TKIVA histologija

www.perpetuum-lab.com.hr

Epitelno tkivo

Tipovi epitela

Epitelno tkivo je jedno od 4 osnovne vrste tkiva koje nalazimo kod čovjeka. Tijekom intrauterinog razvitka nastaje iz sva tri zametna listića. Sastavljeno je od tijesno priljubljenih stanica koje su gusto zbijene i čvrsto povezane. Ima malo međustanične tvari. Potpuno je avaskularno tj. nema krvnih žila, ali iznimka je stria vaskularis u unutarnjem uhu. Prehranjuje se difuzijom iz krvnih kapilara vezivnog tkiva. Epitelno tkivo je smješteno iznad vezivnog tkiva, odvojeno je od njega strukturom koja je vidljiva svjetlosnim mikroskopom i naziva se bazalna membrana. Oblik uvjetuje gusti smještaj epitelnih stanica te ih dijelimo na:

§ pločaste stanice § kubične stanice § cilindrične stanice

Oblik njihovih jezgara prilagođen je obliku same stanice, a može biti kuglast, izdužen ili ovalan. Kubične stanice imaju okruglu jezgru, dok pločaste i cilindrične imaju spljoštene, ovalne jezgre pri čemu je uzdužna os jezgre uvijek usporedna s glavnom osi stanice.

Epitelno tkivo nastaje iz svih triju embrionalnih zametnih listića. Najveći dio epitela koji prekriva kožu, usnu i nosnu šupljinu te anus je ektodermalnog podrijetla. Epitel dišnog i probavnog sustava te žlijezda koje su im priključene nastaje od endoderma. Ostali epiteli (npr. endotel krvnih žila) potječu od mezoderma.

Stijenke epitelne stanice:


Bazalna stijenka ima sloj izvanstanične tvari koji se naziva bazalna lamina. Derivat je epitela. Vidi se samo elektronskim mikroskopom, a sastoji se od mreže tankih vlakanaca što se naziva lamina densa i može s jedne ili obje strane lamine denese imati i svjetliji sloj - lamina rara. Bazalna lamina je izgrađena od kolagena tipa IV, laminina iproteoglikana (heparan sulfat). Sidrenim vlakancima, građenih od kolagena tip VII i snopova mikrofibrila, je s donje starne pričvršćena na vezivno tkivo. Ima ulogu selektivne barijere, a potrebna je za uzajamno djelovanje stanice, te pri njihovom razmještanju i gibanju. Bazalna membrana je pojam u svjetlosnoj mikroskopiji, a sastoji se od dvije bazalne lamine ili jedne bazalne lamine i retikularne lamine. Za razliku od bazalne lamine, retikularna lamina je derivat stanica vezivnog tkiva. Uz bazalnu laminu prilježe bazalni pol epitelnih stanica. On je kod većine epitelnih stanica građen gotovo jednako jer služi istoj svrsi - izmjeni tvari.

Lateralna stijenka ima nekoliko specijaliziranih područja stanične membrane koji omogućuju udruživanje stanica, njihovu međusobnu povezanost i komunikaciju. To su različite makromolekule i ioni (glikoproteini, proteoglikani, kalcij uz EDTA), ali na lateralnoj stijenci to su međustanični spojevi. Oni su mjesta adhezije, brtvila koja sprječavaju prolaz tvari kroz međustanični prostor te tvorbe koje omogućuju komunikaciju.

Nepropusni spojevi

-čvrste spojeve (Zonula okludens)čine membrane susjednih stanica su se stopile i zabrtvile međustanični prostor da priječe protok tvari između epitelnih stanica (paracelularni put). Nalaze se na samom vrhu stanice.

Pričvrsni spojevi

-Zonula adherens sadrži ploču guste tvari na citoplazmatskoj strani spojnog dijela membrane od koje polaze aktinski filamenti šireći se u citoplazmu. Taj spoj okružuje stanicu poput pojasa i služi za povezivanje susjednih stanica. Zonula okludens i zonula adherens zajedno čine završnu prečku koja se vidi svjetlosnim mikroskopom.


-Dezmosom (Macula adherens) je ovalna tvorba smještena nasuprot jednakoj tvorbi na susjednoj stanici pri čemu su njihove membrabne malo razmaknute. S unutrašnje strane stanične membrane nalazi se kružna gusta nakupina tvari - pričvrsna ploča na koju se vežu citokeratinski intermedijarni filamenti koji se tu svijaju i vraćaju u citoplazmu poput sigurnosne igle. Izgledaju poput zakrpa. Na dodirnoj površini nekih epitelnih stanica i njihove bazalne lamine (povezuje ih) se često nalazi hemidezmosom što izgleda poput polovice dezmosoma.

Komunikacijski spojevi

-tijesni spoj (nexus, gap junction) čine susjedne stanične membrane koje povezuju bjelančevine sa hidrofobnim središtem (konekson), pa nastaje hidrofilnikanal koji omogućuje prelaženje čestica male molekularne mase iz jedne stanice u drugu. Nalaze se u jetri, leći i srčanom mišiću. Stanice tako nisu neovisne, nego djeluju u skladu jedna s drugom.

***Slobodna stijenka (površina) čini apikalni pol, a razlikuje se ovisno o funkciji stanice (zaštita, sekrecija, apsorpcija, podražljivost). Ima specijalizirane tvorbe koje upućuju na njenu funkciju :

-Mikrovili su kratki ili dugi, prstoliki izdanci citoplazme pokriveni staničnom membranom i povećavaju slobodnu površinu stanice, a osnovna funkcija im je apsorpcija. Prekriva ih glikoproteinski glikokaliks (vlaknasta ovojnica). Na svjetlosnom mikroskopu, mikrovili s glikokaliksom su gusto zbijeni i nazivaju se četkasta prevlaka. Nalaze se na pokrovnom epitelu tankog crijeva i proksimalnom kanaliću bubrega

-Stereocilije su dugi, nepokretni, razgranati mikrovili (u kanalićima epididimisa)

-Trepetljike (kinocilije) – izduženi, pokretljivi izdanci na slobodnoj površini epitelnih stanica. Dulje su od mikrovila. Sadrže jedan par mikrotubula okruženih s još devet parova mikrotubula i polaze od bazalnog tjelešaca koje ima strukturu centriola. Omogućuju strujanje tekućine ili čestica u jednom smjeru svojim gibanjem napred nazad. nalaze se u dišnom sustavu.


-Bičevi (flagela) su istog sastava kao i trepetljike, ali su još duži. U čovjeka se nalaze samo kod spermija gdje jedna stanica ima jedan bič.

Vrste epitela:

Zbog razlika u funkciji epitelno tkivo dijelimo na:

§ Pokrovni epitel § Žljezdani epitel § Osjetni epitel

Pokrovni epitel [uredi] Pokrovni epiteli su tkiva u kojima su stanice poredane u slojeve i pokrivaju površinu tijela ili unutrašnjost organa. Osnovna funkcija pokrovnog epitela je zaštita površine na kojoj se nalazi. Grade ga stanice koje mogu biti pločastog, kubičnog ili cilindričnog oblika, složene u jedan ili više slojeva. Prema obliku i broju slojeva stanica svaki pokrovni epitel dobiva svoj naziv. U slučaju da sve stanice u jednom epitelu nisu jednakog oblika, tada u naziv ulazi oblik stanica koje se nalaze u površinskom sloju.

A - jednoslojni cilindrični epitel, B - jednoslojni cilindrični epitel s trepetljikama, C- mnogoslojni pločasti epitel, D - jednoslojni pločasti epitel, E - prijelazni epitel F - višeredni epitel, G - kubični epitel, H - hoanociti, I - mnogoslojni cilindrični epitel s trepetljikama

§


§ Jednoslojni epitel sadržava samo jedan sloj stanica i sve stanice dodiruju bazalnu laminu. § Jednoslojni pločasti § Jednoslojni kubični § Jednoslojni cilindrični § Višeredni cilindrični

§ § Mnogoslojni epitel ima više od jednog sloja

stanice. § Dvoslojni kubični § Dvoslojni cilindrični § Mnogoslojni pločasti oroženi § Mnogoslojni pločasti neoroženi § Mnogoslojni cilindrični § Prijelazni epitel

§ § Neuroepitelne (specijalizirane za prijenos osjeta)

i mioepitelne stanice(specijalizirane za kontrakciju)

Jednoslojni pločasti epitel je sastavljen od jednog sloja pločastih stanica čije su jezgrespljoštene, paralelne s bazalnom laminom. Nalazi se na više mjesta u tijelu (npr.unutarnje uho, oko, tanki segment Henleove petlje). Posebni oblici su: mezotel, endotel imezenhimni epitel.

Jednoslojni kubični epitel je građen od jednog sloja višekutnih stanica čije su sve tri dimenzije podjednake. Jezgre kubičnih stanice su okrugle. Ovaj epitel oblaže lumen većine bubrežnih kanalića, nalazi se na prednjoj površini leće, prekriva površinu jajnika itd.

Jednoslojni cilindrični epitel je građen od jednog sloja uskih i visokih - cilindričnih stanica. Jezgre su ovalne tako da je njihova dulja os paralelna s duljom osistanice. Prekriva unutrašnju površinu želuca, tankog i debelog crijeva, žučnog mjehura itd.. Na preparatu tankog crijeva između cilindričnih stanica se nalaze žljezdane vrčaste stanice koje izlučuju sluz.


Višeredni cilindrični epitel je građen od jednog sloja cilindričnih stanica koje nisu sve jednako visoke. Sve stanice leže na bazalnoj lamini, ali samo neke od njih dopiru do površine epitela. Zbog toga su jezgre položene u više redova te je epitel dobio naziv višeredni. Ovaj epitel prekriva provodne cijevi u dišnom sustavu i neke od kanala u spolnom sustavu muškarca .

Višeredni cilindrični epitel u dišnom sustavu na svojoj površini ima pokretne trepetljike - kinocilije. Između epitelnih stanica nalaze se brojne vrčaste stanice, koje ponekad formiraju i višestanične endoepitelne žlijezde.

Dvoslojni kubični epitel je građen od dva sloja višekutnih stanica s okruglim jezgrama. Oblaže izvodne kanale egzokrinih žlijezda (npr. žlijezde slinovnice).

Dvoslojni cilindrični epitel je građen od dva sloja stanica. Sloj uz bazalnu laminu čine stanice kubičnog oblika, dok su one na površini cilindrične i posjedujutrepetljike. Oblaže ductus epididymidis u spolnom sustavu muškarca.

Mnogoslojni pločasti oroženi epitel na površini ima sloj mrtvih stanica koje su potpuno impregnirane keratinom. Taj se sloj naziva rožnati sloj ili stratum corneum. Mnogoslojni pločasti oroženi epitel nalazi se na površini kože i ima zaštitnu ulogu.

Mnogoslojni pločasti neoroženi epitel ima mnogo slojeva stanica. Sve stanice, i one najpovršnije su žive i posjeduju jezgre. Nalazi se na površini sluznica (usna šupljina, jednjak, rodnica itd).

Prijelazni epitel je dobio naziv po sposobnosti površinskih (Dogielovih) stanica da mjenjaju svoj oblik. Površinske stanice su konveksne na apikalnom polu, dok se u njihov bazalni pol utiskuju stanice dubljih slojeva čineći udubljenja. Tako poprimaju karakterističan oblik kišobrana te ih nazivamo i kišobranaste stanice. Kišobranaste stanice posjeduju tanke izdanke koji ih spajaju s bazalnom laminom i često posjeduju dvije jezgre. Svoj oblik mijenjaju ovisno o stanju rastegnutosti stijenke mokraćnog mjehura. Njihov apikalni pol prekriva specifično građena stanična membrana (crusta) koja epitelu osigurava zaštitu od agresivnog djelovanja urina. Stanice dubljih slojeva su znatno manje od kišobranastih, višekutne su i poredane u više slojeva. One nemaju sposobnost promjene svog


oblika, već se ovisno o rastegnutosti stijenke mjehura rasporede u veći ili manji broj slojeva. Ovaj epitel nema vezivnotkivnih papila.

Žlijezdani epitel [uredi]

§ Žljezdani epitel izgrađuju stanice koje proizvode sekret, obično pohranjen u sekretnim zrncima. One nastaju urastanjem pokrovnog epitela u vezivno tkivo. U slučaju da se stanice žljezdanog epitela zadrže između stanica pokrovnog nazivamo ih endoepitelnim žlijezdama. Ostale žlijezde su egzoepitelne.

Podjela žlijezda:

-prema broju žljezdanih stanica:

§ jednostanične § mnogostanične

prema mjestu izlučivanja sekreta:

-Endokrine žlijezde izlučuju svoj proizvod u krv i nemaju odvodnih kanala, a njihovi sekrecijski dijelovi građeni su od tračaka, nakupina ili folikula.

-Egzokrine žlijezde - izlučuju svoj proizvod kroz odvodni kanal te imaju sekrecijski dio i odvodni kanal

prema razgranjenosti odvodnog kanala:

-jednostavne - nerazgranjen kanal

-složene - razgranjen kanal

prema obliku sekrecijskog dijela:


-alveolarne - okrugli raspored stanica

-tubulusne - duguljasti raspored stanica

-alveotubulusne - sadrže i okrugle i duguljaste grupice sekrecijskih stanica

prema načinu izlučivanja sekreta (ekstruzija):

-merokrine (eccrina) - sekretna zrnca izlaze egzocitozom

-apokrine - sekret se izlučuje zajedno s apikalnim dijelom citoplazme

-holokrine - pri sekreciji propada cijela stanica, redovito su poliptihe, dok su sve ostale žlijezde monoptihe

§ s obzirom na karakteristike sekreta: § serozna § mukozna § mješovita

Svojstva i funkcije epitela [uredi] Opća svojstva epitelnih stanica:

§ polarnost § prehrana (difuzijom) § inervacija (dobra živčana opskrba) § obnavljanje (mitozom) § metaplazija (jedna vrsta epitela prelazi u drugu)

Funkcionalni tipovi epitelnih stanica:

§ stanice koje prenose ione - imaju uvrnuća bazalnog dijela stanične membrane i mitohondriji)

§ stanice koje prenose tvari pinocitozom - imaju mnoštvo pinocitotskih mjehurića

§ stanice koje proizvode kemijske glasnike (neurokrine, parakrine, endokrine)


§ stanice koje proizvode bjelančevine - hrapavi endoplazmatski retikulum, mitohondriji, Golgijevo tijelo)

§ stanice difuznog neuroendokrinog sustava (DNES) § stanice koje izlučuju sluz - hrapavi ER,

mitohondriji, veliki Golgijev kompleks § serozne stanice - puno HER, mitohondrija i

Golgijevog kompleksa § mioepitelne stanice (sadrže miofilamente

i citokeratinske intermedijarne filamente) § stanice koje proizvode steroide - glatki

endoplazmatski retikulum, mitohondriji, masne kapljice


Hrskavično tkivo ili hrskavica je specifična vrsta vezivnog tkiva koja sadrži čvrstu međustaničnu tvar i hrskavične stanice. Nije vaskularizirana (nema krvnih žila) niti je živčano inervirana. Funkcijski čini potporu mišićima, kostima i olakšava klizanje zglobnih ploština. Nalazimo ju u zglobovima, na rebrima, nosu, uhu,bronhima i intervertebralnim diskovima.

Hijalina hrskavica promatrana mikroskopom

Hondrociti [uredi] Hrskavične stanice - hondrociti, smještene su u šupljinama (lakunama) međustanične tvari okužene izrazito bazofilnom čahurom. Hondrociti imaju kuglasti ili jajoliki oblik. U citoplazmi su razvijeni hrapavi endoplazmatski retikulum, mitohondrije i Golgijevo tijelo. Proizvode i izlučuju sastojke matriksa, a to su molekule proteoglikana i kolagen. Stanice mogu biti pojedinačne ili u nakupinama. Područje međustanične tvari, slabije bazofilno od čahure, koje okružuje više lakuna naziva se teritorij. Teritorij zajedno sa pripadajućim stanicama čini funkcionalnu i morfološku jedinicu hrskavičnog tkiva - hondron. Područje između teritorija naziva se interteritorij. Hrskavica raste na dva načina (apozicijski i intersticijski rast). Diferencijacijom stanica perihondrija u hondrocite raste apozicijski, a diobom hondrocita mitozom raste intersticijski.

Međustaničnu tvar hrskavice [uredi]


Međustaničnu tvar hrskavice je izgrađena od amorfne mase čiju osnovu čine agregati proteoglikana, strukturni glikoproteini i kolagena vlakanca ili vlakna. Kod hijaline i elastične hrskavice nalazimo kolagena vlakanca građenih od kolagena tipa II, a u vezivnoj hrskavici nalazimo kolagena vlakna od kolegena tipa I.Proteoglikani su povezani u proteoglikanske agregate hijaluronskom kiselinom te sadrže glikozaminoglikane: hondroitin-4-sulfat, hondroitin-6-sulfat i keratan sulfat.Glikoprotein hondronektin je posrednik prijanjanja honrocita uz kolagen. Ima konzistenciju kaučuka odnosno automobilske gume te se može rezati i savijati. Funkcionalna obilježja hrskavice daje tako međustanična tvar, a posebno vlaknata komponenta. Hrskavično tkivo ne sadrži krvne žile te se prehranjuje iz vezivnog tkiva koji okružuje hrskavicu - perihondrija.

Perihondrij [uredi] To je ovojnica od gustog formiranog vezivnog tkiva. sastoji se od dva sloja. Vanjski, fibrozni sloj je satavljen pretežito od vlakana, a unutarnji, kambijski sloj je izgrađen od pretežito vezivnih stanica. Perihondrij ima ulogu u zaštiti, prehrani (bitna je difuzija), izgradnji i regeneraciji hrskavice. Regeneracija ide iz stanica kambijskog sloja i u male djece može biti gotovo potpuna.

Vrste hrskavice [uredi] Postoje tri tipa hrskavičnog tkiva:

§ Hijalina (staklasta) hrskavica § Elastična hrskavica § Fibrozna (vezivna) hrskavica Hijalina hrskavica [uredi]


Hijalina hrskavica

Najzastupljenija je u tijelu. Ima veliku količinu homogene međustanične tvari u koju su uklopljena kolagena vlakanca bez ikakvog pravila u raznim smjerovima. Kolagena vlakanca su građena od kolagena tipa II. Veliki dio matriksa čineproteoglikani koji zadržavaju vodu koja je potrebna za difuziju radi prehrane hondrocita. Za vrijeme razvoja izgrađuje skelettrupa, udova i donjeg dijela lubanje. To je prolazna hrskavica koja predstavlja model za izgradnju definitivnog koštanog skeleta. Podložna je degenerativnim promjenama, slabo regenerira te propada starenjem.

1- Leđna moždina, 2- Dorzalna grana, 3- Spinalni ganglij, 4- Ventralna grana, 5-Spinalni živac, 6 i 7-Intervertebralni disk, 6-Anulus fibrosus, 7-Nucleus pulposus, 8- Tijelo kralješka

Hijalina hrskavica formira rebrene hrskavice, nalazi se u grkljanu, dušniku i većim bronhima, te na svim zglobnim površinama. Kod zglobne hrskavice perihondrij ne postoji, već se ona prehranjuje iz sinovijalne tekućine.

Elastična hrskavica [uredi] U međustaničnoj tvari elastične hrskavice, osim kolagenih vlakanaca, izgrađuje i mreža elastičnih vlakana koja se može prikazati specifičnim bojanjem (WEG, orcein). Žućkaste je boje, elastičnija i savitljiva. Sadrži vlakanca koja izgrađuje kolagen tipa II. Nalazi se u uški, vanjskom slušnom hodniku, epiglotisu te malim hrskavicama grkljana i bronha.

Vezivna ili fibrozna hrskavica [uredi] Prijelazna je forma prema vezivnom tkivu. U matriksu prevladavaju vlakna kolagena tipa I u paralelnim snopovima među kojima se nalaze područja


hijaline hrskavice tipične građe. Vezivna hrskavica građena je od od otočića hijaline hrskavice smještenih u gustom vezivnom tkivu. Ona na svojoj površini nema perihondrija. Smještena je u području intervertebralnih diska, u simfizi stidnih kosti, te na hvatištu pojedinih tetiva za kost.

Kategorija: Histologija VEZIVNO TKIVO Vezivno tkivo povezuje stanice, tkiva i organe dajući im oblik i mehaničku potporu, služi u obrani organizma i prehrani organa. Nastaje iz mezoderma odnosno mezenhima te ektoderma neuralnog grebena na području glave i vrata. Ona su karakterizirana prisutnošću velike količine međustanične tvari u koju su uložene stanice. Međustanična tvar je proizvod stanica. Međustanična tvar je građena od osnovne tvari (proteoglikani i strukturni proteini) i vlakana (kolagena, retikulinska i elastična). Vezivna tkiva se razlikuju po konzistenciji osnovne tvari te po količini i vrsti vlakana i stanica. Stanice nastaju u samom vezivnom tkivu (dioba) ili se useljavaju iz drugih područja

1. Podjela vezivnog tkiva

Sljedeća podjela je samo jedna od brojnih koje se danas koriste:

• Embrionalno vezivno tkivo o Mezenhim

• Vezivno tkivo u užem smislu o Rijetko vezivno tkivo o Gusto vezivno tkivo

§ Neformirano § Formirano

o Vezivno tkivo s posebnim svojstvima § Elastično tkivo § Masno tkivo § Retikularno tkivo § Sluzavo tkivo § Pigmentno tkivo

• Potporna vezivna tkiva


o Hrskavično tkivo o Koštano tkivo

• Krv i limfa

Mezenhim je embrionalno vezivno tkivo. Ono je preteča vezivnih tkiva. Sastoji se od zvjezdolikih, pluripotentnih stanica koje su povezane svojim izdancima u trodimenzionalnu mrežu i od polutekuće (želatinozne) međustanične tvari. Blastem je nakupina mezenhimskih stanica koje su se počele diferencirati u smjeru nekog određenog tkiva ili strukture.

Rahlo vezivno tkivo ima više stanica, a manje međustanične tvari (vlakana). Stoga je rahlo vezivno tkivo nježnije građe i savitljivo. Od gustog se razlikuje po vrsti i količini stanica i međustanične tvari. Nalazi se ispod epitelnih tkiva, gradi stromu organa te je bogato krvnim žilama. Funkcija mu je prvenstveno nutritivna.

Gusto vezivno tkivo ima manje stanica, a više međustanične tvari, u prvom redu vlakana. Zato je gusto vezivno tkivo čvršće i otpornije prema djelovanju mehaničkih sila. U ljudskom tijelu prisutno je u dva oblika: neformirano i formirano. Gusto neformirano vezivno tkivo sadrži snopove kolagenih vlakana raštrkane u međustaničnoj tvari bez određenog pravilnog rasporeda. Izgrađuje retikularni sloj korijuma kože, podsluznicu probavne cijevi, čahure pojedinih organa itd. Gusto formirano vezivno tkivo sadrži pravilno raspoređena kolagena vlakna koja se suprotstavljaju silama koje djeluju na tkivo. Ova vrsta tkiva izgrađuje tetive, ligamente i fibrozne membrane. Primjer je tetiva (tendo) koja se sastoji od paralelnih snopova kolagenih vlakana koja se u bojanom preparatu vide kao crvene valovite linije. Između njih se vide jezgre tenocita - fibrocita specifičnih za tetive. Između snopova smješteno je neformirano vezivno tkivo (za razliku od kolagenih snopova) koje se naziva peritendineum internum sa krvnim kapilarama. Neformirano vezivno tkivo na površini je peritendineum externum.

Masno tkivo se sastoji od masnih stanica koje u svojoj citoplazmi sadrže kapljice neutralnih masti. Bijele masne stanice sadrže svaka po jednu veliku masnu kapljicu oko koje se nalazi tanak sloj citoplazme s jezgrom. Smeđe masne stanice sadrže više sitnih masnih kapljica međusobno odvojenih citoplazmom, a jezgra je u središtu stanice. Masno tkivo koje susrećemo kod čovjeka uglavnom je bijelo masno tkivo. Njegove stanice su velike, a u svakoj se nalazi jedna velika masna kapljica koja je u parafinskim preparatima otopljena. Jezgra i citoplazma su stisnute na periferiji stanice.


Sluzavo vezivno tkivo se nalazi u pupčanom tračku i predstavlja mehaničku zaštitu krvnim žilama koje sadrži. Na njegovoj površini je epitel amniona, a sadrži pupčanu venu, dvije pupčane arterije i alantois.

3. 2. Vlakna međustanične tvari

Vlakna su dugi tanki polimeri bjelančevina

• Kolagena vlakna ( čine 30% težine tijela) su najrasprostranjenija u tijelu. Aminokiselinekarakteristične za kolagen su hidroksiprolin i hidroksilizin. Otporna su prema vlaku.

Tipovi kolagena su:

• o Kolagen tipa I (kosti, vezivo tetive)- vlakna o Kolagen tipa II (hrskavice) - vlakanca o Kolagen tipa III (retikulinska vlakna) o Kolagen tipa IV (bazalna lamina) - amorfni kolagen o Kolagen tipa V (embrionalne ovojnice) - amorfni kolagen

• Retikulinska vlakna čine prostornu mrežu, sastoje se od kolagena tipa III povezanog s drugim tipovima kolagena, glikoproteinima i proteoglikanima. Argirofilna su. Nalaze se u glatkom mišićju, krvotvornim organima itd. Ima ih najviše tijekom embriogeneze, upala i cijeljenja rana, postepeno se zamjenjuju kolagenim vlaknima.

• Elastična vlakna nastaju u tri uzastopne faze:

oksitalanska ((mikrofibrila), elauninska (mikrofibrile i elastin), te elastična (zrela) vlakna (elastin zauzima središnji dio vlakna uz mikrofibrile). Reagiraju na vlak rastezanjem. Elastin je otporan na kuhanje,kiseline i lužine, sadržava posebne aminokiseline dezmozin i izodezmozin.


Koštano tkivo je vrsta potpornog vezivnog tkiva koje se obrazuje kod odraslog organizma umesto hrskavičavog tkiva embriona. Uobličeni elementi ovog tkiva su kosti koje pružaju telu potporu i zajedno sa mišićima omogućavaju kretanje.

[uredi]Funkcije Koštano tkivo ima veliki broj veoma značajnih funkcija za organizam:

§ daje telu potporu § zajedno sa mišićnim tkivom omogućava kretanje § štiti vitalne organe (mozak u lobanjskoj čahuri, srce u grudnoj duplji), § rezervoar je jona kalcijuma i fosfora koji se po potrebi iz njega mogu

mobilisati ili u njega skladištiti.

[uredi]Osnovne komponente

U izgradnji, kao i kod većine vezivnih tkiva, učestvuju:

§ koštane ćelije: § osteoblasti, § osteociti i § osteoklasti i

§ čvrste koštane mase (međućelijska supstanca ili matriks) § vlakna uronjena u matriks. [uredi]Koštane ćelije Osteoblasti su prave ćelije koštanog tkiva koje se nalaze na površini koštanog matriksa i u njega zalaze tankim citoplazmatičnim nastavcima. Aktivno učestvuju u održavanju koštanog tkiva sintetišući čitav niz proteina kolagene i nekolagene prirode:

§ osteopontina § osteoklacina § koštanog sijaloproteina


§ fibronektina § nekih faktora rasta § alkalne fosfataze § tenascin.

Sintetska aktivnost osteoblasta je pod kontrolom mnogih faktora:

§ faktora rasta, § nekih hormona, kao što su parathormon, polni hormoni.

Osteociti su potpuno okrušeni koštanom masom i leže u prostoru koji se naziva lakuna. Čitava površina ovih ćelija je pokrivena tankim citoplazmatičnim nastavcima koji zalaze u kanalikule (uzani kanalići) koštanog matriksa. Zbog tih nastavaka dobijaju paukolik oblik i često naziv paukolike ćelije. Preko nastavaka komuniciraju kako međusobno tako i sa osteoblastima i na taj način se obavlja neophodna razmena materija. Razmena materija obavlja se od ćelije do ćelije potšo u međućelijskom matriksu nema krvnih sudova. Slično osteoblastima i ove ćelije sintetišu organske materije koštanog matriksa.

Osteoklasti se od ostalih koštanih ćelija razlikuju po:

§ džinovskim razmerama (prečnik im dostiže 400 µm); § poreklu pošto ne potiču od osteopotentnih ćelija već, prema

pretpostavci najvećeg broja istraživača, od monocita.

Smešteni su na površini koštane mase u ulegnućima koja se nazivaju Haušipove (Howship, 19. vek) lakune i koje sami osteoklasti stvaraju. Pokretne su ćelije pa im je i oblik promenljiv. Sintetišu hidrolitičke enzime čime obavljaju proces resorbovanja i demineralizacije koštanog matriksa tokom rastenja i remodeliranja kostiju. Usled toga se smatraju pravim makrofagima koji fagocitiraju koštani matriks. Međutim, oni nisu klasični makrofagi pošto razlaganje matriksa ne obavljajulizozomima unutar ćelije nego ogromnim vanćelijskim lizozomom koji se nalazi u prostoru između osteoklasta i koštanog matriksa.

[uredi]Koštani međućelijski matriks


Koštani matriks sačinjavaju dve komponente podjednakih razmera:

§ organska i § neorganska.

Organsku komponentu sintetišu osteoblasti. Pre nego što se izvrši njegova mineralizacija matriks se naziva osteoid i naleže uz površinu osteoblasta i koštanog matriksa.

Osteoid se sastoji od:

§ u najvećem delu (95%) kolagena vlakna raspoređena u slojeve; § prokolagena § proteoglikana § hijaluronana § gradivnih glikoproteina.

Neogransku komponentu čine joni kalcijuma, fosfora, magnezijuma, kalijuma, natrijuma, bikarbonata i citrata. Najvažniji su joni kalcijuma i fosfata jer obrazuju:

§ kristale hidroksiapatita koji mogu biti u obliku tankih pločica ili štapića i postavljeni su paralelno sa kolagenim vlaknima;

§ amorfni kalcijum-fosfat.

[uredi]Histološka organizacija - osteon Koštane ćelije i mineralizovani međućelijski matriks obrazuju strukturu osteon (Haverzov sistem) koja predstavlja osnovnu strukturnu jedinicu formirane kosti.

Osteon je izgrađen na vrlo precizan način, sastoji se od:

§ Haverzovog kanala u kome su smešteni krvni i limfni sudovi, kao i nervni završeci;

§ osteoblasti ćelije koje pokrivaju unutrašnju površinu Haverzovog kanala obrazujući jednu vrstu epiteloidnog sloja i sintetišu komponente koštanog matriksa;

§ lamela koje su raspoređene koncentrično oko Haverzovog kanala i izgrađene su od koštanog matriksa, a prožetekanalikulima ;


§ osteocita ćelija koje su kružno raspoređene između lamela, a njihovi citoplazmatični nastavci zalaze u kanaliće u lamelama;

§ cementa, sloja matriksa različitog od onog u lamelama po tome što ne sadrži kanaliće.

Formirana kost se sastoji od velikog broja osteona koji su međusobno povezani sistemom kanala nazvanih Folkmanovi kanali (Volkmann) postavljenim pod pravim ili kosim uglom u odnosu na Haverzove kanale.

[uredi]Vezivni omotači Na površinama kostiju nalaze se vezivni omotači:

§ periosteum sloj koji se nalazi na spoljašnjoj površini kosti; on sadrži: § fibroblaste § snopove kolagenih vlakana § krvne sudove § osteopotentne ćelije, koje mogu pod uticajem različitih

nadražaja da se diferenciraju u osteoblaste; obrazuju spoljašnje lamele koje potpuno obavijaju kost:

§ endosteum je unutrašnji omotač, tanki sloj veziva sa ostepotentnim ćelijama koje obrazuju unutrašnje lamele.

Osteopotentne ćelije oba sloja omogućavaju:

§ rast kostiju u širinu § zarastanje prelomljene kosti § obrazovanje novih osteoblasta.

[uredi]Vrste koštanog tkiva Kosti, duge i pljosnate, sastoje se od dve vrste koštanog tkiva:

§ kompaktnog koje se nalazi na površini kosti, građeno je od osteona i čini 90% skeleta; količina koštanog matriksa u ovom tkivu iznosi 95%; godišnje se kod čoveka obnovi samo 4% ovog tkiva;


§ sunđerasto se nalazi u unutrašnjosti kosti, građeno je od trabekula između kojih su šupljine koje su kod dugih kostiju ispunjene koštanom srži pa je usled toga količina koštanog matriksa mnogo manja (25%)nego u kompaktnom ; svake godine kod čoveka se obnovi oko 25% ovog tkiva.

[uredi]Remodeliranje kostiju Odstranjivanje starog i stvaranje novog koštranog matriksa čime se omogućava stalno obnavljanje i održavanje kopštanog tkiva odvija se tokom čitavog života. Za proces remodeliranja neophodno je učešće:

§ osteoblasta § osteoklasta § koštanog matriksa § hormona: parathormona, kalcitonina § različitih faktora rasta § citokinina.

Dešava se kroz faze koje se ciklično smenjuju. Osteoblasti, prvobitno neaktivni, se sintetski aktiviraju i stvaraju faktore koji izazivaju nastanak prvo preosteoklasta, a zatim i njihovo udruživanje u osteoklaste. Osteoklasti razaraju koštani matriks stvarajući udubljenja (lakune)na njegovoj površini koje se popunjavaju aktivnošću osteoblasta i ćelija sa osteogenom sposobnošću. Posle toga sledi opet neaktivan period koji je istovremeno početak novog ciklusa remodeliranja. Kod čoveka jedanciklus traje oko 3 meseca.

[uredi]Okoštavanje Duge i pljosnate kosti okoštavaju na različite načine:

§ unutarmembranskim načinom okoštavaju pljosnate kosti § unutarhrskavičavim načinom vrši se okoštavanje dugih kostiju.

Unutarmembransko okoštavanje je direktan način okoštavanja jer se tokom njega mezenhimske ćelije transformišu u osteoblaste, što znači da obrazovanju kosti ne prethodi hrskavičava forma. Sam početak ogleda se u obrazovanju grupa mezenhimskih ćelija koje su međusobno povezane


preko tankih citoplazmatskih nastavaka tako da grade neku vrstu ostrvca. Unutar ostrvca se skladište prvo organske materije matriksa, a zatim počinje i njegova mineralizacija čime se obrazujekoštana spikula. Koštane spikule se obrazuju na velikom broju mesta da bi se kasnije, radom mezenhimskih ćelija sa osteogenim potencijalom, spojile u jedinstvenu koštanu masu.

Unutarhrskavičavo (endohondrijsko) okoštavanje je indirektan način prisutan kod kostiju koje su u ranijem embrionalnom periodu razvića bile izgrađene od hijaline hrskavice. Prvo dolazi do delimičnog uklanjanja hrskavičavog tkiva da bi se na njegovo mesto obrazovalo novo, koštano tkivo. U ovom procesu veoma su značajni krvni sudovi kojima se do hrskavice dopremaju ćelije sa osteogenom potencijom.

Moždane opne čoveka

CNS čoveka je, kao i kod drugih sisara, obavijem sa tri moždane opne: tvrdom, paučinastom i mekom. Osim što ga obavijaju, ove opne mu pružaju potporu, štite ga i pregrađuju njegovo tkivo. Upala moždanih opni naziva se meningitis, bolest koja može imati ozbiljne posledice.

[uredi]Tvrda moždana opna

Predstavlja nastavak gustog vezivnog tkiva koje prianja na periost kosti. Na njoj se razlikuju dve površine:

§ sinusni endotel je površina okrenuta prema kosti; ima sloj spljoštenih ćelija koje po građi liče na fibroblaste;

§ neurotelijum je površina okrenuta ka paučinastoj moždanici, slične je građe kao prethodna.

Subduralni prostor sadrži malo tkivne tečnosti.


[uredi]Paučinasta moždanica

Obuhvata dva dela:

§ arahnoidnu membranu koja se ustvari sastoji od pet do osam slojeva spljoštenih ćelija fibroblasta koji su međusobno povezani tako da predstavljaju barijeru između subduralnog i subarahnoidnog prostora čime sprečavaju mešanje tkivne tečnosti i likvora;

§ arahnoidne trabekule su u obliku stubova izgrađenih od kolagenih vlakana; trabekule su isprepletane (paukolik izgled) unutar subarahnoidnog prostora.

Subarahnoidni prostor je na nekim mestima proširen u cisterne, ispunjen likvorom i u njemu se nalaze:

§ arahnoidne trabekule § krvni sudovi § makrofagi § limfociti. [uredi]Meka moždanica

Naleže direktno na nervno tkivo CNS-a i sastoji se od nekoliko delova:

§ spoljašnji epitel pije, nalazi se na površini koja je okrenuta ka paučinastoj moždanici;

§ sloj kolagenih vlakana postavljenih paralelno ispod prethodnog sloja; § sloj vezivnog tkiva izgrađen od kolagenih vlakana, fibroblasta i

makrofaga; § unutrašnji sloj pije koji naleže na površinu nervnog tkiva.

Neutrofilni granulociti ili neutrofili su vrsta granuliranih leukocita (granulocita) koji štite organizam od bakterijske ili gljivične infekcije kao i drugih sitnih izazivača upalnih procesa. Oni uglavnom predstavljaju prvi odgovor organizma na infekciju, a svojom aktivnošću i odumiranjem u


velikom broju formiraju gnoj. Nazivaju se i polimorfojedarni leukociti ili mikrofagi. Izraz mikrofagi proizilazi iz njihove aktivne uloge u fagocitozi.

Neutrofili su najbrojniji od svih leukocita u krvi i čine 50-70% ukupnog broja bijelih krvnih zrnaca. Na krvnom razmazu su okruglog oblika, sa relativno brojnim mikrovilama. Jedro im ima najčešće 3, ređe 2, 4 ili 5 segmenata, dok je citoplazma ispunjena specifičnim i azurofilnim granulama. Specifične granule boje se ljubičasto jer imaju podjednako izražen afinitet prema baznim i kiselim bojama od čega i potiče naziv neutrofili, za razliku od bazofila i eozinofila.

Životni vijek neaktiviranih neutrofila iznosi 4-10 sati. Nakon aktivacije i prelaska u tkivo, neutrofili mogu živjeti 1-2 dana.

Poprečnoprugasti mišići [uredi] Poprečnoprugasti mišići(skeletni mišići) se obično hvataju na kostima i prelaze preko nekogzgloba, tako da njihovom kontrakcijom dolazi do primicanja hvatišta. Ono se naziva tako jer pod mikroskopom daju efekt poprečene ispruganosti, a javlja se zbog posebne ultrastrukture miofibrila koje se nalaze u sarkoplazmi (citoplazmi mišića). Poprečnoprugastih mišića ima u tijelu preko 600 i većina su parni mišići. Poprečnoprugasto mišićje tvori oko 40% ukupne težine tijela(8% je glatko i srčano mišićje).

Mišićno tkivo [uredi] Mišićne stanice su duge i tanke i često se zovu mišićnim vlaknima. To vlakno je u biti multinuklearna stanica s velikim brojem jezgara što varira s obzirom na dužinu samog vlakna. Vlakno ima oblik cilindra sa zaobljenim krajevima koji završavaju u vezivnom tkivu tetive. Ona se međusobno pružaju usporedno pa tako na poprečnom presjeku imaju kružan ili poligonalan oblik s promjerom od 10 do 100 mikrometara. Duga su od 1 milimetra pa sve do 30 cm, a neka mogu biti duga kao i sam mišić. Sastoje se od citoplazme, koja se zove sarkoplazma, više jezgara i stanične ovojnice, sarkoleme. Sarkolema ima dva sloja. Unutrašnji je stanična membrana, plazmalema, a vanjski sloj je bazalna membrana koja predstavlja vezu s endomizijem. Jezgre su spljoštene i periferno postavljene (samo u poprečnoprugastom mišiću. Dužinom vlakna u


sarkoplazmi se pružaju mišićna vlakanca odnosno miofibrile. Okružene su mrežom srakoplazmatskog retikuluma i sustavom T tubula. Između miofibrila, a posebice ispod stanične membrane nalaze se mitohondriji koji služe za dobivanje energije u stanici, a u samoj sarkoplazmi je pohranjena i velika količina glikogena. Sve to, omgućuje mišićnom vlaknu kao osnovnoj jedinici mišićnog tkiva da se može skratiti i rastegnuti za polovicu svoje dužine od one u mirovanju. Mišićno tkivo nema svoje međustanične tvari, ali je između vlakana uloženo rahlo vezivno tkivo.

Stroma mišića [uredi] Mišić se kao parenhimatozni organ sastoji od mišićnog tkiva i strome. Stromu čini to vezivo koje mišićna vlakna povezuje u organiziranu jedinicu, dajući mu oblik, a osigurava dovod krvnih žila, limfnih žila i živčanih vlakana do svakog mišićnog vlakna. Volumni udio strome u mišiću je 10 do 40 %. Oko savakog vlakna nalazi se rahlo vezivno tkivo, endomysium (endomizij). U njemu se nalaze kapilare koje anastomoziraju i živčano vlakno koje pristupa na motornu ploču na površini vlakna. Vlakna se udružuju u snopiće koji su isto obavijeni vezivom, kojeg čini neformirano vezivno tkivo, a zove se perimysium (perimizij). I tu se nalaze žile i živci. A oko cijelog mišića je isto sloj vezivnog tkiva, epimysium (epimizij). On je povezan s ovojnicom od formiranog vezivnog tkiva, a zove se fascija. Mišiće omataju i čvršćevezivne ovojnice, fasciae musculorum. Mišići sa sličnim djelovanjem obično se udružuju u skupine, a nalaze se u odjeljcima, compartimenta, koje odjeljuju vezivnepregrade odgovarajuće fascije koja obavija taj dio tijela.

Kontrakcija [uredi] Mišić je putem živčanih vlakana uključen u živčani sustav i funkciju cijelog organizma. Kada živčani impuls putem živčanog vlakna dođe do motorne ploče koja se nalazi na stanici, nastaje val depolarizacije stanične membrane mišićnog vlakna i pokreće se proces kontrakcije. Mišićno vlakno mijenja dužinu tj. ono se skraćuje, a to skraćivanje omogućuju miofibrile. U svakoj sarkomeri razlikujemo tva tipa mikrofilamenata, a to su aktin i miozin. Pravilan raspored mikrofilamenata omogućuje izgled poprečne isruganosti ovisno o preklapanju filamenata.


Potrebna energija za kontarkciju dolazi iz ATP-a koji nastaje u brojnim mitohondrijima, a interakcijom mikrofilamenata u miofibrili izvodi se kontrakcija.

Hvatište [uredi] Na svakom mišiću razlikujemo njegovo hvatište ili insertio, te glavu, caput, ili trbuh, venter, ovisno o vrsti mišića.Prijašnja anatomska nazivlja razlikovala supolazište, origo, i hvatište, insertio, mišića. Obično se za polazište uzimao proksimalni početak mišića a za završni onaj koji se najčešće pomiče. Budući da djelovanje mišića može biti i na njegovu proksimalnu (početnom) ili distalnu (krajnjem) kraju, novo nazivlje rabi samo izraz insertio, kao općeniti izraz za hvatište mišića na kost. Opisuje se proksimalno i distalno hvatište. Mišići obično prelaze preko bar jednog zgloba (i u nemu vrše kretnju), i hvataju se na krajeve kostiju. Neki se mišići, međutim, hvataju na kožu (mimični mišići lica), a neki na sluznicu (mišići jezika). Neki su mišići učvršćeni za vezivnu ovojnicu (fasciju), a drugi tvore kružne vrpce (vanjski analni sfinkter).

Mišić i tetiva [uredi] Neki mišići su cijelom svojom dužinom mesnati i na kost se hvataju kratkim vezivnim završecima. Većina mišića se na jednoj ili obje strane na kost hvata vezivnom vrpcom. Kad je vrpca okrugla zove se tetivom, tendo, a kad je vrpca pločasta, onda se zove aponeurosis (primjerice, aponeuroze mišića trbušne stijenke). Tetiva je građena od snopa paralelnih kolagenih vlakana koji imaju valovit smjer, a između njih su stisnuti fibrociti. Snopvi vlakana su obavijeni rijetkim vezivom (peritendineum internum), a površinu tetive obavija vezivna ovojnica (peritendineum externum). Kolagena vlakna nisu rastezljiva no zbog valovitog oblika se u kontrakciji mišića mogu


izravnati. Na kost se drže tako da uraštaju u periost ili uraštaju direktno u kost preko Sharpeyevih vlakana.

Mišićni trbuh može biti prekinut tetivom, tendo intermedius, tako da mišić ima dva trbuha (primjerice m. digastricus). Tetivne vrpce mogu biti umetnute na više mjesta duž mišićnog trbuha, tako da tvore tetivne intersekcije, intersectiones tendineae (primjerice m. rectus abdominis). Tetivni završetak može biti i u obliku luka, arcus tendineus (primjerice m. soleus). Mišić se može svijati oko koštane izbočine kao kolotur, tako da na njemu opisujemo posebnu tvorbu, trochlea muscularis (primjerice m. obliquus superior bulbi).Mišićni trbuh i vezivna tetiva imaju različite uloge u radu mišića. Tetive mogu izdržati veliko opterećenje, ali su, zbog slabe opskrbe krvlju, jako osjetljive na upalu i mogu odumrijeti. Mišićni dio je elastičniji, bolje prokrvljen i slabije otporan na infekciju. Pretežito mišićni i pretežito tetivni završeci mišića imaju različito djelovanje na kost na koju se hvataju. Mišićna hvatišta su šira a sila se s njih na kost prenosi na veću površinu, tako da ne ostavljaju traga na kosti. Tetivni se završeci vežu na maloj površini tako da se tamo razvijaju velika opterećenja. Zato tetivni završeci mišića izvlače kvrge, grebene i hrapavosti. Tetive su strahovito jake: tetiva poprečnog obujma od 6 cm2 može izdržati masu od 4 do 8 tisuća kilograma. Tetivne niti nisu usporedne nego isprepletene, tako da se sila mišićnog dijela prenosi na sve dijelove tetive.

Mišićne tetive se obično hvataju na proksimalni kraj kosti, blizu osi pokreta. Tako pomažu održavanje krajeva kostiju u zglobu i učvršćuju ih. Kad se kontrahirajuizazivaju pokret distalnog (slobodnog) kraja kosti. Neki se mišići hvataju bliže sredini dijafize kosti, a neki bliže kraju kosti.

Sinovijalna vreća [uredi] Na mjestima gdje tetive prelaze preko tvrdih podloga (kost, hrskavica, ligament ili druga tetiva), nalaze se sinovijalne vreće, bursae synoviales. Sinovijalne vreće su izgrađene od vezivnog tkiva i sadrže tanak sloj tekućine koji smanjuje trenje i omogućuje glatke pokrete mišića. Takva se sinovijalna vreća naziva podtetivnom, bursa synovialis subtendinea. Neke od njih uvijek komuniciraju sa sinovijalnom šupljinom zgloba preko kojega prolaze, primjerice sinovijalna vreća supskapularnog mišića, bursa subtendinea musculi


subscapularis.Sinovijalne vreće se mogu nalaziti i između sveza i zglobne čahure, kao što je to slučaj sa subakromijalnom burzom, bursa synovialis subacromialis. Sinovijalna vreća se može nalaziti i ispod kože, bursa synovialis subcutanea. Takve se vreće nalaze na izbočenim dijelovima zgloba koji se jako svijaju i gdje se koža mora brzo micati. Primjer takvih sinovijalnih vreća su ona na olekranonu u lakatnom zglobu (bursa subcutanea olecrani) i ispred patele u koljenskom zglobu (bursa subcutanea prepatelaris). Nalaze se i na mjestima gdje je na kosti ili tetivi postoji jako trenje ili opterećenje, primjerice na peti. Većina takvih potkožnih sinovijalnih je stečena, tj. ne nalazi se u svih ljudi nego samo u onih koji svojim radom prekomjerno opterećuju neka područja.

Sinovijalna ovojnica [uredi] Sinovijalne ovojnice, vaginae synoviales, imaju oblik tuljca i obavijaju tetive na mjestima gdje su izložene trenju opterećenju s dvije ili više strana, primjerice na prednjoj i stražnjoj strani tetive. to se zbiva na šaci, stopalu i ramenu: trenje izaziva koštana podloga na kojoj leži tetiva, te vezivno zadebljanje iznad nje (retinaculum). Kako bi se omogućio velik raspon pokreta tetiva, sinovijalne ovojnice se protežu oko 1 cm iznad i ispod mjesta na kojima nastaje trenje. Sinovijalna vagina se sastoji od dva sloja, visceralnog i parijetalnog. Visceralni(unutarnji) sloj, pars tendinis, obavija samu tetivu i zapravo je srastao s njom. Od parijetalnog(vanjskog) lista, pars parietalis, odvaja ga sloj tekućine koja ublažava trenje i omogućuje pokrete tetive. Visceralni i parijetalni list prelaze jedan u drugi u uzdužnoj osi i kroz taj prostor, mesotendineum, prolaze krvne žile i živci u tetivu. Kad je opseg kretanja tetiva velik, primjerice na dugim pregibačima prstiju, mesotendineum se može proširiti tako da nastane vezivni snopić, vincula tendinum. Tetive dugih pregibača prstiju na šaci i na stopalu imaju, osim sinovijalne, i vezivnu ovojnicu, vagina fibrosa u koju su uložene tetive u sinovijalnoj ovojnici.

Srčani mišić [uredi] Srčano mišićno tkivo izgrađuje miokard, srednji i najvažniji sloj stijenke srca. Osnovna jedinica tkiva je vlakno koje se zove srčana stanica, koja također pod mikroskopom daje efekt poprečene ispruganosti što ga


svrstava u grupu poprečnoispruganih mišića. Ono također sadrži miofibrile, ali sarkoplazmatski ratikulum je nešto manje razvijen. Ali funkcionalno je srčani mišić potpuno različit od skeletnog. Srčane se stanice na krajevima spajaju jedna na drugu. Granaju se tvoreći izduljene izdanke kojima se opet povezuju sa susjednim stanicama. Međusobno se spajaju na karakterističana način, a to omogućuju prijelazne ploče (disci intercalares). Dezmosomi mehanički povezuju mišićne stanice i sprječavaju njihovo razdvajanje kod neprekindnih kontrakcija, dok tijesni spojevi omogućuju stalni protok iona. Tako se signal za kontrakciju širi poput vala iz stanice u stanicu. Srčani je mišić tako građen od gusto zbijenih snopova stanica. U pravilu jedna stanica sadrži jednu centralno smještenu jezgru (kod stanice poprečnoprugastog mišića ona je periferno). Tako opisane srčane stanice čine radnu muskulaturu srca. Uz to postoji i provodna muskulatura, a nalazi se u određenoj regiji srca. Zadaća im je stvarati i provoditi impulse na stanice radne muskulature. Takve stanice imaju manje miofibrila, a više sarkoplazme. Prvo područje provodne muskulature čini SA čvor (nodus sinusatrialis) u kojem stanice imaju zadaću stvaranja ritmičkog impulsa (pacemaker). Na granici pretlijetke i klijetke se nalazi još jedan čvor, AV čvor (nodus atrioventricularis). Osim tih ograničenih nakupina stanica tu su i snopovi vlakana koji osiguravaju put prenošenja nastalih podražaja na stanice radne muskulature pretklijetki i klijetki (Hisov snop te lijeva i desna grana). Prema tome impuls u stanicama provodne muskulature nastaje spontano te se iz SA čvora (kod zdravog srca) prenose na stanice radne muskulature. Oko vlakna je vezivo - endomizij kojeg čine fibroblasti, kolagen i retikulinska vlakna, bogata mreža kapilara te živčana vlakna. Ta živčana vlakna ne završavaju na motornoj ploči vlakna jer ih tu nema, ali živac se grana oko mišićne stanice. Zato . koja inerviraju srce u biti služe samo za regulaciju frekvencije srca. Za razliku od skeletnog mišića tu se mogu naći i limfne kapilare. Snopovi vlakana su obavijeni perimizijem.

Glatko mišićje [uredi] Glatko mišićno tkivo je građeno od stanica vretenastog oblika koje su najdeblje u svom središtu, a suzuju se prema krajevima. Jezgra je smještena u sredini stanice (centralno). Ne pokazuje poprečnu ispruganost


jer rijetke aktinske i miozinske niti nemaju raspored rešetke kao u skeletnom mišiću. Ovo tkivo tvori srednji sloj stijenke šupljih utrobnih organa (npr. crijevo) koje se zove mišićnica. To tkivo izvodi spore kretnje koje se izvode kontinuirano, spontano i ritmički. Simpatička iparasimpatička vlakna su rijetko prisutna oko mišićnih vlakana, a djeluju također na frekvenciju. Većina stanica se kontrahira spontano, a impuls za kontrakciju se prenosi s vlakna na vlakno preko staničnih veza. To su tijesni spojevi na suženim krajevima miišićnih stanica, a omogućuju kontinuirani prijenos impulsa na slijedeću živčanu stanicu, a u prijašnjoj se dešava relaksacija. Tako nastaje peristaltičko gibanje koje usmjereno potiskuje nekakav sadržaj (npr. probavljenu hranu)

KOŠTANA SRŽ

Koštana srž (medulla, osium i koštana moždina), je krvotvorno tkivo smješteno u moždinskim šupljinama kosti i u prostorima među gredicama spužvastog koštnog tkiva. U njoj nastaju sve krvne ćelije, razgrađuju se eritrociti i stvara rezerva željeza nastala raspadanjemhemoglobina.

Crvena i žuta koštana srž [uredi] Osnovu koštane srži čini retikulsko vezivno tkivo ispunjeno krvnim ćelijama i njihovim predstadijima (mijeloično tkivo). Postoje dvije vrste koštane srži; žuta i crvena. Crvene krvne ćelije, bijele krvne ćelije i krvne pločice staraju se u crvenoj srži. Neke bijele krvne ćelije se razvijaju u žutoj srži. Boja žute srži je takva zbog velikog broja masnih ćelija. Oba tipa sadrže razne kapilare i krvne žile.

Pri rođenju, sva koštana srž je crvena. Sa godinama, sve veći dio se transformira u žutu srž. Odrastao čovjek ima oko 2,6 kilograma koštane srži, a polovine od toga je crvena. U odrasla čovjeka se nalazi samo u pljosnatim kostima (prsna kost, kičmi, rebra, ključna kost, kosti zdjelice i svoda lobanje), a u mlađih osoba i u proksimalnim epifizama nadlaktice i bedrene kosti. Žuta Koštana srž nadomješta crvenu u dugim(cjevastim) kostima odraslog čovjeka. Sastoji se najvećim dijelom od masnih ćelija. Nediferencirane mezenhimske ćelije mogu se diferencirati u krvotvorno tkivo (crvena koštana srž) u slučaju krvarenja, hipoksije i pojačanje


razgradnje eritrocita. U starosti i nekim bolesnim stanjima smanjuje se broj masnih ćelija, a retikulske ćelije nabubre zbog povećanja sadržaja vode (želatinozna koštana srž).

Vrste matičnih ćelija [uredi] Koštana srž sadrži dva tipa matičnih ćelija:

§ 1. Stroma – retikulsko vezivno tkivo (retikulske ćelije sa sposobnošću fagocitoze, retikulska vlakna). Retikulske ćelije proširenjima svojih izdanaka prilježu uz endotel sinusoidnih kapilara (adventicijske ćelije), a spljoštene uz unutrašnju plohu kosti čine endost.

§ 2. Hematopoetski tračci – nakupine nezrelih predstadija krvnih ćelija u oknima retikulskog tkiva. Unutar nakupine eritroblastima nalaze se makrofagi koji predaju eritroblastima željezo pohranjeno u citoplazmi u obliku feritina i hemosiderina i fagocitiraju njihove izbačene jezgre.

§ 3. Sinusoidne kapilare – obložene su endotelom s pukotinama među ćelijama (litoralne ćelije), kroz koje ulaze u krvni optok zreli eritrociti i granulociti te limfociti B koji potpuno sazrijevaju tek u perifernim limfnim organima.

***Mastociti (od nemačkog die Mast, što znači gojenje, tovljenje) ili Erlihove ćelije su krupne lutajuće ćelije vezivnog tkiva, koje se stvaraju u koštanoj srži i krvlju dospevaju do vezivnog tkiva. Glavna osobina su im krupne i brojnegranule obavijene membranom. Mastociti su prisutni kod svih kičmenjaka, a njima analogne ćelije postoje i kod najprimitivnijih beskičmenjaka.

Postoje dve vrste mastocita:


§ mastociti vezivnih tkiva u čijim se granulama nalazi heparin; § mastociti mukoze digestivnog i respiratornog trakta koje u granulama

sadrže histamin.

Mastociti povećavaju imuni odgovor, a u nekim slučajevima može doći do neprikladnog imunog odgovora kada dolazi do reakcija preosetljivosti čiji je primer anafilaktički šok. Reakciju preosetljivosti izazivaju raličiti antigeni, označeni kao alergeni.

***Kolagena vlakna

Kolagena vlakna su vrsta vlakana u vanćelijskom matriksu vezivnih tkiva izgrađena od fibrilarnog proteina kolagena. U vanćelijskom matriksu ima najviše ovih vezivnih vlakana. Imaju prečnik od 50 do 150 nm i mogu se organizovati u snopove različite debljine.

Sinteza kolagenih vlakana Sinteza kolagenih vlakana odvija se u dve faze:

§ sinteza prokolagena u ćelijama vezivnih tkiva, a i u mnogim drugim vrstama ćelija

§ fibrilogeneza u vanćelijskom matriksu. [uredi]Sinteza prokolagena Kolageni fibrili nastaju polimerizacijom molekula kolagena u paralelne nizove (polipeptidne lance). Susedni paralelni nizovi povezani sukovalentnim vezama. Za čvrsto povezivanje polipeptidnih lanaca neophodna je aktivnost određenih enzima koji zahtevaju prisustvo vitamina C kao kofaktora. Nedostatak ovog vitamina, koji se javlja pri oboljenju skorbut, ispoljava se u stvaranju nedovoljno čvrstih kolagenih vlakana.

Polipeptidni lanci kolagena tipa I (predstavljaju oko 90% telesnih kolagena) sintetišu se na ribozomima hrapavog endoplazmatičnog retikuluma i ubacuju u šupljine njegovih cisterni, gde se tri lanca međusobno povezuju čime nastaje protokolagen. Protokolagen se pomoću transportnih vezikula prenosi do Goldžijevog aparata. Polipeptidni lanci protokolagena u njegovom centralnom, najvećem delu su raspoređeni u obliku trostrukog


heliksa, dok na krajevima to nije slučaj. Procesom egzocitoze molekuli protokolagena se oslobađaju u vanćelijski matriks.

[uredi]Fibrilogeneza Obuhvata skraćivanje molekula protokolagena tako što se njihovi krajevi dejstvom enzima, protokolagen peptidaza, cepaju i svode na dužinu koja omogućava njihovo lateralno povezivanje i obrazovanje kolagenih fibrila. Skraćeni molekuli su sada molekuli zrelog kolagena,tropokolagena. Posle toga dolazi do obrazovanja poprečnih kovalentnih veza između fibrila što im daje čvrstinu pa se uspešno mogu suprotstaviti silama istezanja.

***Mijelinska ovojnica je izgrađena od masne tvari mijelina koji pokriva površinu živčanog vlakna, ima funkciju izolatora i derivat je Schwannove stanice nastao invaginacijom aksona u njezin trup. Središnji dio stanice namota se u tankim koncentričnim slojevima oko aksona tvoreći mijelin. Površni sloj Schwannove stanice ostaje deblji, sadrži citoplazmu i jezgru i formira Schwannovu ovojnicu. Mijelinska ovojnica se sastoji od segmenata dužine 0.1 do 1 milimetra koji su međusobno odvojeni Ranvierovim suženjima. Svaki segment mijelinske ovojnice izvana obavija jedna Schwannova stanica. Tako to izgleda izvan mozga i leđne moždine tj. u živcima. Unutar CNS-a mijelinska ovojnica je derivat oligodendrocita. Izdanci tih stanica se ekstremno prošire i namotaju oko aksona formirajući mijelinsku ovojnicu (tu nema Schwannove ovojnice), a to mogu činiti i na više aksona.

Mijelinizirana (bijela vlakna) čini jedan akson okružen mijelinskom ovojnicom i Schwannovom ovojnicom. Renvierovi čvorovi su prostori između susjednih Schwannovih stanica. Schmidt-Lantermanovi zarezi su prostori između slojeva mijelina odvojeni citoplazmom Schwannove stanice. Nemijelinizirana (siva vlakna) čini nekoliko aksona bez ovojnica ili samo sa Schwannovom ovojnicom kao što su živci (uloženi su u citoplazmu Schwannove stanice).

Razlikujemo tako vlakna:


§ u CNS-u: § bez mijelinske i Schwannove ovojnice § samo s mijelinskom ovojnicom

§ u živcima § s obje ovojnice § samo sa Schwannovom ovojnicom

Vođenje živčanog impulsa je skokovito, a brzina vođenja ovisi o vlaknu:

§ A-vlakna provode 15-100 m/s § B-vlakna provode 3-14 m/s § C-vlakna provode 0,5-2 m/s

Živac (nervus) se sastoji od snopova živčanih vlakana međusobno povezanih vezivnim tkivom. Svako živčano vlakno okruženo je Schwannovom, a veliki dio njih i mijelinskom ovojnicom.

Između pojedinih živčanih vlakana (s ovojnicama) nalazi se vezivno tkivo koje nazivamo endoneurij. Građeno je od tankog sloja retikulinskih vlakana.Živčana vlakna udružuju se u snopove koje obavija perineuruij. Perineurij je predstavnik lamelarnog vezivnog tkiva. Sastoji se od nekoliko slojeva plosnatih stanica međusobno povezanih spojevima tipa zonula occludens. u Između slojeva stanica nalaze se kolagena vlakna. Na površini živca nalazi se vanjska vezivna ovojnica ili epineurij. Građena je od gustog vezivnog tkiva s mnogo kolagenih vlakana i pruža tračke razdvajajući snopove živčanih vlakana. Epineurij česti sadrži i dosta masnih stanica.

Aferentnna, osjetna ili senzibilna živčana vlakna prenose podražaje iz unutrašnjosti tijela ili okoliša prema CNS-u.Eferentna ili motorna živčana vlakna prenose inpulse iz CNS-a prema efektornim organima.

***Kapilari su najmanji krvni sudovi u tijelu sa svojih 5-10 µm. Oni povezuju arteriole i venule i imaju najbližu interakciju s organskim tkivima. Kapilari imaju zidove sastavljene od samo jednog sloja ćelija, tzv. endotela. Ovaj sloj je tako tanak da molekule kao npr. kisik, voda i lipidi difuzijom mogu proći kroz njega i ući u tkiva.


Ukupna dužina kapilara kod prosječne odrasle osobe je otprilike 40,000 km (25,000 milja).

Documents

TKIVA histologija