T.C.

4, Cilt: 4, Yı!: 4, 1992

Bu edinen bir lerı araştırmamızda, 24-60 + yaşlan arasında

değişik meslek koluna mensup 378 lenmiştir. ve darlık seviyesi değişkenleri gözönüne

RESUME Une Recheırdıe sur les Relatioıııs Entıre des AUitmles Devant

la Mort et la Cmu:hdt.e Relli.giemıe

Dans cet d'une recherche par ıme

de 24 a

Uludağ Üniv.

des etudes Les 378

reponses ont ete sexe, de croyance

Fakültesi

total e·· et in­

en Dieu

AMACI VE METOOU

changemeııt des attitutes devant la mort les

occidentales" Archives de 8, 2 (1967), s. 169-198. Probiemes de I'Ame Modeme çev. Yves Le Com:§, 1960, s.

Ra'd B/5; ıım'l17/49; Meryem 19/66; Miiminfm 23/35~37, 74, Nemi 27/67; 34/3, 7; 44/35; Cı'isiye 45/24<2:'5, 32; Kilf 50/3.

dav~

ramş

davranış da uygun

""'"'"'·"""' anket tekniği ile bilgi toplamaya "'""'""~"""'"' 25 soru yer almaktadır. Cevap kağıtlan bilgisayarda tablolar oluşturuldu. Bu

de:ğış!kcrıleı arasındaki muhtemel ilişkinin anlamlılık derecesi ""''aı;•ıaıJıuı.

Bursa il merkezinde no·ırPtımn görmüş 7 değişik iş ve meslek kolunda ladık. Tesadüfi örneklem yoluyla deneklerimizin yansmı (% yaş arası "orta yetişkinler" oluşturmaktadır. 40-60 yaşlan arasındaki "ileri yetişkinler" (% 26.8) izlemektedir. 30 ve daha genç yaşta~ kiler % 22.2 lik bir oranla sırada temsil edilmektedir. 60 daha

sadece (% 0.8) arıketimize cevap mız, daha ziyade "ilk ve "orta yaş" kesim üzerinde bir ça-

Dolayısıyla sonuçlar da bu bir anlam ve yorum kazanacaktır.

Arıketimize cevap verenlerin büyük (% 80.3), az bir bölü-

, mü ise (% 19.7) kadındır. İş ve koluna u.aı;,ıuılu lJ,,.,,,., ......... au, ilk sı-

(% 37.3) Sağlık (doktor, eczacı

tür mühen~lislik) elemanlar % uwaıv'u''""'' % 10 luk bir oranda temsil edilmektedir.

lmLGULARI

Anketimize cevap inandıklanm

Cennete ve iyi ıu;:,.auı.aı

79.8 dir. Bu ıconuaa

KONULAR I

A!lah':ı

2.4

Dini

60

153 369

41.5 -·-·-

l79 374

47.9

uyuşmaz bir

dini hakikat ahmınm var­

beskırrıcktedir.

'-O;>JIL!l.jSUcH Qf-

otoritesine immanlardan bir karıaat ve sahibi

zaman öHlımün önünü ala-

oranı % 23.3 olarak tesbit '"''""""'"}"' bir tutum Deı:ıınıse'ven

3- düşüncesi sık sık zihninizi mi"

tarzında düzenlenen bir soruya verilen cevaplar incelendiğinde arasıra da olsa ölümü % 51.8 ile en yüksek oranda olduklan mektedir. belirtenler (% 31.8) izlemektedir.

veırmıevc:nıı~r ise % 16.3 ile en alt sı-

Bu soruya verilen yaşlara şu ortaya 24-30 yaşlanndaki denekler en yüksek oranda (% 12.7) ölümü ba­

ou:şurımı~ıne; ölümü sık sık düşünenler (% 6.5) ikinci sırada yer almakta; ölümü ise (% 3.2) en düşük oranda bulunmaktadır. 30-40

yaş (% 24.7; % 16.5; % 8.4) ve 40-60 yaş grubunda (% 14.6; % 7.8; % 4.6) da sı-

olduğu 60 + Y"\1"'""'''

aym sıralama . Buna ve erkekler(% en yüksek oranda ölümü bazen

ouşmıerııer kadınlarda % erkeklerde % 26.3 ile ikinci sırayı "'"'""'"''«''' uu;iunmeyeruer kadınlarda % erkeklerde % 13 en

farkının bu konuda önemli bir rol

kimsc­ile ölümü

ölümü

61

~

Vii'; I!.Jt:g!l~ll\.t:l!U!;Ho

DiNDARLıK SEViYESI

.81

7

1.9

)

ÖLÜMÜ HAT!RU\ G, TOP, MAı'llN DOÖUR- !----+~-,---~-.--~,__,,--,,-i·---r"·--·,-,~4--·--·""'"""-""

DUÖU TEPKİLER

10,7 25

375

100

yaş

oranda tecrübe

korku ve sıkıııh 1/t; 6.7) ikinci sırada yer

40-60 yaşlarında biraz farklı olarak ölümü bastırma daha fazla

(% 3.1) yaşandığı görülmektedir. Bu korlm ve sıkıntı tecrübesini

yaşayanlar, ikinci sırada bir oran (% 24--30 ve 30-40

rmda bu bastırma tecrübesini yaşayanlar daha % 5.3) yer almaktadır. Ayrıca, ölümü "isyan ve öfke" duyguları içerisinde ya da "arzulu"

bir şekilde hatırlayan birer denek, bu yaş grupları yer almaktadır.

60 + yaştaki toplam iki kişi de ölümü sakin ve tabii bir tarzda be-

lirtmişlerdir. istatiksel veriler, ölümü hatıriamanın

göre dağılımmda ortaya çıkan

dir.

Kadın ve erkek denekierin ölümü olarak

rübelcrdcki farklılaşma ortak bir çizgi üzerinde yer almaktadır. Her iki cinsle

de, ölümü "sessiz ve sakin" karşılama eğilimi en orandadır % % .50.4). Ölümden korku ve sıkıntı duyanlar, kadınlarda% 7.1, erkeklerde% 8.9 ilc ikinci sırayı almaktadır .. Ölümü bastırma eğilimi kadınlarda 1Yr; erkeklerde % 7.1'dir. Her iki einste de, ölümü isyan ve öfke duygulan içerisinde hatırlayan ve

ölüme arzu duyan birer kişi yer almaktadır. bu konuda

önemli bir rol oynamadığı anlaşılmaktadır.

Kuvvctic Allah'a inanan ölüm en

bir ruh hali içerisinde hatırlanmaktadır. % 5.3 ile

sözkonusudur. Buna karşılık, tamamı altı kişi olan

ölümün varlığım "bastırma" yoluyla unutma

müşahede edilmektedir.

öfke" duygularının yaşandığı anlaşılmaktadır. Kuvvetle

ölümü korku ve sıkıntı

(% 6.9) ölüm

taşıyanlar bulunmaktadır. Bu

hatırlayan ve ölüme arzu

ile ölümü bastırmaya % 1.9 ile de ölümden korku ve sıkıntı

daha oranlarda yer almaktadır. Allah'a inanma derecesindeki

bağlı olarak yaşanan türleri ile

eldeki istatiksel verilerin

Kuvvetle ölümü hatıriama

oranda "sakin" bir ruh ve ölümü tabii olarak kabullenmc tutumunu

% 16.6; D.% İ.% Dindar

Tablo: VI- Korkusu

ÖLÜM G. TOP. YAŞLAR CiNSiYET ALLAH iNANCI 1 DiNDARLIK SEViYESi KORKUSUNUN

SEBEPLERİ Kuvvetle Kuvvetle Dindar Din

1 24-30 30-40 40-60 00+ Kadın Erkek inançlı 1nançlı Şüphcci İnanÇ' ız Dindar Dindar İlgisiz Değil Karqıtı

Ölümle llerşeyin so- 22 3 lO 8 - 4 18 9 9 3 ı - 8 7 5 1 na ereceğiıli ı.lü~üııc-rck korkuyorum. 6.3 .87 2.9 2.3 - 1.2 5.2 2.6 2.6 .86 .29 - 2.3 2.0 1.5 .29

Ölümden sonra 3 2 1

ı

1

-'

2 3 - 1 2 ı - -bedenimin ha~ina gelecek şeyden .86 .58 .29 - .58 .29 - .86 - 1 - .58 .291 -korkuyorum.

Ölümle sevdiğim şey 82 ıs i 44 22 i

ı 29 53 57 16 4 4 5 32 22 ı 13 7 lerden ve ki§ilcrdcn

aynimaktan 23.5 4.4 12.8 6.4 .29 8.4 15.4 16.4 4.6 1.2 !.2 1.2 9.3 6.4 1 3.8 2.0 korkuyorum.

1

Ölümden sonra 201 54

1

93 50 ı 30 16..'1 195 6 61 97 41 2 -Allah huzurunda !ıe- ..

ı saba çekileeeğimi !5.6 1 26.9 14.5

1

8.7 56.2 1.7 ı 17.7 28.1 .58' düşünerek ' 57.6 .29 48.8

1 1 - 11.9

ı korkuyorum. 1

ll Ölümd<.:ıı hiçbir şe- 41 3 27 10 ı ı 4 35 35 4 - ı ll 15 10 4 ı

1 kildc korkmuyorum. !1.8 .87 7.8 2.9 .29 1.2 ! ı o. ı 10.1 1.2 - .29 3.2 4.4 2.9 1.2 .29 1

1 349 77 174 91 3 69 275 296 :ıs 7 J 6 77 154 sı 24 9 ı

'TOPLAM ıoo 24.3 50.4 26.4 .S7 20.1 79.9 1 85.3 10.9 2.0 1.7 22.3 44.6 23.5 6.9 2.6

1

1 ? x2 = 21.405 1 x

2 ==107.311 l- = 72.361 Chi-karc Değerleri 1 X'-" = 17.376

1 = " = 1 = j s.d. 12 p < ".05 j s.<l. 4 p<0.05 1 s.d. 4 p < 0.05 1 s.d. 16 p < 0.05

A"""''ID'"""' verilere göre "'""'""Dt """''<'q''""''"' üzerinde önemli bir rol

Kuvvetle Allah'a kemede inanan yarıya yakını en

lar % 16.4 ile ikinci sırada geımc:l.<H~dn

ayn düşmekten dolayı korku

ise, bu sebebe bağh olarak korku duyan­Bu ölümden hiçbir şekilde korku

% 1.1 ile önemli bir sayıda yer almaktadır. inançlı grupta, korku duyanlar, ikinci sırada ve

(% Bu grupta ilahi buzurda hesap verme bulunanlar % 1.7 ile ancak sırada yer almaktadır.

sonra bedenin maruz '""';'"'""'"'' acılar dolayısıyla korku duyan üç kişi yalmzca inançlı Kuvvetle grupta, ölümle herşeyin

orandadırlar. Şüpheci ve

sevilen objelerden ayrılma sebebine ölümü bir hiçlik ve yokluk olarak algı-sayının yansına yakındır.

da aynı sebebe olarak korku duyan bir denek ve ölüm-den bir denek yer almaktadır. analizler, Allah'a inanma derecesi ile ölümden korkma arasmda kuvvetli bir ilişkisel

Kuvvetle

vermektedir.

deneklerimizin en yüksek oranda ölüm­korktukları gözkmlemnektedir

ve din karşıtlannın büyük

korkusunu yaşamakta­% 3.2 ile

"ö'""L·''-' % 2.9; ölümle her % 2 lik bir oran

ölümden sonra bedenin başına geleceklerden orandadır. Dindar önemli bir bölümü için kor-

sona ermesı Bu grupta ölümden

"""'"''ııa•cu10,uu belirtenler az da olsa önemli bir sayıya gözlemlenmektedir. mahkemede hesaba korkusunu ise en düşük orandadır.

Din karşıtlan ölümle herşeyin sona ereceğinden korkan ve ölüm kor-

(?{;

edenler % 7.5 ik önemli bir

arzu etmektedir.

60+ yaş

cinstc de "ölümden sonra ıyı

oranlarda yer almaktadır.

Kuvvetle Allah'a

1 ÖLÜM AR'71lSIT O. TOP. YAŞLAR ALLP..H İi't'iu"lCI DİNDARl H( :>c. v; ı c.;;,! . ':-H':">li .. c.ı ! VE SPRPPl.FRI

1~:~~~~ Kc.wcık

24-30 30-40 40-60 60+ Ka üm Erkek . Lo",;l; •'iilp_l_ıed lmır.çscz DiııJ:.H Dindar ilgisiz Değil Kd •. ,:ıı

! Ölü~'nk sonsuz 76 21 36 17 - ~-,_ . - 2 ! rıwıl"''"ğ<• kav;ıışı-

1 :ğ~ı~~zu 10Jiy\n "'"-26.9 7.5 12,9 6.9 - 24.6 26.9 - .36 8.2 .71

• ~~~:~:~den br!~~;~ . 3 8 2

'cağımı '"· 9.5 2.5 2.2 . 3.3 6.5 4.9 2.9 .71 ! mııı arzıı cdiv"'"'"·

•;~ilmü, da- 5 12 19 . 5 - -

ğıım için arzıı .72 5.8 6.8 .36 - - 1.8 4.3 . x!iyormn

Be.; h~·~· 2 3 2 -ölümıkıı sonra daha iyi .:ınlıw:ı<«ilım

1.1 1 dihilnNt•ı o 2.5 .36 1.4 .72 ı - - . .71 1.1 .71 - -ooiyoıum. 1 ı Ba§ka !53 29 87 34 2 34 117 121 21 5 4 27 62 40 16

1 54.1 10.4 31.2 12.2 .72 12.3 4~2 43.1 7.5 1.8 1.4 9.6 22.1 1 14.2 5.7 ı

283 69 1146 61 3

1 ~:.5 ~ı 2

:~.4 ~7 6 5 60 128 66 20 7

TOPLAM 100 24.7 52.3 21.9 ı. ı 2.1 l.8 2L4 45.6 23.5 7.1 25

1 C!ıi-karc l = 19.344 l = 15.525 l = 25.3581 ll= 20.057 s.d. = 12 p < 0.05 s.d.=4 p<0.05 s.d. = 16 p < 0.05 ls.d. = 16 p < 0.05

sek oranda 2. olarak yaşan~

maktadır. Kuvvetk

haber vermektedir.

da "ölümden

ölüm arzusu, en düşük oranlarda yer almaktadır.

. ve 2. dile

arzu

maktadır.

ÖLMÜŞ 1

UN::ilYt:.T D''-'TıA::CT TK . . 2>t:.VlYJ::l::i!

YA DA MEZARı J-

Ö!N UYAND!R-

~~:~~~~() 1 Kuvvetle D:,,Jçı l ligi_s~-D lGI TEPKi! .FR 24-30 30-40 40-60 60+ Krıdm Erkek İn:ıw;h •. Şilf::~ci lııançsu:_ Dindzr Değil Krıt§'lı

Korku ve heyecan 22 7 9 6 7 15 16 5 } - 1 9 10 2 -d uyarım.

5.9 1.9 2.5 .L6 1.9 4.1 4.3 1.4 .27 - .27 2.5 2.7 .54 -

Öiüm 46 9 2 i

dil§ÜW . .;k

tirperiri m. .54 .27 6.5 5.9 .82 .27

Ölüm d ii- 166 35 82 20 - - 59 75 27 3 §iinerek iyilik yap-

maya ve ibadetlerimi l larMmbm :·s

çalı§ımıı. 1 44.6 9.5 22.3 12.5 39.1 - 16.1 20.4 7.4 .82 .27

' Ölilmiiıı tabii 15 62 29 2 23 85 85 17 4 2 8 54 26 14 5 olduğı.ımı düşünerek

29.6 4.1 16.9 7.9 1 .54 5.5 4.6 1.1 .54 2.2 3.8 eıkilcnmcm. ' . Da§ ka 1 16 7 5 i 3 - 4 ll lO 4 2 4 4 2 4 2

4.3 1.9 1.4 ! .82 - l.1 3.0 2.7 1.1 - .54 1.1 1.1 ~~ Ll .54

372 i

82 184 98 3 72 294 319 7 5 79 166 2

~-ltt 1 39

TOPLAM 100 22.3 50.1 ı 26.7 .82 19.7 80.3 1 86.2 10.5 1.9 1.4 21.5 45.2 23.7

i Chi-kare Değerleri ı 1 ıl- = 15.816 ıl-= 13.089 ıl- = 51.976 ı ıl- = 78.507 s.d. = 12 p < 0.05 s.d.=4 p<0.05 s.d. = 16 p < 0.05 is.d. = 16 p < 0.05

IX-

1 G TQP 1 1

BiR YAKJN!N 1 YAŞLAR 1 CiNSiYET ALLAH iNANCI DiNDA_RUK SEViYESi

ÖLÜMÜNÜN 1 ..•..

1 1

UYAı'IDlRD!Gl ! 1 1

1 1 Kuvvetle Din Kı.ıwetie Dindar

TEPKiLER 24-30 30-40 1 40-60 60+ Kadın 1 Erkek İnançh İnançh Şüpheci İn~nçsız 1 Dindar Dindar İlgisiz Deği! Kar~ H!

1 1 1 ı:

Bu benim için acı 144 1 30 74 37 31 1

lll 115 19 5 3 22 60 i 38 !3 ~ 8

ve verici bir ı

1 1 !1 olaydır. 39.0 8.2 20.3 10.! .27 8.5 30.6 31.3 5.2 1.4 .82 6.0 16.5 i0.4 3.6 2.2

1

Bu bana, 190 4! 95 52 ı 28 159 17-l 14 2 - 47 93 1

38 ll 1

-çaresiz!iğiııi ve 1

güy;üzlügüni.i haıır-1

51.5 11.2 26.0 1 14.3 .27 7.7 ı

43.8 47.4 3.8 .54 ı 12.9 25.6

1 10.4 3.0 -

!atan bir olaydır. 1

ı o 1 6 l3 3

1 ı ı 7 6 Bu benim için 16 g 7 1 1 ı - -

'edilmc;,i çok zor ve ' 1

1 ' ~ok etkisi yapaıı bir 1 4.3 1 2.2 !.2 .27 ' 2.8 1.7 i 3.5 .82 - .27 1.9 1.7 .271 -

olaydır. 1 1 i 1

ı 1 Bu bende hınç ve 2 1 1 - ı f ı - 1 ı - - ı -isyan duygularıra 1

uyandıran bir .54 .27 r' - .28 i .2sl .27ı - .271 -1

.27 .27 • 1 -olaydır. 1

1 1

Ba§ka 1 17 2 1 7 6 1 1 2 1 14 !4 1 2 - ı 1 5 7 1 4 ı -1 '

55 1 3.8 1 1 1 4.6 .55 1.9 1.6 .27 . ' 3.9 .54 - .27 1.4 !.9 1.1 .27 -1 369 82 !84 96 3 72 1 291 316 1 39 7 5 75 167 1 87 26 9

TOPLA ıoo 1 22.5 50.4 1 26.3 .82 19.8 80.1 86.1 !0.6 !.9 ı 1.4 ! 20.6 45.8 23.9 7.1 2.5

? x2 = 23.138

)

1 ;ı= 42.608 Chi-kare ;(" = 17.258 1 x- = 118.362 s.d. = 12 p < 0.05 s.d.=4 p<0.05 1 s.d. = 16 p < 0.05 s.d. = 16 p < 0.05

yaşta 30-40 % yaşayan iki denekten birisi 24<;o yaştaki iki denektcn birisi birinci se~;enegı

istatiksel veriler yaş faktörünün bu nu""~"' koymaktadır.

Kadınlarda

maktadu. Bu ikinci ı·,.r•ırnh"''" ""~"'"'"''ı

en fazla "acı ve

ı.ecrübelerine

Erkeklerde ise, bir ölümü % 30.6 ile ikinci sırada "acı ve üzüntü" ye açmaktadır. etkisi her iki cins te de % % yaşanmaktadır. verikrc olarak uyanan tecrübeler üzeırinde etkili göırülımekt,:dü

Kuvvetle Allah' a inananların

öneme haber vermektedir.

Kuvvetle dindar ve dindar

12.9; D.%

rübesirıi sayısının

mektedir. Kuvvetle dindar ve

yaşayanlar ikinci sırada

karşıtlarmda

.55

l = 12.452

olarak anlamı konusunda benimsenen

u"'·'"'l""' istatiksel verilerden auıa~,uuiia•ı.•auu

Allah inanemdaki önemli bir

Kuvvetle dindar (% 18.9), dindar (% ve (% lerde ölüm·· ve sonsuz bir hayata inananlar en yüksek orandadır.

Dindar "insani eser ve ile toplumsal varlığın oranda yer almaktadır. Bu grupta dirilişe inananlar %

Ll ile daha alt sıralarda yer almaktadır. Din

ma·· zamanın sonsuzluğuna inanan bulun-

ölümle

e. Ölüm üzerine dü~Urımenin, ıımıluhıkların zevkini kaçırmı gereksiz bif1CY oldutunu söyleyebilirim.

ve dini

+ % 32.4 = % 57.5) ölümün U>;?X>'UW<UU

verici ve telafi bir anlam m~ımaK;mum

ise(% 10.5'i kuvvetle olmak % 32.6 ile önemli

bir yer almaktadır. Bu konuda tam bir görüş belirtmeyen % 9.9 ile daha düşük orandadır.

Kuvvede dindar bu kanaatı kuvvetle taşıyanlar % 11.9 ile en

sek orandadır. Normal kuvvet derecesinde bu kanaata sahip olan (% 4.4) lada

birlikte bu sayı % 16.3 Bu konuda kararsız olanlar yoktur. Kuvvetle dindarlarda bu bir sayı termektcdir.

Dindar grupta, bu görüşü kuvvetle benimseyenlerin sayısı daha olmakla birlikte % 27 ile en yüksek oranda benimscndiği .. ,.,q"""'"'''" edil-

mektedir. Dindar deneklerde, dini ölümün aşılamazhğı ve çaresizliği karşısında

"'"·"'"'"""'tek olarakgörmeyenler, % 13.4 görenlerin yarısı ka-dardır ve dindar grupla kıyaslandığında, oldukça yüksek oranda önemli bir kararsızlar da% 5.2 ile en düşük orandadır.

(% 11.4) belirtilen görüşün olumlu bir anlmm ol-

dışında ters yönde bir kanaata olanlar % 8 ile öncekinc yakın sayıdadır. Bu gruptaki kararsızlar da % 3.8 ile en düşük

oranda yer almaktadır.

% 3.8 ile en yüksek oranda bu bir

"'<"""'~'" edilmektedir. Olumlu olanlar % 2.4 ile önceki· lerin (% .81) yer almaktadır.

Din tamamma yakını (yaklaşık % 2.5), ölümün anl.amtsızhğı ve dini bir güven kapısı olarak goı<mı~ıneKıean

deki olumsuz tutumu şiddetle savunanlarm sayısı da en fazla ve iki

Bu grupta sadece bir (% .27) normal seviyede olumlu bir tu" Kararsız kimse yoktur.

lst;ıtik:sel verilere göre; dindarlık seviye farkları ilc, "ölümün

ve karşısında tek kapısı "inancı ve tu" tumunu beniruserne tarzı arasında bir ilişki bulunmaktadır.

'~''"·""'"'"' çaresizlik, korku ve dine yöneliş.

olarak dini faaliyetlere yönelmiş olduklan au''"'il''""'"""''"'"'"

lerimizin % 36.1'i ise, kendi şahsi tecrübeleri içerisinde öyle bir ..,.., .......... , .... r

82

rmz kalmadıldanıu

10.4 bir

diL

edilmektedir.

dadır.

bunun

da 1/lı lA ile

ve kararsız

bir etki tesbit

ver·emıev~~m,cı de % 13.4 ile önemli bir

yer almaktadır ..

Kuvvetle dindar bu

sayıda yer almaktadır. Dindar

kmtı çeken "'c""'~'rt '>'"io?"'""t"'"' bu

""'" ><'""'"' rahat edeceklerine inanınamaktadır yer alrmık!adır. Az da

vu'"'"''"'l;"'"' dair inaf!C! benimseme dUfUil1U arasmda bulunmaktadır