Upload
phungnga
View
311
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
L İ P İ D L E R
Prof Dr Arif ALTINTAŞ
altintasveterinaryankaraedutr
Lipidlerin Tanımı ve Temel Biyolojik Goumlrevleri
bull Genel olarak suda erimeyen eter kloroform benzen ve aseton gibi organik ccediloumlzuumlcuumllerde eriyebilen organik biyomolekuumlllerdir
bull Lipidlerin fizyolojik olarak oumlnemli doumlrt ana işlevi vardır
1 Biyolojik membranların yapısal bileşeni olarak hizmet verir
2 Triaccedililgliserol şeklinde ağırlıklı olarak enerji rezervi sağlar
3 İki lipid ve lipid tuumlrevi vitaminler ve hormonlar gibi hizmet
verir
4 Lipofilik safra asitleri lipidlerin ccediloumlzuumlnuumlr hale gelmesine
yardım eder
182013 2 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Diğer Biyolojik Goumlrevleri
bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı
organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler
bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir
bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir
bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır
182013 3
C
PC
SP
PE
Rat
PC C
PE SP
Domuz
C
PC
SP
PE
Sığır
C
PC
SP
PE Koyun
C kolesterol
PE fosfatidil-
etanolamin
PC fosfatidil-kolin
SP sfingomyelin
Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir
Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir
Yağ
Yağ asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Yapısı
bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur
bull C H ve O iccedilerirler
bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur
ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir
ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler
bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar
182013 4
bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar
bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder
ndash Uumlccedil alt birimden oluşur
bull gliserol
bull Yağ asidi
bull fosfat grubu
zar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidler - Membranlar
bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı
tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır
bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel
maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar
ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler
ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon
182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Tanımı ve Temel Biyolojik Goumlrevleri
bull Genel olarak suda erimeyen eter kloroform benzen ve aseton gibi organik ccediloumlzuumlcuumllerde eriyebilen organik biyomolekuumlllerdir
bull Lipidlerin fizyolojik olarak oumlnemli doumlrt ana işlevi vardır
1 Biyolojik membranların yapısal bileşeni olarak hizmet verir
2 Triaccedililgliserol şeklinde ağırlıklı olarak enerji rezervi sağlar
3 İki lipid ve lipid tuumlrevi vitaminler ve hormonlar gibi hizmet
verir
4 Lipofilik safra asitleri lipidlerin ccediloumlzuumlnuumlr hale gelmesine
yardım eder
182013 2 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Diğer Biyolojik Goumlrevleri
bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı
organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler
bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir
bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir
bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır
182013 3
C
PC
SP
PE
Rat
PC C
PE SP
Domuz
C
PC
SP
PE
Sığır
C
PC
SP
PE Koyun
C kolesterol
PE fosfatidil-
etanolamin
PC fosfatidil-kolin
SP sfingomyelin
Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir
Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir
Yağ
Yağ asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Yapısı
bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur
bull C H ve O iccedilerirler
bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur
ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir
ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler
bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar
182013 4
bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar
bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder
ndash Uumlccedil alt birimden oluşur
bull gliserol
bull Yağ asidi
bull fosfat grubu
zar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidler - Membranlar
bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı
tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır
bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel
maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar
ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler
ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon
182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Diğer Biyolojik Goumlrevleri
bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı
organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler
bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir
bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir
bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır
182013 3
C
PC
SP
PE
Rat
PC C
PE SP
Domuz
C
PC
SP
PE
Sığır
C
PC
SP
PE Koyun
C kolesterol
PE fosfatidil-
etanolamin
PC fosfatidil-kolin
SP sfingomyelin
Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir
Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir
Yağ
Yağ asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Yapısı
bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur
bull C H ve O iccedilerirler
bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur
ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir
ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler
bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar
182013 4
bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar
bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder
ndash Uumlccedil alt birimden oluşur
bull gliserol
bull Yağ asidi
bull fosfat grubu
zar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidler - Membranlar
bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı
tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır
bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel
maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar
ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler
ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon
182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Yapısı
bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur
bull C H ve O iccedilerirler
bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur
ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir
ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler
bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar
182013 4
bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar
bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder
ndash Uumlccedil alt birimden oluşur
bull gliserol
bull Yağ asidi
bull fosfat grubu
zar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidler - Membranlar
bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı
tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır
bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel
maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar
ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler
ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon
182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidler - Membranlar
bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı
tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır
bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel
maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar
ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler
ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon
182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 6
LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER
YAĞ ASİTLERİ
Palmitik asit doymuş bir yağ asidi
Oleik asit doymamış bir yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Gliserol
Gliserol
Glis
ero
l G
lise
rol
Glis
ero
l
MONOGLİSERİD
DİGLİSERİD
TRİGLİSERİD
FOSFOLİPİD
EİKOZANOİDLER
STEROİDLER
Fosfat
Kolesterol
Kortizol
Yağ asidi
Yağ asidi
Glis
ero
l
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin Organizmada Dağılımı
bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir
bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30
bull Embriyonal dokuda 1-2
bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10
bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir
182013 7
bull
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipidlerin sınıflandırılması
bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre
1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri
2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)
182013 8
Mumlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir
bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu
bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu
safra asitleri iccedilin oumln madde
steroid hormonlar iccedilin oumln madde
182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 10
Lipidlerin sınıflandırılması
Depo
Lipidler
(noumltral)
Membran Lipidleri (polar)
Fosfolipidler Glikolipidler
Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi
Yağ asidi Yağ asidi
Alkol Mono ya da
oligosakkarid Kolin
Gli
se
rol
Gli
se
rol
Sfi
ng
ozin
Sfi
ng
ozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 11
Gliserolun triesterleri
Basit
esterler Sfingozin (bir amino
alkol) tuumlrevleri
Halka esaslı 20 Crsquolu asit
esaslı
Şeker grupları
iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Yuumlkluuml fosfat
grupları iccedilerir
Noumltral yağ
Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler
Glikolipidler Sfingomyelinler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Yağ asitleri
bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir
(Cn 4 ndash 36)
182013 12
CnHm-C OH
O
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ Asitleri
bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir
1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran
lipidlerinin bir bileşenleri olarak
2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan
yağların en oumlnemli bileşenlerinden
biri olarak
182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 14
bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir
ω-tanımlama ya da n-tanımlama
karbon numaralama metil uccediltan başlar
COOH
1 3 5 7 9 11 13 15 17
2 4 6 8 10 12 14 16 18
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 15
D-tanımlama
Karbon numaralama karboksil gruptan başlar
1 3 5 7 9 11 13 15 17
n-Designation
17 15 13 11 9 7 5 3 1
18 16 14 12 10 8 6 4 2
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
182013 16
bull Standart adlandırma
204 n6
204 D581114
Karbon zincir uzunluğu
Ccedilift bağların sayısı
Ccedilift bağların pozisyonu
n-tanımlama
yada w-tanımlama
D-tanımlama
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adlandırma
Karbon sayılarına goumlre
bull Etanoik CH3-COOH
bull Propanoik CH3-CH2-COOH
bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH
bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH
bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH
CnH2n+1 rarr doymuş
182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr
bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır
182013 18
CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 19
Zincir
Uzunluğu
arttıkccedila
Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
duumlşer
4C
8C
12C
4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr
Maksimum
ccediloumlzuumlnuumlrluumlk
8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M
12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M
Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 20
bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H H H O
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
Butanoik asit
But-2-ene oik
asit=buumltenoik
Doymuş
Doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 21
H H
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H OH
O
TRANS
H ndash C ndash C ndash C ndash C
H H H OH
H O
CİS
Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır
160 16 karbon ve ccedilift bağ yok
182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir
bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur
bull Doymuş ve doymamış olabilir
182013 22
Doymuş
Trans
Cis Doymamış
Ccedilok doymamış
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 23
Doymuş Yağ Asitleri
Asetik asit ( 2C)
Propiyonik asit (3C)
Buumltirik asit (4C)
Kaproik asit (6C)
Kaprilik asit (8C)
Kaprik asit (10C)
Laurik asit (12C)
Miristik asit (14C)
Palmitik asit (16C)
Stearik asit (18C)
Arahidik asit (20C)
Behenik asit (22C)
Lignoserik asit (24C)
Serotik asit (26C)
Montanik asit (28C)
Doymamış Yağ Asitleri
Palmitoleik asit 161 (9) w-7
Oleik asit 181 (9) w-9
Linoleik asit 182 (912) w-6
Linolenik asit 18 3 (91215) w-3
Arahidonik asit 204 (581114) w-4
EPA (58111417) w-3
DHA (4710131619) w-3
Nervonik asit (15) w-9
Siklik Yağ Asitleri
(cuumlzzam tedavisinde
kullanılmaktadır)
Hidnokarpik asit
Şolmugrik asit
1048708
Yağ Asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 24
Ek gruplu yağ asitleri
hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek
gruplar iccedileren yağ asitleridirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 25
Halka yapılı yağ asitleri
hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 26
Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak
karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir
COOH
H3C
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 27
Doymamış yağ asitleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 28
Zincir uzunluğu erime noktası
doymamışlık erime noktası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 29
Karboksil
grup
Hidrokarbon
zincir
Doymuş
yağ asitleri
Doymuş ve doymamış
yağ asitleri karışımı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Yağlar
bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır
bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir
bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi
182013 30
CH2 ndash OH
CH ndash OH
CH2 ndash OH
R ndash (CH2)n ndash COOH
Yağ asidi Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 31
ndash Gliserol
molekuumlluuml + 3
yağ asidi
(ester bağlar)
ndash Triakilgliserol
Gliserol
Yağ asidi
Yağlar ndash yapı
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar
bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler
182013 32
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)
Palmitik asit
(doymuş)
Stearik asit
(doymuş)
Oleik asit
(doymamış)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 33
bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve
herbiri bir OH grubu iccedilerir
bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil
grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir
Gliserol
Dehidrasyon sentez
Yağ asidi
(Palmitik asit)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar
bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır
bir triakilgliserol meydana gelir
182013 34
Ester bağı
Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir
bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir
ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir
182013 35
Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi
Stearik asit
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır
ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur
ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar
ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler
bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır
ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar
bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar
182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır
ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar
ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır
ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar
(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar
(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır
ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir
182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Enerji deposu olarak Yağlar
bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır
ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır
ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı
bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir
bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz
bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı
182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de
izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı
bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir
bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur
bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur
bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı
olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur
182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 40
Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan
yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır
bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir
bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 41
Yağların sabunlaşması
Sabun
(Sodyum stearat)
Gliserol
Tristearin ya da gliseril tristearat
Yağda ccediloumlzuumlnen
hidrokarbon uccedil
Suda ccediloumlzuumlnen
Polar baş
Yağ
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Alifatik Alkoller ve Mumlar
bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir
bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar
bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir
182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir
bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir
bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur
182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Mumlar
bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir
bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller
bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır
bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır
182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 45
Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk
molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir
Mumlar doğada yaygın olarak
bazı boumlceklerin salgılarında
hayvanların deri kıl ve
tuumlylerinde bitkilerin
yapraklarında meyve ve
kabuklarında bulunur
H3C (CH2)14 C
O
O CH2 (CH2)28-CH3
long chain alcohol
fatty acidUzun zincirli
Yağ asidi Uzun zincirli
alkol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Fosfolipidler
bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir
bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir
(= fosfatidik asit)
ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır
ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir
182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler
bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır
182013 47
Doymuş
yağ asidi
Doymamış
yağ asidi
Organik grup
Fosfat grup
Gliserol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri
182013 48
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Amino
alkol
Gliserol
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin
Fosfatidil-kolin = lesitin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır
182013 49
Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz
Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat
DHAP Gliserol 3-fosfat
NADH+H NAD
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
182013 50
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Gliserol 3-fosfat
PO4
G L İ S E R O L
Lizofosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
KoA
Accedilil-transferaz
Yağ asidi
Yağ accedilil-KoA
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir
bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Sefalin (kefalin)
bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir
ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar
ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur
182013 51
Lesitin Kefalin Kolin
Apolar
Yağ asitleri
Etanolamin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 52
Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz
Kolin Fosfokolin
ATP ADP CTP
CDP
CDP-Fosfokolin
CDP-Fosfokolin +
Fosfatidik asit
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Fosfatidil kolin
(Lesitin)
PO4
G L İ S E R O L
Yağ asidi
Yağ asidi
Kolin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 53
Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin
Etanolamin Serin
Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz
Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin
SAM S-adenozilhomosistein
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)
bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir
bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir
bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır
182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidlerin polaritesi
bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)
182013 55
Polar baş
Polar baş
apolar kuyruk
apolar kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 56
bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır
ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfolipidler
bull Polar ve iyoniktirler
bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir
bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)
bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir
182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir
bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak
ndash Safranın esansiyel bileşenidir
ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar
ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır
ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir
182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Fosfatidilinozitol (PI)
bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar
bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler
bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)
182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar
ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır
182013 60
MİSEL
SU
Hidrofilik
Baş
Hidrofobik
Kuyruk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler
ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler
ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur
bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler
182013 61
Fosfolipid
bilayer
su
su Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Membrandaki yapısal lipidler
bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler
bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir
bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda
eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir
ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını
sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar
182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 63
Biyolojik Membran
Lipidleri
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile
bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp
kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir
kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden
olmak olarak sıralanabilir
182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Plazmalogenler
Guumlccedilluuml bir biyolojik
molekuumll olan trombosit
aktive edici faktoumlr
(platelet activating
factor = PAF) kendisi
bir kolin plazmalogendir
182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin
bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır
bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır
bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir
bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan
ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir
gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir
182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 67
Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler
(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler
Polar baş grup
Alkol
Yağ Asit Zincirleri
Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
H
Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır
ndash Ceramid
bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin
bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)
bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında
bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)
bull Gangliosid (GM1)
182013 68
Yağ Asiti Sfingozin
Yağ Asiti Sfingozin
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit
bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir
bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir
bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir
bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir
bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir
182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Seramidler
Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur
Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur
Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır
Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır
182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ya
ğ A
siti
Sfin
go
zin
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 71
Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır
Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir
SERAMİD
Sfingomyelin
Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid
Gangliozid
Galaktozilseramid
Suumllfatid
UDP Gal UDP
PAPS
UDP GLu UDP
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Serebrositler
182013 72
Galaktozilseramid
(Galβ1-1Cer)
Glikozilseramid
(Glcβ1-1Cer)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
2 Sfingomiyelinler
bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur
bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur
bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur
182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
3 Glikosfingolipidler
bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar
bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar
182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Glikosfingolipidler
a Serobrositler
bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur
b Gangliyositler
bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar
bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar
bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir
bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar
182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kan grubu maddeleri (insan)
182013 76
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal N-ac-
Gal
Fuc A antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal Gal
Fuc B antijen
Yağ asidi
sfingozin
Glc Gal N-ac-
Gal Gal
Fuc O antijen
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
4 Terpenler
bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir
H
H2C ndash C ndash C ndash CH2
CH3
182013 77
H
= CHndash C ndash C ndash CH =
CH3
Kauccediluk
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır
H2C = C ndash CH = CH2
CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren
molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3
182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip
polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468
izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir
Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli
oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi
olarak oumlnemlidir
182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Terpenler
Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar
Diterpen Fitol
Triterpenler Squalen lanosterol
Tetraterpenler Karotinoidler
Politerpenler Doğal kauccediluk
En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr
182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)
bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir
182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 82
İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve
steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
5 Steroller
bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)
bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)
bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)
182013 83
HO
HO
HO
Cholesterol
Sitosterol
Campesterol
3 5
3
24
5
3 5
24
HO
Stigmasterol
3
24
5
22
24
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler
organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır
bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir
Bu halkaların hepsine birden
steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir
182013 84
Steran halkası
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler
1 Sterinler
2 D vitaminleri
3 Adrenal korteks hormonları
4 Cinsiyet hormonları
5 Safra asitleri
182013 85
Kolesterol
Buumlyuumlk safra asitleri ve
glisin ve taurin konjugatları
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Sterinler (Steroller)
bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir
bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır
bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)
bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)
bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi
182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Kolesterol
Bedende
bull Huumlcre membranlarında
bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda
bull Safra asitlerinde
bull Hormonlarda
bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır
182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 88
Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)
Kolesterol
Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)
kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar
fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)
Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg
kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar
Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk
kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda
Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan
kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
6 Steroidler
bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar
ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar
182013 89
Steroid ccedilekirdeği Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 90
bull Kolesterol
ndash Vuumlcutta en ccedilok
bulunan steroid
ndash Bazı huumlcre
zarlarında yer alır
ndash Steroid ccedilekirdeğe
metil grupları (CH3)
bir alkil zincir ve bir
ndashOH grubu bağlıdır
ndash Steroid hormonların
oumlncuumll maddesidir
Kolesterol
Testosteron Oumlstradiol
Steroidler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir
bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir
ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)
bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir
ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur
182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lesitin ve Kolesterol ilişkisi
bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler
ndash Serbest kolesterolu esterleştirir
bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir
182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Besinlerde Kolesterol
bull Kolesterol
bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur
bull Başlıca karaciğerde sentezlenir
bull Ve besinlerle alınır
182013 93
Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği
Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid Hormonlar
bull Kolesterolden sentezlenirler
bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar
182013 94
Hormon Biyolojik etkileri
Erkek organların gelişmesi
Erkek cinsiyet oumlzellikler
Sperm uumlretimi
Dişi cinsiyet oumlzelliklerin
Gelişmesi olgunlaşma
Uterusu fertilize yumurtaya
hazılar
Doğum kontrol hapı
Testosteron (androjen)
Testislerde uumlretilir
oumlstradiol (oumlstrojen)
yumurtalıklarda uumlretilir
Progesteron
yumurtalıklarda uumlretilir
Norethindron
(sentetik progestin)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Steroid hormonlar
bull Cinsiyet hormonları
ndash Androgenler erkekte (testosteron)
ndash Estrogenler dişide (estradiol)
bull Adrenocorticosteroidler
(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)
ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)
ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler
182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Adrenal kortikosteroidler
bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler
bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar
bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron
bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır
182013 96
kortizon Aldosteron
(mineralokortikoid)
prednizon
(Sentetik kortikoid)
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Anabolik steroidler Anabolik steroidler
bull Testosteron deriveleridirler
bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır
bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur
182013 97
Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları Safra tuzları
bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar
bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır
bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder
182013 98
Kolik asit bir safra asidi
Kolik asit bir safra asidi
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra tuzları
bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir
bull Safra kesesinde depolanır
bull İnce bağırsağa boşaltılır
bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır
182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Safra asitlerinin yapısı
bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir
bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır
bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur
bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir
182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 101
Safra asitleri
Konjugasyon
Aktiflenme
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eikozanoidler
182013 102
Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında
son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile
bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5
8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler
bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler
bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler
bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler
182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -
Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri
linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar
Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir
182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinler bull Prostaglandinler
ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var
ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH
ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ
182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 106
Huumlcre aktivasyon olayları
bull Mekanik darbe
bull Sitokinler
bull Buumlyuumlme faktoumlrleri
Diyet-Linoleik asit
Araşidonik asit
Membran fosfolipidleri
Araşidonik asit
Prostaglandinler
ve Thromboksanlar
Leukotrienler
metabolizma
esterleşme
Fosfolipaz-A2
Siklooksijenaz Lipooksijenaz
Diyet ndash Linolenik asit
EPA
Glikokortikoidler
-
+
Aspirin Indomethacin Ibuprofen
-
Zyflo
-
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler
Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler
3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-
inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat
rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır
182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler
Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir
Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar
2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir
182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri
Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar
Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin
(LT) etkileri
182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Vuumlcutta Prostaglandinler
Prostaglandinler
bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar
bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler
bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur
182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir
EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır
3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler
3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler
182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları
3 oumln maddelerden sentez
SERI 5
Leukotrienler
LOX
COX
SERI 3
Prostanoids
PGD3 PGE3 PGF3
PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)
TXA3 (zayıf aktivite)
-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Diyet
3 yağ asitleri
Eicosapentaenoik Asit EPA (3)
fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin
Bitki kaynakları
Docosaheksaenoik Asit DHA (3)
meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin
gelişmesinde oumlnemli
COOH
COOH
Soğuk
su
balığı
182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır
Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir
NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler
182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Tuumlrev Lipidler
bull Lipoproteinler
bull Glikolipidler
bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir
bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar
bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda
oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir
182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
182013 115
Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda
protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller
agregatlar lipoproteinlerdir
Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır
bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir
bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır
182013 116
Yuumlzey Zar proteini
gliserofosfolipidler
Kolesterol
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller
Zar proteini
Apolar lipidler
Kolesterol esterleri
Triakilgliseroller
Polar yuumlzey
Gliserofosfolipidler Kolesterol
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler
bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar
182013 117
Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri
Dansite
İccedilerik (kuumltlenin si)
Triakilgliserol
Fosfolipidler
Kolesterol
Kolesteril-esterleri
Protein
Şilomikron
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı
182013 118
mide
VLDL ve LDLrsquoler
Karaciğerden kas
ve huumlcrelerdeki yağ
depolarına
Triakilgliserolleri taşır
HDLrsquoler karaciğere
kolesterol taşır
LDLrsquoler kolesteroluuml
huumlcrelere taşır ve
Kolesterolun fazlasını
damarlarda biriktirir
Enerji Plak
Kalp ve kaslar
Yağ depolayan huumlcreler
Safra tuzları
Diyet triakigliserollerini
yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır
Diyet
Lipidleri
Kolesterol
Uzaklaştırımı
Kolesterol ve
Safra asitleri
sentezi
Depolanmış
trakilgliseroller
Oksidasyon Aşırılık
bağırsak karaciğer
Şilomikronlar
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Teşekkuumlrler
182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz
2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız
3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız
182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS
1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz
2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz
3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir
182013 121
Ders sonu Kısa Sorular
Bykmya I-ders notu-KIBRIS