Triều thậm trừ, ñiền thậm vu, thương thậm hư, phục văn thái, ñái lợi kiếm, yếm ẩm thực, tài hóa hữu dư. Thị vị ñạo khoa. Phi ðạo dã tai?

* 53 A. Nếu như ta có một chút khôn ngoan, thì khi theo con ñường lớn chỉ sợ ñi sai mà thôi.

Con ñường lớn (/ñại ðạo/) rất bằng phẳng nhưng dân lại thích ñi ñường tắt.



B. Triều ñình rất hỗn loạn (/trừ/), ruộng vườn rất hoang vu, kho lương rất trống rỗng. Nhưng lại mặc áo gấm thêu, mang kiếm sắc, lo ăn uống chê chán, có của cải thừa thãi. ðó là bọn trộm cướp ñâu phải là ðạo?

# 54

Thiện kiến giả bất bạt; thiện bảo giả bất thoát. Tử tôn dĩ tế tự bất chuyết. Tu chi ư thân, kỳ ñức nãi chân. Tu chi ư gia, kỳ ñức nãi dư. Tu chì ư hương, kỳ ñức nãi trường. Tu chi ư quốc, kỳ ñức nãi phong. Tu chi ư thiên hạ, kỳ ñức nãi phổ. Cố dĩ thân quan thân, dĩ gia quan gia, dĩ hương quan hương, dĩ quốc quan quốc, dĩ thiên hạ quan thiên hạ. Ngô hà dĩ trĩ thiên hạ nhiên tai? Dĩ thử.

* 54 A. Kẻ khéo dựng thì không thể nhổ, kẻ khéo ôm thì không thể thoát, con cháu sẽ tế tự

không dứt. B. Trau dồi (ðạo) ở thân mình thì cái ñức của mình sẽ chân thực; trau dồì ðạo ở nhà mình

thì cái ñức sẽ có thừa; trau dồi nó ở làng thì cái ñức sẽ lâu dài; trau dồi nó ở nước thì cái ñức sẽ thịnh; trau dồi nó ở thiên hạ thì cái ñức sẽ lan khắp.

C. Cho nên hãy lấy thân mình mà xét thân mình; hãy lấy nhà mà xét nhà; hãy lấy làng mà xét làng; hãy lấy nước mà xét nước; hãy lấy thiên hạ (ngày xưa) mà xét thiên hạ (ngày nay). Ta làm sao mà biết thiên hạ ra sao? Lấy ñiều ñã nói trên ñây.

# 55

Hàm ñức chi hậu, tỷ ư xích tử. ðộc trùng bất thích, mãnh thú bất cứ; quắc ñiểu bất bác. Cốt nhược, cân nhu nhi ác cố, vị tri tẫn mẫu chi hợp nhi thuyên tác tinh chi chí dã. Chung nhật hào nhi bất sá, hòa chi chí dã. Tri hòa viết thường, tri thường viết minh; ích sinh viết tường; tâm sử khí viết cường. Vật tráng tắc lão, vị chi bất ðạo. Bất ñạo tảo dĩ.

* 55 A. Kẻ nào giữ ñược cái ðức dồi dào thì có thể sánh với ñứa con ñỏ. ðộc trùng không chích

nó; mãnh thú không vồ; chim ác không mổ. Xương nó yếu, gân nó mềm mà nắm chắc; chưa biết gi ao hợp mà “chim” tự cứng (/vì sinh khí ñầy ñủ/) vì tinh khí có dư; kêu gào suốt ngày mà giọng không khản là hòa hợp hết sức. Biết hòa hợp gọi là bất biến (/thường/); biết cái bất biến là sáng. Lo lắng quá nhiều (/ích/) ñến sự sống là có hại (/tường/). Khi cái tâm bị sinh khí sai khiến thì gọi là cường. Vật mà cường tráng thì sẽ già. Ta gọi nó là không theo cái ðạo. Không theo cái ðạo thì chết sớm.

# 56

Trí giả bất ngôn; ngôn giả bất trí. Tắc kỳ ñoài, bế kỳ môn. Tỏa kỳ nhuệ, giải kỳ phân, hòa kỳ quang, ñồng kỳ trần. Thị vị huyền ñồng. Cố bất khả ñắc nhi thân; khả ñắc nhi sơ, bất khả ñắc nhi lợi; bất khả ñắc nhi hại; bất khả ñắc nhi quý; bất khả ñắc nhi tiện. Cố vi thiên hạ quý.

* 56 Kẻ có trí thì không nói; kẻ nói thì không có trí. Hãy bịt các lối ñi; ñóng các cửa của mình;

làm cùn cái sắc của mình; gỡ cái rối; làm cho ánh sáng dịu ñi; hòa ñồng với bụi bặm. Cái ñó gọi là sự hòa ñồng huyền diệu (/huyền ñồng/). Cho nên (con người có ðạo) người ta không thể có cách ñể thân với ông ta; không có cách ñể xa lánh với ông ta; không có cách ñể làm lợi; không có cách ñể gây hại; không có cách ñể tôn quý, không có cách ñể coi khinh. Cho nên làm thành cái quý giá trong thiên hạ.



# 57

Dĩ chính trị quốc; dĩ kỳ dụng binh; dĩ vô sự thủ thiên hạ. Ngô hà dĩ tri kỳ nhiên tai? Dĩ thử: Thiên hạ ña kị húy, nhi dân di bần; dân ña lợi khí, quốc gia tư hôn; nhân ña kỹ xảo; kỳ vật tư khởi; pháp lệnh tư chương, ñạo tặc ña hữu, Cố thánh nhân vân: Ngã vô vi nhi dân tự hóa; ngã hiếu tĩnh nhi dân tự chính; ngã vô sự nhi dân tự phú; ngã vô dục nhi dân tự phác.

* 57 Dùng ngay thẳng ñể trị nước; dùng mưu mô ñể chiến ñấu; nhưng dùng vô vi ñể lấy thiên

hạ. Ta làm sao biết là thế? Vì những ñiều dưới ñây: Khi thiên hạ lắm chuyện kiêng cấm thì dân càng nghèo; khi dân có nhiều mánh khóe mưu

lợi (/lợi khí/) thì nước nhà sẽ tối tăm; khi dân có nhiều kỹ xảo thì những vật lạ càng nẩy sinh; khi pháp lệnh càng rạch ròi (/chương/) thì giặc cướp càng nhiều. Cho nên bậc thánh nhân nói: “Ta vô vi mà dân tự họ cải hóa; ta thích yên tĩnh mà dân tự sửa mình theo cái ñúng, ta vô sự mà dân tự họ giàu có. Ta không có ham muốn riêng mà dân tự họ trở nên chất phác”.

# 58

Kỳ chính muộn muộn, kỳ dân thuần thuần. Kỳ chính sát sát, kỳ dân khuyết khuyết. Họa hề phúc chi sở ỷ; phúc hề họa chi sở phục. Thục tri kỳ cực? Kỳ vô chính. Chính phục vi kỷ; thiện phục vi yêu. Nhân chi mê, kỳ nhật cố cửu. Thi dĩ thánh nhân, phương nhi bất cát; liêm nhi bất quệ; trực nhi bất tứ, quang nhi bất diệu.

* 58 A. Khi chính sự một nước mờ mờ thì dân của nó thuần hậu; khi chính sự một nước rạch ròi

thì dân của nó rối ren. Cái họa là nơi cái phúc nương náu; cái phúc là nơi cái họa ẩn nấp. Ai biết ñược kết quả của nó ra sao? Chẳng ai xác ñịnh ñược. Cái ngay lại biến thành cái mánh khóe; cái thiện lại biến thành cái gian dối. Cái mê muội của người ñời ñã lâu ngày lắm rồi.

B. Cho nên bậc thánh nhân ñể mình vuông vắn mà không cất nó, mình liêm khiết mà không làm thương tổn người khác; mình trực mà không ngang ngược, mình sáng mà không chói lòa.

# 59

Trị nhân, sự thiên mạc nhược sắc. Phù duy sắc thị vi tảo phục tảo phục, vị chi trọng tích ñức; trọng tích ñức tác vô bất khắc. Vô bất khắc tắc mạc tri kỳ cực. Mạc tri kỳ cực, khả dĩ hữu quốc. Hữu quốc chi mẫu, khả dĩ trường cửu. Thị vị thâm căn cố ñế, trường sinh cửu thị chi ñạo.

* 59 Trị người, thờ trời không gì bằng tiết kiệm. Bởi vì chỉ có tiết kiệm thì mới sớm trở về với

ðạo (/tảo phục/); sớm trở về với ðạo gọi là coi trọng việc tích ñức. Nếu coi trọng việc tích ñức thì không có ñiều gì không khắc phục ñược. Một khi không có ñiều gì không khắc phục ñược thì không ai biết ñược cái cùng cực; khi không ai biết ñược cái cùng cực thì có thể giữ ñược nước, có thể có ñược bà Mẹ của nước, có thể trường cửu. Cái ñó gọi là “rễ sâu gốc vững”, cái ñạo trường sinh nhờ cậy lâu.

# 60

Trị ñại quốc nhược phanh tiểu tiên. Dĩ ñạo lị thiên hạ, kỳ quỷ bất thần. Phi quỷ bất thần, kỳ thần bất thương nhân. Phi kỳ thần bất thương nhân, thánh nhân diệc bất thương nhân. Phù lưỡng bất tương thương, cố ñức gi ao quy yên.



* 60 Cai tri một nước lớn có vẻ như nấu con cá nhỏ. Dùng ñạo ñể cai trị thiên hạ thì quỷ không

thiêng. Không phải là quỷ không thiêng mà cái thiêng của quỷ không làm người bị thương tổn. Không phải cái thiêng của quỷ không làm người bị thương tổn mà bậc thánh nhân cũng không làm người bị thương tổn. Vì hai bên không làm nhau bị thương tổn, cho nên cái ñức của cả hai gi ao tiếp với nhau về cùng một nơi.

# 61

ðại quốc giả hạ lưu, thiên hạ chi gi ao, thiên hạ chi tẫn. Tẫn thường dĩ tĩnh thắng mẫu dĩ kỳ tĩnh vi hạ. Cố ñại quốc dĩ hạ tiểu quốc tắc thủ tiểu quốc; tiểu quốc dĩ hạ ñại quốc tắc thủ ñại quốc. Cố hoặc hạ dĩ thủ; hoặc hạ nhi thủ. ðại quốc bất quá dục kiêm súc nhân; tiểu quốc bất quá dục nhập sự nhân. Phù lưỡng giả các ñắc kỳ sở dục. ðại giả, nghi vi hạ.

* 61 Nếu như cái nước lớn chịu ở chỗ thấp thì sẽ là nơi quy tụ (/gi ao/) của thiên hạ. Con cái

thường lấy cái tĩnh ñể thắng con ñực, (vì) lấy cái tĩnh làm chỗ thấp. Cho nên nếu như nước lớn biết hạ mình trước nước nhỏ thì sẽ lấy ñược nước nhỏ. Nước nhỏ biết hạ mình trước nước lớn thì sẽ lấy ñược nước lớn.

Cho nên hoặc là chịu lún (/hạ/) ñể lấy; hoặc là chịu lún ñể ñược che chở. Nước lớn chẳng qua muốn kiêm tính ñể nuôi người; nước nhỏ chẳng qua muốn nhập vào ñể thờ người. Cả hai bên ñều ñạt ñược ñiều mình muốn, cho nên kẻ lớn nên chịu lún.

# 62

ðạo giả, vạn vật chi áo, thiện nhân chi bửu, bất thiện nhân chi sở bảo. Thiện ngôn khả dĩ thị tôn; mỹ hành khả dĩ gia nhân. Nhân chi bất thiện hà khí chi hữu? Cố lập thiên tử, trí tam công, tuy hữu củng bích, dĩ tiên tứ mã, bất như tọa tiến thử ñạo. Cổ chi sở dĩ quý thử ñạo giả hà? Bất viết cầu dĩ ñắc, hữu tội dĩ miễn da? Cố vi thiên hạ quý dã.

* 62 A. Cái ðạo là nơi sâu kín của muôn vật, cái quý báu của người thiện, cái người bất thiện

nhờ ñó ñược nương tựa. Lời nói tốt ñẹp có thể làm cho thêm tôn quý (/thị tôn/). Hành ñộng tốt ñẹp có thể ñề cao con người. Sao lại vứt bỏ những người bất thiện?

B. Cho nên tuy ñược lập làm thiên tử, ñược ở ñịa vị tam công, tuy tay cầm ngọc bích ngồi xe bốn ngựa kéo, nhưng vẫn không bằng quỳ dâng cái ñạo này. Tại sao người xưa lại quý cái ñạo này? Chẳng phải nói (/viết/) do cầu gì ñược nấy, có tội ñược miễn tội ñó sao? Vì vậy nó là cái quý trong thiên hạ.

# 63

Vi vô vi; sự vô sự; vị vô vị. ðại tiểu, ña thiểu. Báo oán dĩ ñức. ðồ nan ư kỳ di; vi ñại ư kỳ tế. Thiên hạ nan sự, tất tác ư dị; thiên hạ ñại sự, tất tác ư tế. Thị dĩ thánh nhân, chung bất vi ñại, cố năng thành kỳ ñại. Phù khinh nặc, tất quả tín; ña dị tất ña nan. Thị dĩ thánh nhân do nan chi, cố chung vô nan hĩ.

* 63 A. Làm cái vô vi; theo cái vô sự; nếm cái không có mùi vị. Xem cái lớn như cái nhỏ, cái

nhiều như cái ít là như nhau. Lấy ñức ñể báo oán. Lo liệu việc khó từ khi nó còn dễ; làm việc lớn từ khi nó còn nhỏ. Việc khó trong thiên hạ nhất ñịnh phải làm từ chỗ dễ; việc lớn trong thiên hạ, nhất ñịnh phải làm từ chỗ nhỏ bé.



B. Cho nên bậc thánh nhân suốt ñời không làm việc gì lớn cho nên có thể làm nên việc lớn. Phàm ai hứa dễ dàng thì chắc chắn là ít giữ chữ tín. Xem việc quá dễ sẽ gặp nhiều cái khó. Bậc thánh nhân cho nó khó nên suốt ñời không gặp việc khó.

# 64

Kỳ an dị trì; kỳ vi triệu dị mưu; kỳ thủy dị phán; kỳ vi dị tán. Vi chi ư vị hữu; trị chi ư vị loạn. Hợp bao chi mộc, sinh ư hào mạt. Cửu tằng chi dài khởi ư lủy thổ, thiên lý chi hành, thủy ư túc hạ. Vi giả bại chi; chấp giả thất chi. Thị dĩ thánh nhân vô vi cố vô bại; vô chấp cố vô thất. Dân chi tòng sự thường ư cơ thành nhi bại chi. Thận chung như thủy, tức vô bại sự. Thị dĩ thánh nhân dục bất dục, bất quý nan ñắc chi hóa; học bất học, phục chúng nhân chi sở quá. Dĩ phụ vạn vật chi tự nhiên, nhi bất cảm vi.

* 64 A. Khi tình hình ñang yên thì dễ nắm giữ; khi cái mầm chưa lộ ra thì dễ lo liệu; khi vật

ñang mềm thì dễ chia cắt; khi vật còn nhỏ thì dễ phân tán. Phải làm từ khi nó chưa xuất hiện; phải trị từ khi chưa loạn. Cây gỗ ñầy một ôm sinh ra từ cái mầm con; cái ñài chín từng bắt ñầu từ một sọt ñất; chuyến ñi xa ngàn dặm bất ñầu ở dưới chân.

B. Kẻ nào làm (theo ý mình) thì làm cho việc hỏng; kẻ nào cố chấp thì thất bại. Cho nên bậc thánh nhân vô vi cho nên không thất bại; không cố chấp cho nên không mất.

C. Người ta lo công việc thường làm cho công việc hỏng khi sắp hoàn thành. Phải cẩn thận khi kết thúc như lúc ñầu tiên thì sẽ không bị thất bại.

Cho nên bậc thánh nhân muốn mình không muốn, không quý những của cải khó kiếm, học cái không học (/ không phải do học vấn có ñược/), làm cho mọi người trở về cái họ ñã trải qua (/thời ñứa trẻ sơ sinh/). Giúp theo cái tự nhiên của muôn vật mà không dám làm (theo ý mình).

# 65

Cổ chi thiện vi ñạo giả, phi dĩ minh dân, tương dĩ ngu chi. Dân chi nan trị dĩ kỳ trí ña. Cố dĩ trí trị quốc, quốc chi tặc, bất dĩ trí trị quốc, quốc chi phúc. Trì thử lưỡng giả diệc kê thức. Thường tri kê thức thị vị huyền ñức. Huyền ñức thâm hĩ, viễn hĩ; dữ vật phản hĩ, nhiên hậu nãi chí ñại thuận.

* 65 A. Cho nên người xưa khéo thi hành cái ðạo thì không phải làm cho dân chúng khôn ra,

mà làm cho dân chúng ngu ñi. Sở dĩ dân chúng khó trị là vì trí khôn của họ lắm. Cho nên ai muốn lấy trí khôn ñể cai trị nước thì ñó là giặc của nước; không lấy trí khôn ñể trị nước ñó là cái phúc của nước.

B. Nắm lấy hai cái trên chính là các quy tắc (ñể trị nước). Việc luôn luôn biết cái quy tắc này, ñó là cái ðức huyền diệu (/huyền ñức/). Cái ñức huyền diệu sâu thẳm, xa vời. Nó trở về với vật rồi sau ñó ñạt ñến cái thuận to lớn (/ñại thuận/).

# 66

Gi ang hải sở dĩ năng vi bách cốc vương giả, dĩ kỳ thiện hạ chi, cố năng vi bách cốc vương. Thị dĩ dục thượng dân, tất dĩ ngôn hạ chi; dục tiên dân tất dĩ thân hậu chi. Thị dĩ thánh nhân xử thượng nhi dân bất trọng; xử tiền nhi dân bất hại. Thị dĩ thiên hạ lạc thôi nhi bất yếm. Dĩ kỳ bất tranh cố thiên hạ mạc năng dữ chi tranh.

* 66 Sở dĩ sông biển có thể làm vị vua của trăm hang là vì nó khéo ở dưới thấp (so với hang)

cho nên có thể làm vua của trăm hang.



Cho nên muốn ở trên dân chúng thì phải dùng lời nói ñể nhún mình, muốn ở trước dân chúng thì phải ñặt thân mình sau dân chúng. Chính vì vậy cho nên thánh nhân ở trên mà dân không cho là nặng, mình ở trước mà dân không cho là có hại cho họ. Cho nên thiên hạ vui lòng ủng hộ mà không chán. Vì thánh nhân không tranh giành cho nên thiên hạ không có ai tranh giành ñược với ông ta.

# 67

Thiên hạ gi ai vị ngã ñạo ñại, tự bất tiếu. Phù duy ñại, cố tự bất tiếu. Nhược tiếu, cửu hỹ kỳ tế dã phù! Ngã hữu tam bửu, trì nhi bảo chi: nhất viết từ; nhị viết kiệm, tam viết bất cảm vi thiên hạ tiên. Từ cố năng dũng; kiệm cố năng quảng; bất cảm vi thiên hạ tiên, cố năng thành khí trưởng. Kim xá từ thả dũng, xả kiệm thả quảng, xá hậu thả tiên, tử hỹ. Phù từ dĩ chiến tắc thắng, dĩ thủ tắc cố, thiên tương cửu chi, dĩ từ vệ chi.

* 67 A. Thiên hạ ñều bảo cái ðạo của ta lớn, có vẻ như không giống cái gì hết. Vì nó lớn cho

nên nó không giống cái gì hết. Ví thử nó giống một vật nào ñấy thì từ lâu nó ñã nhỏ mất rồi! B. Ta có ba cái quý: Cái thứ nhất là “Nhân từ”; cái thứ hai là “Tiết kiệm”; cái thứ ba là

”Không dám xem mình trước thiên hạ”. Vì nhân từ cho nên có thể dũng cảm. Vì tiết kiệm cho nên có thể mở rộng. Vì không dám xem mình trước thiên hạ cho nên có thể thành chúa tể mọi vật (/khí trưởng/).

C. Nay nếu như bỏ nhân từ mà lo dũng cảm; bỏ tiết kiệm mà muốn mở rộng; bỏ việc ở sau mà lo ñứng trước thì chết. Phàm lấy nhân từ ñể chiến ñấu thì thắng, ñể giữ thì vững chắc. Nếu trời muốn cứu ai thì do người ấy ñã lấy nhân từ ñể tự bảo vệ mình.

# 68

Thiện vi sĩ giả, bất vũ; thiện chiến giả, bất nộ; thiện thắng dịch giả, bất dữ. Thiện dụng nhân giả vi chi hạ. Thị vị bất tranh chi ñức; thị vị dụng nhân chi lực; thị vị phối thiên cổ chi cực.

* 68 Kẻ làm tướng (/sĩ/) giỏi không dùng vũ lực; người chiến ñấu giỏi không nổi giận; người

khéo chiến thắng ñịch không gi ao chiến. Người khéo dùng người thì ñặt mình dưới người ta. Cái ñó gọi là cái ñức của việc không tranh giành. Cái ñó gọi là cái ñức của việc dùng người. Cái ñó gọi là chỗ cùng cực của ñạo trời từ xưa.

# 69

Dụng binh hữu ngôn. “Ngô bất cảm vi chủ nhi vi khách; bất cảm tiến thốn nhi thối xích”: Thị vị hành vô hành, nhượng vô tý, nhưng vô ñịch, chấp vô binh. Họa mạc ñại ư khinh ñịch; khinh ñịch cơ táng ngô bảo. Cố kháng binh tương gia, ai giả thắng hĩ.

* 69 Cách dùng binh có câu: “Ta không dám làm người chủ (ñể ñánh) mà làm người khách (ñể

ñối phó), không dám tiến lên một tấc mà rút lui một thước.” Cái ñó gọi là ñi mà không dàn binh; ñuổi mà không giơ tay; nắm mà không dùng binh khí,

bắt giữ mà không gi ao chiến với ñịch. Không có tai họa nào lớn hơn khinh ñịch. Khinh ñịch, thì sẽ bỏ mất cái quý của ta. Cho nên khi quân ñội gi ao chiến, bên nào nhân từ thì bên ấy thắng.



# 70

Ngô ngôn thậm dị tri, thậm dị hành, thiên hạ mạc năng tri, mạc năng hành. Ngôn hữu tông; sự hữu quân. Phù duy vô tri, thi dĩ bất ngã tri. Tri ngã giả hy, tắc ngã quý hĩ, thị dĩ thánh nhân bị hạt, hoài ngọc.

* 70 Lời nói của ta biết rất dễ; làm rất dễ. Thiên hạ chẳng ai biết; chẳng ai làm. Lời của ta có

gốc; việc làm của ta có căn cứ. Vì thiên hạ không hiểu ñược (ñiều này) cho nên họ chẳng hiểu ta. Ai hiểu ta, thì ta quý. Vì vậy bậc thánh nhân mặc áo vải thô mà lòng ôm ngọc.

# 71

Tri bất tri thượng; bất tri, tri, bệnh. Phù duy bệnh bệnh, thị dĩ bất bệnh. Thánh nhân bệnh bệnh, thị dĩ bất bệnh.

* 71 Biết mà làm như không biết là cao nhất. Không biết mà làm ra vẻ biết là bệnh. Vì mình

biết ñó là bệnh cho nên chẳng có bệnh. Bậc thánh nhân biết ñó là bệnh cho nên không có bệnh.

# 72

Dân bất uý uy, tắc dại uy chi. Vô hiệp kỳ sở cư, vô yếm kỳ sở sinh. Phù duy bất yếm, thị dĩ bất yếm. Thị dĩ thánh nhân tự tri bất tự hiện; tự ái bất tự quý. Cố khử bỉ, thủ thử.

* 72 Dân không sợ uy hiếp thì cái uy hiếp lớn sẽ ñến. Chớ chê nơi ở của mình bị chật chội, chớ

chán cách sống của mình. Vì mình không chê cho nên không chán. Cho nên bậc thánh nhân tuy biết mình nhưng không nêu cao mình, tuy tự yêu mình, nhưng không tự quý trọng mình. Cho nên bỏ cái thứ hai mà theo cái thứ nhất.

# 73

Dũng vu cảm tắc sát; dũng vu bất cảm tắc hoạt. Thử lưỡng giả hoặc lợi, hoặc hại. Thiên chi sở ố, thục tri kỳ cổ? Thị dĩ thánh nhân do nan chi. Thiên chi ñạo bất tranh nhi thiện thắng; bất ngôn nhi thiện ứng; bất triệu nhi tự lai; thiền nhiên nhi thiện mưu. Thiên võng khôi khôi, sơ nhi bất lậu.

* 73 Kẻ dũng ở chỗ dám làm thì sẽ bị giết; kẻ dũng ở chỗ không không dám làm thì sẽ sống.

Hai cái trên ñây một cái có lợi, một cái có hại. Có ñiều mà trời ghét có ai biết lý do không? Cho nên bậc thánh nhân còn cho ñiều ấy là khó. Cái ñạo của trời không tranh mà khéo thắng, không nói mà khéo ứng; không gọi mà tự ñến, thản nhiên mà khéo mưu tính. Lưới trời lồng lộng, tuy thưa nhưng lại chẳng ñể lọt.

# 74

Dân bất uý tử, nãi hà dĩ tử cụ chi? Nhược sử dân thường uý tử nhi vi kỳ giả, ngô ñắc chấp nhi sát chi, thục cảm? Thường hữu tư sát giả sát. Phù ñại tư sát giả sát thị vi ñại ñại tượng trác. Phù ñại ñại trác giả, hy hữu bất thương kỳ thủ hĩ.

* 74 Dân chúng không sợ chết, cớ gì lại lấy cái chết ñe doạ họ? Nếu ta khiến cho dân chúng bao

giờ cũng sợ chết, rồi có kẻ làm chuyện xằng bậy ta bắt và giết ñi, thì ai dám (làm bậy)? ðạo có cái lo việc giết ñể giết. Nếu ta thay thế cái lo việc giết này mà giết thì cũng như thợ mộc mà ñẽo, ít có người khỏi ñứt tay vậy.



# 75

Dân chi cơ, dĩ kỳ thượng thực thuế chi da, thị dĩ cơ. Dân chi nan trị, dĩ kỳ thượng chi hữu vi, thị dĩ nan trị. Dân chi khinh tử dĩ kỳ cầu sinh chi hậu, thị dĩ khinh tử. Phù duy vô dĩ sinh vi giả, thị hiền ư quý sinh.

* 75 Dân mà ñói là do người trên ñánh thuế nhiều cho nên ñói. Dân mà khó trị là vì người trên

thi hành lối "hữu vi (/chính sự phiền hà/), cho nên khó trị. Dân mà coi thường cái chết là vì người trên lo cái sống của họ quá nặng, cho nên dân khinh cái chết. Phàm người quan tâm tới việc không coi trọng chuyện mưu sinh là giỏi hơn kẻ quý trọng việc mưu sinh.

# 76

Nhân chi sinh dã nhu nhược, kỳ tử dã kiên cường. Vạn vật thảo mộc chi sinh dã nhu thuỷ, kỳ tử dã khô cảo. Cố kiên cường giả, tử chi ñồ; nhu nhược giả, sinh chi ñồ. Thị dĩ binh cường tắc bất thắng; mộc cường tắc chiết. Cố kiên cường xử hạ; nhu nhược xử thượng.

* 76 Con người khi sống thì mềm yếu mà khi chết thì cứng nhắc. Muôn vật, cây cỏ khi sống ñều

mềm yếu, mà khi chết ñều khô cứng. Cho nên cứng rắn là con ñường chết; mềm yếu là con ñường sống. Cho nên binh mạnh thì chẳng thắng, cây cứng thì bị chặt. Cho nên cứng và lớn ở bực dưới; mềm yếu ở bực trên.

# 77

Thiên chi ñạo kỳ do trương cung dư? Cao giả ức chi, hạ giả cử chi; hữu dư giả tổn chi; bất túc giả bổ chi. Thiên chi ñạo tổn hữu dư nhi bổ bất túc. Nhân chi ñạo tắc bất nhiên: tổn bất túc dĩ phụng hữu dư. Thục năng hữu dư dĩ phụng thiên hạ? Duy hữu ñạo giả. Thị dĩ thánh nhân, vi nhi bất thị; công thành nhi bất xử, kỳ bất dục hiện hiển.

* 77 Cái ñạo của trời giống như trương cây cung chăng? Cây cung khi cao thì hạ thấp nó xuống,

khi thấp thì ñưa nó lên. Thừa thì bớt, thiếu thì bù. ðạo trời bớt chỗ thừa mà bù vào chỗ còn thiếu. ðạo người thì lại không thế. Nó bớt chỗ thiếu ñể phụng sự chỗ thừa. Ai có thể lấy cái chỗ thừa ñể phục vụ thiên hạ? Chỉ có người có ñạo. Cho nên bậc thánh nhân làm mà không cậy công, công ñã thành mà không cho là của mình. Ông ta không muốn trổ cái tài giỏi của mình.

# 78

Thiên hạ nhu nhược mạc quá ư thuỷ. Nhi công kiên cương giả, mạc nhi năng thắng, kỳ vô dĩ dịch chi. Nhu thắng cương; nhược thắng cường, thiên hạ mạc năng tri, mạc năng hành. Thị dĩ thánh nhân vân: “Thụ quốc chi cấu thị vi xã tắc chủ, thụ quốc bất thường, thị vi thiên hạ vương. Chính ngôn nhược phản.”

* 78 Trong thiên hạ không có cái gì mềm yếu hơn nước, nhưng việc công phá cái cứng rắn thì

không có cái gì hơn nước, không có cái gì thay thế ñược nó. Yếu thắng mạnh, mềm thắng cứng, thiên hạ không ai không biết ñiều này, cũng không không ai thi hành ñược. Vì vậy cho nên bậc thánh nhân nói: “Kẻ chịu cái nhơ bẩn của thiên hạ thì làm chủ xã tắc; chịu cái không may của nước thì làm vương thiên hạ. Lời ngay nghe như trái ngược.”



# 79

Hòa ñại oán, tất hữu dư oán. An khả dĩ vi thiện? Thị dĩ thánh nhân, chấp tả khế nhi bất trách ư nhân. Hữu ñức tư khế, vô ñức tư triệt. Thiên ñạo vô thân, thượng dữ thiện nhân.

* 79 Nếu giải hòa ñược cái oán lớn thế nào cũng còn cái oán sót lại, làm sao có thể làm ñiều

thiện ñược? Vì vậy cho nên bậc thánh nhân cầm nửa tờ gi ao kèo bên trái mà không trách cứ người ta. Người có ñức trao tờ gi ao kèo cho người ta, người không có ñức lo thu thuế (/triệt là tên loại thuế/). ðạo trời không thân ai, thường giúp người thiện.

# 80

Tiểu quốc, quả dân. Sử hữu thập bách chi khí nhi bất dụng. Sử dân trọng tử nhi bất viễn tỉ. Tuy hữu chu, dư, vô sở thừa chi; tuy hữu giáp binh, vô sở thừa chi. Sử dân phục kiết thằng nhi dụng chi. Cam kỳ thực; mỹ kỳ phục; an kỳ cư; lạc kỳ tục. Lân quốc tương vọng; kê khuyến chi thanh tương văn. Dân chí lão tử bất tương vãng lai.

* 80 Nước nhỏ, dân ít. Tuy có dụng cụ gấp mười, gấp trăm (sức người) cũng không dùng. Khiến

dân coi trọng cái chết mà không ñi xa. Tuy có thuyền, xe cũng không ai lên; tuy có binh khí cũng không trưng bày. Khiến dân trở lại dùng tục thắt nút. Cho thức ăn của mình là ngon; cho quần áo mình là ñẹp; bằng lòng với nơi ở của mình; vui với tục lệ của mình. Các nước láng giềng trông thấy nhau, nghe tiếng gà, tiếng chó của nhan. Dân ñến già, chết không qua lại với nhau.

# 81

Tín ngôn bất mỹ; mỹ ngôn bất tín. Thiện giả bất biện; biện giả bất thiện. Trí giả bất bác; bác giả bất trí. Thánh nhân bất tích. Ký dĩ vi nhân kỷ dũ hữu, ký dĩ dữ nhân kỷ dụ ña. Thiên chi ñạo, lợi nhi bất hại. Thánh nhân chi ñạo, vi nhi bất tranh.

* 81 Lời nói ñáng tin không ñẹp; lời nói ñẹp không ñáng tin. Người thiện không tranh biện;

người tranh biện không thiện. Người có trí không biết rộng; người biết rộng không có trí. Bậc thánh nhân không tích luỹ, càng giúp cho người ta thì lại càng có thừa; càng cho người ta thì mình lại càng có nhiều. ðạo trời làm lợi (cho muôn vật) mà không làm hại. Cái ñạo của bậc thánh nhân làm mà không tranh giành.



…………………………………………..

Cuốn sách này ñược sưu tầm, ñóng và eBook và chia sẻ tới bạn bởi thư viện sách ñiện tử online

wWw.VietLion.Com

Documents

Đạo Đức Kinh dễ hiểu (Phan Ngọc)