Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
www.mundo-online.nlMens en maatschappij
leerjaar 1 / vmbo-kgt
Thema 1 Wie ben ik?
ANTWOORDMODEL
2e editie
themaschrift 1
InhoudHoe werk je met Mundo? 4
Start 6
Blok 1 Mijneigenomgeving 8 Menukaart1 16 A Oude wereldkaarten B Plan een reis C Bouw zelf een kompas
Blok 2 Mijnfamilie 20 Menukaart2 28 A Maak je eigen fossiel B Schatkist voor de toekomst C Lijken uit de prehistorie
Blok 3 Mijnland 32 Menukaart3 40 A Voetbal B Typisch Nederlands C Ministaatjes
Blok 4 Ik 44
Eindsprint 50
Begrippen 52
Illustratieverantwoording 54
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs
Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 15.
ISBN 978 9006 48818 0Tweede druk, eerste oplage
© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meerinformatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Mundo 2e editie is mede gebaseerd op Mundo 1e editie. Aan Mundo 1e editie werkten mee:Kirsten Bos, Liesbeth Coffeng, Jeanine Cronie, Mariska Jansen, Marieke Kleinhuis, Jeannette Kooistra, Juul Lelieveld, Brigitte van Meurs, Eva Noort, Marieke van Osch, Theo Peenstra, Paul Scholte, Ferry Siemensma, Floris Ternede, Barbara Visschedijk, Jaap-Hein Vruggink.
Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
2e editie
Mensenmaatschappij
Themaschrift 1 Wie ben ik? | ANTWOORDMODELleerjaar1/vmbo-kgt
Auteurs:LiesbethCoffeng,IlseOuwens,TheoPeenstraEindredactie:LiesbethCoffeng&TheoPeenstra
4
8
Blok 1 Landen rond de Middellandse Zee1c Welkebroninditblokspreektjouhetmeeste
aan?Leguitwaarom.
Bron ,want
opdracht 2
Lees op bladzijde 8 van het lesboek de tekst ‘Warm en zonnig’.
a Gebruik de atlas.2a Maakdetabelvanfiguur2af. Gebruik GB 77B (BB-) en 77C (BB 56B).2b ZoekdetemperatuurinAtheneenAmsterdamin
januarienjuliop.Zetdieindetabelvanfiguur3. Gebruik GB 194E2 en E3 (BB 114D).2c Deblauwestaafjesgevendehoeveelheid
neerslagaanpermaand.Schrijfinfiguur3opinwelkemaanddemeesteneerslagvaltinAtheneeninAmsterdam.
2d Welkklimaathebbendetweesteden?
• Amsterdam:
• Athene:2e HetverschilinklimaatkomtdoordatZuid-
Europadichter bij / verder vandeAtlantischeOceaanligt.InZuid-Europakomtdewindindezomeruithet westen / andere windrichtingen.Daardoorkomenerindezomerweinig / veelwolkenvandeAtlantischeOceaannaarZuid-Europa.VerderligtZuid-Europazuidelijkerendaardoorstaatdezonerindezomerhoger / lager.Hetiserdanwarmendroog.
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 1.1a Watisdedeelvraagvanditblok?
1b Welkonderwerphoortbijwelktekstblokje?
Geefinfiguur1metpijlenaanwatbijelkaarhoort.
Elk jaar brengen veel Nederlanders hun vakantie door in een land aan de Middellandse Zee. In juli en augustus staan er heel lange files op de Franse snelwegen en daar komen veel Nederlandse gezinnen met hun caravan in terecht. Jongeren pakken massaal de bus of het vliegtuig naar de Spaanse stranden. Waarom is dit deel van Europa zo in trek bij vakantiegangers?
DEELvraaG vaN DIt BLok: Hoe ziet het Middellandse Zeegebied eruit?
Figuur 1
titel onderwerp
Warmenzonnig geschiedenisvanhetgebied
Hetland talendiemensenspreken
Drukenrustig landschap
HetRomeinserijk wateentoeristnodigheeftineengebied
Romaanseenanderetalen waarmensenwonen
Chineesopschool afstandinkilometersentijdgerekend
Toerisme taalonderwijsinNederland
Afstand klimaat
Hoe werk je met Mundo?
VoorjeligthetthemaschriftvanMundo.Jehebtditthemaschriftsamenmethetlesboekelkelesnodigvoormensenmaatschappij.Opdezepagina’sziejehoejemethetthemaschriftgaatwerken.
Hetthemaschriftisopeenvastemanieropgebouwd:• DeStart:ditisdethemaopening.• Blokkenmetopdrachten.• Nablok1,2en3eenmenukaartmet
keuzeopdrachten.• Eindsprintmetafsluitendeopdrachten.• Begrippen:uitlegvandebelangrijkste
begrippen.
opdracht 1
Deopdrachtendiejegaatmaken,kunnendoorjouofjeleraaroflerareswordenaangekruist.Inhetthemaschriftstaandeopdrachtendiejegaatmaken.Jedoetdatvaakmethetlesboek.Bijdeopdrachtenhebjesomsnoganderehulpmiddelennodig.Datwordtaangegevenmetsymbolen.Hieronderkunjelezenwatdiebetekenen:
a Bijdezeopdrachthebjedeatlasnodig.
b Bijdezeopdrachthebjedecomputernodig.
c Bijdezeopdrachtgajesamenwerken.
d Bijdezeopdrachthebjeextraspullennodig,bijvoorbeeldeenschaaroflijm.
IntroHierleesjeeenkortebeschrijvingvanwaarditblokovergaat.
DeelvragenIederblokbegintmeteendeelvraag.Aanheteindvanhetblokkunjediedeelvraagbeantwoorden.
figurenFigurenzijnplaatjesentabellenwaarinjijietsmoetdoen:kleuren,tekenenofschrijven.
5
ExtraVraagaanjedocentofjedezeextrataakmagmaken.
VerdiepingSomsmagjedezeopdrachtmakenvanjedocent,bijvoorbeeldalsjetijdoverhebt.
Op een rijIndezeopdrachtoefenjewatjehebtgeleerdinditblok.
Kennen en kunnenNaiederblokstaatereenoverzichtvanalleswatjemoetkennenenkunnenvoorjetoets.
www.mundo-online.nlBijiederblokvindjeopwww.mundo-online.nlict-opdrachten,films,animatiesenoefentoetsen.
Menukaart
Hiermagjekiezenwelkevandekeuzeopdrachtenjewiltdoen.Erzitaltijdéénopdrachtbijdiejeopdecomputerdoet.
Eindsprint
Ditzijnafsluitendeopdrachtenaanheteindvanhetthema.Jevulteenschemainenherhaaltzonogeenkeerdebelangrijkstebegrippen.Hierdoorontdekjeofjeallesgoedkent.
Menukaart 3
A Moskeeofkerk?
Bb Ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Moskee of kerk?’.
C TurkseteninNederland
Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A Moskee of kerk? Hoezieteenmoskeeeruit?Watgebeurterin
eenchristelijkekerk?Loopdooreenmoskeeofkerkenspeelhetspel.
B Pamukkale Moetenerwelofniethotelswordengebouwdin
Pamukkale?Vandaagisereenvergaderingoverditonderwerp.
C Turks eten in Nederland Watstaateropdemenukaart?VertaaldeTurkse
gerechten.
Alleen
Samen(metz’nvieren)
Samen
Computer
Papier,pen
Internet,Turkstaalgidsje
4140 Thema3ToerismeMenukaart3 Op vakantie naar Turkije
B Pamukkale
Lees op bladzijde 24 van het lesboek de tekst ‘Pamukkale’.
Bekijk op bladzijde 24 van het lesboek de bronnen 29 en 30.
c Deze opdracht doe je met z’n vieren. InPamukkalewordtaljarengediscussieerdover
hetwelofnietbouwenvannieuwehotels. Vandaagisereenvergaderingoverdit
onderwerp.Dedeelnemerszijn: A deburgemeestervanPamukkale; B eenwinkelieruitPamukkale; C eenlidvandebewonersraad; D eenmilieuactivist.
opdracht 1 Beantwoord de vragen op een apart vel papier.1a Verdeelderollen.Deburgemeesterisbijde
vergaderingdevoorzitter.Hij/zijheeftnoggeenstandpuntingenomen.Hij/zijzaltijdensdevergaderingnaardemeningluisterenvandeverschillendedeelnemersomtoteenbeslissingtekomen.Alsjedeburgemeesterbent,schrijf
danopwaarjeopgaatlettenindevergadering.
Maakeenagenda:eenprogrammavandevergaderingmetbeurtenvoordedeelnemersomeersthunstandpuntentevertellenendaarnatebeargumenteren.Aanheteindvandevergaderingneemtdeburgemeestereenbeslissingenlegtuitwaarom.
Alsjeeenvandeanderepersonenbent,danschrijfjeinéénzinopwatjevindtvanhetplanomhotelstebouweninPamukkale.
1b Schrijfnuzoveelmogelijkargumentenopvoorjemening.
opdracht 2
2a Schrijfintweezinnenopwelkebeslissingdeburgemeesterheeftgenomenenwelkeargumentenhij/zijnoemde.
2b Isernogeenanderegroepjedatdezekeuzeopdrachtheeftgedaan?Zoja,danvertellendeburgermeesterselkaarkortwelkebeslissingzehebbengenomenenwaarom.Schrijfdebeslissingvanhetanderegroepjeop.
2c Welkeargumentenhadhetanderegroepjevoordiebeslissing?
Lees op bladzijde 25 van het lesboek de teksten ‘Turkse restaurants’ en ‘Het menu’.
Bekijk op bladzijde 25 van het lesboek bron 31.
c Je doet deze opdracht met zijn tweeën.
a Gebruik de atlas.
opdracht 1
Gebruik figuur 1 in blok 3.1a IndetekststaanenkeleTurkseplaatsen.Zoek
dieplaatsenopindeatlas.Tekendegenoemdestedenmeteenrodestipinfiguur1vanblok3.Tekenderuïnesmeteenblauwestip.Kleurdegebiedenenwaterengroen.
1b HoeheethetTurkserestaurantinjouwwoonplaats?AlsdatookeenplaatsinTurkijeis,zetdiedanopdekaartvanfiguur1vanblok3.
opdracht 2 Gebruik figuur 1 op deze bladzijde. 2a Degerechtenopdezemenukaartstaandoor
elkaar.TrekeenlijnvanhetjuistegerechtnaardejuisteNederlandsevertaling.Eenpaartips:
• Sommigewoordenkomeninmeergerechtenvoor.Zozijnerbijvoorbeeldverschillendegerechtenwaarhetvleesaaneenspieszit.
• SommigeTurksewoordenlijkenopNederlandsewoorden.
• Kijkooknaardeprijs.Voorgerechten,hoofdgerechtenennagerechtenstaandoorelkaar,maardeprijzenstaanwelopdejuisteplaatsachterhetTurksegerecht.
• Tip:alsjeernietuitkomtkunjegebruikmakenvaneenvertaalsiteopinternet,eentaalgidsjeofeenklasgenootdieTurksspreekt.
2b WelkeTurksewoordenkunjeuitdezeopdrachtleren?
FiguuR 1
S,is,kebab
YogurtluAdanakebab
AliNazik
Karıs,ıks,is,
PeynirliSigaraBöregi
KavunvePeynir
DanaS,is,
BiberveKuruPatlicanDolması
BalıkÇorbası
MercimekÇorbasi
Baklava
€17,50
€16,75
€18,50
€18,50
€ 7,25
€ 5,75
€17,50
€15,50
€6,00
€ 5,00
€4,00
Turksekaasinbladerdeegmetpeterselieenversemunt
Geitenkaasgeserveerdmetsuikermeloen
Stukjeskalfsvleesgeserveerdaandespies
Spiesenmetkipfilet,kalfsvleesenpittiggekruidlamsgehakt
Pittiggekruidlamsgehaktvandespies,geserveerdmetspecialetomatensausenTurkseyoghurt.TraditioneelTurksuitAdana
TraditioneleTurkselinzensoep
Gevuldepaprikaengedroogdeauberginemetgroenteenrijst,gegratineerdmetTurksekaas
Stukjeslamsvleesgeserveerdaandespies
GebakkenkalfsvleesgeserveerdopeenbedjevanfijngesnedenaubergineenTurkseyoghurtmetknoflook
Gebakvanbladerdeegmethoningenwalnoten
Rijkelijkgevuldevissoep
47Thema 3 Toerisme Blok 4 Toerisme en recreatie in je eigen omgeving
opdracht 11 verdieping
11a Met welke leus maakt Nijmegen reclame?
11b Veel dorpen en steden in Nederland hebben
een slagzin waarmee ze reclame maken. Welke reclamezin heeft jouw woonplaats of streek? Tip: kijk eens op de website van je gemeente.
11c Misschien heb je geen reclamezin gevonden.
En als die zin er wel is, kun je vast een betere verzinnen. Bedenk eerst wat er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder is voor toeristen en recreanten.
Bedenk dan je eigen reclamezin voor jouw streek of plaats.
opdracht 12
12a Bij jou in de buurt is er vast wel een recreatieterrein of zwemplas te vinden. Hoe heet dat recreatieterrein?
12b Bezoek je dat gebied wel eens? Zo ja, op wat voor
soort dagen? Ja / nee, ik bezoek het gebied
12c Welke andere plaatsen, die speciaal zijn ingericht om je vrije tijd door te brengen, bezoek jij?
12d Welke recreatievoorziening zou jij in je buurt of
stad graag erbij willen krijgen?
opdracht 13
Bb Ganaarwww.mundo-online.nlenmaakdeopdracht‘DrususenCorbulo’.
opdracht 14 op een rij
De letters van de Romeinse sporen zijn door elkaar geraakt. Zet ze weer in de goede volgorde.
• smile:
• schewelaag:
• hisbaud:
• ceshaspwerk:
• geenmijn:
opdracht 15 deelvraag
15a Wat is er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder voor toeristen en recreanten?
15b Zijn er in je eigen omgeving overblijfselen uit de
Romeinse tijd te vinden? Zo ja, welke en waar?
15c Wat is er te doen voor toeristen en recreanten in
jouw omgeving?
Ganaar:www.mundo-online.nl
Kennen en kunnenAlsjeklaarbentmetditblokkunje:• op de kaart aanwijzen waar de grens van het
Romeinse rijk in Nederland lag.• uitleggen hoe de Romeinen hun grens
bewaakten.• voorbeelden noemen van voorwerpen die van
de Romeinen in Nederland teruggevonden zijn.• uitleggen waarom Nijmegen een geschikte
plek was voor een Romeins fort.• een voorbeeld geven van de manier waarop
steden met hun geschiedenis mensen proberen te trekken.
• uitleggen waarom gemeenten mensen met evenementen en voorzieningen naar hun stad proberen te trekken.
• voorbeelden noemen van recreatie-voorzieningen in je eigen omgeving.
•
Begrippen:limesTijdwijzer:Tijd van Grieken en Romeinen
ExTrAoEfEnBlADvAArDiGhEDEn Vraag aan je docent of je het extra
oefenblad ‘Bronnen gebruiken’ moet maken.
Eindsprint
5150 Thema 3 Toerisme Eindsprint
1b Zet de volgende woorden op de goede plek: islam – Middellandse – Arabisch – stadstaten – olijfboom – christendom – cipres – reliëf – Latijn – bevolkingsspreiding – Romeinse – romanisering – christendom – islam – Arabische – democratie.
Culturen
Oude Grieken
• niet één groot rijk, maar verschillende
...................................................
• in Athene bijzondere manier van besturen:
...................................................
• landbouw moeilijk, oplossing:
1 h ............................................
2 k.............................................
Landschap
• vegetatie: planten die tegen w ................. en d .....................
zomers kunnen, zoals
..................... en ........................
• ..................... : veel
hoogteverschillen
Klimaat
• heet: .......................................... Zeeklimaat
• zomer: d .............. en w ............
• winter: n .............. en z .............
in hogere gebieden is het
k ................... en n .......................
Romeinen
• groot rijk:
het ...................................... rijk
• Romeinse cultuur verspreidt zich in het hele rijk. Dat heet:
...................................................
• nieuw geloof in dit rijk:
...................................................
• taal: ...........................................
Turkije
• taal: ............................................
• geloof: ........................................
klimaat
• kust: M.................... Zeeklimaat
• binnenland: - neerslag
- winters
Middellandse Zeegebied
aan de
kust in het binnenland
Waar de mensen wonenVerdeling van de mensen inhet gebied =
.......................................................
Meeste mensen wonen:
/
Redenen
vroeger:
1 l .................................................
2 h ................................................
3 v ................................................
nu:
1 l .................................................
2 t .................................................
3 h ................................................
Arabieren
• groot rijk:
het ...................................... rijk
• geloof: .......................................
• taal: ..........................................
koude / zachte
veel / weinig
-14.000 -12.000 -10.000 -8000 -6000 -4000 -2000 1 1000 2000
opdracht 2 Bekijkopbladzijde28vanhetlesboekde
Tijdwijzer. Bekijkdetijdbalkinfiguur2.2a Kleur op de tijdbalk: • de tijd van jagers en boeren: geel • de tijd van Grieken en Romeinen: rood2b Schrijf de volgende letters bij de tijdbalk: A 500 v.Chr.: bloeitijd van Athene B 1: geboorte van Christus C 100 n.Chr: Romeinse rijk op zijn grootst D 500 n.Chr: val van het Romeinse rijk2c Wat kom je nu nog tegen van de oude Grieken?
2d Wat kom je nu nog tegen van de Romeinen?
opdracht 3
Bekijkdekaartinfiguur3.3a Zet de naam van het land of eiland achter de
letters.
A D
B E
C F
opdracht 1
Bekijkhetschemainfiguur1. Maak het schema in figuur 1 compleet.1a Vul de woorden waarvan al een letter is gegeven
aan.
G J
H K
I 3b Zet de naam van de stad, zee of rivier achter de
cijfers.
1 12
2 13
3 14
4 15
5 16
6 17
7 18
8 19
9 20
10 21
11 22
3c Zet de naam van het gebergte achter de letters.
a c
b d
500 km2500
AB
C
I
H
G
F
E
D
1
162
14
15
17
18
1920
21
a
d
b
c
22
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
L
J
K
FiguuR 1
FiguuR 2
FiguuR 3
6
START Thema 1: Wie ben ik?opdracht 1
1a Jezitineennieuweklas.Jehebtwaarschijnlijkdelaatstewekenveelnieuweklasgenotenlerenkennen.Watverteljeoverjezelfalsjejevoorstelt?Denkaanhobby’s,woonplaats,familie,sport,enzovoort.
1b Bedenkhoeanderenietsoverjouteweten
kunnenkomen,zonderdatjehunietsvertelt.
1c Watkunnenanderenoverjouwetenalsze
lettenopdedingendiejebijvraag1bhebtgenoemd?
opdracht 2
Lees op bladzijde 7 van het lesboek de tekst ‘Sujit Kumar, de kippenjongen’.
2a InwelklandleefdeSujitKumar?
2b LeguitwaaromSujitopgroeidemetkippen.
2c ToenSujitdoorElisabethwerdgevonden,leefde
hijaljarennietmeertussendekippen.HoekonzetochmerkendatSujittussendekippenwasopgegroeid?
2d WatvertelthetverhaalvanSujitoverhetbelang
vandedingendiejealskleinkindleert?
2e Bedenkwaaromwetenschappersveelhebben
geleerdvandeontwikkelingvanSujit,nadathijwerdgevonden.
opdracht 3
Bekijk het schilderij op de bladzijden 6 en 7 van het lesboek.
3a Waaromdenkjedatverhalenoverkinderendieopgroeienbijwildedierenzopopulairzijn?
3b DebedenkervanhetverhaaloverRomulusen
Remuswildevanhenhelebijzonderemensenmaken.Waaromdenkje?
3c Noemtweemanierenwaarophijhenbijzonder
heeftgemaakt.
3d HoewasdeontwikkelingvanRomulusenRemus
nadatzijdooreenwolvinwerdenopgevoed?
3e VergelijkditmetdeontwikkelingvanSujitdiein
eenkippenhokopgroeide.
opdracht 4
d lijm of kleurpotloden Mensenmakenfoto’senbewarenspullenals
herinneringvoorlater.Gaopzoeknaareenoudefotovaniemanddiejekentofeenoudvoorwerp(hetliefstmeerdan30jaaroud).Vraagbijvoorbeeldaanjeouders/verzorgers,opaofoma.
4a Kopieerofscandefotooftekenhetvoorwerpnainfiguur1.
4b Welkeherinneringheeftdepersoonvanwiedefotoofhetvoorwerpiseraan?
4c Hoekunjeziendatdefotoofhetvoorwerpoud
is?
eigen antwoord
eigen antwoord. Bijvoorbeeld door te kijken naar
je kleding, je haar, je spullen, agenda, je gedrag.
eigen antwoord
Fiji
Omdat zijn ouders niet goed wisten wat ze met
hem aan moesten.
Hij gedroeg zich als een kip, hij hipte rond en at
als een kip en maakte tokgeluiden.
Dat zijn heel belangrijke dingen voor je verdere
ontwikkeling, je leert ze moeilijk af.
Het komt niet zo vaak voor dat kinderen worden
gevonden, die niet door mensen zijn opgevoed.
Het is spectaculair. Eigenlijk kan het niet.
Zij hadden Rome gesticht.
Ze zijn geboren uit een priesteres en een god.
Ze zijn opgevoed door een wolvin.
Romulus en Remus werden gewone
volwassenen.
Sujit kon zich niet normaal ontwikkelen doordat
hij geen mensen om zich heen had.
eigen antwoord
eigen antwoord
7Thema1Wie ben ik?Start
4d Alsjeeenvoorwerphebtgekozen:Waarwordtofwerdhetvoorwerpvoorgebruikt?
4e Vindjedefotoofhetvoorwerpmooi?Leguit
waaromwelofwaaromniet.
opdracht 5 Opdebasisschoolhebjeaardrijkskundegehad.
Eventestenwatjenogweet.5a TekenopeenvelpapierdekaartvanNederland.5b Zeteenstipbijjouwwoonplaatsenzetde
plaatsnaamerkleinbij.
Figuur 2
Hoofdvraag:
Blok Deelvraag Onderwerp Mooiste foto
1 Bron
2 Bron
3 Bron
4 Bron
5c Zetdelettersvandevolgendeplaatsenopdegoedeplaatsindekaart.
A Maastricht D Rotterdam B Utrecht E Groningen C Amsterdam F Middelburg Vergelijk jouw kaart met die van een
klasgenoot.5d Ziejeaanjouwkaartofdievanjeklasgenoot
dingendienietkloppen?Zoja,verbeterdanjekaart.
opdracht 6
Blader in het lesboek thema 1 door. Lees de titels, de tussenkopjes en bekijk de bronnen.
6a Dehoofdvraagvanditthemais:Wiebenik?Schrijfdiehoofdvraagalstitelbijfiguur2.
6b Schrijfinfiguur2dedeelvragenvanditthemabijhetgoedeblok.
•Waarhoorikbij? •Watismijnomgevingenhoewerkjemet
kaarten? •HoezietNederlandenzijnbevolkingeruit? •Uitwelkefamiliekomikenhoekomikte
wetenhoehetlevenvroegerwas?6c Zetdevolgendeonderwerpenbijhetgoedeblok
infiguur2.Jemageenonderwerpookbijtweeblokkenzetten.
•kaarten •grenzen •budget •tijdvakken •jaartelling •Nederland •waarden •eigenomgeving •godsdienstvrijheid •imago6d Zoekinelkblokdemooistefoto.Zetdieinde
laatstekolomvanfiguur2.
Figuur 1
eigen antwoord
eigen antwoord
Wat is mijn eigen omgeving en hoe werk je met kaarten?
Uit welke familie kom ik en hoe kom ik te weten hoe het leven vroeger was?
Hoe ziet Nederland en zijn bevolking er uit?
Waar hoor ik bij?
kaarten, eigen omgeving
jaartelling, tijdvakken
godsdienstvrijheid, Nederland, grenzen budget, waarden, imago
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
8
Blok 1 Mijn eigen omgeving
Je eigen omgeving bepaalt voor een belangrijk deel wie je bent. Het is het deel van de wereld dat je het beste kent. Als je daar buiten komt, is een kaart erg handig. Je kunt er de weg op vinden en ongeveer zien hoe het gebied eruitziet. Maar dan moet je wel weten hoe je een kaart moet lezen.
DEELVRAAg VAN DIT BLOK: Wat is mijn eigen omgeving en hoe werk je met kaarten?
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en de bronnen van blok 1.
1a Welketekstengaannietoverkaarten?Schrijfdetitelsvandietekstenop.
1b Waarvoorkunjeeenkaartgebruiken?Noem
tweedingen.
1
21c Welketekstlijktjemoeilijk?Schrijfdetitelopen
kruisaanwaaromdietekstjemoeilijklijkt.
Ikbegrijpdewoordenindetitelniet. Ikweetnietsoverhetonderwerp. Detekstislang.
Of:1d Welketekstlijktjemakkelijk?
Waarom? Ikzieveelbekendewoordenindetitel. Ikweetalveeloverhetonderwerp. Detekstiskort. Hetplaatjebijdetekstzegtalwaardetekst
overgaat.
Of:
opdracht 2
Lees op bladzijde 8 van het lesboek de tekst ‘Mijn omgeving’ en bekijk bron 1.
2a Zoujijeenreisdoorderuimtewillenmaken?Streepdoorenvuldezinaan.
Ikzouwel / nieteenreisdoorderuimtewillen
maken,want
2b BekijkdefotovanAndréKuipersaanhetwerkin
deruimte.WatbedoeltAndréKuipersmet:‘Jehebthetgevoeldatjegewoonopdegrondaanhetwerkbent.’
2c Kunjehetopstijgenvaneenvliegtuig
vergelijkenmethetopstijgenineenruimteschip,denkje?Legjeantwoorduit.
opdracht 3
3a Alsjeuitzoomt,ziejeeensteedsgroter / kleiner gebied.
3b Jewiltwetenwaariemandwoont.JezoekteerstdestadopdekaartvanNederlandop.Daarnazoekjeopeenstadsplattegronddestraatwaardiegenewoont.
Jebentdanaanhetinzoomen / uitzoomen.3c Alsjeuitzoomt,ziejesteedsmeer.Leguit
waaromdezezinklopt.
3d Alsjeuitzoomt,ziejesteedsminder!Bedenk
eenvoorbeeldomuitteleggendatookdezezinklopt.Bedenkietswatjekuntzienalsjeinjouwstraatloopt,maarwatjevanuitderuimtenietkuntzien.
Mijn omgeving en Kijken naar het landschap.
eigen antwoord(en)
eigen antwoord(en)
de weg vinden
kijken hoe een gebied eruitziet
eigen antwoord.
Als je ergens mee bezig bent, vergeet je dat je
zweeft.
Nee. De versnelling van een ruimteschip is veel
groter. Je wordt daardoor veel steviger in je
stoel gedrukt.
Je ziet een steeds groter gebied, je ziet dus
steeds meer van de aarde.
Bijvoorbeeld: huizen en auto’s.
9Thema1Wie ben ik?Blok1Mijn eigen omgeving
3e Hetwoord‘inzoomen’wordtookgebruiktdoorfotografenencameramensen.Betekentinzoomendanhetzelfde?
Ja / Nee,want
opdracht 4
c Je maakt deze opdracht met de hele klas.
d kaart van de omgeving van de school In deze opdracht bepaal je met je klas wat jullie
eigen omgeving is.4a Schrijfdrieplaatsenopwaarjijiedereweekwel
eenkeerkomt.
1
2
34b Zetelkeplaatsmeteenstipopdekaart.4c Trekeenlijnomhetgebiedwaarveelstippen
dichtbijelkaarstaan.4d Delijnopdekaartisdegrensvandeeigen
omgevingvanjullieklas.Omcirkelhetjuisteantwoord.
Onzeeigenomgevingiszogrootalsde straat / de wijk / de stad / een aantal gemeenten / de provincie / een aantal provincies / Nederland /
Europa / de hele wereld.4e Injouwlevenhebjenietalleentemakenmetje
eigenomgeving.Jekomterookweleensbuiten.Noemeenvoorbeeldvanwanneerjijbuitenjeeigenomgevingkomt.
opdracht 5
Lees op bladzijde 8 van het lesboek de tekst ‘Hier en toen: Je wereld: een dorp?’.
5a Hoeveelkilometerwoonjijvanschool(enkele
reis)?5b Jegaatongeveer200keerperjaarnaarschool.
Naarschoollegjedus200x2(heenenterug)x
= kmaf.5c Bedenknaarwelkebestemmingenjenogmeer
elkeweekreist.Denkaaneensportclubofwinkelindestad.Vermenigvuldigdeenkelereisafstandenmet2(heenenterug)x40(aantalwekenineenjaarbuitendevakanties).Doedatopeenkladblaadje.Hetantwoordis
kilometer.
5d Schatnudeafstanddiejeindevakantiesenmetfamiliebezoekinandereplaatsensindsdevorigezomervakantieongeveerhebtafgelegd.Datis
ongeveer kilometer.5e Teldeantwoordenvandevragen5b,5cen
5dbijelkaarop.Deafstanddieikditjaar
aflegis km+ km+
km= km.
opdracht 6 verdieping
6a Bedenkmetwelkevervoermiddeleniemandvóór1850reisde.
6b Welkevervoermiddelengebruikjijbijdereizen
zoalsgenoemdinopdracht5?
6c Bedenkopwelkeanderemanierenjeook
contacthebtmetandereplaatsen.
6d ‘Dewereldiseendorp’iseenuitspraakdiejewel
eenshoort.Leguitwatmetdieuitspraakwordtbedoeld.
opdracht 7
Lees op bladzijde 9 van het lesboek de tekst ‘Kijken naar het landschap’ en bekijk bron 2.
7a Watiseeninrichtingselement?
7b Noemvijfinrichtingselementendiejeinbron2
ziet.
7c Zijndemarktkrameninbron2inrichtings-
elementen?Legjeantwoorduit.
7d Zijndebomeninbron2inrichtingselementen?
bij film en fotografie betekent
inzoomen hetzelfde.
4a t/m 4e eigen antwoorden
eigen antwoord
antwoord 5a .....
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoorden
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: auto, bus, fiets.
Lopend, te paard, met een koets of een schip.
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: telefoon,
internet, televisie, radio, handel.
Vroeger had je alleen contact met mensen in
jouw dorp. Nu, door de moderne vervoer- en
communicatiemiddelen met de hele wereld.
Een onderdeel van het landschap dat door
mensen is gemaakt.
huizen, kerk, plein, lantaarnpalen, straat,
waaggebouw, fabriek (rookpluim in de verte)
Nee, de marktkramen staan er tijdelijk, de
meeste dagen zijn ze er niet. Ze staan ook niet
op een kaart.
Ja, ze zijn door mensen geplant.
10
opdracht 8
Bekijk op bladzijde 9 van het lesboek bron 3.8a Watiseennatuurlijkelement?
8b Noemdrienatuurlijkeelementendiejeinbron3
ziet.
8c Zijndebomennatuurlijkeelementen?Legje
antwoorduit.
8d Watzoujeinditnatuurlandschaptocheen
inrichtingselementkunnennoemen?
opdracht 9
9a Beschrijfderoutevanjouwhuisnaarschool.Schrijfopwaarjelinks,rechtsenrechtdoorgaat.
9b Onderstreepinjeverhaaldeinrichtingselemen-
ten.(eigen antwoord)
opdracht 10
Lees op bladzijde 10 van het lesboek de tekst ‘Werken met kaarten’ en bekijk de bronnen 4 en 5.
10a Vroegerwerdenkaartenandersgetekend.Hoekunjeinbron4zienwaareenkerkstaat?
10b Hoekunjeinbron5zienwaareenkerkstaat?
10c Bedenkwelknadeeldekaartvanbron4heeft.
10d Bedenkookeenvoordeelvandekaartvanbron4.
opdracht 11 verdieping
Bekijk op bladzijde 10 van het lesboek bron 4.11a Maakinfiguur1eeneenvoudigekaartvan
Leeuwardenin1652.Bedenkeerstpassendekleurenensymbolenvoordeonderwerpendieindelegendastaan.Vuldelegendain.
11b Geefderuimtetussendestratensteedséénkleur.
11c Tekendesymbolenopdekaart.Tip:omkleinedingenbetertekunnenzien,kunjedekaartookopzoekenopwww.mundo-online.nl.
11d Watvondjemoeilijkofgemakkelijkaandezeopdracht?
11e Watzoujeeenvolgendekeerandersdoen?
Een onderdeel van het landschap dat niet door
mensen is gemaakt.
bergtop, rotsen, gras
Ja, in dit geval wel, ze zijn waarschijnlijk niet
aangeplant. In bron 2 zijn de bomen geen
natuurlijke elementen.
het paadje
eigen antwoord
Er is een kerk getekend.
Er staat een symbooltje (rood rondje).
Voorbeelden: Je kunt niet altijd in de straat kijken,
er staan huizen voor, straatnamen ontbreken.
Bijvoorbeeld: Je kunt op de kaart zien hoe
iemands huis eruitziet.
eigen antwoord
eigen antwoord
11Thema1Wie ben ik?Blok1Mijn eigen omgeving
opdracht 12
d twee vellen tekenpapier (A4) en kleurpotloden12a Tekeneenkaartvanjeeigenstraat.Zet
bijvoorbeeldgebouwen,zijstraten,bushaltes,parkeerplaatsen,lantarenpalenenbomenopdejuisteplekopdekaart.Gebruiksymbolenenkleurenomaantegevenwatwatis.
12b Maakeenlegendabijjekaartwaarinjelaatzienwatdesymbolenenkleurenopjekaartbetekenen.
12c Maakeenschaalstokbijjekaart.12d Tekenophetanderevelpapierderoutedieje
aflegtvanhuisnaarschool.Maakookbijdezekaarteenlegendaeneenschaalstok.
12e Legdekaartennaastelkaar.Vergelijkbeidekaarten.Welkekaartispreciezer?
12f Welkeverschillenziejenogmeertussende
beidekaarten?
12g Leguithoehetkomtdatdekaartenvanelkaar
verschillen.
opdracht 13
Lees op bladzijde 10 van het lesboek de tekst ‘Kaarten in de atlas’. Bekijk figuur 2.
13a Waarovergaatdekaartinfiguur2?
13b Welkeplaatsligtinhetgebiedwaardemeeste
neerslagvalt?
13c Figuur2iseenthematische kaart / overzichts-
kaart.13d Kruisaan.Welkevandevolgendetitelshorenbij
eenthematischekaart? Noord-Holland WerkloosheidindeEuropeseUnie CampingsinDrenthe HetzuidelijkdeelvandeVerenigdeStaten Arnhem13e Zijndekaartenvaneenrouteplannerthema-
tischekaartenofoverzichtskaarten?Legjeantwoorduit.
Figuur 1
Figuur 2
Verschillende antwoorden zijn mogelijk. Waar-
schijnlijk is de kaart van de eigen straat preciezer.
Bijvoorbeeld: De kaart van de eigen straat laat
een kleiner gebied zien.
Je kent die omgeving het beste, omdat je er het
vaakst bent geweest, of omdat het een kleiner
gebied is.
De gemiddelde neerslag per jaar in Nederland.
Apeldoorn
Het zijn overzichtskaarten, want ze gaan niet
over een bepaald onderwerp en ze hebben
geen speciale titel.
Eigen antwoord. Let erop dat je kleuren kiest die passen bij de functie, bijvoorbeeld rood voor bebouwing en groen voor tuinen. Voor bijzondere gebouwen kun je simpele tekeningetjes gebruiken of de symbolen voor molen en kerk, die ook op de moderne topografische kaart worden gebruikt.
12
opdracht 14
Bekijk nog eens figuur 2.14a HeerlenligtopdekaartinvakC4.Kleurhetvak
C4opdekaartrood.14b Zoekdevolgendeplaatsenopdekaartop.Zet
erachterinwelkvakopdekaartdezeplaatsenstaan.
• Leeuwarden
• Enschede
• Middelburg14c WelkeplaatsenliggeninvakC3?
14d Inwelkvakligtjouwwoonplaats?
opdracht 15
a gebruik je atlas.15a Hoeheethetregistermetonderwerpeninjouw
atlas?
15b Opwelkebladzijdeinjouwatlasbeginthet
registervantopografischenamen(GB)/namenregister(BB)?
15c Hoeveelkaartenstaanerinjouwatlasoverhet
onderwerp‘aardbevingen’?
15d Aandebinnenkantvanhetomslagvaneen
atlasvindjevaakkaartenmetdaaropallemaalvakkengetekend.Dievakkenverwijzennaardebladzijdeindeatlaswaarjediekaartkuntvinden.Zittendezebladwijzersinjouwatlashelemaalvoorinofhelemaalachterin?
15e Bedenk:Eenbladwijzerishandigisbijhetopzoekenvan:
helemaalonbekendeplaatsen plaatsenwaarvanjealongeveerweetwaar
zeliggen
opdracht 16
a gebruik je atlas.
d kleurpotloden Lees op bladzijde 11 van het lesboek de tekst
‘Noord, oost, zuid en west’. EenEngelseontdekkingsreizigergaatrond1500
metzijnschipopzoeknaargoudenspecerijen.
Hijmaaktonderwegsteedsaantekeningenvanwaarhijis,waarhijlandzietenwaarhijaanlandkangaan.Diegegevenszethijopeenkaart(figuur3).
16a Verbindinfiguur3debekendestukkenkustmetelkaar.
16b Kleurhetlandgroenendezeeblauw.16c Vergelijkdekaartvanfiguur3meteen
wereldkaartindeatlas.Inwelkdeelvandewereldheeftdezeontdekkingsreizigergereisd?
16d EenechteEngelseontdekkingsreizigertekendenatuurlijkookdenulmeridiaanendeevenaaropdekaart.Vergelijkjouwkaartmetdeatlaskaartentekendezelijneninfiguur3.
16e Kloptjouwkaartvanfiguur3helemaalmetdewerkelijkheid?Welkeverschillenzijner?
Wistjedat? • Wist je dat de eerste Europeaan die rond
Afrika voer, de Portugees Bartolomeus Diaz was? Hij noemde de zuidpunt van Afrika in 1488 Kaap de Goede Hoop, omdat hij hoopte dat hij een kortere route naar Indië (Zuidoost Azië) had gevonden, dan de lange route over land.
Figuur 3
route van het schipvan de ontdekkings-reizigerkustlijn
2000 km10000
evenaar
0º
Arnhem, Nijmegen, ’s-Hertogenbosch
eigen antwoord
Grote Bosatlas: trefwoordenregisterBasis Bosatlas: zaakregister
GB: 145, BB: 151
GB: 11, BB: 3
GB (52e editie): achterin, BB (2003): achterin
C1
D2
A3
Afrika
Je kaart klopt waarschijnlijk niet helemaal
met die in de atlas. Je hebt sommige stukjes
moeten raden.
13Thema1Wie ben ik?Blok1Mijn eigen omgeving
opdracht 17
d kleurpotloden Bekijk op bladzijde 11 van het lesboek bron 6A.
gebruik figuur 4.17a Trekinfiguur4deevenaarmetroodover.17b Kleurhetnoordelijkhalfrondgroenenhet
zuidelijkhalfrondblauw.17c Decirkelsdieaangevenhoevereenplaatsvan
deevenaarligt,hetenbreedtecirkels.Kruishieronderdejuistezinnenaan.
Delangstebreedtecirkelisdeevenaar. Allebreedtecirkelszijnevenlang. Debreedtecirkelsliggenevenwijdigaan
elkaar(=overalevenvervanelkaar). Hoeverdervandeevenaar,hoehogerhet
getalvaneenbreedtecirkel. Hetnoordelijkhalfrondisgroterdanhet
zuidelijkhalfrond.
opdracht 18
Bekijk op bladzijde 11 van het lesboek bron 6B. gebruik figuur 5.
18a Trekinfiguur5denulmeridiaanende1800-meridiaan(lengtecirkelsvan00en1800)metroodover.
18b DehalfrondenzijngenoemdnaarhunliggingtenoostenoftenwestenvanGreenwich.Kleurhetoostelijkhalfrondgeelenhetwestelijkhalfrondrood.
18c Decirkelsdieaangevenhoevereenplaatsvandenulmeridiaanligt,hetenlengtecirkels.Kruishieronderdejuistezinnenaan.
Delangstelengtecirkelisdenulmeridiaan. Allelengtecirkelszijnevenlang. Lengtecirkelsliggenevenwijdigaanelkaar. Lengtecirkelszijneigenlijkmaarhalvecirkels. Aziëligtophetwestelijkhalfrond. Afrikaligtvoorhetgrootstedeelophet
oostelijkhalfrond. Delengtecirkelsvan1800OLen1800WLvallen
samen.
opdracht 19
d een ballon en stiften Indezeopdrachtmaakjevaneenballoneen
aardbol.Leesdeopdrachteersteenkeerhelemaaldoorvoordatjebegint.
19a Blaasdeballonopenknoophemdicht.Tekenmeteenstifteenkruisjepreciestegenoverhetknoopje.
19b Hetkruisjeisdenoordpool,deknoopisdezuidpool.Treknumeteenstifteenlijnronddeballon,halverwegedenoordpoolendezuidpool.Ditisdeevenaar.
19c Trekvierlijnenvandenoordpoolnaardezuidpool.Zorgervoordatjedezelijnengoedverdeeltoverdeballon.Dezelijnenzijndenulmeridiaan,de1800-meridiaanendelengtecirkelsvan900OL,900WL.
19d Schrijfbijeenvandelijnen00,bijeenlijn1800enbijdelijnenertussen900OLen900WL.LetgoedopdatjeOLenWLbijdejuistelijnenzet.
Figuur 4
noordpool
75o
60o
45o
30o
15o
0o
15o
30o
45o
60o
Figuur 5
140o
160o
180o
160o
140o
120o
100o
80o
75o
60o
45o
30o 15o
60o
40o 20o
0o
20o
40o
60o
80o
100o
120o
14
19e Neemnueenstiftvaneenanderekleur.Kijkgoednaareenwereldkaart,dewereldbolindeklasofdefiguren4en5.Tekendevormvandewerelddelenopdeballon.Omhettekenenvandewerelddelengemakkelijkertemaken,kunjedevakkenookkleinermaken,doormeerbreedtecirkelsenlengtecirkelstetekenen.
Figuur 6
414039
38
37
3635
34
3332
31
30
29
28
2726
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10 9 87
6
5
4
3
2 1
50 km0
Figuur 7
opdracht 20
a gebruik de atlas en figuur 6.20a Kleurjeeigenomgevingopdezekaartrood.20b Bekijkdecijfersinfiguur6enzethieronderde
juisteplaatsnamen.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Groningen
Leeuwarden
Assen
Emmen
Zwolle
Almelo
Hengelo
Enschede
Deventer
Apeldoorn
Arnhem
Nijmegen
Ede
Lelystad
Almere
Amersfoort
Veenendaal
Utrecht
Amsterdam
Zaanstad
topografische kaart overzichtskaart
inzoomen
uitzoomen
wereldeigenomgeving
ingerichtlandschap
natuurlandschap
noordpool
lengtecirkels
zuidpool
breedtecirkels
evenaar
15Thema1Wie ben ik?Blok1Mijn eigen omgeving
Kennenenkunnen
Alsjeklaarbentmetditblokkunje:• vertellenwatinzoomenenuitzoomenis.• vertellenwelkeplaatsenbijjeeigenomgeving
horen.• zelfvoorbeeldennoemenvannatuurlijke
elementeneninrichtingselementen.• uitleggenwathetverschilistusseneen
natuurlandschapeneeningerichtlandschap.• driebelangrijkedingennoemen,waarjeop
moetlettenalsjenaareenkaartkijkt.• vaneenkaartzeggenofheteenthematische
kaart,eenoverzichtskaartofeentopografischekaartis.
• plaatsenopzoekenindeatlas.• kaartenovereenonderwerpopzoekeninde
atlas.• uitleggenhoedewereldbolisingedeeldmet
lengtecirkelsenbreedtecirkels.
•
•
Begrippenbreedtecirkel natuurlijkeelementeneigenomgeving overzichtskaartenevenaar schaalinrichtingselementen thematischekaartlegenda topografischekaartlengtecirkels
ga naar:www.mundo-online.nl
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
opdracht 21
b ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Coördinaten in google Earth’.
opdracht 22 op een rij
Vulinfiguur7devolgendebegrippenin:breedtecirkels, evenaar, ingericht landschap, inzoomen, lengtecirkels, natuurlandschap, noordpool, overzichtskaart, topografische kaart, uitzoomen, zuidpool.
opdracht 23 deelvraag
23a Noemdeplaatsen(dorpen,steden,wijken)diebijjeeigenomgevinghoren.
23b Opwelkedriedingenmoetjebijhetkijkennaareenkaartaltijdletten?
1
2
3
Hoorn
Den Helder
Alkmaar
Haarlem
Leiden
Den Haag
Zoetermeer
Rotterdam
Dordrecht
Middelburg
Vlissingen
Roosendaal
Breda
Tilburg
‘s-Hertogenbosch
Oss
Eindhoven
Helmond
Maastricht
Heerlen
Kerkrade
eigen antwoord
titel
legenda
schaal
eigen onderwerp
eigen onderwerp
16
Menukaart 1
A Oude wereldkaarten Europeseontdekkingsreizigersontdektengrote
delenvandewereld.Dieontdekkingenkunjeterugzienopoudekaarten.Hoezagdewerelderuitopeenkaartuit1570en1720?
B Plan een reis Devakantieisnetvoorbij,maarmisschienhebje
zinomindeherfstvakantieweeroppadtegaan?SteljeeigenreisdoorNederlandsamenenplanderoutemetbusentrein.
C Bouw zelf een kompas Indenatuurofopzeeishetsomsmoeilijkomje
teoriënteren.Omnietteverdwalen,kunjeeenkompasmeenemen.Ontdekhoeeenkompaswerktenmaakerzelfeen.
Alleen
Samen
Samenofalleen
AtlasRodeengroenestiftKopievaneenwereldkaart
Computer
Jampot,water,grotepaperclip,plasticzak,magneet,kniptang,stift,schaar
Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
opdracht 1
a gebruik je atlas. Bekijk op bladzijde 12 van het lesboek bron 7.1a Vergelijkdekaartvanbron7meteen
wereldkaartuitdeatlasvannu.Welkwerelddeelishetmeestpreciesinbeeldgebracht?
1b Welkwerelddeelstaathetminstgoedopde
kaart?
1c RonddeNoordpoolstaatooklandafgebeeld. BedenkhoehetkomtdatOrteliusdachtdater
landronddeNoordpoolwas.
opdracht 2
gebruik figuur 1.2a DerouterondZuid-Amerikawerdontdektdoor
FerdinandMagelhaesin1520.BekijkdatgebiedopdemodernekaartvanZuid-Amerika.BedenkwaarMagelhaesprecieslangsvoer.Tekendierouteinfiguur1.
2b LeguitwaaromMagelhaesnietomVuurlandheenisgevaren.
Figuur 1
A Oudewereldkaarten
Europa
Australië
Hij wist niet dat dat kon, hij zocht een weg door
de nauwe wateren en vond die.
Ortelius had van ontdekkingsreizigers gehoord
dat ze daar ‘aan land’ gingen. Zij wisten niet dat
er geen land onder het ijs zat.
17Thema1Wie ben ik?Menukaart1Mijn eigen omgeving
opdracht 3
d atlas, stiften en een kopie van een wereldkaart Bekijk op bladzijde 12 van het lesboek bron 7.3a VergelijkdewereldkaartvanOrtelius(bron7)
metdewereldkaartvannu.TekenopjekopiemetrooddekustendieOrteliusnognietkende,maardienuwelindeatlasstaan.
3b Vergelijkdeliggingvanderoodgekleurdekusten.Watvaltjeop?
d jampot,water,grotepaperclip, stevigeplasticzak,magneet,kniptangetje, watervastestift,schaar
Lees op bladzijde 13 van het lesboek de teksten van opdracht C en bekijk de bronnen 8 en 9.
Hetbouwenvanjekompasgaatindriestappen.Leesdestappeneersthelemaaldoorvoordatjeaandeslaggaat.
Stap 1 De kompasnaald • Knipmetdetangeenstukvandepaperclip
af.Hetstukmoetongeveer2,5cmlangzijnenhelemaalrecht.Ditisdekompasnaald.
• Wrijfdekompasnaaldlangsdemagneet.Ongeveer50keer,steedsindezelfderichting.Dekompasnaaldwordtzomagnetisch.
• Controleerofdekompasnaaldmagnetischisdoorhemtegenhetovergeblevenstukjeijzervandepapercliptehouden.Dekompasnaaldmoetblijvenhangenaanhetstukjepaperclip.
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Plan een reis’.
B Planeenreis
C Bouwzelfeenkompas
Stap 2 Het kompas • Vuldejampotvoorongeveerdehelftmet
water. • Knipeencirkeluitdeplasticzak,zogrootdat
dekompasnaalderpreciesopkanliggen. • Legdeplasticcirkelvoorzichtigophetwater,
zodathetlosvandewandenvandejampotdrijft.
• Legnudekompasnaaldvoorzichtigopdecirkel.
Stap 3 Het kompas ijken • IJkenbetekentafstellen.Nadatjede
kompasnaaldopdecirkelhebtgelegd,gaatdiedraaien.Alsdenaaldstilligt,wijstdeenekantnaarhetnoorden,deanderekantnaarhetzuiden.Numoetjenogwetenwelkekanthetnoordenenwelkekanthetzuidenis.Datkunjezienaandestandvandezon:
-beginvandemiddag:dezonstaatopzijnhoogstepuntinhetzuiden,hetnoordenligtpreciestegenoverdezon.
-’sochtends:dezonstaatmeerinhetoosten. -’smiddags:dezonstaatmeerinhetwesten. • Schrijfmeteenstiftopdeplasticcirkeleen
streepjeeneenNbijhetnoorden,eenZbijhetzuiden,eenObijhetoosteneneenWbijhetwesten.
• Alsjededekselweeropdepotdoet,kunjeookeenwindroosopdedekselvandejampottekenen.
De onbekende delen van de wereld liggen op
de kaart van Ortelius allemaal ver van Europa.
18
19Thema1Wie ben ik?Blok1Aantekeningen
20
Blok 2 Mijn familie
Heb je nog een opa en oma? En praat je wel eens met ze over vroeger? Dan weet je vast dat er in korte tijd veel is veranderd. Over hun eigen jeugd kunnen je opa en oma je nog vertellen. Maar hoe zit het met veel langer geleden? Hoe kom je erachter hoe de mensen toen leefden?
DEELVRAAg VAN DIT BLOK: Uit welke familie kom ik en hoe kom ik te weten hoe het leven vroeger was?
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 2.
1a Indeintrotekststaatdezin:‘…daterinkortetijdveelisveranderd.’Welkebronnenpassenbijdezezin?
1b Eentitelis‘Informatiezoeken’.Steljijmoeteen
werkstukmakenovereenonderwerp.Bedenktweemanierenwaaropjeinformatiekuntzoeken.
1
21c Noemtweewoordendietemakenhebbenmet
‘tijd’.
1
2
opdracht 2
Lees op bladzijde 14 van het lesboek bron 10. gebruik figuur 1. VanhetlevenvanomaMiekekunjeeentijdbalk
maken.Eentijdbalkiseenlijnmeteenbegin-eneindjaartal.Allejarenertussenzijnsteedseenevengrootstukjevandelijn.Belangrijkegebeurtenissenkunjemeteenmerktekenbijhetjuistejaarzetten.
2a ZetdejuistejaartallenachterdegebeurtenisseninhetlevenvanomaMieke:
• geboorte
• hongerwinter
• trouwdag
• eerstekind
• eerstewasmachine
• eersteauto
• verhuizingnaarBreukelen
• verhuizingnaarAmsterdam
• verhuizingnaarGroningen2b Noteerdegebeurtenissenopdetijdbalkvan
figuur1.
opdracht 3
gebruik figuur 2. Injelevengebeurterelkedagweliets.Maarhet
meestevergeetjeweersnel.3a NoemtweegebeurtenissendieomaMiekegoed
heeftonthouden.
1
23b WaaromdenkjedatomaMiekedeze
gebeurtenissenzogoedheeftonthouden?
bron 12, bron 15, bron 17, bron 19, bron 20
bijvoorbeeld: internet, bibliotheek, iemand
interviewen, organisatie bellen
bijvoorbeeld: eeuw, jaar,
vroeger, toekomst
1940
1944
1959
1960
1960
1966
1968
1993
2000
Figuur 1
1940 19501951: eerste tv-avond
Tweede Wereldoorlog
1960 1970 1980 1990 2000 2010geboorte
1944: hongerwinter
trouwdag
eerste wasmachine / eerste kind
verhuizing naar Breukelen
verhuizing naar Amsterdamverhuizing naar Groningen
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
21Thema1Wie ben ik?Blok2Mijn familie
3c Noemtweegebeurtenissendiejijjegoedherinnert.
1
23d Maakinfiguur2eentijdbalkvanjeeigenleven. • Zethelemaallinksjegeboortejaar. • Zethelemaalrechtshetjaarwaarinwenu
leven. • Zetbijelkjaareenstreepje. • Zetdetweegebeurtenissendiejebijvraag3c
hebtopgeschrevenopdetijdbalk. • Kleurdetijddiejeopdebasisschoolzatrood. • Zetnogtweegebeurtenissenuitjouwleven
opdetijdbalk.
opdracht 4
c Je mag deze opdracht alleen of met z’n tweeën doen.
Hoewasdejeugdvanjouwomaofopa?Jegaateeninterviewhoudenmetjeopa,omaofeenanderoudpersoon.Alsjedezeopdrachtmetz’ntweeëndoet,houdjetweeinterviews.
4a Gaalsvolgttewerk: • Verzinsamenmeteenklasgenoottien
vragen.Bijvoorbeeldover: opvoeding,school,sport,speelgoed. • Vraagaandegenediejewiltinterviewenofje
vragenmagstellenoverzijnofhaarjeugd. • Schrijfnaelkevraaghetantwoordop.
(Alsjemetz’ntweeënbent,kandeeendevragenstellenendeanderdeantwoordenopschrijven.Draaiderollenbijhetandereinterviewom.)
• Bedankdegenediejehebtgeïnterviewd. • Typdevragenendeantwoordennetjesuit.4b Noteertweeverschillentussendejeugdvan
degenediejehebtgeïnterviewdenjouwjeugd.
1
2
4c Noteerooktweedingendiehetzelfdewaren.
1
24d Vindjedaterveelveranderdis?Legjeantwoord
uit. Ja / Nee,want
4e Opwelkevragenkreegjegeenduidelijke
antwoorden?
4f Hoezoujedevragenwaarjegeenduidelijke
antwoordenopkreeganderskunnenstellen?
opdracht 5
d papier Bekijk figuur 3 op de volgende bladzijde. Indezeopdrachtmaakjeeenstamboomeneen
kaartoverjouwfamilie.Alsjejeeigenfamilienietkent,maakjeeenstamboomenkaartoverdefamilievanjeverzorger(s).
5a Tekendestamboomvanfiguur3grootover.Schrijfvanallefamilieledenop:
naam,geboortejaar,geboorteplaats.5b Jemagookanderegegevensbijjouw
familieledennoteren.Bijvoorbeeld:bepaaldeeigenschappenvandiepersoon,welkberoephijofzijhad,hoeveelkindereniemandheeftgekregen,enzovoort.
5c Laatjestamboomzienaanjeouders/verzorgers.Hebbenzenogextrainformatieoverfamilieleden?Zetdieinformatieerdanbij.
5d Alsjefoto’shebtvanfamilieledenkunjedieooktoevoegenaanjestamboom.
Figuur 2
eigen antwoord
eigen antwoord
tijdbalk van je eigen leven
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
22
5e Maakeenkaartwaaropjeaangeeftwaarjijzelf,jeouders,jegrootouderseneventueeljebet-overgrootouders(deoudersvanjeopaenoma)geborenzijn.
5f Watvaltjeopaandeverspreidingvanjouwfamilie?
opdracht 6
Bekijk op bladzijde 15 van het lesboek de bronnen 11 en 12.
c Overleg met een klasgenoot.6a Welkeverschillenzienjullietussendebeide
foto’salshetgaatom: • kleding?
• apparatenindekeuken?
• gedrag?
• eten?
6b Vindjedaterveelveranderdisinvijftigjaar? Ja / Nee,want
opdracht 7
Lees op bladzijde 14 van het lesboek de tekst ‘Informatie zoeken’ en bekijk de bronnen 10 t/m 13.
gebruik figuur 4.7a Noemdrievoorbeeldenvanbronnen.
1
2
37b Vulinfiguur4hetschemain.7c Bron11laatzienhoeeengezinuitdejaren
’50at.Jeweetmetdezeenebronnietofdemeestemensenopdiemanieraten.Hoekunjedaarachterkomen?
Figuur 3
mijnmoeder
naam:
geboren:
in:
ik
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootopa
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootoma
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootopa
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootoma
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootopa
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootoma
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootopa
naam:
geboren:
in:
mijn
overgrootoma
naam:
geboren:
in:
mijnopa
naam:
geboren:
in:
mijnoma
naam:
geboren:
in:
mijnopa
naam:
geboren:
in:
mijnoma
naam:
geboren:
in:
mijnvader
naam:
geboren:
in:
eigen antwoord
Bron 11: de mensen zien er netjes en stijf uit.
Bron 12: de mensen zien er vlotter uit.
Bron 11: weinig apparaten in de keuken.
Bron 12: veel meer (elektrische) apparaten.
de mensen in de gezinnen zien er
anders uit, het eten is anders en ook de om-
geving is anders (meer apparaten, luxere keuken).
Bron 8: stamppot met worst uit een grote pan.
Bron 9: sinaasappelsap, koffie, een ovengerecht.
Bron 11: men zit keurig aan tafel, bidden voor het eten.
Bron 12: iedereen is ergens mee anders bezig.
Bijvoorbeeld: teksten, foto’s, schilderijen,
gebouwen, kaarten, kranten.
Je kunt op zoek gaan naar foto’s van andere
gezinnen uit die tijd. Je kunt ook praten met
mensen die die tijd hebben meegemaakt.
23Thema1Wie ben ik?Blok2Mijn familie
opdracht 8
Lees op bladzijde 15 van het lesboek de tekst ‘Tijd in stukken’ en bekijk bron 13.
8a Hoelangbestaatdemodernemens?
8b Schrijfinjeeigenwoordenopwateentijdvakis.
8c Watisheteerstetijdvak?
8d Inwelktijdvakleefjij?
8e Bekijknogeenkeerfiguur2,detijdbalkdiejevan
jeeigenlevenmaaktebijopdracht3d.Jeeigenlevenkunjeookverdelenintijdvakken.Bedenkhoeveeltijdvakkenertotnutoeinjouwlevenzijngeweest.
opdracht 9
d kleurpotloden Bekijk op bladzijde 138 van het lesboek de
Tijdwijzer. gebruik figuur 5.9a Kleuropdetijdbalkvanfiguur5detijdvakkenin.9b Schrijfbijelktijdvakdenaam.9c Inwelktijdvaklevenwijnu?
9d Trekvanelkplaatjebijfiguur5eenlijnnaarhet
tijdvakwaarhetbijhoort.
Figuur 4
Bron Wat voor soort Welke informatie bron? geeft de bron?
10 tekst
11 foto Hoeeengezinuit dejaren’50at.
12 foto
13 tekening
het leven van iemand die in 1940 is geboren
hoe een gezin in 2006 eten klaarmaakt
welke tijdvakken er zijn, hoe lang ze duurden.
100.000 jaar
Periode uit de geschiedenis met een eigen
karakter.
Tijd van jagers en boeren.
Tijd van televisie en computer.
Tijd van televisie en computer.
Figuur 5
500
1700
1800
1900
1000
1600
1
-3000
1950
500
1500
Tijd van jagers en boeren
Tijd van Griekenen Romeinen
Tijd van monniken en ridders
Tijd van stedenen staten
Tijd van ontdekkersen hervormersTijd van regentenen vorstenTijd van pruikenen revolutiesTijd van burgersen stoommachinesTijd van wereld-oorlogenTijd van televisieen computer
24
opdracht 10
Lees op bladzijde 16 van het lesboek de tekst ‘Daar en toen: Het schrift’.
10a Hoenoemjedetijdwaarindemensengeenschriftkenden?
10b Begondietijdoveralophetzelfdemoment?Leg
uitwaaromwelofniet.
10c Noemzoveelmogelijkmanierenwaaropjij
gebruikmaaktvanhetschrift.Bedenkdatjeleesténschrijft.
10d Leguitwaaromdeuitvindingvanhetschriftzo
belangrijkwas.
opdracht 11 verdieping
gebruik figuur 6. Onsschriftisontstaanenontwikkeldinde
landenronddeMiddellandseZee.JeziethierhoedeAvantekeningetjenaarletterveranderde.
11a Leeseerstdevolgendezinnendoor.Welkeschrijfwijzehoortbijwelkvolk?Vuldenummersuitfiguur6in.
DeGriekenschrevenvoorelkeklankeenteken.DeletterAlijktergoponzeletterA.
Egyptenarenschrevenmethiërogliefen:tekeningetjesdiemeestaléénwoordvoorstellen.
Doordatdetekensopspijkerslijken,noemenwehetschriftvandeMesopotamiërshetspijkerschrift.
RomeinennamenhetalfabetvandeGriekenover.DeRomeinengebruiktenalleenhoofdletters.
11b WatsteldedeletterAinhetbeginvoor?
11c WatherkenjedaarvanindeAvannu?
opdracht 12
Bekijk op bladzijde 16 van het lesboek bron 14.12a Hoenoemjehetschriftopditkleitablet?
12b Uitwelktijdvakkomtditkleitablet?
12c Waaromwildenwetenschapperszograag
ditschriftontcijferen,denkje?Gebruikinjeantwoordhetwoord:geschreven bronnen.
opdracht 13
Lees op bladzijde 16 van het lesboek bron 15.13a Inwelktijdvakisdezebrongeschreven?
13b Noemtenminstedriedingenuitdetekst
waaraanjekuntziendatdezebronuiteenanderetijdkomt.
13c Noemééndingdathetzelfdeisinonzetijdende
tijdvandebrief.
Figuur 6
1 42 3
prehistorie
Niet, op sommige plaatsen werd het schrift
eerder ontdekt dan op andere.
Schrijven: msn, sms, e-mail, brief, agenda etc.
Lezen: msn, sms, e-mail, games, boek,
tijdschrift, ondertiteling film, verpakkingen etc.
Je hoeft niet alles te onthouden, je kunt com-
municeren met iemand die niet in de buurt is,
iedereen kan afspraken die gemaakt zijn lezen.
een stierenkop
De horens, maar zij staan naar beneden.
3
2
1
4
spijkerschrift
tijd van Grieken en Romeinen
Ze konden meer te weten komen over het volk
dat het kleitablet heeft geschreven: de Mesopo-
tamiërs. Geschreven bronnen geven meer en
andere informatie dan ongeschreven bronnen.
2e eeuw na Christus
1 god Serapis, 2 er is een keizer,
3 goudstukken, 4 als de goden het willen,
5 mijn Romeinse naam
De zoon vraagt zijn vader hoe het met hem
gaat en met zijn andere familieleden. De zoon
bedankt zijn vader voor zijn goede opvoeding.
25Thema1Wie ben ik?Blok2Mijn familie
opdracht 14
gebruik figuur 7.14a Hoeveeljaariseeneeuw?
14b Waaromishetjaar1alsbeginpuntvande
christelijkejaartellinggekozen?
14c Zetdevolgendegebeurtenissenopdetijdbalk
vanfiguur7: • 33DoodvanJezusChristus • 313Christelijkegelooftoegestaan14d Hoeveeleeuwenheefthetgeduurdvoordathet
christendomwerdtoegestaan?
14e Zetookdevolgendegebeurtenisopdetijdbalk: • 622DeprofeetMohammedvluchtnaar
Medina14f Deislamitischejaartellingbegintmetdevlucht
vanMohammednaarMedina.Hoeveeljaarisdatgeleden?
14g Hetislamitischejaarduurtkorterdanhet
christelijkejaar.Hetverschiltussendeislamitischejaartellingendechristelijkejaartellingwordtdussteedsgroter / kleiner.
opdracht 15
Lees op bladzijde 17 van het lesboek de tekst ‘Steeds sneller, steeds meer’ en bekijk de bronnen 16, 17 en 18.
15a Legmetbron16enbron17uitdathetnieuwssteedssnellergaat.
15b Legmetbron18uitdatersteedsmeernieuwsis.
opdracht 16
c Je maakt deze opdracht met z’n tweeën.
d touw, meetlint of duimstok, 9 wasknijpers, rode viltstift, papier
gebruik figuur 8. Jemaakteentijdbalkopjuisteschaalvan
deperiode3000v.Chr.(tijdvanGriekenenRomeinen)totenmetnu(tijdvantelevisieencomputer).
16a Maakvoordatjebegintdevolgendesommetjes:
• TijdvanGriekenenRomeinenduurdevan
3000v.Chrtot .
Datis jaar.
• Tijdvanmonnikenenriddersduurdevan
tot .
Datis jaar.
• Tijdvanstedenenstatenduurdevan
tot .
Datis jaar.
• Tijdvanontdekkersenhervormersduurde
van tot .
Datis jaar.
• Tijdvanregentenenvorstenduurdevan
tot .
Datis jaar.
Figuur 7
-200 -100 3001 100 200 400 500 600 700 800 900 1000
Figuur 8
MUNDO TS_01_22
Tijd van
Begin
Eind
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
100 jaar
Dat is het geboortejaar van Jezus Christus.
bijna drie eeuwen
In 2012 is dat 1390 jaar geleden.
Vroeger kwam het nieuws per bode te paard
(bron 17). Tegenwoordig komt het nieuws via
camera’s live op televisie (bron 16).
Het aantal mensen op de wereld is ongelofelijk
veel toegenomen (bron 18). Met meer mensen
gebeurt er ook veel meer.
33 Dood van Jezus Christus 622 De profeet Mohammed vlucht naar Medina
313 Christelijke geloof toegestaan
500
3500
500 1000
500
1000 1500
500
1500 1600
100
1600 1700
100
26
• Tijdvanpruikenenrevolutiesduurdevan
tot .
Datis jaar.
• Tijdvanburgersenstoommachinesduurde
van tot .
Datis jaar.
• Tijdvanwereldoorlogenduurdevan
tot .
Datis jaar.
• Tijdvantelevisieencomputerduurdevan
tot .
Datis jaar.16b Maaknudevolgenderekensom:
aantaljarenlangstetijd:
aantaljarenkortstetijd:
Conclusie:delangstetijdduurde keer langerdandekortstetijd.16c Bedenksamenhoeveeltouwjullienemenvoor
dekortstetijd.
cm.16d Hoeveeltouwhebbenjulliedannodigvoorde
langstetijd?
16e Berekenhoelangjullietouwmoetzijnvoorde
heletijdbalk.Tip:alsjeteweinigtouwhebt,moetjejeantwoordopvraag16caanpassen.
16f Watisdeschaalvanjullietijdbalk?
1cm= jaar16g Maakvoorelktijdvakeenkaartje,zoalsin
figuur8.16h Maaknujullietijdbalk.Doedatalsvolgt: • Kniphettouw5cmlangerdanwatjebij
opdracht16ehebtberekend. • Zetmetrodeviltstifteenstreepjebijhet
begin-eneindjaartalvandetijdvakken. • Maakdekaartjesvandetijdvakkenvastopde
goedeplekaanhettouw.Gebruikhiervoordewasknijpers.
• Hangjullietijdbalkopindeklas.
opdracht 17
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Stamboom’.
opdracht 18
Lees de tekst Wist je dat? 18a Weetjewatjouwachternaambetekent?
18b Ganaarwww.mundo-onlineenmaakde
Bb opdracht‘Jouwachternaam’.
Wistjedat? • De Fransen tussen 1795 en 1813 de baas
waren in Nederland? • Keizer Napoleon alle Nederlanders
verplichtte een achternaam te kiezen en zich in te schrijven op het stadhuis?
• Sommige mensen dat niet serieus namen en een rare naam kozen, zoals Naaktgeboren of de Kwaaisteniet?
• Nederlanders achternamen bleven gebruiken, ook toen de Fransen weg waren?
1700 1800
100
1800 1900
100
1900 1950
50
1950 nu
60-65
3500
50
70
eigen antw.
eigen antwoord
eigen antwoord
eig. antw.
eigen antwoord
27Thema1Wie ben ik?Blok2Mijn familie
opdracht 19 op een rij
Maakdevolgendezinnenaf.
19a Detijdvoordathetschriftisuitgevondenheet
de .
19b Eenoverzichtvangebeurtenissenindetijd,heet
een .
19c Informatiekrijgjeuit .
19d Eenperiodevan100jaariseen
.
19e Dechristelijkejaartellingbegintmetde
vanChristus.
19f Degeschiedenisvandemensisopgedeeldin
stukkendie heten.
19g Hoedichterjebijonzetijdkomt,hoe
detijdvakkenworden.
19h Datkomtdoordathetnieuws
bijonsisenerook
nieuwsis.
opdracht 20 deelvraag
20a Schrijfkortopwatjetewetenbentgekomenoverdegeschiedenisvanjouwfamilie.
20b Leguithoejeaaninformatiekomtovervroeger.
20c Noemtweeredenenwaarombronnennietalles
vertellen.
KennenenkunnenAls je klaar bent met dit blok kun je:• uitleggenhoewijaaninformatieoverde
wereldvroegerennukomen.• tweeredenennoemenwaarombronnenniet
allesvertellen.• uitleggenwaaromdeuitvindingvanhet
schriftbelangrijkwas.• rekenenmetjaartallenvoorennaChristus.• uitleggendaterverschillendejaartellingen
bestaan.• denamenvandetijdvakkennoemen.• uitleggenwaaromtijdvakkensteedskorter
worden.
•
•
Begrippenbronnen prehistoriehistorie tijdvak
Vaardigheden2Vergelijken7Bronnengebruiken
TijdwijzerNamenenjaartallenvandetijdvakken
ga naar:www.mundo-online.nl
prehistorie
tijdbalk
bronnen
eeuw
geboorte
tijdvakken
korter
sneller, meer
eigen antwoord
Je gebruikt bronnen. Dat kunnen geschreven
en ongeschreven bronnen zijn.
1 Mensen schrijven alleen maar dat op (of laten
alleen maar dat zien), wat zij kwijt willen.
2 Soms zijn er weinig bronnen.
eigen onderwerp
eigen onderwerp
Menukaart 2
Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A Maakjeeigenfossiel
d Klei, gips, plastic bakje (bijvoorbeeld een ijsbak), twee voorwerpen (uit de natuur) waarvan je een fossiel wilt maken.
Lees op bladzijde 18 van het lesboek de tekst van opdracht A.
Bekijk op bladzijde 18 van het lesboek de bronnen 21 en 22.
Debronnenlatentweesoortenfossielenzien: • afdrukvaneenplantofdierinsteen. • plantofdierdatzelfversteendis.
Jegaatnuookdezetweesoortenfossielenmaken.
Bedenkvanwelkvoorwerpuitdenatuurofje: • eenafdrukwiltmaken. • eenversteendevormwiltmaken. Verdeeldekleiintweedelen.
Afdruk maken• Drukhetvoorwerpindeklei.• Haaldaarnahetvoorwerpuitdeklei,zodateen
afdrukoverblijft.• Laatdekleidrogen.• Verfdekleigrijs,zodathetopeenechtefossiel
lijkt.
Versteende vorm• Doeeendikkelaagkleiindeplasticbak.• Drukhetvoorwerpgoedindeklei.• Haalnuhetvoorwerpuitdeklei,zodateenafdruk
overblijft.• Maakhetgipsklaar.Leesopdeverpakkinghoedat
moet.• Giethetgipsvoorzichtigoverdeklei.Zorgdathet
gipsminimaal1cmbovendekleikomt.• Laathetgipsgoeddrogen.• Knipdeplasticbakopen.• Haaldekleivanhetgipsaf.• Jehebteensteenmeteenfossieleropge-maakt.
Zowordenfossielenvaakgevonden!• Alsjehetleukvindtentijdhebt,kunjejefossiel
nogverven.
28
A Maak je eigen fossiel Fossielenvertellenonshoedinosauriërsen
andereuitgestorvendierenleefden.Jemaakteenfossielvaneenvoorwerpdatjezelfmeeneemt.
B Schatkist voor de toekomst Maakeenschatkistmetvoorwerpen,tekeningen,
tekstenenfoto’swaarmeeeenmarsmannetjeerachterkankomenhoejijnuleeft.
C Lijken uit de prehistorie OpsommigeplekkeninEuropazijnmensen
gevondenuitdeprehistoriedienoghelemaalintactwaren.Maakkennismeteenmensuitdeoertijd!Ganahoehijofzijleefdeenwaaraanhij/zijdoodging.Jemaakteenpowerpoint-presentatieoverderesultatenvanjeonderzoek.
Alleen
Samen
Samen
Klei,gips,plasticbakje(bijvoorbeeldeenijsbak),tweevoorwerpen(uitdenatuur)waarvanjeeenfossielwiltmaken
Grotedoos,papier,kleurpotloden,tijdschriftenominteknippen,voorwerpenvoorinjeschatkist
Computer
29Thema1Wie ben ik?Menukaart2Mijn familie
d grote doos, papier, kleurpotloden, tijdschriften, voorwerpen voor in de schatkist
Lees op bladzijde 19 van het lesboek de teksten van opdracht B en bekijk de bronnen 22 en 23.
Stel,eenramptreftdeaarde.Allemensenstervenuit.Naduizendenjarenkomtereenruimteschipmetruimtewezensopaarde.Zijwillengraagwetenoferintelligentewezensopaardehebbengeleefd.Enzoja,hoediegeleefdhebben.
c Je doet deze opdracht met z’n tweeën. Maakeenschatkistdieinformatiegeeftover
hoejullienuleven.Houderrekeningmeedatderuimtewezenshelemaalnietsvanonsweten.
Gaalsvolgttewerk. • Maakeentekstvoorindeschatkist.Bedenk: - Watzetjeinjetekst? - Hoezorgjeervoordatderuimtewezens
jullietekstkunnenlezen? • Maakeentekeningvoorindeschatkist.
Bedenkookhiergoedwateropdetekeningtezienmoetzijn.
• Knipuitdetijdschriftenmaximaalvierplaatjesvoorindeschatkist.
• Kieseenaantalvoorwerpenvoorindeschatkist.
• Versierjullieschatkistalsjenogtijdhebt. • Laatjullieschatkistzienaaneenander
groepje.Zijdoenalsofzeruimtewezenszijn.Watkomenzeoverjullieteweten?
• Watzouhetanderegroepjegraagnogwillen
weten?
B Schatkistvoordetoekomst
C Lijkenuitdeprehistorie
b ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Lijken uit de prehistorie’.
eigen antwoord
eigen antwoord
30
31Thema1Wie ben ik?Blok2Aantekeningen
32
Blok 3 Mijn land
Bij wedstrijden van het Nederlands elftal zijn Nederlanders vaak heel trots op hun land! Nederland is dan vast ook jouw land. Buitenlandse toeristen kennen Nederland van molens, tulpen en klompen. Maar dat is niet alles. In dit blok leer je meer over Nederland en de Nederlandse bevolking.
DEELVRAAg VAN DIT BLOK: Hoe ziet Nederland en zijn bevolking er uit?
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en de bronnen van blok 3.
1a Welketekstengaanovergrenzen?Schrijfdetitelsvandietekstblokkenop.
1b Welketekstlijktjemoeilijk?
Waarom? Ikbegrijpdewoordenindetitelniet. Ikweetnietsoverhetonderwerp. Detekstislang. Of:1c Welketekstlijktjemakkelijk?
Waarom? Ikzieveelbekendewoordenindetitel. Ikweetalveeloverhetonderwerp. Detekstiskort. Hetplaatjebijdetekstzegtalwaardetekst
overgaat. Of:1d Watbetekentvolgensjouhetwoordallochtoon?
opdracht 2
Lees op bladzijde 20 van het lesboek de tekst ‘Nederland verandert!’ en bekijk de bronnen 24 en 25.
2a Watvaltjehetmeestopalsjedestraatin1920vergelijktmetdestraatnu?
2b Opwelkefotoziejemeerwinkels?
2c Watisindezestraatnietveranderd?
opdracht 3
3a Noemeenvoorbeeldvaneengebouwinjeeigenomgeving,datnuopeenanderemanierwordtgebruikt,danwaarhetvoorisgebouwd.
3b Vindjehetgoeddatdatgebouwopdiemanierbewaardblijft?Legjeantwoorduit.Ja / Nee,want
3c Somsstaateenoudfabrieksgebouwleeg,vlak
bijhetcentrumvandestad.Bedenkwaaromdiefabriekopdieplekgebouwdis.
3d Bedenkwaaromeenplaatsdichtbijhetcentrum
vandestadnietgeschiktisvooreenfabriek.
3e Noemeenvoorbeeldvaneengebouwinjeeigen
omgevingdatjezolelijkvindt,datjehetwelzouwillenlatenafbreken.
Grenzen en Pioniers in de VS
eigen antwoord(en)
eigen antwoord(en)
eigen antwoord
Verschillende antwoorden zijn mogelijk.
Op de foto van 1920.
Nog steeds een smalle straat, veel huizen zijn
hetzelfde, er zijn nog steeds hijsbalken.
eigen antwoord
eigen antwoord
Vroeger was dat aan de rand van de stad.
Fabrieken veroorzaken lawaai, verkeers- en
stankoverlast.
eigen antwoord
33Thema1Wie ben ik? Blok3 Mijn land
opdracht 4
4a Zelfsinjeeigenstraatveranderendingen.Noemdriedingendieerindelaatstejarenbijjouindestraatofbuurtzijnveranderd.Tip:Jehebtvastfoto’svandeomgevingvanjehuisvaneenpaarjaargeleden.Bekijkdezefoto’s.Watiserveranderd?
4b Vondjedieveranderingenleukofniet?
4c Legjeantwoorduit.
4d Kunnendeveranderingenweerterugworden
gedraaid?
4e Leguitwaaromwelofniet.
opdracht 5
d kleurpotloden
a gebruik de atlas. Lees op bladzijde 21 van het lesboek de tekst
‘De Nederlanden’. Bekijk figuur 1.5a Geefinfiguur1elkgewesteeneigenkleur.5b WelkenamenvanhuidigeNederlandse
provinciesherkenje?
Zoek in de atlas een kaart van België.5c Aanwelkeprovincienamenkunjeziendat
NederlandindezestiendeeeuwsamenmetBelgiëenLuxemburgdeNederlandenvormden?
5d Waaromkunjeindezestiendeeeuwniet
sprekenvandeNederlandenalséénland?
opdracht 6
6a WatwildeFilipsIIveranderenaanhetbestuurvandeNederlanden?
6b BedenkwaaromFilipsIIdieveranderingwilde.
6c Leguitwaaromderijkemensenuitde
Nederlandennietblijwarenmetdeverandering.
6d FilipsIIregeerdevanuitMadrid.Hijsteldezijn
halfzusMargarethavanParmaaanomnamenshemdeNederlandenvanuitBrusseltebesturen.Bedenkwaaromhijdatdeed.
opdracht 7 verdieping
InNederlandhebbenwetegenwoordigeencentraalbestuurendecentralebesturen.Hetcentralebestuurgaatoverhetheleland.
7a InwelkestadzithetcentralebestuurinNederlandtegenwoordig?
Figuur 1 DeNederlandenin1550.
50 km250
FRIESLAND
DRENTE
STAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDESTAD EN LANDE
OVERIJSSEL
GELREUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTHOLLANDHOLLANDHOLLANDHOLLANDHOLLANDHOLLANDHOLLAND
BRABANT
NAMENNAMENNAMENNAMEN
LIMBURGLIMBURGLIMBURG
LUXEMBURG
DOORNIKSE-HENEGOUWEN
VLAANDEREN
WAALS-WAALS-WAALS-VLAAN-VLAAN-VLAAN-DERENDERENDEREN
ARTESIË
ZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELANDZEELAND
Amsterdam
Middelburg
AntwerpenBruggeGent
Brussel
Bergen
Namen Luik
Hasselt
Maastricht
‘s-Hertogenbosch
ArnhemUtrecht
Zwolle
Assen
LeeuwardenGroningen
AarlenLuxemburg
Noordz
ee
kerkelijk gebied
Spaanse Nederlanden
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
Bij afgebroken gebouwen meestal niet.
Verschillende antwoorden mogelijk.
eigen antwoord
Vlaanderen, Artesië, Waals-Vlaanderen,
Doornikse Henegouwen, Namen, Luxemburg
De Nederlanden bestonden uit 17 gewesten.
Zij hadden ieder een eigen munt, wetten en
bestuur. Zij hadden alleen dezelfde koning.
Hij wilde van de Nederlanden één land maken
met één bestuur en met dezelfde wetten.
Hij krijgt meer te zeggen in alle delen van zijn
grote rijk, ook in de Nederlanden.
Zij verliezen hun macht aan het centrale gezag.
De Nederlanden liggen ver van Spanje. Hij kon
niet en Spanje en de Nederlanden zelf besturen.
Den Haag
34
7b Overwelketwee(bestuurlijke)gebiedengaandedecentralebesturen?
7c Bedenkwaaromerookdecentralebesturenzijn.
opdracht 8
Lees op bladzijde 21 van het lesboek de tekst ‘Protestanten’.
Bekijk de bladzijden 138 t/m 143 van de Tijdwijzer in je lesboek.
8a FilipsIIvolgdein1555zijnvaderKarelVop.HijwerdtoenheerderNederlanden.Inwelktijdvakwasdat?
8b IndezestiendeeeuwkwamerkritiekopdeKerk.
Welkegroepmensenhadkritiek?
8c Leguitwelkerolhetgeloofspeeldebijhet
ontstaanvandeOpstand.
opdracht 9
d kleurpotloden Lees de tekst in figuur 2.9a DeprotestantenvondendatdekatholiekeKerk
moeststoppenmethetverkopenvanaflaten.(Aflaat=eenbriefwaarmeejezondenvergevenworden,zodatjeindehemelkuntkomen.)Onderstreepmetroodinfiguur2waaromdeprotestantenditvonden.
9b DeprotestantenwildeneenvertalingvandeBijbeluithetLatijnindeeigentaal.Onderstreepmetblauwinfiguur2waaromdeprotestantenditvonden.
9c In1566wasdeBeeldenstorm.Onderstreepmetzwartinfiguur2deredenwaaromprotestantenditdeden.
opdracht 10
Lees op bladzijde 21 de tekst ‘Een nieuw land’. Bekijk op bladzijde 143 van het lesboek de
Tijdwijzer.10a Zoekdejaartallenbijdevolgende
gebeurtenissen:
• FilipsIIkomtaandemacht
• Beeldenstorm
• UnievanUtrecht
• WillemvanOranjevermoord
• vredemetSpanje10b Tekeninfiguur3eentijdbalkwaarallegebeurte-
nissenoppassen.Zetdegebeurtenissenopdegoedeplekopdetijdbalk.
10c HoelangheeftdestrijdtegenSpanjegeduurd?
Figuur 2
LutherenCalvijnLutherenCalvijnwarenprotestantseleiders.Zijvonden:• datdeBijbeldeenigebronvanhetgeloofis.
DaarommoetiedereenzelfdeBijbelkunnenlezen.
• datergeenheiligenbeeldenvereerdmogenworden.
• datdemensalleenindehemelkankomenalshijeengoedegelovigeis.
Wistjedat? Wist je dat Willem van Oranje in 2004
de meeste stemmen kreeg in een televisieprogramma om de grootste Nederlander te kiezen? In veel landen werden toen dat soort verkiezingen gehouden. Meestal wonnen personen uit de twintigste eeuw. Alleen in Rusland en Tsjechië wonnen oudere historische personen dan in Nederland.
Figuur 3
de gemeenten en de provincies
Het is moeilijk om op afstand (vanuit Den
Haag) alle problemen te zien en te bedenken
hoe je daar het best op kunt reageren.
tijd van ontdekkers en hervormers
protestanten
In de Nederlanden werden protestanten streng
vervolgd door Filips II. Veel mensen vonden de
straffen tegen protestanten te streng.
1555
1566
1579
1584
1648
Van 1566 tot 1648: 82 jaar!
1555 Filips II komt aan de macht
1566 Beeldenstorm
1579 Unie van Utrecht
1584 Willem van Oranje vermoord 1648 vrede met Spanje
35Thema1Wie ben ik? Blok3 Mijn land
10d WatgebeurdeermetdenoordelijkeendezuidelijkegewestenindeNederlandentijdensdestrijdtegenSpanje?
opdracht 11
a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 22 van het lesboek de
bronnen 27 en 28.11a Steldathetbordinbron28nietopdefoto
zoustaan,hoezoujedandegrenskunnenherkennen?
11b Defotovanbron27isgenomenbijdeSpaanse
stadCeuta.Metwelkzoekmiddelindeatlaskunjeplaatsenopzoekenwaarjenognooitvanhebtgehoord?
11c Zoekdestadopindeatlas.Watvaltjeopaande
liggingvanCeuta?
11d Inbron27ziejealleendegrens,geenovergang.
BedenkhoedegrensovergangtussenSpanjeenMarokkoeruitziet.
opdracht 12
Lees op bladzijde 22 van het lesboek de tekst ‘grenzen’ en bekijk bron 27 en bron 28.
12a Detweevoorbeeldenvangrenzenindebronnen27en28verschillenergvanelkaar.DegrenstussenSpanjeenMarokkokunjeeenhardegrensofeendichtegrensnoemen.BedenkookeennaamvoorhetsoortgrenstussenNederlandenDuitsland.
12b VeelarmeAfrikanenwillennaarEuropavoor
werkeneenbeteretoekomst.LeguitwaaromjuistbijCeutaveelmensenSpanjeproberenbinnentekomen.
12c Watvindjeervandatdezegrenszostrengbewaaktwordt?Legjeantwoorduit.
opdracht 13
a gebruik gB 42-43 (BB 34-35) en 46D4 (BB–).13a Volgindeatlasdegrenzenvandeprovincie
Noord-Brabant.Kijkwaardegrenssamenvaltmeteenrivierofmeer.Kleurinfiguur4denatuurlijkegrenzenvanNoord-Brabantblauw.
13b KleurdekunstmatigegrenzenvanNoord-Brabantrood.
13c Vulookdelegendain.
Figuur 4
20 km100
natuurlijke grens
kunstmatige grens
opdracht 14 verdieping
a gebruik 46D4 (BB–).14a ZoekhetgrensgebiedtussenNoord-Brabanten
Limburgopkaart46D4indeatlasop.Hoezagdatgebiederinhetjaar1250naChr.uit?
14b Bedenkofjeindietijdgemakkelijkdoordat
gebiedkonreizen.Legjeantwoorduit.
14c Leguitwaaromdegrensdietussendeprovincies
werdgetrokken,eenrechtelijnisgeworden.
14d VergelijkdegrenstussenNoord-Brabanten
LimburgmetdegrenzenindeSahara.Welkeovereenkomstenzieje?
14e WelkverschilisertussendegrenzenindeSahara
endietussenNoord-BrabantenLimburg?
De zuidelijke gewesten bleven trouw aan Filips II,
de noordelijke gewesten werden onafhankelijk.
Door het andere wegdek / asfalt, het einde van
het fietspad.
namenregister
De stad ligt in Afrika, maar hoort bij Spanje.
hekken en slagbomen, stopborden, geünifor-
meerd douanepersoneel, misschien militairen
Bijvoorbeeld: zachte grens, open grens
Daar hebben Spanje (Europa) en Afrika een
landgrens met elkaar.
eigen antwoord
Het was een veenmoeras.
Nee, je kon gemakkelijk in het moeras
verdrinken.
Voorbeeld: Er woonde niemand waar rekening
mee hoefde te worden gehouden.
De grenzen door lege gebieden zijn kaarsrecht.
De Sahara is veel groter, in de Sahara liggen
ook gebergten, waar de grens kronkelt.
36
opdracht 15
a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 22 van het lesboek bron 29 . gebruik figuur 5.15a LeguitwaaromdeSaharaeennatuurlijkegrens
is.
15b Zetinfiguur5achteriederegrenseenkruisjein
dejuistekolom.
opdracht 16
Lees op bladzijde 22 van het lesboek de tekst ‘Daar en toen: Pioniers in de VS’.
a gebruik gB 172-173 (BB 98).16a Nieuwlandinbezitnemenheetkoloniseren.
DekolonistendieAmerikaintrokken,dedendatvanaf1750.Bedenkwelkevervoermiddelendekolonistengebruikten.
16b Noemtweenatuurlijkehindernissendiede
kolonistenvolgenskaartGB172-173(BB98)opwegnaarhetwestentegenkwamen.
1
216d Delijnvan950WLisdeoostgrensvaneen
boomloosgebied.Bedenkwaarvoordekolonistenbomennodighadden.
16d DeMississippiisdebelangrijksteriviervan
Noord-Amerika.Derivierstroomtvannoord naar zuid / oost naar west.Dekolonistentrokkenvannoord naar zuid / oost naar west.DeMississippiwasdaardoorvoordekolonisteneengoede verkeersweg / hindernis die overgestoken moest worden.
16e Noemookeenniet-natuurlijkprobleemdatdekolonistentegenkwamenophunwegnaarhetwesten.
opdracht 17
Lees op bladzijde 23 van het lesboek de tekst ‘Verschillende culturen’.
17a Noemtweedingenwaarinjouwgewoontenanderszijndandievanjeleraar.
1
217b Noemtweedingenwaarinjouwgewoonten
anderszijndandievanklasgenotenvanhetanderegeslacht.
1
217c Noemtweedingenwaarinjouwgewoonten
hetzelfdezijnalsdievanjeleraar.
1
2
opdracht 18
b Je kunt deze opdracht op de computer maken of
d op papier. Jouwklasheefteenuitwisselingmeteenklasuit
Frankrijk.Jemailteenpaarwekenvantevorenmetdeleerlingdiebijjouthuiskomtlogeren.Schrijf(inhetNederlands)eenmailwaarinjeietsverteltoverdevolgendepunten.
• (Volwassen)Fransenschuddenelkaaraltijddehandalszeelkaarontmoeten,ookalishetdriekeerperdag.BeschrijfineenpaarregelshoeNederlanderselkaarbegroeten.
grens Natuurlijke grens Kunstmatige grens Kunstmatig en natuurlijk tegelijk
Roemenië-Bulgarije X
Nederland-Duitsland X
Rusland-Polen X
Pyreneeën X
ScandinavischHoogland X
Prut(rivier) X
Figuur 5
De Sahara is een erg groot gebied, waar je niet
gemakkelijk in je eentje veilig doorheen reist.
paard en wagen
gebergten
droge vlakten
bouw en brandstof
Indianen, de oorspronkelijke bewoners. Fransen
en Spanjaarden, die het gebied al hadden bezet.
eigen antwoorden
eigen antwoorden
eigen antwoorden
37Thema1Wie ben ik? Blok3 Mijn land
• Jeschoolgaattijdensdeuitwisselingdoor.Erisgewoonles.DeFransegastenkrijgeneeneigenprogramma.BedenkwatdeFranseleerlingengaandoeninjouwstadenopjouwschool.
• ’sAvondseetjemetjegastbijjouthuis.Leguitwat,hoeenhoelaatjulliethuiseten.
• DaarnaisernogeentypischNederlandsavondprogrammaopschool.Watgaanjulliedoen?
opdracht 19
c Deze opdracht doe je met z’n vieren.
d een groot vel papier (A3) en kleurpotloden Bekijk op bladzijde 23 van het lesboek de
bronnen 30 en 31.19a Deschoenenopdefotovanbron30staanineen
moskee.Bedenkwaarommensenineenmoskeehunschoenenuittrekken.
19b Deschoeneninbron31staanineenNederlandse
huiskamer.Bedenkwaaromdeschoenenindehuiskamerstaan.
19c Verschillendegodsdienstenhebben
verschillendefeestdagen.Daarnaastzijnerniet-godsdienstigefeestenenvrijedagen.InNederlandwordenduseenheleboelfeestengevierd!Welkefeestenkenjeallemaal?Welkegebruikenhorenerbij?Maakeenkalendervanhetjaarmetvakjesvoordetwaalfmaanden.Bedenkzelfeengoedeindeling.Zeterallefeestdagendiejekentop.Maakvoorelkfeesteenkleinetekeningindejuistemaand.
19d Vergelijkjulliekalendermetdievananderegroepen.Ziejeverschillen?
19e WelkefeestdagenzijntypischNederlands?
19f Hebjeweleenseenfeestinhetbuitenland
meegemaakt?
19g Welkefeestenwordeninhetbuitenlandandersgevierd?
opdracht 20
Lees op bladzijde 23 van het lesboek de tekst ‘Wie wonen er in Nederland?’.
20a Vulin:Ikbenallochtoon / autochtoon,want
20b Vulin:IkbenNederlander / niet-Nederlander,
want
20c Bedenkwaaromereenverschilwordtgemaakt
tussenmensendieinhetbuitenlandzijngeborenenmensendieinNederlandzijngeboren.
20d Bedenkwaaromereenverschilwordtgemaakt
tussenwesterseallochtonen(bijvoorbeeldmensenuitDuitslandenBelgië)enniet-westerseallochtonen(bijvoorbeeldmensenuitSurinameenTurkije).
20e PrinsesMáximaisgeboreninArgentinië.Bedenk
ofzijhoortbijdewesterseofdeniet-westerseallochtonen.Legjeantwoorduit.
Vanwege de hygiëne, omdat het in de Koran
staat dat het zo hoort.
De kinderen hebben de schoen gezet voor
Sinterklaas.
eigen antwoord
Veel feesten zijn internationaal: ook Sinterklaas.
Luilak is wél een typisch Nederlands feest.
eigen antwoord
eigen antwoord
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: Kerstmis is in
veel landen maar één dag.
Buitenlandse mensen spreken vaak een
andere taal en hebben een andere cultuur. Zij
moeten onze taal en gewoonten leren om de-
zelfde kansen op opleiding of baan te hebben.
Het taal- en cultuurverschil tussen westerse
allochtonen en Nederlanders is kleiner dan
dat tussen niet-westerse allochtonen en
autochtonen.
Bijvoorbeeld: bij de westerse allochtonen,
want Argentinië is een redelijk welvarend
land met een Europese taal en godsdienst.
Maar officieel zijn Argentijnen niet-westerse
allochtonen, omdat ze niet uit Europa, Noord-
Amerika, Australië, Indonesië of Japan komen.
eigen antwoord
38
Figuur 6
Onderwerp: Kaartnummer: Veel in:
Rooms-katholieken 55A (28C) Noord-Brabant en Limburg
Mensenmethogeinkomens 55C (48B) Noord-Holland en Utrecht
%werklozen 58D (48D4) Groningen, Friesland, Drenthe (Flevoland en Drenthe)
AllochtonenuitMarokko 56C (28D4) Noord en Zuid-Holland (en Utrecht en Flevoland)
Bejaarden 57A (27D) Zeeland, Friesland, Limburg en Drenthe
opdracht 21
a gebruik gB 55-58 (BB28 en 48) gebruik figuur 6.21a Indeatlasstaanveelkaartenmetkenmerken
vandeNederlandsebevolking.Vulvoorelkkenmerkinfiguur6inopwelkekaartjedaaroverinformatievindt.
21b Vulindetweedekolomvanfiguur6inwaarinverhoudingveelmensenmetdatkenmerkwonen.Gebruikdaarvoordenamenvanprovincies.
21c Wiewonenerveelinjouwprovincie?Merkjedat?
opdracht 22
a gebruik gB 81-90 (BB59-61). gebruik figuur 7.22a Indeatlasstaanookveelkaartenwaaropje
Nederlandkuntvergelijkenmetdelandenomonsheen.(VerenigdKoninkrijk,Ierland,België,Frankrijk,Spanje,Italië,Zwitserland,Duitsland,DenemarkenenZweden).Vulvoorelkkenmerkinfiguur7inopwelkekaartjedaaroverinformatievindt.
22b Vulindetweedekolomvanfiguur7inofNederlandvandatkenmerkveelofweinigofgemiddeldheeftinverhoudingtotanderelanden.
opdracht 23
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Willem van Oranje: held of verrader?’.
opdracht 24 op een rij
Vulfiguur8opdevolgendebladzijdein.
opdracht 25 deelvraag
Dedeelvraagwas:HoezietNederlandenz’nbevolkingeruit?
25a NoemdriebelangrijkekenmerkenvanNederlandalsland.
1
2
325b Noemdriebelangrijkekenmerkenvande
Nederlandsebevolking.
1
2
3
Figuur 7
Onderwerp Kaartnummer Nederland heeft veel of weinig of gemiddeld
Werkenindeindustrie 90B (59B) weinig
BrutoBinnenlandsProduct 90D (59D) gemiddeld
Levensverwachting 89C (61C) gemiddeld
Buitenlanders(alleenGB) 81B (-) weinig
Bejaarden(alleenGB) 80C (-) weinig
eigen antwoord
Laaggelegen en vlak
Aan zee
Klein land tussen grote buurlanden in Europa
Gemiddeld goed opgeleid
Gemiddeld hoog inkomen
Overwegend blank
39Thema1Wie ben ik? Blok3 Mijn land
ga naar:www.mundo-online.nl
Kennenenkunnen
Als je klaar bent met dit blok kun je:• voorbeeldennoemenvangebouweninje
eigenomgevingdieeenanderefunctiehebbengekregen.
• uitleggenwatdiegebouwenvertellenovervroeger.
• uitleggenwaaromNederlandindezestiendeeeuwnietbestondalsland.
• tweeredenennoemenwaaromdemensenindeNederlandeninopstandkwamentegendeSpaansekoning.
• uitleggendatdeOpstandleiddetothetontstaanvanhethuidigeNederland.
• vaneengrensdiejeopeenkaartopzoekt,vertellenofheteennatuurlijkeen/ofeenkunstmatigegrensis.
• uitleggenwaaromdegrenzenbinnendeEUminderstrengwordenbewaaktdangrenzenvandeEUmetlandendienietbijdeEUhoren.
• kenmerkennoemenvandeNederlandsecultuur.
• voorbeeldennoemenvancultuurverschillenbinnenNederland.
ExTRA OEfENBLAD VAARDIgHEDEN Vraagaanjedocentofjehetextra
oefenblad Bronnen gebruiken moetmaken.
• vertellenwathetverschilistussenautochtonenenallochtonen.
• vertellenwathetverschilistussenNederlandersenniet-Nederlanders.
• voorbeeldennoemenvananderemanierenwaaropjedebevolkingvanNederlandkuntindelen.
•
•
Begrippen allochtoon natuurlijkegrens autochtonen niet-Nederlander cultuur protestanten kunstmatigegrenzen republiek nationaliteit
TijdwijzerTijdvanontdekkersenhervormers(1500-1600)
BEVOLKINgKunjeindelenin:
•Nederlanders en niet-Nederlanders
•autochtonen en allochtonen
gRENZEN
1 natuurlijke grenzen
2 kunstmatige grenzen
VoorbeeldeninNederland:
1 rivieren, bijvoorbeeld: de Maas
2 grens: Noord-Brabant / België
CULTUURVoorbeeldenvandeNederlandsecultuur:
1 Sinterklaas
2 boerenkool met worst
TOEN EN NUBelangrijkejaartallen/ontstaanvanNederland:
1566 Beeldenstorm
1579 Unie van Utrecht
1648 Vrede van Münster
Figuur 8
Nederlanders en niet-Nederlanders
autochtonen en allochtonen
Belangrijkejaartallen/ontstaan
eigen onderwerp
eigen onderwerp
Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A Voetbal Benjijookfanvaneenvoetbalclub?Demeeste
mensenzijntrotsopdeclubinhunstad.Maarsomskomendefansookvanver.Indezeopdrachtonderzoekjewelkegrotestedeneenclubhebben.
B Typisch Nederlands OpeenvakantiebeursinNewYorkgaanjullieNeder-
landpromoten.MaakeenposterwaarinjebekendeenminderbekendekantenvanNederlandlaatzien.
C Ministaatjes Nederlandiseenkleinland,maarLuxemburgis
kleiner.ErzijnnogweldertienkleinerelandeninEuropa.Indezeopdrachtonderzoekjeofjedatookechtlandenkuntnoemen.
Alleen
Ineengroepjevandrieofvier
Alleenofsamen
Atlas
Grootvelpapier(A2),kleurpotloden,reisfoldersoverNederland(VVV,reisbureaus),ansichtkaartenvanNederland
Computer
40
A Voetbal
Menukaart 3
a gebruik de atlas.
opdracht 1
Lees op bladzijde 24 van het lesboek de tekst van opdracht A.
1a Benjijfanvaneenvoetbalclubindeeredivisie?Zoja,welkeclub?
1b Waaromvindjedieclubgoed(misschienwelde
beste)?
opdracht 2
a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 24 van het lesboek bron 32.2a Ajax,FeyenoordenPSVtrekkensupportersuit
eengrootgebied.Noemnogtweeclubsmeteengrootgebiedmetfans.
2b Bedenkwaaromdietweeclubsuiteengroot
gebiedfanstrekken.
2c InhetgebiedvanPSVziteen‘gat’.Zoekinde
atlasuitwelkeplaatsinhetgatligt.
opdracht 3
a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 24 van het lesboek bron 32.3a Sommigeclubshebbendenaamvandestad
waarzebijhoren.Andereclubshebbendatniet.ZoekmeteenoverzichtskaartvanNederlandindeatlasuit,welkeclubshorenbijdestedeninfiguur1.
Figuur 1
Alkmaar AZ
Almelo Heracles
Enschede FC Twente
Arnhem Vitesse
Nijmegen NEC
Breda NAC
Waalwijk RKC
Tilburg Willem ll
Kerkrade Roda JC
Rotterdam Excelsior
eigen antwoord
eigen antwoord
Groningen en Heerenveen
Er zijn weinig andere clubs in de buurt.
Helmond
41Thema1Wie ben ik?Menukaart3 Mijn land
3b Hoezijnstedenmetmeerdan100.000inwonersaangegevenopGB34(BB13)?
3c Welkestedenmetmeerdan100.000inwoners
hebbengeenclubindeeredivisie?
3d Welkeclubsuitdeeredivisiekomenuiteenstadmetminderdan50.000inwoners?
3e Waarzithetgrootstegatindevoetbalkaartvan
Nederland?
3f Bedenkofdemenseninditgebiedeenclub
missen.Legjeantwoorduit.
opdracht 1
c Je doet deze opdracht met z'n drieën of vieren. Lees op bladzijde 25 van het lesboek de tekst
van opdracht B. Bekijk op bladzijde 25 van het lesboek de
bronnen 33, 34 en 35.1a JulliegaanNederlandpromotenopeen
vakantiebeursinNewYork.VeelAmerikanendiedebeursbezoeken,hebbenalweleenbeeldvanNederland.BedenksamendingendievoorAmerikanentypischNederlandszijn.Tweedingenhebbenwealvoorjeingevuld.
tulpen-Rembrandt
1b Bedenksamenvoorelkeprovincieietstypisch. Gebruikhiervoorfiguur2.Schrijfookopofjullie
denkendatAmerikanendatkennen.1c VanwelkeprovinciewetenAmerikanenvolgens
julliehetmeest?
1d JulliegaannueenpostermakenoverNederland.
Letophetvolgende. • BedenkeensloganvoorNederlandals
vakantieland.Zetdieslogangrootopjeposter.
• ZorgervoordatjebekendeenonbekendekantenvanNederlandlaatzien.Toeristenwillennietalleenbekendedingenbezoeken,maarookgraagverrastworden!
B TypischNederlands
• Zorgervoordatjevanverschillendeprovinciesietslaatzien.
• Gebruikdefoldersenansichtkaartenomjeposterteversieren.
C Ministaatjes
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ministaatjes’.
Figuur 2
Bekend bij Amerikanen? Provincie Typisch iets... Ja of nee.
Drenthe hunebedden nee
Flevoland rechte weilanden nee
Friesland Elfstedentocht misschien
Gelderland Kastelen - Veluwe nee
Groningen terpen - wadlopen nee
Limburg vlaai - carnaval nee
Noord-Brabant carnaval - Efteling nee
Noord-Holland Amsterdam-Anne ja Frank,Van Gogh
Overijssel Hanzesteden nee
Utrecht Domkerk nee
Zeeland zee - oude stadjes nee
Zuid-Holland Havens Rotterdam ja Binnenhof Den Haag
Met een rood cirkeltje met een stip erin.
Zwolle, Apeldoorn, Amersfoort, Haarlem,
Leiden, Zoetermeer, Dordrecht,
’s-Hertogenbosch, Maastricht
Heerenveen, RKC, Roda JC
Drenthe, West-Overijssel, Veluwe
eigen antwoord. Waarschijnlijk niet: mensen
kunnen reizen of bezoeken andere sporten.
klompen – windmolens –
Van Gogh – grachtenpanden
Van Noord-Holland en Zuid-Holland.
Dit zijn slechts voorbeelden:
42
43Thema1Wie ben ik?Blok3Aantekeningen
44
Blok 4 Ik
Denk jij vaak na over wie je bent? Hoe zou je zijn als je ergens anders of in een andere tijd was geboren? Dit blok gaat over de invloed van jouw omgeving en de tijd waarin je leeft op hoe jij bent.
DEELVRAAg VAN DIT BLOK: Waar hoor ik bij?
2d Alsjeopbezoekbentbijeenanderefamilie,vallenjevastanderegewoontenop.Noemzo’nanderegewoonte.Schrijfookophoehetbijjouthuisgaat.
• Gewoontebijdeanderefamilie:
• Gewoontebijmijthuis:
2e Bespreeksamendestelling:‘Doordatje
kennismaaktmetanderegewoontes,leerjejezelfbeterkennen.’
• Wijzijnhethierwel / nietmeeeens,omdat
opdracht 3
Bekijk op bladzijde 26 van het lesboek bron 36.3a Watziejeopdefoto?
3b Watvaltjeopaandeleeftijdvandemensenop
dezefoto?
3c GrootouderswoneninAziëvaakbijhun
kinderenenkleinkinderenin.Bedenkwelkewaardezijbelangrijkvinden.
3d BedenkwatiemanduitAziëervanzou
vindendatinNederlandveelouderenineenbejaardenhuisgaanwonenalszenietmeervoorzichzelfkunnenzorgen.Legjeantwoorduit.
3e Hoezoujijhetvindenalsjeopaofomabijjullie
zouwonen?
opdracht 1
Lees de introtekst. Welketweedingenhebbeninvloedophoejij
bent?
1
2
opdracht 2
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Lees op bladzijde 26 van het lesboek de tekst
‘Uniek, of toch niet?’.2a Hoeuniekbenjij?Zetachterdevolgendezinnen
ofzejouuniekmaken,ofjuistniet. 1 Niemandheeftpreciesdezelfde
eigenschappenalsik.Uniek / niet uniek. 2 Zezeggendatikopmijnvaderlijk.
Uniek / niet uniek. 3 Mijnoudershebbenmijnormenenwaarden
bijgebracht.Uniek / niet uniek. 4 IndeNederlandsecultuurzijnmannenen
vrouwengelijk.Datvindikooknormaal.Uniek / niet uniek.
5 Ikkieszelfmijnvrienden.Uniek / niet uniek. 6 Ikwilvoormijnvriendennietafgaan,duspas
ikmesomsaan.Uniek / niet uniek.2b Verzinzelfietswatjouuniekmaakt.
2c Julliewisselennujethemaschriftom.Lees
elkaarsantwoordopdevorigevraag.Verzinnogietswatdeanderuniekmaakt.
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
Een Aziatisch gezin aan de eettafel.
Verschillende leeftijden: oude mensen, mensen
van middelbare leeftijd en de jonge mensen.
Respect voor ouderen.
Hij/zij zal dat raar vinden. Voor hen is het
normaal om zelf voor opa en oma te zorgen.
eigen antwoord
45Thema1Wie ben ik?Blok4Ik
opdracht 4
Lees op bladzijde 26 van het lesboek bron 37.4a HoezietdeRomeinCatoslaven?
4b DemeningvanCatowasinzijntijdniet
bijzonder. Zetdelettersvandevolgendezinnenopde
goedeplekinfiguur1: A Sommigemensenzijnbeterdanandere. B Slavernijisverboden. C Slavernijistoegestaan. DAllemensenzijngelijk. Lees op bladzijde 26 van het lesboek bron 38.4c WatvaltEkimopinNederland?
Lees op bladzijde 147 van het lesboek
vaardigheid 4a Je eigen mening (1e alinea).4d Cato’senEkimsmeningwordenbepaalddoor
detijdwaarinzelevenendecultuurwaarzebijhoren.Hoenoemjedat?
opdracht 5
Lees op bladzijde 27 van het lesboek de tekst ‘Ouders en vrienden’.
5a Schrijftweeregelsopdiethuisgelden.
1
25b Schrijftweeregelsopdiebijjevriendengelden.
1
2
opdracht 6
Bekijk op bladzijde 27 van het lesboek bron 39.6a Beschrijfhoedemeisjesendejongenopdefoto
eruitzien.
6b Watvindenhunoudersvanhunuiterlijk,denk
je?
6c Waaromzoudenzezichzokleden?
6d Hoorjijbijeenjongerencultuur?Legookuit
waarom. Ja / Nee,omdat
opdracht 7
Lees op bladzijde 27 van het lesboek de tekst ‘Imago’.MTVonderzoektelkjaarwelkemerkencoolzijn.
7a Welkemerkenvindjijcool?Noemerdrie.
7b Waaromishetvoormerkenbelangrijkdatzeeen
bepaaldimagohebben?
7c Welkimagohebjijindeklas?Metandere
woorden:welkbeeldhebbenjeklasgenotenvanjou?
Figuur 1
Waarde Norm
Romeinen C B
Wij A D
Hij ziet slaven als dingen, niet als mensen.
Het is ieder voor zich. Mensen groeten elkaar
niet en je wordt niet snel uitgenodigd op de thee.
standplaatsgebondenheid
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: eten om 18.00
uur, doordeweeks om 21.00 uur op bed.
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: helpen met
huiswerk, bij het uitgaan trakteert iedereen.
Meisje links: haar in punten omhoog, ketting
met metalen punten, ketting met yin en yang
symbool, zwart hemd met opdruk. Jongen: haar
in twee punten omhoog, zwarte oogmake-up in
de vorm van sterren, zwart t-shirt met opdruk.
Meisje rechts: paardenstaart, ketting met
metalen punten, zwart t-shirt met opdruk.
eigen antwoord
Waarschijnlijk vinden ze het niet zo mooi.
Ze laten zo zien waar ze bij horen (gothic).
eigen antwoord
eigen antwoord
Klanten kopen een merk, vanwege het
imago. Zij blijven vaak trouw aan het merk.
eigen antwoord
46
opdracht 8
Erikheefteenbudgetvan€25zakgeldpermaanden€ 100kleedgeldpermaand.Hijheefthetvolgendelijstjegemaaktvandingendiehijgraagwilkopen.
• lidmaatschapsportclub€25 •broek€65 •2T-shirtsa€35 • tijdschrift€4 •dvd€10 • telefoonkaart€20 •kantine:€15 • cadeautjevriendin€10 •agenda€138a KanErikalleskopen?Geefeenberekening.
8b Onderstreepinhetlijstjehierboven: • rood:deuitgavendieErikmoetdoen • groen:deuitgavendiejijheelbelangrijkvindt. groen: eigen antwoord(en)8c HoezoujijhetbudgetprobleemvanErik
oplossen?
opdracht 9
9a Omcirkeldenummersvandeuitsprakendiegoedzijn.
1 BroodisinNederlandeenschaarsgoed. 2 Reclamefolderszijnnietschaars,wantje
betaalternietvoor. 3 Schaarsbetekentindeeconomiezeldzaam. 4 Dienstenzoalsschoonmakenzijnookschaars. 5 Zonneschijnindewoestijniseenschaars
goed.9b Omschrijfnuinjeeigenwoordenwatschaarste
betekent.
opdracht 10
Lees op bladzijde 27 van het lesboek bron 40.10a Schrijfeenaantaldingenopdatbijjouwiden-
titeithoort.Bijvoorbeeld:Ikbeneenmoslim,Ajax-fan,eenAmsterdammereneenhouser.
10b Welkkenmerkishetmeestbelangrijkvoorjouw
identiteit?
10c Watishetverschiltussenidentiteitenimago?
10d Leesnogeensjeantwoordop7c.Verschiltjouw
imagovanjeidentiteit?Zoja,welkverschiliser?
opdracht 11
Lees op bladzijde 27 van het lesboek bron 40.11a Geefvoordetweepersonenuitdebronaanwat
zijbelangrijkvindeninhetleven.
• Eliane:
• Moshen:
11b Watvindjijbelangrijk?Kiestweedingenuiten
leguitwaaromjijzebelangrijkvindt. milieu leukedingendoen vrienden werkdatgoedbetaalt ouders leukwerk gezondheid ietsbetekenenvoor sport eenander (eigen antwoorden)
• Ikvind belangrijk,omdat
• Ikvind belangrijk,omdat
11c Overwelkprobleemmaakjijjeweleenszorgen? hetuitstervenvandieren hongerindewereld aids oorlogeninanderelanden gelijkerechtenvoormannenenvrouwen mensendievervolgdwordenvoorhun
mening (eigen antwoorden)11d Watzoujijdaaraankunnendoen?
opdracht 12
d schaar en lijm
b ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Idolen’.
Nee, want alle uitgaven bij elkaar kosten: € 207.
Erik heeft per maand een budget van € 125.
Erik moet bezuinigen, hij zal dingen niet kunnen
kopen, bijvoorbeeld: de dvd, niet 2 maar 1 T-shirt.
Schaars is een goed of een dienst als je er
andere mogelijkheden voor moet opofferen.
eigen antwoorden
eigen antwoord
Identiteit is iets wat je zelf voelt, imago is het
beeld dat anderen van je hebben.
eigen antwoord
respect voor dieren
iets doen voor je land, voor je
ouders zorgen
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord
Eigen antwoord, bijv.: je kunt lid worden van
een organisatie die zich daarmee bezighoudt.
47Thema1Wie ben ik?Blok4Ik
opdracht 13 op een rij
Zetdevolgendekortezinnenopdegoedeplekinfiguur2:
• opvoeding • ergensbijwillenhoren • normenenwaardenvannu • Nederlandsecultuur • identiteit
opdracht 14 deelvraag
De deelvraag is: Waar hoor ik bij?14a Noemeenvoorbeeldvandeinvloeddiejouw
ouders/verzorgersopjouhebben.
14b Noemeenvoorbeeldvandeinvloeddievrienden
opjouhebben.
14c Noemdriegroependiebelangrijkzijnvoorjouw
identiteit.
14d Leguithoebedrijvenimagogebruikenomhun
productenteverkopen.
IK
vrienden
........................................
........................................
..................................
..................................ouders, verzorgers
........................................
........................................
tijd
........................................
........................................
omgeving
........................................
........................................
Figuur 2
ga naar:www.mundo-online.nl
Kennenenkunnen Als je klaar bent met dit blok kun je:• eenvoorbeeldgevenvananderenormenen
waardenvroeger.• eenvoorbeeldgevenvananderenormenen
waardenineenanderland.• eenvoorbeeldgevenvandeinvloeddiejouw
ouders/verzorgersopjouhebben.• eenvoorbeeldgevenvandeinvloeddieje
vriendenopjouhebben.• driegroepennoemendiebelangrijkzijnvoor
jouwidentiteit.• ééndingnoemendatjijbelangrijkvindtinhet
levenenuitleggenhoejijjedaarvoorwilt inzetten.• uitleggenwaaromeconomiegaatoverhet
makenvankeuzes.
Begrippenbudget normidentiteit schaarsteimago waarde
Vaardigheid4aJeeigenmening
ExTRA OEfENBLAD ECONOMIE Vraagaanjedocentofjehetextra
oefenbladEconomieoverBudgetterenmoetmaken.
ergens bij willen
horen
opvoeding
normen en
waarden van nu
Nederlandse
cultuur
identiteit
eigen antwoord
eigen antwoord
eigen antwoord. Bijvoorbeeld: voetbalclub,
muziekgroep, geloof, stad
Bedrijven creëren een imago voor hun merken en
hopen dat de klant zich ‘thuis’ voelt en hun merk
blijft kopen, ze kunnen dan ook meer geld vragen.
48
49Thema1Wie ben ik?Blok4Aantekeningen
Eindsprint
50
Figuur 2
-4000 -3500 -3000 -2500 -2000 -1500 -1000 -500 1 500 1000 1500 2000
opdracht 1
Bekijk figuur 1. Vulopdelegeplekkendegoedewoordenin. Figuur 1
Ik
• =wieikbenenwaariktrotsopben
• Mijnopvattingenwordenbepaalddoorn enw .
• Diezijnafhankelijkvandet waarinikleefenmijno .
Mens & Maatschappij
• gaatovermensenenhun vroegerennu
• informatiehaaljeuit ,voorbeelden:
1 2 3
Tijd gebied
geschiedenis
• Vóóruitvindingschrift:
p ,
daarna:h
• Periode=
t• Onzejaartellingbe-
gintmetgeboortevan
Nederland
• Ontstaanin
eeuw
• Naopstandtegen
koning
Nederland
Inwonersteverdelenin:
• Nederlandersen
• Autochtonenen
Kaarten
Bevataltijd:
1t
2l
3s
Dichterbijbekijken
i
Verderafbekijken
u
Identiteit
ormen aarden
ijd mgeving
wereld
bronnen
teksten foto’s kaarten
rehistorie
istorie
ijdvak
Christus
Spaanse
16de
niet-Nederlanders egenda
itel
allochtonen
chaal
nzoomen
itzoomen
51Thema1Wie ben ik?Eindsprint
opdracht 3
Bekijk de kaart in figuur 3.3a Zetachterdelettersdejuisteprovincie.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L3b Zetachterdenummersdejuisteplaatsnamen.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
opdracht 2
Bekijk op bladzijde 143 van het lesboek de Tijdwijzer.
Bekijk de tijdbalk in figuur 2.2a Geefelktijdvakeeneigenkleurofarcering.2b Geefmetpijlenaanwelkicoonbijwelktijdvak
hoort.2c InwelktijdvakvondinNederlanddeOpstand
tegenSpanjeplaats?
2d LeguitwaaromdeOpstandeenbelangrijke
gebeurteniswasvoorNederland.
Figuur 3
20
19
18
1716
A
K
F
G
LI
HB
J
D
C
E
14
15
13
12
11
10
9
8
7
6 5
4
3
2 1
50 km 0
Tijd van ontdekkers en hervormers: 1500-1600.
Het betekende het ontstaan van het moderne
Nederland. Nederland, België en Luxemburg
hoorden tot die tijd bij het Spaanse rijk. Na de
opstand ging Nederland als onafhankelijk land
alleen verder.
Overijssel
Flevoland
Friesland
Groningen
Drenthe
Limburg
Noord-Brabant
Noord-Holland
Utrecht
Gelderland
Zeeland
Zuid-Holland
Groningen
Leeuwarden
Emmen
Zwolle
Enschede
Apeldoorn
Nijmegen
Lelystad
Amersfoort
Utrecht
Amsterdam
Alkmaar
Leiden
Den Haag
Rotterdam
Middelburg
Tilburg
’s-Hertogenbosch
Eindhoven
Kerkrade
52
allochtoon(blok3LBblz.23)Iemanddieinhetbuitenlandisgeborenofvanwieéénofbeideoudersinhetbuitenlandzijngeboren.• Mijn vader komt uit Duitsland: ik ben een
allochtone Nederlander.
autochtoon(blok3LBblz.23)IemanddieinNederlandisgeborenenvanwiebeideoudersookinNederlandzijngeboren.• Mijn opa en oma zijn in Turkije geboren, mijn
ouders en ik in Nederland: ik ben een autochtone Nederlander.
breedtecirkel(blok1LBblz.11)Eendenkbeeldigecirkelevenwijdigaandeevenaar.• Met breedtecirkels wordt de noord-zuid-ligging van
een plaats bepaald.
bronnen(blok2LBblz.14)Mensenendingen(teksten,kaarten,afbeeldingen)diejeinformatiegeven.• Als je iets wilt weten over het persoonlijk leven van
iemand, is zijn of haar dagboek een belangrijke bron.
budget(blok4LBblz.27)Hetbedragdatjekuntbestedenineenbepaaldeperiode.• Voor deze vakantie heb ik een budget van € 200.
cultuur(blok3LBblz.23)Demaniervanlevenvaneengroepmensen.• Taal, godsdienst, kunst, ideeën en gewoonten horen
allemaal bij de cultuur van een volk.
eigen omgeving(blok1LBblz.8)Deplaatsenwaarjeiedereweekminstenséénkeerkomt.• In je eigen omgeving ken je goed de weg.
evenaar(blok1LBblz.11)Dedenkbeeldigelijndiedeaardeverdeeltinhetnoordelijkenzuidelijkhalfrond.• De evenaar is de langste breedtecirkel en ligt even
ver van de Noordpool als de Zuidpool.
historie(blok2LB,blz.16)Detijdwaarindemensenkunnenlezenenschrijven.• De historie begon in Nederland later dan in
Mesopotamië (het huidige Irak).
identiteit(blok4LBblz.27)Wiejebent.• Mijn identiteit? Ik ben een zoon, een broer,
een eersteklasser, een vriend, een judoka, een drummer, een Rotterdammer, een Nederlander, een Europeaan. Alles tegelijk.
imago(blok4LBblz27)Hetbeelddatanderenvanietsofiemandhebben.• Als een bedrijf milieuvriendelijk produceert, is dat
goed voor het imago.
inrichtingselementen(blok1LBblz.9)Vastedingeninhetlandschapdiedoordemenszijngemaakt.• Wegen en gebouwen zijn inrichtingselementen,
een auto niet.
kunstmatige grens(blok3LBblz.22)Eengrensdiedoormensenisbepaald.• Kunstmatige grenzen staan als rechte lijnen op de
kaart. In het landschap staat er soms een hek met een slagboom bij, soms alleen maar een bord.
legenda(blok1LBblz.10)Deuitlegvandekleurenensymbolenopeenkaart.• In de legenda van de kaart staat dat de letter P een
parkeergarage betekent.
lengtecirkel(blok1LBblz.11)EendenkbeeldigelijnvandeNoordpoolnaardeZuidpool.• Met lengtecirkels wordt de oost-west-ligging van
een plaats bepaald.
nationaliteit(blok3LBblz.23)Bijwelklandjeofficieelhoort.• Ik heb de Nederlandse nationaliteit.
natuurlijke elementen(blok1LBblz.9)Dingeninhetlandschapdieníetdoordemens,maardoordenatuurzijngemaakt.• Een rivier is een natuurlijk element.
Begrippen
53Thema1Wie ben ik?Begrippen
natuurlijke grens(blok3LBblz.22)Eengrensdieisontstaandooreennatuurlijkehindernis,zoalseenbergofrivier.• Tussen Nederland en Groot-Brittannië ligt een
natuurlijke grens: de Noordzee.
niet-Nederlander(blok3LBblz.23)IemanddieinNederlandwoont,maarnietdeNederlandsenationaliteitheeft.• Anne Frank was een niet-Nederlander.
norm(blok4LBblz.26)Eenregeldiehoortbijeenwaarde.Eennormgeeftaanwatwelennietmag.• Een norm die bij de waarde gezondheid hoort is: je
mag niet roken.
overzichtskaart(blok1LBblz.10)Eenkaartvaneengrootgebiedendeplaatsen,bergenenwaterwegendieindatgebiedliggen.Indetitelvaneenoverzichtskaartstaatalleendenaamvanhetgebied.• Op een overzichtskaart van Europa kun je zien waar
de hoofdsteden van Europa liggen.
prehistorie(blok2LB,blz.16)Detijdwaarindemensennietkondenlezenenschrijven.• Omdat we geen schriftelijke bronnen hebben uit
de prehistorie, weten we heel veel dingen uit de prehistorie niet.
protestanten(blok3LBblz21)GelovigendieindezestiendeeeuwuitprotestdekatholiekeKerkverlieten.• In protestantse kerken vind je geen beelden.
republiek(blok3LBblz.21)Eenlandzonderkoning.• Nederland was in de zestiende eeuw de enige
republiek.
schaal(blok1LBblz.10)Hetgetaldataangeefthoesterkeengebiedopeenkaartisverkleind.• De kaart heeft een schaal van 1 : 2.500.000 (spreek
uit: 1 op 2.500.000).
schaarste(blok4LBblz.27)Eensituatiewaarinernieteindeloosveelgrond-stoffen,werknemersenmachineszijn.Daarommoetgekozenwordenwaarvoorzewordengebruikt.• Producten zijn schaars als je er andere
mogelijkheden voor opoffert.
thematische kaart (blok1LBblz.10)Eenkaartdieovereenbepaaldonderwerpgaat.• Kaart GB 76C is een thematische kaart over de talen
in Europa.
topografische kaart (blok1LBblz.10)Eenoverzichtskaartvaneenkleingebiedwaaropbijnaallewegenengebouwenzijnweergegeven.• Op wandelvakantie gebruik ik een topografische
kaart, waar alle kleine wegen op staan.
tijdvak(blok2LBblz.15)Eenperiodeuitdegeschiedenis.• Het eerste tijdvak is de tijd van jagers en boeren.
waarde(blok4LBblz.26)Watiemandbelangrijkvindt.• Veel mensen vinden vrijheid een belangrijke
waarde.
ga naar:www.mundo-online.nl
54
Illustratieverantwoording
Vormgeving&opmaak: In2vorm,BarchemCartografie: EMK,DeventerTechnischtekenwerk: TiekstraMedia,GroningenBeeldresearch: LineairFotoarchief,Arnhem VerbaalBureauvoorVisueleCommunicatie,VelpFotoomslag: EvelyneJacq
Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.
55Thema1Wie ben ik?Illustratieverantwoording