DANZA 1PROGRAMACIN ANO 2014-2015TEMA 3. A DANZA EN GALICIA1.-
Danzas Tradicionais: Os Etngrafos as denominan como danzas
folclricas. Son Aquelas de orixe fundamentalmente autctono. Usadas
como divertimento pero con un marcado carcter ritual.Muieira Vella:
Ritmo de seis por oito, usualmente interpretadas a nivel popular
por voces con pandeiretas. Trtase de danzas representativas do
cortexo e/ou engalanamento onde os homes son unha parte activa
pelexando entre eles a modo de galos batndose coa dificultade dos
pasos que van mudando cada pouco e cos avisos de fin e principio de
punto mediante pateados. As mulleres quedas como parte pasiva
adoitando a facer con minuciosos movementos crculos ou smbolos do
infinito. A sa misin non mis que estar presentes na danza e
entremeterse no combate dos homes (no caso das variantes onde hai
mis de un). Adoitaban a levar na cabeza diversos obxectos a fin de
mostrar a sa vala na danza. Vasos, botellas, bolas de pan no caso
de bailes de voda, cestas...Existe a variante de 1 home e sete
mulleres, moi admirada na comarca de Compostela e interpretada por
gaiteiro ou gaiteiros no da das festas maiores. Este bailador
adoitaba levar castaolas e guiar raa das festas (ricamente
engalanada para a ocasin) e s sas damas de honra por todo o recinto
nunha traxectoria s veces circular e as veces sinuosa. A esta
variante tamn se lle chamaba Danza das Castaolas ou Rabela. Sobre
este ltimo termo hai opinins que defenden a sa orixe no Ravel,
instrumento de Corda Fretada anterior Violino. Pola contara, hai
quen di que o nome via das formas da danza, que semellaban o
movemento do rabo dunha raposa.Sobre esta variante est tamn a de 1
home e 2 ou 3 mulleres. Suponse que era a mesma con menos
participantes e quiz en das menos sinalados.
Variante por parellas. 2 homes e 2 mulleres. A esta variante se
lle coece tamn como muieira zapateada ou ghalluda. Se na primeira
variante o home demostraba a sua vala diante das mulleres, nesta,
os homes participantes btense en duelo como seal de demostracin da
masculinidade.Existen tamn variantes de tres e, catro e mis
parellas mis son menos comns.A muieira vella est xa extinta na nosa
cultura tradicional, chegando os ltimos bailadores coecidos ata a
dcada dos noventa do pasado sculo.Variante 3 homes e tres mulleres
(Idem)mis de tres (pouco habitual pola sa complicacin. Os vellos
din dela que era un borrallo).Danzas Gremiais: Trtase dun conxunto
de celebracins e expresin da cultura popular mis ancestral cunha
variadsima morfoloxa dentro de Galicia. Se ben hai que dicir que
estas expresins son comns en fondo e moi semellantes na forma a
toda Europa, e tamn a Sur Amrica (debido s migracins) e a pases
mediterrneos e do norte de frica. Posiblemente, foron no seu da
expresins humanas na honra dos sentidos primarios, honrando a
deidades naturais, e dadas as sas caractersticas comns, exaltando a
fertilidade naquelas pocas do ano no que, nun clima temperado como
o noso, a producin agrcola e a explosin da natureza estaba no seu
punto mis lxido. Posiblemente estas expresins daten do Paleoltico
e/ou Neoltico, eras nas que o ser humano adquiriu as destrezas
necesarias para a agricultura. Sabemos de tdolos xeitos que entre o
S.IV e o VI da nosa era, existiu unha forte reprimenda cara estas
celebracins, que levaban aparelladas outras doutra ndole,
consideradas pola crecente Igrexa Catlica, indecorosas, pecaminosas
e afastadas da moral imposta. Anda as, vndose o poder eclesistico
frustrado no seu fin de exterminio, optouse dende o Bispado de
Bragana, no S.VI, a un espallamento dos ritos longo das diferentes
pocas do ano, variando tan s, o fin para o que milenariamente eran
desenvoltos estes rituais e expresins culturais. Foi a partir deste
sculo onde desapareceron para sempre algns elementos desta
celebracin, pasando outros a formar parte das celebracins
relixiosas na honra de Santos ou Virxes, aproveitndose, dito sexa
de paso, para establecer un nome Cristin previo a cada un dos
lugares emblemticos, e comezando a dividir politicamente o
territorio en Freguesas ou Parroquias.A denominacin de Danzas
Gremiais, ben dada pola aparicin escrita das mesmas en documentos
do S.XV, nas anotacins dos libros de gremios, como os Zapateiros de
Noia ou o Gremio de mareantes de Marn. Nestas anotacins non existe
unha explicacin estrutural nin musical das mesmas, mis deixa
constancia da sa existencia e o seu sentido. ...beillronse, polo
gremio de mareantes, as coloridas danzas ofrecidas Altsimo nun gran
da de xbilo...Curiosamente, os gremios estaban compostos por homes,
e as danzas eran executadas tamn s polo sexo masculino, vestndose
de dama uns e de galn os outros. Xa no S.XX, moi posiblemente pola
escaseza de mozos nas poboacins (guerra de Cuba, Guerra de
Marrocos, Guerra civil, emigracin...) foron introducndose as
mulleres en tal evento.Xa que todas elas proveen dos ritos de orixe
pagn, derivados das danzas na honra a fertilidade do mes de maio,
como son a infinidade de representacins de danzas gremiais,
atopmonos en diferentes lugares e pocas do ano con expresins un
tanto descolocadas. As o demostra o florido vestiario ancestral nos
meses centrais do inverno, ou o colorido mis rechamante en pocas do
ano de mxima escuridade.Danzas brancas: abondan na provincia de
Ourense, hoxe en da, na honra a Santos. Exemplos son as de Vilanova
dos Infantes ou as de Sta. Mara de Xuvencos, en Bobors. Comprenden
unha serie composta por: danzas de cordn ou cintas, danzas de
arcos, danzas de castaetas e danzas de paus.Danzas de reis: Danzas
gremiais na honra a Santos, como as anteriores. A diferenza
estableceuse no momento no que estas foron interpretadas en datas
prximas ou coincidentes coa celebracin da Epifana do Seor (Honra
visita dos Reis Magos de Orienta Neno Xess). Deste xeito, grupos de
mozos, que adoitaban en tdalas aldeas de Galicia, a ir a cantar s
Reis porta a porta, incluron nesta formacin a Danza, pois tian que
a preparar nesta mesma poca. Nacen as os xa coecidos Ranchos de
Reis. Famosas son os de Gulns, Fozara, As Cortellas en Ponteareas
ou Riofro,, Lordelo, Frades en Mondarz (entre outras).Damas e
galns: Trtase dunha interesante variante de danza gremial.
Normalmente danzada por dez homes e cinco damas (homes vestidos de
muller) guiados por un gua. Consta de Danza a ritmo de fandango
lento e contradanza a ritmo de Muieira. (como as xa extintas de
Lavadores en Vigo, ou as famosas de sta. Mara de Darbo, San
Sebastin de Aldn ou San Roque de Ho).Danzas ou farsas de Antroido:
Trtase de danzas propias desta celebracin na honra carnal.
Coinciden moitas delas con danzas de celebracin de Santos, como a
Comparsa da danza de San Adrin de Cobres, onde a similitude ou por
ser unha variante coas de Damas e Galns do Morrazo moi grande
tratarse dunha danza e unha contradanza, mis non topamos
xustificacin do porqu estas celbranse no Entroido no canto do Da de
San Adrin a mediados de xuo.Madamitos e Juardineros: Trtase dunha
celebracin dentro do Antroido cunha danza ritual. Deltase desta
forma a versatilidade nas danzas rituais, onde o mesmo formato ben
vale para honrar a Santos, para o da da Festa maior, para a
celebracin dunha Regueifa ou para honrar Santo Entroido, seor da
Carnalidade. Exemplo a antiga muieira vella de Cerqueda (Malpica),
bailada tamn no antroido cuns madamitos coa cara cuberta, ataviados
con frores e cintas e uns juardineros donos da natureza, con
sombreiros de palla, cintas, faldns brancos e flores. De igual
xeito ocorre coas xotas de antroido da costa entre Carnota e
Fisterra, onde unha xota da fuliada usada cunha caracterizacin
especial e dirixida por Xenerais para percorre-las vilas na procura
de aguinaldos. Danzas Gerreiras de Espadas: Danzas de carcter
blica, de orixe ancestral, efectuadas en conmemoracin na data da
vitoria e trasladadas tamn a honra a Santos en moitas das
localidades de Galicia. Famosas son as de Baiona ou as da Festa da
Coca en Redondela, onde se simultanean e integran xunto coa danza
das Penlas e das Burras na honra vencemento a un ser case que
diablico, representado na figura dun Dragn, que sementaba o pnico e
a desgraza entre os lugareos. Existen representacins similares en
festividades da vecia Portugal.Danza das Burras e das Penlas: Danza
na honra do paso de ser da comunidade indefenso a adulto preparado
para aportar reproducin, traballo e defensa. Dnzase con das Burras,
mulleres vestidas de branco que representan a candidez e inocencia,
e que portan sobre o lombo a das nenas (posiblemente na sa orixe,
pre adolescentes) vestidas tamn de branco, preparadas para dar o
paso cara a fertilidade.NOTA: Como veremos a continuacin, a muieira
nova entra dentro da clasificacin de danzas populares, mis existen
ritos dentro da tradicin galega (algns deles comns a outras
culturas milenarias) nos que a muieira vella foi substituda por
variantes da muieira nova, mis segue a tratarse dun acto ancestral
e con elevado carcter ritual. Esta substitucin dse dende o sculo
XIX consolidndose e expandndose no XX, ata a sa desaparicin
progresiva, en momentos especficos.Labradas (abril, preparacin dos
campos) coa danza da Aa. Danza onde o labrador, portando un ramo de
oliveira ou Loureiro adobiado con panos de diferentes cores, saca a
bailar s sachadeiras de unha en unha no mesmo lugar da labrada e
remate da mesma. Aa son tres conceptos. Por unha parte, o Ramo da
Labrada, por outra, a muieira que as sachadoras interpretan
acompaadas da percusin con pedras e sachos, e finalmente, o baile
do labrador no eido.Vodas, coa danza da Regueifa. Nas Vodas dbase o
ritual da regueifa. Normalmente, a familia da noiva contrataba a un
regueifeiro e os vecios a outro. Estes desafiaban entre cantigas
improvisadas. Seguidamente, os padrios da voda, bailaban unha
muieira onde a madria portaba un pan doce na cabeza. A este pan
chmaselle Regueifa, igual que baile son normalmente das cantadoras
coas pandeiretas.
2.- Danzas populares. igual que as anteriores no aspecto do
divertimento e socializacin mis sen carcter ritual. Entran dentro
deste apartado as Muieiras Novas ou Ribeiranas do sur.Muieira ou
Ribeirana: Documentadas en toda Galicia. Segundo Dorothe Schubart,
a muieira ten unha probable orixe na msica culta antiga. A entrada
desta dentro do folclore galego veuse favorecida por tratarse dunha
msica facilmente asumible e pegadiza. Por suposto que sufriu
algunha adaptacin. A Muieira nova moi usual nas festas populares
das vilas, atopndose menos nas aldeas ou, polo menos como fenmeno
secundario.Anda que existen infinidade de variantes podemos
xeneralizar que Musicalmente a muieira vella so ten cantiga muieira
nova ten cantiga e volta a modo de retrouso.sen embargo,
formalmente observamos que os bailadores prescinden en moitas
ocasins da meloda suxeitndose tan s patrn percutivo que a acompaa.A
muieira nova un baile social popular cun claro propsito de
entretemento e socializacin.Atpase espallada por toda a xeografa
presentando moitas variantes segundo as zonas. Con denominacin de
muieira atopamos exemplos claros en Zamora, Len, Asturias e o norte
de Portugal.Reciben diferentes denominacins como:Carballesa (como
pasodobre solto)Contrapaso e Contradanza (Para danzas de Damas e
Galns)ChouteiraMuieira novaRibeiranaRedondaMusicalmente:
Interpretadas por todo tipo de instrumentacin.-Voces-Gaiteiros
solistas-Cuartetos-Charangas-Violinistas e
acordeonistasEstruturalmente: Baile mixto e extravertido tanto no
home como na muller nos seus movementos. Pode ser executado por
unha ou varias parellas. Variantes salientables son as punteadas,
denominadas as na comarca de Bergantios pola caracterstica
diferenciadora coas muieiras vellas facer tamn puntos as mulleres.
Tamn as redondas do sur de Ourense onde a disposicin das parellas
en cruz. Como non as Ribeiranas da provincia de Pontevedra onde a
muieira acada unhas caractersticas moito mis redondeadas e
amanciados que os cortantes movementos do norte.Claramente a
Muieira Nova unha evolucin das muieiras vellas nas que
fundamentalmente se muda o carcter introvertido das mulleres por
unha participacin activa e, onde a disputa viril entre homes segue
a existir anda que se muda a direccin desa intencin cara as
mulleres. Moi probablemente, estas novas Muieiras sexan o resultado
da adaptacin e evolucin daquelas mis antigas, por terse introducido
outros bailes popularizados e alleos como as Xotas. Curiosamente,
tanto unhas coma as outras comparten estrutura e modo en ritmos tan
antagnicos coma son o binario da Muieira e o ternario da Xota.As
muieiras novas perden a estrutura fixa das vellas presentando
hbitos xerais fixos que quedan a merc da decisin de un ou varios
guas da danza (homes).Xeralmente, a estrutura responde s seguintes
caractersticas:frase de punto, frase de volta e frase de descanso.A
primeira sempre existente mis non o teen porque ser as outras duas.
Nas variantes mis completas chganse a facer rodas e tablns, mis nas
simples todo discorre nunha roda. (e tdolos casos
intermedios).Bailes de festas populares:
Baile de San Xon Baile dos maios Danza de vsperas Danza do pan
Danza dos vellos EntroiadaCarballesa: Anda que moitos autores a
clasifican como unha variante da muieira, realmente trtase dun
pasodobre bailado solto. Quiz sexa por iso polo que inclumos este
ritmo e danza caracterstico da zona oriental de Galiza e tamn
presente en Len e Asturias, no apartado de danzas
popularizadas.Danzas infants:Xogos para iniciar s nenos no baile,
ou como entretemento e mostra de destrezas.
3.- Danzas popularizadas. Son aquelas alleas, normalmente
adquiridas de clases sociais mis altas ou doutras tradicins.
Chegaron a Galicia dadas as modas imperantes en cada poca, anda que
podemos aseverar que calaron definitivamente durante o S.XX.
Anteriormente non eran comns dado que a inmensa maiora delas eran
agarradas, mal vistas por elo polas autoridades relixiosas.Jota: De
ritmo ternario, o termo Jota foi estendido maiormente por toda a
pennsula, como substitunte dos fandangos. A sa orixe incerta, anda
que con estruturas semellantes as que atopamos en Galicia, dbanse
sobre todo na metade norte peninsular. Como Jotas peninsulares estn
todas aquelas con nome local: Malagueas, Cartujanas, Fandangos de
Huelva... anda que en Galicia adoptaron outras denominacins como
Pateado, Zapateado, maneo ou o propio Fandango. Dentro da tradicin
galega, distnguense entre Jotas vellas, aquelas que non teen
retrouso e as novas, aquelas que incorporan retrouso, maior nmero
de parellas e maior complexidade no baile.Existen outras variantes
presentes en Galicia como as Jotas Cruzadas, onde cada home alterna
con diferentes mulleres, bailando un punto con unha e a repeticin
do mesmo con outra. As mesmo, un descanso ou paseo con unha e a
repeticin do mesmo coa outra. os Viras, de variadas estruturas son
presentes en Galiza e de influencia Portuguesa.Carballesa: Anda que
moitos autores a clasifican como unha variante da muieira,
realmente trtase dun pasodobre bailado solto. Quiz sexa por iso
polo que inclumos este ritmo e danza caracterstico da zona oriental
de Galiza e tamn presente en Len e Asturias, no apartado de danzas
populares.Danzas Mixtas: Tal e como o seu propio nome indica, son
danzas metade soltas metade agarradas.Amaneada, metade solta e
metade agarrada.Muieira Corrida e Esparabn, parte agarrada de
pasodobre e parte solta de polca. s veces esta parte tamn
agarrada.Valse Repunteado e Mazurca da Terra Ch, Danza na que se
combina o valse cunha parte solta a ritmo de Mazurca. Existe a
mesma variante cunha rtmica achegada Polca.
Agarrados Existen diferentes e con diferentes denominacins. Case
todos presentes en toda a Pensula Ibrica, e moitos deles de
procedencia europea ou Latinoamericana. Introducidos nas vilas
dende o XIX non chegaron a pequenas aldeas ata ben entrado o S.XX.
por seren mal vistos e moi criticados dado o contacto fsico
necesario polas autoridades relixiosasPeninsulares:
PasodobreEuropeos:Valses, Mazurcas, , Polcas, Chotis (Scotish), ,
Foxtrot,...Latinoamericanos: Rumbas, Cumbias, Tangos...
Francisco Javier Feijo lvarez e Xela Conde FernndezPgina 8
