Temmuz 2001 YIL:8 SAYi:92 2.500.000 TL.www.populerbilim.com.tr

---"

'iII

Dünyada hersey için,

medeniyet için, hayat

için, basari için engerçek yol göstericiilimdir, fendir. ilim ve

fennin disinda yol

gösterici aramak gaf-

lettir, cahilliktir, dogru

yoldan sapmaktir.K.Atatürk

Popüler Bilim, MilliEgitim Bakanligi(T.T.K., Tarih: 27Ekim 1994, KararNo: 5119) tarafi.n-dan ortaokul, liseve dengi okullarinögrenci ve ögret-menlerine tavsiyeedilmistir.

TEMMUZ2001YIL:8 SAYi:92

ASYRONOMIEDITÖR.. 6

i ,.f!J.r.:Ül~-~i~~JY.fJ "

Günes'in Galaktik

Çevresi 38

Yukariya Tekrar Bak! 48

Yildizlarin Yasam

Hikayeleri 53

KIMYA 4.

Özgürlügün Bedeli:

Radikal Bir Bakis 12

~i : o . 00' . -. l'

Gölge Oyunu Için

Bilgisayar _oo-~. .

,."

o.

' '.",

000

o

0 - ~

o, ~~ ~.._/o:~'oAnimasyonu 18

~ '1Dogal Bir Kus Müzesi Olan

Türkiye'deki Kus

Gruplarl.3 49

-.:;.;~ -:..;-:.._c.-::-.:.i~~ -~. --KAPAK KONUSU:Günes aktivitelerinde görü-

len degisiklikler ve volkanik fa-aliyetler küçük buzul çagi'ninolusma nedenleri arasinda sa- .yiliyor .

Uzmanlar "sicakligin asiriderecede düsmesi ve yagislarküçük buzul çaginin gösterge-sidir" diyorlar.

Dünya atmosferinin dis sini-rina gelen günes enerjisi mik-tarindaki azalma dünyanin so-gumasina neden olmakta veböylelikle sicakliklar hizla düs-mektedir.

Iklimbilimcilere göre sicak-liklar geçmis dönemlerde deazalmalar göstermistir vedönem dönem sicakliklarinhizla düsmesi buzul çaglarinidogurmustur.. .. ..32

Yazi ve fotograflann sorumlu-luklan yazarlanna aittir.

Yayinlanmak üzere yollananyazilar iade edilmez.

YASAM

Kimlik i Evrensellik 23

Buzdaki Yasam 24

ROMA TO LO'" i r ~#...,j ,-.. .0

~Romatizma Hakkinda

Bilmediklerimiz 25

T. HABERLER 7Agiz Kokusu

YARiNiN DÜNYASI 10(Halitozis) .27

ZOOLo"'i TIP DÜNY ASI 21

Köpekbaliginin

Çekici iigi 30

P.B. HABER HATTI 57

KÜLTÜR SANAT 60

D. DÜSÜNCELER 64

[

i.

. GölgeOyunuIçinBilgisayarAttimasyonu

Yrd.Ooç.Or.Ugur Güdükbay,Fatih Erol ve Nezih Erdogan

Bilkent Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisligi Bölümü

önayak olan Sufi önderi Me-hemmet Küsteri 'yi anarak açilir.

Karagöz - perdesi baslangiçta2.0 x 2.5 metreydi. Bu dahasonra 1.0 x 0.60 metreye indi-rildi. Perdenin ölçülerinin oranisinema ve televizyonun oranlari-na çok yakindir. Türkiye 'de si-nemanin ilk yillarinda sinema ci-larin filmleri Karagöz perdelerinikullanarak gösterdikleri bilin-mektedir. Aslinda, Karagöz ay-giti, görüntülerin perdeye yansi-tilmasi yerine isik kaynagiekranin arkasindan geldigindendolayi sinemadan çok televizyo-na benzemektedir. Kandiller ta-

rafihdan üretilen isik "tasvir"tabir edilen ve kenarlarinda ince

delikler olan figürlere çarptigin-da, perdenin önünde hafifçe tit-.

disahin böyle derinden üzüldü-günü gören. danismanlarindanKüsteri, onun bu üzüntüsünü ha-fifletecek bir çare aradi ve bugün

.hayal perdesi diye bildigimiz ay-gitin ilk halini tasarladi. Aparat,iki ucundan birer çubuga asilmisyari saydam bir perde ve arkasi-na yerlestirilmis bir isik kayna-gindan (kandil) olusuyordu. Küs-teri, Hacivat ve Karagözüandiran iki tasvir hazirladi ve

bunlarin ucundan tutturdugu çu-buklarla perde arkasinda oynatti.Bunun Padisahin üzüntüsünü nederecede azalttigi bilinmemeklebirlikte bu hikaye, sanatin yoko-lan birseyin yerine nasil geçebi-lecegine bir örnek teskil etmek-teydi. Bugün bile her oyun,Karagöz'ün ortaya çikmasinda

Geleneksel Türk gölge tiyat-rosu Karagöz'ün geçmisi, 16.yüzyillara kadar uzanir. Karagöz,19S0'lerde sinemanin popülerhale gelmesine kadar en önemlieglence türlerinden birisiydi. Ef-saneye göre, Karagöz ve Haci-vat, o zamanlar Osmanli Impa-ratorlugu'nun baskenti olanBursa' da bir caminin insaatindaçalisan iki duvar ustasiydi:. Buikili sürekli olarak birbirleri ilesohbet etmekte ve bu nedenle

kendilerini dinleyen diger isçile-rin de çalismasini engelleniek-teydiler. Padisah bu durum ne-deni ile caminin zamaninda

tamamlanamadigini ögrendigin-de ikisinin de asilmasina karar

vermis, ancak sonradan bu yap-tigina çok pisman olmustu. Pa-

BelBel

.1\Gövde

/~Sapka

Gövde

KolSolBacak

SagBacak

Sol Bacak Sag_Bacak

Sekil 1- (a) Karagöz hiyerarsisi ve(b) Hacivat hiyerarsisi.

(b)(a)

POPÜLER BiiiM. =' .:: 200118

i

i

üretimi ve gösteril-mesinde kullanilan

son teknolojiler ileyarisamiyor olabilir(bu teknolojilereörnek olarak sayisaldolby ses sistemleri,özel efektler verilebi-

lir), ancak zaten ya-pisi çok özel kamerahareketleri, hizli

- planlama ve hazirlikve degisik çekim tek-nikleri ve ses efektle-ri gerektirmemekte-'dir. Karagöz'ün bireglence ortami ola-rak gücü kullandigialet ve yöntemlerinekonomik olmasin-

--dan kaynaklanmak-tadir. Kullanilan fi-

gürler iki boyutluolup perspektif problemi yoktur verepertuvarinda sinirli sayida karak-terler vardir. Ancak, bu durum Ka-ragöz'ün uyarlarnalara ve degisikuygulamalara kapali' oldugu anla-mina gelmemetidir.

Bu makale yukarida kisaca bah-sedilen isler yerine getirerek Türkgölge tiyatrosunu modelleyecek veoynatacak yeni bir bilgisayar ani-masyon sistemini anlatmaktadir.Animasyon sistemi Bilkent Üniver-sitesi Bilgisayar Mühendisligi Bölü-mü'nde Güzel Sanatlar Fakültesi

Sekil 2- Animasyon sisteminin kulla-nici arayüzü.

reyen bir görüntü olusmaktaydi.Ancak, daha sonra Karagöz oyna-tanlar elektrik ampüllerini kullan-maya basladiklarinda bu estetikdegerler kaybolmustur. Figürlerhayvan derisinden (özellikle devederisi) yapilmakta ve düzeltildiktensonra günes, altinda kurutulmaktave saydamlasana kadar islenmek-teydi. Hayali tabir edilen Karagözoynaticisi, hüneri ile tasvirleriperde arkasinda degisik sekillerdeoynatmakta, ayrica bunu yapar-ken figürler arasindaki diyaloglaritek basina seslendirmekte ve hattamüzikleri de kendisi yapmaktadir.Bunu yaparken yardak tabir edilenbir yardimci da müzik aletleriniçalarak kendisine yardimci olmak-tadir.

Uzun zamandir ihmal edilen

Karagöz gelenegi son yillarda tek-rar popüler hale gelmeye basladi.Karagöz'ün sanatsal özellikleri veanlatim tarzi henüz ilginçligindenbirsey kaybetmedigi gibi kesfedil-meyi bekleyen diger yanlari ileüzerind,e yeni çalismalar yapmayadeger oldugunu göstermistir. Ka-r'agöz geleneksel aygiti ile film

POPÜLER BiLiM. TEMMUZ 2001

Grafik Tasarim Bölümü ileisbirligiyapilarak gelistirilmistir. Bu yazi-lim geleneksel sanat formlarininyeni medya ortamina (özellikle te-levizyon ve bilgisayar) nasil aktari-lacagi konusunda örnek teskil et-mekte ve ayni zamanda Karagözgibi geleneksel formlarin, yenimedya teknolojilerinin sanatsalanlatima katkilar getirmesine öna-yak olmaktadir.

Animasyon SistemindeKullanilan Yöntemler

Bu animasyon sistemi hiyerar-sik modellerne adi verilen bilgisa-yar grafigi teknigini kullanarak ikiboyutlu, degisik vücut parçalarin-dan ve bu parçalar arasindaki ek-lemlerden olusan karakterleri mo-deliernekte ve hareket

ettirmektedir. Degisik karakterlerdegisik vücut parçalarindan olus-makta ve bu nedenle degisik hiye-rarsik yapilara sahip olmaktadir(Sekil 1).

Yazilim, hiyerarsik modellerneve animasyonu su sekilde üret-mektedir: Önce modellerin basit

parçalari olusturulduktan' sonrabasit parçalar karmasik hiyerarsikyapilar olusturacak sekilde birlesti-riImektedir . Burada ana tema, birgrup basit model parçalari tek birbasit parça gibi kullanabilmektir.Tek bir basit parçaya uygulanabi-lecek islemler bir grup parçadanolusan kombine \,lzuvlarada uygu-

501 :karagozhacivatcelebi

gostermelik

II animasyondaki kare sayisi1.1 anahtar kare tanimi (kare #1)O O O O O O 40 20 20 40 40 40O O O O O O O O O OO O O O O O O OO O O O O O O

20 :karagozhacivatcelebigostermelik

II anahtar kare tanimiO O O O O O 60 O O O OO.O O O O O O O 30 OO O O O O O 30 OO O O O O O O

(kare #20)4

50 : II anahtar kare taçimi (kare #50)karagoz O O O O O O O O O O O 10hacivat O O O O O O O O O 60gostermelik O O O O O 50 O

Sekil 3- Örnek bir animasyon dosyasi.

19

i

i

Sekil 4- (a) Karagöz ile Hacivat'm bitmeen sohbet/erinden bir an.

lanabilmektedir.Doku eslerne, karakterleri bil-

gisayar ekraninda boyamak vegerçegine uygun olarak göster-mek için kullanilmis olan yön-temdir. Karakterler, iki boyutluoldugundan ve her bir vücut par-çasinin önceden belirtilmis birdokusu oldugundan, hareketederlerken doku eslerne islemikolaylikla gerçeklestirilebilmekte-dir.

Karakterleri hareket ettirmek

için karakterlerin bilgisayar mo-dellerinin parametrelerine dayalianahtar kareler (keyframe) olustu-rulmakta ve bu karelerin aralarin-

daki kareler bilgisayar tarafindanotomatik olarak doldurulmaktadir

(keyframe interpolation). Tipikmodel parametreleri degisik vücutparçalarinin pozisyonlari ve vücutparçalari arasindaki eklemlerinaçilaridir (örnegin, Karagözünkolu ile gövdesi arasindaki açi,sapkasi (iskirlak) ile kafasi arasin-daki açi, gövdesi ile ayaklari ara-sindaki açi vb.).

Sistemin GerçeklestirmeDetaylariAnimasyon sistemi, senaryosu

belli Karagöz animasyonlarininbilgisayar ortaminda üretilmesineortam teskil edecek fonksiyonlarida içermektedir. Bu amaçla, ek-randa karakterlerin pozisyon veoryantasyonlari, durus sekilleri

20

(posture) fare (mouse) ve klavyeyardimi ile degistirilerek istenilensekil karakterlere verilmekte, bugörüntüler parametre' degerlerianahtar çerçeveler için tek teksaklanarak animasyon dosyalariolusturulmaktadir. Daha sonra buanahtar çerçeveler dosyalardanokunan parametre degerlerine

olan karakter seçilip parametreleridegistirildikten sonra karakterinyeni sekli görüntülerne pencere-sinde gösterilmektedir. Daha sonrabir anahtar karedeki tüm paramet-reler ayarlandiktan sonra bu anah-tar kareler bir dosyaya kaydedil-mektedir. Daha sonra bu dosyalaryüklenerek animasyon üretilmek-tedir . Animasyon dosyasinda hersatir bir anahtar karedeki karakter-

lerin pozisyon. oryantasyon vemodel parametrelerine (kol açisi.gövde açisi vb.) denk gelmektedir(Sekil 3). Sekil 4 iki degisik gölgeoyunundan kareler göstermekte-dir. Örnek animasyonlar

httpj /www.cs.bilkent.edu.tr /

- gudukbay/hacivatkaragöz.htmladresinde bulunabilir.

Kaynakçai. And, M.. Karagöz-Turkish

Shadow Theatre. Dost Yayinlari.1975.

2. Diker, V.G.. "The Stock

Characters in Karagöz".

(b) Çelebi bir Zenne'ye kur yaptyor.

göre aralari doldurularak ve doku 3. Foley, J.D.. van Dam. A..isleme ile boyanarak ekranda gös- Feiner, S.K., Hughes. J.F.. Com-terilmektedir. puter Graphics: Principles and

Animasyon sisteminin ekran Practice, Second Edition in C. Ad-görüntüsü Sekil 2'de verilmektedir. dison-Wesley, 1996.Kullanici m~kina arayüzü animas- 4. Göktas, U., Dünkü Karagöz,yonlarin gösterildigi görüntülerne Akademi Kitabevi, 1992.penceresi ve karakterlerin pozis- 5. Heckbert, P., "Survey ofyon ve oryantasyonlarinin para- Texture mapping". IEEE Compu-metrelerinin degistirilebildigi ani- ter Graphics and Applications,masyon editöründen olusmaktadir. Vol. 6,' No. 11, pp. 56-67, Nov.Burada parametreleri degisecek 1986.9999.

POPÜLERBiLiM. TEMMUZ 2001

i