121
L İ P İ D L E R Prof. Dr. Arif ALTINTAŞ [email protected]

Temel Biyokimya-I

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Temel Biyokimya-I

L İ P İ D L E R

Prof Dr Arif ALTINTAŞ

altintasveterinaryankaraedutr

Lipidlerin Tanımı ve Temel Biyolojik Goumlrevleri

bull Genel olarak suda erimeyen eter kloroform benzen ve aseton gibi organik ccediloumlzuumlcuumllerde eriyebilen organik biyomolekuumlllerdir

bull Lipidlerin fizyolojik olarak oumlnemli doumlrt ana işlevi vardır

1 Biyolojik membranların yapısal bileşeni olarak hizmet verir

2 Triaccedililgliserol şeklinde ağırlıklı olarak enerji rezervi sağlar

3 İki lipid ve lipid tuumlrevi vitaminler ve hormonlar gibi hizmet

verir

4 Lipofilik safra asitleri lipidlerin ccediloumlzuumlnuumlr hale gelmesine

yardım eder

182013 2 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Diğer Biyolojik Goumlrevleri

bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı

organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler

bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir

bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir

bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır

182013 3

C

PC

SP

PE

Rat

PC C

PE SP

Domuz

C

PC

SP

PE

Sığır

C

PC

SP

PE Koyun

C kolesterol

PE fosfatidil-

etanolamin

PC fosfatidil-kolin

SP sfingomyelin

Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir

Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir

Yağ

Yağ asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Yapısı

bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur

bull C H ve O iccedilerirler

bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur

ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir

ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler

bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar

182013 4

bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar

bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder

ndash Uumlccedil alt birimden oluşur

bull gliserol

bull Yağ asidi

bull fosfat grubu

zar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidler - Membranlar

bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı

tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır

bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel

maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar

ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler

ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon

182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 2: Temel Biyokimya-I

Lipidlerin Tanımı ve Temel Biyolojik Goumlrevleri

bull Genel olarak suda erimeyen eter kloroform benzen ve aseton gibi organik ccediloumlzuumlcuumllerde eriyebilen organik biyomolekuumlllerdir

bull Lipidlerin fizyolojik olarak oumlnemli doumlrt ana işlevi vardır

1 Biyolojik membranların yapısal bileşeni olarak hizmet verir

2 Triaccedililgliserol şeklinde ağırlıklı olarak enerji rezervi sağlar

3 İki lipid ve lipid tuumlrevi vitaminler ve hormonlar gibi hizmet

verir

4 Lipofilik safra asitleri lipidlerin ccediloumlzuumlnuumlr hale gelmesine

yardım eder

182013 2 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Diğer Biyolojik Goumlrevleri

bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı

organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler

bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir

bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir

bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır

182013 3

C

PC

SP

PE

Rat

PC C

PE SP

Domuz

C

PC

SP

PE

Sığır

C

PC

SP

PE Koyun

C kolesterol

PE fosfatidil-

etanolamin

PC fosfatidil-kolin

SP sfingomyelin

Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir

Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir

Yağ

Yağ asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Yapısı

bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur

bull C H ve O iccedilerirler

bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur

ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir

ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler

bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar

182013 4

bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar

bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder

ndash Uumlccedil alt birimden oluşur

bull gliserol

bull Yağ asidi

bull fosfat grubu

zar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidler - Membranlar

bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı

tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır

bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel

maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar

ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler

ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon

182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 3: Temel Biyokimya-I

Diğer Biyolojik Goumlrevleri

bull Organizmayı ısı ışık elektrik ve fiziksel şoklardan korur ndash Deri altı dokusunda ve bazı

organların ccedilevresinde ise ısı yalıtıcısı olarak hizmet ederler

bull Enfeksiyondan korunmada (immunite) suyun fazla miktarda kaybında ya da kazanımında etkilidir

bull Birccedilok bakteri ve yuumlksek organize bitkilerin yaprak meyve vb yapıların dış yuumlzeyi huumlcre duvarlarının boumlceklerin dış iskeletinin ve omurgalıların deri bileşenidir

bull Huumlcrenin kendini yenilemesinde ve tuumlruumln kendine oumlzguuml oumlzelliklerini sergilemesinde goumlrev alır

182013 3

C

PC

SP

PE

Rat

PC C

PE SP

Domuz

C

PC

SP

PE

Sığır

C

PC

SP

PE Koyun

C kolesterol

PE fosfatidil-

etanolamin

PC fosfatidil-kolin

SP sfingomyelin

Huumlcre membranındaki bu molar oranlar genetik olarak belirlenir

Lipidlerin yağ asidi kompozisyonu beslenme ve sıcaklık ile değişir

Yağ

Yağ asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Yapısı

bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur

bull C H ve O iccedilerirler

bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur

ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir

ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler

bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar

182013 4

bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar

bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder

ndash Uumlccedil alt birimden oluşur

bull gliserol

bull Yağ asidi

bull fosfat grubu

zar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidler - Membranlar

bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı

tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır

bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel

maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar

ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler

ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon

182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 4: Temel Biyokimya-I

Lipidlerin Yapısı

bull Lipidler makromolekuumlller arasında bir ayrıcalıktır Ccediluumlnkuuml polimerleri yoktur

bull C H ve O iccedilerirler

bull Lipidlerin ortak oumlzellikleri suya karşı affiniyeleri ya ccedilok azdır ya da hiccedil yoktur

ndash Ccediluumlnkuuml yapıları apolar kovalan bağlardan zengindir

ndash apolar yapıda ve suda ccediloumlzuumlnmezler Normal olarak apolar organik ccediloumlzuumlcuumllerde ccediloumlzuumlnuumlrler

bull Lipidler yapı ve fonksiyonları ile birbirlerinden oldukccedila farklıdırlar

182013 4

bull Lipidler suda ccediloumlzuumlnmeyen molekuumll grupları ile tanımlanırlar

bull Fosfolipidler tuumlm biyolojik membranların esasını teşkil eder

ndash Uumlccedil alt birimden oluşur

bull gliserol

bull Yağ asidi

bull fosfat grubu

zar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidler - Membranlar

bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı

tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır

bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel

maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar

ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler

ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon

182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 5: Temel Biyokimya-I

Lipidler - Membranlar

bull Membranların goumlrevi Biyolojik sistemlerde kompartmanlaşma yoluyla biyolojik olayların duumlzenlenmesi youmlnuumlndedir ndash Canlının temel birimi olan huumlcre oumlzel olarak plazma membranı

tarafından kılıf şeklinde sarılmasıyla tanımlanır Bununla birlikte oumlkaryotlarda ccedilekirdek mitokondri kloroplast ER ve Golgi aygıtı gibi bazı subseluumller organeller membran ile sınırlandırılmıştır

bull Biyolojik membranlar lipid protein ve daha duumlşuumlk miktarda olmak uumlzere karbonhidratlardan oluşur ndash Membranlar maddelerin geccedilişine tamamen engel değildir (yarıgeccedilirgen) ndash Huumlcre iccedili ortamın kompozisyonunu duumlzenler Huumlcre iccedili huumlcre dışı besinsel

maddelerin artık uumlruumlnlerin ve iyonların geccedilişini kontrol ederek bu işi yapar

ndash Huumlcre membranında bazı oumlzel oluşumlar (por pompa) spesifik madde geccedilişini duumlzenler

ndash Bazı temel biyokimyasal olaylar membran iskeleti uumlzerinde gerccedilekleşir ndash Oumlrnek Elektron transportu ve oksidatif fosforilasyon

182013 5 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 6: Temel Biyokimya-I

182013 6

LİPİDLER LİPİDLERLE İLİŞKİLİ MOLEKUumlLLER

YAĞ ASİTLERİ

Palmitik asit doymuş bir yağ asidi

Oleik asit doymamış bir yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Gliserol

Gliserol

Glis

ero

l G

lise

rol

Glis

ero

l

MONOGLİSERİD

DİGLİSERİD

TRİGLİSERİD

FOSFOLİPİD

EİKOZANOİDLER

STEROİDLER

Fosfat

Kolesterol

Kortizol

Yağ asidi

Yağ asidi

Glis

ero

l

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 7: Temel Biyokimya-I

Lipidlerin Organizmada Dağılımı

bull Lipidlerin vuumlcutta dağılımı ccedileşitli hayvansal dokularda farklılık goumlsterir

bull Yumurta sperma ve beyinde 75 ndash 30

bull Embriyonal dokuda 1-2

bull Lipid deposu olmayan dokularda 1-10

bull Yağ deposu olan dokularda ve sarı kemik iliğinde 90 oranında dağılım goumlsterir

182013 7

bull

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 8: Temel Biyokimya-I

Lipidlerin sınıflandırılması

bull Ccedilok ccedileşitli şekilde sınıflandırmalar olmasına rağmen en memnuniyet verici olanı karbon iskeletinin yapısı uumlzerine olandır Buna goumlre

1 Kompleks lipidler (sabunlaşabilir) bull Akil-gliseroller rarr Glserol bull Fosfogliseridler rarr Gliserol-p bull Sfingolipidler rarr Sfingozin alkol bull Mumlar rarr Yuumlksek yağ alkolleri

2 Basit lipidler (sabunlaşamaz) bull Terpenler bull Steroller bull Steroidler bull Prostaglandinler (PG)

182013 8

Mumlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 9: Temel Biyokimya-I

bull Yağ asitleri trigliseridleri fosfolipidleri kurar ve eicosanoidlerde oumln maddedir

bull Trigliseridler Enerji deposu (yağ)

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk kurucusu

bull Kolesterol huumlcre zarlarının kurucusu

safra asitleri iccedilin oumln madde

steroid hormonlar iccedilin oumln madde

182013 9 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 10: Temel Biyokimya-I

182013 10

Lipidlerin sınıflandırılması

Depo

Lipidler

(noumltral)

Membran Lipidleri (polar)

Fosfolipidler Glikolipidler

Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Sfingolipidler

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi

Yağ asidi Yağ asidi

Alkol Mono ya da

oligosakkarid Kolin

Gli

se

rol

Gli

se

rol

Sfi

ng

ozin

Sfi

ng

ozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 11: Temel Biyokimya-I

182013 11

Gliserolun triesterleri

Basit

esterler Sfingozin (bir amino

alkol) tuumlrevleri

Halka esaslı 20 Crsquolu asit

esaslı

Şeker grupları

iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Yuumlkluuml fosfat

grupları iccedilerir

Noumltral yağ

Mumlar Triakilgliseroller Gliserofosfolipidler Sfingolipidler Steroidler Ekozanoidler

Glikolipidler Sfingomyelinler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 12: Temel Biyokimya-I

1 Yağ asitleri

bull Yağ asitleri bir hidrokarbon zincirli karboksilik asitlerdir

(Cn 4 ndash 36)

182013 12

CnHm-C OH

O

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 13: Temel Biyokimya-I

Yağ Asitleri

bull Yağ asitleri vuumlcutta iki oumlnemli rol uumlstlenir

1 Oldukccedila karmaşık yapıdaki membran

lipidlerinin bir bileşenleri olarak

2 Triaccedililgliserol şeklinde depolanan

yağların en oumlnemli bileşenlerinden

biri olarak

182013 13 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 14: Temel Biyokimya-I

Adlandırma

182013 14

bull Yağ asitleri bireysel olarak bir yada iki numerik adlandırma sistemleri ile tanımlanabilir

ω-tanımlama ya da n-tanımlama

karbon numaralama metil uccediltan başlar

COOH

1 3 5 7 9 11 13 15 17

2 4 6 8 10 12 14 16 18

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 15: Temel Biyokimya-I

Adlandırma

182013 15

D-tanımlama

Karbon numaralama karboksil gruptan başlar

1 3 5 7 9 11 13 15 17

n-Designation

17 15 13 11 9 7 5 3 1

18 16 14 12 10 8 6 4 2

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 16: Temel Biyokimya-I

Adlandırma

182013 16

bull Standart adlandırma

204 n6

204 D581114

Karbon zincir uzunluğu

Ccedilift bağların sayısı

Ccedilift bağların pozisyonu

n-tanımlama

yada w-tanımlama

D-tanımlama

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 17: Temel Biyokimya-I

Adlandırma

Karbon sayılarına goumlre

bull Etanoik CH3-COOH

bull Propanoik CH3-CH2-COOH

bull Buumltanoik CH3-CH2-CH2-COOH

bull Hekzanoik CH3-(CH2)3-COOH

bull Dekanoik CH3-(CH2)n-COOH

CnH2n+1 rarr doymuş

182013 17 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 18: Temel Biyokimya-I

bull Duumlşuumlk zincir uzunluklu yağ asitleri hafif ccediloumlzuumlnuumlr

bull Ccediluumlnkuuml - COOH fizyolojik pHrsquoda iyonlaşır

182013 18

CnHm-COOH CnHm-COO- + H+ pH 7

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 19: Temel Biyokimya-I

182013 19

Zincir

Uzunluğu

arttıkccedila

Ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

duumlşer

4C

8C

12C

4C CH3-(CH2)2-COOH butanoik asit ccediloumlzuumlnuumlr

Maksimum

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk

8C CH3-(CH2)6-COOH oktanoik asit 00047M

12C CH3-(CH2)10-COOH laurik asit 00003M

Glikoz 6M Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 20: Temel Biyokimya-I

182013 20

bull Yağ asitleri doymuş yada doymamış olabilirler

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H H H O

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

Butanoik asit

But-2-ene oik

asit=buumltenoik

Doymuş

Doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 21: Temel Biyokimya-I

182013 21

H H

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H OH

O

TRANS

H ndash C ndash C ndash C ndash C

H H H OH

H O

CİS

Yağ asitlerinin ccediloğu CİS konfiguumlrasyondadır

160 16 karbon ve ccedilift bağ yok

182 18 karbon ve 2 ccedilift bağ var

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 22: Temel Biyokimya-I

Yağ asitleri bull Yuumlksek enerjili bileşiklerdir

bull En oumlnemlileri 16-18 karbonludur

bull Doymuş ve doymamış olabilir

182013 22

Doymuş

Trans

Cis Doymamış

Ccedilok doymamış

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 23: Temel Biyokimya-I

182013 23

Doymuş Yağ Asitleri

Asetik asit ( 2C)

Propiyonik asit (3C)

Buumltirik asit (4C)

Kaproik asit (6C)

Kaprilik asit (8C)

Kaprik asit (10C)

Laurik asit (12C)

Miristik asit (14C)

Palmitik asit (16C)

Stearik asit (18C)

Arahidik asit (20C)

Behenik asit (22C)

Lignoserik asit (24C)

Serotik asit (26C)

Montanik asit (28C)

Doymamış Yağ Asitleri

Palmitoleik asit 161 (9) w-7

Oleik asit 181 (9) w-9

Linoleik asit 182 (912) w-6

Linolenik asit 18 3 (91215) w-3

Arahidonik asit 204 (581114) w-4

EPA (58111417) w-3

DHA (4710131619) w-3

Nervonik asit (15) w-9

Siklik Yağ Asitleri

(cuumlzzam tedavisinde

kullanılmaktadır)

Hidnokarpik asit

Şolmugrik asit

1048708

Yağ Asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 24: Temel Biyokimya-I

182013 24

Ek gruplu yağ asitleri

hidrokarbon zincirlerinde hidroksil grubu veya metil grubu gibi ek

gruplar iccedileren yağ asitleridirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 25: Temel Biyokimya-I

182013 25

Halka yapılı yağ asitleri

hidrokarbon zincirleri halka yapı oluşturmuş olan yağ asitleridir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 26: Temel Biyokimya-I

182013 26

Doymuş yağ asitleri bull Doymuş yağ asitleri fonksiyonel grup olarak

karboksil grubu iccedileren tek bağlı karbon zincirleridir

COOH

H3C

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 27: Temel Biyokimya-I

182013 27

Doymamış yağ asitleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 28: Temel Biyokimya-I

182013 28

Zincir uzunluğu erime noktası

doymamışlık erime noktası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 29: Temel Biyokimya-I

182013 29

Karboksil

grup

Hidrokarbon

zincir

Doymuş

yağ asitleri

Doymuş ve doymamış

yağ asitleri karışımı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 30: Temel Biyokimya-I

2 Yağlar

bull Yağlar buumlyuumlk miktarda enerji depolarıdır

bull Yağlar kesin olarak bir polimer olmasalar da kuumlccediluumlk molekuumlllerin dehidrasyon reaksiyonları ile oluşmuş buumlyuumlk molekuumlllerdir

bull Bir yağ iki kuumlccediluumlk molekuumllden oluşur gliserol ve yağ asidi

182013 30

CH2 ndash OH

CH ndash OH

CH2 ndash OH

R ndash (CH2)n ndash COOH

Yağ asidi Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 31: Temel Biyokimya-I

182013 31

ndash Gliserol

molekuumlluuml + 3

yağ asidi

(ester bağlar)

ndash Triakilgliserol

Gliserol

Yağ asidi

Yağlar ndash yapı

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 32: Temel Biyokimya-I

bull Yağlar ya da trigliseridler gliserol ve yağ asitlerinden dehidrasyon sentez ile oluşurlar

bull Doymamış yağlar yağ asitlerinde bir yada daha ccedilok ccedilift bağ iccedilerirler

182013 32

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (Trigliserid)

Palmitik asit

(doymuş)

Stearik asit

(doymuş)

Oleik asit

(doymamış)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 33: Temel Biyokimya-I

182013 33

bull Gliserol uumlccedil değerli bir alkolduumlr Uumlccedil karbon ve

herbiri bir OH grubu iccedilerir

bull Yağ asidi uzun karbon iskeletinde bir karboksil

grubu iccedilerir 16 - 18 karbonlu olabilir

Gliserol

Dehidrasyon sentez

Yağ asidi

(Palmitik asit)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 34: Temel Biyokimya-I

bull Uzun hidrokarbon iskeletinde apolar bazı C-H bağları yağı hidrofobik yapar

bull yağda uumlccedil yağ asidi gliserole bir ester bağı ile bağlanır

bir triakilgliserol meydana gelir

182013 34

Ester bağı

Yağ molekuumlluuml (triakil-gliserol = trigliserid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 35: Temel Biyokimya-I

bull Bir yağda uumlccedil yağ asidi aynı yada farklı olabilir

bull Yağ asitleri zincir uzunluğu (karbon sayıları) ve ccedilift bağların yeri farklı olabilir

ndash karbon-karbon ccedilift bağları yoksa molekuumll doymuş bir yağ asididir

182013 35

Doymuş yağ ve doymuş yağ asidi

Stearik asit

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 36: Temel Biyokimya-I

bull Doymuş yağ asitlerini iccedileren yağlar doymuş yağlardır

ndash Ccediloğu hayvan yağları doymuştur

ndash Doymuş yağlar oda ısısında katıdırlar

ndash Doymuş yağlardan zengin bir diyet plakların birikimi nedeniyle kalp-damar hastalıklarına (atherosclerosis) yol accedilabilirler

bull Doymamış yağ asitleri iccedileren yağlar doymamış yağlardır

ndash Bitki ve balık yağları sıvı yağ olarak bilinirler oda ısısında sıvıdırlar

bull Ccedilift bağlardan dolayı oluşan buumlkuumllmeler molekuumlluumln diğer molekuumlllere yakınlaşmasını sağlar

182013 36 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 37: Temel Biyokimya-I

(1) Yağların en buumlyuumlk goumlrevi enerji deposu olmalarıdır

ndash Bir gram yağ bir gram polisakkaridin sahip olduğu enerjiden iki kat daha fazla enerji depolar

ndash Bitkilerde enerji deposu nişastadır

ndash İnsanlar ve diğer memeliler uzun zaman geccedilerli enerji rezervi olarak adipoz doku huumlcrelerinde yağ depolarlar

(2) Yağ aynı zamanda hayati organlara yastık goumlrevi yapar

(3) Bir yağ tabakası yalıtım şeklinde de goumlrev alır

ndash Derialtı tabakası oumlzellikle balinalarda foklarda ve diğer bir ccedilok deniz memelilerinde yağdan zengindir

182013 37 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 38: Temel Biyokimya-I

Enerji deposu olarak Yağlar

bull Yağlar gram başına yaklaşık 9 kcal verirken karbonhidratlar gram başına 4 kcal verirler ndash Hayvansal yağlar doymuştur halbuki ccediloğu bitkisel yağlar doymamıştır

ndash Aşırı karbonhidrat alımı sırasında ihtiyaccedil fazlası nişasta veya glikojene ccedilevrilir ya da ilerde kullanmak uumlzere yağlara ccedilevrilir ve depolanır

ndash TAG depolamak neden glikojen ve nişasta gibi CHOrsquoları depolamaktan daha avantajlı

bull Her iki grup gram bazında kıyaslanınca TAGrsquodaki ndashC- atomları şekerlere goumlre X2 daha fazla reduumlkte haldedir dolayısıyla gt X2 daha fazla enerji verir

bull Hidrofobik olduklarından su tutamazlar depolayan organizma fazladan su ağırlığı taşımak zorunda kalmaz

bull Uzun suumlreli (insanda yaklaşık 1-2 ay) yağ ve Vit E depolarıdır Glikojen deposu ancak 1 guumln gider CHOrsquoın avantajı suda ccediloumlzuumlnduumlğuumlnden hızlı enerji kaynağı

182013 38 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 39: Temel Biyokimya-I

bull Bazı hayvanlarda TAG deri altında depolanarak soğuk iklimde izolasyon sağlar ndash Penguen ayı balığı ayı gibi hibernasyona girenlerde hem E hem de

izolasyon amaccedillı depolama var TAGrsquoın yoğunluğu duumlşuumlktuumlr ndash balina dalışı

bull İspermeccedilet balinası 370Crsquode baş yağları sıvı 310Crsquoda katı kafasında (lamba yağı yapılan spermeceti organı) yaklaşık 4 ton yağ taşır 1000-3000 m derine dalabilir

bull Tohum yağlarından mısır ve zeytinyağı doymamış yani oda sıcaklığında sıvı Ccedilift bağlarını sanayide hidrojene edip tek bağ yapınca margarin olur

bull Gıdalardaki ccedilift bağlar oksijene ccedilok uzun suumlre maruz kalınca bozulur ve ekşir Oksidatif yıkıma uğrar aldehit ve asitler ndashCOOH oluşur

bull Kısa zincirli dolayısıyla uccedilucudur bull Doğal gıdalar TAGrsquoın yaleri bakımından farklıdır TAG karışımı

olan mısıryağı ve zeytinyağı sadece doymamış olduğundan oda sıcaklığında sıvıdır Erime noktaları ya bileşiminin direkt fonksiyonudur

182013 39 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 40: Temel Biyokimya-I

182013 40

Trans Yağlar bull Trans yağlar sıvı bitki yağlarının hidrojenizasyonu ile oluşan

yağlardır Yağ ne kadar hidrojene ise oda sıcaklığında o kadar katı olacaktır

bull Hidrojenize bitkisel yağlar ile pişirilen yiyeceklerde bulunurlar Krakerler margarinler patates cipsleri patlamış mısır kremalı-karamelli biskuumlviler şekerlemelerde bulunur Trans yağları bazı et ve mandıra uumlruumlnlerinde de doğal olarak bulunabilir

bull Trans yağlar en tehlikeli yağlardandır Vuumlcuttaki LDL(koumltuuml kolesterol) duumlzeyini yuumlksellttiği gibi HDL (iyi kolesterol) duumlzeyini de duumlşuumlruumlr Ayrıca kanser riskini (oumlzellikle goumlğuumls kanseri) arttırdığı duumlşuumlnuumllmektedir Damar sertliği(arterio skleroz) a sebep olduğu ileri suumlruumllmuumlştuumlrKaccedilınılması gereken yağlardır

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 41: Temel Biyokimya-I

182013 41

Yağların sabunlaşması

Sabun

(Sodyum stearat)

Gliserol

Tristearin ya da gliseril tristearat

Yağda ccediloumlzuumlnen

hidrokarbon uccedil

Suda ccediloumlzuumlnen

Polar baş

Yağ

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 42: Temel Biyokimya-I

Alifatik Alkoller ve Mumlar

bull Mumlar uzun zincirli yağ asitlerinin yine uzun zincirli alifatik alkollerle yaptıkları polar olmayan esterlerdir

bull Mumlar oluşurken 16-30 C atomu taşıyan uzun zincirli alkoller ile 14-36 ya kadar C atomu taşıyan doymamış uzun zincirli yağ asitleri bu estere katılırlar

bull Okyanuslardaki beslenme zincirinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptir Planktonların ana enerji kaynağı olarak depo edildikleri iccedilin plankton yiyen canlılar ve okyanus besin zinciri accedilısından oumlnemli bir role sahiptir

182013 42 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 43: Temel Biyokimya-I

Mumlar

bull Arı mumu uzun C atomlu bir alkol serbest yağ asidi ve hidrokarbon taşıyan kompleks bir esterdir

bull Bitkilerde bulunan kompleks yapılı muma Palmiyeden elde edilen Karnauba mumu oumlrnek verilebilir

bull Hayvanlarda yuumln kıl ve tiftiğin etrafını saran yağlı tabakanın yapısında lanolin (yuumln yağı) denen mum yapılı maddeler bulunur

182013 43 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 44: Temel Biyokimya-I

Mumlar

bull Erime noktaları 60 rarr 100 oCrsquodir

bull Planktonların temel metabolik yakıt deposudur Su geccedilirmezler kuşlar salgıladıkları mumlarla tuumlylerinin suyu emmesini engeller

bull Rododendron yaprağı zehirli sarmaşık ccediloğu tropik bitki mum ile kaplıdır Amaccedil su kaybını engellemektir Bir diğer sebebi de parazitlerden korunmaktır

bull Kozmetik sanayiide de oumlnemlidir Lanolin (yuumlnden) balmumu ve carnauba mumu (Brezilya palmiye ağacından) spermeccedileti yağının mumu (balinadan) ndash Mumlar başlıca losyon merhem ve cila yapımında kullanılır

182013 44 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 45: Temel Biyokimya-I

182013 45

Mumlar Yağ asitlerinin gliserolden daha buumlyuumlk

molekuumllluuml alkollerle oluşturdukları esterlerdir

Mumlar doğada yaygın olarak

bazı boumlceklerin salgılarında

hayvanların deri kıl ve

tuumlylerinde bitkilerin

yapraklarında meyve ve

kabuklarında bulunur

H3C (CH2)14 C

O

O CH2 (CH2)28-CH3

long chain alcohol

fatty acidUzun zincirli

Yağ asidi Uzun zincirli

alkol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 46: Temel Biyokimya-I

3 Fosfolipidler

bull Fosfolipidler huumlcre zarlarının en buumlyuumlk bileşenidir

bull Fosfolipidler gliserole bağlı iki yağ asitine ve ldquopozisyon uumlccedilrdquo de bir fosfat grubuna sahiptir

(= fosfatidik asit)

ndash Fosfat grubu negatif bir yuumlk taşır

ndash Eklenecek kuumlccediluumlk gruplar fosfat grubuna bağlanabilir

182013 46 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 47: Temel Biyokimya-I

bull C H ve O + P N yada S iccedilerirler

bull Membranlar fosfolipidlerden yapılır

182013 47

Doymuş

yağ asidi

Doymamış

yağ asidi

Organik grup

Fosfat grup

Gliserol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 48: Temel Biyokimya-I

Fosfolipidler

bull Fosfatidik asit ve tuumlrevleri

182013 48

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Amino

alkol

Gliserol

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidik asit Fosfatidil-etanolamin = sefalin

Fosfatidil-kolin = lesitin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 49: Temel Biyokimya-I

bull PLrsquoler ERrsquoda sentezlenir Buradan golgiye taşınır ve daha sonra organellerin membranına yerleşir veya ekzositozla dışarı salınır

182013 49

Gliserol 3-fosfatdehidrogenaz

Gliserol kinaz Gliserol Gliserol 3-fosfat

DHAP Gliserol 3-fosfat

NADH+H NAD

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 50: Temel Biyokimya-I

Fosfolipidler

182013 50

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Gliserol 3-fosfat

PO4

G L İ S E R O L

Lizofosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

KoA

Accedilil-transferaz

Yağ asidi

Yağ accedilil-KoA

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

bull Fosfatidik asit oluşumu Fosfolipidlerin babası fosfatidik asittir

bull Diğer Fosfolipidler Fosfatidik asitten tuumlrerler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 51: Temel Biyokimya-I

Lesitin ve Sefalin (kefalin)

bull Lesitin ve Sefalin gliserofosfolipidlerdendir

ndash Beyinde ve sinir dokuda yoğundurlar

ndash Yumurta sarısında tahıl tohumlarında ve mayada yoğun olarak bulunur

182013 51

Lesitin Kefalin Kolin

Apolar

Yağ asitleri

Etanolamin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 52: Temel Biyokimya-I

182013 52

Fosfokolin sitidiltransferaz Kolin kinaz

Kolin Fosfokolin

ATP ADP CTP

CDP

CDP-Fosfokolin

CDP-Fosfokolin +

Fosfatidik asit

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Fosfatidil kolin

(Lesitin)

PO4

G L İ S E R O L

Yağ asidi

Yağ asidi

Kolin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 53: Temel Biyokimya-I

182013 53

Fosfatidiletanolamin Fosfatidilserin

Etanolamin Serin

Fosfatidil-etanolamin-serin transferaz

Metiltransferaz Fosfatidiletanolamin Fosfatidilkolin

SAM S-adenozilhomosistein

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 54: Temel Biyokimya-I

Fosfatidil etanolamin (PE) (Sefalin) - fosfatidil kolin (PC) (Lesitin)

bull PE PC oumlkaryotik huumlcrelerde en fazla bulunan fosfolipidlerdir

bull Sentezlerinde kullanılan kolin ve etanolamin diyetle alınır veya fosfolipid turnoverından elde edilir Kolin ayrıca membranlardaki fosfatidil etanolaminden de sentezlenebilir

bull Akciğer tip II pnoumlmositlerinde sentezlenen dipalmitoil fosfatidil kolin (lesitin) bileşiğinde gliseroldeki 1 ve 2 Pozisyonlar palmitat ile doldurulmuştur Bu akciğer suumlrfaktanının (alveollerin iccedil yuumlzeyindeki sıvı tabakası) analipid kısmıdır

182013 54 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 55: Temel Biyokimya-I

Fosfolipidlerin polaritesi

bull Bir fosfolipid polar ve apolar boumllgelere sahiptir (amfipatik lipid)

182013 55

Polar baş

Polar baş

apolar kuyruk

apolar kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 56: Temel Biyokimya-I

182013 56

bull Fosfolipidlerin su ile olan ilişkileri karmaşıktır

ndash Yağ asidi kuyruk kısımları hidrofobiktir fakat fosfat grubu ve onun bağlantıları bir hidrofilik baş oluşturur

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 57: Temel Biyokimya-I

Fosfolipidler

bull Polar ve iyoniktirler

bull Yağ asitleri gibi PLrsquolerde amfipatiktir

bull Yani herbiri hidrofilik bir başa (fosfat grubu ve ona bağlı serin etanolamin kolin vb) ve uzun hidrofobik bir kuyruğa sahiptir (iki yağ asiti zinciri)

bull Olgun eritrositler hariccedil tuumlm huumlcreler PL sentezlerler Oysa TAG sentezi esas olarak karaciğer yağ doku suumlt veren meme bezleri ve barsak mukoza huumlcrelerinde gerccedilekleşmektedir

182013 57 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 58: Temel Biyokimya-I

bull Gliserofosfolipidler ve sfingozin iccedileren sfingomyelin huumlcre zarının bileşenidir

bull Gliserol iccedileren fosfolipidler ek olarak

ndash Safranın esansiyel bileşenidir

ndash Bazı proteinlerin huumlcre zarına tutunmasını sağlar

ndash Zar boyunca yayılan sinyal geccedilişinde yer alır

ndash Akciğerde suumlrfaktanın bileşenidir

182013 58 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 59: Temel Biyokimya-I

Fosfatidilinozitol (PI)

bull PI alışılmamış bir fosfolipiddir Ccediluumlnkuuml sıklıkla gliseroluumln 1 karbonunda stearik asit 2 Karbonunda ise araşidonik asit iccedilerir Bu nedenle PI membranlarda araşidonik asit deposu gibi goumlrev goumlruumlr ve gerekli olduğunda prostaglandin sentezi iccedilin substrat sağlar

bull Membranlara bağlı PIrsquouumln fosforilasyonu ccedileşitli hormon ve noumlrotransmitterlerin huumlcre membranındaki reseptoumlrlere bağlanması ile oluşur Bu polifosfoinozidlerin yıkımı intraselluumller Ca++ mobilizasyonu ve protein kinaz C aktivasyonu ile sonuccedillanır Her iki olay sinerjist ccedilalışır ve membran boyunca sinyal geccediler

bull Oumlzguumln proteinler ve enzimler membrana bağlı PIrsquoe bir karbonhidrat koumlpruumlsuuml ile bağlanabilirler (ALP Asetilkolinesteraz lipoprotein lipaz)

182013 59 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 60: Temel Biyokimya-I

bull Fosfolipidler su ile birleştirildiğinde agregatlar iccedilinde hidrofobik uzantılar merkezde hidrofilik baş dış tarafta kalacak şekilde yarı-toplu halde kalırlar

ndash Bu yapı tipi misel olarak adlandırılır

182013 60

MİSEL

SU

Hidrofilik

Baş

Hidrofobik

Kuyruk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 61: Temel Biyokimya-I

bull Bir huumlcrenin yuumlzeyinde fosfolipidler bir bilayer (iki tabakalı yapı) olarak dizilirler

ndash Aynı şekilde hidrofilik başlar dış tarafta su ile temas halinde ve hidrofobik uzantılar karşılıklı olarak dizilirler

ndash Fosfolipid bilayer huumlcre ve dış ccedilevre arasında bir engel oluşturur

bull Bunlar huumlcrelerin ve huumlcre organellerinin membranlarının temel bileşenidirler

182013 61

Fosfolipid

bilayer

su

su Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 62: Temel Biyokimya-I

Membrandaki yapısal lipidler

bull Membran lipidleri amfipatiktir molekuumlluumln bir ucu hidrofobik (kuyruk) diğeri hidrofilik (kafa) ndash Ccedilift tabaka bu yuumlzden oluşturabilirler

bull Membran lipidleri ccedilok karmaşıktır Polar bileşiklerdir Omurgaları gliserol ve sfingozinrsquodir

bull Gliserofosfolipidlerin diğer adı Fosfogliseridlerrsquodir bull Sfingolipidler ve Kolesterol de membran lipidlerindendir bull Bazı hayvan dokularında ve tek huumlcreli organizmalarda

eter lipidler (plazmalogenler) yaygındır ndash Omurgalı kalbindeki fosfolipidlerin yarısı plazmalogendir ndash PAF (platelet-trombosit- aktive edici faktoumlr) de bir eter lipiddir

ve haberleşmede goumlrevlidir Bazofillerden salınır bull Trombosit agregasyonunu ve serotonin (vazokonstriktoumlr) salınmasını

sağlar Karaciğer duumlz kas kalp uterus ve akciğer dokularına etkilidir İnflamasyonda ve alerjik cevapta rol oynar

182013 62 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 63: Temel Biyokimya-I

182013 63

Biyolojik Membran

Lipidleri

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 64: Temel Biyokimya-I

Eter fosfolipidler (alkil fosfolipidler) bull Tek farkları gliserofosfolipidlerde yağ asidleri gliserole ester bağı ile

bağlanırken plazmalogenlerde eter bağı ile bağlanmaktadır ndash Bu yol temelde peroksizomlar iccedilin oumlzguumlnduumlr ndash Plazmalogenler ve PAF alkil fosfolipid yapısındadır ndash Mitokondrideki fosfolipidlerin ccediloğu polazmalogenlerden oluşur ndash Myelin buumlyuumlk miktarda etanolamin plazmalogen iccedilerir Kalp

kası ise buumlyuumlk miktarda kolin plazmalogen iccedilerir PAF (platelet aktive edici faktoumlr) bull Bir plazmalogen olan 1-alkenil-2-asetil-fosfatidilkolin ccedilok guumlccedilluuml bir

kimyasal mediatoumlrduumlr PLT agregasyonu ve degranuumllasyonuna neden olur Bu nedenle PAF olarak adlandırılmıştır Diğer etkileri ndash Akciğerlerde oumldemi artırmak ndash Aşırı duyarlılık reaksiyonlarına katılmak ndash Aktif iltihabi reaksiyonlara katılmak ndash Noumltrofil ve alveoler makrofajların suumlperoksid radikali uumlretmesine neden

olmak olarak sıralanabilir

182013 64 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 65: Temel Biyokimya-I

Plazmalogenler

Guumlccedilluuml bir biyolojik

molekuumll olan trombosit

aktive edici faktoumlr

(platelet activating

factor = PAF) kendisi

bir kolin plazmalogendir

182013 65 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 66: Temel Biyokimya-I

Di Fosfatidil gliserol (PG) = Kardiyolipin

bull PG Mitokondri membranlarında goumlreceli olarak fazla miktarlarda yer alır ve kardiyolipinin oumlncuumll maddesidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır

bull Kardiyolipin antijenik olan tek insan fosfogliserididir Bu nedenle sifilis (frengi) tanısında kullanılmaktadır

bull İccedil mitokondri zarı ve bakteri zarının oumlnemli bileşenidir Oumlzellikle kalp kasında fazladır Yuumlksek negatif yuumlk taşıyan bir fosfolipiddir Fosfat taşıyıcısı işlevi iccedilin ve sitokrom oksidaz etkinliği iccedilin gerekmektedir

bull Kardiyolipin yapısı şoumlyle oumlzetlenebilir bull 2 molekuumll fosfatidilgliserol birleşir ve 1 mol gliserol yapıdan

ayrılır ve Kardiyolipin oluşur (difosfatidilgliserol) bull 2 molekuumll fosfatidik asit fosfat grupları aracılığı ile ek bir

gliserol ile birleşirse bu bileşik ldquokardiyolipinrdquo dir

182013 66 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 67: Temel Biyokimya-I

182013 67

Fosfolipidler molekuumll yapılarındaki alkol tuumlruumlne goumlre

fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve fosfosfingozidler

(sfingomyelinler) olmak uumlzere iki grupta incelenirler

Polar baş grup

Alkol

Yağ Asit Zincirleri

Fosfolipidler Bykmya I-ders notu-KIBRIS

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 68: Temel Biyokimya-I

H

Sfingolipidler ve ceramidler bull Sfingozin alkol yağ asidi ile bağlanır

ndash Ceramid

bull Ceramid + p + Kolin ndash Sfingomyelin

bull Ceramid + Glikoz (ya da Galaktoz) ndash Cerebrosid (glikolipid)

bull Beyinde ve sinir miyelin kılıflarında

bull Ceramid + şeker artıkları (ceramid-oligosakkaritler)

bull Gangliosid (GM1)

182013 68

Yağ Asiti Sfingozin

Yağ Asiti Sfingozin

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 69: Temel Biyokimya-I

Sfingomyelin bull Molekuumll omurgası olarak sfingozin iccedileren grubun en basit

bileşiği seramiddir Seramid sfingolipidlerin oumlncuumll maddesidir ve ERrsquoda sentezlenir

bull Seramid fosforilkolin ile esterleşirse sfingomyelin oluşur Sfingomyelin sinir liflerinin oumlnemli bileşenidir

bull Sfingomyelindeki en sık yağ asitleri ndash Palmitik asit ndash Stearik asit ndash Lignoserik asit ndash Nervonik asitlerdir

bull Sfingomyelin sinir doku membranlarının temel yapısal elemanlarından birisidir

bull Sfingomyelin ağırlıklı olarak lignoserik ve nervonik asitler gibi daha uzun zincirli yağ asitleri iccedilerir Oysa beyin gri cevherinde sfingomyelin sadece stearik asit iccedilerir

182013 69 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 70: Temel Biyokimya-I

1 Seramidler

Seramid bir amid bağıyla sfingozinin amino grubunun bulunduğu 2 karbona bir yağ asidinin bağlanmasından ibarettir Yani sfingozinin amino grubuna bir yağ asidi girmesiyle oluşur

Hayvansal ve bitkisel dokularda bol bulunur

Bir seramid diğerinden taşıdığı yağ asitiyle ayrılır

Seramidler buumltuumln sfingolipidlerin metabolik kaynağıdır

182013 70 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ya

ğ A

siti

Sfin

go

zin

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 71: Temel Biyokimya-I

182013 71

Seramide Fosfatidil kolinden kolinin eklenmesi ile Sfingomyelin meydana gelir Seramide Glikozun eklenmesi ile Serebrozid oluşur Glikozu UDP taşır

Serebrozide PAPS suumllfat grubu taşır ve Sulfatid meydana gelir

SERAMİD

Sfingomyelin

Fosfatidil kolin digliserid Glikozilseramid

Gangliozid

Galaktozilseramid

Suumllfatid

UDP Gal UDP

PAPS

UDP GLu UDP

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 72: Temel Biyokimya-I

Serebrositler

182013 72

Galaktozilseramid

(Galβ1-1Cer)

Glikozilseramid

(Glcβ1-1Cer)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 73: Temel Biyokimya-I

2 Sfingomiyelinler

bull En basit yapıya sahip olup ccedilok miktarda bulunur

bull Sinirler ve beyinin yapısında oumlzellikle miyelin kılıfta ve ccediloğu memeli huumlcresi plazma mebranlarında bulunur

bull Sfingomiyelinler insanların saccedil ve epidermisinde at ve sığırların tırnaklarında bulunur

182013 73 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 74: Temel Biyokimya-I

3 Glikosfingolipidler

bull Seramidlerin primer alkol grubuna şekerlerin glikozid bağlarıyla eklenmesi sonucu oluşurlar

bull Serobrositler gangliyositler ve diğer seramid oligosakkaritler bu grupta toplanırlar

182013 74 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 75: Temel Biyokimya-I

Glikosfingolipidler

a Serobrositler

bull Beyin huumlcrelerinin zarlarında bulunur

b Gangliyositler

bull Gangliyositler serobrositlerdeki galaktoza ilaveten birkaccedil molekuumll daha karbonhidrat bulundururlar

bull Sinir ve dalak huumlcrelerinde bol miktarda bulunurlar

bull Gangliyositler huumlcrelerin birbirini tanıma ve ilişkilerini (haberleşmelerinin oluşmasını) sağlayan maddelerdir

bull A-B-O sistemini oluşturan kan grubu antijenleri seramide bağlanan oligosakkaridin en sonundaki 3 monosakkaridin diziliş farklılıklarına goumlre ortaya ccedilıkar

182013 75 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 76: Temel Biyokimya-I

Kan grubu maddeleri (insan)

182013 76

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal N-ac-

Gal

Fuc A antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal Gal

Fuc B antijen

Yağ asidi

sfingozin

Glc Gal N-ac-

Gal Gal

Fuc O antijen

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 77: Temel Biyokimya-I

4 Terpenler

bull 2-metil buumltadien (izopren) polimerleridir

H

H2C ndash C ndash C ndash CH2

CH3

182013 77

H

= CHndash C ndash C ndash CH =

CH3

Kauccediluk

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 78: Temel Biyokimya-I

Terpenler

2-metil buumltadien yapısına sahip izopren denen molekuumlller ile bunların polimerleri tabiatta ccedilok yaygındır

H2C = C ndash CH = CH2

CH3 Boumlyle bir yapı inaktif haldedir Aktif olan ise dehidre izopren

molekuumlluumlduumlr = HC ndash C = HC ndash CH = CH3

182013 78 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 79: Temel Biyokimya-I

Terpenler Polimerizasyondan oumlnce izopren molekuumllleri dehidre olur Dehidre izopren molekuumllleri yan yana gelip

polimerleşerek terpenler adı verilen lipidleri oluşturur İki izoprenin birbirine bağlanmasıyla monoterpen 468

izoprenin birbirine bağlanmasıyla diterpenler triterpenler ve tetraterpenler meydana gelir

Terpenler duumlz zincir veya halka yapıda olabilir Karotinoidler terpen grubunun en oumlnemli

oumlrneklerindendir Domateste Likopin safran bitkisinde safran karotinoiddir Karotinoidlerin bir grubu (karotinler) Vit A oumln maddesi

olarak oumlnemlidir

182013 79 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 80: Temel Biyokimya-I

Terpenler

Monoterpen Limonen mentol geraniol karvon pinen kamforhellip Bunların hepsi karakteristik koku ve tada sahiptir ve baharatlardaki tat ve kokuları oluştururlar

Diterpen Fitol

Triterpenler Squalen lanosterol

Tetraterpenler Karotinoidler

Politerpenler Doğal kauccediluk

En oumlnemli terpenler arasında yağda ccediloumlzuumlnen vitaminler Vit A D E ve Krsquoyı saymak muumlmkuumlnduumlr

182013 80 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 81: Temel Biyokimya-I

bull Karotinoidler (likopin squalen mentan kafur fitol karotin kriptoksantin ksantofil ve diğer renkli maddeler)

bull Vit A oumln maddeleri olarak karotinler biyolojik değere sahip maddelerdir

182013 81 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 82: Temel Biyokimya-I

182013 82

İzopren tuumlrevi bileşikler olan karotenoidler ve

steroidler lipidlerle ilgili maddelerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 83: Temel Biyokimya-I

5 Steroller

bull Zoosteroller (kolesterol= Vit D3 oumln maddesi)

bull Fitosteroller (stigmasterol sitosterol)

bull Muumlkosteroller (ergosterol= Vit D2 oumln maddesi)

182013 83

HO

HO

HO

Cholesterol

Sitosterol

Campesterol

3 5

3

24

5

3 5

24

HO

Stigmasterol

3

24

5

22

24

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 84: Temel Biyokimya-I

Steroidler bull Lipidlere goumlre daha sert yapıda olan steroidler

organizmada oumlnemli fizyolojik goumlrevlere sahip olan biyolojik reaksiyonlarda en fazla incelenen yapılardır

bull Hayvansal ve bitkisel dokularda yaygın olarak bulunan steroidler 4 halkalı bir yapıya sahiptir

Bu halkaların hepsine birden

steran halkası veya siklopentanoperhidrofenantren halkası denir

182013 84

Steran halkası

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 85: Temel Biyokimya-I

Biyolojik bakımdan oumlnemli Steroidler

1 Sterinler

2 D vitaminleri

3 Adrenal korteks hormonları

4 Cinsiyet hormonları

5 Safra asitleri

182013 85

Kolesterol

Buumlyuumlk safra asitleri ve

glisin ve taurin konjugatları

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 86: Temel Biyokimya-I

Sterinler (Steroller)

bull Bir steran halkası bir yan zincir bir OH grubu ve bir metil grubuna sahip maddelerdir

bull Bunlara steroller de denir ve 3 gruba ayrılır

bull Zoosterinler Kolesterin (Vit D3 oumln maddesi)

bull Mukosterinler Ergosterin (Vit D2 oumln maddesi)

bull Fitosterinler Stigmasterol Sitosterol gibi

182013 86 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 87: Temel Biyokimya-I

Kolesterol

Bedende

bull Huumlcre membranlarında

bull Myelin kılıf beyin ve sinir dokuda

bull Safra asitlerinde

bull Hormonlarda

bull Vitamin D yapısında yer alır veveya oluşumuna katılır

182013 87 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 88: Temel Biyokimya-I

182013 88

Karaciğer guumlnde 1 000 mg kolesterol sentezler (endojen sentez)

Kolesterol

Hayvansal gıdalar (yumurta sarısı et tavuk tam yağlı suumlt uumlruumlnleri)

kolesterol iccedilerirken bitki kaynaklı gıdalarda (meyve-sebzeler tahıllar

fındık) kolesterol bulunmaz (ekzojen alım)

Normalde organizma gereksinim duyduğu kolesteroluuml kendisi yapmaktadır ekzojen alıma gereksinim yoktur ancak erkekler guumlnde 337 mg kadınlar ise 217 mg

kolesteroluuml ekzojen yolla alırlar

Amerikan Kalp Derneğirsquonin oumlnerisine goumlre guumlnluumlk

kolesterol alımı lt 300 mg olmalıdır Bu bağlamda

Fasulye gibi yuumlksek kaliteli bitkisel proteinler hayvan

kaynaklı proteinlere alternatif oluştururlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 89: Temel Biyokimya-I

6 Steroidler

bull Steroidler 4 halkadan oluşmuş bir karbon iskeletine sahip lipidlerdir kolesteroluuml safra tuzlarını Vit D aktif metabolitlerini ve bazı hormonları kapsar

ndash Steroidler halkaya bağlanan fonksiyonel grupların ccedileşitliliğiyle farklılaşırlar

182013 89

Steroid ccedilekirdeği Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 90: Temel Biyokimya-I

182013 90

bull Kolesterol

ndash Vuumlcutta en ccedilok

bulunan steroid

ndash Bazı huumlcre

zarlarında yer alır

ndash Steroid ccedilekirdeğe

metil grupları (CH3)

bir alkil zincir ve bir

ndashOH grubu bağlıdır

ndash Steroid hormonların

oumlncuumll maddesidir

Kolesterol

Testosteron Oumlstradiol

Steroidler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 91: Temel Biyokimya-I

bull Kolesterol oumlnemli bir steroid olup hayvan huumlcre membranlarının bir bileşenidir

bull Kolesterol aynı zamanda diğer steroidlerin de oumln maddesidir

ndash Bu steroidlerin bazıları hormon olup omurgalı cinsiyet hormonlarını kapsar (testosteron estradiol)

bull Kolesteroluumln yuumlksek kan duumlzeyleri kalp-dolaşım hastalıklarına neden olabilir

ndash Kanda serbest ve ester halinde bulunur

182013 91 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 92: Temel Biyokimya-I

Lesitin ve Kolesterol ilişkisi

bull Lesitin kolesterol metabolizmasını duumlzenler

ndash Serbest kolesterolu esterleştirir

bull Lesitin soya lesitini ve yumurta lesitini halinde alınabilir Soya lesitini doymamış bağlardan zengindir

182013 92 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 93: Temel Biyokimya-I

Besinlerde Kolesterol

bull Kolesterol

bull Plazmada 200-220 mgdl arasında bulunur

bull Başlıca karaciğerde sentezlenir

bull Ve besinlerle alınır

182013 93

Bazı besinlerin kolesterol iccedileriği

Besin Servis ebadı Kolesterol (mg)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 94: Temel Biyokimya-I

Steroid Hormonlar

bull Kolesterolden sentezlenirler

bull Erkeklerde androjenler (testosteron) dişilerde oumlstrojenler (oumlstradiol) gibi cinsiyet hormonlarını da kapsarlar

182013 94

Hormon Biyolojik etkileri

Erkek organların gelişmesi

Erkek cinsiyet oumlzellikler

Sperm uumlretimi

Dişi cinsiyet oumlzelliklerin

Gelişmesi olgunlaşma

Uterusu fertilize yumurtaya

hazılar

Doğum kontrol hapı

Testosteron (androjen)

Testislerde uumlretilir

oumlstradiol (oumlstrojen)

yumurtalıklarda uumlretilir

Progesteron

yumurtalıklarda uumlretilir

Norethindron

(sentetik progestin)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 95: Temel Biyokimya-I

Steroid hormonlar

bull Cinsiyet hormonları

ndash Androgenler erkekte (testosteron)

ndash Estrogenler dişide (estradiol)

bull Adrenocorticosteroidler

(boumlbrek uumlstuuml bezinden salınır)

ndash mineralokortikoidler (elektrolid dengesi)

ndash glikokortikoidler glikoz seviyesini duumlzenlerler

182013 95 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 96: Temel Biyokimya-I

Adrenal kortikosteroidler

bull Steroid hormonlar Adrenal kortikosteroidler olarak bilinirler

bull Her boumlbreğin uumlzerinde bulunan bezden salgılanırlar

bull Boumlbreklerce su-elektrolit dengesinden sorumlu Aldosteron

bull Bir glikokortikoid olan Kortizon kan glikoz duumlzeyini arttırır karaciğerde glikojen sentezini uyarır

182013 96

kortizon Aldosteron

(mineralokortikoid)

prednizon

(Sentetik kortikoid)

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 97: Temel Biyokimya-I

Anabolik steroidler Anabolik steroidler

bull Testosteron deriveleridirler

bull Yasa dışı kas kitlesini arttırıcı olarak kullanılır

bull Sıvı retansiyonu saccedil buumlyuumlmesi derin bozukluklar ve karaciğer bozukluğu gibi yan etkileri soumlz konusudur

182013 97

Metandienon Oksandrolon Nandrolon Stanozolol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 98: Temel Biyokimya-I

Safra tuzları Safra tuzları

bull İnce bağırsakların deterjanıdırlar

bull Kolesterolden sentezlenir ve safra kesesinde depolanır

bull Lipid sindiren enzimler iccedilin yuumlzeyi genişleterek yağları emuumllsifiye eder

182013 98

Kolik asit bir safra asidi

Kolik asit bir safra asidi

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 99: Temel Biyokimya-I

Safra tuzları

bull Karaciğerde kolesterolden sentezlenir

bull Safra kesesinde depolanır

bull İnce bağırsağa boşaltılır

bull Yağları kuumlccediluumlk damlacık ve partikuumlllere ayırarak emuumllsiyon haline getirir ve sindirilmeye uygun ortam yaratır

182013 99 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 100: Temel Biyokimya-I

Safra asitlerinin yapısı

bull Steran halkası vardır 17karbonunda bir COOH grubu taşıyan 5 karbonlu yan zincire sahip maddeler olup lipidlerin sindirilmesinde oumlnemlidir

bull Kolestrolden farkı yan zincirin kısa olmasıdır

bull Kolestrinin yan zincirinin son 3 C nun oksidasyona uğramasıyla oluşur

bull Kolik asit dezoksi kolik asit litokolik asit hyodezoksikolik asit kenodezoksikolik asit safra asitlerine oumlrnek olarak verilebilir

182013 100 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 101: Temel Biyokimya-I

182013 101

Safra asitleri

Konjugasyon

Aktiflenme

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 102: Temel Biyokimya-I

Eikozanoidler

182013 102

Eikozanoidler omurgalı hayvanların ccedileşitli dokularında

son derece guumlccedilluuml hormon benzeri etkilerinin ccedileşitliliği ile

bilinen 20 karbonlu poliansatuumlre yağ asidi olan 20 4D5

8 11 14 araşidonik asit tuumlrevi bileşiklerdir

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 103: Temel Biyokimya-I

Omega-3 (n-3) ve Omega-6 (n-6) Eicosanoidler

bull Eicosatrienoic 3 ccedilift bağ Ω-9 oleic C-20 Δ8 1114 1-seriler

bull Arachidonic4 ccedilift bağ Ω-6 linoleic C-20 Δ581114 2-seriler

bull Eicosapentanoic5 ccedilift bağΩ-3linoleicC-20 Δ58111417 3-seriler

182013 103 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 104: Temel Biyokimya-I

Eicosanoidlerin temel oumlzellikleri -

Prostaglandinler ve leukotrienler lokal etkili hormon benzeri lipidler olup diyetteki esansiyel doymamış yağ asitlerinden koumlken alırlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri

linoleik asit ve -linolenik asit membran sıvısallığını sağlar

Esansiyel doymamış yağ asitleri (linoleik ve -linolenik asitler) eicosanoidlerin oumln maddesidir

182013 104 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 105: Temel Biyokimya-I

Prostaglandinler bull Prostaglandinler

ndash Yağ asidi zincirinde 20 karbon var

ndash Karbon 11 ve 15rsquode bir OH

ndash Karbon 13rsquode Bir trans ccedilift bağ

182013 105 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 106: Temel Biyokimya-I

182013 106

Huumlcre aktivasyon olayları

bull Mekanik darbe

bull Sitokinler

bull Buumlyuumlme faktoumlrleri

Diyet-Linoleik asit

Araşidonik asit

Membran fosfolipidleri

Araşidonik asit

Prostaglandinler

ve Thromboksanlar

Leukotrienler

metabolizma

esterleşme

Fosfolipaz-A2

Siklooksijenaz Lipooksijenaz

Diyet ndash Linolenik asit

EPA

Glikokortikoidler

-

+

Aspirin Indomethacin Ibuprofen

-

Zyflo

-

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 107: Temel Biyokimya-I

Yangı giderici glikokortikoidler fosfolipaz A2 yi inhibe ederler ve boumlylelikle prostaglandin ve leukotrien oluşumunu oumlnlerler

Nonsteroidal anti-inflamatuvar ilaccedillar (NSAIDrsquoler) siklooksijenazrsquoı (COX) inhibe ederler ve boumlylece prostaglandinthromboksan sentezini oumlnlerler

3 Yangı giderici- glikokortikoidler nonsteroidal anti-

inflammatory drugrsquolar (NSAIDrsquoler) ve ZyfloAccolat

rsquoın biyokimyasal etkileri farklıdır

182013 107 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 108: Temel Biyokimya-I

Araşidonik asit diyette bulunan esansiyel linoleik asitten sentezlenir ve seri 2rdquo prostaglandinrsquolerin ve thromboksanrsquoların seri 4 leukotrienlerin oumlncuuml maddesi olarak hizmet ederler

Diyette esansiyel -linolenik asit eicosapentaenoik asidin (EPA) oumln maddesidir ki bu da seri 3 prostaglandinler ve thromboxanlara seri 5 leukotrienlere doumlnuumlştuumlruumllebilir

Araşidonik asit ve EPA membrandan salınırlar fosfolipaz A2 etkisiyle fosfolipidlerden salınırlar

2 Prostaglandinlerin ve leukotrienlerin sentezi esansiyel (diyet) linoleik ve -linolenik asitleri kapsayan oumlncuumlmadde lerin kaynağını goumlsterir ve fosfolipaz A2 nin oumlnemini goumlsterir

182013 108 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 109: Temel Biyokimya-I

Prostaglandinlerin etkileri yangı ağrıateş kan pıhtılaşması bağırsak boumlbrek uterus ve merkezi sinir sistemi etkileri

Leukotrienlerin etkileri başlıca hipersensitivite ve alerjik reaksiyonlar

Prostaglandinlerin (PG) ve leukotrienlerin

(LT) etkileri

182013 109 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 110: Temel Biyokimya-I

Vuumlcutta Prostaglandinler

Prostaglandinler

bull Yaralı dokular tarafından yapılırlar

bull Ağrı ateş ve yangı ilişkilidirler

bull Aspirin gibi yangı gidericiler verildiğinde yapılmaz sentezi inhibe olur

182013 110 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 111: Temel Biyokimya-I

Omega 3 yağ asitleri (soğuk su balıklarından) EPArsquonın oumln maddeleridir Ki bu docosahexaenoic acid (DHA) den uumlretilir ve yeni doğanlarda beyin gelişmesinde oumlnemlidir

EPA da PGI3 ve TXA3 PGI3 uumlrertimiyle sonuccedillanır

3 diyet yağ asitleri kalp-damar hastalıklarını oumlnler

3 Serisi leukotrienler ve prostaglandinler immuumlnsuumlpresif olabilirler ve kan pıhtılaşmasını engelleyici yetenekleri nedeniyle kanamaya neden olabilirler

182013 111 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 112: Temel Biyokimya-I

Eicosanoidler ve biyosentetik kaynakları

3 oumln maddelerden sentez

SERI 5

Leukotrienler

LOX

COX

SERI 3

Prostanoids

PGD3 PGE3 PGF3

PGI3 (guumlccedilluuml aktivite)

TXA3 (zayıf aktivite)

-Linolenik Asit (3 esansiyel yağ asidi)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Diyet

3 yağ asitleri

Eicosapentaenoik Asit EPA (3)

fosfoliplerde zar buumltuumlnluumlğuuml iccedilin

Bitki kaynakları

Docosaheksaenoik Asit DHA (3)

meme suumltuumlnde yeni doğanın beyin

gelişmesinde oumlnemli

COOH

COOH

Soğuk

su

balığı

182013 112 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 113: Temel Biyokimya-I

Esansiyel yağ asidi yetersizliği ccedilocuklarda dermatitis ve beyin gelişmesinde yavaşlama ile sonuccedillanır

Leukotrienler peptidlerle kovalan olarak bağlıdırlar ve peptidoleukotrien ler meydana gelir Bunlar anafilaksinin yavaş reaksiyon veren bileşikleridir

NSAIDrsquoler COX-1 den COX-2 ye doğru guumlccedilluuml şekilde inhibe ederler

182013 113 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 114: Temel Biyokimya-I

Tuumlrev Lipidler

bull Lipoproteinler

bull Glikolipidler

bull Tuumlrev lipidlerin en oumlnemlisi plazma lipoproteinleridir

bull Plazma lipoproteinleri fosfolipid ve triakilgliserollerin taşınmasında oumlnemli rol oynar

bull Glikolipidler de oumlzellikle biyolojik membranlarda

oldukccedila oumlnemli fonksiyonlara sahiplerdir

182013 114 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 115: Temel Biyokimya-I

182013 115

Trigliserid kolesterol ve fosfolipidlerin değişik oranlarda

protein ile kombinasyonu sonucu oluşan molekuumller

agregatlar lipoproteinlerdir

Lipoproteinler suda ccediloumlzuumlnuumlrler ve lipidler boumlylece kanda taşınabilirler

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 116: Temel Biyokimya-I

Lipoproteinler bull Lipoproteinler kanda lipidleri taşımada kullanılır

bull Proteinler ve fosfolipidlerden oluşan kombine lipidlerdir

bull Suda ccediloumlzuumlnuumlrler ccediluumlnkuuml yuumlzeyde polar lipidler yer alır

182013 116

Yuumlzey Zar proteini

gliserofosfolipidler

Kolesterol

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri veveya triakilgliseroller

Zar proteini

Apolar lipidler

Kolesterol esterleri

Triakilgliseroller

Polar yuumlzey

Gliserofosfolipidler Kolesterol

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 117: Temel Biyokimya-I

Lipoprotein tipleri bull Lipoproteinler

bull Dansite iccedilerik ve fonksiyon ile farklılaşırlar

182013 117

Plazma lipoproteinlerinin yapısı ve oumlzellikleri

Dansite

İccedilerik (kuumltlenin si)

Triakilgliserol

Fosfolipidler

Kolesterol

Kolesteril-esterleri

Protein

Şilomikron

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 118: Temel Biyokimya-I

Lipoproteinlerin vuumlcutta taşınımı

182013 118

mide

VLDL ve LDLrsquoler

Karaciğerden kas

ve huumlcrelerdeki yağ

depolarına

Triakilgliserolleri taşır

HDLrsquoler karaciğere

kolesterol taşır

LDLrsquoler kolesteroluuml

huumlcrelere taşır ve

Kolesterolun fazlasını

damarlarda biriktirir

Enerji Plak

Kalp ve kaslar

Yağ depolayan huumlcreler

Safra tuzları

Diyet triakigliserollerini

yağ huumlcrelerine yada kaslara taşır

Diyet

Lipidleri

Kolesterol

Uzaklaştırımı

Kolesterol ve

Safra asitleri

sentezi

Depolanmış

trakilgliseroller

Oksidasyon Aşırılık

bağırsak karaciğer

Şilomikronlar

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 119: Temel Biyokimya-I

Teşekkuumlrler

182013 119 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 120: Temel Biyokimya-I

Ders sonu Kısa Sorular 1 Fosfolipid ve sfingolipidlere birer oumlrnek veriniz

2 Seramid hangi sınıf bir lipiddir ve alt bileşenleri nedir sadece isimlerini yazınız

3 Formuumll hangi lipidi goumlsteriyor Bileşenlerin adlarını yazınız

182013 120 Bykmya I-ders notu-KIBRIS

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS

Page 121: Temel Biyokimya-I

1 Fosfatidik asiti genel formuumllle goumlsteriniz

2 Seramid nedir tanımlayınız ve genel formuumllle goumlsteriniz

3 İnsan kan grupları ne tuumlr bir lipiddir A grubunun antijenik oumlzelliğini hangi grup madde belirlenir

182013 121

Ders sonu Kısa Sorular

Bykmya I-ders notu-KIBRIS