Tidleg innsats - bremanger.kommune.no · arbeidsbok. ”Se hva jeg kan” (språkstimulerande spel) I dette spelet lærer ein om sortering, rekkjefølgje, klokka, fargar, bokstavar,

Tidleg innsats -gjev god start og

betre resultat

Felles plan for tidleg innsats i

språk-, lese- og skriveopplæring i

barnehagane og skulane i Bremanger

Tidleg innsats – gjev god start og betre resultat Side 2

INNHALD

Innhald INNHALD ..................................................................................................................................... 2

FØREORD .................................................................................................................................... 3

SPRÅKSTIMULERING I BARNEHAGEN ......................................................................................... 4

Språkstimulerande tiltak i barnehagen .................................................................................. 6

SAMARBEID BARNEHAGE – SKULE ............................................................................................. 7

SKULE .......................................................................................................................................... 8

1.klasse ................................................................................................................................... 8

2. klasse .................................................................................................................................. 9

Frå læreplanen i Kunnskapsløftet: Mål etter 2. klasse i norsk ............................................. 10

3. klasse ................................................................................................................................ 11

4. klasse ................................................................................................................................ 12

Frå læreplanen: Mål etter 4. klasse i norsk .......................................................................... 13

Vedlegg 1 .................................................................................................................................. 14

Vedlegg 2 .................................................................................................................................. 27

Grunnleggande omgrep ........................................................................................................... 27

Vedlegg 3 .................................................................................................................................. 30

Dei 100 mest høgfrekvente orda: ............................................................................................ 30

Vedlegg 4 .................................................................................................................................. 31

Nettressursar ............................................................................................................................ 31

Vedlegg 5 .................................................................................................................................. 33

Særtrekk ved elevar som kan gje mistanke om lese- og skrivevanskar. .................................. 33

Vedlegg 6 .................................................................................................................................. 35

Døme på kartleggingsprøver ein kan bruke ............................................................................. 35


FØREORD

Arbeidet med denne planen kom i gang etter ønskje om ei felles forståing for korleis arbeidet med språk, lese- og skriveopplæring skal vere ved dei ulike barnehagane og skulane i Bremanger kommune. Våren 2013 blei det sett ned ei arbeidsgruppe som skulle lage ein heilskapeleg, kommunal plan innan emnet. Dei som sat i denne gruppa var: Davik skule: Reidun Isane Solvang Kolset skule: Thomas Skarmyr Olsen Ålfoten skule: Eldbjørg Aske Myklebust Hauge skule: Monica Liseth Hauge Svelgen skule: Hege Iren Svarstad Frøyen skule: Trine Starheim Fagleiarane ved barnehagane i kommunen Frå kommunen: Aage Kvendseth Arbeidsgruppa har sett på forventningar til barn i ulike aldrar, med utgangspunkt i Rammeplanen for innhaldet i og oppgåvene til barnehagen og Læreplanen for grunnskulen. I tillegg til konkrete mål har vi sett på ulike tiltak og idear ein kan bruke i prosessen fram mot å nå måla. Tiltaka og ideane er i stor grad henta frå eksisterande tiltak ved dei ulike barnehagane og skulane. Mange av ideane/tiltaka er utdjupa i vedlegg bak i heftet. På alle alderstrinn skal det leggast vekt på:

Individuell opplæring og tilrettelegging

Systematisk arbeid med skriftforming og språkutvikling

Aktiv bruk av biblioteket

Tid til høgt- og stillelesing

Variasjon i undervisninga, der ein m.a. kan trekkje inn musikk, dans, drama, dikt, eventyr, framføringar og presentasjonar


SPRÅKSTIMULERING I BARNEHAGEN

Dette skal barna kunne ved skulestart Dette skal gjennomførast i barnehagen - Nokre rim og reglear

- Omgrepa først, midten og sist

- Dei mest vanlege motsetningane

- Preposisjonar

- Telje til ti

- Talforståing til 5

- Fortelje i ei gruppe

- Funksjonelt blyantgrep

- Skriveretning frå venstre til høgre

- Skrive namnet sitt

- Kjennskap til bokstavar og tal

- Kjenne att sin eigen bokstav i andre ord

- Dei geometriske formene trekant, firkant og

sirkel

- Rettleie barna ut frå deira individuelle

føresetnadar

- Lese høgt for barna

- Bruke lydbøker

- Gjennomgang og utfylling av TRAS minst 1

gang i året

- Personalet skal vere bevisst på eige språk, og

bruke det rett

- Bruke ulike språkstimulerande aktivitetar, som

til dømes Språksprell, spel, songboks,

rim/regleboks og språkboks

- Bruke skriftleg og munnleg språk i ulike

samanhengar

- Vere bevisst på at barna tidleg skal kunne

kjenne att og skrive sitt eige namn

- Skriftspråket skal vere synleg og tilgjengeleg i

barnehagen

- Bruke datamaskin som utgangspunkt for

tekstskaping

Dette skal barna få kjennskap til i barnehagen.

- Songar, songleikar, rim og regler, lydar og stavingar

- Bruke og kjenne att vitsar og gåter

- Lytte til høgtlesing/lydbok

- Klippe med saks

- Leikeskriving/skriving, med blyant og på data

- Bruke terningar


KOMMUNIKASJON, SPRÅK OG TEKST

– Gjennom fagområdet skal barnehagen bidra til at barna:

Lyttar, observerer og gir respons i gjensidig samhandling med barn og vaksne

Vidareutviklar omgrepsforståinga og bruker eit variert ordforråd

Bruker språket til å uttrykkje kjensler, ønskje og erfaringar, til å løyse konfliktar og å skape positive relasjonar i leik og anna samvær

Får eit positivt forhold til tekst og bilete som kjelde til estetiske opplevingar og kunnskapar, samtaler og som inspirasjon til fabulering og nyskaping

Lyttar til lydar og rytme i språket og blir fortrulege med symbol som tal og bokstavar

Bli kjende med bøker, songar, bilete, media o.a

1-2 år 2-3 år 3-4 år 4-5 år 5-6 år

Barna skal bli kjende med enkle, rim, regler og songar Barna skal bli lest for (bilde – og peikebøker) Vi har fokus på gjensidig samhandling i kvardagssituasjonar vaksne/barn barn/barn -ved matbordet - i påkledning - ved bleieskift - i leiken Vi har fokus på aktiv bruk av språk – verbalt og nonverbalt

Vi har fokus på rim, regler, songar, høgtlesing og å fortelje eventyr Vi er bevisste på språkstimulering i alle kvardagssituasjonar Vi oppmuntrar til kommunikasjon, både ein til ein og i mindre grupper

Vi har fokus på: rim og regler, leik med språket og høgtlesing i gruppe Barna skal få øving i å lytte til andre og fortelje om ting som har hendt Vi har fokus på synleggjering av bokstavar og tal i det fysiske miljøet, opp-muntre til leike-skriving og at barna skal kjenne igjen sitt eige namn skriftleg Barna skal bli kjende med enkle regelleikar og spel Vi har fokus på bevisst bruk av omgrep; preposisjonar, adjektiv, over-ordna omgrep og fargenamn

Vi har fokus på den gode samtalen, både ein til ein og i gruppe Vi øver på turtaking, lytting, argumentering og samarbeid Barna skal ha tilgang på bokstavar Barna skal bli kjende med tastaturet og enkel bruk av data Barna skal ha tilgang på ulike spel

Ha tilgang på utstyr og materiell som stimulerer interessa for bokstavar og talsymbol Barna skal få høve til å bearbeide opplevingar, tankar og kjensler saman med andre Barna skal ha tilgang til data, variasjon av bøker, spel, songar, rim/regler, og munnlege forteljingar Lage eigne forteljingar og rim


Språkstimulerande tiltak i barnehagen

TRAS:

Barnehagen nyttar kartleggingsskjemaet TRAS. Skjemaet skal fyllast ut på grunnlag av observasjon ut i frå alderen til barnet. Det er åtte emne som skal kartleggast. Desse emna er samspel, kommunikasjon, merksemd, språkforståing, språkleg medvit, uttale, ordproduksjon og setningsproduksjon. Kvar månad tek ein utgangspunkt i eitt av desse emna og arbeider spesielt med dette. Det blir også lagt opp til aktivitetar innanfor dei ulike fagområda i Rammeplanen knytt opp til dette emnet. Språksprell:

Språksprell er eit pedagogisk opplegg med 30 samlingar. Samlingane inneheld ulike språkstimulerande aktivitetar med fokus på språkleg og fonologisk medvit. Det er fire språklege områder i samlinga. Desse er:

1. Merksemd og lyd 2. Rim og regler 3. Stavingsdeling 4. Framlydsanalyse

Språklek av Rydja/Strand

Her finn ein morosame språkøvingar for barnehagen. Settet inneheld Språklek, Språklek 2 og arbeidsbok. ”Se hva jeg kan” (språkstimulerande spel)

I dette spelet lærer ein om sortering, rekkjefølgje, klokka, fargar, bokstavar, tal m.m. Spelet skal bidra til å auke m.a. språkleg medvit, ordproduksjon og bokstavkunnskap. ”Mattesteg i barnehagen”

Inneheld ei storbok med 19 ulike store bilete (30X40) og eit rettleiingsbok. Målet med storboka er å inspirere vaksne og barn til å utforske matematikk gjennom bruk av munnleg språk. Til kvart bilete i storboka finn ein ei rettleiing og idear til spørsmålsformuleringar, innfallsvinklar og aktivitetar. Alle bileta i storboka er teikna slik at dei har fleire matematiske fokusområde. Språkverkstad

Språkverkstaden er eit spel- og verkstadmateriell for å auke det språklege medvitet. Språkverkstaden er samansett av fem sett med spel med fleire variasjonar innan desse. Det er sett saman av: rimspel, same første lyd-spel, språklydspel, spel med samansette ord og kommunikasjonsspel. Eigeprodusert materiale – konkretar

Kvar barnehage har laga eige materiale som blir brukt dagleg. Junior Alias

Dette er eit biletforklaringsspel. Det kan brukast både som eit brettspel eller ved å bruke berre korta. Gjennom forklaringar, synonym og andre stikkord skal andre gjette kva som er avbilda på kortet.


SAMARBEID BARNEHAGE – SKULE

Ved overgangen frå barnehage til skule, skal einingane gjennomføre eit møte der mellom andre pedagogisk leiar og kontaktlærar deltek. Helsesøster kan også vere med på møtet. Her får skulen m.a. relevant informasjon om barnet si motoriske, språklege og sosiale utvikling. Dette skal vere med å sikre at barnet får ein god skulestart. Møtet bør finne stad i mai/juni. Før skulestart skal barna få vere med på felles førskuledagar. Desse dagane skal dei nytte første-klasserommet og få ein forsmak på skulekvardagen. Skulen v/ kontaktlærar har ansvar for opplegget. Tilsette ved barnehagen vere til stades dersom det er behov for det. Foreldresamarbeid

Det er viktig at foreldra deltek aktivt i barnet si språkutvikling, lese- og skriveopplæring. Kvart år skal det, i barnehagen og skulen, gjennomførast to foreldremøter og minst to foreldresamtaler. Dette er viktige utvekslingskanalar i høve barnet si språk-, lese- og skriveutvikling. I samband med skulestart skal kontaktlærar og administrasjon gjennomføre eit foreldremøte. På foreldremøtet gjev ein informasjon om korleis foreldra kan vere med å gje barna auka leseglede. Dersom ikkje heftet God skulestart (Pedlex) er gjennomgått på overgangssamtalen, må dette gjerast no. Foreldremøte og foreldresamtale i barnehagen:

Foreldra må gjerast merksame på den viktige rolla dei har som språkmodellar for barna sine.

Språkutvikling og – stimulering skal vere tema på minst eit av møta.

Det einskilde barn si språkutvikling skal vere tema på foreldresamtalen.

På foreldremøta og utviklingssamtalane i 1. – 4. klasse er det lurt at lærarane:

Snakkar om Plan for Lese- og skriveopplæring.

Oppmodar foreldra til å lese mykje for barna. Lesekvarten anbefaler barn og foreldre om å lese minimum 15 minutt kvar dag/kveld.

Går i gjennom dei faglege forventningane skulen har til elevane. Her kan ein ta utgangspunkt i læreplanen og Utdanningsdirektoratet sine kartleggingsprøver.

Informere om typiske trekk ved barn si lese- og skriveutvikling.

Skulen må gje foreldra kunnskap om den viktige oppgåva dei har i høve språkstimulering

På utviklingssamtalane må lærarane leggje måla i planen til grunn for samtalen om eleven si faglege utvikling.

Foreldra bør lese leseleksa saman med barna sine kvar dag.

Når elevane les godt, har god leseflyt, kan foreldra vere med å sjekke at elevane skjønar innhaldet i det dei les. Det er fint om dei ber elevane forklare ord, attfortelje, o.a.

Foreldra må få informasjon om korleis dei kan hjelpe barnet sitt i arbeidet med å lære å lese og skrive, og dei må bli oppmuntra til høgtlesing, samlesing og leksearbeid heime. Dette gjeld både i tidlege skuleår og vidare oppover. NB! Foreldra har ei svært viktig rolle når det gjeld å legge til rette for ei vidareutvikling av lese- og skrivedugleiken til barna sine.


SKULE

1.klasse

Læringsmål etter 1.klasse Framlegg til tiltak og idear

- kunne hugse to til tre regler utanåt - kunne rime på eiga hand - kunne fortelje vitsar og gåter - høyre forskjell på dikt, regle og forteljing - forstå kva ei setning, eit ord, ei staving og ein lyd er - kunne kjenne igjen og produsere samansette ord - ha kjennskap til at det finst lange og korte ord - kunne telje ord i ei setning - kunne dele opp ord i stavingar - kunne uttale ord seint med kontrollert artikulasjon - kunne lytte konsentrert - kunne forstå at ord i talespråket lydmessig skal stemme med bokstavar i skriftspråket - kunne finne første og siste lyd i ord - kunne gjenkjenne og skrive dei store og små bokstavane (utanom c, q, w, x og z) - kunne lese og skrive enkle lydrette ord (døme: is, bil og sol) - kunne kjenne igjen nokre høgfrekvente ordbilete (døme: eg, ser, vil, sa og seier) - kunne lese og forstå enkle setningar - kunne grunnleggande omgrep knytt til ulike område (sjå vedlegg) - kjenne bokstavane på tastaturet og kunne bruke dei til å lage ord - teikne frå opplevingar og oppleste forteljingar - sjå samanheng mellom tekst og bilete i biletbøker - lage tekst som passar til bilete - kunne fortelje om eigne opplevingar

- systematisk innlæring av bokstavane og lydane - lesevenn (vedlegg 1) - forteljarstol (vedlegg 1) - auditiv trening/ trening på konsentrasjon (vedlegg 1) - lesemiljø - tekstskaping (word) - Trageton sin tankegang (vedlegg 1) - lage bøker - Tempolex/Aski Raski (vedlegg 1) - pedagogiske program på internett (vedlegg 4) - leselystaksjon (vedlegg 1) - Jørgen Frost-språkleikar (vedlegg 1) - språk-verkstaden (vedlegg 1) - klassebamse (vedlegg 1) - leselærar (vedlegg 1) - elevlaga tekstar med oppgåver


2. klasse

Læringsmål etter 2. klasse Framlegg til tiltak og idear

- kunne måla frå 1.klasse - kunne lese korte tekstar og forstå innhaldet - ha kjennskap til ulikskapen mellom faktabøker og skjønnlitterære bøker - kunne kjenne igjen og skrive dei 100 mest vanlege orda (vedlegg 3) - kunne alfabetet og vite forskjell på vokal og konsonant - ha kjennskap til diftongane og kunne ta dei i bruk - ha kjennskap til at ikkje alle språklydane har ein bokstav (døme: konge, hjul, ski, kjole, skjørt og gjeng) - kunne skrive korte setningar - kunne lage ein kort og samanhengande tekst - kunne lage tekst med bilete og/eller teikning - kunne lage spørsmål til ei setning/tekst - kunne bruke datamaskin til tekstskriving - kunne grunnleggande omgrep knytt til generelle område (sjå vedlegg) - kunne fortelje samanhengande og kronologisk om eigne opplevingar - kunne lytte og gje respons til andre i samtalar, under framføringar og ved høgtlesing - samtale om personar og handling i eventyr og forteljingar - bruke enkle strategiar for leseforståing, som å gjere seg nytte av bilete, overskrift og bilettekst - vite kva eit tankekart er og kunne bruke det - kunne nyttiggjere seg av tidlegare kunnskapar og erfaringar for å betre forstå eit innhald - kunne vite kva ein faktatekst og ein skjønnlitterær tekst er

- leselyst (vedlegg 1) - diktat (vedlegg 1) - repetert lesing (vedlegg 1) - lesevenn (vedlegg 1) - auditiv trening/ trening på konsentrasjon (vedlegg 1) - lesemiljø - tekstskaping i word - lage bøker - Tempolex/Aski Raski (vedlegg 1) - pedagogiske program på internett (vedlegg 4) - klassebamse (vedlegg 1) - leselærar (vedlegg 1) - elevlaga tekstar med oppgåver (vedlegg 1) - systematisk leselekse - lesetid


Frå læreplanen i Kunnskapsløftet: Mål etter 2. klasse i norsk

Muntlige tekster

Mål for opplæringen er at eleven skal kunne

leke, improvisere og eksperimentere med rim, rytme, språklyder, ord og meningsbærende elementer

uttrykke egne følelser og meninger fortelle sammenhengende om opplevelser og erfaringer samtale om hvordan valg av ord, stemmebruk og intonasjon skaper ulik mening i tekst lytte og gi respons til andre i samtaler, under framføringer og ved høytlesing samtale om personer og handling i eventyr og fortellinger

Skriftlige tekster


vise forståelse for sammenhengen mellom språklyd og bokstav og mellom talespråk og skriftspråk

trekke bokstavlyder sammen til ord lese store og små trykte bokstaver lese enkle tekster med sammenheng og forståelse bruke enkle strategier for leseforståelse bruke egne kunnskaper og erfaringer for å forstå og kommentere innholdet i leste tekster bruke bokstaver og eksperimentere med ord, i egen håndskrift og på tastatur bruke datamaskinen til tekstskaping finne skjønnlitteratur og faktabøker på biblioteket til egen lesing

Sammensatte tekster


arbeide kreativt med tegning og skriving i forbindelse med lesing uttrykke egne tekstopplevelser gjennom ord, tegninger, bilder, musikk og bevegelser samtale om hvordan ord og bilde virker sammen i bildebøker og andre bildemedier

Språk og kultur


snakke om innhold og form i eldre og nyere sanger, regler og dikt gi uttrykk for hvordan vi forstår noen kjente ordtak og faste uttrykk og forklare opphavet til

vanlige ord og uttrykk

http://www.udir.no/kl06/NOR1-04/Kompetansemaal/?id=&arst=372029328&kmsn=382571589&epslanguage=no





3. klasse


- elevane skal ha nådd måla for 1. og 2. klasse - kunne tileigne seg gode strategiar for lesing av

vanskelege ord, kunne dele ord opp i stavingar - kunne lese stille, gradvis utan lyd og ved å halde munnen i ro - kunne nytte ulike lesemåtar som høgtlesing, stillelesing og felleslesing i gruppe - lese og forstå enkle fagtekstar - skrive fagtekst om kjende emne - lage overskrift, innleiing, hovuddel og avslutning - bruke datamaskin til å skrive tekst, enkel redigering, samt setje inn bilete (jfr.IKT-plan) - kunne forklare reglar i leik, samarbeid med andre - kunne improvisere roller og øve inn enkle replikkar - kunne ta i mot og gje ein beskjed - kunne variere ordbruken (synonym) og stemmebruk - kunne kjende songar, regler og dikt - kunne fortelje og samtale om kjende eventyr - kunne skilje mellom ordklassane substantiv, verb og adjektiv - lage spørsmål og svar - kjenne til enkle ordtak - kunne skrive forteljingar, dikt, brev og sakprega tekst - kunne lage samansett tekst med bilete og tekst - leseleg skrift utan blanding av store og små bokstavar - kunne systematisere etter alfabetisk rekkjefølgje

- kunne lese ein tilpassa tekst med ein hastigheit

på minimum 30 ord per minutt med god forståing. Ein gjennomsnittselev skal ligge på om lag 30-50 ord i minuttet (Carlsten) Merk: Lesesenteret har ikkje utarbeidd skjema i høve lesehastigheit, sidan lesefarten kjem an på vanskegraden til teksten

- leselystaksjon (vedlegg 1) - lesepuff/lesekurs (vedlegg 1) - diktat (vedlegg 1) - «boka om bøker» (vedlegg 1) - leselekse (vedlegg 1) - pedagogiske program på internett (vedlegg 4) - lesestrategiar (vedlegg 1) - repetert lesing (vedlegg 1) - lage bøker - PALS blir brukt til å øve inn reglar på ulike arenaer gjennom rollespel, t.d. reglar for samhandling i grupper - faste leseøkter kvar morgon eller periodar med stillelesing, eventuelt variere med høgtlesing direkte til lærar. Lesetid (vedlegg 1) - lesegrupper saman med barn i barnehagen - prosessorientert metode i høve innlæring av respons - utnytte mulegheit for tekstskaping. Det kan til dømes vere knytt opp mot ulike tema/fag. - finmotoriske øvingar som til dømes border - øving på samanhengande skrift - veka sin song, regle eller dikt. Tips: www.korarti.no og www.tunkatten.no - systematisk øving på pc (vedlegg 1) - rollekort/rollespel (vedlegg 1) - framføring av skodespel eller sketsjar til fellessamling, sommarfest o.a. - gje støttespørsmål med tekstskaping, for å lette arbeidet i oppstartsprosessen - bruke teikneseriar for å sjå samanhengen mellom bilete og tekst - samtale om ulike dialektar som finst i klassen, sjå på samanhengen tale/skrift (t.d. vindauge- vindu) - lærar les med innleving, justert fart, trykk og volum ved gjennomgang av leselekse - gjere om forteljande setningar til spørjesetningar og omvendt - lesespel og lesekort - avis i skulen, eit opplegg om lokalavisene - Tempolex/Aski Raski (vedlegg 1) - Lær deg å lære for 3. klasse

http://www.korarti.no/

http://www.tunkatten.no/


4. klasse


- elevane skal ha nådd måla for 3. trinn - kunne tileigne seg gode strategiar for lesing av vanskelege ord - kunne nytte seg av ulike lesestrategiar ved lesing av tekst - kunne lese lette tekstar flytande - kunne lese stille, utan lyd og munn-rørsle - kunne nytte ulike lesemåtar som høgtlesing, felleslesing og stillelesing - kunne skrive med samanhengande og funksjonell handskrift - kunne bruke ordklassane substantiv, verb og adjektiv - kjenne til andre ordklassar som preposisjonar og pronomen - kunne skrive ei bokmelding - kunne skrive og svare på brev - kunne lese og skrive dikt, og kjenne til ulike verkemiddel som gjentaking, kontrast og samanlikning - kunne finne fram til kunnskap i oppslagsbøker og på bibliotek - kunne søke etter informasjon på internett - kunne variere setningskonstruksjonen - kunne forklare korleis ein gjennom språk kan krenke andre - kunne bruke ordbok - kunne grunngje tekstval, og gje uttrykk for tankar og opplevingar om barnelitteratur, teater, film, dataspel og TV-program - lese for andre - vurdere eigne og andre sine tekstar - ha eit godt ordforråd og kunne bruke orda - kunne lage samansett tekst med bilete, tekst/lyd - kunne reflektere over estetiske verkemiddel i samansette tekstar - kunne samtale om songar, regler, dikt, forteljingar og eventyr frå fortid og notid på bokmål, nynorsk og oversett frå samisk og andre kulturar - kunne reflektere over ulike tekstar frå dagleglivet og i skjønnlitteraturen - vite kva nynorsk, bokmål og dialekt er - kunne forstå noko svensk og dansk tale

- kunne lese tilpassa tekst med ein hastigheit på

minimum 50 ord per minutt med god forståing

- leselyst (vedlegg 1) - verda sin bokdag - pedagogiske program på internett (vedlegg 4) - å gje respons (vedlegg 1) - dialektar (vedlegg 1) - dikt (vedlegg 1) - lesegrupper (vedlegg 1) - lese for yngre barn - forfattarbesøk - lesevenn - systematisk bruk av biblioteket - skrive eigne små bøker, fellesbøker og tekstar - variere undervisninga med musikk, dans, drama, dikt, eventyr og framføringar/presentasjonar - regelbok - lesesirkel der ein brukar rollekort - leitekryss - ordleik - domino - å skrive om tekstar (vedlegg 1) - rebus - arbeid med samansette ord - Lær deg å lære for 4. klasse


Frå læreplanen: Mål etter 4. klasse i norsk Muntlige tekster


samhandle med andre gjennom lek, dramatisering, samtale og diskusjoner og praktisere regler for gruppesamtaler

fortelle, forklare, gi og ta imot beskjeder forklare hvordan man gjennom språk kan krenke andre begrunne egne tekstvalg, og gi uttrykk for egne tanker og opplevelser om barnelitteratur, teater,

filmer, dataspill og TV-programmer framføre tekster for medelever

Skriftlige tekster


lese skjønnlitteratur og fagtekster for barn med flyt, sammenheng og forståelse trekke slutninger på grunnlag av forståelse for sammenheng mellom deler og helhet i tekster bruke lesestrategier og tekstkunnskap målrettet for å lære gjenkjenne og bruke de språklige virkemidlene gjentakelse, kontrast og enkle språklige bilder vurdere og sammenligne egne og andres tekster skrive med sammenhengende og funksjonell håndskrift skrive fortellinger, dikt, brev og sakpreget tekst ordne tekster med overskrift, innledning og avslutning beherske et tilstrekkelig ordforråd til å uttrykke kunnskap, erfaring, opplevelser, følelser og egne

meninger foreta informasjonssøk, skape, lagre og gjenhente tekster ved hjelp av digitale verktøy finne stoff til egne skrive- og arbeidsoppgaver på biblioteket og Internett

Sammensatte tekster


finne opplysninger i en sammensatt tekst ved å kombinere ord og illustrasjon lage fortellinger ved å kombinere ord, lyd og bilde drøfte noen estetiske virkemidler i sammensatte tekster

Språk og kultur


samtale om et utvalg sanger, regler, dikt, fortellinger og eventyr fra fortid og nåtid på bokmål, nynorsk og i oversettelse fra samisk og andre kulturer

uttrykke tanker om språk, personer og handlinger i tekster fra dagliglivet og i skjønnlitterære tekster fra ulike tider og kulturer

beskrive likhet og forskjeller mellom et utvalg talemålsvarianter i Norge forstå noe svensk og dansk tale beskrive språk og språkbruk, ordklasser og deres funksjon variere setningskonstruksjon

http://www.udir.no/kl06/NOR1-04/Kompetansemaal/?arst=372029322&kmsn=304026243





Vedlegg 1 Auditiv trening/trening i merksemd Auditiv trening: Den vaksne les opp ei lita forteljing med innlagde feil. Elevane skal prøve å høyre kva som ikkje stemmer. Læraren kan gjerne lese forteljinga eit par gongar, slik at fleire av elevane får med seg kva som ikkje stemmer i forteljinga før ein seier svaret. Trening i merksemd: Elevane får sjå på eit bilete (som t.d. handlar om veka sin bokstav) i eit halvt minutt. Etterpå skal dei svare på spørsmål som handlar om biletet, t.d. «såg du ein hest på biletet?», «var det tre hekser på biletet?»

Boka om bøker Elevane låner bøker på biblioteket som dei brukar til stillelesing på skulen. Etter at dei er ferdige med å lese, skriv dei litt i «Boka om bøker» om kva boka handlar om og så teiknar dei til etterpå. Arbeidsmåten kan brukast fleire periodar i løpet av skuleåret, t.d. i samband med eit leselyst-prosjekt om hausten og ein periode eller to på våren. Metoden kan brukast allereie frå 1.klasse, men då med meir vekt på enkle ord/små setningar og meir teikning.

Dialektar Elevane skal kunne skildre likskapar og ulikskapar mellom nokre dialektar i Noreg og lytte til song på dialekt. I dette arbeidet kan det vere kjekt å bruke kjende fotballsongar. Dei fleste vert sunge på dialekt. Døme: Sogndal, Brann (Bergen), Rosenborg (Trondheim), Start (Kristansand) og Viking (Stavanger). Det kan også vere greitt å bli betre kjend med vår eiga dialekt. Døme på songar ein kan bruke her er: Bremanger-reggie og Sommartid med Laila Beate Førde. http://www.youtube.com/watch?v=zK0-kXfn_c4 (Brann, Bergen)

http://www.youtube.com/watch?v=3ag6y-hYb-E (Viking, Stavanger)

http://www.youtube.com/watch?v=De1PFokTFrM (Start, Kristiansand)

http://www.youtube.com/watch?v=kbVPGZfK6ME (Rosenborg,Trondheim)

http://www.youtube.com/watch?v=JyYevYDkZiY (Sogndal) http://www.youtube.com/watch?v=IAWFBLgOnDk (Bremanger-reggie)

Dikt

Pusledikt:

Kva: Ein spanande lyrikkmetodikk der elevane skal setje saman enkeltord til dikt. Elevane "puslar" ord

saman til eit dikt.

Korleis: Elevane set saman enkeltord som er skrive på lappar. Dette kan gjerast enkelt ved at ein

kopierer eit dikt, for så å klippe ut ord for ord. Elevane kan med fordel klippe, noko som sparar læraren

for mykje arbeid. Elevane limar ”ordlappane” saman på eit eige ark, eller eventuelt skriv av orda i den

rekkjefølgja dei legg dei i. Det er viktig at læraren heile tida gjer greie for arbeidsprosessen og

samstundes stimulerer til kreativitet.

http://www.youtube.com/watch?v=zK0-kXfn_c4

http://www.youtube.com/watch?v=3ag6y-hYb-E

http://www.youtube.com/watch?v=De1PFokTFrM

http://www.youtube.com/watch?v=kbVPGZfK6ME

http://www.youtube.com/watch?v=JyYevYDkZiY

http://www.youtube.com/watch?v=IAWFBLgOnDk


Ofte kan det løne seg å bruke det same diktet som utgangspunkt, eller som kjelde for dei orda ein brukar. Ved avslutta skriving (les: liming) kan elevane samanlikne sine dikt med ”originaldiktet”. Ofte gjev ei slik samanlikning spanande perspektiv på diktskrivinga.

Skrivinga vert sjølvsagt avslutta med deklamasjon. Det er enklare for elevane å lese ord som dei ikkje har skrive sjølv. Dette fordi dei ferdige orda gjev dei ein trygg distanse til teksten.

Det er viktig å kunne skape eit trygg ramme rundt skriving og opplesinga og gjere elevane sikre på seg sjølve. Humor kan også vere eit godt verkemiddel for å gjere den dunkle lyrikken litt meir ufarleg.

Kvifor: Dette er ein god metode for å kome i gang med sjølve diktskrivinga. Metoden baserer seg på både tilfeldigheiter og kreativitet. Målet i den initierande fasen av skrivinga er å stimulere til motivasjon og kreativitet. Eigne erfaringar viser at mange av elevane trur at dei ikkje kan skrive, og langt mindre skrive dikt. Denne metoden eignar seg godt til å byggje opp sjølvbiletet til eleven. Ofte opplever ein at elevane ikkje får til å uttrykkje seg i lyriske vendingar, dei finn liksom ikkje orda. Når orda er gjevne, er det lettare å få eit resultat som dei kan kjennast ved. Difor passar denne metoden godt til elevar som ikkje er så sterke når det gjeld skriving.

Variasjonar: Ein kan også bruke separate liner henta frå eit eller anna dikt. ”Diktpuslinga” vert slik teke opp på eit høgare tekstuelt nivå, noko som ofte kan vere vel så interessant.

Utstyr: Ordlappar, limstift, ark, tekst og saks. (Norsknettskole.no)

Tema-dikt

Kva: Elevane skriv dikt basert på assosiasjonar rundt ulike tema.

Korleis: Denne metoden er avhengig av god førebuing. Eit tema skal liggje til grunn for diktet, eller dikta skal handle om eit spesielt emne eller stemning. Elevane må difor få trening i å assosiere til bestemte tema. Det er også viktig at elevane greier å finne synonym eller parallelle uttrykk til sine assosiasjonar. Difor må læraren leggje vekt på øvingar knytt til assosiasjon og synonym.

Når elevane har fått trening i å assosiere rundt avgrensa tema, kan dei ta til på skriveprosessen, noko som startar med at elevane lagar seg tankekart med assosiasjonar knytt til eit emne klassen vert einig om. Dette skal dei bruke som fundament for skrivinga, eller som ei slags urtekst.

Som avslutning av skriveprosessen kjem opplesing. No skal elevane lese noko dei har skrive sjølve. Det er viktig å vere merksam på at dette kan vere ein intim situasjon for elevane, kanskje har dei skrive noko som ikkje skal høyrast av andre. Dette må ein som lærar respektere. Lyrikk appellerer tross alt til dei subjektive sidene i mennesket.

Kvifor: Lyrikk er å uttrykkje seg med eit parallelt språk, noko som gjer at lyrikaren brukar ord med vide tydingshorisontar, ord som både konnoterer og assosierer til det parallelle. Elevane kan gjennom denne metoden realisere denne parallelliteten sjølve, og slik få verdfull innsikt i den lyriske språkbruken.

Variasjonar: Metoden kan brukast som ein del av tema-og/eller prosjektarbeid, der ein skriv dikt om

tema knytt til temaarbeidet.

Utstyr: Vanleg skrivesaker. (Norsknettskole.no)


Figurdikt:

Kva: Elevane lagar dikt der dei fokuserer på dei grafiske aspekta ved moderne lyrikk.

Korleis: Elevane skriv ”figur-dikt” der dei legg vekt på den grafiske utsjånaden av teksten. Utsjånaden kan vere eit supplement til tema eller motiv ein finn i diktet.

Læraren må vise eksempel på dikt der det grafiske er brukt som eit aktivt verkemiddel i teksten.

Det er viktig at dikta elevane skriv skal formidle noko gjennom layouten, der orda til dømes dannar mønster eller figurar.

Kvifor: Elevane skal gjennom denne metoden lære at alt har ei meining i eit moderne dikt, og meir spesifikt at den grafiske layouten ofte vert brukt som eit aktivt verkemiddel i profesjonelle lyriske tekstar.

Variasjonar: Denne metoden kan kombinerast med ”Pusle-dikt”-metoden, der elevane skriv (les: limer) dikt i ulike fasongar.

Utstyr: Vanlege skrivesaker og ev. teiknesaker.

Det kollektive diktet

Kva: Elevane skriv dikt saman i grupper eller klassevis.

Korleis: Elevane set seg i grupper som læraren avgjer. I desse gruppene skal dei freiste å skrive dikt saman. Skriveprosessen byrjar med assosiasjon og idèmyldring rundt tema som læraren eller klasseplenum har avgjort.

Med notarar kvar gruppemedlem har gjort, skal kvar og ein avlevere ei line til diktet. Reint praktisk kan ein organisere denne fasen av skrivinga som ein stafett, der ordet går på rundgang.

Av praktiske årsaker, kan det vere lurt at gruppa utnemner ein sekretær som skriv ned det dei andre seier. Det er viktig at læraren greier å etablere ei godt god arbeidsmiljø, noko han eller ho kan styre med gruppeinndeling og klare instruksjonar.

Som avslutning skal kvar gruppe lese opp det diktet dei har skrive. Læraren kan her leggje ei formell ramme rundt deklamasjonen, kanskje også gje karakter for det fullførte produktet.

Kvifor: Elevane skal gjennom denne metoden sjå at poesien, trass i subjektiviteten sin, inneheld mange kollektive aspekt. Dessutan krev metoden at elevane greier å kommunisere rundt abstrakte eller konkrete emne i grupper, noko som kan utvikle elevane sine kommunikasjons- og språkdugleikar. Elevane skal også lære å vere kreative i eit kollektiv, noko som krev at elevane tileignar seg kunnskapar om gruppedynamikk, osb.

Variasjonar: Denne metoden kan ein med fordel variere mykje. Metoden inneheld så mange sider og perspektiv at variasjon blir enkelt, men det viktigaste er at elevane held fast på den kollektive skriveprosessen.

Utstyr: Vanleg skriveutstyr og moglegheiter for gruppeinndeling i klasserommet. (norsknettskole.no)


Diktat Diktat kan ha to funksjonar: Han kan brukast som ein dokumentasjon på elevane si lese- og skriveutvikling generelt, eller som ei kartlegging på om elevane klarer å skrive bokstavar, ord og setningar som ein har arbeidd med i undervisninga. Ein kan bruke ord som har tilknytning til emnet ein jobbar med t.d. diftongar, kj/sj-lyd eller ord frå lista over dei 100 mest høgfrekvente orda (vedlegg). Desse orda kan ein gje som lekse. Seinare i veka gjennomfører klassen ein diktat. Bokstavdiktat: Bokstavdiktat startar ein gjerne med fyrste gong heilt i starten på 1. skuleår for å kartlegge om eleven har starta å lære bokstavane og om han kan knytte fonem til grafem. Dernest med fire til seks vekers mellomrom så lenge det er behov for det. Elevane bør få vite at ingen forventar at dei skal kunne skrive alle bokstavane på eit så tidleg tidspunkt. Den kan gjennomførast på fylgjande måte: 1: Lærar les bokstavlyden to gongar: /k/, /k/. 2: Lærar les eit ord der bokstavlyden er i framlyd: ”/k/ som i katt”. 3: Lærar les bokstavlyden igjen som i nummer ein. Orddiktat: Ordiktat bør innehalde ord som ein har arbeidd med i lese/skriveundervisninga. Det bør også vere ord som krev ortografisk tilleggsinformasjon som vanlege ikkje lydrette ord: som, er, kom, ord med ng, ord med kj, skj, j-lyd, osb. Hentediktat: Her kan ein organisere diktatskrivinga slik at eleven går til ein avtalt plass der orda som skal skrivast ligg. Eleven les ordet sjølv, går så tilbake til plassen sin og skriv så ordet på avtalt ark/rubrikk. Dette kan ein og utvide til å gjelde setningar.

Elevlaga tekstar med oppgåver til. Dette er tekstar som elevane i ein klasse lagar saman. Læraren er sekretær og skriv rett inn på data som han/ho viser direkte på stor skjerm, ev. kan ein bruke flippover. Teksten vert etterpå leselekse. På slutten av skuleåret er mange elevar komne så langt i leseprosessen at dei klarer/har behov for å lese desse tekstane. Dei som ikkje er komne så langt har likevel utbytte av å lese teksten saman med ein vaksen (medlesing). Døme: «Eg har vore på skitur,» sa Hege Iren. Teksten er oppbygd av 5-6 slike setningar. Oppgåvene kan t.d. vere: Set ring rundt alle e-ane. Kor mange e-ar fann du? Eg fann ___ e -ar. Set strek under det lengste/kortaste ordet. Skriv det her ___.

Forteljarstol Elevane sit i ein sirkel (kan sitje på plassane og). Stolen er reservert for den eleven som skal fortelje noko. Ein kan enten planlegge å bruke forteljarstol eller ein kan bruke det spontant. Det kan vere ein god måte å få reserverte elevar til å fortelje. Då må det i tilfelle vere godt planlagt.

Jørgen Frost ”Språkleikar” Dei ulike skulane har ein perm med namnet Språkleikar av Jørgen Frost. I permen er det eit variert utval av rim og regler og andre språkleikar. Denne permen er fin å nytte som idébank når ein skal finne norskleikar til samlingane.

”Klassebamse” Ein klassebamse er eit ”kosedyr” som mellom anna skal vere med på besøk heim til elevane. Besøket kan vare over ei helg og elevane/føresette skriv om kva som har skjedd. Klassebamsen har ei bok som følgjer med på besøket. Læraren eller eleven les frå boka etter besøket.


Lesegruppe Med «veileda» lesing meiner vi grupper av elevar (meistringsgrupper som er på same lesenivå) som les med ein lærar som rettleiar. Metoden kan nyttast på alle trinn, men er særleg aktuell når elevane les flytande. Økta kan gjerne vere på 15-20 minutt. Fylkesbiblioteket har mange klassesett til utlån med bøker av ulik vanskegrad som er fine å bruke til dette formålet. Lærar introduserer lesestoffet ved å gjere elevane merksame på element frå førlesing som: overskrift, bilete, osb. Lærar bør og forklare, eventuelt skrive ned på flippover vanskelege ord som elevane vil møte i teksten. Elevane startar så lesinga høgt, der dei andre i gruppa fyl med på tekst og eventuelt støttar eleven på vanskelege ord. Lærar lyttar til lesinga til den einskilde elev og rettleiar der det er behov for det. Lærar kan då velje å vise merksemd mot ulike nivå i teksten, som ein har arbeidd med i klassa. Det kan vere spørsmål knytt til ordforråd, setningar, formverk og større tekstdelar (meining med ein tekst, ulikt perspektiv på tekst). Lærar får og høve til å vise eigne lesestrategiar og å modellere for elevane.

Lesekassa Lesekassa inneheld bokstavkort (store og små bokstavar), ordkort med tilhøyrande biletkort, større biletkort med tilhøyrande større tekstar. Materiellet kan brukast på ulike måtar i undervisninga.

Leselekse Det er viktig at leseleksa er tilpassa eleven sitt nivå. Eleven skal kunne lese teksten med flyt, d.v.s. at 90 til 95 % av orda vert lese utan å stoppe. Det er også viktig å snakke med elevar og foreldre om kva som er viktig å vektlegge ved leseleksa. Her må læraren engasjere foreldre/ta opp på foreldremøte kva som er deira jobb i leselekse-situasjonen. Foreldra er ein viktig ressurs i dette arbeidet. Innhaldet i leseleksa Gje gjerne konkret leseoppdrag til eleven/foreldre:

Når elevane møter ein tekst, ønskjer vi at dei skal bli engasjerte, ta stilling til, trekke inn eigne erfaringar

og kunnskapar og stille spørsmål

Utfordre elevane til refleksjon

Trekke slutningar

Tolke og reflektere

Trene på spesielle sider ved munnleg framføring (stoppe ved punktum, lage spørjestemme ved

spørsmål, lage forteljarstemme, sjå på publikum etter avsnitt o.a.)

Førebu seg til ein diskusjon

Leselystaksjon 1.klasse Målet for aksjonen er å skape livslang leseglede. Opphavleg var dette er ein aksjon i regi av bokhandelselskapet Norli og ein kunne bestille materiell. Det kan ein ikkje lenger. Dette er eit opplegg der foreldre skal lese høgt for borna sine. Vi oppmodar om å lese til barna kvar dag. Lesetida skal registrerast på skjemaet i loggboka. Både tida barna blir lest for og tida dei lyttar til lydbøker skal registrerast. Denne tida skal minst vere 10 min kvar dag. Vi legg saman lesetida kvar måndag. I klasserommet vil vi lage ein plakat som viser kor mange minutt vi til saman har lese i løpet av ei veke. Det vert ei felles belønning etter kvart som vi når visse delmål i høve til tid/minutt.


Leselystaksjon 3.klasse Målet for aksjonen er å skape livslang leseglede. Opphavleg var dette er ein aksjon i regi av bokhandelselskapet Norli og ein kunne bestille materiell. Det kan ein ikkje lenger. I motsetning til i 1. klasse skal borna no lese sjølv. Enten kan elevane finne bøker heime eller så kan del lagast eit opplegg i samband med biblioteket. Lesetida skal registrerast på skjemaet i loggboka. Denne tida skal minst vere 15 minutt kvar dag. Foreldre skal skrive under på lesetida. Vi legg saman lesetida kvar måndag. I klasserommet vil vi lage ein plakat som viser kor mange minutt vi har lese til saman.

Leselyst for 2. og 4. klasse (Svelgen oppvekst har laga opplegg) Dette er eit lesestimuleringsopplegg for 2. og 4.klasse. Ideen har vi henta frå Prosjekt Leselyst, utarbeidd av Lise Helgevold og Oddveig S. Skaara. Målet er å skape auka leseglede og betre leseferdighet hos elevane. Det vert arbeidd med stoffet både skriftleg og munnleg. Opplegget er sett saman av ca.100 bøker og hefter frå barnelitteraturen med ulik vanskegrad. Hovudtyngda av bøkene er på nynorsk, men mange av bøkene er på bokmål. Til kvar bok høyrer det med ei elevoppgåve. Bøkene er delt inn i seks nivå. Det er fire deler med i dette opplegget: Bøker, oppgåver, fasit og arbeidsbok/ perm som elevane skal lage. Det bør setjast av rikeleg med tid, og strukturen i opplegget bør følgjast. Vi kan tenke oss 1 time per dag i 3 til 5 veker. Klasserommet: Plankane med oversikt over bøkene i opplegget må hengast opp i klassen. Under bøkene heng oppgåvene. Elevane får eingongsark som dei skal svare på. Når dette er gjort, limer dei arket inn i ei arbeidsbok eller set det inn i ein perm. Det er fritt føre om denne arbeidsboka skal pyntast meir. Arbeidsoppgåvene skal gjerast på skulen. Innhald i timen: - Samlings-stund. Læraren presenterer bøker og kan lese høgt frå ei bok - Ev. gå rundt å høyre elevane lese - Rikeleg tid til individuell stillelesing - Arbeide med oppgåvearka Klassa kan gjerne lage bokorm i lag. Då blir det ikkje fokusert på kor mange bøker kvar enkelt elev har lese, men kor mykje klassa har lese. Samarbeid med foreldre/lekser: Foreldra må bli orienterte om opplegget. Det må leggjast vekt på kor viktig det er at elevane blir gode lesarar, og at skulen prioriterer dette arbeidet. Norskleksa i denne perioden er at elevane skal lese åleine heime i ti minutt og lese ei side høgt for ein vaksen. Det er laga eit standardskriv som kan sendast heim til foreldra.

Leselærar Frå nyttår i 1.klasse vert norsktimane styrka med ein ekstra leselærar. Ved nyttår er ein godt kjent med elevane og veit kva nivå dei ligg på. Mange bokstavar er gjennomgått og ein veit kva for elevar som treng mykje øving på bokstavnivå og kven som les. Leselæraren skal ha ansvar for ei differensiert «leselekse» og arbeid i samband med leseleksa. Teksten eleven får å jobbe med skal øvast på heime kvar dag. I forkant vert foreldre informert om korleis ein kan jobbe. Alle elevane vert høyrt av leselæraren minst to gongar for veka. Timetalet kan variere mellom to til fem timar per veke. Dette er ei vurdering som må gjerast kvart år.

Leselæraren som kjem inn har ansvar for å gje vekelekse til alle elevane. Vekeleksa (leseleksa) skal lesast heime kvar dag tre gongar. I tillegg er det litt skrivetrening i «leseleksa». Skrivetreninga fordeler


elevane utover alle dagane. På fredag skal leksa leverast inn og ho skal vere underskrive av foreldre med ein kommentar om korleis arbeidet har gått.

Leksa skal graderast til dei ulike elevane. Det har vore vanleg med fire - seks nivå. Det er lurt å lage eit utgangspunkt som ligg på serveren til skulen. Det som er vanleg er å ta utgangspunkt i opplegget frå førre år og tilpasse det til elevane ein har. Det vert ei felles belønning etter kvart som elevane når visse delmål i høve til tid/minutt. Opplegget skal vere slik som dette til nyttår i 2.klasse.

Leselærar i 2, 3. og 4. klasse Frå nyttår i 2.klasse er det meir naturleg å bruke lesebøker til leselekse. Leselæraren som kjem inn har i samarbeid med norsklæraren ansvar for å gje vekelekse i lesing til alle elevane. Kor mange gonger kvar lekse skal lesast, kjem i stor grad an på nivået. Det viktige er at alle elevar vert høyrt og rettleia minst to gongar kvar veke.

Lesemiljø/læringsmiljø Det er viktig med arbeid, leik og eksperimentering med bokstavar og ord. Ein må fokusere på at ein bokstav har ein lyd og eit namn og la elevane bli kjent med bokstavane si form. Då må ein leike, eksperimentere og skrive med bokstaver i ulikt materiale. Elevane må ha eit skriftspråkstimulerande miljø. Både i garderobe og klasserom må elevane møte skriftspråket. Alle 1.klassar må ha rask tilgang på materiale som kan stimulere alle sansane i samband med innlæring av nye bokstavar og etter kvart produsering av små, meiningsfulle ord. Døme: Skrive bokstavane i lufta, på pulten, i sanden, osb. Lage bokstavar i plastilina eller leire. Klippe bokstavar i aviser og blad. Lage puslespel av bokstavane og bake bokstavane. Henge opp bokstavar og assosiasjonsbilete. Bruke lysbilete, data og bokstavspel. Ein kan også bruke fiskespel, ringspel med bokstavar, terning med bokstavar eller ord. Haugstad kallar dette ei multisensorisk tilnærming. Elevane må vere stimulert gjennom fire område: høyrsle (auditiv sans), lage/skrive (kinestetisk/taktil sans) og syn (visuell sans).

Lesepuff; intensivkurs i lesing tilpassa 3.klasse Lesepuff er eit lesekurs utvikla i samband med ”Skedsmoprosjektet” for å styrkje dei som ikkje har ønskja lese- og skriveutvikling. Dei skulane i Bremanger kommune som i si tid var med i språk-prosjektet, utvikla mange tekstar og oppgåver som er klar eller nesten klar til bruk. Ein test i slutten av 2.klasse viser kven som har behov for dette lesekurset. Ut frå testresultatet og erfaringar læraren har gjort gjennom skuleåret får tre-fem elevar i klassen tilbod om lesekurs. Tilbod om kurs vert sendt heim til foreldra før skuleslutt. Foreldre som ikkje vil at eleven skal ta del i kurset må gje skriftleg tilbakemelding til skulen, slik at skulen kan dokumentere at tilbodet har blitt avvist frå heimen.

Nokre lærarar frå Hauge, Svelgen og Kolset har fått ei innføring i lesekurset som vart gjennomført på Skedsmo. Det er utarbeidd ein del materiell til kurset. Dette materialet ligg på cd. Materialet må tilpassast elevane undervegs.

Lesepuff nyttar heilskapslesing som metode. Metoden er utarbeidd av Jørgen Frost og tek utgangspunkt i at lesing er ein heilskap som er bygd opp av mange små prosessar. Kurset går over ti, pluss fem veker der leselæraren tek elevane ut av norsktimane ( 4 x 2 timar i veka).

Målet med Lesepuff er at elevane som er i faresona for lese- og skrivevanskar skal bli betre til å lese og skrive.


Lesestrategiar

Lære elevane til å utvikle gode lesestrategiar ved å la elevane: - finne hovudideen i det dei har lese - skrive om det dei har lese - gjette kva som kjem til å skje vidare i teksten - stille spørsmål under lesing - klargjere for seg sjølv kva dei skal lære - å sjekke om dei faktisk hugsar det dei har lese - å lage oppsummeringar av det dei har lese - BISON

Lesestrategiar på 1. -4. trinn «Lesestrategiar er alle grep som lesar gjer for å fremme leseforståing» (Roe, 2008:275). Å lære strategiar er ikkje det endelege målet i leseopplæring, men eit middel til å oppnå god læring og forståing (Bråten, 2011:275). For å lese med forståing må elevane kunne:

Lære å utnytte bakgrunnskunnskap (eigne erfaringar)

Lære å vere aktiv i forståingsprosessen

Lære å byggje opp eigne forteljingar

Lære å bruke metakognitive ferdigheiter. Metakognitive lesarar kan kontrollere, regulere og

justere eiga forståing og eigen læringsprosess

Korleis bør vi arbeide for å utvikle god leseforståing:

Lærar forklarar (kva, korleis og kvifor)

Lærar modellerer (elevane treng modellar og mønster for arbeidet sitt)

Elevane prøver ut under rettleiing

Elevane får mange høve til utprøving

Modellering: ”Den beste måten for elevene å lære bruk av strategier på, er først og fremst gjennom å observere hvordan læreren selv bruker strategien” (Maagerø, 2006: 174). Å lese med forståing: Elevane må frå første stund venne seg til å vere på jakt etter meininga i det dei les. Elevane må tidleg få systematisk opplæring i prosessorientert leseopplæring som

1. Førlesing (førebu for å lese ein tekst)

2. Lesefasen (korleis jobbar ein når ein les)

3. Etterlesing (arbeide med teksten)

Førlesing:

Sjå på bilete/illustrasjonar

Sjå på overskrift/avsnittsoverskrift

Prøve å finne ut kva teksten vil fortelje oss

Seie noko/skrive/teikne det du trur/veit om temaet i teksten

Tenke over kvifor vi skal lese teksten

Velje lesemåte (lese noko/lese grundig)

Sjå etter ord som er spesielt markert i teksten


Lesefasen:

Stoppe opp etter kvart avsnitt/naturlege stader, og tenke over kva du har lese

Stoppe opp ved ord og uttrykk du ikkje forstår, og leite eller spørje etter forklaring på desse

Søkje etter bestemte opplysningar (spørjekort/rollekort)

Lese med blyant i handa (skrive/teikne opplysningar eller inntrykk frå teksten)

Enkle aktivitetar direkte knytt til tekst – for å gjere lesinga meir aktiv: Etterlesing:

Er det nøkkelord i teksten? Strek under dei.

Lærar tek vekk nokre nøkkelord i teksten. Elevane må tenkje på kva ord som manglar/passar.

Tenk på tre spørsmål du kan stille om teksten.

Lærar tek vekk overskrifta, og elevane må skrive sine eigne.

Lærar klipper opp teksten. Elevane omorganiserer teksten i rett rekkjefylgje.

Presenter teksten på eit bilete

Etterlesing:

Lage ei liste over nye ord

Arbeide med teksten (vise kva ein har lært)

Snakke om det du har lese (delta i rollesamtalar)

Bruke notatane dine til å skrive logg eller ”Eg har lest”- setningar

Lage spørsmål til teksten

Oppsummere innhaldet i teksten, kva han handlar om i tre setningar

Snakke med naboen i t.d. tre minutt om kva du har lært om teksten

Læresamtalen – Læringsvenn er ein god strategi å bruke for å oppsummere det ein har lese: Ein læringsvenn er ein medelev som ein elev kan samarbeide med og snakke med for å reflektere over læring. Læresamtalen kan organiserast i par eller grupper: Alle har augekontakt med kvarandre og lyttar til den som snakkar. Læresamtalen er ofte kort – nokre minutt er nok! (Eg har lært at…. Eg trur det betyr at…. Kva meiner du om…. o.l.) Ordkunnskap og leseforståing heng saman. Det er difor viktig å ha fokus på nye ord og omgrep i dei tekstane elevane skal lese. Eitt enkelt ord som ikkje gjev meining, kan gjere at heile samanhengen i setninga bryt saman. Språksterke barn har omlag 20 000 ord, medan språksvake barn har omlag 5000 ord. Det er ein samanheng mellom svakt ordforråd i 1.klasse og leseutvikling i 10.klasse (Lesesenteret).

Lesetid Det bør vere avsett 20-30 minutt leseøkter på timeplanen kvar dag. Dette bør føregå som stillelesing. Den enkelte elev les i bøker han/ho t.d. har lånt på biblioteket. Eleven les i sitt eige tempo.


Lesevenn

Ein lesevenn kan brukast på ulike måtar. Førsteklassingen les for yngre eller eldre born. Det kan gjerast

t.d. i samband med verda sin bokdag. Ein kan også nytte seg av ressurspersonar utanfor skulen, som

t.d. pensjonistar som kjem for å lese i lag med eleven.

Lesesirkel der ein brukar rollekort:

Når ein jobbar med å få til strukturerte gruppesamtalar i lesesirklar, kan rollekort vere til god hjelp.

Læraren legg til rette lesesirkelen ved å gi elevane klare oppgåver både medan dei les og under

samtalen dei gjennomfører etterpå. Oppgåvene kan gjevast munnleg, skrivast på tavla eller på eigne

rollekort.

Innhaldet på rollekorta må tilpassast etter korleis ein ynskjer at elevene skal gå inn i teksten. Frå det

enkle som ein kan byggje rundt spørjeorda kva, korleis, kvifor, kven, og kva for ein, til det meir

krevjande som å skildre tema, sjå nærare på person- og miljøskildring, finne strukturen i teksten m.m.

Nedanfor er det linka til rollekort som lesesenteret har laga. Rollekorta har ulik vanskegrad og kan derfor

også brukast til å differensiere med.

http://lesesenteret.uis.no/getfile.php/Lesesenteret/Bok%20i%20bruk_rollekort_nynorsk.pdf

(lesesenteret.uis.no)

Ordstafett Aktivitet der ein deler klassen i to eller fleire delar. Læraren skriv eit ord på tavla, gruppa må finne ord som startar på siste lyd i ordet (t.d. sol – lim – mjølk – Karl….). Kva gruppe får flest ord?

Regelbok Elevane har kvar si bok der dei skriv inn rettskrivings- og grammatikkreglar. Elevane skriv reglane med finskrift. I tillegg til å skrive i regelboka, er det anbefalt å ha «trimtimar» kvar veke, der ein øver munnleg i klassen på reglane. Her stiller læraren eit spørsmål knytt til rettskriving eller grammatikk det har vorte arbeidd med den siste veka. Elevane får ei kort tid til å rable ned svaret, før dei rekkjer opp handa for å gje svaret. Døme på spørsmål og oppgåver læraren kan stille: - skriv ordet «lam» på tavla. Kva veit de om dette ordet? (substantiv, eintal, aldri meir enn èin m i slutten av eit ord, namnet på ungen i familien til sauen, osb.) - Kor mange vokalar har vi? - Kva diftongar har vi? - Nemn ulike ord med og utan dobbelt konsonant. Elevane held opp ei hand om dei meiner det berre er ein konsonant og to hender om dei meiner det er to konsonantar. Eksempel på ord: tak, frakk, troll, jakke, såpe, blåse, nikke, lam og fram. - Kva er eit verb? - Kva er eit substantiv? - Skriv desse orda på tavla: Leste, symde, finn, datt. Spør «kva verb står i fortid? Kva verb står i notid? - Finn eit synonym til ordet «stor.» - Finn eit antonym til ordet «klok.»

http://lesesenteret.uis.no/getfile.php/Lesesenteret/Bok%20i%20bruk_rollekort_nynorsk.pdf


Repetert lesing 2. til 4. klasse Elevane øver gjentekne gongar på bokstavar, ord og enkle tekstar. Målet er å auke lesehastigheit, nøyaktigheit og forståing. Grunnmetode av repetert lesing Korte og ikkje for vanskelege tekstar må brukast i repetert lesing. 1. Teksten skal lesast høgt i eit roleg tempo for eleven. Det kan vere ein fordel for mange at ein peikar på orda medan ein les. 2. Parlesing av teksten. Dette gjer ein èin til tre gonger. 3. Eleven les teksten sjølv. Viss elevar les eit ord feil eller brukar lang tid på å lese eit ord, seier læraren ordet. På denne måten kjem eleven lettare gjennom teksten, og det blir meir flyt over lesinga. Ein kan også drive repetert lesing på andre måtar. Dette er eit opplegg som passar best for 3. og 4. klasse. Opplegget består av 3 kopieringsorginalhefte. Utgitt av Arbeid med ord læremidler A.S.

Rollekort/rollespel Mål: å bruke den grunnleggande dugleiken å uttrykke seg munnleg og å sette seg inn i korleis andre personar har eller har hatt det Tidsbruk: frå ein del av ein time til ein eller fleire timar Utstyr: rekvisittar og kostymer som kan skape større innleving i rolla

Innleiing

Rollespel ein arbeidsmetode der elevane får brukt fleire sider av seg sjølv; kunnskapar, fantasi og innlevingsevne.

Med tanke på elevane si læring er det viktig at læraren konkretiserer for elevane kva slags kompetansemål dei arbeider med gjennom rollespela.

Gjennomføring

Læraren kan skissere roller og i kva samanheng dei skal inngå i for så å la elevane jobbe vidare på bakgrunn av dette.

Rollespel kan brukast i mange tema. Innan sosialisering kan ein for eksempel tenkje seg at elevene blir delte i grupper som spelar familiemedlemmer i ulike familiar i daglege situasjonar, for eksempel ein familie rundt eit middagsbord. I nokre familiar blir normer og reglar fylgde, medan det ikkje blir gjort i andre. Gruppene kan byte slik at alle elevane får oppleve begge situasjonane. Gruppene kan spele for kvarandre. Etterpå snakkar elevene om kva dei opplevde i rolla si og som publikum i dei to situasjonane.

Læraren kan også spele ei rolle og for eksempel kome inn i klassen som ein miljøekspert, ein flyktning eller ein historisk person.

(udir.no)

Språkverkstaden Språkverkstaden er eit spel- og verkstadmateriell for å auke det språklege medvitet. Språkverkstaden er samansett av fem sett med spel med fleire variasjonar innan desse. Verkstaden er sett saman av: rimspel, same første lyd-spel, språklydspel, spel med samansette ord og kommunikasjonsspel.


Systematisk øving på pc For at elevane skal verte kjende med skriving på pc kan ein lage øvingsark til elevane. Elevane skal då gjere punktvis det som står på arket. Det kan til dømes vere ei rekke med store bokstavar, så små bokstavar, så ord. osb. Det er viktig at elevane lærer seg mellomrom, tabulator, punktsetjing, osb. Ein må auke vanskegraden etter kvart. Elevane kan også få øvingsoppgåver der dei skal hente bilete frå Google og lime inn i word. For å få opp skrivetempoet kan dei øve seg på rein avskrift. Då kan ein bruke korte lesestykke og dikt frå leseboka. Det ligg også touch-program på internett ein kan bruke for å øve fingerstilling på tastaturet. http://www.sense-lang.org/typing/tutor/lessons.php?lang=NO&lesson=1

Tempolex/Aski Raski Kommunen har lisens på Tempolex. Tempolex er eit dataprogram for lesetrening. Tempolex aukar moglegheita for å verte ein god lesar på ein rask og effektiv måte. Øving med programmet har primært som mål å betre og automatisere avkoding og leseflyt. Programmet kan brukast som felles øving på ein heil klasse på stor skjerm eller som spesifikk trening på enkelt elevar.

«Trageton sin tanke» Elevar sit i lag to og to og produserer «tekstar» i Word. Dei skriv kvar si setning annankvar gong og hjelper kvarandre med lydering og å finne tastar. Tekstane dei produserer er frå felles opplevde ting som t.d. arbeidsplassbesøk eller ein utedag. Elevane skal også teikne kvar si teikning. Teksten vert skrive ut og limt på teikninga. Dette vert fine produkt.

Verda sin bokdag for 4. klasse 4. klasse besøkjer 1.klasse for å lese for dei. I forkant må 4.klasse gå på biblioteket og låne bøker som passar for 1.klasse. Elevane tek med seg bøkene heim, for å øve slik at lesinga blir best mulig. 4. klasse les for fadderbarna sine i 1. klasse.

Å gje respons

I arbeidet med at elevane skal vurdere og samanlikne eigne og andre sine tekstar kan ein bruke sett inn

«merknad» på pc. Denne funksjonen eignar seg spesielt godt når elevane skal gje skriftleg respons på

tekstar. Dersom elevande skriv i word gjer dei det slik:

- plasser markøren etter ordet i teksten som skal få merknad - klikk på «sett inn» på menylinja - klikk på «merknad» Ordet som står framfor markøren vert skyggelagt, og det kjem ein merknad i margen. Der skal eleven skrive responsen sin. Når ein er ferdig med å skrive, sett ein berre markøren inne på merknaden, høgreklikkar på musa og klikkar på «slett merknad».

Å skrive om tekstar Når du skriv ein tekst, les du spørsmåla nedanfor. Så les du teksten ein gong til. Spør deg sjølv: Vil eg gjere endringar i teksten?

http://www.sense-lang.org/typing/tutor/lessons.php?lang=NO&lesson=1


INNHALD Er det lett for lesaren å forstå det eg vil seie?

-eller bør eg føye til noko?

Er det noko eg kan sløyfe?

Er rekkjefylgja på det eg fortel grei?

START OG SLUTT Er eg nøgd med starten på forteljinga? Avslutninga?

SPRÅKET Når eg les teksten høgt, høyrest setningane rett ut?

Byrjar mange av setningane med dei same orda?

Er det ord eg bør skifte ut?

ANNA Er orda skrivne rett?

Er setningane mine korte?

Har eg hugsa å setje punktum, spørsmålsteikn eller utropsteikn?

Har eg hugsa stor forbokstav først i setningane


Vedlegg 2

Grunnleggande omgrep Skjemaet under viser eit oversyn over grunnleggande omgrep som vi meiner barna skal tileigne seg i løpet av småskuletida. Arbeidet med omgrepa vert jobba systematisk med i barnehagen, og vidare følgt opp med repetisjon og utviding av omgrepa i 1. og 2. klasse. Det er Kolset oppvekst som har laga denne planen og ideen er henta frå «Kommunal plan for begrepsundervisning for barnehager og skoler i Balsfjord kommune, gjeldande frå 01.01.2008» Omgrepsområda er henta frå Magne Nyborg sin BU-modell.

Område Innhald barnehage Innhald småskulesteget Døme på materiell/aktivitet

Farge raud, blå, gul, grøn, svart, kvit

- lære nyansar av fargar som til dømes rosa, oransje, lilla.

- kasser med ting som viser nyansar innanfor same farge - arbeide med farge-

blanding - spel som går på innlæring

av fargar (Nathan) - fargeendring etter kva

årstid det er - fargebingo

Form rund, bue, kule, firkant, kvadrat, rektangel, trekant

- sirkel, oval, kjegle, sylinder, form med fleire

- logiske brikker i ulike tjukter/fargar

- emballasje - bygge figurar av

geometriske former - jovo brikker

Stilling liggande, sitjande, ståande, bøygd, vassrett, loddrett

- vassrett, loddrett, skrå - lodd i snor og gjennomsiktig glas/flaske

- bruke omgrepa under bokstavforming

Plass på, under, over, først, sist, framme, mellom, bak, etter

- på, under, over, først, etter i ei rekke, ved sida av, til venstre for, til høgre for

- fotografere kvardagsaktivitetar og samtale med barna om kvar personar og ting er plasserte i høve til kvarandre

- lage forteljingar ut i frå fotografia og flette inn omgrepa

Storleik stor, liten, større, mindre, størst, minst, høg, lang, brei, smal, lang, kort

- repetisjon av storleiks- omgrep av høgde, lengde, breidde og djupne

- kasse med ting av ulik storleik, høgde og lengde

- «sorteringsbamsar» - samtale om storleikar i

høve til kvarandre



Retning nedover, oppover, frå høgre mot venstre, frå venstre mot høgre

- repetisjon av omgrep og innføring av fleire nye som framover, bakover, langs noko, innover, utover, ut av, bort frå - himmelretningane: nord, sør, aust, vest

- dans/rørsle - trafikkopplæring - fjelltur (retningar) - leseretning - bokstavforming - kompassnål som er

synleg på uteområdet

Mengde mengde og talsymbola 1 – 10 gjere mengder mindre og større ved å ta bort og legge til

- innføring av tal som symbol - tal i rekkefølgje, pluss og minus som symbol for rekneoperasjonar - bestemme storleiken i mengde i høve til kvarandre, større og mindre enn og lik - einarar og tiarar

- sorteringskasse der ein knyter saman mengde og talsymbol

- ulike terningar - mengderingar - «sorteringsbamsar» - einar- og tiarstavar - cuisenaire-stavar - spel: buss-spel, build up,

domino, ludo, yatzi...

Lyd

sterke, svake, djupe, høge, lydar første lyden i ord (språklydar)

- lære å bestemme plass på språklyden i talte ord - bli bevisst på at mellomrom og teikn som punktum og komma er symbol for pausar og stopp mellom setningar og setningsdelar

- lydlotto - lydar i naturen - lydar vi kan lage med

kroppen, instrumentlydar

Vekt tung, lett, tyngre enn, lettare enn kilo som måleeining

- lære fleire omgrep som til dømes kilo, hekto, gram - vurdere tyngde

- samanlikne to ulike ting av ulik vekt til dømes blylodd og nøste

- skålvekt - matlaging

Mønster stripete, rutete, prikkete, blomstrete

- repetisjon - lage eigne mønster

- kasse med stoff i ulike mønster

- «flash-cards – pattering» - mønstersett inkludert

kort/perler frå «Learning Resources»

- teikne mønster/bordar - trykkje mønster

Temperatur kald, varm, is, kjøleg, lunken måle utetemperatur og innetemperatur

- repetisjon, pluss lære fleire omgrep som til dømes varmegrader, kuldegrader, lese av grader i celsius

- termometer - kjenne på vatn og andre

ting med ulik temperatur



Funksjon/ blir brukt til

blir brukt til å sitje på, teikne med, ligge i, drikke av, klippe med….

- repetere ting sin funksjon i naturlege situasjonar

- biletkort/konkretar til samtale om kva funksjon ulike ting har, som til dømes nøkkel, saks, blyant, telefon, bestikk, data, bru, osb

Stoff-art tre, plast, glas, papir, skinn - repetisjon i naturlege situasjonar, og innføre omgrep som til dømes ulike metall

- kasse med konkretar - biletkort

Overflate jamn, ujamn, glatt, ru, blank, matt

- repetisjon i naturlege situasjonar, og innføre omgrep som slipt, pussa, lakkert, m.m

- kasse med konkretar

Stoff-eigenskapar

hardt, mjukt, elastisk, flytande, fast

- repetisjon i naturlege situasjonar, og innføre omgrepa som elastisk, uelastisk, fast seigt, gjennomsiktig, m.m

- kasse med konkretar som til dømes bomull, metal, gummistrikk, plastelina, trepinnar, knuselege og flytande ting, m.m

Lukt god og vond lukt, matlukt, blomsterlukt

- repetisjon i naturlege situasjonar, og innføre omgrepa som bensinlukt, sitronlukt, lukt av rotne plantar m.m

- kjenne att lukt av mat, krydder, m.m

Smak sur, søt, salt - repetisjon pluss innføring av fleire omgrep som til dømes bitter, kjøtsmak, eplesmak m.m

- kjenne att smak av mat, krydder, m.m

Tid årstid, månader, dagar, timar, døgn, natt, dag

- repetisjon i naturlege situasjonar og undervisning av fleire omgrep som veke, døgn, månadane, år, notid, framtid, fortid, klokka

- pedagogisk ur – spel - kalender med inndeling

av årstidene - timeglas - stoppeklokke

Fart/hastigheit fort, seint, stor og liten fart - repetisjon i naturlege situasjonar og undervisning av omgrep som fart og aukande fart, akselerering, minkande fart, retardering

- aktivitetar knytt til fart som gå, springe, trille ball, leikebilar

Verdi gale/rett vurderingar pengeverdi

- repetisjon og vidareføring av pengeverdi

- butikkleik - undervisningsopplegg:

«det er ditt val» - undervisningsopplegg av

Kar Lamer; «Sosial kompetanse» (bhg)


Vedlegg 3

Dei 100 mest høgfrekvente orda: ut det siste seg sin slik som kom vil denne meir er tid vi må mellom til sitt vart eller første ein dag ved to der av norsk kan opp sjølv på

kjem og bli her at alt skal berre kor med kva så få kroner dei fekk dette noko nye når oss vert nær desse har ta år mot får den gong vere

alle nei ikkje eg noko etter stor ei hadde enn mykje mange andre om over inn hans går frå då ha seier skulle var utan kunne sine ville han vel under heile


Vedlegg 4

Nettressursar Nettressursar der ein finn gode pedagogiske undervisningsopplegg i høve til språkstimulering: http://lesesenteret.uis.no/ http://www.skrivesenteret.no/ http://www.nynorsksenteret.no/ Nettressursar som er tilknytt ulike norskverk i skulen: Gyldendals nettsted for norskverket Safari - ABC (1.- 2.trinn) http://web2.gyldendal.no/abc/ Cappelens nettsted for norskverket Ord for alt (3.-7.trinn) http://ordforalt.cappelendamm.no/ Norsk for 1.-2. trinn http://abc.cappelendamm.no/ Her finn ein nettressurs tilknytt Zeppelin lærarverket www.lokus123.no Nettressurs til lærarverket Agora for 3.klasse http://web2.gyldendal.no/agora/agora3/index.html Nettressurs til lærarverket Agora for 4.klasse http://web2.gyldendal.no/agora/agora4/ Nettressurs til lærarverket Elle Melle for 1. – 4.klasse http://ellemellenn.portfolio.no/ Andre nyttige nettressursar: Nettressurs i samband med databruk i norskundervisninga, Ikt-plan http://www.iktplan.no/ Her finn du mange spennande lenkjer som ein kan nytte i norskundervisninga: www.moava.org Her finn du mange spennande lenkjer som ein kan nytte i norskundervisninga: www.ingerjohanne.net Ein god nettressurs i høve til grammatikk og rettskriving www.norsksidene.no

http://lesesenteret.uis.no/

http://www.skrivesenteret.no/

http://www.nynorsksenteret.no/

http://web2.gyldendal.no/abc/

http://ordforalt.cappelendamm.no/

http://abc.cappelendamm.no/

http://www.lokus123.no/

http://web2.gyldendal.no/agora/agora3/index.html

http://web2.gyldendal.no/agora/agora4/

http://ellemellenn.portfolio.no/

http://www.iktplan.no/

http://www.moava.org/

http://www.ingerjohanne.net/

http://www.norsksidene.no/


Ei god samleside for Nordfjordregionen der ein kan finne mange idear. Her kan ein også leggje inn idear sjølv. Eit tips: Vel Stryn, ped.prog. http://www.sophusportalen.no/ Ei god side for nynorske songar www.tunkatten.no Ei god side for mange ulike songar, krev innlogging www.korarti.no Ei god side med ulike barnesongar www.barnesanger.no Ei side for øving av touch-metoden http://www.sense-lang.org/typing/tutor/lessons.php?lang=NO&lesson=1 Rettleiing til læreplan i norsk http://www.udir.no/Lareplaner/Veiledninger-til-LK06/Norsk/Veiledning-til-lareplan-i-norsk/ Samleside med mange gode nettressursar http://www.grefsen.gs.oslo.no/aktuelt/Nettressurser_Faglenker/Nettressurser.html Litt forskjellig som kan vere interessant for ein som underviser i norsk http://www.norskundervisning.no/

http://www.sophusportalen.no/

http://www.tunkatten.no/

http://www.korarti.no/

http://www.barnesanger.no/

http://www.udir.no/Lareplaner/Veiledninger-til-LK06/Norsk/Veiledning-til-lareplan-i-norsk/

http://www.grefsen.gs.oslo.no/aktuelt/Nettressurser_Faglenker/Nettressurser.html

http://www.norskundervisning.no/


Vedlegg 5

Særtrekk ved elevar som kan gje mistanke om lese- og skrivevanskar. A: Særtrekk ved lesing som kan gje mistanke om lese- og skrivevanskar. 1. Unaturleg tempo, svært hurtig eller svært langsamt 2. Liten flyt, hakkete og/eller nølande 3. Utydeleg uttale 4. Lydrett uttale. Døme: Det er ei bok 5. Gjettar ofte a) ut frå ordet si form: som – små, ni – no b) ut frå ordet sin første bokstav: dit – då c) ut frå bokstavar i ordet: fekk – gjekk, lukke – like d) ut frå eit eller fleire ord i setninga: Tekst: Revemora lukka auga. Les: Revemora likar ungane 6. Byter om/forvekslar a) Bokstavar som er formlike, t.d. m/n, d/b, d/p, t/f b) speglvender heile ord: sol/los, rom/mor 7. Utelet/legg til endingar a) busker – busken b) revemor – revemora 8. Utelet/legg til småord Tekst: Dei såg ein rev. Les: Då såg dei ein rev 9. Byter om/forvekslar a) bokstavar som er lydlike: d/t, g/k, f/v, b/p b) delar av ord: sparke/sprake, far/frå, visp/vips 10. Vanskar med enkel og dobbel konsonant 11. Mister ofte linja a) linjene flyt saman b) bokstavane går over i kvarandre c) bokstavane blir doble d) bokstavane legg seg på skrå e) bokstavane lyser 12. Vanskar med å konsentrere seg om lesinga sjølv om lærar og elev jobbar tett om oppgåva 13. Gløymer ord kort tid etter å ha lese dei 14. Ber læraren ofte om å lese ordet 15. Har vanskar med å forstå innhaldet i det som vert lese 16. Lav score på lesetestar for trinnet B: Særtrekk ved skriving som kan gje mistanke om lese- og skrivevanskar 1. Ujamn skrift a) overstrykingar b) utydelege bokstavar: m kan lesast som m/n, a kan lesast som a, u eller o c) orda heng ikkje saman. Døme: al l tid, bo rdbein 2. Vanskar med bokstavane sine storleikar og form: trafiKK, Spreng


3. Inkonsekvent bruk av

a) Mellomrom: springvi, til bake

b) Teikn

c) Linjer

d) Skråstilling legevakten

4. Snur formlike bokstavar og ord 5. Skriv lydrett. Døme, bokmål: di jik en tur de reinet jyseli ve meier hunen 6. Utelet bokstavar: Petter vert skrive Ptr 7. Legg til bokstavar: paraplystastiv, frabrikk 8. Forvekslar lydlike bokstavar: u/y, b/p, g/k, f/v, d/t 9. Snur delar av ord: klatre = klarte 10. Sløyfar endingar: elevar =elev 11. Problem med enkle og doble konsonantar 12. Skrivinga ser energikrevjande ut 13. Dårlege resultat på diktat/ordprøver 14. Ved friskriving: meir enn 30% av orda er skrivne feil 15. Skriv så lite som mogeleg C: Særtrekk ved generell åtferd som kan gje mistanke om lese- og skrivevanskar 1. Må snakke høgt ved skriving 2. Må halde boka på ein bestemt måte for å lese 3. Har mysande blikk 4. Har nasa ned i boka 5. Les ikkje på fritida 6. Har vanskar med å hugse retning, namn eller detaljar 7. Har ofte hovudverk 8. Blir ofte trøtt i augene ved lesing eller tv-sjåing 9. Er tydeleg flinkare og meir ivrig i andre fag enn norsk og engelsk, med munnleg formidling 10. Har artikulatoriske vanskar 11. Har dårleg auge- hand- koordinasjon 12. Har finmotoriske vanskar 13. Er anspent – stive skuldrar 14. Har vanskar med å uttrykkje seg 15. Verkar nervøs eller engsteleg i mange situasjonar 16. Trekkjer seg attende når ting vert vanskelege 17. Blir fort irritert, sint eller frustrert 18. Har altfor mykje eller til tider for lite energi 19. Har konsentrasjonsvanskar 20. Har vanskar med å knyte nære vennskap 21. Har humoristisk sans eller ein utruleg måte å kome i klammeri med andre 22. Har grovmotoriske vanskar Henta frå Frogn kommune: «Plan for språkstimulering og lese/skriveopplæring i barnehager og skoler.»


Vedlegg 6

Døme på kartleggingsprøver ein kan bruke Gjennom kartleggingsprøvene kan ein på ein objektiv måte få oversikt over elevane sin kunnskap. Informasjon frå testane må kunne nyttast saman med anna kunnskap om elevane si utvikling og læring. Driftssjefen eller spes.ped.teamet på skulen har ansvar for å bestille inn testar og rettleie dei som skulle ha behov for det. Prøvene skal kunne gje eit betre fagleg og pedagogisk grunnlag for å organisere opplæringa og tilpasse undervisninga til den enkelte eleven, vurdere om det bør setjast i verk tiltak og vere eit hjelpemiddel i arbeidet med tilpassa opplæring.

Klasse Test Tidspunkt Kvifor?

1. KTI (kontrollert teikneiakttakelse)

Haust Vår

Vurdere barn si evne til å ta imot og utføre verbale instruksjonar. Testen seier noko om barnet si evne til å forstå omgrep, tal, ulike former, teikneuttrykk, motorikk og arbeidsform

Obligatorisk kartleggingsprøve i lesedugleik

April Måle eleven sin dugleik opp mot nasjonale standarar på ord-, setnings- og tekstnivå. Vurdering etter kompetansemål i L-06

Carlsten sin lesetest Mai Kartlegge lesedugleik for å kunne setje inn tiltak og særskilt oppfølging

Ringerikematerialet Materiellet testar barn sin språklege bevisstheit.

Språk 6 – 16 Mai Berre for bekymringselevar

2.

Carlsten sin lesetest September Kartlegge lesedugleik for å kunne setje inn tiltak og særskilt oppfølging


April Måle eleven sin dugleik opp mot nasjonale standarar på ord-, setnings- og tekstnivå. Vurdering etter kompetansemål i L-06

3. Carlsten sin lesetest September Kartlegge lesedugleik for å kunne setje inn tiltak og særskilt oppfølging


Mai Måle eleven sin dugleik opp mot nasjonale standarar på ord-, setnings- og tekstnivå. Vurdering etter kompetansemål i L-06

Kåre Johnsen sin orddiktat

Mai

Ordkjedetest September

4. Carlsten sin lesetest September Kartlegge lesedugleik for å kunne setje inn tiltak og særskilt oppfølging

Kåre Johnsen sin orddiktat

Mai

Ordkjedetest September

Vurdering og kartlegging av læring VOKAL er eit nettbasert verktøy som lettar læraren sitt arbeid knytt til kartlegging og oppfølging av den enkelte elev i skulen. Etter kvart vil dei fleste kartleggingsprøver ligge her. Ein må betale lisens og få passord.

Documents

Tidleg innsats - bremanger.kommune.no · arbeidsbok. ”Se hva jeg kan” (språkstimulerande spel) I dette spelet lærer ein om sortering, rekkjefølgje, klokka, fargar, bokstavar,