THUẬT NGỮ TRONG LUẬN ÁN - vnam.edu.vnvnam.edu.vn/rs/Document/BuiThienHoangQuan_LuananTS2011_Phuluc.pdf · LUẬN ÁN, LUẬN VĂN 39 Trần Thế Bảo Lòng Bản, yếu tố

THUẬT NGỮ TRONG LUẬN ÁN

STT THUẬT NGỮ DIỄN GIẢI

BẮC - Tên của một loại bài bản hay một bộ trong nhạc Tài

tử (bộ sáu bản Bắc).

- Tên của một loại thang âm – ñiệu thức trong nhạc Tài

tử (thang âm – ñiệu thức Bắc).

- Tính chất âm nhạc: vui tươi, sinh ñộng, trong sáng,...

ĐIỆU - Gọi tắt của làn ñiệu (ví dụ: ñiệu Nam Xuân).

- Một cách gọi khác của Thang âm – Điệu thức – Hơi

(ñiệu Bắc, ñiệu Nam).

HƠI - Xác ñịnh tính chất của thang âm – ñiệu thức trong

nhạc Tài tử (ví dụ: hơi Bắc, hơi Nam, hơi Xuân,…).

ĐỜN - Cách gọi chữ “Đàn” theo phương ngôn Nam bộ

LẶN – MỌC - Trong hòa tấu, nhạc công có thể nghỉ một vài nhịp

(lặn), sau ñó vào tiếp (mọc), các nhạc công thường

thay phiên nhau “lặn – mọc” tùy thích, giống như ñược

phối khí (theo âm nhạc phương Tây), tạo cảm giác ñổi

mới, thích thú cho người nghe.

NAM - Tên của một loại bài bản hay một bộ trong nhạc Tài

tử (bộ ba bản Nam).

- Tên của một loại thang âm – ñiệu thức trong nhạc Tài

tử (thang âm – ñiệu thức Nam).

- Tính chất âm nhạc: buồn, bi ai,…

NHỊP - Có nghĩa như ô nhịp theo nhạc lý phương Tây.

- Xác ñịnh số ô nhịp trong một câu của nhạc Tài tử:

nhịp hai, có nghĩa là mỗi câu có 2 ô nhịp (nhạc lý

phương Tây); nhịp tư, mỗi câu có 4 ô nhịp, nhịp tám,

mỗi câu có 8 ô nhịp,…

+ Nhịp nội - Chữ nhạc dừng ở phách 1.

+ Nhịp nội Song

Loan

- Chữ kết của câu ở phách mạnh, có Song Loan.

+Nhịp ngoại - Chữ nhạc dừng ở giữa ô nhịp, tương ñương phách

thứ 3 trong nhịp 4/4.

+ Nhịp ngoại

Song Loan

- Chữ kết của câu ở giữa ô nhịp cuối, tương ñương

phách thứ 3 của nhịp thứ 4 trong nhịp 4/4, sau ñó ñến

phách 1 của nhịp sau sẽ dứt câu và có Song Loan.

QUĂNG – BẮT - Trong hòa tấu, nhạc công thứ hai nghỉ chờ nhạc công

thứ nhất vừa ñàn hết nửa câu hay một câu (Quăng) liền

vào ñàn tiếp nối câu nhạc ñó (Bắt).

XÔM – MUỒI - Xôm: vui tươi, sinh ñộng, thường dùng cho những

bản có hơi Bắc, Lễ và bản Đảo Ngũ Cung.

- Muồi: trữ tình, buồn, thường dùng cho những bản có

hơi Ai, Oán.

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ

1. Đặc ñiểm cấu trúc bài bản nhạc Tài tử Nam bộ – Văn hóa nghệ thuật số 5 –

2007;

2. Đổi mới phương pháp ñào tạo nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc truyền thống tại các

trường văn hóa – nghệ thuật – Đề tài cấp Bộ – Tham gia – TPHCM, 2009;

3. Vài suy nghĩ về công tác ñào tạo nhạc Tài tử tại TPHCM – Âm nhạc Việt Nam

số 17 – 2011;

4. Đàn Nhị trong dàn nhạc Tài tử – Âm nhạc Việt Nam số 18 – 2011.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

STT TÁC GIẢ TÁC PHẨM CƠ SỞ

1 Toan Ánh Tìm hiều phong tục Việt Nam qua

lễ tết, hội hè

NXB Tổng Hợp

Đồng Tháp

2 Nguyễn Công Bình –

Lê Xuân Diệm – Mạc

Đường

Văn hoá và cư dân ñồng bằng

sông Cửu Long

NXB Khoa Học Xã

Hội, 1990

3 Lê Ngọc Canh Văn hóa dân gian, những thành tố NXB Văn Hoá

Thông Tin, 1999

4 Phạm Duy Đặc khảo về dân nhạc ở Việt Nam NXB Hiện Đại –

Sàigòn, 1972

5 Nguyễn Đình Đầu Chuyên Khảo về Tỉnh Gia Định NXB Thanh Niên tái

bản lần thú 2, Tp.

Hồ Chí Minh, 1997

6 Lê Quý Đôn

Phủ Biên Tạp Lục NXB Khai Trí, Sài

Gòn, 1971

7 Trịnh Hoài Đức Gia Định thành thông chí, bản

dịch Nguyễn Tạo tập hạ

Nha Văn hoá QVK,

phụ trách văn hoá,

Sài Gòn,1972

8 Tuấn Giang Ca nhạc và Sân khấu Cải lương NXB Văn hóa Dân

tộc, Hà Nội, 1997

9 Trần Văn Giàu –

Trần Bạch Đằng

Địa chí Văn Hoá TP. Hồ Chí Minh NXB TP.HCM,

1989

10 Võ Tấn Hưng Cổ nhạc tầm nguyên NXB Sàigòn, 1956

11 Hoàng Kiều Thử tìm hiểu ñịnh luật nhạc cổ

truyền của người Việt vùng châu

thổ sông Hồng

TC Nghiên cứu nghệ

thuật số 1, 12/1983

12 Trần Trọng Kim Việt Nam sử lược TT Học liệu Bộ

Giáo dục, 1971

13 Trần Văn Khải Nghệ thuật sân khấu Việt Nam NXB Sàigòn, 1970

14 Trần Văn Khê La musique vietnamienne PUF, Paris, 1962

traditionnelle

15 Nguyễn Thị Mỹ Liêm Nhạc khí trong “dàn ñờn” tài tử

(Nam bộ)

Âm nhạc Việt Nam

số 13 (2010)

Lược sử âm nhạc Việt Nam NXB Âm Nhạc, Hà

Nội, 1990, Nhạc

Viện Hà Nội

16 Nguyễn Thụy Loan

Thử dẫn giải về một lý thuyết ñiệu

thức của người Việt qua bài bản

Tài tử và Cải lương

NTNC số 5 & 6 (27,

28), 1979

17 Minh Lời Bài bản Sân khấu Cải lương và

Tài tử Nam bộ

Sở VHTT tỉnh Bến

Tre, 2001

Tìm hiểu giai ñiệu ngũ cung NXB Sàigòn, 1968 18 Lại Minh Lương

Các âm giai trong âm nhạc Cải

lương

NXB TPHCM

19 Sơn Nam Cá tính miền Nam NXB TPHCM, 1992

20 Nguyễn Văn Ngưu Cổ nhạc Tổ truyền nguyên lý NXB Văn Nghệ

TPHCM, 1995

Tìm hiểu âm nhạc Cải lương NXB TPHCM, 1989

Sự hình thành và tính dân tộc của

âm nhạc Cải lương

Viện nghiên cứu cải

lương, 1990

20 Đắc Nhẫn

Nguồn gốc các loại hơi trong âm

nhạc truyền thống Việt Nam


lương, 1991

21 Đắc Nhẫn –

Ngọc Thới

Bài bản Cải lương NXB Hà nội, 1974

22 Nguyễn Thuyết

Phong

Thế giới âm thanh Việt Nam NXB Hoa Cau (Mỹ),

1990

23 Vương Hồng Sển Năm mươi năm mê hát NXB Trẻ

24 Tô Ngọc Thanh –

Hồng Thao

Tìm hiểu âm nhạc dân tộc cổ

truyền (Tập 1)

NXB Văn Hóa, 1986

25 Vũ Nhật Thăng Tìm hiểu thang âm của một số bài

bản thuộc các ñiệu Xuân, Ai, Oán

TC NCNT số 25,

1978

Một cách hiểu về ñiệu và hơi trong

nhạc tài tử Cải lương

TC Âm nhạc

Thang âm nhạc Cải lương - Tài tử NXB Âm nhạc, Viện

Âm nhạc, Hà Nội,

1998

26 Văn Thanh Ca Huế Sở VHTT – BTT,

1989

27 Trần Ngọc Thêm Tìm về bản sắc Văn hóa Việt Nam NXB TPHCM, 1977

28 Lê Thương Nhạc lý quốc nhạc NXB Nhạc Thư,

1963

Tìm hiểu thang âm ñiệu thức nhạc

Tài tử và Cải lương


lương, 1991

Từ ñiệu ñến hơi và quá trình hình

thành bản Vọng cổ


lương, 1992

29 Trương Bỉnh Tòng

Tìm hiểu ñặc trưng nhạc Tài tử và

Cải lương


lương, 1992

30 Trần Quốc Vượng

Cơ sở Văn Hóa Việt Nam NXB Giáo dục,

2001

31 Nhiều tác giả

Nam Bộ xưa và nay Tạp chí Xưa & Nay,

NXB TP. Hồ Chí

Minh tổng hợp và in

lại, 2002, 2007

32 Nhiều tác giả Thang âm ñiệu thức trong âm nhạc

truyền thống một số dân tộc miền

Nam Việt Nam

Viện Văn hóa nghệ

thuật tại TPHCM,

1993

33 Nhiều tác giả Văn hóa cư dân ñồng bằng sông

Cửu Long

NXB TPHCM, 1992

34 Nhiều tác giả Văn hóa nghệ thuật Nam bộ Tạp chí Văn hóa

nghệ thuật, NXB

Văn hóa thông tin,

Hà Nội, 1997

GIÁO TRÌNH

35 Nguyễn Hữu Ba Nhạc pháp Quốc nhạc Trường QGÂN &

KN Sàigòn, 1970

36 Nguyễn Văn Đời Giáo trình môn Ký xướng âm Dân

tộc – ĐH II/V

Nhạc Viện TPHCM

37 Nguyễn Văn Thành Nhạc lý toàn thư Trường QGÂN &

KN Sàigòn, 1970

38 Lê Thương Nhạc sử Đông phương Trường QGÂN &

KN Sàigòn, 1968

LUẬN ÁN, LUẬN VĂN

39 Trần Thế Bảo Lòng Bản, yếu tố mô hình trong

âm nhạc truyền thống Việt Nam

LV Phó Tiến Sĩ -

1989

40 Trần Ngọc Liêm Đặc ñiểm âm nhạc trong bản ngữ

của người Việt ở Nam bộ qua một

số lối hát dân gian

LV tốt nghiệp Đại

học – Nhạc Viện

TPHCM

41 Kiều Tấn Cây ñàn Ghi – ta phím lõm trong

âm nhạc Tài tử và Cải lương


học Lý luận Nhạc

Viện TPHCM

Một số nguyên tắc hòa tấu các bản

Bắc của dàn nhạc hòa tấu Tài tử

Nam bộ


học Nhạc Viện Hà

Nội, 1976

42 Vũ Nhật Thăng

Thang âm ñiệu thức nhạc Tài tử

Cải lương

LV Phó Tiến sĩ,

1994

PHỤ LỤC 1 (Hình ảnh)

Phụ lục 1.1: Một dàn nhạc Lễ miền Nam – http://honque.org/Tchinh/DNLe.htm

Phụ lục 1.2: Một ban nhạc Tài tử ñầu TK XX – Trần Phước Thuận, Xưa Nay,

(292), 2007, tr. 29

Phụ lục 1.3: Song Loan – Nhạc khí gõ trong dàn nhạc Tài tử

Phụ lục 1.4: Hòa ñàn 7 nhạc cụ - Dàn nhạc Tài tử Nhạc Viện TPHCM

Phụ lục 1.5: Hòa ca Tài tử – Đơn ca cùng dàn nhạc – Nhóm ñờn ca Tài tử Huỳnh

Khải biểu diễn tại Nhạc Viện TPHCM

Phụ lục 1.6: Hòa ca Tài tử - Song ca Nam Nữ cùng dàn nhạc – Nhóm trường Đại

học Sân khấu Điện ảnh TPHCM tham dự Liên hoan ñờn ca Tài tử Nam bộ lần

thứ II do VTV tổ chức.

PHỤ LỤC 2 (BẢNG BIỂU)

2.1 Bảng biểu chương I

Phụ lục 2.1.1

Nhạc mục của nhạc Tài Tử Nam Bộ

(Phạm Duy, Đặc khảo về Dân nhạc ở Việt Nam, tr. 144.)

CA HUẾ QUẢNG Năm 1863

(giữa thế kỷ XIX – XX)

NHẠC TÀI TỬ

ĐIỆU BẮC

Lưu Thủy Lưu Thủy chậm, lanh Lưu Thủy Quảng Lưu Thủy Trường, Vắn

Cổ Bản Cổ Bản

Phú Lục chậm, lanh Phú Lục Quảng Phú Lục

10 BẢN TÀU

Phẩm Tuyết

NguyênTiêu

Hồ Quảng Hồ Quảng

Liên Hườn

Bình Bản (sau ñọc là Bình

Bán)

Bình Bán Chấn

Tây Mai

Kim Tiền Kim Tiền (có dấu huyền)

Xuân Phong Xuân Phong

Long Hổ

Tẩu Mã

Xuân Tình Xuân Tình Xuân Tình

Điểu Ngữ Tây Thi

ĐIỆU NAM

Hơi Đảo

Đảo Ngũ Cung Nam Đảo

Hơi Xuân

Nam Xuân Hạ Giang Nam, Nam Chiến,

Nam Xuân

Nam Xuân

Tư Mã

Hơi Ai

Tương Như Ai Giang Nam, Nam Ai Nam Ai

Vọng Giang Nam, Nam

Bình

Tiên Nữ tổng Quả Phụ Hơi Oán

Lưu Nguyễn Tứ Đại Cảnh Tứ Đại Oán

Bá Nha Văn Thiên Tường

Khấp Tử Kỳ Phụng Cầu Hoàng

Tự Trào Bình Xa Lạc Nhạn

Tự Thán Thanh Dạ Đề Quyên

Hành Vân

Trường Thán

ĐIỆU LÝ

Lý con sáo Lý con sáo

Quảng

Lý tử Vi

Lý Nam Xang

Phụ lục 2.1.2

Thống kê các giai ñoạn phát triển của nhạc Tài tử Nam bộ

(Tác giả)

NĂM ĐẶC ĐIỂM CỦA CÁC

GIAI ĐOẠN

TÊN NHẠC SĨ

Giai ñoạn 1

1875 - 1900 * Thời kỳ ñầu

- Kế thừa bài bản ca nhạc Huế, Quảng

- Hình thành những nhóm “Đờn cây”

Nguyễn Liêng Phong

Nguyễn Tú Bá

Trần Quang Diệm

1900 - 1911 * Thời kỳ sau

- Bài bản phát triển

- Các nhóm nhạc mang phong cách Tài tử

thính phòng phát triển, nổi bật với 2

nhóm miền Đông và miền Tây

- Nhóm nhạc Tài tử biểu diễn ở Pháp

Trần Quang Diệm

Nguyễn Tống Triều

Nguyễn Quang Đại

Trần Quang Hườn

Nguyễn Tài Khí

Giai ñoạn 2

1911 - 1920 * Thời kỳ ñầu

- Các nhóm tài tử xuất hiện khắp Nam bộ

- Sáng tác nhiều bài bản

- Chú trọng phát triển diễn tấu, hoà tấu

Trần Văn Chiều

Tống Hữu Định

Phan Đăng Đàn

Trần Quang Huờn

Cao Văn Lầu

Một số bài bản ñược ghi chép bằng chữ

Hán, chữ Quốc ngữ

Lê Văn Tiễng

Nguyễn Kim Đại

Võ Tấn Hưng

1920 - 1956 Nhạc cụ phương Tây ñược sử dụng trong

dàn ñờn Tài tử như Guitar Hawaien,

Mandoline, Violon. . . cải tiến thành công

ñàn Guitar phím lõm

Sáng tạo nhiều hệ thống dây Nguyễn Văn Thinh

Phát triển Dạ Cổ Hoài Lang thành Vọng

Cổ

Lê Văn Xíu

- Xuất hiện sự pha trộn hơi, bài bản trong

ca diễn

- Hình thành nghệ thuật cải lương

Nguyễn Thành Châu

và nhiều người khác

1956 ñến nay * Thời kỳ sau

- Thành lập các trường Âm nhạc, Nhạc

Viện,…

- Bài bản ñược ghi chép trên khuông nhạc

- Kỹ thuật diễn tấu ñược nâng cao

- Khoa học trong nghiên cứu và hệ thống

hóa nhạc Tài tử

Nguyễn Văn Thinh

Nguyễn Văn Đời

Lê Thương

Trần Văn Khê

Phạm Duy

Nguyễn Thụy Loan

Vũ Nhật Thăng

Trần Thế Bảo

Và nhiều nghệ nhân, nghệ

sĩ, giảng viên khác

Phụ lục 2.1.3:

Những bài bản phổ biến

(Tác giả)

Tên bài Số câu Số lớp Loại câu Thang Âm –

Điệu thức –

Hơi

Âm ñầu

và cuối

Lưu Thủy Trường 32 4 Nhịp tư Bắc Hò - Hò

Phụ Lục Chấn 34 4 Nhịp tư Bắc U - Liu

Bình Bán Chấn 44 4 Nhịp tư Bắc Xang – Xang

Xuân Tình Chấn 48 4 Nhịp tư Bắc Cống – Liu

Cổ Bản Vắn 34 5 Nhịp tư Bắc Xê – Xang

Tây Thi Vắn 26 3 Nhịp tư Bắc Liu – Liu

Nam Xuân 68 9 Nhịp tư Nam – Xuân Xang – Liu

Nam Ai 84 10 Nhịp tư Nam - Ai Xang – Xang

Nam Đảo 67 8 Nhịp tư Nam – Đảo Xang – Xang

Xàng Xê 64 4 Nhịp tư (lơi) Bắc – Lễ Xang – Liu

Ngũ Đối Thượng 61 5 Nhịp tư Bắc – Lễ U – Liu

Ngũ Đối Hạ 38 5 Nhịp tư Bắc – Lễ Liu – Liu

Long Đăng 40 3 Nhịp tư Bắc – Lễ U – Liu

Long Ngâm 33 3 Nhịp tư Bắc – Lễ Xư – Xang

Vạn Giá 47 5 Nhịp tư Bắc – Lễ Liu – Liu

Tiểu Khúc 29 4 Nhịp tư Bắc – Lễ U – Liu

Tứ Đại Oán 38 7 Nhịp tám Oán Liu – Liu

Phụng Hoàng

Lai Nghi

48 4 Nhịp tám Oán Liu – Hò

Giang Nam

Cửu Khúc

58 4 Nhịp tám Oán Liu – Xang

Phụng Cầu Hoàng

Duyên

40 3 Nhịp tám Oán Xang – Xang

Bắc Man 48 4 Nhịp tư Bắc Hò – Liu

Tấn Cống

Đường Thái Tôn 32 2 Nhịp hai Bắc Xư – Xang

Vọng Phu 33 2 Nhịp hai Bắc Xang – Xang

Chiêu Quân 43 2 Nhịp hai Bắc Xang – Xang

Ái Tử Kê 19 1 Nhịp hai Bắc U – Xang

Tương Tư Ngự 77 3 Nhịp hai Ai Xang – Xang

Duyên Kỳ Ngộ 62 3 Nhịp hai Bắc Xàng – Xang

Quả Phụ Hàm Oan 59 4 Nhịp tám Oán Xang – Liu

Bình Sa

Lạc Nhạn

37 3 Nhịp tám Oán Xang – Liu

Thanh Dạ

Đề Uyên

32 4 Nhịp tám Oán Liu – Liu

Trường Tương Tư 28 4 Nhịp tám Oán Xang – Hò

Văn Thiên Tường 42 4 Nhịp tám Oán Hò – Xang

Vọng Cổ 6 Nhịp ba

mươi hai

Ai Liu – Liu

2.2 Bảng biểu chương II

Phụ lục 2.2.1:

Lưu Thủy

Trường

Bình Bán

Chấn

Phú Lục

Chấn

Xuân Tình Chấn

Tây Thi Vắn

Cổ Bản Vắn

Hò Xư Xang Xê Công

Nhịp tư, lái tám Vui tươi, trong sáng

3 lớp 4 lớp 5 lớp

34 câu 26 câu 48 câu 44 câu 34 câu 32 câu

Rao

Nghỉ 3 lái vào bài

Chầu và Mô (trừ Tây Thi & Cổ

Bản)

Kết bài chữ Hò (trừ Cổ Bản, Bình Bán chữ Xang),

nhịp nội Song Loan

CẤU TRÚC SÁU BẢN BẮC

Tiến hành giai ñiệu Nhịp nội Song Loan

Hò Xư Xang Công Liu Xê

Phụ lục 2.2.2:

Xàng Xê

Tiểu Khúc

Ngũ Đối

Thượng

Long Đăng

Long Ngâm

Vạn Giá

Hò Xư Xang Xê Công

Nhịp tư, lái tám Trang nghiêm


47 câu

33 câu 40 câu 29 câu

61 câu 64 câu

Rao


Chầu và Mô (trừ Ngũ Đối Hạ)

Kết bài chữ Liu (trừ Long Ngâm chữ Xang),

nhịp nội Song Loan

CẤU TRÚC BẢY BẢN LỄ

Tiến hành giai ñiệu Nhịp ngoại & nhịp ngoại Song Loan

Xang U U Công Xư Liu

Chuyển ñiệu Hò I Xang Xê Phan

Ngũ Đối Hạ

Liu

Ly ñiệu Hò I Xang Xê Công

Nhịp tám, lái mười sáu hay nhịp tư lơi

38 câu

Phụ lục 2.2.3:

Nam Xuân

Hò I Xang Xê Công

Nhịp tư, lái tám

Buồn, bi ai


84 câu 68 câu

Rao

Vào bài

Kết bài chữ Xang, nhịp nội Song Loan

CẤU TRÚC BA BẢN NAM

Tiến hành giai ñiệu Nhịp ngoại Song Loan

Xang

Chuyển ñiệu Hò I Xang Xê Công

67 câu

Hò Xư Xang Xê Phan Hò Xư Xang Xê Công

Nam Ai

Đảo Ngũ

Cung

Sinh ñộng Thư thái

Phụ lục 2.2.4:

Tứ Đại Oán

Hò I Xang Xê Phan

Nhịp tám, lái mười sáu Buồn thảm, não nề


40 câu 58 câu 48 câu 38 câu

Rao


Chầu và Mô

Kết bài chữ Hò, nhịp nội Song Loan

CẤU TRÚC BỐN BẢN OÁN

Tiến hành giai ñiệu Nhịp nội Song Loan

Liu

Liu

Liu Xang

Phụng Hoàng

Lai Nghi

Giang Nam Cửu Khúc

Phụng Cầu

Hoàng Duyên

Kết bài chữ Xang, nhịp nội Song Loan

2.3 Bảng biểu chương III

Phụ lục 2.3.1: Một số kiểu viết “Lòng bản” của nhạc Tài tử Nam bộ

- Bản Ngũ Đối Hạ – bản ñàn Tỳ Bà, giáo trình Nhạc Viện TPHCM, giảng

viên Võ Văn Khuê – Khoa âm nhạc Dân tộc Nhạc Viện TPHCM

Chữ nhạc có những ñiểm khác như: Liêu (Liu), Fan (Phan), ñôi khi dùng

Sang (Xang).

- Bản Lưu Thủy Trường – bản ñàn Kìm, giáo trình Nhạc Viện TPHCM,

giảng viên Võ Văn Khuê – Khoa âm nhạc Dân tộc Nhạc Viện TPHCM, soạn lại

cho ñàn Kìm ngày 14/6/1978 với hai cách ký âm cổ truyền và phương Tây.

Trong lối ký âm cổ truyền này, ta thấy cách biểu thị tiết tấu như ký âm

phương Tây: móc ñơn = 1 gạch dưới, móc ñôi = 2 gạch dưới,… Chữ nhạc, tác giả

dùng chữ Sang (S).

- Bản Long Ngâm do nghệ sĩ Minh Lời soạn – Minh Lời (2001), Bài bản

sân khấu Cải lương và Tài tử Nam bộ, Sở VHTT tỉnh Bến Tre, tr. 186,

Chữ nhạc có những ñiểm khác như: Xan (Xang), Cong (Công), Chữ ñàn

trong ngoặc là ở nhịp chính của nhịp – tương ñương phách 1 trong nhịp 4/4.

Phụ lục 2.3.2: “Lòng bản” một số bài bản nhạc Tài tử Nam bộ do nhạc sĩ Mười

Phú biên soạn năm 1976, giáo trình giảng dạy tại trường Nghệ thuật Sân khấu II

(nay là trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh TPHCM).

Tác giả dùng chữ nhạc Y thay cho chữ nhạc I.

Phụ lục 2.3.3:

Những ñiểm bất biến và khả biến

Điểm bất biến

Khung bài bản Cấu trúc lớp Nhịp và nhịp ñộ

Hơi Thang âm của bản nhạc Thang a

Điểm ñồng âm

Điểm khả biến

Âm hình tiết tấu

Âm luyến láy Câu nhạc tự do

Phụ lục 2.3.4: Rung bậc II và VI trong ñiệu Lễ mạnh hơn trong ñiệu Bắc

Bậc II Bắc Bậc II Lễ

Bậc VI Bắc Bậc VI Lễ

PHỤ LỤC 3 (Các ví dụ âm nhạc)

3.1 Ví dụ âm nhạc chương I

Ví dụ 3.1.1: Bản Lưu Thủy Huế - Ca Huế, âm bậc I (Sol) khi về âm bậc VI

thường lướt qua âm bậc VII, âm bậc II vuốt lên âm bậc IV; Nhảy quãng 5 từ bậc

II về ñể lấy ñà nhảy lên âm bậc IV (lướt qua âm bậc II); Rung âm bậc II và VI.

Bản Lưu Thủy Vắn – nhạc Tài tử, nhịp hai. Có nhiều thay ñổi trong xử lý

âm ñiệu: Từ âm bậc I không lướt qua âm bậc VII khi về âm bậc VI, khi ñàn âm

bậc IV không có âm bậc II vuốt lên; Âm bậc II tiến hành thẳng vào âm bậc IV

không có nhảy quãng 5 từ bậc II về ñể lấy ñà nhảy lên âm bậc IV (lướt qua âm

bậc II); Vẫn rung âm bậc II và VI.

Có sự thay ñổi này là do khi vào miền Nam, âm ñiệu các bài bản của ca

Huế ñược soạn lại sao cho phù hợp với phương ngôn và tình cảm của người dân

Nam bộ.

Chúng ta sẽ thấy rõ hơn qua 2 câu ca bài Lưu Thủy của hai miền (lời trích

từ Phạm Duy, Đặc khảo về dân nhạc ở Việt Nam, NXB Hiện Đại, 1972, tr. 139)

Bài ca theo ñiệu Lưu Thủy Huế

Và bài ca theo ñiệu Lưu Thủy Vắn

Ví dụ 3.1.2: Trong nhạc Lễ Nam bộ, bài bản thường ñược diễn tấu ở nhịp

chiếc hoặc nhịp ñôi. Hiện nay, một số ban nhạc Lễ ñã trình tấu bài bản ở nhịp tư

lơi (giống như trong nhạc Tài tử), thậm chí nhịp tám mà các ban nhạc Lễ ñạo Cao

Đài ở Tòa Thánh Tây Ninh ñang sử dụng.

Bản Ngũ Đối Hạ, nhịp hai, Lớp I, 4 câu - nhạc Lễ Nam bộ

Bản Ngũ Đối Hạ, nhịp tư, Lớp I, 4 câu - Nhạc Tài tử Nam bộ.

Âm ñiệu trong nhạc Lễ và nhạc Tài tử cơ bản ñược xử lý gần giống nhau

như bậc VI hay vuốt lên bậc I, bậc II vuốt lên bậc IV; rung mạnh bậc II và VI.

Tuy nhiên phong cách của nhạc Tài tử thì “Tài tử” hơn trong nhạc Lễ.

3.2 Ví dụ âm nhạc chương II

Ví dụ 3.2.1: Lớp I bản Phú Lục Chấn, nhịp tư

Ví dụ 3.2.2: Câu 1, 2, Lớp I, bản Tây Thi Vắn, nhịp tư.

Ví dụ 3.2.3: Câu 1, 2, Lớp I, bản Phụng Cầu Hoàng, nhịp tám.

Ví dụ 3.2.4: 2 Lái trong 1 nhịp 4/4

Ví dụ 3.2.5: Mô trong bản Tứ Đại Oán.

Ví dụ 3.2.6: bản Phú Lục Chấn

Ví dụ 3.2.7: bản Tứ Đại Oán

Ví dụ 3.2.8: Tổng hợp Lớp, Câu, Mô và Chầu trong Lớp Thủ, bản Tứ Đại

Oán, nhịp tám.

Ví dụ 3.2.9: Câu rao ñàn Nhị ,bản Tứ Đại Oán

3.3 Ví dụ âm nhạc chương III

Ví dụ 3.3.1: Tổng phổ bản Lưu Thủy Vắn do Giáo sư Trần Văn Khê ghi

(Trần Văn Khê, 1962, La musique vietnamienne traditionnelle, PUF, Paris, ví dụ

140, tr. 290).

Ví dụ 3.3.2: Hòa tấu Lưu Thủy Trường, Lớp I, câu 1 và 2

Ví dụ 3.3.3: Hoà tấu Nam Ai, Lớp I, câu 1 và 2

Ví dụ 3.3.4: Hoà tấu Tứ Đại Oán, lớp Thủ, câu 1

Ví dụ 3.3.5: Từ “Lòng bản” bản Bình Bán Vắn

Đàn Nhị có thể biến hóa:

Hay ñàn Tranh:

Hoặc ñàn Kìm

Phức tạp hơn:

Ví dụ 3.3.6: Bản Bình Bán Vắn

Ví dụ 3.3.7: Từ “Lòng bản” bản Bình Bán Vắn, khi phát triển giai ñiệu,

cần tuân thủ những ñiểm ñồng âm – phách 1 nhịp 2 (La) và nhất là phách 1 nhịp

4 (Sol).

Ví dụ 3.3.8: Từ “Lòng bản” bản Dạ Cổ Hoài Lang, nhịp chiếc

Ta có thể biến hóa:

Phát triển thành nhịp tư

Ví dụ 3.3.9: Bản Tứ Đại Oán, bài Bá Lý Hề, lớp Thủ, câu 1, tác giả Trần

Quang Huờn, ca sĩ Bạch Huệ trình bày (Trung tâm Văn hóa TPHCM, 2001, tr.

160)

Có thể xử lý:

Ví dụ 3.3.10: Câu rao bản Tứ Đại Oán, vào lớp Thủ, ñàn Nhị.

Ví dụ 3.3.11: Bản Phú Lục Chấn, lớp 1

Ví dụ 3.3.12: bản Lưu Thủy Trường, lớp 1, 4 câu

Ví dụ 3.3.13: Hướng di chuyển và cách xử lý âm ñiệu của các bậc trong các bản

Bắc

Bậc I

Khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài, âm bậc I sẽ ñược ñẩy lên bậc II

rung và trả về bậc I. Tùy theo ñộ dài của âm bậc I, việc ñẩy lên âm bậc II sẽ có

tiết tấu tương ứng.

sẽ ñược xử lý

Hay:


Bậc II

Bậc IV

Khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài, âm bậc IV sẽ ñược ñẩy lên bậc V

sau ñó trả về bậc IV. Tùy theo ñộ dài của âm bậc IV, việc ñẩy lên âm bậc V sẽ có



Hay:


Khi tiến hành về âm bậc I, âm bậc IV thường ñược láy từ âm bậc V về

Bậc V

Bậc VI

Khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài, âm bậc VI sẽ ñược ñẩy lên bậc I

sau ñó trả về. Tùy theo ñộ dài của âm bậc VI, việc ñẩy lên âm bậc I sẽ có tiết tấu

tương ứng.


Hay:


hoặc lướt qua âm bậc VII

Bậc VII

3.3.14: Những nối tiếp trong các bản Bắc

Nối tiếp VI – V – IV:

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,…có thể ñảo phách

- VI – V – IV – IV (xuống quãng 8), âm bậc IV ở phách mạnh

- VI – V – nhảy quãng 4 lên âm bậc I – IV, âm bậc IV ở phách mạnh

- VI – V – IV – I hoặc II,... âm bậc I hoặc II ở phách mạnh hoặc mạnh vừa

Bản Lưu Thủy Trường, lớp I, 4 câu.

- Nối tiếp V – IV – II – IV – I – nhảy lên âm bậc IV hoặc bậc V

với các tiết tấu ñen, ñơn, ñơn chấm, móc ñôi,…có thể ñảo phách

- Các bước nhảy quãng 4, 5 lên xuống giữa các âm bậc I và IV, bước nhảy

quãng 5 từ bậc I lên bậc V và bước nhảy quãng 8 của bậc IV. Tiết tấu móc ñơn,

móc ñôi,…có thể ñảo phách

Ví dụ 3.3.15: bản Ngũ Đối Hạ, lớp 1, 4 câu.

Thang âm của ñoạn nhạc trên là

Nếu lấy bậc II làm chủ âm, ta có dạng II của thang âm trên như sau:

Giống với thang âm – ñiệu thức Nam – Oán nhưng cách xử lý các bậc khác

nhau:

Ví dụ 3.3.16: Hướng di chuyển và cách xử lý âm ñiệu của các bậc trong

các bản Lễ

Bậc I





Hay:


Bậc II

Bậc IV





Hay:



Bậc V

Bậc VI

Khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài, âm bậc VI sẽ ñược ñẩy lên bậc I

sau ñó trả về. Tùy theo ñộ dài của âm bậc VI, việc ñẩy lên âm bậc I sẽ có tiết tấu

tương ứng.


Hay:


hoặc lướt qua âm bậc VII

Bậc III

Vuốt từ âm bậc III lên âm bậc V rồi vuốt về bậc III, tạo nên âm ñiệu ñộc

ñáo.

Bậc VII

Ví dụ 3.3.17: Những nối tiếp trong các bản Lễ

- Nối tiếp VI – I, âm bậc VI sẽ rung mạnh và hướng lên âm bậc I, với các

tiết tấu ñen, móc ñơn, móc ñôi,… có thể ñảo phách.

Bản Ngũ Đối Hạ, lớp I, 4 câu.



1. VI – V – IV, âm bậc IV phách mạnh hay mạnh vừa.

2. VI – V – IV – I hoặc II, âm bậc I hoặc II phách mạnh hay mạnh vừa.

3. Tổng hợp 1 và 2

- Nối tiếp IV – V – IV – V – VI hay I

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc VI hay bậc I ở phách mạnh

hay mạnh vừa.

- Nối tiếp VI – V – VI – I – V,

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc V ở phách mạnh hay mạnh

vừa.

- Nối tiếp VI – V – VI (thấp hơn quãng 8) – I,

với tiết tấu móc ñơn, ñảo phách

- Các bước nhảy xuống quãng 4, 5 giữa các âm bậc I và V, VI với II hay

VI với I, bước nhảy quãng 5 từ bậc V lên bậc II, bước nhảy xuống quãng 7 từ bậc

V qua bậc VI và bước nhảy xuống quãng 8 của âm bậc I. Các tiết tấu thường

dùng là ñen, móc ñơn, móc ñôi,…

Ví dụ 3.3.18: Hệ thống dây Nam của ñàn Tranh hiện ñang giảng dạy tại

Nhạc Viện TPHCM.

Ví dụ 3.3.19: - Bản Nam Xuân, lớp 1, 4 câu.

- Bản Nam Ai, lớp 1, 4 câu.

- Bản Đảo Ngũ Cung, lớp 1, 4 câu.


bản Nam Xuân

Bậc I




sẽ ñược xử lý:

Hay:


Bậc II

Bậc IV





Hay:



Bậc V

Bậc VI

Bậc III

Bậc VII


Ví dụ 3.3.21: Những nối tiếp trong bản Nam Xuân



- Thêm âm bậc I: I – VI – V – IV

- Thay âm bậc VI bằng âm bậc I, ta có I – V – IV

Bản Nam Xuân, lớp I, 4 câu.

- Nối tiếp VI – V – IV – I

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc I hay II ở phách mạnh hay

mạnh vừa, có thể ñảo phách.

- Các bước nhảy quãng 8 của âm bậc IV, khi ñi lên có thể thông qua bước

ñệm của âm bậc I, bước nhảy quãng 7 từ âm bậc V lên âm bậc IV, các bước nhảy

lên xuống quãng 4, 5 giữa các âm bậc I và V, VII và IV, I và IV khi ñi xuống lướt

qua âm bậc VII. Các tiết tấu thường dùng là ñen, móc ñơn, móc ñôi,…

Ví dụ 3.3.22: Bản Nam Ai, lớp 1, 4 câu.

Bài ñược biên soạn dựa trên thang âm – ñiệu thức Nam – Ai


bản Nam Ai

Bậc I

- Từ âm bậc IV về bậc I

hoặc từ âm bậc IV lướt lên bậc V rồi lên bậc I

- Âm bậc VII về âm bậc I

- Sau âm bậc I là âm bậc II

Khi âm bậc I ngân dài, âm thường ñược ñẩy lên bậc III rồi trả về bậc I

rung:


Hoặc ñẩy lên âm bậc IV rung, lướt qua bậc III rồi trả về bậc I rung:


Bậc III

Âm bậc III khi diễn tấu thường bị vuốt từ âm bậc IV về:

Hoặc từ âm bậc I lên:

Bậc IV

Bước nhảy quãng 8 của âm bậc IV

Âm bậc IV khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài:


Hay:


Bậc V

Bước nhảy quãng 7 lên âm bậc IV

Bậc VI

Âm bậc VI khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài:


Bậc II

Khi âm bậc VI tiến hành vào bậc II gần với âm ñiệu của ca Huế

Bậc VII

Âm bậc VII lúc kết câu hay ngân dài, thường bị hút về bậc I không rung,

sau ñó ñược trả về âm VII rung.


Ví dụ 3.3.24: Những nối tiếp trong bản Nam Ai


với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc IV ở phách mạnh hay mạnh

vừa, có thể ñảo phách.


- Thiếu âm IV: I – VI – V, lúc này Âm bậc V ở phách mạnh hay mạnh vừa

- Thay âm bậc I bằng âm bậc VII: VII – VI – V – IV

- Nối tiếp V – IV – III – I

hay V – IV – III – IV

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc I và bậc IV (sau âm

bậc III) ở phách mạnh hay mạnh vừa.

- Nối tiếp I – III – VI – V

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… có thể ñảo phách.

- Thay I – III bằng IV – V hoặc III – V…

- Thiếu âm V.

- Các bước nhảy lên xuống quãng 4 giữa các âm bậc V và I, VI và III;

bước nhảy lên xuống quãng 5 giữa các âm I và V, III và VI, I và IV lướt qua âm

bậc IV; Có bước nhảy quãng 6 giữa các âm bậc III và V hay VI với I, cùng bước

nhảy lên quãng 7 từ bậc V qua bậc IV. Các tiết tấu thường dùng là ñen, móc ñơn,

móc ñôi,…

Ví dụ 3.3.25: Bản Đảo Ngũ Cung, lớp 1, 4 câu.

Bản nhạc ñược biên soạn dựa trên thang âm

Dạng 3 của thang âm – ñiệu thức trên là Thang âm – ñiệu thức Bắc:

Nếu lấy Sol làm bậc I thay cho Đô, ta có:

Ví dụ 3.3.26: Những nối tiếp trong bản Đảo Ngũ Cung

Nối tiếp VII – V – IV – I, II hoặc V:

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Các âm bậc I, II hoặc V ở phách

mạnh hay mạnh vừa.

Nối tiếp II – IV – II – I – VII:

với tiết tấu móc ñôi, âm bậc VII ở phách mạnh, mạnh vừa.

- Điệp âm bậc I trước khi về IV có giá trị như âm muộn: II – IV – II – I – I

– VII, tạo thành ñảo phách.

- Biến dạng với nối tiếp I – II – I – VII – V với tiết tấu móc ñôi, âm bậc IV

ở phách mạnh hay mạnh vừa.

Các bước nhảy lên xuống quãng 4 giữa các âm bậc V và I, I và I, VI và V;

bước nhảy lên xuống quãng 5 giữa các âm IV và I, II và V lướt qua âm bậc I; Nổi

bậc với bước nhảy quãng 6 giữa các âm bậc VII và V hoặc liên tục V – VII – V;

bước nhảy quãng 7 giữa bậc IV và V; cùng bước nhảy quãng 8 của âm bậc IV có

thể lướt qua âm bậc I hay của âm bậc VII có thể lướt qua âm bậc V. Các tiết tấu

thường dùng là ñen, móc ñơn, móc ñôi,…

Nổi bật với các kiểu ñảo phách:

Ví dụ 3.3.27: bản Tứ Đại Oán, lớp Thủ, 2 câu

Bài ñược biên soạn dựa trên thang âm – ñiệu thức Nam – Oán

Ví dụ 3.3.28: Bản Tứ Đại Oán, lớp Thủ, câu 2, bản ñàn Kìm của nhạc sĩ

Huỳnh Khải


bản Oán

Bậc I

- Từ âm bậc IV về bậc I

hoặc từ âm bậc IV lướt lên bậc V rồi lên bậc I

- Âm bậc VII về âm bậc I

- Sau âm bậc I là âm bậc II

Khi âm bậc I ngân dài, âm thường ñược ñẩy lên bậc III rồi trả về bậc I

rung:


Hoặc ñẩy lên âm bậc IV rung, lướt qua bậc III rồi trả về bậc I rung:


Bậc III

Âm bậc III khi diễn tấu thường bị vuốt từ âm bậc IV về:

Hoặc từ âm bậc I lên:

Bậc IV

Bước nhảy quãng 8 của âm bậc IV

Âm bậc IV khi ñược ñặt ở vị trí cuối câu, ngân dài:


Hay:


Bậc V

Bước nhảy quãng 7 lên âm bậc IV

Bậc VII

Âm bậc VII lúc kết câu hay ngân dài, thường bị hút lên âm bậc I không

rung, sau ñó ñược trả về âm VII rung.


Bậc II

Khi âm bậc VI tiến hành vào bậc II gần với âm ñiệu của ca Huế

Bậc VI

Ví dụ 3.3.30: Những nối tiếp trong bản Oán

Nối tiếp VI – V – IV

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Âm bậc IV ở phách mạnh hay mạnh

vừa, có thể ñảo phách.


- Thêm IV – V: I – VI – V – IV – V – IV

- Thiếu âm VI: I – V – IV

Bản Tứ Đại Oán, lớp Thủ, 2 câu.

Nối tiếp IV – V – IV – III – I, IV hay V

với các tiết tấu móc ñơn, móc ñôi,… Các âm I, IV, V,… ở phách mạnh hay

mạnh vừa.

- Thêm âm bậc III xuống quãng 8.

Các bước nhảy lên xuống quãng 4, 5 giữa các âm I và IV, V và I hay I và

V; Nổi bậc với các bước nhảy xa quãng 6 giữa các âm bậc III và I, III và V,

quãng 7 giữa bậc III và IV; cùng bước nhảy quãng 8 của âm bậc I và âm bậc

III,… Các tiết tấu thường dùng là ñen, móc ñơn, móc ñôi,…

Documents

THUẬT NGỮ TRONG LUẬN ÁN - vnam.edu.vnvnam.edu.vn/rs/Document/BuiThienHoangQuan_LuananTS2011_Phuluc.pdf · LUẬN ÁN, LUẬN VĂN 39 Trần Thế Bảo Lòng Bản, yếu tố