Tehnicke Osnove Gasa

Gasno-tehničke osnove DVGW

B 2 Stanje, 18.02.2000. 1

Postrojenja prirodnog gasa na fabričkom zemljištu i u području pogonske primjene gasa

Gasno-tehničke Osnove Autori: Dipl.-Ing. Heiko Zingrefe, Hamburg Dipl.-Ing. Karl-August Kock, Hamburg Dipl.-Ing. Volker Ollesch, Bielefeld Dipl.-Ing. Heinz Esser, Bonn


B 2 Stanje, 18.02.2000. 2

Sadržaj:

1. Specifični pojmovi za gas 2. Fizikalne i hemijske karakteristike prirodnog gasa

3. Odorizacija 3.1 Općenito 3.2 Izvođenje odorizacije 4 List sa sigurnosnim podacima za suhi prirodni gas


B 2 Stanje, 18.02.2000. 3

Normalno stanje Pogonsko stanje Gustina Relativna gustina Donja toplotna moć Gornja toplotna moć

1. Specifični pojmovi za gas

• Normalno stanje Stanje gasa pod normalnim uslovima: temperatura 00 C, apsolutni pritisak 1.013,25 mbar (1.013,25 hPa)

• Pogonsko stanje Stanje gasa pod vladajućim pogonskim uslovima, karakterizirano preko pritiska i temperature i eventualno vlažnosti.

• Gustina (ρ) Odnos mase nekog materijala prema zapremini (u kg/m3). Iz razloga uporedivosti, gustina se uobičajeno veže za normalno stanje.

=3m

kg

V

mρ

• Relativna gustina (d)

Odnos gustine nekog gasa prema gustini vazduha pod istim uslovima stanja. Pritom se dobija jedan bezdimenzionalni broj:

nL

nGd,

,

ρρ

=

ρG,n = gustina nekog gasa u normalnom stanju (kg/m3) ρL,n = gustina vazduha u normalnom stanju (kg/m3) Relativna gustina iskazuje, da li je neki gas teži ili lakši od vazduha. Vazduh u normalnom stanju ima gustinu od 1,293 kg/m3. To za praksu znači: d < 1 = gas je lakši od vazduha d > 1 = gas je teži od vazduha

• Donja toplotna moć (Hl,n) Ona daje količinu toplote koja se oslobađa prilikom potpunog sagorijevanja jednog kubnog metra gasa (računato pri normalnom stanju, to znači kod 0 0C i 1.013,25 mbar), kada početni elementi i krajnji produkti imaju temperaturu od 25 0C, i kada nastala voda ostaje u parnom stanju. Pogonska donja toplotna moć (Hl,B) se veže za pogonsko stanje gasa. Donja toplotna moć (normalna) i pogonska donja toplotna moć se često daju u kWh/m3.

• Gornja toplotna moć (HS,n) Ona daje količinu toplote koja se oslobađa prilikom potpunog sagorijevanja jednog kubnog metra gasa (računato pri normalnom stanju, to znači kod 0 0C i 1.013,25 mbar), kada početni elementi i krajnji produkti imaju temperaturu od 25 0C, i kada je nastala voda u tečnom stanju. Ona zapravo uzima u obzir


B 2 Stanje, 18.02.2000. 4

Pogonska donja toplotna moć Temperatura paljenja Granice eksplozivnosti Gasne familije Folija (slide) B.2.1 - Gasne familije Folija (slide) B.2.2 - Gasne grupe

i toplotu, koja je vezana u odlaznim gasovima u udjelu vodene pare. Stoga je ona viša od donje toplotne moći. Pogonska gornja toplotna moć (HS,B) se veže za pogonsko stanje gasa. Gornja toplotna moć (normalna) i pogonska gornja toplotna moć se često daju u kWh/m3

• Pogonska donja toplotna moć Pogonska donja toplotna moć (Hl,B) nekog gasa je toplota koja se oslobađa priliko potpunog sagorijevanja jednog kubnog metra gasa – računato u pogonskom stanju, kada početni elementi i krajnji produkti imaju temperaturu od 25 0C, i kada voda nastala prilikom sagorijevanja ostaje u parnom stanju.

• Temperature paljenja Gorivi gasovi imaju različite temperature paljenja. Temperatura paljenja za prirodni gas iznosi ca. 640 0C.

• Granice eksplozivnosti (granice paljenja) Gorivi gasovi se pale, samo kada se pomiješaju u određenom odnosu sa vazduhom ili kisikom. Ako npr. neka mješavina prirodni gas-vazduh sadrži manje od 4,1 % prirodnog gasa, nema paljenja; to je «mršavo». Udio prirodnog gasa od 4,1 je donja granica eksplozivnosti (DGE). Mješavina sa više od 16,5 udjela prirodnog gasa ne može više ni u kojem slučaju biti zapaljena, ona je «debela».

• Gasne familije Tehnička pravila utvrđuju zahtjeve za gorive gasove za javno snabdijevanje (pri 0 0C i 1.013,25 mbar, odnosno 15 0C i 1.013,25 mbar). Radni list G 260, odnosno EN 437 sadrže okvirne uslove za isporuku gasa, pogon gasnih uređaja, kako za normiranje tako i za ispitivanje. Prema gorivim svojstvima slijedi podjela u gasne familije i grupe. Pritom, granice pojedinih grupa u G 260 i EN 437 nisu isto pokrivene. 1.familija gasova obuhvata gasove bogate vodikom, koji mogu biti proizvedeni različitim postupcima 2.familija gasova obuhvata gasove bogate metanom kao prirodni gasovi, sintetički prirodni gasovi i njihovi zamjenski gasovi 3.familija gasova uključuje tečne gasove prema DIN 51 622. Za njih važe TRF (tehnička pravila za tečni gas). O osobinama prirodnog gasa koji se javno distribuira, informiše nadležno preduzeće za snabdijevanje gasom


B 2 Stanje, 18.02.2000. 5

Folija (slide) B.2.3 Tehničke karakteristike vezane za sagorijevanje Tehničke karakteristike vezane za sagorijevanje Folija (slide) B.2.4 - Nazivna vrijednost Folija (slide) B.2.5 - Wobbe-index

2. Fizikalne i hemijske karakteristike prirodnog gasa

U radnom listu G 260 «Osobine gasa» precizirani su temeljni zahtjevi za gas koji se koristi u javnom snabdijevanju.

Pritom je prirodni gas podijeljen u grupe H (high) i L (low).

• Tehničke karakteristike gasa vezane za sagorijevanje

Oznaka Skrać. Jedinica Grupa L Grupa H Wobbe-index Zajedničko područje Nazivna vrijednost Područje odstupanja u oblasti lokalnog snabdijevanja 1)

WS,n kWh/m3 MJ/m3 kWh/m3 MJ/m3

10,5 do 13,0 37,8 do 46,8

12,4 44,6

+ 0,6 -1,4

12,8 do 15,7 46,1 do 56,5

15,0 54,0

+ 0,7 - 1,4

Gornja toplotna moć

HS,n kWh/m3 MJ/m3

8,4 do 13,1 30,2 do 47,2

Relativna gustina d 0,55 do 0,75 Priključni pritisak Zajedničko područje Nazivna vrijednost

pan mbar mbar

18 do 24

20 1) Normalno snabdijevanje na bazi svagdašnjih nazivnih vrijednosti

Wobbe index je karakteristična vrijednost za izmjenjivost gasova u pogledu toplotnog opterećenja gasnih uređaja i pritom je on mjera za toplotno opterećenje gorionika. U zavisnosti od gornje toplotne moći ili donje toplotne moći razlikuje se gornji (WS,n) i donji Wobbe-index (Wl,n).

Između gornje i donje toplotme moći, i relativne gustine postoji veza:

d

HW nS

nS,

, = ili d

HW nl

nl,

, = u kWh/m3 ili MJ/m3

Gasovi sa jednakim Wobbe indexom, kod jednakih veličina stanja unutar jedne gasne familije i kod jednakih sapnica, daju jednaka toplotna opterećenja gorionika.

Nazivna vrijednost Wobbe indexa je vrijednost, na koju se podešavaju gasni aparati (u principu, preferencijalnom metodom podešavanja prema pritisku na mlaznici), ukoliko oni već nisu podešeni od strane proizvođača u fabrici.

Zajedničko područje Ws daje dozvoljenu širinu fluktuacija, koja smije biti iscrpljena od strane preduzeća za snabdijevanje gasom. Uprkos tome, u normalnom pogonu se pokušava obuhvatiti jedno usko područje fluktuacija u lokalnoj oblasti snabdijevanja, da bi se isključila moguća ograničenja u primjeni.

Nezavisno od toga, u objašnjenjima postoje izričita uputstva o tome, da je za


B 2 Stanje, 18.02.2000. 6

Prirodni gas – Prosječne vrijednosti 1996 Folije (slides) B.2.6.1 – 2.6.3 Prirodni gas – Prosječne vrijednosti 1996

prilagođavanje snabdijevanja dozvoljeno povremeno ograničeno smanjenje vrijednosti Ws do 12,0 kWh/m3, odnosno 10,0 kWh/m3, i primjenom SRG-metode, gasni aparati mogu biti sigurni u pogonu. Ovo je kod novih aparata slučaj, kada gasovi odgovaraju kategoriji aparata I2ELL, odnosno I2E.

• Prirodni gas – Prosječne vrijednosti Hemijski sastav kao i fizikalne karakteristike, te karakteristike vezane za sagorijevanje prirodnih gasova grupa H i L (primjer za 1996)

Naziv

Prirod. gas iz sjever. mora

H

Prirod. gas iz Njem.

H

Prirod. gas iz Rusije

H

Prirod. gas iz Holan.

L

Prirodni gas iz Njem.

L

Analizirane vrijednosti CO2 N2 O2 CH4 C2H6 C3H8

C4H10 C5H12 C6*

Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-%

1,33 0,97 0,00

85,50 9,24 2,24 0,58 0,10 0,04

1,31 5,39 0,00

85,17 6,15 1,43 0,41 0,09 0,05

0,08 0,83 0,00

98,34 0,49 0,17 0,06 0,02 0,01

1,36

10,29 0,00

83,74 3,56 0,70 0,23 0,07 0,05

1,38 9,91 0,00

84,31 3,41 0,66 0,21 0,07 0,05

Karakteristike Gornja toplotna moć, HS Donja toplotna moć, Hl Odnos toplotnih moći, Hl/HS Normalna gustina, ρ Relativna gustina (vazd.=1), d Wobbeindex, WS,n

Wobbeindex, Wl.n Metanski broj, MZ Potrebni vazduh, min., Lo Potrebni kisik, min., O2 Spec. potr. vazduh, min. l0

kWh/m3 kWh/m3

- kg/m3

- kWh/m3 kWh/m3

-

m3/m3

m3/m3 m3/kWh

12,17 11,01 0,905 0,843 0,652 15,07 13,64

71

10,50 2,21 0,953

11,24 10,15 0,904 0,831 0,643 14,01 12,66

78

9,69 2,03 0,945

11,05 9,97 0,902 0,731 0,565 14,71 13,26

96

9,53 2,00 0,956

10,29 9,29 0,903 0,829 0,642 12,86 11,61

86

8,88 1,86 0,955

10,31 9,30 0,903 0,825 0,638 12,90 11,65

87

8,89 1,87 0,956

Sastav odlaznih gasova Vol. vlažnih odlaznih gasova CO2 H2O N2 Tačka rošenja Entalpija odlaznih gasova, h0 Vol. suhih odlaznih gasova CO2 N2 Temperatura paljenja (s vazd.) Temperatura plamena (bez ) Brzina plamena Granice paljenja, Zu (Gas u vazduhu), Zo

m3/m3 Vol.-% Vol.-% Vol.-%

0C

kWh/m3 m3/m3 Vol.-% Vol.-%

0C 0C m/s

vol.-% vol.-%

11,46 10,0 17,5 72,5

58,5 1,062 9,46 12,2 87,8

640 2075 0,43 4,0 16,0

10,63 9,9 17,6 72,5

58,6 1,057 8,76 12,0 88,0

640 2059 0,43 4,4 16,2

10,42 9,6 18,1 72,3

59,2 1,061 8,54 11,7 88,3

640 2055 0,43 4,4 16,5

9,80 9,8 17,6 72,6

58,7 1,051 8,07 11,8 88,2

640 2047 0,41 4,8 16,3

9,81 9,8 17,6 72,6

58,7 1,051 8,08 11,8 88,2

640 2046 0,41 4,8 16,3

Izvor: Ruhrgas Računsko povezivanje pojedinih prosječnih vrijednosti različitih gasova nije dozvoljeno. Karakteristike se povezuju sa stehiometrijskim sagorijevanjem. Analizirane vrijednosti < 0,01 Vol.-% se prilikom izračunavanja ne uzimaju u obzir. Utvrđivanje širina rasipanja kod pojedinih komponenti nije izvodivo. Gasne komponente se iz praktičnih razloga ne daju u mol.-% nego u vol.-%. Tabele pokazuju primjere, sa kakvim svojstvima su do sada bili gasovi u distribuciji.


B 2 Stanje, 18.02.2000. 7

Folija (slide) B.2.7 Fiktivni gas za podešavanje Folija (slide) B.2.8 Karakteristike fiktivnog gasa za podešavanje

• Fiktivni gas za podešavanje

Da bi se zadržao mali uticaj, vezano za pogonske tačke u zavisnosti od gasa, sa kojim se vrši podešavanje gasnih uređaja, definisan je fiktivni gas za podešavanje. U narednim tabelama su pokazani ovi uticaji vezano za toplotno opterećenje i koeficijent viška vazduha. Pritom se daje, da je moguće volumetrijsko podešavanje sa fiktivnim gasom za podešavanje sigurnog pogona, i to sa svim gasovima koji se koriste u distribuciji. Odstupanja su značajno manja prilikom podešavanja prema metodi pritiska na mlaznicama.

U slijedećim tabelama su pokazana ova dejstva vezano za toplotno opterećenje i koeficijent viška vazduha. Iz toga proizilazi, da volumetrijsko podešavanje sa fiktivnim gasom za podešavanje omogućava siguran pogon sa svim gasovima u distribuciji. Odstupanja kod podešavanja prema metodi pritiska na mlaznicama su značajno manja. Kod osjetljivih termoprocesa sa reakcijama, odnosno kod gasnih motora, moraju se aranžirati eventualno uže granice, odnosno moraju se poduzeti određene mjere kod korisnika (npr. regulisanje Wobbe-indexa; samopodešavanje aparata; senzori za blokadu). Ovo važi sasvim određeno, kada preduzeće za snabdijevanje gasom, za pokrivanje vršne potrošnje, u gasnu mrežu dodaje mješavinu tečni gas / vazduh.

• Karakteristike fiktivnog gasa za podešavanje

Naziv Fiktivni gas za podešavanje

Analizirane vrijednosti CO2 N2 O2 CH4 C2H6 C3H8

C5*

Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-% Vol.-%

1,0 1,8 0,0 85,0 8,7 2,9 0,6

Karakteristike Gornja toplotna moć, HS Donja toplotna moć, Hl Relativna gustina (vazd.=1), d Wobbeindex, WS,n

Wobbeindex, Wl.n Metanski broj, MZ

kWh/m3 kWh/m3

- kWh/m3 kWh/m3

-

12,1 11,0 0,65 25,0 13,6 71,0

Sastav odlaznih gasova Vol. suhih odlaznih gasova CO2max N2

m3/m3 Vol.-% Vol.-%

9,4 12,2 87,8


B 2 Stanje, 18.02.2000. 8

Ukupna odstupanja toplotnog opterećenja Folija (slide) B.2.9 Ukupna odstupanja toplotnog opterećenja Folija (slide) B.2.10 Odstupanja toplotnog opterećenja kod ...

• Ukupna odstupanja toplotnog opterećenja kod

volumetrijskog podešavanja pomoću fiktivnog gasa za podešavanje

Gasovi za podešavanje pogona Fiktivni

gas za podešav.

Gas iz sjevernog

mora H

Miješani gas

H

Ruski prirodni

gas H

Njemački gas

L

WS,n kWh/m3 Wl,n kWh/m3 Hl,n kWh/m3 dx (vazduh = 1)

15,0 13,6 11,0 0,65

15,1 13,7 11,1 0,656

14,4 13,0 10,5 0,652

14,7 13,3 10,0 0,565

12,9 11,6 9,3

0,642

Odstupanje toplotnog opterećenja od nazivnog toplotnog opterećenja vezano za Wl,n fiktivnog gasa za podešavanje u % (Podešavanje pomoću Hf pojedinih gasova za podešavanje pogona)

- + 0,7 - 4,4 - 2,2 - 14,7

Fiktivna toplotna moć Hf vezana za fiktivni gas za podešavanje sa Wl,n =13,6 kWh/m3 (WS,n =15,0 kWh/m3

Hf = d x 13,6

11,0 11,0 11,0 10,2 10,9

Kombinovana greška kod primjene Hr = 11,0 kWh/m3 Kod svih gasova za podešavanje pogona (100 – (Hf gasa za podešavanje/11,0) x 100 u %

- 0,0 0,0 - 7,3 - 0,9

Ukupno donje odnosno gornje opterećenje kod podešavanja sa Huf =11,0 kWh/m3 u %

- + 0,7 - 4,4 - 9,5 - 15,6

Relativo toplotno opterećenje

BrQ& u %

100,0 100,7 95,6 90,5 84,4

• Odstupanja toplotnog opterećenja kod podešavanja

toplotnog opterećenja sa fiktivnim gasom za podešavanje

Odstupanje toplotnog opterećenja u pogonu sa

Gas iz Sjevernog

mora

Miješani gas H

Ruski prirodni gas

Podešavanje sa gasom iz Sjev. mora Podešavanje sa mješanim gasom, H Podešavanje sa ruskim prir. gasom

+ 0,7 % + 0,7 % - 6,8 %

- 4,4 % - 4,4 % - 11,5 %

- 2,2 % - 2,2 % - 9,5 %


B 2 Stanje, 18.02.2000. 9

Folija (slide) B.2.11 Promjena koeficijenta viška vazduha kod promjene ................ Radni list G 280 Obaveza odorizacije Odorizacija u industrijskim pogonima

• Promjena koeficijenta viška vazduha kod promjene

osobina prirodnog gasa

Koeficijent viška vazduha Reducirana atmosfera

Atmosfera bogata kisikom

Fiktivni gas za podešavanje Prirodni gas iz sjevernog mora, H Miješani gas, H Ruski prirodni gas, H

0,9 0,89 0,94 0,92

1,1 1,09 1,15 1,12

3.Odorizacija 3.1 Općenito Prema radnom listu G 280-1 «Odorizacija gasa», gasovi u javnom snabdijevanju gasom, u principu moraju biti odorisani, odnosno oni moraju imati dovoljan upozoravajući miris, koji služi kao sigurnosna mjera, da bi se mogao pravovremeno otkriti nesagorjeli gas koji ističe na osnovu njegovog karakterističnog mirisa.

Izuzeci od ove obaveze odorisanja su dozvoljeni pod određenim okolnostima. Ovo je slučaj npr. kod primjene prirodnog gasa u industrijskim pogonima, koji su priključeni direktno na vod visokog pritiska i kod kojih sadržaj sumpora iz sredstva za odorizaciju značajno utiče na termoproces. U ovim slučajevima su potrebne mjere kojima bi se postigla sigurnost istog nivoa.

Ovdje posebno treba primjetiti, da u ovim pogonima, prirodni gas se uglavnom ne koristi samo u termoprocesima, već takođe se primjenjuje i za grijanje i zagrijavanje pitke vode. U ovim slučajevima gasno postrojenje se često nalazi u zgradama s biroima ili drugim, u kojima se ne zadržavaju samo stručna lica, tako da u principu zahtjevi G 280-1 «Odorizacija gasa» moraju biti ispunjeni. Kao istovrijedna sigurnost se često razmatra primjena aparata za detekciju gasa. Da ovo u pravilu nije slučaj, pokazuju zahtjevi radnog lista G 110 «Stabilni uređaji za detekciju gasa» za gasne instalacije (poglavlja 7.6 i 7.7)

«Gasna postrojenja prema TPGI (G 600) – Jer kao korisnik gasnih postrojenja u gasnoj tehnici dovodi u pitanje ukupnost stanovništva, korisnik ne može pretpostaviti stručno znanje. Stoga se postavljaju slijedeći zahtjevi na pogodne sigurnosne sisteme, kao mjere za osiguravanje pogona bez smetnji kod primjene gasa u domaćinstvima i zanatstvu:

• Oni moraju biti oslobođeni održavanja (servisa), • Oni ne smiju imati bilo kakav uticaj od strane korisnika, • Oni moraju obuhvatati kompletan sistem vodova kućne instalacije

ne samo na pojedinim mjestima, već na ukupnim dužinama, • Oni moraju odavati signal tipičan za gas kod neplanskih isticanja

gasa, koji se može eliminirati samo uklanjanjem količine koja se pojavi».


B 2 Stanje, 18.02.2000. 10

Industrijski potrošači gasa se samo u izuzetnim slučajevima bave pogonom postrojenja za odorizaciju. U pravilu se odorizacija odigrava u priključenom sistemu vodova. U slučaju da industrijski pogoni za snabdijevanje svojih mjesta za potrošnju koriste gas koji nije odorisan, mora se posebna pažnja posvetiti prilikom nadzora cjevovoda u pogonu.

Do sada u praksi kompletno dokazana metoda je Odorizacija gasa prema određenjima radnog lista G 280-1 «Odorizacija gasa», koja je generalno propisana za područje domaćinstava i zanatstva. Ona je takođe predviđena da se koristi i u drugim područjima primjene gasa.

Stabilni uređaji za detekciju gasa ne samo da mogu ispuniti gore navedene zahtjeve, već jednostavno mogu simulirati jednu dodatnu sigurnost, jer mogu korisnika voditi tome, da zanemare sigurnosna pravila koja se ne mogu odbaciti, npr. promptno uklanjanje jedne takođe male količine gasa koji ističe. Njihova primjena stoga ima smisla samo u izuzetnim slučajevima, kada je okolna atmosfera tako jako opterećena mirisima, da odorizacija gasa nije primjetna.

«Posebna postrojenja – Za posebna, pogonska postrojenja za javno snabdijevanje gasom koja nisu izdvojeno pomenuta, za postrojenja u industriji, zanatstvu i u laboratorijama moraju se preduzeti izolovana odlučivanja uzimajući u obzir realnu situaciju.»

Kod izolovanog odlučivanja, eventualno ako se odriče (odstupa) od odorisanja u kompletnom industrijskom pogonu, trebalo bi argumente za odorizaciju pažljivo odbaciti. 3.2 Provođenje odorizacije Prirodni gas je po prirodi bez mirisa. Moguće nezaptivenosti na postrojenjima i vodovima bi trebale biti primjećene, prije nego se u okolini može stvoriti curenje eksploziono opasne smjese. U javne distribucije gasa se stoga prirodnom gasu dodaje sredstvo sa mirisom, koje kod koncentracije gas / vazduh od 20 % donje eksplozivne granice (DEG), proizvodi značajan upozoravajući miris. Tehnika odorizacije se opisuje u radnim listovima:

• G 280-1 – «Odorizacija gasa» i • G 281 – «Sredstva za odorizaciju»

Ubacivanje sredstva za odorizaciju u prirodni gas se u redovnom slučaju preduzima u priključku na reduciranje pritiska iz magistralnih transportnih gasovoda u unutar lokalni distributivni sistem. Industrijski potrošači gasa sa vlastitim postrojenjima za regulaciju pritiska i mjerenje gasa (GDRM – postrojenja) bave se pogonom postrojenja za odorizaciju samo u izuzetnom slučaju. U normalnom slučaju, prirodni gas se isporučuje već odorisan od strane preduzeća za snabdijevanje gasom. Sredstva za odorizaciju su organski spojevi na bazi sumpora. Koriste se:

• Sulfidi, npr. Tetrahydrothiophen (THT) • Thiole, npr, Methylmercaptan (TBM)

• Postupak djelimičnog protoka

Djelimični protok sprovedenog volumena gasa, se vodi kroz sredstvo za odorizaciju i na taj način se ispunjava sredstvom za odorizaciju. Odgovarajuća postrojenja se pronalaze samo još povremeno.


B 2 Stanje, 18.02.2000. 11

Folija (slide) B.1.12 Minimalna koncentracija sredstva za odorizaciju Folija (slide) B.2.13 Minimalni interval ispitivanja

U slučaju kada se industrijski potrošači gasa bave direktno sa pogonom postrojenja za odorizaciju, treba obratiti pažnju na slijedeće stručne postupke:

• Doziranje bi trebalo uslijediti neovisno od količine. • Doziranje se dešava u izlaznom području GDRM-postrojenja. • Prilikom rukovanja sa sredstvima za odorizaciju, treba uzeti u obzir

Uredbu o gorivim tečnostima (VbF), Uredbu o opasnim materijama (GefStoffV), a kod transporta količina 25 – 100 litara dodatno uzeti u obzir Uredbu o opasnostima na ulici (GGVS).

• Pare sredstva za odorizaciju mogu voditi do uticaja na zdravlje, prije svega kod podizanja rukama TBM treba biti spremna zaštita disanja.

• Minimalna koncentracija materije za odorizaciju u prirodnom gasu zavisi od korištenog sredstva za odorizaciju. Radni list G 280-1 definiše slijedeće minimalne koncentracije u zavisnosti od donje granice eksplozivnosti korištenog prirodnog gasa (DGE-vrijednost) i od korištenog sredstva za odorizaciju (THT ili TBM).

• Odorizacija se mora redovno kontrolisati (vidi radni list G 280-1).

Sredstvo za odorizaciju THT TBM K-vrijednost prema G 280 Donja granica paljenja Minimalna koncentracija Cn:

0,08 mg/m3 4,0 Vol %

10,0 mg/m3

0,03 mg/m3 4,0 Vol % 3,8 mg/m3

4. List sa sigurnosnim podacima za suhi gas DVGW je razvio Uzorak lista sa sigurnosnim podacima (vidi slijedeću stranicu), i dao ga na znanje preduzećima za snabdijevanje gasom. Prema § 14 Uredbe o opasnim materijalima su naime preduzeća, koja koriste posebne materijale u značajnim količinama – a tu spada takođe i prirodni gas – obavezna, napraviti list sa sigurnosnim podacima i predati gas «stručnim (profesionalnim) korisnicima». Definicija «stručnih (profesionalnih) korisnika» zapravo nije jasna – ali industrijski pogoni sigurno pripadaju njima.


B 2 Stanje, 18.02.2000. 12

Folija (slide) B.2.14 List sa sigurnosnim podacima

UZORAK

List sa sigurnosnim podacima Prema EU-Direktivi (91/155/EWG)/ § Uredbe o opasnim materijama Suhi prirodni gas Datum izdavanja: Strana 1od 7

1. Materijal / Označavanje pripreme i označavanje firme Trgovačko ime: Suhi prirodni gas Označavanje firme

2. Sastav / Podaci o sastavnim dijelovima Kompleksna mješavina ugljikovodika i inertnih gaasova, čiji udjeli se mogu nalaziti unutar slijedećih granica. Metan 70,0 – 98,0 mas. % Etan 0,3 – 18,0 mas. % Propan < 8,0 mas. % Butan < 2,0 mas. % Pentan < 0,5 mas. % Kisik < 30,0 mas. %

Ugljendioksid < 15,0 mas. % CAS-Nr.: 68410 – 63 -9 EINECS-Nr.: 270 – 085 -9

3. Moguće opasnosti Označavanje opasnosti Sa vazduhom gradi eksploziono opasnu smjesu Visokozapaljivi gas Posebne upute na opasnost za ljude i okoliš Gas koji se vrlo slabo čuje Kod visokih koncentracija nastaje opasnost od gušenja

Documents

Tehnicke Osnove Gasa