T.C. SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL …tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02728.pdf · 2018-07-13 · Peygamber‟e aidiyeti dediğimiz sübut yani Merfûluk meselesi gayet önemlidir

T.C.

SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

TEMEL ĠSLAM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI

HZ. ALĠ‟NĠN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ VE REF PROBLEMĠ

Ali Rıza KARA

1630207141

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

DANIġMAN

Prof. Dr. Nuri TUĞLU

ISPARTA- 2018

SÜLEYMAN DEMIREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI

Ö ğrencinin Adı Soyadı ALİ RIZA KARA

Anabilim Dalı TEMEL İSLAM BİLİMLERİ

Tez Başlığı HZ. ALİ’NİN MEVKÛF RİVAYETLERİ VE REF PROBLEMİ

Yeni Tez B aşlığı1(Eğer değişmesi önerildi ise) -

Süleyman Demirel Ü niversitesi Sosyal Bilim ler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetm eliği hüküm leri uyarınca yapılan Yüksek Lisans Tez Savunm a Sınavında Jürimiz 2 6 / 06/ 2018 tarihinde toplanm ış ve yukarıda adı geçen öğrencinin Yüksek Lisans tezi için;

0 OY BİRLİĞİ D o y ÇOKLUĞU2

ile aşağıdaki kararı alm ıştır.

^ Y a p ıla n savunm a sınavı sonucunda aday başarılı bulunm uş ve tez KABUL edilm iştir.1 1 Yapılan savunm a sınavı sonucunda tezin DÜZELTİLMESİ3 kararlaştırılm ıştır.1 1 Yapılan savunm a sınavı sonucunda aday başarısız bulunm uş ve tezinin REDDEDİLMESİ4

kararlaştırılm ıştır.

TEZ SINAV JÜRİSİ Adı S o y ad ı/Ü n iv ersitesi İm za

D anışm an Prof. Dr. Nuri Tuğlu

Jüri Üyesi Prof. Dr. Veli Atmaca

Jüri Üyesi Prof. Dr. Talat Sakallı

Jüri Üyesis

Jüri Üyesi

1 T ez başlığ ın ın D EĞİŞTİRİLM ESİ ÖNERİLDİ ise y en i tez başlığ ı ilgili a lan a y azılacak tır. D eğişm e y o k sa çizgi (-) kon acaktır.2 OY ÇOKLUĞU ile a lınan k a ra r için m u h alefet g erek çesi rap o ru ek lenm elid ir.3 DÜZELTME k ararı için gerek çeli jü ri rap oru ek lenm eli ve rap oru tüm ü y eler im zalam alıd ır.LİSANSÜSTÜ EĞİTİM-ÖĞRETİM VE SINAV YÖNETMELİĞİ M ad de 2 8 - ( 4 ) T ezi hakkında DÜZELTM E k ararı v erilen öğrenci sın av tarih ind en itib a ren en g eç üç ay içind e g ereğ in i y a p a ra k tez in i aynı jü ri önünde y en id en savunur.4 Tezi REDDEDİLEN ö ğ ren cile r için g erek çe li jü ri rap o ru eklenm eli ve rap oru tüm ü y eler im zalam alıd ır. Tezi red ded ilen öğ ren cin in en stitü ile ilişiği kesilir.

DİLARA

Typewritten Text

i

iii

(KARA, Ali Rıza, Hz. Ali‟nin Mevkûf Rivayetleri ve Ref Problemi, Yüksek

Lisans Tezi, Isparta, 2018)

ÖZET

Hz. Ali, çocukluğundan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in gözetimi altında

yetiĢmiĢ ve ondan birçok Ģey öğrenmiĢtir. Hz. Ali bir râvi olarak Hz. Peygamber

(s.a.s)‟den rivayeti az olan sahabe arasında olmasına rağmen, kendisine ait fıkhî ve

hikmetli konulara dair de fazlasıyla rivayeti bulunan bir kimsedir. Ancak zaman

içerisinde Hz. Ali‟ye ait bazı Mevkûf rivayetler, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet edilerek

nakledilmeye baĢlanmıĢtır. Bu problemden hareketle çalıĢmamızda hangi Merfû

rivayetlerin aslen Mevkûf, hangi Mevkûf rivayetlerin de asıl kaynağının Hz. Peygamber

(s.a.s) olduğunu tespit etmeye çalıĢtık. ÇalıĢmamız üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci

Bölüm‟de Hz. Ali‟nin hayatı, Ġkinci Bölüm‟de Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetleri, Üçüncü

Bölüm‟de de Merfû ve Mevkûf rivayetler arasında Hz. Ali‟nin Rivayetleri, konusunu

ele aldık.

iv

(KARA, Ali Rıza, Ali‟s Mawquf Narrations and the Problem of Raf, Master

Thesis, Isparta, 2018)

ABSTRACT

Ali grew up under custody of Prophet Muhammed (p.b.u.h.) beginning from his

childhood and learnt a lot of things from him. Although Ali is one of the companions

who have few narrations from Prophet Muhammed (p.b.u.h.), he has many narrations

which is about subjects of Islamic law and Islamic wisdom. However, in the course of

time some mawquf narrations, which belong to Ali, were narrated as if they trace back

to Prophet Muhammed (p.u.b.h.). Based upon this problem in this work it is endeavored

to determine which marfu narrations are originally mawquf, which mawquf narrations

trace back to Prophet Muhammed (p.b.u.h.). The work consists of three sections. In the

first section Ali‟s life, second section Ali‟s mawquf narrations and third section Ali‟s

narration between marfu and mawquf narrations are stated.

vi

2.1.1. Tahâret............................................................................................................. 20

2.1.2. Namaz ............................................................................................................. 25

2.1.3. Kıraat ............................................................................................................... 34

2.1.4. Zekât ................................................................................................................ 34

2.1.5. Kurban ............................................................................................................. 36

2.1.6. Hac .................................................................................................................. 36

2.2. MUAMELÂT ........................................................................................................ 38

2.2.1. Nikâh ............................................................................................................... 38

2.2.2. Talak ................................................................................................................ 39

2.2.3. Miras ............................................................................................................... 41

2.2.4. Velâ ................................................................................................................. 43

2.2.5. Buyû ................................................................................................................ 44

2.2.6. Sadaka-ı Fıtır ................................................................................................... 44

2.2.7. Radâ ................................................................................................................ 45

2.2.8. Ehl-i Kitab ....................................................................................................... 45

2.2.9. Âriye ................................................................................................................ 46

2.2.10. Avlanma ........................................................................................................ 47

2.3. UKÛBAT .............................................................................................................. 48

2.3.1. Had .................................................................................................................. 48

2.3.2. Recm ............................................................................................................... 48

2.3.3. Diyet ................................................................................................................ 49

2.3.4. Yemin .............................................................................................................. 52

2.3.5. Borç ................................................................................................................. 52

2.3.6. Ġrtidat ............................................................................................................... 53

2.3.7. Kumar .............................................................................................................. 54

3. AHLAK VE FEDÂĠL ............................................................................................... 54

3 1. Ġlim ........................................................................................................................ 54

3.2. Tefsir ..................................................................................................................... 57

3. 3. Cihad .................................................................................................................... 60

3.4. Fitne ...................................................................................................................... 60

3.5. Dua ........................................................................................................................ 62

3.6. Hikmet ................................................................................................................... 63

Değerlendirme ........................................................................................................... 65

vii

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MERFÛ VE MEVKÛF RĠVAYETLER ARASINDA HZ. ALĠ

1. ASLI MERFÛ OLUP MEVKÛF OLARAK NAKLEDĠLENLER ...................... 66

2. ASLI MEVKÛF OLUP MERFÛ OLARAK NAKLEDĠLENLER ...................... 98

2.1. Râvinin Teferrüdü ................................................................................................. 98

2.2. Râvinin Vehmi ve Hatası .................................................................................... 105

2.3. Kasten Ref ........................................................................................................... 108

2.4. Mevkûf Rivayetin Mahfuz Olması...................................................................... 109

3. HZ. ALĠ‟NĠN ĠDRACLARI ................................................................................... 113

4. HZ. ALĠ‟NĠN HÜKMEN MERFÛ SAYILAN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ ..... 117

5. HZ. ALĠ‟NĠN MEZHEPLERCE KABUL GÖRMÜġ ĠCTĠHADLARI,

HÜKÜMLERĠ ............................................................................................................. 118

5.1. Hanefî Mezhebi ................................................................................................... 118

5.2. Mâlikî Mezhebi ................................................................................................... 121

5.3. ġâfiî Mezhebi ...................................................................................................... 124

5.4. Hanbelî Mezhebi ................................................................................................. 125

Değerlendirme ......................................................................................................... 128

SONUÇ ......................................................................................................................... 130

KAYNAKLAR ............................................................................................................ 133

ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................. 145

viii

KISALTMALAR

a.g.b.

a.g.e.

a.g.t.

b.y.y.

bkz.

DĠA

EÜĠFD

FÜĠFD

Hz.

ĠFAV

r.a.

S.

s.a.s.

ss.

tah.

TDVY

trc.

trz.

v.

v. diğ.

: Adı Geçen Bildiri

: Adı geçen eser

: Adı Geçen Tez

: Baskı Yeri Yok

: Bakınız

: Diyanet Ġslam Ansiklopedisi

: Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi

: Fırat Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi

: Hazreti

: Ġlahiyat Fakültesi Vakfı

:Radiyallahu anh

: Sayı

: Sallallâhu aleyhi ve sellem

:Sayfa sayısı

:Tahkik eden

: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları

:Tercüme Eden

: Tarihsiz

: Vefat tarihi

: ve diğerleri

ix

ÖNSÖZ

Hz. peygamber (s.a.s) etrafındaki Müslümanlara kendi adına yalan

söylememeleri konusunda ciddi uyarılarda bulunmuĢ ve ilgili hadiste kendi adına

söylenen yalanın, baĢka biri adına olandan daha çok veballi olduğunu ifade etmiĢlerdir.

Hz. Peygamber (s.a.s)‟in bu uyarılarını dikkate alan sahabe hadis rivayetinde çok

ihtiyatlı davranmıĢtır. Resûl-i Ekrem‟in bu uyarısı sonraki nesiller tarafından da dikkate

alınmıĢtır. Bununla birlikte kasten olmasa da bazı hatalar sonucunda kimi sahabe ve

tabiîn sözleri Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet ediliĢtir. Hadis âlimleri erken dönemden

itibaren bu probleme dikkate çekmiĢler ve rivayetin asıl kaynağını belirtmiĢler ve bu

problemle ilgili olarak Ġlel türü hadis kitapları telif etmiĢlerdir.

Hz. Ali, çocukluğundan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yanında bulunmuĢ ve

ilk Müslüman olanların arasında yer almıĢtır. Keskin zekası ve anlayıĢı sayesinde de

Hz. Peygamber (s.a.s)‟den birçok Ģey öğrenmiĢtir. Hz. Ali‟nin, Resûlullah (s.a.s)‟den

rivayeti az olsa da kendisine ait birçok sözü, yazılı kaynaklar vasıtasıyla günümüze

kadar gelmiĢtir. Bundan dolayı Hz. Ali‟ye ait bazı sözler, zaman içerisinde kasten veya

hata sonucu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e nispet problemi taĢımaktadır. Yine Hz. Ali‟ye ait

bazı rivayetler asıl kaynak olarak Resûlullah (s.a.s)‟e aittir. Bunun için Hz. Peygamber

(s.a.s) ve Hz. Ali‟ye ait olan rivayetlerin birbirinden ayrılması gerektiği ve bu

problemlerin ortaya çıkma sebeplerini tespit etme amacıyla bir çalıĢma yapılabileceğini

düĢündük. Bunun neticesinde “Hz. Ali‟nin Mevkûf Rivayetleri ve Ref Problemi”

ismiyle meseleyi ele almaya çalıĢtık.

ÇalıĢmamızın Birinci Bölüm‟ünde Hz. Ali‟nin hayatı hakkında özel bilgi

verdikten sonra Ġkinci Bölüm‟de Mevkûf rivayetlerini, Üçüncü Bölüm‟de ise aslen Hz.

Peygamber (s.a.s)‟e ait olup, Mevkûf olarak nakledilen rivayetlerle, aslen Hz. Ali‟ye ait

olan Merfû rivayetleri tespit etmeye çalıĢtık.

x

Bu çalıĢma sırasında görüĢ ve fikirlerinden yararlandığım danıĢman hocam Prof.

Dr. Nuri Tuğlu‟ya, bu konunun çalıĢılması tavsiyesinde bulunan bununla birlikte her

zaman fikirlerinden ve kütüphanesinden yararlandığım Prof. Dr. Veli Atmaca‟ya, tezin

okunup düzeltilmesinde yardımcı olan Doç. Dr. Necati Avcı‟ya, fakültemizdeki

AraĢtırma Görevlisi arkadaĢlarım, Ahmet Gençdoğan, Hakan Tahtacı, Fatih Avcı ve

Elmas RuĢen Barut‟a ve ayrıca çalıĢmam boyunca bana sürekli destek olan kıymetli

eĢim Keziban Kara‟ya teĢekkürü bir borç bilirim.

BURDUR, 2018

1

GĠRĠġ

ARAġTIRMANIN KONUSU, ÖNEMĠ VE AMACI

Sahabe, Resûlullah (s.a.s)‟ın hadislerini sonraki nesillere aktardıktan sonra

Muhaddisler de Resûlullah (s.a.s)‟a nispet edilen bu rivayetlerin ona (s.a.s) ait olup

olmadığını tespit etmeye çalıĢmıĢlardır.1 Bundan dolayı sahabe ve tabiîn sözleri yanlıĢ

olarak veya bilerek Resûlullah (s.a.s)‟a nispet edilmesi, rivayetlerde illete sebep olduğu

için muhaddisler bu konu üzerinde de durmuĢlardır. Sahabe ve Tabiîn sözleri bilerek

Merfû rivayet edildiğinde mevzûat edebiyatında, hata sonucu rivayet edildiğinde ise ilel

edebiyatının konusu olmuĢtur.2 Resûlullah (s.a.s)‟a isnad konusunda titiz davranmanın

sonucu olarak ref problemi olan rivayetlere daha ilk asırlardan itibaren dikkat çekilmeye

baĢlanmıĢ bu yüzden de bu konu gerek ilel gerek Ģerh ve diğer hadis edebiyatında

iĢlenmeye baĢlanmıĢtır.

Ülkemizde akademik hadis çalıĢmalarının artması üzerine ref problemi de ele

alınan konulardan biri olmuĢtur. Ref problemini ele alan çalıĢmaların ilki Yusuf

Suiçmez tarafından Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti isimli doktora

çalıĢmasıdır. Ġkinci çalıĢma ise Sabri Çap‟ın Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi adını

taĢımaktadır. Her ne kadar Yusuf Suiçmez‟in ortaya koyduğu bazı görüĢ ve tespitlerine

katılmasak da çokça istifade ettiğimiz bir çalıĢmadır. Meseleye dolaylı bir Ģekilde

değinen diğer bir araĢtırma da Süleyman Doğanay‟ın Hadis Rivayetinde Râvi

1 Hadislerin sıhhati meselesi, öteden beri ciddiyetle ele alınan bir konudur. Sıhhat hükmüne muhatap

hadis türünün kaynak itibariyle sadece Merfû Hadis‟te sözkonusu olduğu için, zaruri bir Ģekilde hadisin

Hz. Peygamber‟e aidiyeti dediğimiz sübut yani Merfûluk meselesi gayet önemlidir. Hadislerin sıhhati

meselesinde, H. IV. Asırdan itibaren musannef eser merkezli hükümlere göre herhangi bir muteber

kaynakta geçen rivayetin otomatik olarak sükûtuna dair kanaatin oluĢtuğu bilinmektedir. Bu konuda

Nuri Tuğlu‟nun görüĢleri Ģu Ģekildedir: “Hadislerin diğer nesillere aktarılması için ilk râvi olarak

sahabe, olanca gayretini göstermeye çalıĢmıĢtır. Sahabeden sonra da bu görevi diğer nesiller

gerçekleĢtirmiĢtir. Hadislerin tedvin ve tasnifinden sonra da hadislerin sahih olup olmaması ise artık

eserlere bırakılmıĢtır. Örneğin bazı hadis âlimleri Buhâri ve Müslim‟in Sahihlerinde yer alan bütün

hadislerin sahih olduğunu ve bu konu üzerinde icma olduğunu söylemiĢtir. Fakat hadislerin sıhhati

konusunda sadece eserlerle yetinilmeyip rivayetlerin tek tek değerlendirilmesi sonucunda orataya

konulmalıdır.” Bu açıklamalar için bkz. Nuri Tuğlu, Eser Karizması mı Musannif Karizması mı? Fırat

Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, ( FÜĠFD) 2012 c. 17, S. 2, s. 51-70. 2 Sabri Çap, “Ref Problemi” BaĢlıklı Makale Üzerine, Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD) 2007, c.5, S. 2, s.

161; Yusuf Suiçmez, Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti, Otto Yayınları, Ankara,

2015, s. 11; Merhum Ali Yardım da Ref problemine dikkat çekmiĢ ve bazı sahabe sözlerinin nakli

sırasında dikkatli davranılmadığı için merfû olarak rivayet edildiğini, bunun sonucunda ise rivayetin

uydurma kabul edilerek mevzûat kitaplarında yer aldığını söylemiĢtir. Bu konudaki bilgi ve örnekler

için bkz. Ali Yardım, Hadis I-II, Damla Yayınevi, 5. Baskı, Ġstanbul, 2010, s. 42.

2

Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler adlı çalıĢmasıdır. Sabri Çap‟ın eseri de gerek

kaynak yönünden gerekse usûl yönünden fazlasıyla istifade ettiğimiz bir çalıĢmadır. Bu

iki çalıĢma ve bizim çalıĢmamız dıĢında ref problemi üzerinde duran tespit

edebildiğimiz bir çalıĢma bulunmamaktadır.

Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda Hz. Ali‟nin Kütüb-i Sitte dıĢında bilhassa

musannef türü eserlerde birçok Mevkûf rivayeti olduğunu tespit ettik. Ancak, hadis

tarihinde Hz. Ali‟nin önemli bir yeri bulunmakla beraber akademik alanda, Hz. Ali‟nin

rivayetleri ile ilgili üzerine devam etmekte olan yüksek lisans tezi haricinde baĢka bir

çalıĢma bulunmamaktadır.3 Adı geçen teze göre bizim çalıĢmamız, genelde Hz. Ali‟nin

rivayetlerini tesbiti olmakla birlikte asıl meselemiz, bu rivayetlerin Merfû ve Mevkûf

olması itibariyle kaynağı veya sübutu meselesidir.

Malum olduğu üzere Hulefâ-i RâĢidî‟nin dördüncüsü ve Resûlü Ekrem‟in

damadı olan Hz. Ali, sahabe arasında ilmî yönüyle temâyüz eden birisidir. Kendisinden

ibâdet, muamelât ve ukûbat konularıyla ilgili rivayetlerin yanı sıra, birçok hikmetli sözü

de nakledilmiĢtir. Hz. Ali‟den nakledilen bu rivayetlerin bazılarının kaynağı Hz.

Peygamber (s.a.s) iken bazıları da kendisidir. Biz de bu çalıĢmamızda bu rivayetlerden

hangisinin kaynağının Hz. Peygamber (s.a.s) hangisinin de Hz. Ali olduğunu, dahası

rivayetin asıl kaynağı Hz. Ali olduğu halde hangi nedenlerden Merfû olarak

nakledildiğini, asıl kaynağı Merfû olan rivayetlerin de niçin Hz. Ali‟den Mevkûf olarak

nakledildiğini tespit ve tahlil etmeye çalıĢacağız.

ARAġTIRMANIN KAYNAKLARI VE SINIRLANDIRILMASI

Bu çalıĢmamız üç bölümden oluĢmaktadır. Birinci Bölüm‟de Hz. Ali‟nin hayatı,

Ġkinci Bölüm‟de Mevkûf Rivayetleri, Üçünü Bölüm‟de ise ise Merfû ve Mevkûf

Rivayetler Arasında Hz. Ali‟nin Rivayetleri baĢlığıyla çalıĢmamız tamamlanacaktır.

Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlerin tespit ve değerlendirmelerinde baĢta

hadis programları el-Mektebetü‟Ģ-ġâmile ve Cevâmiu‟l-Kelim‟den mümkün olduğunca

yararlanmaya çalıĢacağız. Musannef türü eserlerde Merfû rivayetlerin yanı sıra Mevkûf

3 Bu tez Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü‟nde Ramazan Kuyucu tarafından Hz. Ali’nin Hadis

Rivayetindeki Yeri (Kütüb-i Sitte Özelinde) adıyla çalıĢılmaktadır.

3

ve maktû rivayetlerin de çok bulunmasından dolayı Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn

Ebî ġeybe‟nin musannefleri temel kaynaklarımız olacaktır. Musannefler dıĢındaki diğer

eserlerde nakledilen Hz. Ali‟nin rivayetlerini de mümkün mertebe tespit etmeye gayret

edeceğiz.

Tespit edilen Merfû rivayetlerde ref probleminin olup-olmadığını ortaya

koyabilmek için öncelikli kaynaklarımız ilel edebiyatının önemli eserlerinden olan

Dârekutnî‟nin(v.385) ve Ġbn Ebî Hâtim‟in(v.327), Kitâbu’l-Ġlel adlı kitaplarıdır. Yeri

geldikçe bu iki eser dıĢındaki ilel kitaplarından da mümkün olduğunca yararlanılmaya

çalıĢıldı.

ġerh edebiyatı da ilel kitaplarından sonra önemli baĢvuru kaynaklarımızdandır.

Çünkü Ģârihler eserlerinde bu probleme dikkat çekmeyi ihmal etmemiĢlerdir. Yer yer bu

konuya değindikleri için Tahriç kitapları da müstağni kalamayacağımız eser

gurubundan biridir.

Hz. Ali, gerek Sünnî gerekse ġii kaynaklarda, hakkında en fazla bilgi bulunan

sahabilerdendir. Hatta ġiilerin kimi rivayetlerinde dolaylı olsa da sahabî râvi Hz.

Ali‟dir. Bundan dolayı daha dar ve derin bir araĢtırma yapabilmek için biz çalıĢmamızı

Sünnî kaynaklarla ve rivayetlerden örnekleme yoluyla sınırladık. ġerif er-Râdî‟nin Hz.

Ali‟nin hikmetli sözlerini derlediği Nehcü’l-Belâğa adlı eseri de ġii bir kaynak olduğu

için çalıĢmamızın dıĢında tuttuk.4

ÇalıĢmamızda Merfû rivayetleri kalın-düz, Mevkûf rivayetleri ise italik olarak

yazdık. Rivayetlerin sıhhat değerlendirmesinde hadis âlimlerinin rivayetle ilgili

değerlendirmesi varsa bunlara yer vermekle yetinirken, sıhhat durumu belirtilmeyen

rivayetler hakkında ise sened tenkidi yaparak bir sonuca ulaĢmaya çalıĢtık.

4 Nehcü‟l-Belâğa hakkındaki değerlendirmeler ve bir ġii kaynağı oldu hakkında bkz. Cafer KaradaĢ, Hz.

Ali‟nin Ġtikâdi GörüĢleri adlı Tebliğin Müzakeresi, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali

Sempozyum, (08-10 Ekim 2004 Bursa) s. 111-114; Ayrıca bu eserdeki rivayetlerin tahriç ve

değerlendirilmesi doktora çalıĢması olarak da hazırlanmıĢtır. Bkz. Hikmet Gültekin, “ġiî Âlim ġerif er-

Râdî ve Nehcü‟l-Belâğa Ġsimli Eserin Hadis Literatüründeki Yeri ve Değeri”, Necmettin Erbakan

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Konya, 2013.

4

KAVRAMSAL ÇERCEVE

Merfû

Merfû, ع-ف-س fiilinin mastarından Ġsmi Mefûlü olup sözlük anlamı, koymanın

zıttı olarak yukarı kaldırmak, sözü kaynağına ulaĢtırmak demektir.5 Istılah olarak ise

muttasıl ve munkatı olduğu dikkate alınmaksızın Resûlullah (s.a.s)‟e kavlî, fiilî ve

takrirî olarak nispet edilen her Ģeydir. Hatib el-Bağdâdî(v.643) Merfû hadisi, sadece

sahabenin Resûlullah (s.a.s)‟e nisbet ettikleri olarak kabul etse de Ġbnu‟s-Salah(v.643)

ve Ġbn Hacer(v.852) bu görüĢe katılmamıĢlardır.6

Rivayetler sarih veya kapalı olarak Resûlullah (s.a.s)‟e nispet edilebilirler.

Resûlullah (s.a.s) “Ģöyle buyurdu”, “Ģöyle yaptı” denilmesi veya Sahabenin, “yerfeuhu”

( onu yükseltiyor) “yebliğuhu” ( onu ulaĢtıryor) “yüsniduhu” ( onu nispet ediyor) ,

“Merfûan” ( Merfû olarak) nakledilenler sarih Merfû sayılmıĢtır Yine Sahabenin es-

Sünnetü keza, ( Bu konuda sünnet Ģöyle) mine‟s-sünneti keza, ( Ģöyle yapmak

sünnettendir ) ümirna bi kezâ ve nühîna an kezâ (Ģu emredildi ve Ģu yasaklandı). demesi

ise hükmen Merfû olarak kabul edilmiĢtir.7

Mevkûf

Sözlük anlamı durmak olan8ف-ق- kelimesinden Ġsmi Mef‟ul olan Mevkûf,

Istılâh olarak, ister muttasıl, ister munkatı olsun kavlî ve fiilî olarak bir rivayetin

5 Ġbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır,

Beyrut, trz., VIII/129; Zebîdî, Ebu‟l-Feyz, Muhammed el-Murtezâ b. Muhammed, Tâcu’l-Arûs min

Cevâhiri’l-Arûs, Dâru‟l-Hidâye, 1385/1965, Kuveyt, XXI/104. 6 Ġbnu‟s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eĢ-ġehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs, Dâru‟l-Fikr, DımeĢk,

1406/1986, s. 45; Sehâvî, Ebu‟l-Hayr ġemsuddin Muhammed b. Abdirrahman, Fethu’l-Muğis bi ġerhi

Elfiyeti’l-Hadîs, ( tah, Abdülkerim b. Abdillah ve Muhammed b. Abdillah) Mektebetü Dâri‟l-Minhâc,

Riyad, 1426, beĢ cild, I, 178; Suyûtî, Ebû‟l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed,

Tedrîbu’r-Râvî fî ġerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1434/2002, 116; Mücteba Uğur,

Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDVY, Ankara, 1992, s. 217-218. Ġbnu‟s-Salah, Mukaddime

adlı hadis usulü eserini yazdıktan sonra kendisinden sonra gelen yazılan birçok hadis usulü eserlerine

örnek olmuĢtur. Ġbnu‟s-Salâh‟tan sonra önemli bir usûl yazarı ise Suyûtî‟dir. Suyûtî‟nin Ġmam

Nevevî‟nin et-Takrîb adlı eserine yazdığı et-Tedrîbu’Râvî adlı Ģerhi de önemli bir hadis usulü eseridir.

Babanzâde Ahmed Naim de Tecrîdî Sârih’in Tercüme ve ġerhi kitabının baĢ tarafında verdiği usûl

bilgilerinde Suyûti‟nin bu eserinden önemli ölçüde faydalanmıĢtır. Bu açıklamalar için bkz. Veli

Atmaca, “Tecrîd-i Sarîh Muakddimesi‟nin Kaynağı Meselesi (I) (Tedrîbu‟r-Râvî‟den Mukaddime‟ye

Aynen Alınan Konular)”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2009, cilt: 13, S. 41, s. 79-90;

Tecrîd-i Sarîh Mukaddimesi‟nin Kaynağı Meselesi II: Mukaddime‟ye Tedrîbu‟r-Râvi‟den Alınan Pasaj

Bilgilerinin Tespiti, Çukurova Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt, 8, S.1, ss.109-127. 7 Abdullah Aydınlı, “Merfû” DĠA, XXIX/180.

8 Ġbn Manzûr, a.g.e., IX/359.

5

sahabeye nispetidir. Horasanlı fakihler ise Eser terimini Mevkûf anlamında

kullanmıĢlardır.9

Ref‟

Bir hadisi isnadlı veya isnadsız yahut Hz. Peygamber (s.a.s)‟e ait olsun olmasın ona

(s.a.s) nispet ederek rivayet etmektir. Bu terim, hadisi muttasıl olarak rivayet etme

anlamında da kullanılmıĢtır.10

Sahabe, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e ait bir bilgiyi gerek ihtiyâte binaen gerek

fetvalalrında istidlal (deli) olması için Mevkûf olarak nakletmiĢtlerdir. BaĢka bir

sahabinin ise rivayeti Merfû olarak nakletmesi sonucunda isnadları farklı iki ayrı

rivayetin ortaya çıkmasına neden olmuĢtur. Fakat bu durumdaki rivayetler illetli olarak

görülmemiĢtir. Yalnız bazı Mevkûf rivayetlerde râvilerin vehm, galat, ihtilat gibi veya

kasten Merfû olarak rivayet etmesi sonucunda da ref problemi ortaya çıkmıĢtır.11

Ref

probleminin ortaya çıkıĢ sebeblerini ileride detaylı iĢleyeceğimiz için konunun

ayruntılarına burada girmek istemiyoruz.

9 Ġbnu‟s-Salâh, a.g.e., s. 46; Mücteba Uğur, a.g.e., s. 225; Abdullah Aydınlı, “Mevkûf” DĠA, XXIX/437.

10 Mücteba Uğur, a.g.e., s. 320; Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, 251-252.

11 Sabri Çap, Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

(YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Bursa, 2008, s. 162; Süleyman Doğanay, “Hadis Rivayetinde Ravi

Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

(YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) 2006, Kayseri, s. 113-123; Ayrıca mevkûfun merfû olarak

nakledilmesinin sebepleri ve tespiti için bkz. Sabri Çap, a.g.t., s. 161-278.

6

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

HZ. ALĠ‟NĠN HAYATI

Ġslam Devletinin dördüncü halifesi ve Resûl-i Ekrem‟in damadı olan Hz. Ali‟nin

hayatı bakımından büyük bir öneme sahibtir. Devlet ve siyaset dâhisi olduğu kadar ilmi

ve irfanıyla kalplerde taht kuran; marifet ehlinin mihmandar kabul ettiği Hz. Ali, sünnî-

alevî bütün çevrelerce imam olarak kabul edildiğinden öncelikle onun hayatı ve ilmî

kiĢiliğini ele almak uygun düĢecektir.

1. Hz. Ali‟nin Nesebi ve Doğumu

Ali b. Ebî Tâlib b. Abdilmüttalib b. HiĢâm b. Abdimenâf b. Kusay b. Kilâb b.

Mürre b. Ka‟b b. Lüey el- KureyĢî el-HâĢimî, künyesi Ebû‟l-Hasan‟dır. Hz. Peygamber

(s.a.s) tarafından Ebû‟t-Türab olarak da lakablanmıĢtır. Annesinin adı ise Fâtıma bt.

Esed b. HâĢim‟dir. Bi‟setten on yıl önce Mekke‟de dünyaya gelmiĢtir.12

2. Ġslam Öncesi Hayatı

Hz. Ali (r.a.)‟nin Ġslam öncesi hayatina dair elimizdeki yazılı kaynaklardadetaylı

bilgi bulunmamaktadır. Ebû Tâlib‟in aile sayısı fazla olduğu ve geçim sıkıntısı çekmeye

baĢlaması üzerine Hz. Peygamber (s.a.s), amcası Abbas‟la birlikte Ebû Tâlib‟e gitmiĢler

ve ona çocuklarından bazılarının geçimini üstlenmek istediklerini söylemiĢlerdir. Ebû

Talib de Akîl dıĢında istedikleri çoçuklardan birer alabileceklerini söylemesi üzerine,

Hz. Peygamber (s.a.s) Hz. Ali‟yi, Hz. Abbas da Ca‟fer‟i yanına almıĢlardır. Bundan

sonra Hz. Ali sürekli olarak Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yanında kalmıĢtır.

3. Ġslam Sonrası Hayatı

Hz. Ali, bi‟setten sonra Hz. Peygamber (s.a.s) ve Hz. Hatice‟yi namaz kılarken

görünce bu durumun ne olduğunu sormuĢ, Resûlullah (s.a.s) de Allah‟ın kendisini resul

olarak gönderdiğini söylemiĢ ve onu da Ġslama davet etmiĢtir. Hz. Ali böyle bir Ģeyi ilk

defa duyduğu için bu durumu babası Ebû Tâlib‟le konuĢmak istediğini söylemiĢtir. Hz. 12

Ġbn Sa‟d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‟d, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr (çev. Editör Adnan Demircan)

III/17; Ġbn Hacer, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-Ġsâbe fî

Temyîzi’s-Sahâbe, Dâru‟l-Cîl, Beyrut, 1412, IV/269; Ġbnu‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasen Ġzzüddîn Alî b.

Muhammed b. Muhammed eĢ-ġeybânî el-Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, III/588; Abdülhalık Bakır, Ali b. Ebî

Tâlib, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ, 1998, s. 30; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/371.

7

Peygamber (s.a.s) de gizli olarak yaptığı tebliğin Ģimdilik açığa çıkmasını istemediği

için Hz. Ali‟ye isterse Ģimdi Müslüman olmayarak bu durumu saklamasını istemiĢtir.

Hz. Ali bir gece düĢündükten sonra babasıyla istiĢare etmeden Resûlullah (s.a.s)‟e gelip

kelime-i Ģehâdeti söyleyerek Müslüman olmuĢtur. Hz. Ali‟nin Müslüman olma yaĢı ve

sırasında farklı görüĢler bulunmakla beraber genel görüĢ, on yaĢında Hz. Hatice‟den

sonra Müslüman olan ilk çocuktur.13

4. Hicreti

Mekkeli Müslümanlar Medine‟ye hicret ettikten sonra Hz. Peygamber (s.a.s)

Mekke‟de kalmaya devam etmiĢ ve hicret konusunda Allah‟ın emrini beklemeye

baĢlamıĢtır. Hicret emri geldikten sonra Hz. Peygamber (s.a.s) Hz. Ali‟ye kendi

yatağında yatmasını söyleyerek yanında bulunan emanetleri sahiblerine verdikten sonra

Medine‟ye gelmesini istemiĢtir. MüĢrikler Hz. Peygamber (s.a.s)‟in yatağında Hz.

Ali‟yi görünce ĢaĢkınlığa uğramıĢlar ve Hz. Peygamber (s.a.s) Mekke‟den ayrılsaydı

onu da yanından ayırmayacağını düĢünmüĢlerdir. Hz. Ali emanetleri sahiblerine teslim

ettikten sonra gündüzleri yürüyerek geceleri ise gizlenerek Medine‟ye varmıĢtır. Hz.

Peygamber (s.a.s), Hz. Ali‟nin geldiğini duyunca yanına çağırmıĢ, Hz. Ali ise ayakları

kan revan içinde olduğundan O‟nun (s.a.s) yanına gidememiĢtir. Hz. Peygamber (s.a.s)

durumunu öğrenince onun yanına gitmiĢ, ayaklarının iyileĢmesi için de yarasını

sıvazlamıĢtır.14

Resûlullah (s.a.s) hicretin ikinci yılında kızı Fatıma‟yı Hz. Ali ile evlendirmiĢtir.

Bu evlilikten Hasan, Hüseyin ve ölü olarak doğan Muhsin adlarında üç erkek çocukla,

Zeynep ve Ümmü Gülsüm adında iki kız çocuğu dünyaya gelmiĢtir. Hz. Ali eĢi Fatıma

hayattayken baĢka bir evlilik yapmamıĢ; o vefat ettikten sonra ise birkaç evlilik daha

yapmıĢtır.15

13

Ġbnu‟l-Esîr, a.g.e., III/589; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/371. 14

Ġbnu‟l-Esîr, a.g.e., III/592-593. 15

Ġbrahim Sarıçam, Hz. Ali‟nin Hayatı ve ġahsiyeti, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali

Sempozyumu (08-10 Ekim 2004 Bursa) 2005, s. 18.

8

5. Hz. Peygamber (s.a.s) Dönemindeki Görevleri

Hz. Peygamber (s.a.s) Bedir savaĢında Hz. Ali‟yle beraber dört kiĢiyi

Bedir kuyularını teftiĢ için göndermiĢtir. Bu grup orada iki casus yakalamıĢ ve onlardan

karĢı tarafın bin kiĢilik bir ordu hazırladığını öğrenmiĢtir.16

Uhud savaĢında Mus‟ab.

Umeyr‟in Ģehid olmasından sonra Hz. Peygamber (s.a.s) sancağı Hz. Ali‟ye teslim

etmiĢti. Ayrıca bu savaĢta müĢrikler, Resûlullah (s.a.s)‟in etrafını sarınca Hz. Ali, O‟nu

(s.a.s) kahramanca savunmuĢtur.17

Hicretin yedinci yılında meydana gelen Hayber savaĢı uzun süren kuĢatma

sonucunda zaferle sonuçlanmıĢtır. Hayber kalesi çok güçlü sarp bir konumda bulunduğu

için muhasarası çok uzun süre devam etmiĢtir. Hayber kuĢatmasında bir gün Hz.

Peygamber (s.a.s) “Yarın kılıcı öyle bir kimseye vereceğim ki, O, Allah ve Resûlünü

sever. Allah ve Resûlü de onu sever.” demiĢtir18

. Ertesi gün herkes merakla bu

müjdeli kiĢinin kim olacağını beklerken Resûlullah (s.a.s) Hz. Ali‟nin nerde olduğunu

sormuĢ, oradakiler de, Hz. Ali‟nin gözlerinden rahatsız olduğunu söyleyince, Resûlullah

(s.a.s) onu çağırtrmıĢ ve gözlerinin iyileĢmesi için dua ettikten sonra kılıcı ona

vermiĢtir. Hz. Ali bu savaĢta Hayber kabile reisi Merhab ve kardeĢi Hâris‟i öldürerek,

fethin gerçekleĢmesinde önemli bir rol oynamıĢtır.19

Hâtib b. Ebî Beltea‟ Mekke‟nin fethedileceğini haber veren bir mektup yazıp, bir

kadınla Mekke‟ye göndermek istediğinde Cebrail bunu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e

bildirmiĢtir. Resûlullah (s.a.s) bu mektubun ele geçirilmesi için de Hz. Ali ve Zübeyr b.

Avvâm‟ı vazifelendirmiĢtir. Onlar da bu kadını Mekke‟ye varmadan yakalayarak

mektubu ele geçirmiĢlerdir.20

Huneyn savaĢına da katılan Hz. Ali, Ġslam ordusu ilk baĢlarda bozguna uğrayıp

bazı kimseler kaçmaya baĢlayınca cesurca savaĢa devam etmiĢtir. Daha sonra da Ġslam

ordusu, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in gayretleriyle tekrar toparlanıp zafer elde edilmiĢtir.21

16

Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 78. 17

Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 80-81. 18

Rivayetin tahrîc ve değerlendirmesi için bkz. Nuri Tuğlu, Maturîdilik ve Hadis, Rağbet Yayınları,

Ġstanbul, 2016, s. 463-466. 19



Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 87.

9

Hâtib b. Ebî Beltea‟ Mekke‟nin fethedileceğini haber veren bir mektup yazıp, bir

kadınla Mekke‟ye göndermek istediğinde Cebrail bunu Hz. Peygamber (s.a.s)‟e

bildirmiĢtir. Resûlullah (s.a.s) bu mektubun ele geçirilmesi için de Hz. Ali ve Zübeyr b.

Avvâm‟ı vazifelendirmiĢtir. Onlar da bu kadını Mekke‟ye varmadan yakalayarak

mektubu ele geçirmiĢlerdir.22

Hz. Ali bazı seriyyelere de komutanlık yapmıĢtır. Hz. Peygamber (s.a.s), hicretin

altıncı yılında Benî Sa‟d kabilesinin Hayber Yahudilerine destek olmak için hazırlıkta

bulunduklarını öğrenince, durumun tetkiki için Hz. Ali‟yi yüz kiĢilik bir seriyyenin

baĢına komutan olarak atamıĢ ve Fedek‟e göndermiĢtir. Hz. Ali Fedek‟e varmadan el-

Hemec adındaki bölgeye askerleriyle sızmıĢ ve bir casus yakalamıĢlardır. Bu casustan

karĢı tarafın ikiyüz kiĢilk bir kuvvetten oluĢtuğu bilgisini alınca, Hz. Ali komutasındaki

askeri birlik, Benû Sad kabilesinin çiftliklerini kuĢatmıĢ ve buradaki hayvanları ganimet

olarak ele geçirmiĢ, fakat burada kimseyi bulamamıĢlardır. Bunun üzerine Hz. Ali,

askerleriyle beraber zayiat vermeden Medine‟ye dönmüĢlerdir.23

Hicretin dokuzuncu yılında Hz. Peygamber (s.a.s) Tayy kabilesine ait el-Fels

putunu imha için yüz elli kiĢilik bir seriyye oluĢturmuĢ, Hz. Ali‟yi de bu birliğe

komutan olarak tayin etmiĢtir. Hz. Ali bu seferinde el-Fels putunu kırmıĢ ve bazı

ganimetlerle de dönmüĢtür.24

Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in sağlığında askerî, idâri hizmetler yanında

kâtiplik gibi bazı görevleri de icra etmiĢtir. Tebük gazvesi dıĢındaki bütün savaĢlara

katılmıĢtır. Hz. Peygamber (s.a.s) Tebük gazvesinde Hz. Ali‟yi geride kalanlara bakmak

için bırakınca, Hz. Ali buna çok üzülmüĢ. Hz. Peygamber (s.a.s) de onun kendindeki

değeri ifade etmek için “ Senin bendeki yerin Hz. Harun‟un, Hz. Musa‟daki yeri

gibidir. Ancak Ģu var ki benden sonra peygamber gelmeyecektir,” demiĢtir.25

Hz. Ali komutanlık görevi dıĢında kadılık da yapmıĢtır. Resûlullah (s.a.s) Onu

Yemen‟e kadı olarak göndermek istediğinde Hz. Ali bu görevi yerine getirememekten

duyduğu endiĢeyi dile getirince Hz. Peygamber (s.a.s) eliyle göğsüne vurarak ona Ģu

22




Ġbn Sad, a.g.e., III/23.

10

duayı yapmıĢtır: “ Allah‟ım! Kalbine hidayet ver, dilini sabit kıl.” Hz. Ali bu duadan

sonra iki kiĢi arasında hüküm verirken hiç tereddüte düĢmediğini söylemiĢtir.26

Hudeybiye antlaĢmasının maddelerini Hz. Ali yazmıĢ. Hicretin dokuzuncu

yılında hac emîri olarak tayin edilen Hz. Ebû Bekir‟e, Tevbe suresinin ilk yedi ayetini

bildirmek, bu yıldan sonra Müslümanlar ve müĢriklerin hacda birlikte

bulunamayacağını ve hiç kimsenin Kâbe‟yi çıplak tavaf edemeyeceğini bildirme görevi

Hz. Ali‟ye verilmiĢtir.27

Hz. Ali‟nin, Hz. Peygamber (s.a.s)‟e son görevi de O (s.a.s) dâr-ı bekâ‟ya irtihâl

ettiğinde cenaze iĢlemlerinin onun tarafından gerçekleĢtirilmesi olmuĢtur.28

6. Siyasî ve Ġdârî Görevleri

Hz. Ali, kendi halifeliğinin dıĢında ilk üç halife döneminde az da olsa bir takım

siyasi ve idârî görevleri de icra etmiĢtir. Bu baĢlıkta bu görevlerin neler ve süreleri

üzerinde durmaya çalıĢacağız.

6.1. Ġlk Üç Halife Dönemindeki Görevleri

Hz. Peygamber (s.a.s)‟in cenazesi henüz defnedilmeden Müslümanlar Benî

Saîde gölgeliğinde toplanarak Hz. Ebû Bekir‟i halife seçmiĢlerdir. Hz. Ali, Hz. Ebû

Bekir‟e altı ay sonra biat etmiĢtir. Bu biattan sonra da Hz. Ebû Bekir bazı konularda Hz.

Ali‟yle istiĢare etmiĢtir. Örneğin Hz. Ebû Bekir ġam seferine çıkmadan önce istiĢare

ettiği topluluğun içerisinde Hz. Ali de bulunmuĢ ve Ģöyle demiĢtir: “İster kendin

istersen de bir şahsın komutasında ordu gönderirsen inşallah başarılı olursun”

demiĢtir. Hz. Ebû Bekir de onun bu sözlerine sevinerek kendisine hayır dua da

bulunmuĢtur. Her ne kadar Hz. Ali, Hz. Ebû Bekir‟in istiĢare heyetinde yer aldıysa da

idâri bir görevi olmamıĢtır.29

Hz. Ömer, Filistin seferine çıkmadan önce Hz. Ali‟yi Medine‟de yerine vekil

olarak bırakmıĢtır. Hz. Ali‟nin üç halife döneminde bundan baĢka bir siyasi görevi

26

Ġbn Sad, a.g.e., II/341-342. 27

E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372.

28

E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372. 29

Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 95-100.

11

olmamıĢtır. Hz. Ömer Nihâvend savaĢına çıkmadan önce yakın çevresiyle istiĢare

yaptıktan sonra kendi görüĢünün Hz. Ali‟yle aynı olduğunu söyleyerek bunu

uygulamıĢtır. Hz. Ömer Ġran fethinden elde edilen ganimetlerin ve Irak topraklarının

paylaĢtırılmasında da yine Hz. Ali ile istiĢare ederek onun söylediklerini uygulamıĢtır.

Bu dönemde Hz. Ali‟nin hicretin takvim baĢlangıcı olarak kabul edilmesi için yaptığı

öneri de kabul edilmiĢtir. Ayrıca Hz. Ömer, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in ailesiyle akrabalık

bağlarını güçlendirmek için Hz. Ali‟nin kızı Ümmü Gülsüm ile de evlenmiĢtir. Hz.

Ömer yaralandıktan sonra kendinden sonra yerine geçecek halifenin tayin edilmesi için

oluĢturduğu Ģûrâ heyetinde Hz. Ali de yer almıĢtır. Ayrıca Hz. Ömer bazı fıkhî

problemler karĢısında Hz. Ali‟yle istiĢare etmiĢ ve onun görüĢlerine büyük bir önem

vermiĢtir.30

Hz. Osman halife seçildikten sonra Hz. Ali hemen biat etmiĢtir. Hz. Ali‟nin bu

dönemde de idari bir görevi olmasa da Kur‟ân‟ın tek kıraat üzerine okunması ve Kuzey

Afrika‟nın fethi için yapılan istiĢare heyetinde yer almıĢtır.31

Bazı sahabilerle beraber

Hz. Ali, zaman zaman Hz. Osman‟ın bazı uygulamalarının doğru olmadığını da

söylemiĢlerdir.32

Ġsyancılar Medine‟ye gelip Hz. Osman‟la hesaplaĢmak isteyince Hz. Ali araya

girerek iki tarafın arasını bulmaya çalıĢmıĢ, oğulları Hasan ve Hüseyin‟i de Hz.

Osman‟ın evine bekçi olarak bırakmıĢtır. Fakat Hz. Ali‟nin tüm bu gayretlerine rağmen

Hz. Osman h. 35 yılında evinde Ģehid edilmiĢtir.33

6.2. Halifeliği

Hz. Osman Ģehid edildikten sonra Medine‟de bulunan sahabe h. 35 yılında Hz.

Ali‟yi halife seçerek ona biat etmiĢlerdir. Daha sonra Talha ve Zübeyr b. Avvâm

istemeyerek biat ettiklerini söyleyerek Mekke‟ye doğru yola çıkmıĢlardır. Mekke‟de

bulunan Hz. AiĢe ise Talha ve Zübeyr b. Avvam‟la Hz. Osman‟ın katillerinin bulunması

için Basra‟ya doğru hareket etmiĢlerdir. Hz. Ali bu durumu öğrenince Irak‟a doğru

harekete geçtmiĢ ve iki grup Basra‟da karĢı karĢıya gelmiĢ ne olduğunu anlayamadan da

30

Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 100-112; Ġbrahim Sarıçam, a.g.b., s. 22-23. 31

Sallabi, Ali Muhammed es-Sallâbî, Esnâ’l-Mütâlib fî Siretî Emirî’l-Mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib,

Mektebetü‟s-Sahâbe, ġârika, 1425/2004; I/211, 216-217. 32

E. Ruhi, Fığlalı, “Hz. Ali”, DĠA, II/372. 33

Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 118-120.

12

kendilerini savaĢın içinde bulmuĢlardır. SavaĢ Hz. Ali‟nin galibiyetiyle son bulmuĢ,

savaĢ sonunda öldürülen kimseler Hz. Ali tarafından defnedilmiĢ, Basra

yağmalanmamıĢ ve Hz. AiĢe sağ salim tekrar Mekke‟ye gönderilmiĢtir.34

Cemel savaĢından sonra Kufe‟ye dönen Hz. Ali daha önce biat etmeye

yanaĢmayan ġam valisi Muaviye b. Ebî Süfyan‟ı tekrar biat etmeye çağırmıĢtır. Bu

çağrı da karĢılık bulmayınca bir ordu hazırlayarak ġam‟a doğru harekte geçmiĢtir. Ġki

ordu h. 37 yılında Sıffin‟de karĢılaĢmıĢ ve Hz. Ali karĢı tarafa tekrar elçi göndererek bu

iĢin sulh yoluyla halledilmesini istemiĢtir. Fakat Muaviye buna yanaĢmayınca savaĢ

mecburen baĢlamıĢtır. Hz. Ali‟nin ordusu galip gelmek üzereyken Muaviye, Amr b. el-

As‟ın önerisine uyarak askerlerine mızrakların ucuna mushafları bağlatmıĢ ve Kur‟ân‟ın

hakem olmasını istemiĢtir. Irak ordusu bu durumu görünce savaĢı durdurmak istemiĢtir.

Hz. Ali bunu kabul etmek istemese de daha sonra hakem önerisini kabul etmiĢtir.35

Hakem olayı kabul edildikten sonra taraflar yılbaĢında Erzuh‟ta toplanmak üzere

ayrıldılar. Hz. Ali‟nin ordusu geri dönerken bir grup hükmün sadece Allah‟a ait

olduğunu söyleyerek ordudan ayrılmıĢ ve Harûra denilen yere çekilmiĢler ve bu yere

nispetle Harûriler olarak da anılmıĢlardır. Hz. Ali hâricileri ikna etmek için bazı

kimseleri onlara göndermiĢtir. Bu müzakere sayesinde bir kısmı görüĢlerinden dönüp

gruptan ayrılmıĢtır. Geri kalan kesim ise Nehrevân‟a doğru hareket etmiĢlerdir.

Hâriciler burada Habbâb b. Eret‟i öldürünce Hz. Ali onlara savaĢ açarak onları hezimete

uğratmıĢtır. H. 38 yılının ġaban ayında Erzuh‟ta toplanan hakemler Hz. Ali ve

Muaviye‟nin halifelikten alınmasını kararlaĢtırırlar. Fakat Ebû Musa el-EĢârî, Hz. Ali‟yi

azledince Amr b. el-As da halifeliğe Muaviye‟yi getirdiğini ilan etmiĢtir. Fakat Ebû

Musa bunu kabul etmemiĢtir. Hz. Ali bu olaydan sonra Kufe‟ye gidip yeni bir sefer

yapmak istemiĢ fakat askerlerdeki bıkkınlığı gördüğü için bundan vazgeçmiĢtir. Daha

sonra yeni sefer için ordu hazırlansa da Hz. Ali, Ġbn Mülcem tarafından h. 40 yılında

Ģehid edilmiĢtir. Muaviye ise ġam halkının tam desteğini alıp, Mısır‟ı da kontrolü altına

almıĢ ve Emevi devletinin ilk temelini atmıĢtır.36

34

Ġbn Sad, a.g.e., III/32-33; E. Ruhi Fığlalı, “Cemel Vak'ası” DĠA, VII/320-321. 35

Ġbn Sad, a.g.e., III/33; Abdülhalik Bakır, a.g.e., s. 133- 138. 36

Ġbn Sad, a.g.e., III/33-34; E. Ruhi Fığlalı, “Hz. Ali” DĠA, II/374.

13

7. Ġlmi ġahsiyeti

Hz. Ali Sahabe arasında ilmiyle temâtüz etmiĢ bir kiĢidir. ÇeĢitli alanlarla ilgili

bilgisi bulunmakla beraber daha çok fıkıh alanında ön plana çıkmıĢtır. Hz. Peygamber

(s.a.s)‟den de O‟nun ilmi seviyesini takdir ettiğini bildiren rivayetler gelmiĢtir.37

Hz. Ali‟nin Kur‟a bilgisiyle ilgili çok sayıda bilgi bulunmaktadır. Bu bilgiler

arasında “Allah’ın Kitab’ı ile ilgili sorularınızı bana sorun; zira ben Kur’an’daki her

bir ayetin ne zaman ve ne hakkında indiğini bilirim.”38

rivayeti meĢhurdur. Hz.

Ali‟nin bu derin Kur‟an bilgisinin en önemli sebeblerinden birisi onun yüksek bir akıl

ve idrak düzeyine sahib olması, diğeri ise çocukluk döneminden itibaren Hz. Peygamber

(s.a.s)‟in yanında bulunmasıdır. Hz. Peygamber (s.a.s)‟in vahiy kâtiplerinden biri olan

Hz. Ali aynı zamanda Kur‟an öğretmekle meĢhur yedi sahabîden birisidir. Onun Resûl-i

Ekrem‟in hayatta olduğu vakit Kur‟an‟ı ezberlediği konusu ise tartıĢmalı bir hususdur.39

Bazı kaynakların verdiği bilgiye göre Hz. Peygamber (s.a.s)‟in irtihalinden sonra

Hz. Ali, elbisesini giyip dıĢarıya çıkmamaya yemin ederek evine kapanmıĢ ve üç gün

içinde Kur‟an‟ı ezberine göre cem etmiĢtir. ġiilere göre ise Hz. Ali Kur‟an‟ı eezberden

değil, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den aldığı yazılı malzemeden cem etmiĢtir. Hz. Ali

mushaftaki sûrelerin tertibinde nüzul tarihlerini esas almıĢ ve onun mushafı ilk olarak

Alak sûresiyle baĢlamıĢtır.40

Kur‟ân-ı Kerim inzâl olurken Hz. Ali kendine ait bir Mushaf oluĢturmuĢtur.

Fakat bu Mushaf Hz. Ebû Bekir‟in oluĢturduğu resmi mushaftan farklıdır. Çünkü Hz.

Ali, “Allah, Ebû Bekir‟e rahmet etsin. O Kur‟an‟ı iki kapak arasında cem eden ilk

kiĢidir.” Sözüyle bu duruma dikkat çekmiĢtir. Ayrıca Hz. Ali, Hz. Osman‟ın mushafı

çoğaltma iĢini takdir etmiĢ ve O‟na destek olmuĢtur. Hz. Ali Kur‟an‟ı anlama odaklı

okumayı önemsediği için kıraat konusunda insanlara öğrendiği Ģekilde Kur‟an‟ı

okumasını tavsiye etmiĢtir. Hz. Ali‟ye ait çokça tefsir rivayeti bulunmakla beraber

bunların çok az bir kısmı ona aittir. Hz. Ali‟ye ait olmayan birçok tefsir rivayetinin

olmasının sebepi ise ġia‟dır. Hz. Ali adına uydurulan çok sayıda tefsir rivayeti olduğu

37

YaĢar Kandemir, “Hz. Ali” DĠA, II/374; Mustafa Öztürk, Tefsir ve Hadis Tarihinde Hz. Ali, Hayatı

KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, 08-10 Ekim 2004 Bursa, s. 59. 38

Ġbn Sa‟d, a.g.e., III/342. 39

Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 65-66. 40

Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 66-69.

14

için bazı hadis âlimleri, ilgili rivayetlerin sıhhatini tespit edebilmek için isnadın onun

hâne halkından ya da Abdullah b. Mesud Abîde es- Selmânî ve ġurayh gibi

kiĢilerden nakledilmesini gerekli görmüĢlerdir. Hz. Ali‟ye ait en önemli tefsir isnadları

Ģunlardır:

a) HiĢâm b. Hassân el-Ezdî Muhammed b. Sîrîn Abîde es-Selmânî Hz.

Ali Ģeklindeki bu isnad sahih kabul edilmiĢtir. Buhârî ve bazı hadis âlimleri bu isnadla

nakilde bulunmuĢlardır.

b) Abdullah b. Abdirrahman Amir b. Vâsıle Hz. Ali, Süfyân b. Uyeyne bu

isnadla Hz. Ali‟den rivayette bulunmuĢtur.

c) Zührî Ali b. Zeynelabidîn Hüseyin b. Ali Hz. Ali, Ġbn Ebî ġeybe‟nin

en sahih olarak kabul ettiği bu isnad, Ali b. Zeynel Abidîn‟e birçok asılsız rivayet nispet

edildiği için önceki iki isnad kadar meĢhur olmamıĢtır.41

Hz. Ali, bazı ayetleri Hz. Osman‟ın mushafında farklı Ģekilde okumuĢtur.

Ancak bu farklılıklar anlamı etkileyecek düzeyde olmayıp, küçük ve açıklayıcı

mahiyette bazı değiĢikliklerdir. Ayrıca Kıraat-ı Seb‟a imamlarından dört tanesinin

okuyuĢu da Hz. Ali‟ye dayanmaktadır. Bu kiĢiler: 1- Ebû Amr 2- Âsım 3- Hamza 4-

Kisâî‟dir.42

Hz. Ali, hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan sahabedendir. Onun hakkındaki bu

kanaat söz Ģu sözleri sonucunda oluĢmuĢtur: “Size Resûlullah (s.a.s)’den bir söz

naklettiğim zaman gökten yere düşmem onun adına yalan söylemekten daha iyidir.”

Sözüne ve insanlara bilinen meĢhur rivayetleri nakletmelerini, münker rivayetten de

sakınmalarını tavsiye etmesi sonucunda oluĢmuĢtur. Bundan dolayı o birisinden hadis

alacağı zaman yemin ettirmiĢ; fakat kimi zaman da güvendiği kiĢilere yemin

ettirmemiĢtir. Hz. Ali‟ye ait rivayetlerin çoğu fıkhî konulara aittir. O hadislerin büyük

bir kısmını Hz. Peygamber (s.a.s)‟den iĢitmesinin yanında Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer,

Mikdâd b. Esved gibi bazı sahabilerden de rivayette bulunmuĢtur. Tabiîn neslinden

birçok kiĢi de Hz. Ali‟den rivayette bulunmuĢtur. Bu kiĢilerden bazıları Ģunlardr: Zirr b.

41

Zehebî, ġemsüddin Muhammed b. Ahmed, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, trz. I/

68; Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 77. 42

Ziya ġen, Hz. Ali’nin Kur’an’a Yaptığı Hizmetler, Hz. Ali Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim 2007,

2009, s. 526-527.

15

HubeyĢ, Zeyd b. Vehb, Ebû‟l-Esved ed-Düelî, Hâris b. Suveyd et- Teymî, Hâris b.

Abdillah el-A‟ver, Usâme b. Zeyd, ġureyh b. Hânî, Âsım b. Damre, ġa‟bî, Abdullah b.

Seleme, Abdullah b. ġeddâd, Abdurrahman b. Ebî Leylâ ve Ahnef b. Kays. 43

Öğrencilerini hadis yazmaya teĢvik eden Hz. Ali‟den Ġbn Abbas, Atâ b. Ebî

Rebah, el-Hâris, Hucr b. Adiy, ġa‟bî, Mücâhid ve Hasan b. Ali gibi âlimler yazılı olarak

nakilde bulunmuĢlardır. Hz. Ali hadislerin müzakere edilmesine de ayrı bir önem

vermiĢ ve bu konuda “ZiyaretleĢiniz ve hadisleri aranızda müzakere edin. Eğer bunu

yapmazsanız hadisler yok olup gider.” demiĢtir. Hz. Ali hakkında diğer önemli bir

husus da adına fazlaca hadis uydurulmuĢ olmasıdır. Onun Hicretten önceki hayatına

dair fazla bilgi olmamasına rağmen hakkında uydurulan rivayetler doğumundan

baĢlayıp, ölümüne kadar devam etmektedir. Bu rivayetlerle Hz. Ali normal bir

Ģahsiyetten çıkarılıp mitolojik bir figüre dönüĢtürülmüĢtür.44

Hz. Ali, harb esirlerinin durumunu, Medine‟nin harem bölgesini ve kâfir için bir

Müslüman‟ın öldürülemeyeceğini bildiren rivayetleri bir sahifede toplamıĢtır.45

BeĢ yüz hadis rivayetiyle Hz. Ali mukillûndandır. Buhari Ģârihi Ayni‟ye göre ise

Hz. Ali‟den 586 hadis nakledilmiĢtir. Bunların yirmisi hem Buhari hem Müslim‟de

dokuz tanesi sadece Buhari, on beĢ tanesi de sadece Müslim tarafından nakledilmiĢtir.

Rivayetlerin tamamı ise Ahmed b. Hanbel‟in Müsned‟inde bulunmaktadır.46

Sünnet Hz. Ali‟ye göre sadece bir bilgi olmaktan ziyade yaĢanılması örnek

alınması gereken bir uygulamadır. Hz. Ali sünnetin olmadığı durumlarda ise insanların

maslahatına uygun Ģekilde hareket etmiĢtir.47

Değerlendirme

Hz. Ali küçük yaĢtan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in evinde kalmaya ve onun

gözetimi altında yetiĢmeye baĢlamıĢtır. Resûl-i Ekrem (s.a.s) peygamberlik göreviyle

43

Nevzat AĢık, Sahabe ve Hadis Rivayeti, Akyol NeĢriyat, Ġzmir, 1981, s. 178-179; Saffet Sancaklı,

Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Hz. Ali Ġle Olan ĠliĢkilerinin Önemi ve Analizi, Hz. Ali

Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim 2007, 2009, s. 161-187; Mustafa Öztürk, a.g.b., s. 83-85. 44

Mustafa Öztürk, a.g.b. s. 85-86. 45

Nevzat AĢık, a.g.e., s. 229. 46

Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Basımevi, Ġstanbul, 1973, s. 221. 47

Mustafa Öztürk, a.g.b. s. 81; Bünyamin Erul, Sahabenin Sünnet AnlayıĢı, TDVY, Ankara, 1999, s. 448.

16

vazifelendirilince o da ilk inananlar arasında yer almıĢ ve bu vakitten sonra onun

yardımcısı olmuĢtur. Hz. Ali katıldığı savaĢlarda gösterdiği kahramanlıklarla

tanınmasının yanında keskin zekası sayesinde de Resûlullah (s.a.s)‟den birçok konuyu

öğrenmiĢtir. Ġlk üç halife Hz. Ali‟nin bu özelliğinden dolayı gerekli konularda onunla

istiĢare etmekten geri durmamıĢtır. Özellikle Hz. Ömer gerek devlet iĢleri gerekse fıkhî

konularda Hz. Ali‟nin görüĢlerine baĢvurmuĢtur. Hz. Ali halifeliğe geçer geçmez hemen

iç karĢıklıklarla ilgilenmek zorunda kalmıĢtır. Halifeliği boyunca da bu olaylarla meĢgul

olmuĢlardır.

Hz. Ali, Hz. Osman‟ın oluĢturduğu resmi mushaftan baĢka kendine ait özel bir

mushaf oluĢturmuĢtur. Bugün okunmakta olan dört kıraat da Hz. Ali‟nin okuyuĢuna

dayanmaktadır. Hz. Ali hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan ve insanları da bu konuda

uyaran birisidir. Bundan dolayı Hz. Ali mukillun arasında yer almıĢtır. Sünnet, Hz.

Ali‟ye göre salt bilgiden ziyade uygulanması örnek alınması gereken bir davranıĢ

biçimidir.

17

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

HZ. ALĠ‟NĠN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ

Eldeki imkân ve kaynaklar nispetinde örnekleme yoluyla tespit ettiğimiz, Hz.

Ali‟nin Mevkûf rivayetlerinin okuyucuya kolaylık sağlaması amacıyla konularına göre

sistematik bir Ģekilde verilmesi uygun olacaktır. Geleneksel hadis tasniflerinde iman

bölümlerinin ilk kitap olarak ele alınmasından hareketle biz de öncelikle imanla ilgili

rivayetlerden baĢlamayı uygun gördük.

1.ĠMAN

Hz. Ali‟ye ait olan Mevkûf rivayetlerin çoğu amelî ve hikemî konularla ilgilidir.

Ancak bu konular dıĢında onun iman konularına ait Mevkûf rivayetleri de

bulunmaktadır. Bu bölümde Hz. Ali‟den nakledilen imanî konularla ilgili rivayetlerin

tespit ve değerlendirmesini yapmaya çalıĢacağız.

1.1. Kader

لعز أحمد بن عبيد اهلل بن كادش أنا محمد بن أحمد بن محمد بن حسنوف أنا أبو الحسن علي بن أخبرنا أبو ا1-

محمد بن مخلد نا إبراىيم بن مهدي األيلي نا أحمد بن األحجم بن البختري المروزي نا محمد بن أناعمر

طالب فقاؿ يا أمير الجراح قاضي سجستاف نا شريك عن أبي إسحاؽ عن الحارث قاؿ جاء رجل إلى علي بن أبي

أمير المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ بحر عميق ال يا طريق مظلم ال تسلكو قاؿ المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ

قاؿ يا أمير المؤمنين أخبرني تلجو قاؿ يا أمير المؤمنين أخبرني عن القدر قاؿ سر اهلل قد خفي عليك فال تفشو

خلقك لما شاء أو لما شئت قاؿ بل لما شاء قاؿ فيستعملك كما شاء أوكما عن القدر قاؿ أيها السائل إف اهلل

شئت قاؿ بل كما شاء قاؿ فيبعثك يـو القيامة كما شاء أو كما شئت قاؿ بل كما شاء قاؿ أيها السائل ألست

لبالء الذي تسأؿ ربك العافية قاؿ نعم قاؿ فمن أي شئ تسألو العافية أمن البالء الذي ابتالؾ بو غيره قاؿ من ا

ابتالني بو قاؿ أيها السائل تقوؿ ال حوؿ وال قوة إال بمن قاؿ إال باهلل العلي العظيم قاؿ فتعلم ما تفسيرىا قاؿ

تعلمني مما علمك اهلل يا أمير المؤمنين قاؿ إف تفسيرىا ال تقدر على طاعة اهلل وال تكوف لو قوة في معصية في

18

ألك مع اهلل مشيئة أو فوؽ اهلل مشيئة أو دوف اهلل مشيئة فإف قلت إف لك دوف األمرين جميعا إال باهلل أيها السائل

اهلل مشيئة فقد اكتفيت بها من مشيئة اهلل وإف زعمت أف لك فوؽ اهلل مشيئة فقد ادعيت أف قوتك ومشيئتك

و أيها السائل إف غالبتاف على قوة اهلل مشيئة وإف زعمت أف لك مع اهلل مشيئة فقد أدعيت مع اهلل شركا في مشيئت

اهلل يشج ويداوي فمنو الداء ومنو الدواء أعقلت عن اهلل أمره قاؿ نعم قاؿ علي االف أسلم أخوكم فقوموا

فصافحوه ثم قاؿ علي لو أف عندي رجال من القدرية ألخذت برقبتو ثم ال أزاؿ أجاىا حتى أقطعها فإنهم يهود ىذه

.”األمة ونصاراىا ومجوسها

Ahmed b. Ubeydillah b. KâdiĢ Muhammed b. Ahmed b. Muhammed

Ebû‟l-Hasen Ali b. Ömer Muhammed b. Mahled Ġbrahim b. Mehdî Ahmed b.

el-Ehcem Muhammed b. el-Cerrah ġerîk Ebû Ġshak el-Hâris, Ģöyle

demiĢtir: Bir adam Hz. Ali‟ye gelerek ona kader konusunda soru sordu. Hz. Ali de ona

“(kaderin) karanlık bir yol olduğunu ve oraya girmemesini söylemiştir. Adam kader

hakkında tekrar soru sorunca, Hz. Ali (kaderin) Allah’ın bir sırrı ve ona gizli

olduğunu ve ifşa olmayacağını söylemiştir. Ey soru soran! Allah seni, senin arzu

ettiğin şekilde mi yoksa kendi istediği şekilde mi yarattı? (Adam) bilakis kendi istediği

şekilde yarattı. Sen Allah’ın istediği şekilde mi yoksa kendi istediğin şekilde mi amel

edeceksin? (Adam) Allah’ın istediği şekilde dedi. Allah kıyamet günü seni kendi isteği

üzerine mi yoksa senin isteğin üzerine mi yaratacak? (Adam) Allah kendi isteği

üzerine yaratacak dedi. Ey soru soran! Rabbinden sağlık- sıhhat isteyen sen değil

misin? (Adam) evet dedi. Ey soru soran! sen güç ve kudretin kime ait olduğunu

söylüyorsun? (Adam) sadece yüce allah’a ait dedi. (Hz. Ali) peki bunun anlamının ne

olduğunu biliyor musun? dedi. (Adam) ey Emîra’l-Mü’minîn! Allah’ın sana

öğrettiklerini bana da öğret dedi. Hz. (Ali) bunun anlamı senin Alla’a itaat ve

ma’siyette konusundaki bütün işlerini Allah’ın takdiri ile gerçekleştirmendir. Ey soru

soran! senin Allah’la beraber veya onun üstünde yahut da onun dışında bir iraden

var mıdır? Eğer sen iradenin Allah’ın iradesinin altında olduğunu söylersen Allah’ın

iradesini kabul etmiş olursun. Eğer sen, iradenin Allah’ın iradesinden üstün

olduğunu söylersen, iradenin ve gücünün Allah’ın irade ve gücünden üstün

olduğunu iddia etmiş olursun. Eğer sen iradenin Allah’ın iradesiyle beraber

19

olduğunu söylersen, iradede Allah’la ortaklığının olduğunu iddia etmiş olursun. Ey

soru soran! Allah senin yaralayan ve o yaranı iyleştirendir. Dertde deva da ondandır.

Allah’ın işlerini anlayabildin mi? (Adam) evet dedi. Hz. Ali kardeşiniz Müslüman

oldu. Kalkın ona sarılınız dedi. sonra Hz. Ali Ģöyle dedi “ Şayet yanımda kaderîden

birisi olsaydı, boynunu koparıncaya kadar çekerdim. Çünkü onlar bu ümmetin

Yahudi, Hıristiyan ve Mecusileridir.”

Tahric ve Değerlendirme

Bu rivayeti Ġbn Asâkir, tahrîc etmiĢtir.48

Zehebî, Ahmed b. Ubeydillah b. KâdiĢ‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir.49

Ġbnû‟l-

Cevzî, Ahmed b. el-Ehcem‟in kezzâb olduğunu söylemiĢtir.50

Râvilerden Ġbrahim b.

Mehdî de hadis uydurmakla ithâm edilmiĢtir.51

Rivayetin senedinde hadis uydurmakla

ithâm edilen râviler bulunduğu için bu rivayete ihtiyatla yaklaĢmak gerekir.

أخبرنا إسماعيل بن إبراىيم بن علية عن عمارة بن أبي حفصة عن أبي مجلز قاؿ جاء رجل من مراد إلى علي 2-

وىو يصلي في المسجد فقاؿ احترس فإف ناسا من مراد يريدوف قتلك فقاؿ إف مع كل رجل ملكين يحفظانو مما

ة حصينةلم يقدر فإذا جاء القدر خليا بينو وبينو وإف األجل جن

Ġsmail b. Ġbrahim Umâra b. Ebî Hafsa Ebû Miclez Ģöyle demiĢtir: Hz. Ali

mescitte namaz kılarken Murad‟lı birisi geldi ve ona “Kendine dikkat et! Çünkü

Muradlı birisi seni öldürmek istiyor.” Dedi. Hz. Ali de ona “Her kişiyi takdirinde

olmayan şeylerden koruyan iki melek vardır. Kader onun başına geldiğinde ise o

melekler onu kaderiyle bırakırlar. Zira ecel bir kalkandır.” dedi.

48

Ġbn Asâkir, Ebû‟l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh, Târihu Medineti DımeĢk, Dâru‟l-Fikr, Haleb,

1417/1996, XLII/513. 49

Zehebî, el-Muğnî, I/47. 50

Ġbnû‟l-Cevzî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkîn, I/65. 51

Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, VII/170; Hazrecî, a.g.e., I/22.

20

Tahrîc ve Değerlendirme

Bu rivayeti Ġbn Sa‟d tahrîc etmiĢtir.52

Râvilerden Ġsmail b. Ġbrahim‟in imam

hüccet olduğu söylenmiĢtir.53

Ahmed b. Hanbel, Umâra b. Ebî Hafsa‟yı tevsik

etmiĢtir.54

Ebû Miclez, tam ismi Lâhik b. Humeydî es-Sedûsî‟dir. Ebû Zür‟a onu tevsik

etmiĢtir.55

Râvilerin hepsi tevsik edildiği için rivayet sahihtir.

2. AMELÎ

Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlerin çoğu ameli konulara dairdir. Amelî

konulara dair Hz. Ali‟den nakledilen aktarılan sözlerin bir bakıma onun ictihad veya

fetvaları olduğunu söyelebiliriz.

2.1. ĠBADET

Ġbadetle ilgili Hz. Ali‟den nakledilen birçok rivayet bulunmaktadır. Bundan

dolayı bu baĢlık altında bu rivayetleri örnekleme yoluyla iĢlemeye çalıĢacağız.

2.1.1. Tahâret

ما بينو وبين آخر الوقت حدثنا شريك ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : يتلـو الجنب -3

ġerîk Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Cünüb, namaz vaktinin sonuna kadar bekleyebilir.”


Ġbn Ebî ġeybe, Dârekutnî ve Beyhakî, bu rivayeti, “su bulma ümidiyle guslün

geciktirilmesi bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.56

Beyhakî, bu

rivayetle aynı manada yine Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf bir rivayet daha nakletmiĢ, fakat

52

Ġbn Sa‟d, a.g.e., III/34-35. 53

Zehebî, el-KâĢif fî Ma’rifeti men lehu Rivâyetü fî Kütübi’s-Sitte, Dâru‟l-Kıble, Cidde, trz., I/243. 54

Hazrecî, a.g.e., s. 280. 55


Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî ġeybe, Musannef, (tah. Muhammed Avâme)

Dâru‟l-Kıble, Cidde, 1427/2006, II/191, V/331; Dârekutnî, Ebû‟l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-

Dârekutnî, Sünen, (tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim Yemânî) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1386/1966, I/186;

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, Kitâbü es-Sünenü’l-Kebîr ve fî Zeylihî el-Cevherü’n-Nakî,

Meclisu Dâirâti‟l-Meârif, Haydarabâd, 1344, I/232, 391.

21

bu rivayetin Ġbn Ömer‟den sâbit olduğunu söylemiĢtir.57

Ancak yaptığımız araĢtırmalar

sonucunda Ġbn Ömer‟den nakledilen böyle bir rivayet tespit edemedik.

Ali b. el-Medenî ve Dârekutnî, ġerîk b. Abdillah b. el-Hâris‟in çok zayıf

olduğunu, Ġbnu‟l-Kattân da ihtilata maruz kaldığını söylemiĢtir.58

Ebû Ġshâk; tam ismi Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟dir. Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî

onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.59

Ebû Ġshâk ve Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı rivayet zayıftır.

، قاؿ : يعيد حدثنا المحاربي ، عن ليث ، عن مجاىد ، عن علي ؛ في الرجل يأخذ من شعره ومن أظفاره4- الوضوء

el-Muhâribî Leys Mücâhid, saçını ve tırnaklarını kesen kiĢinin durumu

hakkında Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Abdesti tekrar alır.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî “tırnaklar kesildikten sonra abdest alınır

diyen kimseler bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir. Tâbiinden

Mücâhid de bu konuda abdest alınır demiĢtir.60

Muhârib; tam adı Abdurrahman b. Muhammed b. Ziyâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî

onu tevsik etmiĢlerdir.61

Leys b. Süleym; Ġbn Maîn ve Nesâî onun zayıf olduğunu belirtmiĢler, Ahmed b.

Hanbel ise Muztaribu‟l-hadis olduğunu fakat insanların ondan rivayette bulunduğunu

söylemiĢtir.62

57

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/233. 58

el-Mukrizî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, Muhtasaru’l-Kamil fi’d-Duafâ, (tah. Eymen Arif) Mektebetü‟s-

Sünne, Kâhire, 1415/1994, s. 412; Zehebî, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân,

el-Muğnî fi’d-Duafâ, Ġdâretü Ġhyâi‟t-Türas, Katar, trz., I/213. 59

Mizzî, Ebû‟l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf, Tehzîbu’l-Kemâl, (tah. BeĢĢâr

Avvâd Ma‟ruf) Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1400/1980XXII/102, 111. 60

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/416; Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî, ġuabu’l-Ġman, Dâru‟l-

Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1410, I/53. 61

el-Hazrecî, Safiyyüddin Ahmed b. Abdillah, Hülâsatü Tehzibi Tehzîbi’l-Kemâl, (tah. Abdülfettâh Ebû

Ğudde) Dâru‟l-BeĢâr, Beyrut, 1416, s. 324.

22

Mücâhid; tam adı Mücâhid b. Cebr‟dir. Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a Mücâhid‟i tevsik

etmiĢlerdir. 102 veya 103 yılında vefat etmiĢtir.63

Ġncelediğimiz rivayet Leys b.

Süleym‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.

ؿ ة الزيات ، عن عطاء بن السائب ، عن زاذاف ، عن علي : في الفأرة تقع في البئر ، قاحدثنا وكيع ، عن حمز 5- : تنزح إلى أف يغلبهم الماء .

Vekî Hamza ez-Zeyyât Atâ b. es-Sâib Zâzân, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Fare kuyunun içine düştüğünde kuyu suyu, boşaltılan suyun

içerideki sudan fazla olmasına kadar ( çoğunluğu) boşaltılır.”


Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.64

Beyhakî,

Ebû‟l- Buhterî‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den hadis iĢitmediğini söyleyerek bu rivayetin güçlü

olmadığını belirtmiĢtir. Beyhakî ise bu rivayetin baĢka bir tarîkini de naklederek bunun

da munkatı olduğunu söyler.65

Fakat Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti Beyhakî‟nin naklettiği

isnad dıĢında baĢka bir isnadla nakletmiĢtir ve bu isnadtaki râviler hakkında herhangi

bir cerh bulunmamaktadır. Dolayısıyla rivayetin hasen derecesinde olduğunu

söyleyebiliriz.

حدثنا الحسين بن إسماعيل نا محمد بن يزيد أخو كرخوية أنا يزيد بن ىاروف أنا شعبة عن عطاء بن السائب 6-نابة ومعو الماء القليل يخاؼ أف عن زاذاف عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : في الرجل يكوف في السفر فتصيبو الج

يعطش قاؿ يتيمم وال يغتسل

Hüseyin b. Ġsmail Muhammed b. Yezid Yezid b. Harun ġu‟be Atâ

Zâzân, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Seferdeyken cünüb olup yanında az su

bulunan ve susuz kalmaktan korkan kimse hakkında teyyyüm eder, gusül almaz.”

demiĢtir.

62

Zehebî, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Mizânu’l-Ġ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl,

Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., III/420. 63


Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/195; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/268. 65

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105.

23


Bu rivayeti sadece Dârekutnî tahrîc etmiĢtir.66

Muhammed b. Yezid; tam adı Muhammed b. Yezid el-Vâsıtî‟dir. Dârekutnî

onun sikalardan olduğunu söylemiĢtir. Beğavî, Muhammed b. Yezid‟in 248 yılında

vefat ettiğini söylemiĢtir. Fakat Ahmed b. Muhammed b. Bekr, Beğavî‟nin bu tarihte

hata ettiğini ve ravinin 246 yılında vefat ettiğini söylemiĢtir.67

Yezid b. Harun; Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî onun sika olduğunu, Ahmed b.

Hanbel de hadiste hâfız ve mutkîn olduğunu söylemiĢtir.68

ġu‟be; tam adı ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî‟dir. Ġbn Maîn, ġu‟be‟nin Ġmâmu‟l

Mutkin, Ahmed b. Hanbel de onun tek baĢına bir ümmet olduğunu söylemiĢtir. H. 160

yılında vefat etmiĢtir.69

Atâ b. es-Sâib; Ġbn Hibban ömrünün sonlarına doğru hata yaptığını fakat bu

hataların büyük yanlıĢlıklar olmadığını, ta‟dil edilmeyi hak ettiğini ve h. 136 yılında

vefat ettiğini söylemiĢtir.70

Zâzân; tam adı Zâzân el-Kindî‟dir. Hz. Ali, Ġbn Mesud ve Hz. AiĢe‟yi

görmüĢtür. Ġbn Maîn onu tevsik etmiĢtir. H. 82 yılında vefat etmiĢtir.71

Seneddeki bütün

râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

عن معقل -وىو محمد بن راشد -حدثنا أحمد بن حنبل حدثنا عبد اهلل بن نمير عن محمد بن أبى إسماعيل 7-

ضى حيضها اغتسلت كل يـو واتخذت صوفة فيها قاؿ المستحاضة إذا انق -رضى اهلل عنو -الخثعمى عن على

.سمن أو زيت

66

Dârekutnî, Sünen, I/202. 67

Mukabbel b. Hâdî, Terâcimu Ricâli’d-Darekutnî fî Sünenihi’l-ellezine lem Yeterraccem lehüm fi’t-

Takrib ve lâ fî Ricâli’l-Hâkim, Dâru‟l-Âsâr, San‟a, 1420/1999, s. 441. 68

Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. Ġdrîs er-Râzî, el-Cerh ve’t-Ta’dil,

Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1371/1952, IX/295. 69


Ġbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, es-Sikât, Dâiratü‟l-Meârifi‟l-

Osmaniyye, Haydarabad, 1393/1973, VII/251. 71

Hazrecî, a.g.e., s.130.

24

Ahmed b. Hanbel Abdullah b. Numeyr Muhammed b. ReĢâd Ma‟kil

el-Hasa‟mî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hayz kanı kesilmiş olan kadın

(hangi gün olursa olsun) boy abdestini alır ve yağlı pamukları kullanabilir.”


Bu rivayeti Ebû Davud ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.72

Ġbn Hibban, Ahmed b. Hanbel‟in hâfız, mutkîn ve verâ sahibi olduğunu

söylemiĢtir.73

Abdullah b. Numeyr, Ġbn Maîn ve Ġclî onun sika olduğunu söylemiĢlerdir. H.

199 yılında vefat etmiĢtir.74

Muhammed b. Ġsmal; diğer adı Muhammed b. ReĢâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî onu

tevsik etmiĢlerdir. H. 142 yılında vefat etmiĢtir.75

Ġbn Hibban, Ma‟kil el-Hasa‟mî‟i tevsik etmiĢtir.76

Seneddeki bütün râviler ta‟dil

edilediği için rivayet sahihtir.

عن حماد عن إبراىيم النخعي عن علي بن أبي طالب رضي اهلل -رحمو اهلل -قاؿ محمد : أخبرنا أبو حنيفة 8- عنو في مس الذكر قاؿ : ما أبالي مسستو أو طرؼ أنفي

Ebû Hanîfe Hammâd Ġbrahim en-Nehâî, cinsel organa dokunma hakkında

Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ha ona dokunmuşum, ha burnuma

dokunmuşum ne farkeder.”


Ġmam Mâlik bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den, Ġbn Ebî ġeybe ise Hz. Ali (r.a.) ve

Huzeyfe‟den Mevkûf olarak tahrîc etmiĢtir.77

72

Ebû Davud, Süleyman b. EĢa‟s b. Ġshâk es-Sicistânî, el-Ezdî, Sünen, Çağrı Yayınları, Ġstanbul,

1401/1981, Kitâbu‟t-Tahâre, 116; Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, II/167. 73

Ġbn Hibbân, es-Sikât, VIII/18. 74

Hazrecî, a.g.e., s. 217; Ġclî, Ebû‟l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih, Ma’rifetü’s-Sikât, Mektebetü‟d-

Dâr, Medine, 1405/1985, II/65. 75


Hazrecî, a.g.e., s. 383.

25

Ebû Hanîfe, tam adı Nu‟man b. Sâbit‟tir. Nesâî, Ġbn Adî ve baĢkaları onun hıfz

yönünden zayıf olduğunu söylemiĢlerdir.78

Ebû Hanîfe bazı ehl-i hadis tarafından cerh

edilmiĢse de böyle büyük imamların cerhinin bir önemi yoktur.

Hammâd; tam adı Hammâd b. Müslim‟dir. Ġbn Maîn tevsik etmiĢ, Ġbn Ebî Hâtim

hadisyle ihticâc olmayacağını, Ġbn Sa‟d ve Dârekutnî ise zayıf olduğunu

söylemiĢlerdir.79

Ġclî, Ġbrahim en-Nehâî‟nin sahabeden bazılarına yetiĢtiğini ve Kufe‟de fakih

olduğunu söylemiĢtir.80

Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih olduğunu

söyleyebiliriz.

2.1.2. Namaz

حدثنا عبد األعلى ، عن معمر ، عن الزىري ، عن عبيد اهلل بن أبي رافع ؛ أف عليا كاف يقوؿ : اقرأ في الظهر 9- والعصر خلف اإلماـ في كل ركعة بأـ الكتاب وسورة.

Abdu‟l-A‟lâ Ma‟mer Zührî Ubeydullah b. Ebî Râfî Hz. Ali (r.a.)

Ģöyle demiĢtir: “İmamın arkasında öğle ve ikindi namazlarının her rekâtında fatiha

ve bir sure oku.”


Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak

nakletmiĢlerdir. Beyhakî de farklı bir isnadla Hasanu'l-Basrî‟den maktû olarak

nakletmiĢtir.81

Abdu‟l-A‟lâ; tam ismi Abdu‟l-A‟lâ b. Abdi‟l-A‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a onun sika, Ebû

Hâtim sâlihu‟l-Hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟s demiĢtir. Ġbn Hibban da kaderi olduğunu

fakat dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir.82

77

Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes el-Esbehî, Muvatta, (Muhammed eĢ-ġeybânî Rivayeti) Reisu‟l-

Meclisi‟l-A‟lemî, Kahire, 1414/1994, s. 35; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/204. 78

Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, IV/265. 79


Mizzî, a.g.e., II/237. 81

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/268; Beyhakî, ġuâbu’l-Ġmân, I/373. 82

Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XVI/362.

26

Ma‟mer b. Ebî Amr el-Ezdî hakkında Ġclî sika, Nesâî sika-me‟mun olduğunu,

Ġbn Maîn ise zayıf olduğunu belirtmiĢtir. H. 153 yılında vefat etmiĢtir.83

Zührî; tam adı Muhammed b. ġihâb ez-Zührî‟dir. Ġbn Hibban, Zührî‟nin

sahabeden bazı kimselerle karĢılaĢtığını zamanının en iyi hâfızı ve fakihi olduğunu

söylemiĢtir. H. 124 yılında vefat etmiĢtir.84

Ebû Hâtim ve Hatib el-Bağdâdî, Ubeydullah b. Ebî Ra‟fî‟nin sika olduğunu

söylemiĢlerdir.85

Bazı râvilerin ta‟dil dereceleri birinci ve ikinci derece olmadığı için bu

rivayetin hasen olduğunu söyleyebiliriz.

حدثنا شريك ، عن ميسرة ، عن المنهاؿ ، عن عباد بن عبد اهلل ، عن علي ، قاؿ : إذا سلم اإلماـ لم يتطوع 10-

حتى يتحوؿ من مكانو ، أو يفصل بينهما بكالـ.

ġerîk Meysera el-Minhâl Abbâd b. Abdillah, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “İmam selam verdiğinde yer değiştirmeden veya bir söz söylemeden

nafileyi kılmasın.”


Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti, “imam için aynı yerde nafileyi mekruh görenler

bab”ında Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.86

ġerîk; tam adı ġerîk b. Abdillah b. el-Hâris‟tir. Ali b. Medenî, onun hadisinin

çok zayıf olduğunu, Ġbnu‟l-Kattân da ihtilat yaptığını söylemiĢtir.87

Meysera; tam adı Meysera b. Habîb el-Hindî‟dir. Ġbn Maîn ve Ġclî onun sika

olduğunu söylemiĢlerdir.88

Minhâl; tam adı Minhâl b. Amr el-Esedî‟dir. Ahmed b. Hanbel, ġu‟be‟nin onu

terk ettiğini söylerken Ġbn Maîn ve Nesâî onu tevsik etmiĢtir.89

83

Ġclî, a.g.e., II/290; Hazrecî, a.g.e., s. 384. 84

Ġbn Hibbân, es-Sikât, V/349. 85

Mizzî, a.g.e., XIX/35. 86

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/299, 301; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, II/209. 87

el-Mukrizî, a.g.e., I/412. 88

Ġclî, a.g.e., II/306; Hazrecî, a.g.e., s. 394.

27

Abbâd b. Abdillah‟ı, Ġclî ve Nesâî tevsik etmiĢtir. ġerîk hakkında cerh

ifadelerinin bulunmasından dolayı rivayetin hasen derecesinde olduğunu

söyleyebiliriz.90

عبد الرزاؽ عن الثوري عن ابي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ أيما رجل خرج في أرض قي يعني 11-قفر فليتخير للصالة وليـر ببصره يمينا وشماال فلينظر أسهلها موطئا وأطيبها لمصاله فإف البقاع تنافس الرجل

ر اهلل فيها فإف شاء أذف وإف شاء أقاـ المسلم كل بقعة يحب أف يذك

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir kişi çorak bir araziye çıktığında namaz kılacağı

yeri seçmekte sertbesttir. İlk önce sağına ve soluna gözatsın, sonra ayak basılacak en

rahat ve namaz kılanacak en temiz yeri bulsun. Çünkü zemin Müslüman bir kimseyle

yarış halindedir. Her bölge kendisinde Allah’ın anılmasını ister. Kişi dilerse ezan ve

kamet okur, dilerse de sadece kamet getirir.”


Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayeti sadece Abdürrezzak b.

Hemmâm tahrîc etmiĢtir.91

Ġbn Hibban, Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın, ilk musanniflerden olduğunu,

hâfızasından söylediğinde hatta ettiğini ve teĢeyyûda bulunduğunu söylemiĢtir.92

Es-Sevrî‟nin, hâfız ve mutkîn olduğu söylenmiĢtir. H.161 yılında vefat

etmiĢtir.93

Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd, Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî onun sika


Âsım b. Damre hakkında Ali b. el-Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise onun

için leyse bihî be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.95

Bu bilgiler doğrultusunda

rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.

89



Abdürrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmâm es-San‟ânî, Musannef, (tah. Habîburrahman el-

A‟zamî) el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1403, I/509. 92



Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.

28

أخبرنا أبو عبد اهلل الحافظ أنبأ أبو بكر بن إسحاؽ أنبأ عبد اهلل بن محمد ثنا ىناد ثنا وكيع عن إسرائيل عن 12- ن بن أبي ليلى عن علي قاؿ : إذا كاف أحدكم يصلي فليحسر العمامة عن جبهتوعبد األعلى ع

Ebû Abdullah el-Hâfız Ebû Bekr b. Ġshak Abdullah b. Muhammed

Hennâd Vekî Ġsrâil Abdu‟l-A‟lâ Ġbn Ebî Leyla, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Namaz kılarken sarık ucunu alnınızın önünden çekin.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.96

Ubâde b. Sâmit‟in

namazda sarığı alnından sardığı rivayet edilmekle beraber, ondan bu konuyla ilgili bir

emir gelmemiĢtir.97

Ebû Abdullah el-Hâfız, meĢhur ismi Hâkim en-Nîsâbûrî‟dir. Zehebî, sadûk

olduğunu ve teĢeyyû98

da bulunduğunu söylemiĢtir.99

Buhari, Ebû Bekr b. Ġshak‟ın hadisinin münker olduğunu söylemiĢtir.100

Hennâd

b. es-Serî b. Musa‟b, Ebû Hâtim onun saduk, Nesâî ise sika demiĢtir.101

Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni Ahmed b.

Hanbel de sika olduğunu söylemiĢtir.102

Ġsrâil b. Yunus b. Ebû Ġshak için Ahmed b. Hanbel sika ve sebt, Ebû Hâtim ise

sadûk demiĢtir. H. 162 yılında vefat etmiĢtir.103

Abdu‟l-A‟lâ; tam adı Abdu‟l-A‟lâ b. Abdila‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a sika, Ebû Hâtim

sâlihu‟l-Hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟se demiĢtir. Ġbn Hibban kaderi olduğunu fakat

dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir.104

95

Mizzî, a.g.e., XIII/497. 96

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/500; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105. 97

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/499, Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/105. 98

TeĢeyyu: “Hz. Ali‟yi Hz. Ebubekir ve Hz. Ömer‟den üstün görmenin yanında bunlar hakkında kötü söz

söyleyip kızgınlığını açıklama” Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, Ġfav yayınları, 5. Baskı,

Ġstanbul, 2011, s.319. 99

Zehebî, el-Muğnî, II/600. 100

Hazrecî, a.g.e., s. 444. 101

Mizzî, a.g.e., XXX/312-313. 102

Mizzî, a.g.e., I/702. 103


29

Ġbn Ebî Leyla; tam adı Abdurrahman b. Ebî Leyla el-Ensârî‟dir. Tabiînden olup

sikadır.105

Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin hasen derecesinde olduğunu

söyleyebiliriz.

عبد الرزاؽ عن بن عيينة عن أبي إسحاؽ قاؿ سمعتو يحدث عن الحارث عن علي قاؿ الناس في الجمعة 13-بت قاؿ وزيادة ثالثة أياـ ثالث رجل شهدىا بسكوف ووقار وإنصات وذلك الذي يغفر لو ما بين الجمعتين قاؿ حس

قاؿ وشاىد شهدىا بلغو فذؾ حظو منها ورجل صلى بعد خروج االماـ فليست بسنة إف شاء اعطاه وإف شاء منعو

Abdürrezzak b. Hemmâm Ġbn Uyeyne Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “İnsanlar cuma günü üç kısma ayrılırlar: Birincisi, cumada (

hutbeyi) vakar ve sükûnetle dinler, bu kişinin geçen iki cuma arası günahları

affolunur. (Haris) “Ezberlediğime göre üçgün de fazlası var” DemiĢtir. İkincisi, (

hutbeyi) boş sözlerle geçirir ki, bunun da o Cuma namazından nasibi uğraştığı o boş

şeydir. Üçüncü kişi de imam namazdan çıktıktan sonra namaz kılmaya devam eder ki,

bu sünnet değildir. (Allah-u Teâla) isterse onun sevabını verir, isterse de vermez.”



Ġbn Hibban, Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın musanniflerden olduğunu,

hâfızasından söylediğinde hata ettiğini ve teĢeyyûda bulunduğunu söylemiĢtir.107

Süfyân b. Uyeyne, Ġclî sika, sebt olduğunu söylemiĢtir. Ayrıca sadece sikalardan

tedlis yaptığı ve bu durumun sadece ona has olduğu da söylenmiĢtir.108

Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd için Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika

demiĢlerdir.109

Hâris b. Abdillah, Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî

ise zayıf olduğunu belirtmiĢlerdir.110

Rivayet Hâris b. Abdillah‟tan dolayı zayıftır.

104

Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XVI/362.

105

Ġclî, a.g.e., II/86. 106

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/210. 107


Ġclî, a.g.e., I/417; Ġbn Hacer, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, Ta’rifu

ehli’t-Takdîs bi Merâtibi’l- Mevsûfîne bi’t-Tedlis, (tah. Âsım b. Abdillah) Mektebetü‟l-Menâr, Ürdün,

1980, s. 32. 109

Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.

30

حدثنا أحمد بن محمد بن سعيد ثنا أحمد بن يحيى بن المنذر من أصل كتاب أبيو ثنا أبي ثنا قيس عن عمار 14- الدىني عن عبد اهلل بن أبي ليلى قاؿ قاؿ علي رضي اهلل عنو : من قرأ خلف اإلماـ فقد أخطأ الفطرة

Ahmed b. Muhammed b. Saîd Ahmed b. Yahya Yahya b. el-Münzir

(babasının kitabının aslından) Kays Ammâr ed- Dühenî Abdullah b. Ebî

Leylâ, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kim imamın arkasında okursa fıtrata

aykırı davranmıştır.”



Dârekutnî

bu rivayeti birçok tarîkle nakletmiĢ, fakat Ġbnu‟l-Ġsbehânî Muhtar Hz. Ali (r.a.)

tarîkinin sahih olmadığını söylemiĢtir.112

Râvilerden Ahmed b. Muhammed b. Saîd, iyi birisi olarak tanınmamıĢ, Ahmed

b. Yahya‟nın da zayıf olduğu söylenmiĢtir.113

Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin zayıf

olduğunu söyleyebiliriz.

حدثنا محمد بن القاسم ثنا أبو كريب ثنا حفص بن غياث عن عبد الرحمن بن إسحاؽ عن النعماف بن سعد 15- ليمين على الشماؿ تحت السرة عن علي : أنو كاف يقوؿ إف من سنة الصالة وضع ا

Muhammed b. el-Kâsım Ebû Kureyb Hafs b. Ğıyâs Abdurrahman b.

Ġshak Numan b. Sa‟d, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namazda göbeğin

altında sağ eli, sol el üstüne koymak sünnettendir.”


Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelmiĢtir.114

Beyhakî,

Abdurrahman b. Yesâr‟ın Ebû Vâil‟den onun da Ebû Hureyre‟den naklettiğini fakat

110


Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/137, 139; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/278, 279; Dârekutnî, Sünen,

I/332. 112

Dârekutnî, Sünen, I/332. 113

Ġbnu‟l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, (tah. Abdullah el-

Kâdî) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1406, I/85, 92; Zehebî, el-Muğnî, I/62. 114

Ebû Davud, Kitâbu’s-Salât, 122; Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel,

Müsned, Müessesetü‟r-Risâle, (tah. ġuayb Arnavûd) Beyrut, 1420/1999, II/222; Dârekutnî, Sünen,

I/286; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/31.

31

Abdurrahman b. Yesâr‟ın metruk olduğunu söylemiĢtir.115

Vâil b. Hucr da Resûlullah

(s.a.s)‟i namazda sağ elinin sol elinin üstünde ve göbeğinin altında gördüğünü

söylemiĢtir.116

Muhammed b. el-Kâsım, zayıflığının meĢhur olduğu belirtilmiĢtir.117

Ebû Kureyb Muhammed b. el-A‟lâ b. Kureyb hakkında Nesâî bir zaman lâ

be‟se, baĢka bir zamanda sika olduğunu, söylemiĢtir.118

248 yılında vefat etmiĢtir.

Hafs b. Ğıyas, Ebû Hâtim sika olduğunu belirtirken Ġbn Hibban bazen hata

ettiğini söylemiĢtir.119

Abdurrahman b. Ġshak‟ı, Ġbn Maîn tevsik etmiĢ, Ebû Davud da

onun sika ve kaderî olduğunu söylemiĢtir.120

Rivayetin Muhammed b. el-Kâsım‟dan

dolayı hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.

أخبرنا أبو طاىر الفقيو أنبأ أبو عثماف البصري ثنا محمد بن عبد الوىاب أنبأ يعلى بن عبيد ثنا سفياف عن 16- زبيد عن سعد بن عبيدة عن أبي عبد الرحمن قاؿ قاؿ علي رضي اهلل عنو : ال جمعة وال تشريق إال في مصر جامع

Ebû Tahir Ebû Osman el-Basrî Muhammed b. Abdülvehhâb Ya‟lâ b.

Abîd Süfyan Zebîd Sa‟d b. Ubeyde Ebû Abdurrahman, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Cuma ve bayram namazları sadece şehir camisinde kılınır.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilmiĢtir. Yine Hz. Ali‟den nakledilen bazı

Mevkûf rivayetler itikâfın da ancak Ģehir camisinde olabileceğini bildirmektedir.121

Zeyla‟î, bu rivayetin Resûlullah (s.a.s)‟tan da nakledildiğini fakat bunun Merfû-

ğarib olduğunu ve Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf nakledildiğini,122

Ġbn Hacer, Abdürrezzak

115

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/31. 116

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/320. 117


Mizzî, a.g.e., XVI/248. 119

Mizzî, a.g.e., XXI/306. 120

Hazrecî, a.g.e., s. 224. 121

Abdürrezzak b. Hemmam, a.g.e., III/167; Ali b. Ca‟d, a.g.e., s. 438; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/308;

Beyhâkî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/179. 122

Zeylâî, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Muhammed, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-

Hidâye, ( tah. Muhammed Avvâme) Müessesetü‟r-Reyyân, Beyrut, 1418/1997, II/195.

32

b. Hemmâm‟ın naklettiği rivayetin sahih olduğunu, Beyhakî ise bu konu da Resûlullah

(s.a.s)‟den hiçbir Ģey nakledilmediğini söylemiĢtir.123

: من السنة أف تأتي العيد ماشيا. حدثنا شريك ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ17-

ġerîk Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bayram

namazına yürüyerek gelmek sünnettir.”


Birçok hadis âlimi tarafından Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.124

Hâris‟in kezzâb ve leyse bi‟l-kavî olduğu söylendiğinden dolayı rivayet zayıftır.125

حدثنا ىشيم , قاؿ : أخبرنا مجالد ، عن الشعبي ، عن علي ؛ أنو كاف يخطب إذا حضر رمضاف يقوؿ : ىذا 18- الشهر المبارؾ الذي افترض اهلل عليكم صيامو ، ولم يفترض عليكم قيامو.

HuĢeym Mücâlid ġa‟bî, Ramazan ayı geldiğinde Hz. Ali (r.a.) Ģöyle hutbe

verirdi demiĢtir: “Bu, Allah’ın size orucunu farz, gecesini ihyası amacıyla namaz

kılmayı farz kılmadığı mübarek bir aydır.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe Hz. Ömer‟in

bu rivayete benzer bir söz söylediğini de nakletmiĢtir.126

HuĢeym b. BiĢr için Ebû Hâtim sika, Ebû Zür‟a da Cerir‟den daha ahfaz

olduğunu söylemiĢlerdir. H. 164 yılında vefat etmiĢtir.127

Mücâhid b. Cebr‟i, Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a tevsik etmiĢlerdir. 102 veya 103


123

Zeylâî, a.g.e., II/195. 124

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/28-289; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/189, Tirmizî, Ebvâbu’l-Ideyn,

382; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/281. 125


Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/472; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, III/2. 127

Mizzî, a.g.e., XXX/283. 128


33

ġa‟bî Âmir b. ġurâhil, Ebû Miclez, ġa‟bi‟den daha fakihini görmediğini, Ġclî de

mürsel rivayetlerinin daha sahih olduğunu söylemiĢtir. 103 yılında vefat etmiĢtir.129

Bütün râviler ta‟dil edildiğinden rivayet sahihtir.

حدثنا عبد اهلل بن نمير ، عن محمد بن أبي إسماعيل ، عن معقل الخثعمي ، عن علي قاؿ : من لم يصل19- فقد كفر

Abdullah b. Numeyr Muhammed b. Ebî Ġsmail Ma‟kil el-Hasa‟mî, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namaz kılmayan nankörlük etmiş olur.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.130

Abdullah b. Numeyr, Ġbn Maîn ve Ġclî sika olduğunu söylemiĢlerdir. H. 199


Muhammed b. Ġsmal diğer adı Muhammed b. ReĢâd‟dır. Ġbn Maîn ve Nesâî

tevsik etmiĢlerdir. H. 142 yılında vefat etmiĢtir.132

Ma‟kil el-Hasa‟mî, Ġbn Hibban tevsik etmiĢtir.133

Bütün râviler ta‟dil edildiği

için rivayet sahihtir.

ف الصالة الوسطى صالة حدثني عن مالك أنو بلغو أف علي بن أبي طالب وعبد اهلل بن عباس :كانا يقوال20- الصبح

Mâlik, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Orta namaz,

sabah namazıdır.”


Bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mâlik ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.134

Ġbn Ebî ġeybe,

Hz. Ali (r.a.)‟den orta namazın ikindi namazı olduğunu bildiren bir rivayet de

129

Hazrecî, a.g.e., s. 184. 130

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/210. 131

Hazrecî, a.g.e., s. 217; Ġclî, a.g.e., II/65. 132

Hazrecî, a.g.e., s. 328. 133

Hazrecî, a.g.e.,, s. 383.

34

nakletmiĢtir.135

Ġbn Abdilberr bu konuda Ġbn Abbas‟tan gelen rivayetin sahih olduğunu,

Hz. Ali (r.a.)‟den gelen rivayetin ise sahih olmadığını söylemiĢtir. Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen ve orta namazın ikindi namazı olduğunu belirten rivayetin ise mahfuz


Bu bilgiler doğrultusunda Hz. Ali‟den nakledilen rivayetin

zayıf olduğu kanaatindeyiz.

2.1.3. Kıraat

يزيد بن ىاروف نا أبو بكر النيسابوري وإسماعيل بن محمد الصفار قاال نا محمد بن عبد الملك الدقيقي نا 21-عامر بن السمط نا أبو الغريف الهمداني قاؿ : كنا مع علي في الرحبة فخرج إلى أقصى الرحبة فواهلل ما أدري أبوال

لقرآف ثم قاؿ اقرؤا أحدث أو غائطا ثم جاء فدعا بكوز من ماء فغسل كفيو ثم قبضهما إليو ثم قرأ صدرا من ا صابتو جنابة وال حرفا واحدا ىو صحيح عن عليأحدكم جنابة فإف أ تصب القرآف ما لم

Ebû Bekr en-Nisâburî ve Ġsmail b. Muhammed Muhammed b. Abdillah

Yezid b. Harun Âmir b. es-Samd Ebû‟l-Harîf el-Hemedânî Ģöyle demiĢtir: bir gün

Hz. Ali (r.a.) ile Rahbedeydik ve O Rahbe‟nin en yüksek yerine çıktı ama küçük mü

yoksa büyük abdestini bozduğunu bilmiyorduk. Döndükten sonra bir ibrik su istedi ve

ellerini yıkadıktan sonra Kur‟an‟dan bir parça okudu ve Ģöyle dedi: “Cünüb

olmadığınız müddetçe Kur’an okuyunuz. Cünüp olduğunuz zaman da bir harf bile

okumayınız.”


Bu rivayeti Dârekutnî tahrîc etmiĢ ve rivayetin sahih olduğunu söylemiĢtir.137

2.1.4. Zekât

حدثنا حميد بن عبد الرحمن ، عن أبيو ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : الصدقة من أربع 22- ، فإف لم يكن تمر فزبيب ، فإف لم يكن زبيب فشعير.: من البر ، فإف لم يكن بر فتمر

134

Mâlik, Muvatta (tah. el-A‟zamî) Kitâbu‟s-Salât, 461; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/461. 135


Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, el-Ġstizkâr, (tah. Salim

Muhammed Atâ ve Muhammed Ali Me‟vid) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, II/189. 137

Dârekutnî, Sünen, I/118.

35

Humeyd b. Abdurrahman Abdurrrahman b. Humeyd Ebû Ġshak Hâris,

Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sadaka-ı fıtır dört çeşit şeyden verilir: Buğday,

buğday yoksa hurma, hurma yoksa kuru üzüm, kuru üzüm yoksa arpa.”


Bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.138

Humeyd b. Abdurrahman

için Ġbn Maîn ve Ġclî sika olduğunu söylemiĢlerdir. 190 yılında vefat etmiĢtir.139

Abdurrahman b. Humeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir.140

Ebû Ġshâk Amr b.

Abdillah b. Ubeyd hakkında Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika olduğunu söylemiĢlerdir.141

Hâris b. Abdillah için Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî de

zayıf olduğunu söylemiĢtir.142

Rivayet Hâris b. Abdillah‟tan dolayı zayıftır.

الرزاؽ عن الثوري عن أبي حصين عن أبي الضحى عن جعدة بن ىبيرة عن علي بن أبي طالب قاؿ أربعة عبد 23- آالؼ درىم فما دونها نفقة وما فوقها كنز

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Husayn Ebi‟d-Duhâ Ca‟de b.

Hubeyre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Dört bin dirhemden aşağısı nafaka,

yukarısı da zenginliktir.”


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc etmiĢtir.143

ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn, Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-

mü‟minin olduğunu söylemiĢlerdir.144

138 Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/438.

139 Ġclî, a.g.e., I/323; Hazrecî, a.g.e., S.94.

140 Hazrecî, a.g.e., s.226.

141 Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111.

142 Zehebî, el-Muğnî, I/213.

143 Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/109.

144 Mizzî, a.g.e., XI/164.

36

Ġbn Maîn ve Ġclî, Ebû Husayn Osman b. Âsım‟ı tevsik etmiĢlerdir.145

Ġclî, Ca‟de

b. Hubeyra‟nın tabiinden ve sika olduğunu söylemiĢtir.146

Bu bilgiler doğrultusunda

rivayetin sahih olduğunu söyleyebiliriz.

2.1.5. Kurban

ى يوماف بعد يـو األضحى وحدثني يحيى عن مالك عن نافع اف عبد اهلل بن عمر :قاؿ األضح24-

Yahya Mâlik Nâfi Ġbn Ömer, Ģöyle demiĢtir: “Kurban kesimi birinci

günden sonra da iki gündür.”


Bu rivayeti Mâlik, Ġbn Ömer‟den nakletmiĢ ve Hz. Ali (r.a.) den de nakledildiğini

belirtmiĢtir.147

Beyhakî de Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.148

Ġbn

Ömer‟den gelen tarîkin sahih olduğu söylenmiĢtir.149

2.1.6. Hac

حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا طفت بالبيت فلم تدر أأتممت ، 25- ال يعذب على الزيادة.أـ لم تتم ، فأتم ما شككت ، فإف اهلل

Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Kâbe’yi tavaf ettiğinde, tavafı tamamlayıp tamamlamadığını bilemezsen, şüphe

ettiğin sayı üzerine tavafını tamamla. Zira Allah fazlalık için azap edecek değil ya!”


Bu rivayeti sadece Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.150

Ġbn Maîn, Ebû‟l-Ahves Sellâm b. Süleym‟in sika olduğunu söylemiĢtir.151

145


Hazrecî, a.g.e., s.62 147

Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes el-Esbehî, Muvatta, (Yahya el-Leys Rivayeti) Dâru Ğarbi‟l-

Ġslâmî, Beyrut, 1417/1997, Kitâbu‟l-Dahâya, 1400. 148

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/297. 149

Abdülaziz b. Merzûk et-Tarîfî, Et-tehcîli fi Tahrîci ma lem Yuhric mine’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâri fî Ġrvâi’l-

Ğalîl, Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, trz., s.178. 150

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/183. 151

Hazrecî, a.g.e., s.160.

37

Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî, Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in, sika olduğunu

söylemiĢlerdir.152

Hâris b. Abdillah için Ali b. Medenî kezzâb, Nesâî leyse bi‟l-kavî, Dârekutnî de

zayıf demiĢtir.153

Rivayet, Hâris b. Abdillah cerh edildiği için zayıftır.

حدثنا وكيع ، عن إسرائيل ، عن ثور ، عن أبي جعفر ، عن علي ، قاؿ : ال تدخلها إال بإحراـ ، يعني مكة.26-

Vekî Ġsrâil Sevr Ebû Cafer, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“(Mekke’ye) Ancak ihramlı girebilirsin.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.154

Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hâfız birisini görmediğini Ahmed b.


Ġsrâil b. Yunus b. Ebû Ġshak hakkında Ahmed b. Hanbel sika ve sebt, Ebû Hâtim

ise sadûk demiĢtir. H. 162 yılında vefat etmiĢtir.156

Sevr b. Zeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir. H. 135 yılında vefat etmiĢtir.157

Ġclî ve

Ġbn Sa‟d, Ebû Ca‟fer Muhammed b. Ali b. Ebî Hüseyin‟nin sika olduğunu


Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

حدثنا عبد اهلل بن نمير ، عن حجاج ، عن ابن أبي نجيح ، عن مجاىد ، عن علي ؛في الضبع إذا عدا على 27- و من غير أف يعدو عليو ، ففيو شاة مسنة. المحـر فليقتلو ، فإف قتل

Abdullah b. Numeyr Haccâc Ġbn Ebî Nehîç Mücâhid, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sırtlan ihramlı kimseye saldırırsa, onu öldürsün. Fakat ona

saldırmaz ve o kişi yine de sırtlanı öldürürse o kişinin besili bir koçu keffâret olarak

vermesi gerekir.”

152

Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 153


Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/227; Beyhakî, ġuabu’- Ġman, III/607. 155

Mizzî, a.g.e., I/702. 156



Ġclî, a.g.e., II/249; Hazrecî, a.g.e., s. 352.

38


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.159

Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Haccâc b. Ertâ‟nın sadûk ve müdellis olduğunu, Ali b.

Medenî de onu bilerek terk ettiğini ve ondan hiçbir hadis yazmadığını söylemiĢlerdir.160

Mücâhid b. Cebr‟i, Ġbn Maîn ve Ebû Zür‟a tevsik etmiĢlerdir. 102 veya 103


Ġbn Ebî Nehîç, tam ismi Abdulah b. Ebî Nehîç‟tir. Ahmed b. Hanbel onu tevsik

etmiĢtir. 131 yılında vefat etmiĢtir.162

Râvilerden Haccâc cerh edildiği için rivayet

zayıftır.

2.2. MUAMELÂT

2.2.1. Nikâh

ونا علي بن محمد بن مهراف السواؽ نا أبو يحيى محمد بن سعيد بن غالب نا يحيى بن سعيد األموي عن 28-حجاج عن المنهاؿ بن عمرو عن زر بن حبيش عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : إذا تزوجت الحرة على األمة قسم لها

ومين ولألمة يوما إف األمة ال ينبغي لها أف تزوج على الحرة ي

Ali b. Muhammed b. Mehrân Ebû Yahya Muhammed b. Saîd Yahya b.

Saîd Haccâc Minhâl b. Amr Zirri b. HubeyĢ, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Hür, câriye üzerine evlendiğinde hür kadın için iki gün, câriye için bir gün

ayrılır. Hür kadın varken de câriyeyle evlenmek gerekmez.”


Bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc

etmiĢlerdir.163

Rivayet Haccâc‟ın cerh edilmesinden dolayı zayıftır.164

159

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VIII/337, 558, 736. 160

Mizzî, a.g.e., V/425. 161

Hazrecî, a.g.e., s. 369. 162

Hazrecî, a.g.e., s. 217. 163

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/264-265; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/70,72; Beyhakî, Es-Sünenü’l-

Kebîr, VII/175.

39

دثنا عائذ بن حبيب , عن حجاج , عن الشعبي , عن علي قاؿ : ال يتزوج خامسة حتى تنقضي عدة التي ح29- طلق.

Âiz b. Habîb Haccâc ġa‟bî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kişi,

boşadığı kadının iddeti bitinceye kadar beşinci kadınla evlenemez.”


Bu rivayet, Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas ve Zeyd b. Sâbit‟ten Mevkûf, Saîd b.

Müseyyeb, Atâ, Mücâhid ve ġa‟bî‟den maktû olarak nakledilmiĢtir.165

Rivayet

Haccâc‟ın cerh edilmesinden dolayı zayıftır.166

2.2.2. Talak

بو سعيد بن األعرابي نا الحسن بن محمد بن الصباح الزعفراني نا أخبرنا أبو محمد عبد اهلل بن يوسف أنا أ30-يزيد بن ىاروف أنا ىشاـ بن حساف عن محمد بن سيرين عن عبيدة السلماني عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : ما طلق

رجل طالؽ السنة فيندـ أبدا

Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf Ebû Saîd b. el-A‟râbî Hasan b.

Muhammed Yezid b. Harun HiĢam b. Hasan Muhammed b. Sirîn Abîde

es-Selmânî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kişi, sünnet üzere boşanırsa pişman

olmaz.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc

etmiĢtir.167

Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî, Yezid b. Harun‟un sika olduğunu, Ahmed b.


HiĢâm b. Hasân için Ebû

Hâtim sadûk, Ġclî de sika demiĢtir.169

Muhammed b. Sirîn, tabiînin büyüklerindendir.

164

Mizzî, a.g.e., V/425. 165

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/214, 216, 219; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/214-217. 166

Mizzî, a.g.e., V/425. 167

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/511; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/325. 168

Ġbn Ebî Hâtim a.g.e., IX/295. 169

Mizzî, a.g.e., XXX/191.

40

Ġbn Maîn ve Ġbn Sa‟d onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.170

Râviler ta‟dil edildiği için

rivayet sahihtir.

حدثنا يزيد بن ىاروف ، ووكيع ، عن حماد بن سلمة ، عن حميد ، عن الحسن ، عن علي ؛ أنو كاف ال يرى 31- طالؽ المكره شيئا.

Yezid b. Harun Vekî Hammâd b. Seleme Humeyd Hasan, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “O, Mükrehin boşamasını geçerli görmezdi.”

Ġbn Maîn ve Ali b. el-Medenî, Yezid b. Harun‟un sika olduğunu, Ahmed b.


Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni Ahmed b.

Hanbel de onun sika olduğunu söylemiĢtir. Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih

olduğu kanaatindeyiz.172

حدثنا حاتم بن إسماعيل ، عن جعفر ، عن أبيو ، عن علي قاؿ : إذا طلق البكر واحدة فقد بتها ، وإذا 32- ثا لم تحل لو حتى تنكح زوجا غيره.طلقها ثال

Hâtim b. Ġsmail Cafer Ebîhî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Zifaftan önce yapılan boşama bir bâin talaktır. Kişi, kadını üç defa boşarsa (kadın)

başka bir koca ile evlenmedikçe (kendisine) helal olmaz.”



Ġbn Sa‟d, Hâtim b. Ġsmail‟in sika, me‟mun olduğunu ve 186 yılında vefat ettiğini

söylemiĢtir.174

ġâfî, Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim Ca‟fer b. Muhammed b. Ali‟nin sika olduğunu


170

Hazrecî, a.g.e., s. 340. 171

Ġbn Ebî Hâtim a.g.e., IX/295. 172

Mizzî, a.g.e., I/702. 173

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/535. 174


41

Muhammed b. Ali b. Hüseyin için Ġbn Sa‟d, sika ve kesîru‟l-hadis olduğunu

söylemiĢtir. H. 114 yılında vefat etmiĢtir.176

Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih


حدثنا حفص , عن ليث , عن زبيد عمن حدثو , عن علي قاؿ : إنما اإليالء في الغضب. 33-

Hafs Leys Zübeyd, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “İlâ ancak

sinirliyken geçerlidir.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.177

Ebû Hâtim, Hafs b. Ğıyas‟ın sika olduğunu belirtirken, Ġbn Hibban da onun

bazen hata ettiğini söylemiĢtir.178

Leys b. Ebî Süleym için Ahmed b. Hanbel muztaribu‟l-hadis, Ġbn Maîn ve Nesâî

ise zayıf demiĢlerdir.179

Zübeyd b. el-Hâris, tabiinlerın sikalarındandır.180

Rivayet Leys‟in cerh

edilmesinden dolayı zayıftır.

2.2.3. Miras

أبو عبد اهلل ثنا أبو العباس ثنا يحيى ثنا يزيد أنا سعيد بن أبي عروبة عن قتادة عن خالس : أف رجال وأخبرنا 34-رمى بحجر فأصاب أمو فماتت من ذلك فأراد نصيبو من ميراثها فقاؿ لو أخوتو ال حق لك فارتفعوا إلى علي رضي

و من ميراثها شيئا اهلل عنو فقاؿ لو علي حظك من ميراثها الحجر وأغرمو الدية ولم يعط

Ebû Abdullah Ebû‟l-Abbas Yahya Yezid Saîd b. Ebî Arûbe

Katâde Hilâs: Bir adam taĢ attı ve annesini öldürdü. Bu adam sonra da mirastan

hakkını istedi. KardeĢleri de onun mirastan hakkının olmadığını söylediler ve bu davayı

175


Hazrecî, a.g.e., s. 352. 177

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/74; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/381. 178

Mizzî, a.g.e., XXI/306. 179

Zehebî, Mizânu’l-Ġtidal, III/420. 180

Zehebî, Mizanu’l-Ġtidal, II/66.

42

Hz. Ali (r.a.)‟ye götürdüler. Hz. Ali (r.a.) de ona: “Senin mirastan hakkın

mahrumiyettir.” dedi ve onu diyete mahkûm edip mirastan hiçbir Ģey vermedi.


Beyhakî, bu rivayeti “katil vâris olamaz bab”ında tahrîc etmiĢtir.181

Yezid b. Zerî için Ġbn Maîn, sika-me‟mun, Ebû Hâtim ise sika-imam demiĢtir. H.

182 yılında vefat etmiĢtir.182

Yayha b. Maîn ve Ahmed b. Hanbel, Saîd b. Arûbe‟yi tevsik etmiĢlerdir, fakat

ömrünün sonlarına doğru hafızası değiĢmiĢtir.183

Ġbn Maîn, Katâde‟nin sika, Ahmed b. Hanbel ise onun Basra halkının huffazı


Hilâs b. Amr için Ebû Hâtim kavî olmadığını, Eyüb sahafî olduğunu, Ahmed b.

Hanbel ise sika-sika demiĢtir.185

Râvilerden Hilâs b. Amr cerh edildiği için rivayet

zayıftır.

أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : ألف أوصي بالخمس أحب إلي من حدثنا أبو األحوص ، عن 35- لم يترؾ. بالثلث أف أوصي بالربع ، وألف أوصي بالربع أحب إلي من أف أوصي بالثلث ، ومن أوصى

Ebû'l-Ahves Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Bana göre (malımın), Beşte birini vasiyet etmem, dörtte birini vasiyet etmemden

daha güzeldir. (Yine malımın) üçte birini vasiyet etmektense dörtte birini vasiyet

etmem daha iyidir, (malın) üçte birini vasiyet eden ise hiçbir şey bırakmamıştır.”


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc

etmiĢtir.186

Rivayet Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.

181

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/220. 182

Hazrecî, a.g.e., s.431. 183


Mizzî, a.g.e., XXIII/515. 185


Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/66; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/183; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,

VI/270.

43

حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن سلمة بن كهيل ، عن أبي صادؽ ، عن علي ، قاؿ : المملوكوف ال يرثوف ، 36- وال يحجبوف.

Vekî Süfyân Seleme b. Küheyl Ebû Sâdık, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Köleler ne mirasçı olabilirler ne de mirasçıya mâni olurlar.”



Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni, Ahmed b.


ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-


Seleme b. Küheyl hakkında Ġclî ve Ġbn Sa‟d sika demiĢlerdir..190

Ebû Sâdık el-

Ezdî‟yi, Yakub b. Süfyân tevsik etmiĢtir.191

Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet

sahihtir.

2.2.4. Velâ

حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا مسعر وسفياف ، عن عمراف بن مسلم بن رياح الثقفي ، عن عبد اهلل بن معقل ، 37- عن علي ، قاؿ : الوالء شعبة من الرؽ ، فمن أحرز الميراث أحرز الوالء.

Vekî Mis‟ar ve Süfyân Ġmran b. Müslim Abdullah b. Mi‟kal, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Velâ kölelikten bir parça sayılır, kim miras almaya

hak sahibiyse velâya dha fazla hak sahibidir.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir. Beyhakî rivayetin sahih

olduğunu da söylemiĢtir.192

187

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/247. 188

Mizzî, a.g.e., I/702. 189

Mizzî, a.g.e., XI/164. 190

Mizzî, a.g.e., XI/315. 191

Hazrecî, a.g.e., s. 452. 192

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/358; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/302, 305.

44

2.2.5. Buyû

حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا إسرائيل ، عن عبد األعلى ، عن محمد بن الحنفية ، عن علي ، قاؿ : الرجل 38- أحق بماؿ ولده إذا كاف صغيرا ، فإذا كبر واحتاز مالو كاف أحق بو.

Vekî Ġsrâil Abdu‟l-A‟lâ Muhammed b. el-Hanefî, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Kişi, çocuğu küçükken evladının malı üzerinde hak sahibidir,

çocuğu büyüyünce malına sahib olmaya daha çok hakkı olur.”


Hz. Ali (r.a.) ‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, tahrîc

etmiĢtir.193

Muhammed b. el-Hanefî, tabiînde olup sika olduğu söylenmiĢtir.194

Seneddeki

diğer râviler de ta‟dil edildiği için rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.

2.2.6. Sadaka-ı Fıtır

، عن أبي عبد الرحمن ، عن علي ، قاؿ : صدقة الفطر على من حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن عبد األعلى39- تجري عليو نفقتك.

Vekî Süfyân Abdu‟l-A‟lâ Ebû Abdurrahman, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Sadaka-ı fıtır, senin geçimini sağladığın kimseler için de geçerlidir.”


Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hafız birisini görmediğni, Ahmed b.

Hanbel de onun sika olduğunu söylemiĢtir.195

ġu‟be, Süfyân b. Uyeyne ve Ġbn Maîn, Süfyân es-Sevrî‟nin hadiste emîru‟l-


193

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/533; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, VI/474. 194

Mizzî, a.g.e., XXVI/149. 195

Mizzî, a.g.e., I/702. 196

Mizzî, a.g.e., XI/164.

45

Ebû Abdurrahman Abdullah b. Habib Rebîa‟yı, Nesâî tevsik etmiĢtir. H. 85 de

vefat etmiĢtir.197

Abdu‟l-A‟lâ tam ism Abdu‟l-A‟lâ b. Abdila‟lâ‟dır. Ebû Zür‟a onun sika, Ebû

Hâtim sâlihu‟l-hadis, Nesâî ise leyse bihî be‟se demiĢtir. Ġbn Hibban kaderi olduğunu

fakat dâî/propogandacı olmadığını söylemiĢtir. Râviler ta‟dil edildiği için rivayet

sahihtir.198

2.2.7. Radâ

حدثنا إسحاؽ بن إبراىيم عن عبد الرزاؽ عن الثوري عن ليث عن مجاىد عن علي وبن مسعود قاال : يحـر 40- من الرضاع قليلو وكثيره

Ġshak b. Ġbrahim Abdürezzak Sevrî Leys Mücâhid, Hz. Ali (r.a.) ve

Ġbn Mesud‟dan rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Emmenin azı da çoğu da süt akrabalığını

sağlar.”


Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan nakledilen bu rivayeti birçok hadis âlimi tahrîc

etmiĢtir.199

Heysemî, Taberânî‟nin naklettiği isnadın munkatı olduğunu belirtmiĢtir.200

Râvilerden Leys b. Ebî Süleym cerh edildiği için rivayet zayıftır.201

2.2.8. Ehl-i Kitab

أخبرنا عبد الرزاؽ قاؿ أخبرنا الثوري عن يونس عن بن سيرين عن عبيدة عن علي قاؿ ال تؤكل ذبائح نصاري 41- إال بشرب الخمر العرب فإنهم ال يتمسكوف من النصرانية

197

Hazrecî, a.g.e., s. 194. 198

Mizzî, a.g.e., XVI/362.

199

Nesâî, Kitâbu’n-Nikâh, 48; Tahavî, Ebû Ca‟fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik,

ġerhu Meâni’l-Âsar, XI/491; Taberânî, Süleymen b. Ahmed b. Eyüb Ebu‟l-Kâsım, Mu'cemu'l-Kebîr,

Mektebetü‟l-Ulûm ve‟l-Hikem, Musul, 1404/1985, IX/341; Dârekutnî, Sünen, IV/171; Beyhakî, Es-

Sünenü’l-Kebîr, III/300. 200

Heysemî, Nurüddin Ali b. Ebî Bekr, Mecmeu’z-Zevâid, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1412, IV/479. 201

Leys‟in hâl tercemesi için bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/420.

46

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Yunus Ġbn Sirîn Abîde, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hıristiyan Arapların kestiklerini yemeyiniz, çünkü onlar

sadece içki yasağı emirlerine bağlıdırlar.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Abîde b. Amr‟dan maktû olarak

nakledilmiĢtir.202

ġâfî, Abîde b. Amr‟dan gelen bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak

ezberlediğini ve baĢkasının sözü olabileceğini sanmadığını söylemiĢtir.203

Ġbn Abbas‟a

Hıristiyanların kestiği Ģeyler sorulunca O bunda bir sakınca olmadığını söylemiĢ ve delil

olarak da Mâide sûresinin 51. ayetini okumuĢtur.204

Ġbn Ca‟d, Ġbn Abbas‟tan Resûlullah

(s.a.s)‟ın Hıristiyanların kestiklerini yemeyi yasakladığını nakletmiĢtir.205

Fakat bu

rivayet munkatı olup, baĢka eserlerde de geçmemektedir.

Ġncelediğimiz rivayet maktû olarak nakledilse de ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü

olarak kabul etmektedir. Beyhakî‟nin naklettiği rivayetlerde Hz. Ali (r.a.), Benî Tağlib

Hristiyanlarının kestiklerinin yenmemesini; çünkü onların inançlarından sadece içki

yasağına uyduklarını söyler. Ġbn Abbas‟tan nakledilen rivayet ise özele indirgemekten

bahsetmeyip, Hristiyanların genelini içermektedir.

2.2.9. Âriye

، قاؿ : العارية حدثنا وكيع ، عن علي بن صالح ، عن عبد األعلى ، عن محمد بن الحنفية ، عن علي 42- ليست ببيع ، وال مضمونة ، إنما ىو معروؼ إال أف يخالف فيضمن.

Vekî Ali b. Salih Abdila‟lâ Muhammed b. el-Hanefî, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Ödünç mal ne satılır ne de (kaybı halinde) tazmin edilir. O sadece

ma’ruf (âdet)’tur. Ancak mala hıyanet edilirse o zaman tazmin edilir.”

202

ġâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs, Müsnedü’Ģ-ġâfî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, (tah.

Muhammed Âbid es-Sindî) Beyrut, 1370/1951, s. 320; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/72,

VII/187; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/91-92; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/85, 217, 284, es-Sünenü’s-

Suğrâ, VIII/158, Ma’rifeti’s-Sünen, X/122, XIII/400. 203

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/85. 204

Mâlik, Muvatta, ( A‟zamî) Kitâbu’z-Zebâih, 1786; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IX/217, Ma’rifetü’s-

Sünen, XIII/400, 401. 205

Ġbn Ca‟d, Ali b. el-Ca‟d b. Ubeyd Ebu‟l-Hasen el-Cevherî, Müsned, Müessesetü Nâdir, Beyrut,

1410/1990, I/492.

47


Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm ve

Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.206

Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.

حدثنا وكيع ، عن سفياف ، عن جابر ، عن القاسم ، عن علي وعبد اهلل ، قاال : ليس على مؤتمن ضماف.43-

Vekî Süfyân Câbir Kâsım, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Emanetçiye tazmin yoktur.”


Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve

Beyhakî tahrîc etmiĢtir.207

Râvilerden Câbir‟in hadis uydurduğu söylenmiĢtir208

.

Dolayısıyla rivayet zayıftır.

2.2.10. Avlanma

حدثنا حفص بن غياث ، عن حجاج ، عن حصين ، عن الشعبي ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا 44- د فباف عضو لم يأكل ما أباف وأكل ما بقي.ضرب الصي

Hafs b. Ğıyas Haccâc Husayn ġa‟bî Hâris, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Av vurulup, bir parçası düşerse düşen parça haricindeki diğer yerleri

yenir.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Hasanu'l-Basrî ve Atâ‟dan maktû olarak

nakledilmiĢtir.209

Râvilerden Haccâc ve Hâris cerh edildiği için rivayet zayıftır.210

206

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/179; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/617. 207

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/679; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/289. 208

Mizzî, a.g.e., IV/468-469. 209

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/401, 402; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, V/374. 210

Haccâc ve Hâris‟in hâl tercemeleri için bkz. Mizzî, a.g.e., V/425; Zehebî, el-Muğnî, I/213.

48

2.3. UKÛBAT

2.3.1. Had

وحدثني عن مالك عن ثور بن زيد الديلي :اف عمر بن الخطاب استشار في الخمر يشربها الرجل فقاؿ لو 45-أبي طالب نرى أف تجلده ثمانين فإنو إذا شرب سكر وإذا سكر ىذى وإذا ىذى افترى أو كما قاؿ فجلد علي بن

عمر في الخمر ثمانين

Mâlik Sevr b. Yezîd, Ömer b. Hattab içki içen birisi hakkında istiĢare yaptı

ve Hz. Ali (r.a.)‟nin seksen sopa vurulması görüĢünde olduğunu söyledi. “Çünkü içki

içtiğinde sarhoş olur ve saçmalamaya başlar, saçmaladığı zaman da iftira etmiş olur.”

dedi veya benzeri bir Ģey dedi. Ömer b. Hattab da bunun üzerine içki içene seksen sopa

vurmuĢtur


Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda bu rivayet, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olup Merfû

bir dayanağı bulunmamaktadır.211

Sevr b. Zeyd‟i, Ġbn Maîn tevsik etmiĢtir. H. 135 yılında vefat etmiĢtir. Bu bilgi

doğrultusunda rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz.212

2.3.2. Recm

الحكم قاؿ سمعت عمرو بن نافع يحدث عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : الرجم حدثنا علي أنا شعبة عن 46-رجماف فرجم يرجم اإلماـ ثم الناس ورجم يرجم الشهود ثم اإلماـ ثم الناس فأما الرجم الذي يبدأ اإلماـ فالحبل

واالعتراؼ ورجم الشهود إذا شهدوا بدءوا

Ali ġu‟be Hakem Amr b. Nâfî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Recm iki

kısımdır: Birincisi, İmam’ın sonra da insanların uyguladığı recmdir. İkincisi, önce

şahitlerin sonra imamın sonra da insanların uyguladığı recmdir. İmam’ın başladığı

211

Mâlik, Muvatta, (A‟zamî) Kitâbu‟l-EĢribe, 3117; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/378, Nesâî,

Kitâbu’l-Had fi’l-Hamr, 1; Dârekutnî, Sünen, III/166; Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b.

Abdillâh b. Muhammed, Müsredrek ala’s-Sahihayn, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, IV/375, 376; Beyhakî, Es-

Sünenü’l-Kebîr, VIII/320. 212


49

recm ancak itiraf ve hamile kalma durumunda uygulanır. Şahitlerin (ilk önce )

uyguladığı recm ise olaya şahit oldukları içidir.”


Sadece Hz. Ali (r.a.)‟ den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ali

b. Ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.213

Râvilerden Amr b. Nâfî hakkında cerh-ta‟dil

ifadesi bulunamadığı için rivayetin zayıf olduğu kanaatindeyiz.

2.3.3. Diyet

نا علي بن محمد المصري نا مالك بن يحيى نا علي بن عاصم عن محمد بن سالم عن عامر عن علي بن 47- أبي طالب قاؿ : الدية تقسم على فرائض اهلل فيرث منها كل وارث

Ali b. Muhammed el-Mısrî Mâlik b. Yahya Ali b. Âsım Muhammed b.

Salim Âmir, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Diyet ferâize uygun olarak pay

edilir.”


Bu rivayeti Dârekutnî ve Beyhakî tahrîc etmiĢtir.214

Ali b. Âsım için Ġbn Maîn leyse bi Ģey, Nesâî de metrûku‟l hadis215

demiĢtir.216

Muhammed b. Sâlim el-Hemedânî hakkında Nesâî, hadisinin yazılmayacağını

söylemiĢtir.217

Bu râviler cerh edildiği için rivayet zayıftır.

قاؿ فى شبو حدثنا ىناد حدثنا أبو األحوص عن أبى إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن على رضى اهلل عنو أنو48- العمد أثالث ثالث وثالثوف حقة وثالث وثالثوف جذعة وأربع وثالثوف ثنية إلى بازؿ عامها كلها خلفة.

Hannâd Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) Ģöyle

demiĢtir: “Kasıt benzeri öldürmede, (öldürmenin cezası olarak) 33’ün üçte biri

213

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VII/327; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/46, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/545. 214

Dârekutnî, Sünen, IV/78; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/58. 215

Metrûku‟l-Hadis: “Cerhin beĢinci mertebesine delâlet eder. Böyle bir ravinin rivayeti ne yazılır ne de

itibar için dikkate alınır.” Mücteba Uğur, a.g.e., s. 223. 216

Ġbnu‟l-Cevzî, a.g.e., II/195. 217


50

hıkka218

33’ün üçte biri cez’a219

, 34’ün üçte biri seniyye220

ile bir yaşını tamamlamış

devedir develerin hepsi de hamile olmalıdır.”221


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Davud ve Beyhakî,

Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.222

Hannâd b. es-Serî b. Musa‟b için Ebû Hâtim saduk, Nesâî ise sika demiĢtir.223

Ebû‟l-Ahves‟in tam ismi Sellâm b. Süleym‟dır. Ġbn Maîn sika olduğunu

söylemiĢtir.224

Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî, Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in sika olduğunu


Âsım b. Damre için Ali b. Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise leyse bihî

be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.226

Bu bilgiler doğrultusunda rivayetin sahih


أبى إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة قاؿ قاؿ على رضى اهلل عنو حدثنا ىناد حدثنا أبو األحوص عن سفياف عن 49-

فى الخطإ أرباعا خمس وعشروف حقة وخمس وعشروف جذعة وخمس وعشروف بنات لبوف وخمس وعشروف بنات

مخاض.

Hannâd Ebû'l-Ahves Süfyân Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Hata yoluyla işlenen cinayettte, (öldürmenin cezası

olarak) 25 ceza, 25 hıkka, 25 binti lEbûn, 25 binti mehâz verilir.”227

218

Dört yaĢına girmiĢ deve. 219

Dört yaĢını tamamlamıĢ deve. 220

BeĢ yılını tamamlamıĢ deve. 221

Kala‟cî, Muhammed Ravvâs Kala‟cî, Mevsûât-ı Fıkh-ı Ali b. Ebî Tâlib, ( terc. Yusuf Özbek) Dâru‟n-

Nefâis, Beyrut, 1996, s. 132. 222

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/284; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/38; Ebû Davud; Kitâbu’d-Diyât,

19; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/69. 223

Mizzî, a.g.e., XXX/312-313. 224

Hazrecî, a.g.e., s. 160. 225

Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 226

Mizzî, a.g.e., XIII/497.

51


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Davud ve Beyhakî

Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.228

Bu rivayetin isnad değerlendirmesi

bir önceki rivayette verilmiĢ olup, râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن علي ، قاؿ : في إحدى البيضتين نصف 50- الدية.

Ebû'l-Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Yumurtalıkların biri için diyetin yarısı verilir.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî tahrîc

etmiĢtir.229

Ebû‟l-Ahves‟in tam ismi Sellâm b. Süleym‟dir. Ġbn Maîn sika olduğunu

söylemiĢtir.230

Ebû Ġshâk, tam ismi Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟dır. Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî

onun sika olduğunu söylemiĢlerdir.231

Âsım b. Damre, Ali b. el-Medenî ve Ġclî sika olduğunu, Nesâî ise leyse bihî

be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.232

Râviler ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

227

Kala‟cî, a.g.e., s. 132. 228

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/287; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/36; Ebû Davud, Kitâbu’d-Diyât,

19; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/74. 229

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/119; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/97. 230


Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 232

Mizzî, a.g.e., XIII/497.

52

2.3.4. Yemin

حدثنا وكيع ، عن شعبة ، عن قتادة ، عن عبد اهلل بن الحارث ، عن علي ، قاؿ : من قاسم الربح فال ضماف 51- عليو.

Vekî ġu‟be Katâde Abdullah b. Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Kim kârı paylaşırsa onu tazmin etmez.”


Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Abdürrezzak b. Hemmâm ve

Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.233

Yahya b. Maîn, Vekî için ondan daha hâfız birisini görmediğni, Ahmed b.


ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî için Ġbn Maîn imâmu‟l- mutkîn, Ahmed b.

Hanbel de tek baĢına bir ümmet demiĢtir.. H. 160 yılında vefat etmiĢtir.235

Ġbn Maîn, Katâde‟nin sika, Ahmed b. Hanbel ise Basra halkının huffazı


Abdullah b. el-Hâris hakkında Nesâî ve Ebû Hâtim sika

demiĢlerdir.237


2.3.5. Borç

عبد الرزاؽ عن ىشاـ بن حساف عن محمد عن عبيدة عن علي قاؿ كاف يسأؿ عن الرجل لو الدين على 52- يزكي قاؿ ال يقدر عليو قاؿ وإف كاف صادقا فليؤد ما غاب عنو الرجل قاؿ ما يمنعو أف

Abdürrezzak b. Hemmâm HiĢam b. Hasan Muhammed Ubeyde b.

Amr, borcu olan ve zekât vermeyen kimsenin durumu Hz. Ali‟ye sorulduğunda O Ģöyle

demiĢtir: “Zekât ödeyememe durumunda doğru söylüyorsa sadece borcunu öder.”

233

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/253; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/181. 234

Mizzî, a.g.e., I/702. 235

Hazrecî, a.g.e., s. 160. 236

Mizzî, a.g.e., XXIII/515. 237

Mizzî, a.g.e., XIV/401.

53


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc etmiĢtir.238

HiĢâm b. Hasân için Ebû Hâtim sadûk, Ġclî de sika demiĢtir.239

Muhammed b. Sirîn, tabiînin büyüklerindendir. Ġbn Maîn ve Ġbn Sa‟d onun sika


Ġbn Uyeyne, Ubeyde b. Amr‟ın ilim ve hüküm vermede ġurayh‟a denk olduğunu

söylemiĢtir.241

Râvilerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

2.3.6. Ġrtidat

السالـ حدثنا أحمد بن محمد بن حنبل حدثنا إسماعيل بن إبراىيم أخبرنا أيوب عن عكرمة أف عليا عليو53-صلى اهلل عليو -أحرؽ ناسا ارتدوا عن اإلسالـ فبلغ ذلك ابن عباس فقاؿ لم أكن ألحرقهم بالنار إف رسوؿ اهلل

-فإف رسوؿ اهلل -صلى اهلل عليو وسلم-وكنت قاتلهم بقوؿ رسوؿ اهلل «. ال تعذبوا بعذاب اهلل » قاؿ -وسلم فبلغ ذلك عليا عليو السالـ فقاؿ ويح ابن عباس. «.من بدؿ دينو فاقتلوه » قاؿ -صلى اهلل عليو وسلم

Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Hanbel Ġsmail b. Ġbrahim Eyüb

Ġkrime, Hz. Ali (r.a.) Ġslamdan dönen bir grup insanı yaktı. Bu haber Ġbn Abbas‟a

ulaĢınca “Ben olsam onları ateşte yakmazdım” Çünkü Resûlullah (s.a.s) „Allah‟ın

azabıyle azap etmeyiniz.‟ dedi. Ancak onları Resûlullah (s.a.s)’ın dediği gibi

öldürürdüm.” Ġbn Abbas‟ın bu söylediğini Hz. Ali (r.a.) : “İbn Abbas’a hayret

doğrusu” demiĢtir.


Bu rivayeti Ebû Davud tahrîc etmiĢtir.242

Tirmizî de bu rivayeti tahrîc etmiĢ, fakat

rivayetin sonunda Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas‟ın söylediğini doğrulamıĢtır.243

Tirmizî bu

rivayetin sahih-hasen ve amelin bu yönde olduğunu söylemiĢtir.244

238

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/100. 239

Mizzî, a.g.e., XXX/191. 240

Hazrecî, a.g.e., s. 340. 241

Hazrecî, a.g.e., s. 256. 242

Ebû Davud, Kitâbu’l-Hudûd, 1. 243

Tirmizî, Kitâbu’l-Hudûd, 25; Bu rivayetin daha geniĢ değerlendirmesi için bkz. Nuri Tuğlu,

Maturîdilik ve Hadis, s. 291- 296.

54

2.3.7. Kumar

قاؿ : قاؿ علي : النرد ، أو الشطرنج من الميسر.حدثنا حاتم بن إسماعيل ، عن جعفر ، عن أبيو ، 54-

Hâtim b. Ġsmail Cafer Muhammed b. Ali, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Satraç ve zar/tavla, kumar oyunlarındandır.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe nakletmiĢtir.245

Ġbn Sa‟d, Hâtim b. Ġsmail‟in sika, me‟mun olduğunu ve 186 yılında vefat ettiğini

söylemiĢtir.246

ġâfî, Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Ca‟fer b. Muhammed b. Ali‟nin sika olduğunu


Muhammed b. Ali b. Hüseyin için Ġbn Sa‟d, sika ve kesîru‟l-hadis demiĢtir. 114


Ravîlerin hepsi ta‟dil edildiği için rivayet sahihtir.

3. AHLAK VE FEDÂĠL

3 1. Ġlim

أخبرنا عثماف بن عمر ثنا عثماف بن عمر ثنا عمر بن يزيد عن أوفى بن دلهم انو بلغو عن علي قاؿ * تعلموا 55-

عد ىذا زماف ال يعرؼ فيو تسعة عشرائهم المعروؼ وال العلم تعرفوا بو واعملوا بو تكونوا من أىلو فإنو سيأتي ب

.سوا المساييح وال المذاييع البذرينجو منو اال كل نومو فأولئك أئمة الهدى ومصابيح العلم لي

Osman b. Ömer Ömer b. Yezid Evfâ b. Delhem, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “İlim öğrenin ki onunla tanınasınız. Onu uygulayın ki ehlinden

olasınız. Zira bu vakitten sonra onda dokuzun ma’rufu tanımayacağı bir zaman

gelecek. Bu zamandan sadece kötülükten ve kötülerden habersiz, pek önemsenmeyen

244

Tirmizî, Kitâbu’l-Hudûd, 25. 245

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIII/349. 246




55

kimseler kurtulacak. İşte bu kişiler kötülükleri yaymayan ve yüz kızartıcı işlerden

uzak duran, dedikoducu olmayan hidayet önderleri ve ilim kandilleridir.”


Bu rivayeti sadece Dârimî tahrîc etmiĢtir.249

Ġbn Sa‟d ve Ġclî, Osman b. Ömer‟in sika-sebt olduğunu söylemiĢlerdir.250

Ömer

b. Yezîd için Ġbn Ġbn Hibban, mustakîmu‟l-hadis demiĢtir. Evfâ b. Delhem‟i, Nesâî

tevsik etmiĢtir.251


أخبرنا محمد بن يوسف ثنا عمير بن عرفجة ثنا رزين أبو النعماف عن علي بن أبي طالب قاؿ * إذا سئلتم 56-

يا أمير المؤمنين قاؿ تقولوف اهلل أعلم عما ال تعلموف فاىربوا قاؿ وكيف الهرب

Muhammed b. Yusuf Umeyr b. Arfece Rezîn Ebû‟n-Numân, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Size bilmediğiniz bir şey sorulduğunda kaçınız. (Oradakiler)

Kaçma nasıl olacak Yâ Emîra‟l-Mü‟minîn deyince, O da Allahu A’lem diyerek

demiştir.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu söz sadece Dârimî tarafından nakledilmiĢtir.252

Nesâî ve Ġclî, Muhammed b. Yusuf el-Firyâbî‟nin sika olduğunu


Ġbn Hibban Sikât‟ın Umeyr b. Arfece‟ye yer vermiĢtir.254

Yaptığımız

araĢtırmalar sonucunda Rezîn Ebû‟n-Numân hakkında cerh-ta‟dil değerlendirmesi tespit

edemedik. Dolayısyla bu râvi meçhul olduğu için rivayet zayıftır.

249

Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî, Sünen, (tah. Hüseyin Selim Esed)

Dâru‟l-Muğnî, Suudi Arabistan, 1421/2000, Mukaddime, 27. 250

Mizzî, a.g.e., XIX/463. 251


Dârimî, Mukaddime, 21. 253

Mizzî, a.g.e., XVII/57-59. 254

Ġbn Hibbân, es-Sikât, VII/273.

56

ي بن أبي أخبرنا إسماعيل بن أباف عن يعقوب القمي حدثني ليث بن أبي سليم عن يحيى ىو بن عباد عن عل57-

طالب قاؿ اف الفقيو حق الفقيو من لم يقنط الناس من رحمة اهلل ولم يرخص لهم في معاصي اهلل ولم يؤمنهم من

عذاب اهلل ولم يدع القرآف رغبة عنو إلى غيره انو ال خير في عبادة ال علم فيها وال علم ال فهم فيو وال قراءة ال

تدبر فيها

Ġsmail b. Ebân Yakub el-Kummî Leys b. Ebî Süleym Ġbn Abbâd, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Gerçek fakih Allah’ın rahmetinden inşalara ümit

kestirmeyen ve Allah’ın yasaklarına ruhsat vermeyen, azabına karşı emniyet telkin

etmeyen, başka bir şey için Kur’ân’ı bırakmayan kişidir. (Bu konularda) ilmi

olmayanın ibadetinde, ince kavrayışı ve anlayışı olmayanın ilminde kıraatinde

düşünme olmayanın kıraati yok demektir.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu söz sadece Dârimî tarafından nakledilmiĢtir.255

Râvilerden Leys b. Ebî Süleym cerh edildiği için rivayet zayıftır.256

أخبرنا أبو نعيم ثنا مسعر عن عمرو بن مرة عن أبي البختري عن أبي عبد الرحمن السلمي عن علي قاؿ إذا 58-

بو الذي ىو أىدى والذي ىو اتقى والذي ىو أىيأ فظنواحدثتم شيئا عن رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلم

Ebû Nuaym Misa‟r Amr b. Mürre Ebû‟l-Buhterî Ebû Abdurrahman

es-Sülemî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Resûlullah (s.a.s)’tan bir şey rivayet

edeceğiniz zaman en doğru, en takvalı ve kolay olanını söyleyin.”

Râvilerden Ebû Nuaym cerh edildiği için rivayet zayıftır.257

255

Dârimî, Mukaddime, 29. 256

Leys‟in hâl tercemesi için bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/420. 257

Ġbn ġâhin, Ebû Hafs Ömer b. ġâhin, Tarihu Esmâi’s-Sikât, Dâru‟s-Selefiyye, Kuveyt, 1404/1984, s.

186; Zehebî, Mizanu’l-Ġtidal, I/160.

57


Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak nakledilen bu rivayet birçok hadis âlimi tarafından

nakledilmiĢtir.258

Ahmed b. Hanbel Ebû Nuaym‟ın sika olduğunu fakat münker hadislerde tedlis

yaptığını, Dârekutnî de zayıf olduğunu söylemiĢtir.259

Abdullah b. Habîb b. Rebîa‟yı, Nesâî tevsik etmiĢtir.260

Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim

Amr b. Mürre‟nin sika olduğunu söylemiĢlerdir.261

Misa‟r b. Keddâm, Hatasının az olmasından dolayı Mushaf olarak

adlandırılmıĢtır. 153 yılında vefat etmiĢtir.262

Ebû‟l-Buhterî‟yi, Ebû Zür‟a ve Ġbn Maîn

tevsik etmiĢlerdir.263

Ebû Nuaym cerh edildiği için rivayet zayıftır.

3.2. Tefsir

أخبرنا أبو بكر بن إسحاؽ أنبأ أبو المثنى حدثنا محمد بن كثير حدثنا سفياف عن أبي إسحاؽ عن عمير بن 59-

قبػلو * فوؿ وجهك شطر المسجد الحراـ قاؿ شطره زياد الكندي عن علي رضي اهلل عنو

Ebû Bekr b. Ġshak Ebû‟l-Müsennâ Muhammed b. Kesir Süfyân Ebû

Ġshak Umeyr b. Ziyâd, Hz. Ali (r.a.) Yüzünü Mescid-i Harâm’a çevir ayetinde

”.kelimesini tarafına olarak açıklamıĢtır شطش


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Hâkim en-Nîsâbûrî ve Beyhakî tahrîc

etmiĢtir.264

Hâkim en-Nîsâbûrî, bu rivayetin isnadının sahih olduğunu, Buhari ve

Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir.265

258

Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/282, 326, 327, 332; Dârimî, Mukaddime, 50; Ebû Ya‟lâ, Ahmed b. Alî

b. el-Müsennâ, Müsned, Dâru‟l-Me‟mûn li‟t-Turâs, DımaĢk, 1404/1984, I/443; Tahavî, a.g.e., IV/147;

Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, XIII/157. 259

Ġbn ġâhin, a.g.e., s. 186; Zehebî, Mizanul itidal, I/160. 260


Hazrecî, a.g.e., s. 293. 262

Ġbn Hibbân, es-Sikât, VII/508. 263


58

نا محمد بن زكريا بن دينار حدثنا يعقوب بن جعفر بن فحدثناه أبو بكر محمد بن عبد اهلل الجنيد حدث60-

سليماف الهاشمي حدثني أبي عن أبيو عن علي بن عبد اهلل بن عباس قاؿ سمعت أبي يقوؿ * سألت علي بن أبي

طالب رضي اهلل عنو لم لم تكتب في براءة بسم اهلل الرحمن الرحيم قاؿ ألف بسم اهلل الرحمن الرحيم أماف وبراءة

لسيف ليس فيها أمافنزلت با

Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah Muhammed b. Zekeriyya Yakub b.

Cafer b. Süleyman Cafer b. Süleyman Süleyman b. Ali Ali b. Abdillah‟ın

babası Ġbn Abbas‟ın Hz. Ali (r.a.)‟ye Berâe suresinde niçin besmele yazmadığını

sormuĢ. Hz. Ali (r.a.) de “Besmelenin bir eman oluğunu, berâe’nin ise savaş için inip

onda emanın olmadığını.” söylemiĢtir.


Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti, Hâkim en-Nîsâbûrî tahrîc

etmiĢtir.266

Muhammed b. Abdillah b. Numeyr‟in, sika olduğu ve ashâb-ı hadisten sayıldığı

söylenmiĢtir.267

Muhammed b. Zekeriya b. Dinâr‟ın, meçhul kiĢilerden rivayet ettiği zaman

münker hadislerinin olduğu, sikalardan rivayetinde ise dikkate alındığı söylenmiĢtir.268

Ca‟fer b. Süleyman‟ı, Ġbn Maîn ve Ahmed b. Hanbel tevsik etmiĢlerdir. Bu bilgiler

doğrultusunda rivayetin sahih olduğu kanaatindeyiz269

حدثنا عيسى بن يونس ، عن األوزاعي ، عن بعض أصحابو ، عن علي ، قاؿ : إذا مالت األفياء وراحت 61- {اف لألوابين غفورااألرواح فاطلبوا الحوائج إلى اهلل فإنها ساعة األوابين وقرأ : }فإنو ك

Ġsa b. Yunus Evzâî Evzâi‟nin bazı arkadaĢları Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Gölgeler gittiğinde ve ruhlar istirahat ettiğinde isteklerinizi Allah’a

264

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/270; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/3. 265

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/270. 266

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/331. 267

Ġclî, a.g.e., II/243. 268

Ġbn Hibbân, es-Sikât, IX/154. 269


59

arzediniz. Çünkü o vakit tövbe vaktidir.” Devamında ise Ģu ayeti okumuĢtur. “O

Tövbeye yönelenleri çokça bağıĢlayandır.



Ali b. el-Medenî Ġsa b. Yunus „un sika-me‟mun, Ebû Hâtim de sika onun


Evzâî için Ġbn Sa‟d sika-me‟mun demiĢtir. 157 yılında vefat etmiĢtir.272

Bu iki

râvi sika olsa da senedde meçhul râvi olduğu için rivayetin zayıf olduğunu

söyleyebiliriz.

حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا سفياف ، عن أبي المقداـ ، عن حبة بن جوين الحضرمي ، عن علي ؛ }ربنا أرنا 62- الذي قتل أخاه ، وإبليس األبالس. اللذين أضالنا من الجن واإلنس{ ، ابن آدـ

Vekî Süfyân Ebû‟l-Mukaddem Habbe b. Cüveyn el- Hadramî, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ya rabbi! cinlerden ve insanlardan bizi sapıklığa

sevkedenleri göster.” Ayetinden sonra


Bu ayetin tefsirinde nakledilen görüĢ sadece Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilmektedir.273

Ġbn Maîn, Habbe b. Cüveyn‟nin sika olmadığını, Nesâî de leyse bi‟l-kavî

demiĢtir.274

Sâbit b. Hürmüz‟i, Ġbn Maîn ve Ahmed b. Hanbel tevsik etmiĢlerdir.275

Rivayet

Habbe b. Cüveyn‟den dolayı zayıftır.

270

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIX/463. 271

Hazrecî, a.g.e., s. 304. 272

Hazrecî, a.g.e., s. 232. 273

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/214. 274

Mizzî, a.g.e., V/352. 275


60

3. 3. Cihad

حدثنا أبو معاوية ، عن األعمش ، عن قيس بن راشد ، عن أبي جحيفة ، عن علي ، قاؿ : إف أوؿ ما تغلبوف 63-عليو من الجهاد الجهاد بأيديكم ، ثم الجهاد بألسنتكم ، ثم الجهاد بقلوبكم ، فأي قلب لم يعرؼ المعروؼ وال

لو. ر المنكر نكس فجعل أعاله أسفينك

Ebû Muaviye A‟meĢ Kays b. ReĢad Ebû Cuhayfe, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “En üstün cihad elle yapılan, sonra dille yapılan daha sonra

da kalple yapılan cihaddır. Hangi kalp ma’rufu tanımaz, münkerden de nefret

etmezse sahibini çökertir ve tepetaklak eder.”



Kays b. ReĢâd, Kûfeli ve sikadır.277

Süleyman b. Mihrân el-A‟meĢ, kendi

zamanında Kûfe‟nin muhaddisi olup sikadır.278

Ahmed b. Hanbel, Ebû Muaviye

Muhammed b. Hâzim‟in A‟meĢ‟ten nakletmediği rivayetlerin muztarib olduğunu, Ġclî

ise onun sika olduğunu söylemiĢtir. 195 yılında vefat etmiĢtir. Râviler tevsik edildiği

için rivayet sahihtir.279

3.4. Fitne

األرض ظلما وجورا أخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ لتمألف64- حتى اليقوؿ أحد اهلل اهلل يستعلق بو ثم لتمألف بعد ذلك قسطا وعدال كما ملئت ظلما وجورا

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir zaman yeryüzünü zülüm ve haksızlık kaplayacak

hatta Allah Allah diyen bile kalmayacak, bundan sonra ise nasıl her yer zülüm ve

haksızlıkla dolduysa tekrar yeryüzü adaletle dolacaktır.”

276

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XXI/258. 277

Ġbn ġâhin, a.g.e., s. 191. 278

Ġclî, a.g.e., I/432. 279


61


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti “mehdi bab”ında tahrîc etmiĢtir.280

Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî Ebû Ġshâk Amr b. Abdillah b. Ubeyd‟in sika olduğunu


Ali b. el-Medenî ve Ġclî, Âsım b. Damre‟nin sika olduğunu, Nesâî ise onun için

leyse bihî be‟se demiĢtir. H. 74 yılında vefat etmiĢtir.282

Ma‟mer b. Ebî Amr el-Ezdî hakkında Ġclî sika, Nesâî sika-me‟mun, Ġbn Maîn ise

zayıf demiĢtir. H. 153 yılında vefat etmiĢtir.283

Bazı hadis münekkitleri râvilerin sika

olmadığını belirttikleri için rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.

وري عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ جعلت في أخبرنا عبد الرزاؽ قاؿ أخبرنا معمر عن طارؽ عن منذر الث65-ىذه األمة خمس فتن فتنة عامة ثم فتنة خاصة ثم فتنة عامة ثم فتنة خاصة ثم تأتي الفتنة العمياء الصماء المطبقة

التي يصير الناس فيها كاألنعاـ

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Târık Münzir es-Sevrî Âsım b.

Damre, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bu ümmet için beş fitne/imtihan

gelecektir. Genel bir imtihan, sonra bir kısım için bir imtihan sonra tekrar genel bir

imtihan sonra tekrar bir kısım için imtihan, bundan sonra ise insanların hayvanlar

gibi iradesiz, bilinçsiz davranacağı şekilde bir fitne olacaktır.”


Sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti birçok hadis âlimi tahrîc

etmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî naklettiği rivayetin isnadının sahih olduğunu, Buhari ve

Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir.284

280

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/373. 281

Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 282

Mizzî, a.g.e., XIII/497. 283


Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/356; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/313; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XXI/149;

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/437, 503, 504, 535.

62

3.5. Dua

حدثنا عفاف حدثنا شعبة , أخبرني منصور بن المعتمر ، قاؿ : سمعت ربعي بن حراش ، عن علي ، قاؿ : ما 66-من كلمات أحب إلى اهلل أف يقولهن العبد : اللهم ال إلو إال أنت اللهم ال أعبد إال إياؾ ، اللهم ال أشرؾ بك شيئا

فاغفر لي ذنوبي ، إنو ال يغفر الذنوب إال أنت. ، اللهم إني قد ظلمت نفسي

Affân ġu‟be Mansur b. Mu‟temir Rebî b. HırâĢ, Hz. Ali'den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Allah’ın kulundan duymasını istediği en sevimli kelimeler: Allah’ım

senden başka ilah yoktur ve sadece sana boyun eğerim, Allah’ım hiçbir şeyde senin

ortağın yoktur, Allah’ım kendime zülüm ettim günahlarımı bağışla, senden başka da

bağışlayacak yoktur.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu duayı Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.285

Mansur b. el-Mu‟temir için Ebû Zür‟a Basra halkının en sağlamı olduğunu, Ebû

Hâtim de demiĢtir.286

Affân b. Müslim hakkında Ġclî, sika-sebt, Ebû Hâtim de imam-sika demiĢtir. 220


Ġclî, Rebî b. HırâĢ‟ın tabiîn ve sika olduğunu söylemiĢtir.288

Râviler ta‟dil

edildiği için rivayet sahihtir.

أخبرنا عبد اهلل قاؿ نا علي بن الجعد قاؿ أخبرنا شعبة عن عمرو بن مرة عن عبد اهلل بن سلمة عن علي أنو 67-كاف يقوؿ : اللهم ثبتنا على كلمة العدؿ في الرضا والصواب وقواـ الكتاب ىادين مهديين راضين مرضيين غير

ضالين وال مضلين

Abdullah Ali b. Ca‟d ġu‟be Amr b. Mürre Abdullah b. Seleme, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Allahümme sebbitnâ alâ kelimeti’l-adl fi’r-rıdâ ve’s-

sevâbî ve kavâmi’l-kitâbi hâdîne mehdiyyîne râdîne merdiyyîne ğayrü dâllîne ve lâ

mudillîn.”

285

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/269. 286

Mizzî, a.g.e., XXVIII/553. 287

Hazrecî, a.g.e., s. 268. 288

Mizzî, a.g.e., IX/55.

63


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu duayı Ġbn ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tahrîc

etmiĢtir.289

Abdullah b. Seleme‟yi, Ġclî tevsik ederken Buhari hadisinin mütâbi

olamayacağını söylemiĢtir.290

Ali b. Ca‟d hakkında Müslim sika olduğunu söylese de

cehmî olduğu için ondan hadis almamıĢtır.291

Ġbn Maîn ve Ebû Hâtim, Amr b. Mürre‟nin sika olduğunu söylemiĢlerdir.292

ġu‟be b. Haccâc el-Verd el-Itkî için Ġbn Maîn imâmu‟l mutkîn, Ahmed b.

Hanbel de tek baĢına bir ümmet demiĢtir. H. 160 yılında vefat etmiĢtir.293

Bu bilgiler

doğrultusunda rivayetin hasen derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.

3.6. Hikmet

أبو خالد ، عن عمرو بن قيس ، عن أبي إسحاؽ ، قاؿ : قاؿ علي : الصبر من اإليماف بمنزلة الرأس من 68- الجسد ، فإذا ذىب الصبر ذىب اإليماف.

Ebû Hâlid Amr b. Kays, Ebû Ġshak, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Sabır, imana nisbetle vücuttaki baş gibidir. Sabır gittiğinde iman da gider.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.294

Irakî bu rivayetin Enes b. Mâlik‟ten de Merfû olarak geldiğini fakat râvilerden

Yezid er-RikâĢ‟ın zayıf olduğunu söylemiĢtir.295

Ebû Hâtim, Amr b. Kays‟ın sika olduğunu söylemiĢtir.296

Ebû Ġshâk Amr b.

Abdillah b. Ubeyd hakkında Ġclî, Ebû Hâtim ve Nesâî sika demiĢlerdir.297

289

Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/26; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/266. 290



Hazrecî, a.g.e., s. 293. 293

Hazrecî, a.g.e., s. 160. 294

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/629, XIX/156. 295

Irakî, Ebû‟l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân, el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr,

Mektebetü Dâru Taybe, Riyad, 1415/1995, I/1012.

64

Ebû Hâlid Süleyman b. Hayyân‟ı, Ali b. Medenî ve Ġbn Maîn tevsik etmiĢlerdir.

H. 189 yılında vefat etmiĢtir.298

Bu biligiler doğrultusunda rivayetin sahih olduğunu

söyleyebiliriz.

حدثنا سعيد بن أبى مريم قاؿ أخبرنا محمد بن مسلم قاؿ أخبرني عمرو بن دينار عن بن شهاب عن عياض 69-على رضي اهلل عنو أنو سمعو بصفين يقوؿ : إف العقل في القلب والرحمة في الكبد والرأفة في بن خليفة عن

الطحاؿ والنفس في الرئة

Saîd b. Meryem Muhammed b. Müslim Amr b. Dinâr Ġbn ġihâb

Ġyâd b. Halîfe, Sıffînde Hz. Ali'den Ģunu iĢitmiĢtir: “Akıl kalbde, rahmet karaciğerde,

merhamet dalakta, nefis ise akciğerde’dir.”


Buhari, bu rivayeti Edebü’Müfred‟de tahrîc etmiĢtir.299

Saîd b. Meryem, diğer adı Saîd b. el-Hakemdir. Ġclî ve Ebû Hâtim onu tevsik

etmiĢ, Ebû Davud da hüccet olduğunu söylemiĢtir.300

Amr b. Dinâr, sika sika olduğu söylenmiĢtir.301

Zührî, tam adı Muhammed b.

ġihâb ez-Zührî‟dir. Ġbn Hibban, onun sahabeden bazı kimselerle karĢılaĢtığını ve

zamanının en iyi hâfızı ve fakihi olduğunu söylemiĢtir. H. 124 yılında vefat etmiĢtir.302

Iyâd b. Halîfe, Ġbn Hibban tevsik etmiĢtir.303

Elbânî de isnadın hasen olduğunu

söylemiĢtir.304

حدثنا يحيى بن يماف ، عن سفياف ، عن عمرو بن كثير الحنفي ، عن علي ، قاؿ : اكظموا الغيظ وأقلوا 70- الضحك ال تمجو القلوب.

Yahya b. Yemân Süfyân Amr b. Kesîr, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Öfkenize hâkim olun ve gülmeyi de azaltın ki kalbiniz hissizleşmesin.”

296

Hazrecî, a.g.e., s. 292. 297

Mizzî, a.g.e., XXII/102, 111. 298

Hazrecî, a.g.e., s. 151. 299

Buhârî, Edebü’Müfred, Mektebetü‟l-Delîl, 1418/1997, Suudi Arabistan, 4. Baskı, s. 206. 300

Hazrecî, a.g.e., s. 137 301

Hazrecî, a.g.e., s. 288. 302

Ġbn Hibbân, es- Sikât, V/349. 303

Hazrecî, a.g.e., s. 301. 304

Buhârî, Edebü’l-Müfred, s. 206.

65


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe tahrîc etmiĢtir.305

Yahya b. Yemân hakkında Ġclî, Yahya b. Maîn ve Nesâî leyse bi‟l-kavî, Ġbn Sa‟d

da çok hata ettiğini, Ahmed b. Hanbel ise onun hüccet olmayacağını söylemiĢtir.306

Yahya b. Yemân cerh edildiği için rivayet zayıftır.

أخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ ما أنفقت على نفسك أو على أىل 71- بذير فلك وما تصدقت رياء وسمعة فذلك حظ الشيطاف بيتك في غير سرؼ وال ت

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kendin ve ailen için israfa kaçmadan yaptığın harcamalar

senin lehinedir/sadakatır. Ama riya gösteriş için yaptığın harcamalar ise şeytanın bir

payıdır.”


Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm tahrîc

etmiĢtir.307

Rivayet Hâris‟in cerh edilmesinden dolayı zayıftır.

Değerlendirme

Bu bölümde örnekleme yoluyla Hz. Ali‟den nakledilen 71 tane Mevkûf rivayetin

tahrîc ve değerlendirmesini yaptık. Bu rivayetlerden 33 tanesi sahih, 9 tanesi hasen ve

29 tanesi de zayıf derecesindedir.

Hz. Ali‟den Ġmanla ilgili sadece iki rivayet tespit edebildik. Bu rivayetler de

kader konusuyla ilgili olup biri sahih diğeri de zayıftır.

Hz. Ali‟den nakledilen 54 rivayet ise amelî, muamelât ve ukûbat alanlarına

aitken, 16 tanesi de hikmetli sözlerle ilgilidir. Dolayısıyla Hz. Ali‟den nakledilen

Mevkûf rivayetler daha çok fıkhî konularla ilgilidir. Ayrıca Hz. Ali‟ye ait hikmetli

sözler sünnî kaynaklarda azımsanmayacak kadar çoktur.

305

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IXX/157. 306

Zehebî, el-Muğnî, II/746; Hazrecî, a.g.e., s. 429. 307

Abdürrezzak b. Hemmam, a.g.e., X/458.

66

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MERFÛ VE MEVKÛF RĠVAYETLER ARASINDA HZ. ALĠ

Hz. Ali‟nin kendine ait olduğu bilinen rivayetlerinin yanında Merfû rivayetleri

de mevcuttur. Ama hadis ilmi açısından problem teĢkil eden husus Hz. Ali‟nin Merfû ve

Mevkûf rivayetlerinin birbirine karıĢtırılıp karıĢtırılmadığı meselesidir. Kanaatimizce

ona ait bazı Mevkûf rivayetler zamanla Merfû olarak nakledilmiĢtir. Aynı Ģekilde

kendisinin râvi olarak naklettiği Merfû rivayetlerin de kendisine Mevkûf olarak isnad

edildime ihtimali de göz önüne alınmalıdır. ĠĢte biz bu bölümde Hz. Ali‟nin

rivayetlerinin kaynağı veya subûtü bakımından tesbit ve tahlilini yapmaya çalıĢacağız.

1. ASLI MERFÛ OLUP MEVKÛF OLARAK NAKLEDĠLENLER

عبد الرزاؽ عن الثوري وبن عيينة عن أبي حياف عن أبيو عن علي قاؿ ال صالة لجار المسجد إال في 72- المسجد قاؿ الثوري في حديثو قيل لعلي ومن جار المسجد قاؿ من سمع النداء

Abdürrezzak es- Sevrî ve Ġbni Uyeyne Ebî Hayyân Ebîhî, (Saîd b.

Hayyân) Hz. Ali (r.a.)‟den Ģöyle rivayet etmiĢtir: “ Mescide komşu olanın namazı

sadece mescitte olur.” Sevrî konuĢmasında Ģöyle demiĢtir: Hz. Ali (r.a.)‟ye mescide

komĢu olan kimdir? Diye sorulduğunda “Ezanı işiten kimse demiştir.”


Abdürrezzak bu rivayeti “ezanı iĢiten kimse bab”ında tahrîc etmiĢtir.

Abdürrezzak bu babda Hz. Ali (r.a.)‟nın yanı sıra Hz. AiĢe ve Ġbn Abbas‟dan Mevkûf

olarak gelen rivayetlere de yer vermiĢtir.308

Ġbn Ebî ġeybe ise bu rivayeti Kitâbu‟s-

Salât‟ta “müezzinin sesini iĢiten kimseye vacip olur bab”ında tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî

ġeybe de bu babda Hz. Ali (r.a.)‟nın yanı sıra, Hz. AiĢe, Ġbn Abbas, Ġbn Mesud, Ġbn

Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Mevkûf rivayetleri de nakletmiĢtir.309

Dârekutnî de bu

rivayeti Ebû Hureyre ve Câbir b. Abdillah tarîkiyle Merfû olarak nakletmiĢtir.310

308

Abdürrezzak, a.g.e., I/496-500. 309

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/193-200. 310

Dârekutnî, Sünen, I/419-420.

67

Ġbnü‟l-Cevzî, Bu rivayetin Ebû Hureyre, tarîkiyle Merfû olarak geldiğini, fakat

isnad zincirindeki Süleyman b. Davud el-Yemâmî nedeniyle rivayetin sahih

olmadığını,311

Ġbn Abdilberr de mescide komĢu olanın namazı ancak mescittedir,

rivayetinin Merfû olarak sabit olmadığını söylemiĢtir.312

Ahmed b. Hanbel ise bu

rivayetin Mevkûf Ģeklini daha sahih görmüĢtür.313

Hâkim en-Nîsâbûrî, Müstedrek‟inde

Ġbn Abbas, Ebû Hureyre ve Ebû‟d-Derdâ tarîkiyle gelen Merfû rivayetleri tahrîc etmiĢ

ve Ebû‟d Derdâ‟dan gelen Merfû rivayetin Buhari ve Müslim‟in Ģartlarına uyduğunu ve

sahih olduğunu belirtmiĢtir.314

Beyhaki, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayeti

eserinde tahrîc etmiĢ ve Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin zayıf olduğunu

söylemiĢtir.315

Ġncelediğimiz rivayet, erken dönem eserlerinde Abdürrezzak ve Ġbn Ebî

ġeybe‟nin Musanneflerinde hem Merfû hem de Mevkûf Ģekliye bulunmaktadır. Daha

sonraki eserlerde ise bazı Mevkûf rivayetlerinin yanı sıra çoğu Merfû olarak

nakledilmiĢtir. Ebû Hureyre‟den gelen Merfû rivayet birçok muhaddise göre zayıf kabul

edilmiĢtir. Fakat Ebû Hureyre dıĢındaki bazı sahabilerden de Merfû sahih olarak da

gelmiĢtir. Musannef türü eserlerde Merfû rivayetin yanı sıra birçok Mevkûf ve maktû

rivayetlerin de olduğunu göz önünde bulundurarak,316

bu rivayetin bazı Merfû tarîkleri

zayıf olsa da erken dönmeden itibaren Merfû olarak geldiği ve bazı musannif veya râvi

tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği kanaatindeyiz.

ا إسرائيل ، عن عبد األعلى بن عامر الثعلبي ، عن أبي عبد الرحمن السلمي ، عن حدثنا وكيع , قاؿ : حدثن73- علي ، قاؿ : ما بين المشرؽ والمغرب قبلة.

Vekî Ġsrâil Abdü‟l-A‟lâ b. Âmir es-Sâ‟lebî Ebû Abdurrahman es-

Sülemî „den rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “Doğu ve Batı arası kıbledir.”

311

Ġbnu‟l-Cevzi, Ebu‟l-Ferec Abdurrahman b. Ali, el-Ġlelü’l- Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, Dâru‟l-

Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, I/410. 312

Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, el-Ġstizkâr, ( Tah. Sâlim b.

Muhammed Atâ ve Muhammed Ali Meûd ) Dâru‟l-l Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, V/320. 313

Ġbn Receb, Zeynüddin Ebi‟l-Ferec Ġbn Receb el-Hanbelî, Fethu’l-Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, ( tah.

Mahmud b. ġa‟bân b. AbdilMaksûd v.diğ. ) Mektebetü‟l-Ğurâbi‟l-Eseriyye, Medine, 1416/1996, V/449. 314

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/245. 315

Beyhaki, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/111, Ma’rifetü’s- Sünen, IV/102. 316

Çakan, Ġ. Lütfi, Hadis Edebiyatı, ĠFAV Yayınları, 7. Baskı, Ġstanbul, 2009, s. 70; Ġbrahim Hatipoğlu,

“Musannef” DĠA, XXXI/236-237.

68


Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Ġbn Ömer‟den hem Merfû hem Mevkûf, Hz.

Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den ise Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.317

Ebû Zür‟a, Ġbn Ömer‟den Merfû nakledilen tarîkin vehm sonucu ortaya çıktığı

doğrusunun ise Hz. Ömer‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir. Dârekutnî ise bu rivayetin

Hz. Ömer‟den Mevkûf Ģeklinin sahih olduğunu söylemiĢtir.318

Tirmizî, Ebû Hureyre‟den nakledilen Merfû rivayetin hasen sahih olduğunu,

Hâkim en-Nîsâbûrî de Ġbn Ömer‟den Merfû olarak gelen tarîkin Buhârî ve Müslim‟in

Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.319

Yukarıda incelediğimiz rivayet Mevkûf olarak nakledilmesinin yanında Merfû

olarak da nakledilmiĢtir. Ġbn Ömer‟den Merfû nakledilen rivayette vehm olduğu

doğrusunun ise Hz. Ömer‟den Mevkûf olarak nakledilen rivayet olduğu söylenmiĢtir.

Fakat bu rivayet iki sahabî dıĢında Ebû Hureyre‟den de Merfû olarak nakledilmiĢ ve

sahih olduğu söylenmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayetin Mevkûf Ģekli daha doğru olduğu

söylense de biz bu rivayetin, Hz. Ömer‟in sorulan bir fetvaya cevap olarak söylediği

için Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.320

عبد الرزاؽ عن الثوري عن منصور عن سالم بن أبي الجعد عن علي قاؿ كاف إذا أراد أف يأكل أو يناـ يتوضأ 74- وضوءه للصالة

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Mansur Salim b. Ebî Ca‟d‟dan

rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “ Bir şey yemek içmek veya uyumak istediğinde

namaz abdest alırdı.”

317

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/345; Mâlik, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik, el-Muvattâ, (

tah. Muhammed Mustafa el-A‟zamî ) Müessesetü Zâyid b. Sultân, 1425/2005, II/274; Ġbn Ca‟d, a.g.e.,

I/349, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., V/139-140; Tirmizî, Ebû Ġsâ Muhammed b. Ġsâb. Serve et-Tirmizî, Sünen,

Çağrı Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, Ebvâbu‟s-Salât, 256; Bezzâr, a.g.e., II/438; Nesâî, Ebû

Abdirrahman Ahmed b. ġuayb b. Ali, Sünen, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1421/2001, Kitâbu‟l-Vesâyâ,

5; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, Dâru‟l-Haremeyen, Kahire, 1415/1995, I/ 241, III/201, IX/67;

Dârekutnî, Sünen, I/270-271; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/205, 206. 318

Dârekutnî, el-Ġlel, II/33. 319

Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 256; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/205. 320

Bu konudaki geniĢ bilgi için bkz. Süleyman Doğanay, a.g.t., s. 116-120; Sabri Çap, a.g.t., s. 138.

69


Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ammâr b. Yâsir‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn

Ömer‟den de Mevkûf nakledilmiĢtir.321

Tirmizî, Ammâr b.Yâsir‟den Merfû olarak gelen rivayetin hasen olduğunu,

Beyhakî bu rivayetin Hz. AiĢe‟den baĢka tarîklerle de geldiğini fakat Esved‟in Hz.

AiĢe‟den naklettiği rivayetin daha sahih olduğunu, ġuayb Arnavud ise Ġbn Hibban‟nın

naklettiği rivayetin Buhârî ve Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.322

Ġncelediğimiz bu rivayet erken dönemden itibaren Mevkûf olarak

nakledilmesinin yanı sıra genellikle Merfû olarak nakledilmiĢtir. Mevkûf rivayetin

sıhhat durumuyla ilgili bir bilgi nakledilmezken, Merfû rivayetin sahih, hasen olduğu

belirtilmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olduğu halde bazı râvi tasarrufları veya

musanniflerin metodundan dolayı kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilmiĢtir.

عن الحارث عن علي قاؿ إذا احتلمت المراة فأنزلت الماء فلتغتسل عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ75-

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) :

“Kadın ihtilam olduğunda buna bağlı olarak suyu geldiğinde gusül alması gerekir.”


Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ümmü Seleme‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf

olarak nakledilmiĢtir.323

321

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e.; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e; Ġshak b. Râhuye, Ġshâk b. Ġbrahim b. Mahled,

Müsned, Mektebetü‟l-Ġmân, ( tah. Abdü‟l-Ğafûr b. Abdillah) Medine, 1412/1991, II/300; Müslim,

Ebû‟l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim, el-Câmiu’s-Sahîh, ( tah. Muhammed Fuad Abdülbâki)

Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1412/1991, Kitâbu‟l-Hayz, 305; Ġbn Mace, Ebû Abdillah Muhammed

b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, Çağrı Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, Kitâbu‟t-Tahâre, 103-104; Ebû

Davud, Kitâbu’t-Tahâre, 90; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., VIII/71, 216, 298;, Nesâî, Kitâbu’t-Tahâre, 145; Ġbn

Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/107, Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/20; Taberânî, Mu’cemu’l-

Kebîr, XXIII/313, Mu’cemu’l-Evsât, VI/220. 322

Tirmizî, Ebvâbu’s-Sefer, 432; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/203; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,

IV/20. 323

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/284; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/505; Ahmed b. Hanbel, Müsned,

XLIV/110, 204, 228; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre, 107; Tirmizî, Ebvâbu’t-Tahâre, 90; Nesâî, Kitâbu’t-

Tahâre, 123; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/118, Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, III/441.

70

Dârekutnî bu rivayetin Urve Zeyneb Ümmü Seleme tarîkiyle sahih

olduğunu, ġuayb Arnavud da Ümmü Seleme‟den Merfû olarak gelen bu rivayetin sahih


Ġncelediğimiz bu rivayet sadece Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe

tarafından Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Fakat incelediğimiz rivayet

bu musanniflerden önce de Ümmü Seleme‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir. Dolayısıyla

sadece Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayetin, bir fetva sorusuna karĢılık

olarak, Hz. Peygamber (s.a.s) isnadta anılmaksızın söylenmiĢ olduğu kanaatindeyiz.

-حدثنا مسدد حدثنا يحيى عن ابن أبى عروبة عن قتادة عن أبى حرب بن أبى األسود عن أبيو عن على 76- قاؿ يغسل من بوؿ الجارية وينضح من بوؿ الغالـ ما لم يطعم - عنو رضى اهلل

Müsedded Yahya Ġbn Ebî Arûbe Katâde Ebû Harb b. Ebû‟l-Esved

Ebîhi Hz. Ali (r.a.) : “ Kız çocuğunun idrarı yıkanır, henüz yemek yemeyen

erkek çocuğunun idrarına ise su serpilir.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ümmü Seleme‟den Merfû ve Mevkûf, Enes b. Mâlik,

Zeyneb bt. CahĢ ve Ümmü‟l-Fazl‟dan da Merfû olarak nakledilmiĢtir.325

Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen rivayet için el-A‟zamî sahih, ġuayb

Arnavud ise Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.326

Ġncelediğimiz bu rivayet Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Ebû

Davud tarafından Mevkûf olarak rivayet edilmesinin yanı sıra, Merfû olarak da

nakledilmiĢtir. Diğer hadis eserlerinde ise Merfû olarak rivayet edilmiĢtir. Sadece hz.

Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilen sahih kabul edilmiĢ ve diğer Mevkûf rivayetler

için sıhhat değerlendirmesi yapılmamıĢtır. Musannef ve sünen türü eserlerin tasnif 324

Dârekutnî, Ebu‟l-Hasan Ali b. Ömer Dârekutnî, el-Ġlelü’l-Vâride fi’l-Ehâdîsi’n-Nebevî, ( tah.

Mahfuzurrahman Zeynullah ) Dâru Taybe, Riyad, 1405/1985, XV/241; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,

III/441. 325

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/380-381; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/81; Ahmed b. Hanbel, Müsned,

XLIV/449; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre, 77; Ebû Davud, Kitâbu’t-Tahâre, 138; Tirmizî, Ebvâbu’s-

Salât, 430; Bezzâr, a.g.e., II/294; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., I/261; Nesâî, Kitâbu’t-Tahâre, 170; Ġbn Huzeyme,

Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/143; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/212; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr,

III/23, 42, XXIII/366; Dârekutnî, Sünen, I/129; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/414-416. 326

Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, I/143; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IV/212.

71

metodu göz önüne alındığında bu rivayetin aslen Merfû olmasına rağmen, musannif

veya râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.

عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ من غسل رأسو بغسل وىو جنب فقد أبلغ 77-

ثم يغسل سائر جسده

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali'den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kim gusül içn başını yıkarsa suyu her tarafına ulaştırsın

daha sonra da bütün vücudunu yıkasın.”


Abdürrezzak b. Hemmâm, bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak

nakletmiĢ327

, Ġshâk b. Râhuye ve Ahmed b. Hanbel ise bu rivayeti Hz. AiĢeden Merfû

olarak tahrîc etmiĢlerdir.328

عبد الرزاؽ عن الثوري ومعمر عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ ال يقطع الصالة شيء وادرأ عن 78- نفسك ما استطعت

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî ve Ma‟mer Ebû Ġshak Hâris Hz.

Ali (r.a.) : “Namazı hiçbir şey inkitâya uğratmaz mümkün olduğunca kendini (bu

gibi) durumlardan engellemeye çalış.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Hz. AiĢe ve Abdullah b.

Abbas‟dan Mevkûf, Ebû Said el-Hudrî, Câbir b. Abdillah, Ebû Zerr, Ebû Ümâme,

AyyaĢ b. Ebî Rebîa‟dan Merfû olarak nakledilmiĢtir.329

327

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/263. 328

Ġshâk b. Râhuye, a.g.e., II/94; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XLII/252. 329

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/29-31; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/45; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/529-532,

V/351, VI/61; Ebû Davud, Kitâbu’s-Salât, 117; Ebû Avâne, Ya‟kub b. Ġshâk el-Ġsfereyânî, Müsned, (

tah. Eymen b. Arif) Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1419/1998, I/385; Tahavî, a.g.e., I/458, 464; Taberânî,

Mu’cemu’l-Kebîr, VIII/165, Mu’cemu’l-Evsât, II/274, VII/377; Dârekutnî, Sünen, I/366-368; Beyhakî,

Es-Sünenü’l-Kebîr, II/278.

72

Ebû Davud‟un, Ebû Said el-Hudrî‟den, Dârekutnî‟nin Enes b. Mâlik, Ebû

Ümame ve Salim b. Abdullah‟ın babasından Merfû olarak gelen rivayetler,

senedlerindeki bazı râvilerden dolayı zayıf kabul edilmiĢtir.330

Ġbn Abdilberr namazı hiçbir Ģeyin inkitâya uğratamayacağıyla ilgili bütün Merfû

rivayetlerin sahih olduğunu söylemiĢtir.331

Said b. Mansur‟un, Hz. Osman ve Hz. Ali (r.a.)‟den naklettiği Mevkûf rivayetler

sahih olarak kabul edilmiĢtir.332

Beyhakî ise Salim b. Abdullah‟ın babasından Merfû

olarak naklettiği rivayetin doğrusunun Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.333

Ġncelediğimiz bu rivayet erken dönemlerden itibaren Mevkûf ve Merfû olarak

nakledilmiĢtir. Bazı Merfû olarak gelen rivayet zayıf, bazı Mevkûf rivayetler ise sahih

kabul edilmiĢtir. Mevkûf rivayetin sahih, Merfû rivayetin zayıf olması her zaman ref

probleminin göstergesi olacağı kanaatinde değiliz.

لي الرجل ورأسو معقوص أو عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ يكره أف يص79- يعبث بالحصى أو يتفل قبل وجهو أو عن يمينو

Abdürrezzak Ġsrâil Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali (r.a.)‟den Ģöyle rivayet

etmiĢtir: “ Hz. Ali (r.a.) namazda saçın örgülü olmasın veya taşlarla oynamayı yahut

da öne ve sağa tükürülmesini hoş karşılamazdı.”


Abdürrezzak bu rivayeti “elbise ve saçların bağlanması bab”ında tahrîc etmiĢtir.

Abdürrezzak bu babda Hz. Peygamber (s.a.s) den gelen صه انشجم سأع يؼقصأ

rivayetine de yer vermiĢtir. Fakat bu Merfû rivayetin devamında Hz. Ali (r.a.)‟den gelen

rivayetteki “taşlarla oynamayı veya etrafa tükürmeyi hoş karşılamazdı.” Kısmı yer

330

Zeylai, a.g.e., II/77-78; Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf, ġerhu Zürkânî alâ

Muvatta el-Ġmâm Mâlik, Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Diniyye, Kahire, 1424/2003, I/448; Mübarekfûrî,

Ebu‟l-Ulâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahim, Tuhfetü’l-Ahfezî ġerhu Câmii’t-Tirmizî, Dâru‟l-

Fikr, b.y.y., trz., II/305. 331

Ġbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta

mine’l-Meânî ve’l- Esânîd, ( tah. Ömer el-Ceydî ve Saîd Ahmed A‟râbî) 1405/1985, XXI/168. 332

Zürkânî, a.g.e., I/448; Mübarekfûrî, a.g.e., II/307. 333

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/278.

73

almamaktadır.334

Ahmed b. Hanbel, Ġshak b. Râhuye ve Tâberâni de rivayetin Merfû

halini tahrîc etmiĢlerdir. Yine bu rivayetlerde de Hz. Ali (r.a.)‟den gelen “taşlarla

oynamayı, öne ve sağa tükürmeyi hoş karşılamazdı.” Kısmı yer almamaktadır.335

Dârekutnî ve Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Râfî tarîkiyle gelen Merfû rivayetin daha doğru


Hz. Ali (r.a.)‟ın rivayetinde “أ” edatının bulunması bu rivayette hangi eylemin hoĢ

karĢılanmadığı konusunda Ģüphe edilmiĢtir. Biz de hadis münekkitlerinin

değerlendirmelerine dayanarak, Ebû Rafî tarîkiyle Merfû olarak gelen rivayetin daha

sahih olduğu kanısındayız.

حمر ، عن حجاج ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : إذا صلى الجنب حدثنا أبو خالد األ 80- بالقـو فأتم بهم الصالة ، آمره أف يغتسل ويعيد ، ولم آمرىم أف يعيدوا.

Ebû Hâlid el-Ahmer Haccâc Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali

(r.a.)‟den Ģöyle rivayet etmiĢtir. “Hz. Ali, cünüp birisi bir topluluğa namaz

kıldırdığında ona güsledip namazı iade etmesini emretti. Cemaate ise tekrar namaz

kılmalarını emretmedi.”


Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti, Kitâbu‟s-Salât‟ta “cemaate abdetsiz namaz kıldıran

kiĢi bab”ında tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe bu babda ilk önce Hz. Peygamber (s.a.s)‟in

abdestsiz olarak cemaate namaz kıldırdığı daha sonra da kendisinin cemaatle beraber

namazı iade ettiğini bildiren rivayete, daha sonra da bu konuyla ilgili sahabe ve tâbiun

görüĢlerine yer vermiĢtir.337

Musannef türü eserlerin metodu göz önünde

bulundurularak, Hz. Ali (r.a.)‟nin ameli bir konuda söylediği bu sözün aslen Merfû

olduğu kanaatindeyiz.

334

Abdürrezzak, a.g.e., II/182-184. 335

Ġshak b. Rahuye, a.g.e., IV/157-158 Ahmed b. Hanbel, Müsned, IXXXX/279; Taberânî, Mucemu’l-

Kebîr, I/331. 336

Dârekutnî, el-Ġlel, XV/236, Ġbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed,

Kitâbu’l-Ġlel, ( tah. Sa‟d b. Abdillah el-Humeydî ve Hâlid b. Abdirrahman el-Cüreysî) Mektebetü‟l-

Melik, Riyad, 1427/2006, II/167-168. 337

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/ 471- 472.

74

عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمره عن علي قاؿ ليس فيما دوف أربعين من الغنم 81-ء وفي أربعين شاة شاة إلى مائة وعشرين فإذا زادت ففيها شاتاف إلى مائتين فإف زادت ففيها ثالث شياه إلى شي

ثالثة مائة فإف كثرت الغنم ففي كل مائة شاة ال يؤخذ ىرمة وال ذات عوار وال تيس إال أف يشاء المصدؽ وال يجمع بين متفرؽ وال يفرؽ بين مجتمع خشية الصدقة

Abdürrezzak Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Kırkın altında olan davar için zekât düşmez. Kırktan yüz yirmiye

kadar bir koyun verilir. Yüz yirmiden iki yüze kadar iki davar verilir. İki yüzden üç

yüze kadar üç davar verilir. Bundan da fazla olursa her yüz davar için bir davar

verilir.”


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Kitâbu‟z-Zekât‟ta “zekâtlar bab”ında

tahrîc etmiĢtir. Devamında Hz. Peygamber (s.a.s)‟den diyetin ve zekâtların miktarını

bildiren rivayete yer verdikten sonra Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Mevkûf rivayeti

nakletmiĢler.338

Nesâî, Ahmed b. Hanbel, Tirmizî, Ġbn Mace, Ġbn Huzeyme ve Beyhakî de Hz.

Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayeti, Ebû Said el-Hudrî tarîkiyle Merfû olarak

nakletmiĢlerdir. Elbânî, Nesâî‟deki rivayet için sahih olduğu görüĢünde, Tirmizî de

rivayetin hasen-sahih olduğunu söylemiĢtir.339

Zekâtların miktarı ile ilgili erken dönem eserlerinde Mevkûf rivayetlerin yanı

sıra Merfû rivayetler de bulunmaktadır. Bu konudaki Merfû rivayetler h. 3. ve 4. hatta

5. asır eserlerinde Merfû olarak geçmektedir ve bazı rivayetler de sahih olarak

değerlendirilmiĢtir. Rivayetin içeriğinin nakle dayalı bir bilgiyle bilineceğinden ve

Merfû tarîklerinin fazlaca bulunmasından dolayı bu rivayetin Merfû olduğu ve herhangi

bir ref probleminin olmadığı kanısındayız.340

338

Abdürrezzak b. Hemmâm , a.g.e., IV/4-7. 339

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVIII/332-339; Nesâî, Kitâbu’z-Zekât, 5; Tirmizî, Kitâbu’z-Zekât, 4; Ġbn

Mace, Kitâbu’z-Zekât, 13; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/18. 340

Sahabe rivayetlerinin nakle dayalı bilgiyle bilinmesi hakkında bkz. Sabri Çap, a.g.t., s. 128-133; Ref

olgusunu zayıf kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 234.

75

عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ ما سقي فتحا أو سقتو السماء 82- ففيو العشر وما سقي بالغرب فنصف العشر

Abdürrezzak Sevrî Asım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Kanal yardımıyla ve yağmur suyuyla sulan ziraî ürünlerinin öşrü onda bir,

elle sulamada ise yirmide bir verilir.”


Abdürrezzak bu rivayeti “yağmurla sulanan Ģeyler bab”ında tahrîc etmiĢtir. Bu

babda Hz. Peygamber (s.a.s)‟den aynı manalara gelen rivayetlerde nakledilmiĢtir.341

Ġbn

Ebî ġeybe de Musannef‟inde Hz. Ali (r.a.)‟nin Mevkûf rivayetlerin yanı sıra Merfû

rivayetler de nakletmiĢtir.342

Ahmed b. Abdullah, Osman b. Ebî ġeybe Cerîr Muhammed b. Sâlim

Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) tarîkinde bulunan Muhammed b. Sâlim

hakkında, Ahmed b. Hanbel hadis uydurduğunu ve onun hadislerini kabul etmediğini

söylemiĢtir. Dârekutnî de Muhammed b. Sâlim‟in bu rivayeti ref ettiğini ve zayıf


Muhammed b. Sâlim‟den dolayı bu rivayette bir ref problemi

olduğu açıktır. Fakat Muhammed b. Sâlim dıĢındaki tarîklerden ayrı olarak bu konuda

Muaz b. Cebel‟den de birçok Merfû rivayetler gelmiĢtir.344

Bu bilgiler doğrultusunda Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen bir rivayette ref

problemi gözükse de diğer tarîkleri göz önüne alarak bu rivayetin aslen Merfû olduğu

kanısındayız.

ثػنا عبد الرحيم بن سليماف ، عن الحجاج ، عن الحسن بن سعد ، عن أبيو ، عن علي ،83- وعبد اهلل ، قاال حد تحل الصدقة لمن لو خمسوف درىما ، أو عرضها من الذىب : ال

Abdurrahim b. Süleyman Haccâc Hasan b. Sa‟d Ebîhî, Abdullah ve

Hz. Ali (r.ah.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Elli dirhem gümüşü veya (elli dirhem)

karşılığı altını olan kimseye zekât düşmez.”

341

Abdürrezzak b. Hemmâm , a.g.e., IV/133. 342

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/451. 343

Ahmed b. Hanbel, el-Ġlel ve Ma’rifetür’-Rical, ( tah. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas) el-

Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1408/1988, I/558. Dârekutnî, el-Ġlel, IV/71. 344

Bezzâr, a.g.e., VII/91; Dârimî, Kitâbu’z-Zekât, 29; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, IV/130-131.

76


Ġbn Ebî ġeybe, bu rivayeti Kitâbu‟z-Zekât‟ta “elli dirhemi olan kimseye zekât

düĢmez bab”ında tahrîc etmiĢtir. Bu babda Hz. Peygamber (s.a.s)‟den elli dirhemi olan

kimseye zekâtın düĢmeyeceğine dair Merfû bir rivayette tahrîc edilmiĢtir.345

Abdürrezzak b. Hemmâm da bu babda zekâtın kime düĢmeyeceğine dair Merfû bir

rivayet tahrîc etmiĢtir.346

Bu eserlerden sonrada hadis kitaplarında zekâtın kime

düĢmeyeceğiyle ilgili Ġbn Mesud tarîkiyle Merfû rivayetler nakledilmiĢtir.347

Erken dönemlerden itibaren bu rivayetin Mevkûf olarak bulunmasının yanında

Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Erken dönem hadis eserlerinde Merfû rivayetlerin yanı

sıra Mevkûf ve maktu rivayetler de bulunmaktadır. Hicri 3. ve 4. asır eserleri ise daha

çok Merfû rivayetleri naklettiği için ilk dönemlerde rivayetin Mevkûf olarak

nakledilmesi daha sonraki eserlerde Merfû olarak yer alması doğrudan bir ref

problemine iĢaret etmemektedir. Dolayısıyla yukarıdaki incelediğimiz rivayet Hz.

Ali‟ye yöneltilen bir fetva sorusuna karĢılık Mevkûf olarak da nakledildiği

kanaatindeyiz.

ليس لوارث وصيةحدثنا أبو خالد األحمر ، عن حجاج ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : 84-

Ebû Halid el- Ahmer Haccâc Ebû Ġshak el-Hâris Hz. Ali (r.a.)‟ den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Vârise vasiyet yoktur.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe, Kitâbu‟l-Vesâya‟da, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf

olarak nakletmiĢtir.348

Ebû Davud Tayâlisî, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ahmed b.

Hanbel, Ġbn Mace, Nesâî, Beyhakî ve Taberânî, Amr b. Hârice‟den Merfû olarak

345

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/519-521. 346

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/110. 347

Ahmed b. Hanbel, Müsned, VII/439; Dârekutnî, Sünen, II/121; Dârekutnî bu rivayetin zayıf olduğunu

söylemiĢtir. Tâberânî, Mucemu’l- Kebîr, X/29 348

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/141.

77

nakletmiĢlerdir.349

Dârekutnî ise Hz. Ali (r.a.), Ġbn Abbas ve Amr b. Hârice‟den de

Merfû rivayetlere yer vermiĢtir.350

Beyhakî, Ebû Zekariyya Ebû Bekir b el-Hasen Ebû‟l-Abbas el-Esammü

Muhammed b. Abdillah b. Abdilhakem Ġbn Vehb ġebib b. Said Yahya b.

Üneyse Ebû Ġshak el-Hemedânî Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) Resûlullah

(s.a.s), isnadındaki Yahya‟nın zayıf olduğunu söylemiĢtir.351

Dolayısıyla “Vârise vasiyet yoktur.” rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak

gelmesinin yanı sıra Merfû Ģekliyle birçok hadis kitabında Merfû olarak da

nakledilmiĢtir. Merfû Ģeklinin Mevkûftan daha önce geçmesi ve Musannef türü eserlerin

özellikleri göz önüne alınırsa bu rivayetin aslen Merfû olduğunu söyleyebiliriz.

ني حسين بن ضميرة عن أبيو عن جده عن علي أنو كاف ينهى عن بيع الغررقاؿ وأخبر 85-

Hüseyin b. Damîre Ebîhî ( Abdullah b. Damre) Ceddihî ( Abdurrahman

b. el-Ġsbehânî), Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ O aldatarak satmayı

yasaklardı.”


Ġmam Mâlik bu rivayeti Said b. Müseyyeb‟den mürsel olarak352

, Abdürrezzak b.

Hemmâm, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ġbnu‟l-Müseyyeb ve Mücâhid‟den de mürsel

olarak tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî ġeybe, Ebû Hureyre ve Ġbn Ömer‟den Merfû olarak tahrîc

etmiĢtir.353

Ayrıca bu rivayeti, Ebû Hureyre‟den Ahmed b. Hanbel, Ġbn Mace, Ebû

Davud, Tirmizî ve Beyhakî,354

Ġbn Abbas‟tan, Ahmed b. Hanbel, Ġbn Mace ve

349

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/47-48; Ahmed b. Hanbel, Müsned; IXXX/212-214; Ġbn Mace,

Kitâbu’l-Vesâyâ, 6; Nesâî, Kitâbu’l-Vesâyâ, 5; Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, VI/264; Taberânî,

Mu’cemu’l-Kebîr, IV/202. Taberânî bu rivayeti bazı farklılıklarla ve Zeyd b. Erkam‟dan da merfû

olarak nakletmektedir. Bkz. Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, V/191. 350

Dârekutnî, Sünen, IV/97-98. 351

Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, VI/267. 352

Mâlik, Muvatta, Kitâbu‟l-Buyû, 2451. 353

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., I/108-109; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/607-608. 354

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIV/468, XV/416, XVI/272; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Ticâre, 23; Ebû Davud,

Kitâbu’l-Buyû, 25; Tirmizî, Kitâbu’l-Buyû, 17; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/320, V/342.

78

Dârekutnî355

, Ġbn Ömer‟den ise Ahmed b. Hanbel, Ġbn Hibban ve Beyhakî, Merfû olarak

tahrîc etmiĢlerdir.356

Tirmizî, Ebû Hureyre tarîkînin hasen-sahih olduğunu söylemiĢtir.

Ġbn Ebî Hâtim, Yahya b. Eyyüb Ubeydullah b. Ömer Ebû‟z-Zinad Ġbn

Ömer Resûlullah (s.a.s) isnadının yanlıĢ olduğunu, doğrusunun Ebû‟z-Zinad

A‟rec Ebû Hureyre, tarîkinin olduğunu ve Ebû‟z-Zinad‟ın Ġbn Ömer‟den hadis

rivayetinin olmadığını söylemiĢtir.357

Dârekutnî de bu isnadda vehm olduğunu

doğrusunun Yahya b. Eyüb Ubeydullah Ebû‟z-Zinad Ebû Hureyre olduğunu

söylemiĢtir.358

Hüseyin b. Damîre Ebîhî (Abdullah b. Damîre b. Ebî Damîre) Ceddihî

(Saîd b. Damîre) Hz. Ali (r.a.) isnadının güçlü olmadığının,359

Abdullah b. Zamîre

hakkında Ahmed b. Hanbel, metruku‟l-hadis, Yahya b. Maîn leyse bi Ģeyin, Ebû Zür‟a

daîfu‟l-hadis, Nesâî ve Ġbn Ebî Hâtim de kezzab olduğunu söylemiĢtir.360

Abdürrezzak b. Hemmâm‟ın Hz. Ali (r.a.)‟dan Mevkûf olarak naklettiği

rivayetin râvileri cerh edilmiĢ. Ġbn Ömer‟den gelen Merfû rivayet için de doğrusunun

Ebû Hureyre‟den gelen tarîkin olduğu söylenmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet Hz. Ali

(r.a.)‟den Mevkûf olarak zayıf gelmiĢ olsa da doğrusu Ebû Hureyre‟den Merfû olarak

nakledilen rivayettir.

، عن علي ، قاؿ : ال يرث القاتل.حدثنا وكيع ، عن حسن ، عن أبيو ، عن أبي عمرو العبدي 86-

Vekî Hasan Ebîhî Ebî Amr el-Abdî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “ Katil, maktule vâris olamaz.”

355

Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV/480; Ġbn Mace, Kitâbu’t-Ticâre, 23; Dârekutnî, Sünen, III/15. 356

Ahmed b. Hanbel, Müsned, X/393, 475; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, X/346; Beyhakî, Sünenü’l-

Kübra, V/338. 357

Ġbn Ebî Hâtim, Kitâbu’l- Ġlel, III/622. 358

Dârekutnî, el-Ġlel, XIII/244. 359

Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, III/231. 360

Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, III/75; Ġbnu‟l-Cevzî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkîn, I/243.

79


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti, “katil vâris olmaz bab”ında Merfû ve Hz.

Ömer‟den Mevkûf olarak, Ġbn Ebî ġeybe de Merfû ve Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den

Mevkûf olarak nakletmiĢtir.361

Ġbn Mace, Tirmizî ve Dârekutnî, Hz. Ömer ve Ebû Hureyre‟den Merfû olarak,

Beyhakî de Ġbn Abbas‟dan Merfû olarak nakletmiĢtir.362

Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin râvilerinden Ġshak b.

Ferve‟nin metruk olmasından dolayı hadisin sahih olmadığını, doğrusunun Yahya b.

Said Amr b. ġuayb Hz. Ömer Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle gelen rivayetin


Beyhakî, Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetin Ġshak b.

Abdillah‟tan dolayı delil olamayacağını, fakat bu rivayeti güçlendirecek Ģevâhidin


Nesâî de Yahya b. Said tarîkinin sahih olduğunu belirtmiĢtir.365

Ġncelediğimiz rivayet musanneflerde hem Mevkûf hem de Merfû olarak

nakledilmiĢtir. Kütüb-i Sitte ve daha sonraki eserlerde ise Merfû olarak rivayet edilmeye

baĢlanmıĢtır. Ebû Hureyre‟den Merfû olarak nakledilen rivayet zayıf kabul edilse de,

Hz. Ömer‟den gelen Merfû rivayetin sahih olduğu söylenmiĢtir. Yani konuyla ilgili hem

zayıf hem de Merfû rivayetler bulunmaktadır. Mevkûf rivayetler için sıhhat açısından

ise bir değerlendirme yapılmamıĢtır.

Dolayısıyla bu rivayet erken dönemden itibaren Mevkûf olarak nakledilmesinin

yanında sahih-Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Daha sonraki eserlerde ise Merfû olarak

nakledilmiĢtir. Yukarıda incelediğimiz rivayetin Merfû-sahih nakledilmesini dikkate

alarak bu hadisin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.

ثػنا أبو األحوص 87- ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي : قاؿ : ال يرث الكافر المسلم ، وال حد المسلم الكافر.

361

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/402-404; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/319-320. 362

Ġbn Mace, Kitâbu’l-Ferâiz, 8; Tirmizî, Kitâbu’l-Ferâiz, 17; Dârekutnî, Sünen, IV/120; Beyhakî,

Sünenü’l- Kübra, VI/220. 363

Ġbn Hacer, ed-Dirâye fî Tahrîci Ehâdîsi’l-Hidâye, ( tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim el-Yemânî)

Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz, II/260. 364

Beyhakî, Sünenül-Kübra, VI/220. 365

Zeylâî, a.g.e., IV/329.

80

Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak el-Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “ Müslüman kâfir’e, kâfir de Müslümana vâris olmaz.”


Abdürrezzak b. Hemmâm “Hıristiyan ve Yahudilere vâris olunur mu? Bab”ında

Üsâme b. Yezid‟den Merfû olarak Amr b. ġuayb‟dan ise mürsel olarak nakletmektedir.

Ġbn Ebî ġeybe “Müslüman kâfire vâris olamaz bab”ında Üsame b. Zeyd‟den Merfû

rivayetin yanı sıra Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakletmiĢtir.366

Rebî b. Habib, Ebû Davud et-Tayâlîsî, Ahmed b. Hanbel, Nesâî, Dârekutnî,

Taberânî ve Beyhakî, Üsâme b. Yezid‟den Merfû olarak nakletmiĢlerdir.367

Ġncelediğimiz rivayet erken dönemlerden itibaren Merfû olarak gelmiĢ, sadece

Ġbn Ebî ġeybe‟de, Mevkûf olarak yer almıĢtır. Bundan dolayı rivayetin aslen Merfû

olduğunu söyleyebiliriz.368

حدثنا إسماعيل بن علية ، عن علي بن الحكم ، عن إسحاؽ ، عن الضحاؾ ، عن علي ؛ أنو قاؿ : ليس 88- في الجائفة ، وال المأمومة ، وال المنقلة قصاص.

Ġsmail b. Uleyye Ali b. Hakem Ġshak Dahhâk, Hz. Ali (r.a.)‟ den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Karın, kafa yaralamaları ve kemik kırmalarında kısas

yoktur.”


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Ġbn ġihâb ez-Zührî, Katâde ve Atâ‟dan

maktû, Ġbn Ebî ġeybe, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Zührî, Ġbrahim en-Nehâî ve Atâ‟dan

maktû olarak rivayet etmiĢtir.369

Ebû Ya‟lâ Abbas b. Abdülmüttalib‟den Merfû olarak

366

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/341-344; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/329-332. 367

Rebî b. Habîb, Müsned, Vizâratü‟l-Evkâf ve‟Ģ-ġuûni‟d-Diniyye, Ammân, 1432/2011, s. 150; Ebû

Davud et-Tayâlîsî, a.g.e., II/22; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVI/100, 146; Nesâî, Kitâbu’l-Ferâiz,

20; Dârekutnî, Sünen, IV/69; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, I/163, Mu'cemu'l-Evsat, III/142; Beyhakî, Es-

Sünenü’l-Kebîr, VI/218, 253, X/299. 368

Ref problemini zayıf kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 234. 369

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/460; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/449-450.

81

nakletmiĢtir. Ebû Ya‟lâ‟nın müsnedini tahkik eden Hüseyin Selim Esed Ebû Ya‟lâ‟nın

naklettiği Merfû rivayetin zayıf olduğunu ifade etmiĢtir.370

لي ، قاؿ : شبو العمد ؛ بالعصا ، حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن ع 89- والحجر العظيم.

Ebû‟l- Ahves Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟ den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “ Kasıt benzeri (cinayet) sopa ve büyük taştır.”


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti “kasıt benzeri bab”ında, Ġbn Ebî ġeybe ise

“kasıt benzeri nedir bab”ında Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢlerdir.371

Rebî b. Habib, bu rivayeti Hz. Peygamber (s.a.s) Mekkeyi fethettiği gün verdiği

bir hutbenin içerisinde nakletmektedir.372

Abdürrezzak b. Hemmâm, Amr b. ġuayb‟tan

Ġbn Ebî ġeybe de Hasanu‟l-Basrî‟den Mürsel olarak, Ahmed b. Hanbel, Dârimî, Ġbn Ġbn

Mace, Nesâî, Ġbn Hibban, Dârekutnî ise Abdullah b.Amr‟dan Merfû rivayet olarak


Kasıt benzeri, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen rivayete göre sopa ve büyük taĢtır. Merfû

olarak gelen rivayetlerde ise Nesâî‟nin naklettiği bir Merfû rivayet dıĢında kasıt benzeri,

sopa ve kamçıdır.


ġuayb Arnavut, Ġbn Ġbn Hibban‟ın naklettiği Merfû rivayetin sahih olduğunu

söylemiĢtir.374

Bu değerlendirme dıĢında rivayetlerin sıhhat durumuyla ilgili bir

değerlendirme bulunmamaktadır.

370

Ebû Ya‟lâ, a.g.e., XII/60. 371

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/276, 280; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/40. 372

Rebi b. Habîb, a.g.e., s. 92. 373

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/279; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/173; Ahmed b. Hanbel, Müsned,

XI/88, 110, XXXVIII/478; Dârimî, Kitâbu’d-Diyât, 22; Ġbn Mace, Kitâbu’d-Diyât, 5; Nesâî, Kitâbu’l-

Kasâme, 28; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XIII/364; Dârekutnî, Sünen, III/104. 374

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XIII/364.

82

Ġnceledğimiz rivayet erken dönemlerden itibaren Merfû olarak nakledilmiĢtir.

Yalnız Merfû rivayetlerde kasıt benzeri sopa ve kamçı olarak açıklanmaktadır. Mevkûf

rivayette ise sopa ve taĢtır. Bu farklılık isnaddaki râvilerden kaynaklandığı gibi Hz. Ali

(r.a.)‟nin idracı da olabilir.

خمس من الموضحة عبد الرزاؽ عن الثوري ومحمد عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في 90- اإلبل

Abdürrezzak Sevrî Muhammed Ebû Ġshak Âsım b. Zamîre, Hz.

Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Kemiğin görüneceği şekildeki yaralamadan

dolayı beş deve verilir.” demiĢtir.


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti yaralama babında Hz. Ali (r.a.) ve Zeyd b.

Sâbit‟ten Mevkûf, Amr b. Hazm Merfû ve Amr b. ġuayb‟tan ise mürsel olarak tahrîc

etmiĢtir.375

Abdürrezzak b. Hemmâm, Kitâbu‟z-Zekât‟ta Amr b. Hazm‟dan Merfû olarak

diyet ve zekât miktarlarını bildiren uzunca bir rivayet nakletmektedir. Abdürrezzak b.

Hemmâm bu rivayetin devamında da Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak diyet ve

zekâtların miktarını bildiren bir rivayet nakletmiĢtir.376

Hz. Peygamber (s.a.s), Amr b. Hazm‟ı Yemen‟e göndereceğinde kendisine zekât

ve diyet miktarlarının yazılı olduğu bir belge vermiĢtir. Daha sonra bu belge Amr b.

Hazm‟ın ailesi tarafından saklanmaya baĢlanmıĢtır. Medine valisi, Amr b. Hazm‟ın

torunu Ebû Bekir b. Muhammed, Halife Ömer b. Abdülaziz‟in tedvin emriyle

dedesinden nakledilen diyet miktarlarını da toplamıĢ ve hadis eserlerinin içinde yer

almasına yardımcı olmuĢtur. Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den zekât ve diyet

miktarlarını bildiren bir sahife yazdığını söylemiĢtir.377

Dolayısıyla bu rivayetin Amr b.

375

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/305-309. 376

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/4-6. 377

Muhammed Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm b. Münebbih, (çev. Kemal

KuĢçu ) Beyan Yayınları, Ġstanbul, 2013, s. 51; Talat Koçyiğit, Hadis Tarihi, TDVY., Ankara, 2014, 9.

Basım, s. 34-35, 51-52; Ali Yardım, a.g.e., s. 22.

83

Hazm‟dan Merfû olarak gelen rivayetin bazı râvi tasarrufları ve taktî378

gereği Mevkûf

olarak da nakledildiği kanaatindeyiz.

عبد الرزاؽ عن معمر عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في المأمومة ثلث الدية 91-

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz.

Ali (r.a.) “ Başın yaralanmasından dolayı diyetin üçte biri verilir.”


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti baĢın yaralanması babında Amr b.

Hazm‟dan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Atâ‟dan ise maktû olarak nakletmiĢtir.379

Bu rivayetin aynı eserde hem Merfû hem de Mevkûf olarak nakledilmesinin bazı

râvi tasarrufları sonucunda ortaya çıktığı görüĢündeyiz.

الديةعبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ في العين نصف 92-

Abdürrezzak Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Gözün kör edilmesi durumunda tam diyetin yarısı verilir.”


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Hz. Ali (r.a.) ve Hz. Ömer‟den Mevkûf,

Zührî ve Katâde‟den maktû, Ġbn Ebî ġeybe ise Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf

olarak nakletmiĢlerdir.380

Ahmed b. Hanbel ve Beyhakî ise Amr b. hazm‟dan Merfû olarak diyetin

miktarlarını belirten uzun bir rivayetin içinde nakletmiĢlerdir.381

Bu nedenle bu

rivayetin aslen Merfû olduğu görüĢündeyiz.

378

Taktî: “Uzunca bir hadisin ihtiva ettiği hükme göre bölünerek herbir bölümün ayrı babda verilmesine

denir.” Mücteba Uğur, a.g.e., s. 388. 379

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/316-317. 380

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/327-329; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/64. 381

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI/662; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/85. أخثشا أت انحغ ت تششا انؼذل

تثغذاد أثأ أت جؼفش يحذ ت ػش انشصاص حا حى ت جؼفش أثأ ة ت جشش حا شاو أ حى ت أت كخش قال : كتة إن حى

ؼذ غخح انكتاب انزي ػذ أت تكش ت يحذ ت ػش ت حضو انزي كتث سعل هللا صهى هللا ػه عهى نؼش ت حضو فإرا ت ع

84

رة عن علي قاؿ في األنف الدية إذا عبد الرزاؽ عن معمر والثوري عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضم93-

استؤصل

Abdürrezzak Ma‟mer Sevrî Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali

(r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Burunun tamamı koparsa tam diyet verilir.”


Abdürrezzak b. Hemmâm bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ġbn Ebî ġeybe

Hz. Ömer‟in ailesinin birinden Merfû, Dârekutnî Amr b. Hazm‟dan Merfû, Beyhakî ise

hem Mevkûf hem de Merfû olarak nakletmiĢlerdir.382

Bu rivayet Amr b. Hazm‟dan da Merfû olarak nakledildiği için; Mevkûf olarak

gelen rivayetin bazı râvi tasarrufları sonucunda ortaya çıktığı kanaatindeyiz.

وأخبرنا أبو نصر بن قتادة أنبأ أبو الفضل بن خميرويو أنبأ أحمد بن نجدة ثنا سعيد بن منصور ثنا أبو عوانة 94- عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي رضي اهلل عنو أنو : قاؿ في اللساف الدية

Ebû Nasr b. Katâde Ebû‟l-Fazdl b. Hamîreveyh Ahmed b. Necde Saîd

b. Mansur Ebû Avâne Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) : “Dilin

koparılması durumunda tam diyet verilir.”


Bu rivayet Mücâhid ve Said b. Müseyyeb‟den maktû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn

Mesud‟dan Mevkûf, Abdullah b. Amr ile Hz. Ömer‟in ailesinin birisinden de Merfû


Ġncelediğimiz bu rivayet Amr b. Hazm‟dan Merfû olarak nakledildiği için aslen

Merfû olduğu görüĢündeyiz.

ف انأييح حهج انذح ف انجائفح حهج انذح ف انضحح انؼ صف انذح ف ف األف إرا أػة جذػ انذح كايهح ف

ي اإلتم ف كم إصثغ انكخظ ي اإلتم ف انغ خظ ػششج ػششج 382

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/337; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/57; Dârekutnî, Sünen, III/209;

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/87,93, Sünenü’s-Suğrâ, VII/101. 383

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/357, 358; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/75, 76, 77; Beyhakî, Es-

Sünenü’l-Kebîr, VIII/89.

85

ة أنبأ أبو الفضل بن خميرويو ثنا أحمد بن نجدة ثنا سعيد بن منصور ثنا أبو عوانة عن أخبرنا أبو نصر بن قتاد95-أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي رضي اهلل عنو أظنو قاؿ : في اليد النصف وفي الرجل النصف وفي

األصابع عشر عشر

Ebû‟n-Nasr b. Katâde Ebû‟l-Fadl b. Hamireveyh Ahmed b. Necde

Saîd b. Mansur Ebû Âvâne Ebû Ġshak Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.) “ El ve

ayakları işlevsiz hale getiren cinayetlerde tam diyetin yarısı, herbir parmak için de

onar deve verilir.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.), Zeyd b. Sâbit ve Abdullah b. Abbas‟tan Mevkûf,

Abdullah b. Amr ve Ebû Musa el-EĢârî‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir.384

Mekke‟nin fethedildiği gün harem sınırlarında bir adamın öldürülmesi

sonucunda, Resûlullah (s.a.s) bir hutbe vermiĢtir. Bu hutbe bazı hüküm ve diyet

miktarlarını içermektedir. Parmakların diyetinin ne kadar olacağı da bu hutbenin içinde

yer almaktadır.385

Ġbn ġihab ez-Zührî, Ebû Bekir b. Hazm‟ın kendisine bir elinde bir sahifeyle

geldiğini ve bunun Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetlerin bulunduğu bu sahifede

parmakların diyetini bildiren bazı diyet miktarlarını okuduğunu söylemiĢtir.386

Bu bilgiler doğrultusunda diyet miktarlarının aslen Merfû olduğu, bazı râvi

tasarrufları sonucu Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

ثػنا محمد بن جعفر حد 96- ثػنا شعبة عن الحكم عن عبد اللو بن نافع قاؿ عاد أبو موسى األشعري الحسن حدـ زائ ل جئت عائدا قاؿ را قاؿ ال ب بن علي بن أبي طالب رضي اللو عنو فػقاؿ لو علي رضي اللو عنو أعائدا جئت أ

عوف ألف ملك ك لهم يستػغفر لو إف كاف علي رضي اللو عنو أما إنو ما من مسلم يػعود مريضا إال خرج معو سبػعوف ألف ملك كلهم يستػغفر لو حتى مصبحا حتى يمسي وكاف لو خريف في الجنة وإف كاف ممسيا خرج معو سبػ

يصبح وكاف لو خريف في الجنة

384

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IX/383; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/90-93; Ahmed b. Hanbel,

Müsned, XI/264, 386, 525, XXXII/396; Ebû Davud, Kitâbu’d-Diyât, 20; Bezzâr, a.g.e.,VIII/86, Nesâî,

Kitâbu’l-Kasâme, 39; Dârekutnî, Sünen, III/209-212; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/91-93. 385

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI/264, 525. 386

Nesâî, Kitâbu’l-Kasâme, 41.

86

Muhammed b. Cafer ġu‟be Hakem Abdullah b. Na‟fî, Ebû Musa el-EĢa‟rî,

Hasan b. Ali‟ye uğradığında Hz. Ali ona ziyaret için mi geldin? Yoksa hasta ziyareti

için mi geldin? diye sorduğunda, Ebû Musa hasta ziyareti için geldiğini söylediğini

söyleyince, Hz. Ali Ģunu söylemiĢtir: “Bir Müslüman hasta ziyareti için evinden

çıktığında yetmişbin melek onun için sabahtan akşama kadar dua etmeye başlarlar ve

onun cennette bir köşkü olur. Eğer kişi hasta ziyareti için akşam evinden çıkmışsa

melekler akşamdan sabaha kadar dua ederler ve onun cennette bir köşkü olur.”


Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen bu rivayeti Ahmed b. Hanbel

nakletmiĢtir.387

Hâkim en-Nisâbûri ise Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakletmiĢtir.388

Hâkim en-Nisâbûri, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak naklettiği rivayet için Ebû

Muaviye‟nin, A‟meĢ‟in ashâbının huffazı olduğunu, A‟meĢ‟in de Hâkim‟in hadislerini

en iyi bilen kiĢi olduğunu söylemiĢtir.389

Ġncelediğimiz rivayet Ahmed b. Hanbel‟in Müsned‟inde Mevkûf olarak

nakledilmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî de bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak

nakletmiĢ ve râvilerin sağlamlığını da belirtmiĢtir. Ayrıca diğer hadis kitablarında

yukarıdaki rivayetin aslının Merfû olduğunu destekleyen rivayetler

bulunmaktadır.390

Dolayısıyla sonraki dönemlerde Merfû olarak rivayet edilse de rivayet

sahih olduğundan aslen Merfû olduğu görüĢündeyiz.

ص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ : كاف علي يقوؿ بين السجدتين : حدثنا أبو األحو 97- رب اغفر لي وارحمني واجبرني وارفعني.

Ebû’l –Ahves Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) iki secde arasında Ģöyle demiĢtir:

“Rabbi’ğ-firli ve’r-hamnî ve’r-fa’nî”

387

Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/277. 388



Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVII/111, 114; Müslim, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sılâ, 2568.

87


Bu rivayet Meymûne bt. Hâris ve Ġbn Abbas‟tan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise

Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.391

Tirmizî, Ġbn Abbas‟tan Merfû nakledilen rivayetin ğarib olduğunu, Hâkim en-

Nîsâbûrî de bu rivayetin sahih olduğunu ancak Buhârî ve Müslim‟in nakletmediğini

söylemiĢtir.392

Meymûne b. Hâris ve Ġbn Abbas‟tan nakledilen Merfû rivayette, Mevkûf

rivayette geçmeyen bazı ziyadeler bulunmaktadır. Merfû olarak gelen bazı rivayetler

için sıhhat değerlendirilmesi yapılmıĢsa da ref problemiyle ilgili herhangi bir

değerlendirme bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu bilgiler doğrultusunda yukarıdaki

Mevkûf rivayet aslen Merfû olmakla beraber, bazı râvi veya musannif tasarruflarından

dolayı Mevkûf nakledildiği görüĢündeyiz.

عبد الرزاؽ عن إسرائيل عن إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي أنو كاف يقوؿ إذا أدخل الميت في قبره 98- بسم اهلل وفي سبيل اهلل وعلى ملة رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم

Abdürrezzak b. Hemmâm Ġsrâil Âsım b. Damre Hz. Ali (r.a.)‟den naklettiğine

göre ölü mezara konulduğunda Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “ Bismillah ve fî sebilillah

ve alâ milleti Resûlullah (s.a.s)”


Bu rivayet Ġbn Ömer‟den Merfû ve Mevkûf, Enes b. Mâlik ile Ebû Ümâme‟den

Merfû, Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.393

391

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/187 ; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/ 82; Ahmed b. Hanbel, Müsned,

V/73, 460; Ġbn Mace, Kitâbu Ġkâmi’s-Salât, 23; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, XII/20, 25, 416; Bezzâr,

a.g.e., II/196; Ebû Ya‟lâ, a.g.e.,, XII/318. 392

Moğoltay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç, ġerhu Ġbn Mace, ( tah. Kâmil Avîd)

Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâzî, Suudi Arabistan, 1419/1999, II/121; Ġbnû‟l-Mülakkın, Sirâcüddin

Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed, el- Bedrü’l- Münir fî Tahrîci’l-Ehâdîsi ve’l- Asâri’l- Vâkia fi’Ģ-

ġerhi’l- Kebîr, ( tah. Mustafa Ebu‟l-Ğayz v.diğ, ) Dâru‟l-Hicre, Riyâd, 1425/2005, III/673. 393

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., III/497; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VII/ 332, XV/398, 400; Ahmed b.

Hanbel, Müsned, VIII/430, IX/42, XXXVI/524; Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b.

Humeyd, Müsned, ( tah. Mahmud Muhammed Hali) Mektebetü„s- Sünne, Kahire, 1408/1988, I/259;

Ġbn Mace, Kitâbu’l-Cenâiz, 38; Tirmizî, Kitâbu’l-Cenâiz, 54; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VII/375;

88

Dârekutnî, ġu‟be‟nin Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak naklettiği rivayetin mahfuz

olduğunu, Beyhakî Hemmâm b. Yahya‟nın bu rivayeti ref ederek teferrüd ettiğini

söylemiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî, naklettiği rivayetin sahih olduğunu, Buhari ve

Müslim‟in Ģartlarına uyduğu halde nakletmediklerini, Hemmâm b. Yahya‟nın sika,

me‟mun olduğunu, onun rivayeti vakfetmesinin illet sebepi olmayacağını söylemiĢtir.

ġuayb Arnavud Ġbn Hibba‟nın, Ġbn Ömer‟den Merfû naklettiği rivayetin isnadının sahih,

ricalinin ise sika olduğunu söylemiĢtir.394

Dârekutnî, Ġbn Ömer‟den Mevkûf olarak gelen rivayetin mahfuz olduğunu

belirtse de Merfû rivayetin sahih olduğunu söyleyen hadis âlimleri de bulunmaktadır.

Ayrıca bu Mevkûf rivayet Ġbn Ömer‟in dıĢında diğer sahabîlerden Merfû olarak

gelmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû iken bazı râvi tasarruflarından dolayı Hz.

Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

عبد الرزاؽ عن أبي إسحاؽ عن عبد اهلل بن مرة عن الحارث عن علي قاؿ ال تتعمد صياـ يـو الجمعة 99-

Abdürrezzak b. Hemmâm Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hâris Hz. Ali

(r.a.) : “Sadece cuma günü için oruç tutma”


Bu rivayet Ebû Hureyre ve Cabir b. Abdillah‟tan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise


ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟ın Ebû Hureyre‟den Merfû naklettiği rivayetin

sahih olduğunu söylemiĢtir.396

Bir Cuma günü Resûlullah (s.a.s) Cüveyriye bt. Hâris‟in

odasına girmiĢ. O‟nun oruçlu olduğunu ve sadece Cuma günü oruç tutacağını öğrenince

orucunu bozmasını istemiĢtir. Bu rivayet sahih kabul edilmiĢtir.397

Taberânî, Mu’cemu’l- Evsat, VII/228; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/365; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,

III/385, 409, IV/55, IX/90. 394

Dârekutnî, el-Ġlel, XXII/410; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., I/365; Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn

Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, ġerhu Sünen-i Ebî Davud, (tah. Ebu‟l-Münzir Halid b. Ġbrahim)

Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, 1420/1999, VI/166-167. 395

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/282; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XII/347, XIII/233, XIV/380,

XXII/59, 554; Nesâî, Kitâbu’s-Sıyâm, 53; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, III/314; Tahavî, a.g.e.,

II/79; Ebû Avâne, a.g.e., II/220; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/374-375; Taberânî, Mu'cemu'l-

Evsat, I/118; Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, VI/362. 396

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/374-375. 397

Ġbnû‟l-Mulakkın Bedrü’l- Münir, V/757.

89

Ġncelediğimiz Merfû rivayetler sahih kabul edilmiĢ ve herhangi bir ref

probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olduğu halde

bazı râvi tasarruflarından dolayı Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak da nakledildiği

görüĢündeyiz.

أخبرنا أحمد بن سليماف قاؿ حدثنا يزيد قاؿ أنبأنا ىشاـ عن محمد عن عبيدة عن علي قاؿ : نهى عن 100- األرجواف ولبس القسي وخاتم الذىبمياثر

Ahmed b. Süleyman Yezîd HiĢâm Muhammed b. Ubeyde‟den

rivayetle Hz. Ali (r.a.) Ģöyle demiĢtir: “Acemlerin eyer altına koyduğu kumaşı, ipek

elbise ve altın yüzüğü yasakladı.”


Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilen bu rivayet “ياحش األسجا” ibaresi

yer almadan Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak da nakledilmiĢtir.398

Eyerin altına konulan acem kumaĢını yasaklayan Merfû rivayetler de

bulunmaktadır.399

Tirmizî ve Ġbn Abdilberr, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Merfû rivayetlerin

sahih olduğunu söylemiĢlerdir.400

Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda incelediğimiz rivayetle ilgili hehangi bir ref

probleminin olduğunu tespit edemedik. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla

beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.

دي , قاؿ : حدثنا ابن مهدي ، عن سفياف ، عن أبي إسحاؽ ، عن أبي ليلى الكندي ، عن حجر بن ع101- حدثنا علي ، أف الطهور شطر اإليماف.

Ġbn Mehdî Süfyân Ebû Ġshak Ebû Leyla el-Kindî Hucr b. Adî Hz. Ali

(r.a.) : “ Temizlik imanın yarısıdır.”

398

Muvatta, (Azamî) Kitâbu’s-Salât, 75; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/341; Ebû Davud, Kitâbu’l-Libâs,

10; Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 195; Bezzâr, a.g.e., II/107-108, Ebû Ya‟la, a.g.e., I/330; Ebû Avâne, a.g.e.,

I/292, 488. Bu rivayetin mevkûf Ģekli için bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, II/424. 399

Ebû Davud, Kitâbu’l-Libâs, 10; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/191. 400

Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, 195; Ġbn Abdilberr, et-Temhîd, XVI/111.

90


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilirken Ebû Mâlik el-

EĢârî‟den de “Temizlik imanın yarısıdır. Elhamdülillah mizanı, Sübhanellah ve

Elhamdülillah yerle ğöğün arasını doldurur. Namaz nurdur. Sadaka burhan, sabır

ıĢıktır. Kur‟ân ise senin lehinde ya da aleyhinde Ģahittir. Her gün insanlar

kendilerini azad eder ya da köle ederler.” Merfû olarak nakledilmiĢtir.

Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda inclediğimiz rivayette bir ref probleminin

olduğunu tespit edemedik. Dolayısıyla Ebû Mâlik‟ten Merfû gelen rivayet, taktî

yöntemi sonucunda Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak geldiği görüĢündeyiz.

حدثنا أبو معاوية ، عن عمرو بن يعلى ، عن عرفجة ، عن علي ، قاؿ : من أفطر يوما من رمضاف متعمدا ، 102- لم يقضو أبدا طوؿ الدىر.

Ebû Muaviye Amr b. Ya’lâ Arfece, Hz. Ali (r.a.)’den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Kim bilerek ramazan orucunu bozarsa ömür boyu oruç tutsa bozduğu

oruçu kaza etmiş olmaz.”


Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan da Mevkûf


Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetlerin hepsinde Ġbnu‟l-Mutavis

bulunmaktadır. Tirmizî, Buhari‟ye Ġbnu‟l-Mutavvis‟i sorduğunda O, Ġbnu‟l-Mutavvis‟in

isminin Yezid b. el-Mutavvis olduğunu, bu rivayetiyle teferrüd ettiğini ve Ebû

Hureyre‟den hadis iĢitip iĢitmediğini bilmediğini söylemiĢtir.402

Yukarıdaki incelediğimiz rivayet ilk Ebû Davud et-Tayâlisî‟nin müsnedinde Ebû

Hureyre‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir. Abdürrezzak b. Hemmâm ve Ġbn Ebî

401

Tayalisî, a.g.e., IV/272; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/272; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e.,VII/618,

Ġshak b. Râhuye, a.g.e., I/361; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIV/554, XV/440, XVI/101; Dârimî,

Kitâbu’s-Sıyâm, 18; Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġsmâîl b. Ġbrâhîm, el-Câmiu’s-Sahîh,

Mektebetü‟l-Selefiyye, Kahire, 1400, Kitâbu‟s-Savm, 29; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, IX/314;

Dârekutnî, Sünen, II/211; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/228. 402

Tirmizî, Kitâbu’s-Savm, 27; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/228.

91

ġeybe‟nin Musanniflerinde Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak

nakledilmiĢtir. Merfû rivayet zayıf kabul edilmiĢ olup, herhangi bir ref probleminin

olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû ve zayıf olsa da bazı

râvilerden Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.

حدثنا أبو بكر بن عياش ، عن أبي إسحاؽ ، عن عاصم بن ضمرة ، عن علي ، قاؿ : ليس في البقر 103- العوامل صدقة

Ebû Bekr b. AyyâĢ Ebû Ġshak Âsım b. Damre, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Tarım işlerinde kullanılan inekler için zekât verilmez.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ġbn Abbas‟tan Merfû, Muaz b.

Cebel‟den Mevkûf, Hasanu'l-Basrî, ġa‟bî ve Mücâhid‟den de maktû olarak rivayet

edilmiĢtir.403

Ġbn Adî, Ġbn Abbas‟tan Merfû gelen rivayetin Sevvâr b. Musa‟b‟tan dolayı illetli

olduğunu ve Buhari‟nin bu râvi hakkında zayıf dediğini bildirmiĢ.404

Beyhakî, Câbir‟in

bu konuyla ilgili bir hadisi ref ederek naklettiğini ve bunun zayıf olduğunu ifade

etmiĢtir. Beyhakî Bu konudaki Merfû ve Mevkûf en sahih rivayetlerin Hz. Ali (r.a.)‟den

geldiğini de söylemiĢtir.405

Ġncelediğimiz rivayet hem Merfû hem de Mevkûf nakledilirken Ġbn Abbas ve

Câbir‟den gelen Merfû rivayetler bazı râvilerden dolayı zayıf kabul edilmiĢtir. Hz. Ali

(r.a.)‟den nakledilen Merfû ve Mevkûf rivayetler ise sahih kabul edilmiĢtir. Dolayısıyla

incelediğimiz rivayet aslen Merfû olduğu halde bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf

olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

حدثنا وكيع ، عن ابن أبي خالد ، عن الشعبي ، عن الحارث ، عن علي ، قاؿ نهي عن النوح.104-

403

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/420, 421; Dârekutnî, Sünen, II/103; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, XI/40;

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/116, Sünenü’s-Suğrâ, III/64; 404

Zeylâî, a.g.e., II/360, Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münîr, V/460. 405

Ġbnû‟l-Mulakkın, Hülâsatü Bedri’l-Münir, (tah. Humeydî Abdülmecid Ġsmail) Mektebetü‟r-RüĢd,

Riyad, 1410, I/292, Ġbn Hacer, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfii’l-Kebîr, (Tah. Ebû Âsım

Hasan b. Abbas ) Daru‟l-Kütübü‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, II/307.

92

Vekî Ġbn Ebî Hâlid eĢ-ġa‟bî el-Hâris, Hz. Ali‟nin “ Ölü için ağıtlar

yakarak dövünmeyi yasakladığını söylemiştir.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Câbir b. Abdillah, Ġmran b.

Husayn, Ümmü Atiye ve Muaviye‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.406

Ġbn Abdilberr, niyâha‟nın yasak olmasının Hz. Ömer, Ümmü Atiye ve bazı

sahabilerin rivayetleriyle Resûlullah (s.a.s)‟den sabit olduğunu söylemiĢtir.407

Ġncelediğimiz bu rivayet birçok kaynakta farklı sahabilerden Merfû olarak

gelemsenin yanında Hz. Ali (r.a.)‟den de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Ayrıca

yaptığımız araĢtırmalar neticesinde Merfû olarak gelen rivayetlerde herhangi bir ref

probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla

beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

عن علي ، قاؿ : إذا طعمت فنسيت أف تسمي ، حدثنا أبو األحوص ، عن أبي إسحاؽ ، عن الحارث ، 105- فقل : بسم اهلل في أولو وآخره.

Ebû‟l-Ahves Ebû Ġshak el-Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Yemek yemeye başladığında besmeleyi unutursan şöyle de: Bismillahi fi

evvelihî ve âhirihî.”


Bu rivayet Hz. AiĢe ve Ġbn Mesud‟dan Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den ise Mevkûf


Taberânî, Ġbn Mesud‟dan Merfû rivayeti, Musa b. el-Cühenî‟den sadece Ömer b.

Ali‟nin ref ettiğini ve Hayyad b. Ġsferî‟nin teferrüd ettiğini söylemiĢtir.409

Hâkim en-

406

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/269; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VII/492, 495, 503; Ahmed b. Hanbel,

Müsned, II/334, 424, 425, 462; Abdürrezak b. Hemmâm, Müsned, I/309; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., I/323; Ġbn

Mace, Kitâbu’l-Cenâiz, 51; Bezzâr, a.g.e., IX/48; Nesâî, Kitâbu’z-Zîne, 30; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr,

X/92; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/69. 407

Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, III/67-68. 408

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XII/403; Ġshak b. Râhuye, a.g.e., III/689, 690; Ahmed b. Hanbel, Müsned,

XLII/479, XLIII/197,322; Ġbn Mace, Kitâbu’l-Edi’me, 7; Tirmizî, Kitâbu’l-Edi’me, 47; Ġbn Hibbân,

Sahih-i Ġbn Hibbân, XII/12; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, X/70, Mu'cemu'l-Evsat, V/25; Hâkim en-

Nisâbûrî, a.g.e., IV/108. 409

Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, V/25.

93

Nîsâbûrî, Hz. AiĢeden gelen Merfû rivayetin isandının sahih olduğunu, Buhari ve

Müslim‟in nakletmediğini söylemiĢtir. Zehebî de rivayetin sahih olduğunu

belirtmiĢtir.410

Heysemî, Taberânî‟nin Ġbn Mesud‟dan Merfû rivayetin ricalinin sika

olduğunu belirtmiĢtir.411

ġuayb Arnavud da Ġbn Hibban‟nın Ġbn Mesud‟dan naklettiği

rivayetin isandının sahih olduğunu söylemiĢtir.412

Ġncelediğimiz bu rivayet Ġbn Ebî ġeybe‟nin musannefinde sadece Hz. Ali

(r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilirken, bu eserden sonra Hz. AiĢe ve Ġbn Mesud‟dan ise

Merfû nakledilmiĢ ve isnadların sahih olduğu belirtilmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen

Merfû olup bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

لحبناء ، عن علي قاؿ : ثالثة ال ترد دعوتهم : حدثنا شريك ، عن سالم بن عبد الرحمن ، عن ابن ا 106- اإلماـ العادؿ على الرعية ، والوالد لولده ، والمظلـو

ġerîk Salim b. Abdurrahman Ġbnu‟l-Hebnâ, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Üç kişinin duası geri çevrilmez. Bunlar: Himâyesindekilere adaletle

muamele eden imam, babanın çocuğuna ve mazlumun duası’dır.”


Bu rivayet Ebû Hureyre‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak

nakledilmiĢtir.413

Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû gelen rivayetin hasen, Ġbnu‟l

Mülakkîn ise sahih olduğunu söylemiĢtir.414

Ġncelediğimiz rivayet sahih olup herhangi bir ref probleminin olduğuna

değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olup bazı râvi tasarrufları sonucu

Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

ن علي أنو كاف يقوؿ إذا زوجت اليتيمة فإف سكتت فهو حدثنا ىشيم , عن مجالد , عن الشعبي , ع107- رضاىا ، وإف كرىت لم تزوج.

410

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/108. 411

Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/20. 412

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XII/12. 413

Ali b. Ca‟d, a.g.e., I/348; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/195; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XIII/410, Abd b.

Humeyd, a.g.e., I/415; Tirmizî, Kitâbu’d-Deavât, 129; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, III/199; Ġbn

Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/214; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/345, VIII/162, X/88. 414

Tirmizî, Kitâbu’d-Dea’vât, 129; Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münîr, V/52.

94

HuĢeym Mücâlid eĢ-ġa‟bî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Yetim evlendirileceği zaman susarsa bu onun rızasını gösterir, evlenmek

istemediğinde ise evlendirilmez.”


Bu rivayet Ebû Hureyre ve Ebû Musa el-EĢ‟ârî‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den


Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Musa el-EĢ‟ârî‟den Merfû rivayetin, Buhari ve

Müslim‟in Ģartlarına göre sahih olduğunu fakat nakletmediklerini belirtmiĢtir. ġuayb

Arnavud da Ebû Hureyre‟den nakledilen Merfû rivayetin hasen olduğunu söylemiĢtir.416

Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda Ebû Hureyre ve Ebû Musa el-EĢ‟arî‟den

Merfû rivayetlerin sahih ve hasen olduğu belirtilmiĢ olup, bu rivayetlerde herhangi bir

ref probleminin olduğuna değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet ilk defa Ġbn Ebî

ġeybe‟den Mevkûf olarak nakledilse de aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.

لمكاتب بقدر ما حدثنا وكيع , قاؿ : حدثنا سفياف ، عن طارؽ ، عن الشعبي ، عن علي ، قاؿ : يعتق من ا108- أدى.

Vekî Süfyan Târık ġa‟bî, Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Mükâtebe, ödenilebilecek miktar kadarıyla yapılır.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ġbn Abbas‟tan da Merfû olarak

nakledilmiĢtir.417

Ġbnu‟l-Kattân Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetlerin sahih olduğunu, Hâkim

en-Nîsâbûrî de Buhari‟nin Ģartlarına göre sahih olduğunu söylemiĢtir.418

Hz. Ali (r.a.)

ve Ġbn Abbas‟tan gelen Merfû rivayetler sahih kabul edilip herhangi bir ref probleminin

415

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/145; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/53; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., X/412; Ġbn

Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IX/392, Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/167-168. 416

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, IX/392; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., II/168. 417

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/410, 412; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/625, XIV/281; Ahmed b.

Hanbel, Müsned, II/127, III/415, 444, IV/186; Nesâî, Kitâbu’l-Itk, 18; Tahavî, a.g.e., III/111; Beyhakî,

Es-Sünenü’l-Kebîr, X/325, 326, 331. 418

Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrül Münîr, IX/746.

95

olduğu söylenmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olup, bazı râviler tarafından

Mevkûf olarak da nakledildiği görüĢündeyiz.

عبد الرزاؽ عن قيس بن الربيع عن أبي إسحاؽ عن عاصم بن ضمرة عن علي قاؿ ليس في الخضر صدقة 109- البقل والتفاح والقثاء

Abdürrezzak b. Hemmam Kays b. Rebî Ebû Ġshâk Âsım b. Damre, Hz.

Ali‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Sebze, bakla, elma ve salatalığa öşür düşmez.”


Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, bu rivayeti Hz. Ali

(r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢler ve Beyhakî, bu rivayetin bir defasında da Hz. Ali

(r.a.)‟den Merfû olarak nakledildiğini de söylemiĢtir. Hz. AiĢe de sünnetin sebzelerden

zekât alınmaması yönünde olduğunu söylemiĢtir.419

Ġbn Abdilberr rivayeti Muaz b.

Cebel‟den Merfû olarak tahrîc etmiĢtir.420

Bu bilgiler doğrultusunda incelediğimiz rivayetin aslen Merfû olduğu fakat bazı

râvi tasarrufları sonucunda Mevkûf olarak nakledildiği görüĢündeyiz.

ـ ليس من الطعاـ والشراب ، حدثنا ىشيم , قاؿ : أخبرنا مجالد ، عن الشعبي ، عن علي قاؿ : إف الصيا110- ولكن من الكذب والباطل واللغو.

HuĢeym Mücâlid eĢ-ġa‟bî, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Oruç sadece

yeme içmeyi bırakmak değildir. Bilakis yalandan bâtıl ve boş şeylerden de uzak

durmaktır.”


Tayâlisî ve Ġbn Hibban bu rivayeti Ebû Hureyreden Merfû, Ġbn Ebî ġeybe ve

Beyhakî ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.421

419

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., IV/120; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/440; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,

IV/129. 420

Ġbn Abdilberr, et-Temhid, XXIV/168. 421

Tayâlisî, a.g.e., IV/270; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., VI/101; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/255;

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/209.

96

ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟ın Ebû Hureyre‟den naklettiği isnadın zayıf


Fakat bu rivayeti Ġbn Hibban‟dan önce Tayâlisî farklı bir

isnadla nakletmiĢtir. Beyhakî Hz. Ali (r.a.)‟nin bu rivayeti ramazan ayından önce

insanlara verdiği bir hutbede söylediğini nakletmektedir. Dolayısıyla Hz. Ali (r.a.)‟den

Mevkûf olarak gelen bu rivayetin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.

حدثنا أبو األحوص ، عن منصور ، عن عبد اهلل بن عبد الرحمن بن أبزى ، قاؿ : كاف علي يقوؿ في 111-الصالة على الميت اللهم اغفر ألحيائنا وأمواتنا وألف بين قلوبنا وأصلح ذات بيننا واجعل قلوبنا على قلوب خيارنا

كاف فيو اللهم عفوؾ.اللهم اغفر لو اللهم ارحمو اللهم ارجعو إلى خير مما

Ebû'l-Ahves Mansur Abdullah b. Abdurrahman, Hz. Ali (r.a.)‟nin cenaze

namazında Ģöyle söylediğini demiĢtir: “Allahümme iğfir liehyâne ve emvâtenâ ve ellif

beyne kulîbinâ….”


، عن خالس ، عن قتادة ، عن علي ، قاؿ : إذا أفلس الرجل وسلعتو حدثنا وكيع ، عن ىشاـ الدستوائي 112- قائمة بعينها ، فهو أسوة الغرماء.

Vekî HiĢâm Hilâs Katâde, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Birisi iflas

ettiğinde, alacakların malları bizzat aynıyla müflisin elinde mevcutsa, o mallar

alacaklılarınındır.”


Bu rivayet Ebû Hureyre ve Ġbn Ömer‟den Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf


ġuayb Arnavud, Ġbn Hibban‟nın Ebû Hureyre‟den naklettiği rivayetin isnadının

Buhari‟ye göre sahih olduğunu, Heysemî, Bezzâr‟ın Ġbn Ömer‟den naklettiği rivayetin

ricâlinin sahih olduğunu söylemiĢtir.424

422

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, VIII/255. 423

Tayâlisî, a.g.e., IV/243; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/265; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/478; Ġbn Ebî

ġeybe, a.g.e., X/517; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XVI/86; Abd b. Humeyd, a.g.e., I/420; Ġbn Hibbân,

Sahih-i Ġbn Hibbân, XI/415; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/46. 424

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, XI/415; Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, IV/256.

97

Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakledilen rivayetin sadece Ġbn Ebî ġeybe

tarafından nakledilmesi ve Merfû rivayetin Ġbn Ebî ġeybe‟den önce de nakledilmesini

göz önünde bulundurarak bu rivayetin aslen Merfû olduğu kanaatindeyiz.

ثالثة قاض اجتهد فأخطأ في النار وقاض رأى ةأخبرنا عبد الرزاؽ عن معمر عن قتادة أف عليا قاؿ القضا113- الحق فقضى بغيره في النار وقاض اجتهد فأصاب في الجنة

Abdürrezzak b. Hemmâm Ma‟mer Katâde, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: Kadılar/Hâkimler üç sınıftır. İçtihad edip yanılan ve gerçeği bildiği halde

buna uygun karar vermeyen hâkimler cehennemdedir. Ama İçtihad eden ve bu

içtihadında doğruyu bulan hâkim ise cennettedir.


Bu rivayet Büreyde b. Hâris‟ten Merfû, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf

nakledilmiĢtir.425

Rivayet ilk defa Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn Ca‟d ve Ġbn Ebî ġeybe tarafından

Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Bu musanniflerden sonra ise Büreyde b. Hâris‟ten Merfû

olarak nakledilmiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî bu Merfû rivayetin Buhari ve Müslim‟in

Ģartlarına uyduğunu fakat tahrîc etmediklerini ve Müslim‟in Ģartlarına uygun bir Ģahidin


Ġbnû‟l-Mulakkın de sahih olduğunu söylemiĢtir.427

Ayrıca bu

rivayetler arasında ref problemi olduğunada değinilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet

aslen Merfû olmakla beraber bazı râvi tasarruflarından dolayı Mevkûf olarak

nakledildiği görüĢündeyiz.

: حدثنا أبو معاوية , قاؿ : حدثنا الشيباني ، عن جامع بن شداد ، عن األسود بن ىالؿ ، قاؿ 114-قاؿ علي : إف ىؤالء العرافين كهاف العجم ، فمن أتى كاىنا يؤمن بما يقوؿ ، فقد برئ مما أنزؿ اهلل على محمد

صلى اهلل عليو وسلم.

Ebû Muâviye ġeybânî Câmi b. ġeddâd Esved b. Hilâl, Hz. Ali

(r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bu kâhinler, acem kâhinleridir. Kim onların

425

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., XI/328; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/155; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XI/594;

Bezzâr, a.g.e., II/145; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, II/20, 21, Mu'cemu'l-Evsat, VII/30, 39; Hâkim en-

Nisâbûrî, a.g.e., IV/90; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/117. 426

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/90. 427

Ġbnû‟l-Mulakkın, Bedrü’l-Münir, IX/552.

98

söylediklerine inanırsa, Muhammed (s.a.s)’e indirilenden uzaklaşmış (inkâr etmiş)

olur.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf, Ebû Hureyre‟den Merfû


Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Hureyre‟den naklettiği rivayetin Buhari ve Müslim‟in

Ģartlarına göre sahih olduğunu, Heysemî de Taberânî‟nin Ġbn Mesud‟dan naklettiği

Mevkûf rivayetin ricâlinin sahih olduğunu, Bezzâr‟ın naklettiği rivayetin Ukbe b. Sinan

hariç ricalinin sahih olduğunu söylemiĢtir.429

Dârekutnî ibn Mesud‟dan nakledilen

Mevkûf rivayetin sahih olduğunu söylemiĢtir.430

Ġbn Hacer, Ġbn Mesud‟dan gelen

rivayetin ceyyid olduğunu ve akılla söylenemeyeceğini demiĢtir.431

Ġncelediğimiz rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak, Ebû

Hureyre‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir. Ġbn Mesud‟un gelen Mevkûf rivayetin

sahih olduğu belirtilmiĢ olsa diğer rivayetler de herhangi bir ref probleminin

olduğundan bahsedilmemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet aslen Merfû olmakla beraber Hz.

Ali (r.a.) ve Ġbn Mesud‟dan Mevkûf olarak nakledilmiĢtir.

2. ASLI MEVKÛF OLUP MERFÛ OLARAK NAKLEDĠLENLER

Bu baĢlıkta aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetlerin çeĢitli nedenlerden dolayı

ref edildiğini alt baĢlıklar halinde inceleyeceğiz.

2.1. Râvinin Teferrüdü

ا أت يحذ انتجث أتا ت األػشات حا أت جؼفش ت أت انذيك انغته حا أت انصهت انشي حا أخثش115-

ػثاد ت انؼاو حا جم ت صذ ػ ت ػش قال قال سعل هللا صهى هللا ػه عهى : أحثة حثثك ا يا

حثثك يا يا ػغى أ ك تغضك يا يا أتغض تغضك ا يا ػغى أ ك

428

Tayâlisî, a.g.e., I/300; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/207, XI/210; Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/77, 287-

288; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XII/66; Ġshak b. Râhuye, a.g.e., Ebû Ya‟lâ, a.g.e., IX/280; I/434; Hâkim en-

Nisâbûrî, a.g.e., I/8; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr , VIII/135. 429

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, I/8; Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/202. 430

Dârekutnî, el-Ġlel, V/329. 431

Ġbn Hacer, Fethu’l-Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1379, X/217.

99

Ebû Muhammed et-Tecîbî Ġbnu‟l-A‟rabî Ebû Ca‟fer b. Ebî ed- Dümeyk

Ebû‟s- Salti‟l- Herevî Abbâd b. el- Avvâm Cemil b. Yezd Ġbn Ömer, Hz.

Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Dostunu sevmede seviyeli ol, gün

gelir düĢmanın olabilir. Kızdığın kiĢiye de kızgınlığında seviyeli ol, günün birinde

dostun olabilir.”


Bu rivayet, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf432

, Ebû Hureyre, Amr b. el-Âs

ve Ġbn Ömer‟den ise Merfû olarak nakledilmiĢtir.433

Dârekutnî bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Ebû Hureyre‟den

Merfû, Ġbn Sirîn ise mürsel olarak geldiğini nakletmiĢtir. Fakat rivayetin sahih Ģeklinin

Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.434

Ġbn Receb el-Hanbelî, Hasan b. Dinâr Ġbn Sirîn Ebû Hureyre

Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle gelen bu rivayette ihtilaf edildiğini, Hasan b. Ebû Cafer‟in

Eyüb Humeyd el-Himyerî Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Ebû Hureyre‟den gelen tarîke

muhalefet ettiğini söylemiĢtir.435

Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin sadece bu tarîkle

bilindiğini, Ebû Hasan b. Ebû Cafer kanalıyla Merfû olarak gelen rivayetin zayıf

olduğunu, sahih Ģeklinin ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.436

Taberânî, Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen tariki, Ebû‟z-Zinad‟dan sadece

Abbâd‟ın naklettiğini ve Muhammed b. Mâhâ‟nın tefferrüd ettiğini, Ġbn Ömer‟den gelen

rivayetin de sadece Muhammed b. HiĢâm el- Müstemlî Abdüsselâm b. Salih el-

432

Taberî, Ebû Ca„fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Tehzîbü’l-Âsâr ve Tafsîlü’s-Sâbit an

Resûlillahi mine’l-Ahbâr, ( tah. Mahmud Muhammed ġâkir ) Matbaatü‟l- Medenî, Kahire, trz. I/283.

Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellâme b. Ca‟fer, Müsned, ( Humeydî b. Abdülcelil )

Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1406/1987, I/430-431. 433

Tirmizî, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sıla, 60; Ebû Hureyre bu rivayeti naklederken merfû olduğu kanaatinde

olduğunu belirtmiĢtir. Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/ 357, V/214, 213, VI/201. 434

Dârekutnî, el-Ġlel, IV/33-34, VIII/110-111; Mevsîlî, Ebû Hafs Ömer b. Bedr b . Saîd el-Mevsîlî, el-

Vukûf ale’l-Mevkûf, (tah. Ümmü Abdillah bt. Mehrûs ve Ebû Abdillah Mahmud b. Muhammed) Dâru‟l-

Âsıme, Riyad, 1407, s. 58. 435

Ġbn Receb, Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed b. Receb el-Hasen, ġerhu Ġleli’t-Tirmizî, Dâru‟l-Menâr,

Ürdün, 1407/1987, s. 46. 436

Tirmizî, Kitâbu’l-Birr ve’s-Sıla, 60.

100

Herevî Abbâd b. el-Avvâm Cemil b. Yezd Ġbn Ömer Resûlullah (s.a.s)

tarîkiyle bilindiğini ve Abbâd b. el-Avvâm‟ın teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Taberânî,

Hz. Ali (r.a.)‟den gelen Merfû rivayet için de Muhammed b. HiĢâm el-Müstemlî

Süreyc b. Yunus Ebû Halid el-Ahmer Mücâlid eĢ-ġa‟bî el-Hâris Hz. Ali

(r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle bilindiğini, Süreyc b. Yunus‟un da teferrüd ettiğini

söylemiĢtir.437

Yukarıdaki incelediğimiz rivayet bazı hadis kaynaklarında Merfû Ģekilde

gelmiĢtir. Fakat bazı râviler Merfû olarak gelen rivayette teferrüd etmiĢlerdir. Kimi

hadis münekkitleri de bu rivayetin Merfû Ģeklinin yanlıĢ olduğunu söyleyerek

doğrusunun Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢlerdir. Bu bilgi ve

değerlendirmeler sonucunda incelediğimiz rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu

anlaĢılmaktadır.

أسطأج ػ أت إعحاق ػ انحاسث ػ احذ ت غاث قال أا حاد ت عهح ػ انحجاد تحذحا ػثذ ان116-

ػه أ انث صهى هللا ػه عهى قال صو حالحح أاو ي كم شش زة تحش انصذس

Abdülvâhid b. Gıyâs Hammâd b. Seleme Haccâc b. Ertâde Ebû Ġshak

Hâris Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Her

ayda üç gün oruç tutmak gönüldeki kini giderir.”


Bu rivayeti Bezzâr Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû, Taberânî ise Hz. Ali (r.a.)‟den

Merfû ve Abdullah b. Mes‟ud‟tan da Mevkûf olarak nakletmiĢtir.438

Ġbn Ebî Hâtim, Haccâc b. Ertât Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) Hz.

Peygamber (s.a.s) tarîkini babasına sorduğunda bu isnadta hata bulunduğunu ve

doğrusunun Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.439

Ġbn Hacer Abdurrahman b. Amr b. Cebele

Abdullah b. Mâlik el-Kaysî Yezid b. Adî tarîkiyle Merfû olarak gelen

rivayette de ref hatasının Abdurrahman b. Mâlik el-Kaysî‟den kaynaklandığını

belirtmiĢtir.440

Taberânî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak gelen rivayeti, Musa b.

437

Taberânî, Mu’cemu’l- Evsât, III/357, V/213, 214, 438

Bezzâr, a.g.e., III/88, Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, IX/201, Mu’cemu’l-Evsât, IX/76. 439

Ġbn Ebî Hâtim, Ġlelü’l-Hadis, III/81-82. 440

Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, Müessesetü‟l-A‟lemî, Beyrut, 1406/1986, VI/291.

101

Ukbe‟den sadece Muhammed b. Cafer‟in rivayet ettiğini ve Ġsa b. Minâ‟nın bu rivayetle

teferrüd ettiğini söylemiĢtir.441

Bu bildiler doğrultusunda bu rivayet râviden

kaynaklanan hatadan dolayı Merfû olarak nakledilmiĢ olup, aslen Mevkûftur.

شي قال حذحا ت نؼح ػ ػاػ ت ػثاط ػثذ حذحا أحذ ت سشذ قال حذحا يحذ ت عفا انحض117-

هللا ت ثشج انحاسث ت ضذ ػ ػثذ هللا ت سص ػ ػه ت أت طانة قال قال سعل هللا : ك ف آخش

انضيا فتح حصم اناط فا كا حصم انزة انفضح ي انؼذ

Ahmed b. ReĢîd Muhammed b. Süfyân el-Hadramî Ġbn Lehîa AyyâĢ b.

Abbas, Abdullah b. Hubeyra ve Hâris b. Yezîd Abdullah b. Rezîn Ali b. Ebî

Talib, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ahir zamanda

fitneler/imtihanlar meydana gelecek altın ve gümüĢün diğer madenlerden ayrıldığı

gibi insanlar birbirinden ayrılacak.”


Bu rivayeti Taberânî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû, Hâkim en-Nîsâbûrî ise Ahmed b.

Muhammed b. Seleme Osman b. Saîd ed-Dârimî Said b. Meryem Nâfî b.

Yezîd ĠyâĢ b. Abbas Hâris b. Yezid Abdullah b. Züreyr Hz. Ali (r.a.)

tarîkiyle Mevkûf olarak nakletmiĢtir.442

Taberânî, Hz. Ali (r.a.)‟den gelen bu rivayetin sadece Ġbn Lehî‟a tarîkiyle

geldiğini ve onun teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Hâkim en-Nîsâbûrî de rivayetin sahih

olduğunu ve Buhârî ve Müslim‟in tahrîc etmediğini söylemiĢtir. 443

Ġncelediğimiz bu rivayet sadece Taberânî‟nin eserinde de Merfû olarak

nakledilmiĢ olup isnadında teferrüd bulunmaktadır. Hâkim en-Nîsâbûrî ise rivayeti

Mevkûf ve sahih olarak tahrîc etmiĢtir. Bu bilgiler doğrultusunda bu rivayetin Mevkûf

olduğu kanaatindeyiz.444

441

Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, IX/76. 442

Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, I/96, IV/176; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, IV/552. 443

Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, I/96, IV/176; Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e.,, IV/552. 444

Ref olgusunu güçlü kılan durumlar için bkz. Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 233.

102

حدثنا جبروف بن عيسى المغربي بمصر حدثنا يحيى بن سليماف الجعفي حدثنا عباد بن عبد الصمد أبو 118-

معمر عن أنس بن مالك عن النبي صلى اهلل عليو و سلم قاؿ : إذا طلبت حاجة فأحببت أف تنجح فقل ال إلو إال

لو العلي العظيم ال إلو إال اهلل وحده ال شريك لو الحكيم الكريم بسم اهلل الذي ال إلو إال ىو اهلل وحده ال شريك

الحي الحليم سبحاف اهلل رب العرش العظيم الحمد هلل رب العالمين كأنهم يـو يروف ما يوعدوف لم يلبثوا إال ساعة

يلبثوا إال عشية أو ضحاىا اللهم إني أسالك نهار بالغ فهل يهلك إال القـو الفاسقوف كأنهم يـو يرونها لم من

موجبات رحمتك وعزائم مغفرتك والغنيمة من كل بر والسالمة من كل ذنب اللهم ال تدع لي ذنبا إال غفرتو وال ىما

إال فرجتو وال دينا إال قضيتو وال حاجة من حوائج الدنيا واآلخرة إال قضيتها برحمتك يا أرحم الراحمين

Cebrun b. Ġsa Yahya b. Süleyman Abbâd b. Abdissamed Ebû Ma‟mer

Enes b. Mâlik, Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bir istekte

bulunacağında, bir Ģeyi baĢarmayı istediğinde bu arzunun yerine gelmesi için Ģöyle

dua et: Lâ ilahe illahu vahdehu lâ Ģerîke lehü‟l-alliyyü‟l-azîm ……”


Ġbn Ebî ġeybe bu rivayeti Kitabu‟t-Dua‟da “ihtiyaç zamanında ne söylenir

babı”nda Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.445

Taberânî de Enes b.

Mâlik‟ten Merfû olarak nakletmiĢtir.446

Taberânî, Cebrûn b. Ġsa Yahya b. Süleyman el- Ca‟fî Abbâd b.

Abdüssamed Ebû Ma‟mer Enes b. Mâlik Resûlullah (s.a.s) isnadıyla gelen bu

rivayetin, Enes b. Mâlik‟ten sadece bu tarîkle bilindiğini ve Yayha b. Süleyman‟ın

teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Suyûtî de Ebû Ma‟mer‟in çok zayıf olduğunu, Ġbn Hacer

ise bu rivayetin ġakik b. Ġbrahim Ebû HâĢim Enes tarîkiyle de geldiğini, Ebû

HâĢim ( Kesîr b. Abdillah)‟ in Ebû Ma‟mer gibi çok zayıf olduğunu söylemiĢtir.447

445

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XV/162. 446

Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/358, Mu’cemu’s-Sağîr, el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1405/1985,

I/213. 447

Suyûti, Ebû‟l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed, el- Leâli’l-Masnûa fî

Ehâdîsi’l-Mevdûa, ( Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,

1417/1996, II/39.

103

Ġnceledimiz bu rivayetin Merfû tarîki zayıf görülmüĢ, Mevkûf rivayetin sıhhati

konusunda ise herhengi bir bilgi nakledilmemiĢtir. Bundan dolayı rivayetin aslen

Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.

حدثنا محمد بن عبد األعلى الصنعاني أنبأنا مرواف بن معاوية الفزاري عن عطاء بن عجالف عن عكرمة بن 119-ريرة قاؿ : قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم كل طالؽ جائز إال طالؽ المعتوه خالد المخزومي عن أبي ى

المغلوب على عقلو

Muhammed b. Abdürrezak b. Hemmâm el-A‟lâ Mervân b. Muâviye Atâ

b. Aclân Ġkrime b. Hâlid Ebû Hureyre, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Bunağın boĢaması dıĢındaki her boĢama geçerlidir.”


Bu rivayeti Tirmizî, Ebû Hureyre‟den Merfû, Abdürrezzak b. Hemmâm, Ġbn

Ca‟d, Ġbn Ebî ġeybe ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Buharî ise muallak olarak

nakletmiĢtir.448

Ebû Hureyre‟den Merfû olarak gelen rivayetin sadece Atâ b. Aclân‟dan

nakledildiği ve zayıf olduğu söylenmiĢtir.449

Mübârekfûrî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf

olarak gelen rivayetin sahih olduğunu, Beyhakî de Mevkûf rivayetin sahih, Merfû

rivayetin ise sahih olmadığını söylemiĢtir.450

Ġncelediğimiz bu rivayet Merfû olarak sadece Ebû Hureyre‟den nakledilmiĢtir.

Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak gelen rivayet ise sahih kabul edilmiĢtir. Bu bilgiler

doğrultusunda biz de bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.

Ayrıca انغهب ػهى ػقه ifadesinin rivayeti nakleden râvilerden birisinin ziyadesi olduğu

anlaĢılmaktadır.

حدثنا محمد بن يحيى القطعي البصري حدثنا مسلم بن إبراىيم حدثنا ىالؿ بن عبد اهلل مولى ربيعة بن 120-عن علي قاؿ : قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و عمرو بن مسلم الباىلي حدثنا أبو إسحق الهمداني عن الحارث

448

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/409; Ġbn Ca‟d, a.g.e., Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/547; Tirmizî,

Kitâbu’t-Talâk, 15; Buhârî, Kitâbu’t-Talâk, 11; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/359, Sünenü’s-Suğrâ,

VI/354. 449

Tirmizî, Kitâbu’t-Talâk, 15; Umdetül Kari; Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl, XX/98. 450

Mübârekfûrî, Ebu‟l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahman, Tuhfetü’l- Ahvaz bi ġerhi Câmii’t-

Tirmizî, Dâru‟l-Fikr, b.y.y., trz., III/370; Beyhakî, Sünenü’s-Suğrâ, VI/354.

104

سلم من ملك زادا وراحلة تبلغو إلى بيت اهلل ولم يحج فال عليو أف يموت يهوديا أو نصرانيا وذلك أف اهلل يقوؿ في كتابو } وهلل على الناس حج البيت من استطاع إليو سبيال {

Muhammed b. Yahya Müslim b. Ġbrahim Hilal b. Abdillah Ebû Ġshak

el-Hemedânî Hâris Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Kim beytullaha ulaĢabilecek kadar azık ve binite sahib olup da orayı hac etmeden

ölürse, Yahudi olarak mı ölür, yoksa Hıristiyan olarak mı ölür ? ( Allah bilir)gibi

ölmüĢ olur.” Bundan dolayı da “Allah kitabında oraya güçü yetenlerin haccetmesi

gerekir.” demiĢtir.


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.451

Tirmizî, bu rivayetin

ğarib olduğunu ve sadece bu tarîkle bilindiğini, Hilal b. Abdillah‟ın meçhul olduğunu,

Hâris‟in ise hadis uydurduğunu söylemiĢtir.452

Bezzâr ve Ukaylî, Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû gelen bu rivayetin sadece bu tarîkle

bilindiğini söylemiĢtir. Ayrıca Ukaylî bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf Ģeklinin

sahih olduğunu belirtip isnaddaki kimi râvilerin cerh edildiğini de söylemiĢtir.

Yukarıdaki rivayet hemen hemen aynı metinle Ebû Hureyre‟den de nakledilmiĢ, fakat

bu rivayetin de sahih Ģeklinin Mevkûf olduğu söylenmiĢtir.453

بن اليماف المخزومي المؤدب قاؿ نا عبد الرحمن بن عبد الملك بن شيبة الحزامي حدثنا جعفر بن الفضل121-قاؿ نا بن أبي فديك قاؿ نا موسى بن يعقوب الزمعي عن عبد الرحمن بن إسحاؽ أف أبا حاـز أخبره أف نافعا مولى

ولو لواء يـو القيامة بن عمر أخبره أنو سمع بن عمر يقوؿ قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو و سلم ما من غادر إال يعرؼ بو

Cafer b. Fadl b. Yemân Abdurrahman b. Abdilmelik Ġbn Ebî Füdeyk

Musa b. Yakub Abdurrahman b. Ġshak Hâzim Na‟fî Ġbn Ömer, Resûlullah

(s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Her hain için kıyamet günü kendilerini

tanınacağı mulaka bir bayrağı olur.”

451

Tirmizî, Kitâbu’l-Hac, 3; Bezzâr, a.g.e., III/87; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, IV/89. 452

Tirmizî, Kitâbu’l-Hac, 3; Zeylâî, a.g.e., IV/410. 453

Ġbn Hacer, ed-Dirâye fî Tahrici Ehâdisi’l-Hidâye, II/292; Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, VI/43;

Ġbn Hacer, Telhisu’l-Habir fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfii’l-Kebîr, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,

1419/1989, II/487-488. Ġbn Arrâk, Ebû‟l-Hasen Nûruddîn (Sa„düddîn) Alî b. Muhammed, Tenzîhu’Ģ-

ġerîati’l-Merfûa an Ehâdîsi’Ģ-ġerîati’l-Mevdûa, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, II/167.

105


Taberânî bu rivayeti ibn Ömer‟den Merfû olarak nakletmiĢ ve Abdurrahman‟nın

teferrüd ettiğini söylemiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim de Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakletmiĢ,

babası Ebû Hâtim de bu rivayeti kim ref ederse onun hata ettiğini, doğrusunun Ġsrâil

Ebû Ġshak Ümâre Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.454

Yaptığımız araĢtırmalar sonucunda bu rivayetin Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Ömer‟den

Merfû olarak geldiğini göstermiĢ, fakat Ebû Hâtim buna karĢı çıkarak rivayetin Mevkûf

olduğunu söylemiĢtir. Dolayısıyla bu rivayetin Taberânî‟nin dıĢındaki diğer eserlerde

geçmemesi ve bir hadis münekkiti tarafından aslının Mevkûf olduğunun

belirtilmesinden hareketle biz de bu rivayetin aslen Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğu

görüĢündeyiz

2.2. Râvinin Vehmi ve Hatası

حدثنا أحمد بن صالح حدثنا يحيى بن محمد المدينى حدثنا عبد اهلل بن خالد بن سعيد بن أبى مريم عن 122- بن أبى أبيو عن سعيد بن عبد الرحمن بن يزيد بن رقيش أنو سمع شيوخا من بنى عمرو بن عوؼ ومن خالو عبد اهلل

ال يتم بعد احتالـ وال » -صلى اهلل عليو وسلم-أحمد قاؿ قاؿ على بن أبى طالب حفظت عن رسوؿ اهلل «.صمات يـو إلى الليل

Ahmed b. Salih Yahya b. Muhammed el-Medenî Abdullah b. Hâlid b.

Saîd Hâlid b. Saîd Saîd b. Abdirrahman b. Yezîd Amr b. Avf Abdullah b.

Ebî Ahmed Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Büluğdan sonra yetimlik ve bir gün boyunca sesizlik de yoktur.”


Bu rivayeti Ebû Davud ve Beyhakî Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak


Nesâî, Ebû Davud‟un isnadında yer alan râvi Ahmed b. Salih‟i hüccet olarak

nitelememiĢ, Ukaylî‟de onun hadisinde münker olduğunu söylemiĢtir. Ġbnu‟l-Kattân,

Ebû Davud‟un rivayetini Abdullah b. Halid ve babasının meçhul olmasından dolayı

454

Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, III/354, Mu’cemu’s-Sağîr, I/208; Ġbn Ebî Hâtim, el-Ġlelü’l-Hadîs, III/373. 455

Ebû Davud, Kitâbu’l-Vesâyâ, 9; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VI/57.

106

zayıf kabul etmiĢtir. Abdurrahman b. Abdullah el-ĠĢbilî, rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den

Mevkûf Ģeklinin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.456

Ġbnu‟l-Kattân Hz. Ali (r.a.)‟den

Mevkûf olarak gelen rivayetin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.457

Dârekutnî de rivayetin

Mevkûf Ģeklinin mahfuz olduğunu söylemiĢtir.458

Bu durumda Ahmed b. Salih‟ten

gelen rivayet Ģâz olmaktadır. ġâz rivayet ise terkedilir ve mahfuz olan kabul edilir.

Yukarıdaki rivayetin metninde geçen “bir gün boyunca sessizlik yoktur”‟dan

kasıt cahiliyedeki i‟tikaf ibadetinde konuĢulmadığı için bu davranıĢa atıfta bulunarak

bunda bir hayrın olmadığı ifade edilmek istenmiĢtir.459

Ġncelediğimiz bu rivayet Merfû olarak nakledilmiĢ olup rivayetin isnadındaki

bazı râvilerin meçhul olması ve münker rivayetlerinin bulunması ayrıca hadis

münekkitlerinin bu rivayetin Mevkûf Ģeklinn mahfuz olduğunu söylemelerini de dikkate

alarak, yukarıda Merfû olarak nakledilen rivayetin aslen Mevkûf olduğu kanaatindeyiz.

ؿ أخبرني عطاء بن السائب حدثنا إسحاؽ بن إبراىيم قاؿ أنا عبد الرزاؽ قاؿ أنا معمر قاؿ أنا بن جريج قا123- )وآتوىم من ماؿ اهلل الذي آتاكم(أف عبد اهلل بن حبيب أخبره عن علي عن النبي صلى اهلل عليو و سلم أنو قاؿ

ربع الكتابة :قاؿ

Ġshâk b. Ġbrahim Abdürrezzak Ma‟mer Ġbn Cüreyc Atâ b. es-Sâib

Abdulah b. Habib Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

Allah’ın size verdiklerinden onlara verin ayetindeki miktarın “dörtte bir olduğunu

söylemiĢtir.”


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm, Taberânî ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den

Merfû olarak nakletmiĢlerdir.460

456

Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, VII/320, 321. 457

Ġbnu‟l-Kattân, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik, el- Beyânu’l-Vehmi ve’l-Ġhâmi fî

Kitâbi’l-Ahkâm, ( Tah. Hüseyin Sâîd ) Dâru Taybe, Riyad, 1418/1997, III/536. 458

Dârekutnî, el-Ġlel, IV/141. 459

Azîmâbâdî, Ebû‟t-Tayyib Muhammed ġemsü‟l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî, Avnu’l-

Ma’bûd ġerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1415/1995, VIII/54. 460

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/375; Taberânî, Mu’cemu’l-Evsât, III/29; Beyhakî, Es-Sünenü’l-

Kebîr, X/329.

107

Ġbn Cüreyc kendisine bu rivayeti Atâ b. Sâib dıĢında baĢka birinin de rivayet

ettiğini, fakat Hz. Peygamber (s.a.s)‟i zikretmediğini söylemiĢtir.461

Ġbn Abdilberr bu

rivayetin hem Merfû hemde Mevkûf olarak geldiğini, rivayeti Merfû olarak nakleden

Atâ b. Sâib‟in daha sonradan hâfızasının değiĢtiğini ve rivayetin doğrusunun Hz. Ali

(r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.462

Beyhakî, Ġbnu‟l-Kattân ve Ġbnu‟l Mülakkin

de rivayetin doğrusunun Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢlerdir.463

Dolayısıyla rivayetin Merfû değil Mevkûf olduğu anlaĢılmaktadır.

رواف، حدثنا نا أبو عمر محمد بن الحسين بن محمد لفظا، حدثنا أبو القاسم سليماف بن أحمد، حدثنا م 124-أبي، حدثنا شريك، عن األعمش، عن أبي سفياف، عن جابر بن عبد اهلل محمد بن عثماف بن أبي شيبة، حدثنا

ـ أحدكم يصلي من اللي ذا ل فػليستك فإف أحدكم إ األنصاري، قاؿ: قاؿ رسوؿ اهلل صلى اللو عليو وسلم: " إذا قا قػرأ في صالة وضع ملك فاه على فيو، فال يخرج من فيو شيء إال دخل فم الملك "

Ebû Ömer Muhammed b. Hüseyin b. Muhammed Ebû‟l-Kâsım Süleyman b.

Ahmed Mervân Muhammed b. Osman b. Ebî ġeybe Osman b. Muhammed

ġerîk A‟meĢ Ebû Süfyân Câbir b. Abdillah, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle

Ģöyle demiĢtir: “Sizden biriniz gece kalktığı zaman diĢlerini misvaklasın, çünkü

namazda kıraattayken melek ağzını ağzınıza koyar. Ağızdan çıkan herĢey de onun

ağzına girer.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Beyhakî de Câbir b.

Abdillah‟tan Merfû olarak nakletmiĢtir.464

Ġbn Ebî Hâtim, Câbir b. Abdillah‟tan Merfû olarak gelen rivayette vehm

olduğunu, bununda Osman veya ġerîk‟ten kaynaklandığını söylemiĢ ve rivayetin

doğrusunun A‟meĢ Saîd b. Ubeyde Ebû Abdurrahman Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle

Mevkûf olduğunu belirtmiĢtir.465

461

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VIII/375. 462

Ġbn Abdilberr, el-Ġstizkâr, VII/384. 463

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, X/329; Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, IX/749; Ġbnu‟l-Kattân, a.g.e.,

IV/158. 464

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., II/219; Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, III/449 465

Ġbn Ebî Hâtim, Ġlelü’l-Hadis, I/33.

108

Ġncelediğimiz bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe Mevkûf olarak kayıdetmesine rağmen

Beyhakî Merfû olarak tahrîc etmiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim, Câbir b. Abdillah‟tan Merfû olarak

gelen rivayette vehm olduğunu söylemiĢtir. Dolayısıyla rivayet, râvilerden birinin hatası

sonucunda Merfû olarak nakledilmiĢtir.

ثنا عبد الجبار بن حدثنا أحمد بن كامل القاضي ثنا جعفر بن أبي عثماف الطيالسي ثنا يحيى بن أيوب 125-نعمت الدار الدنيا لمن طارؽ عن أبيو رضي اهلل عنو قاؿ قاؿ رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلمlوىب أنبأ سعد بن

تزود منها آلخرتو حتى يرضى ربو عز وجل وبئست الدار لمن صدتو عن آخرتو وقصرت بو عن رضاء ربو وإذا قاؿ أعصانا لربوالعبد قبح اهلل الدنيا قالت الدنيا قبح اهلل

Ahmed b. Kâmil Ca‟fer b. Ebî Osman Yahya b. Eyüb Abdülcebbar

Sa‟d b. Tarîk Tarîk b. el-EĢyem, Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

“Rabbinin rızasını kazanmak için ahiretine hazırlık yapan için dünya evi ne kadar

güzeldir. Dünya ahireti (kazanmaktan) engelleyen ve rabbinin rızasını

kazanamayana ne kadar kötüdür. Kul, Allah Dünya‟nın belasını versin dediğinde,

Dünya, Allah kendisine karĢı iĢlenen kötülüklerin belasını versin der.”


Hâkim en-Nîsâbûrî, bu rivayeti Târık b. EĢyem‟den Merfû olarak tahrîc etmiĢ ve

Sahih olduğunu söylemiĢtir. Zehebî ise bu rivayetin münker olduğunu ve

Abdülcebbâr‟ın meçhul olduğunu söylemiĢtir.466

Ġbnu‟l-Cevzî ise bu rivayetin, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olarak da nakledildiğini ve

râvilerden Abdülcebbar‟ın meçhul olduğunu ayrıca rivayetin mahfuz da olmadığını

söylemiĢtir.467

2.3. Kasten Ref

أنا ابو منصور القزاز قاؿ أنا أبو بكر أحمد بن علي الحافظ قاؿ اخبرنا أبو طالب محمد بن محمد بن 126-نا ( محمد بن سعيد بن محمد البورقي قاؿ حدثنا أحمد بن غيالف قاؿ نا محمد بن عبد اهلل الشافعي ) قاؿ

محمد بن مقاتل قاؿ نا محمد بن مردويو قاؿ نا ابو اسماعيل حفص بن عمر قاؿ حدثني عبيد اهلل قاؿ حدثني محمد بن علي عن ابيو عن عمو محمد بن الحنفية قاؿ حدثني علي بن أبي طالب أنو سمع رسوؿ اهلل ) ص ( 466

Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., IV/312-313. 467

Ġbnu‟l-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye, II/798; Mevsîlî, a.g.e., s. 69.

109

ض للفقراء في أمواؿ األغنياء قدر ما يسعهم فإف منعوىم حتى يجوعوا ويعروا ويجهدوا حاسبهم اهلل يقوؿ إف اهلل فر حسابا شديدا وعذبهم عذابا نكرا

Ebû Mansur el-Kazâz Ebû Bekr b. Ahmed Ebû Talib Muhammed b.

Muhammed b. Ğaylan Muhammed b. Abdullah eĢ-ġâfî Muhammed b. Saîd

Ahmed b. Muhammed b. Mukâtil Muhammed b. Mürdeveyh Ebû Ġsmail Hafs b.

Ömer Ubeydullah Muhammed b. Ali Ali b. Hüseyin Muhammmed b. el-

Hanefî Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Allah

zenginlerin malından zenginlerin verebileceği kadar bir hak tayin etmiĢtir. Kim bu

hakka engel olur, fakirlerin yokluk çekmelerine sebep olur ise onların hesabı zor

olur ve onlar Ģiddetli bir azaba uğrarlar.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû olarak nakledilmiĢtir.468

Seneddeki

râvilerden Muhammed b. Saîd b. Muhammed el-Bûrakî‟nin hadis uydurduğu

söylenmiĢtir.469

Ġbnu‟l Cevzî de Bu hadisin Resûlullah (s.a.s)‟a aidiyetinin sahih

olamayacağını, ancak Hz. Ali (r.a.)‟nin sözü olabileceğini ve râvilerden el-Bûrakî‟nin

hadis uydurduğunu söylemiĢtir.470

Dolayısıyla buradaki ref probleminin, hadis uydurduğu münekkitlerce beyan

edilen Muhammed b. Saîd el-Bûrakî‟nin, rivayeti kasten ref etmesi sonucu ortaya çıktığı

kanaatindeyiz. Bu rivayete böyle bir baĢlık koymamızın sebebi de burda

anlaĢılmaktadır.

2.4. Mevkûf Rivayetin Mahfuz Olması

انبأنا أبن ناصر قاؿ اخبرنا أبوغالب الباقالني قاؿ انا أبوبكر البرقاني قاؿ نا الدارقطني قاؿ روى مؤمل عن 127-عليو و اسرائيل بن يونس عن ابي اسحاؽ السبيعي عن عبد اهلل بن مرة عن الحارث عن علي عن النبي صلى اهلل

468

Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, Târihu Bağdat, Dâru‟l-Kütübi‟l-

Ġlmiyye, Beyrut, III/245. 469

Zehebî, el-Muğnî, II/586; Ġbn Hacer, Lisânu’l-Mizân, V/178. 470

Ġbnu‟l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, Dâru‟l-Kütübi‟l-

Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, II/492; Mevsîlî, a.g.e., s. 112; Zehebî de Muhammed b. Saîd el-Bûrakî‟nin

hadis uydurduğunu söylemiĢtir. Bkz. Zehebî, Mizânu’l-Ġ’tidâl, III/566.

110

سلم قاؿ ال تقض رمضاف في عشر ذي الحجة وال تعمدف صـو يـو الجمعة وال تحتجم وانت صائم وال تدخل الحماـ وانت صائم

Ġbn Nâsır Ebû Ğâlib el-Bâkilânî Dârekutnî Mü‟mel Ġsrâil b. Yunus

Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den

rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Ramazan orucunu zi‟l-hicce‟nin ilk on gününde kazâ

etme. Sadece Cuma gününde oruç tutma. Oruçlu iken de hacamat yaptırma ve

hamama da girme.”


Dârekutnî bu rivayeti Ġsrâil b. Yunus Ebû Ġshak Abdullah b. Mürre Hz.

Ali (r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle Merfû, ġu‟be Ebû Ġshak Abdullah b.

Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle de Mevkûf geldiğini ve Mevkûfun daha sahih


Ġbnu‟l-Cevzî de Muhammed b. Kesir Ecleh Ebû Ġshak

Hâris Hz. Ali (r.a.) Resûlullah (s.a.s) tarîkiyle Merfû, Sevrî Ebû Ġshak

Ġbn Mürre Hâris Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle de Mevkûf geldiğini söylemiĢtir.472

Beyhakî de bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak nakletmiĢtir.473

Dârekutnî ve Ġbn Cevzî incelediğimiz rivayetin hem Merfû hem de Mevkûf

geldiğini, fakat Dârekutnî bu rivayetin Mevkûf Ģeklinin daha sahih olduğunu

söylemiĢtir. Beyhakî‟nin bu rivayeti Mevkûf olarak nakletmesi ve diğer hadis

kitaplarında bu rivayetin Merfû olarak nakledilmemesini göz önünde bulundurarak bu

rivayetin aslen Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.

حدثنا سويد بن سعيد حدثنا حبيب بن حبيب أخو حمزة الزيات عن أبي إسحاؽ عن الحارث : عن علي 128-م والزكاة سهم والحج عن النبي صلى اهلل عليو و سلم قاؿ : اإلسالـ ثمانية أسهم : االسالـ سهم والصالة سه

سهم والجهاد سهم وصـو رمضاف سهم واألمر بالمعروؼ سهم والنهي عن المنكر سهم وخاب من ال سهم لو

Süveyd b. Saîd Habib b. Habib Ebû Ġshak Hz. Ali (r.a.), Resûlullah

(s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “ Ġslam sekiz Ģubedir: Ġslam bir Ģube, namaz bir

471

Darekutnî, el-Ġlel, III/175-176. 472

Ġbnu‟l-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye, II/551. 473

Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kebîr, IV/285.

111

Ģube, zekat bir Ģube, hac bir Ģube, cihad bir Ģube, oruç bir Ģube, emri bi‟l-ma‟ruf

nehyi ani‟l-Münker bir Ģubedir. Kim ziyana uğrarsa bunlardan nasibi yoktur.”


Bu rivayet Hz. Ali (r.a.) ve Huzeyfe‟den Merfû ve Mevkûf olarak

nakledilmiĢtir.474

Dârekutnî, Habib b. Habib‟in Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a.) Resûlullah

(s.a.s) tarîkiyle Merfû olarak naklettiği rivayetle teferrüd ettiğini, doğrusunun Ebû Ġshak

Sıla b. Züfer Huzeyfe‟den Mevkûf olduğunu söylemiĢtir.475

Ġbn Receb el-Hanbelî

bu rivayetin hem Merfû hem de Mevkûf olarak geldiğini fakat Mevkûfun daha sahih


Heysemî, Bezzar‟ın Huzeyfe‟den naklettiği Merfû rivayetin

râvilerinden Yezid b. Atâ‟yı, Ahmed b. Hanbel‟in tevsik ettiğini, diğer münekkitlerin

ise zayıf kabul ettiğini söylemiĢtir.477

Ġncelediğimiz bu rivayet hem Merfû hem de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Hadis

âlimleri Merfû rivayeti zayıf kabul etmiĢler ve doğrusunun Huzeyfe‟den Mevkûf

olduğunu söylemiĢlerdir. Biz de bu bilgiler dâhilinde her ne kadar bu rivayet Hz. Ali

(r.a.) ve Huzeyfe‟den bazı râvilerin hataları sonucu Merfû olarak nakledilse de aslen

Mevkûf olduğu görüĢündeyiz.

حدثنا أحمد بن خليد قاؿ حدثنا عبد اهلل بن جعفر الرقي قاؿ حدثنا عبيد اهلل بن عمرو عن زيد بن أبي 129-أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي أف النبي قاؿ : من ارتبط فرسا في سبيل اهلل فعلفو وأثره في ميزانو يـو أنيسة عن

القيامة

Ahmed b. Hâlid Abdullah b. Cafer Ubeydullah b. Amr Zeyd b. Ebî

Üneyse Ebû Ġshak Hâris Hz. Ali (r.a. )‟den rivayetle Resûlullah (s.a.s) Ģöyle

demiĢtir: “Kim Allah yolunda cihat için bir at beslerse, onun yemi, gübresi kıyamet

gününde mizâna konulur.”

474

Tayâlisî, a.g.e.,, I/329; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., X/368, XV/576; Bezzâr, a.g.e., VII/330-331; Ebû Ya‟lâ,

a.g.e., I/400. 475

Dârekutnî, el-Ġlel, III/171. 476

Ġbn Receb el-Hanbeli, Fethu’l-Bârî, I/26. 477

Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, I/190.

112

Bu rivayet Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû ve Mevkûf, Esma b. Yezid ve Temim ed-

Dâri‟den de Merfû olarak nakledilmiĢtir.478

Ġbn Ebî Hâtim babasına Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû gelen rivayeti sorduğunda Ebû

Hâtim Mevkûf Ģeklinin doğruya benzediğini söylemiĢtir. Ġbn Ebî Hâtim yine bu rivayeti

Ebû Zür‟a‟ya sorduğunda ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf gelen rivayetin daha sahih

olduğunu, çükü râvilerden Züheyr ve Ġsrâil‟in ahfaz olduğunu söylemiĢtir.479

Dârekutnî

bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den hem Merfû hem de Mevkûf geldiğini söylemiĢ fakat bir

değerlendirmede bulunmamıĢtır.480

Heysemî de Taberânî‟nin, Hz. Ali (r.a.)‟den

naklettiği Merfû rivayetin râvilerinden Hâris‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir.481

Hadis

münekkitleri bu rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟ den Mevkûf Ģeklini daha doğru ve sahih olarak

görmüĢlerdir.

بن ساج حدثنا أحمد نا أبو عبد اهلل أحمد بن محمد الوراؽ نا مسلم بن إبراىيم نا بحر بن كنيز عن عثماف130-عن سعيد بن جبير عن علي بن أبي طالب رضي اهلل عنو أف النبي }صلى اهلل عليو وسلم{ قاؿ إف أفواىكم طرؽ

للقرآف فطهروىا بالسواؾ

Ahmed Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Müslim b. Ġbrahim Bahr

b. Kenîz Osman b. Sâç Hz. Ali (r.a.), Resûlullah (s.a.s)‟den rivayetle Ģöyle

demiĢtir: “Ağzınız Kur‟an için yoldur. Bundan dolayı ağzınızı misvakla

temizleyiniz.”


Bu rivayeti Ġbn Mace Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf, Ahmed b. Mervan ed-Dineverî

ise Merfû olarak nakletmiĢtir.482

Ġbnû‟l-Mulakkın, Ebû Nuaym‟ında bu rivayeti Merfû olarak tahrîc ettiğini fakat

râvilerden Bahr b. Kenz‟in zayıf olduğunu söylemiĢtir. Dineverî de yukarıdaki rivayeti

478

Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/367, Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVIII/148-149; Ġshak b. Râhuye, a.g.e.,, V/181; Ġbn

Mace, Kitâbu’l-Cihâd, 14; Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, I/130, II/40. 479

Ġbn Ebî Hâtim, el-Ġlelü’l-Hadis, III/375. 480

Dârekutnî, el-Ġlel, III/178-179. 481

Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, V/474. 482

Ġbn Mace, Kitâbu’t-Tahâre ve Sünenihâ, 7; Dineverî, Ahmed b. Mervân ed-Dineverî, el-Mücâlise ve

Cevâhiru’l-Ġlim, Dâru Ġbn Hazm, Beyrut, 1419/1998, III/68-69.


113

naklettikten sonra zayıf olduğunu söylemiĢtir.483

Bu rivayet ilk defa Ġbn Mace

tarafından Mevkûf olarak rivayet edilmiĢ olup, diğer temel hadis kaynaklarımızda ne

Merfû ne de Mevkûf olarak nakledilmiĢtir. Ġbn Mace‟den sonra ise Dineverî ve Ebû

Nuaym Merfû olarak nakletmiĢtir. Dolayısıyla bu rivayet bazı musanniflerden kaynaklı

sebeplerden dolayı ref edildiği kanaatindeyiz

3. HZ. ALĠ‟NĠN ĠDRACLARI

حدثنا محمد بن إسحاؽ البغدادي الصاغاني قاؿ نا أبو األسود النضر بن عبد الجبار قاؿ أنا بن لهيعة عن 131-

الحارث بن يزيد وبن ىبيرة عن عبد اهلل بن زرير الغافقي عن علي أف رسوؿ اهلل صلى اهلل عليو وسلم كاف قائما

نصرؼ فأتى ورأسو يقطر ماء فقاؿ إني قمت بكم ثم ذكرت أني كنت جنبا ولم أغتسل فانصرفت يصلي بهم إذا ا

واغتسلت فمن أصابو منكم مثل الذي أصابني أو وجد في بطنو رزا فلينصرؼ فليغتسل أو يتوضأ

Muhammed b. Ġshak en-Nadr b. Abdilcebbâr Ġbn Lehîa Hâris Yezid

b. Hübeyra Abdullah b. Zürayr Hz. Ali (r.a.)‟den rivayetle Ģöyle demiĢtir:

Resûlullah (s.a.s) namaz kıldıracağında hemen gitti, sonra da saçı ıslak olarak geldi ve

Ģöyle dedi. “Cünüp olduğumu hatırladım ve gusül abdesti aldım geldim. Siz de

benim gibi cünüb olduğunuzda veya midenizde bi rahatsızlık olursa namazdan

çıkın ve güsul ya da abdest alın.”


Ahmed b. Hanbel, Bezzâr ve Taberânî bu rivayeti Hz. Ali (r.a.)‟den Merfû

olarak nakletmiĢlerdir. Bezzâr Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bu rivayetin sadece bu

tarîkle bilindiğini, Taberânî de Muhammed b. Amr Ebî Ġbn Lehîa Hâris b.

Yezîd ve Ġbn Hubeyra Abdullah b. Zerîr Hz. Ali (r.a.) tarîkiyle Merfû bilindiğini

ve Ġbn Lehîa‟nın teferrüd ettiğini söylemiĢtir.484

Beyhakî ise Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf olarak naklettiği bu rivayeti sonunda

,elbisesini burnuna koysun) فليجعل ثوبو على أنفو ثم لينفتل وليتوضأ وال يكلم أحدا فإف تكلم استأنف

namazdan çıksın ve abdest alsın. Hiç kimseyle de konuşmasın eğer konuşursa

483

Ġbnû‟l-Mulakkın, el-Bedrü’l-Münir, II/50-51; Dineverî, a.g.e., III/69. 484

Bezzâr, a.g.e., III/105; Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat, VI/272.

114

namaza yeniden başlasın) ifadesiyle nakletmektedir. Diğer eserlerde yer almayan bu

ibarenin Hz. Ali (r.a.)‟nin bir idracı olduğu kanaatindeyiz

حدثنا عبدة ، عن سعيد ، عن قتادة ، عن خالس ، عن علي ، قاؿ : التثاؤب في الصالة من الشيطاف 132- وشدة العطاس والنعاس عند الموعظة.

Abde Saîd Katâde Hılâs, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Namazda esneme, çok hapşırma ve vaazda uyuklama şeytandadır.”


Bu rivayeti Hz. Ali'den Mevkûf olarak sadece Ġbn Ebî ġeybe nakletmiĢtir.485

Ebû

Hureyre ve Ebû Ümâme‟den nakledilen486

“Namazda esnemek Ģeytandandır.

Mümkün olduğunca (namazda) esnemeyi engelleyiniz.” Rivayeti ise Merfû olarak

nakledilmektedir. Dolayısıyla yukarıdaki Mevkûf rivayette ( شذج انؼطاط انؼاط ػذ

.ibaresi Hz. Ali (r.a.)‟nin Merfû rivayete idracı olarak anlaĢılmaktadır (انػظح

أخبرنا أبو القاسم عبد العزيز بن عبد اهلل بن عبد الرحمن األصبهاني التاجر بالري أنبأ أبو حاتم محمد بن 133-عيسى أنبأ إسحاؽ بن إبراىيم عن عبد الرزاؽ عن الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي : أنو كاف إذا قاؿ

قوتك أقـو وأقعد سمع اهلل لمن حمده قاؿ اللهم ربنا ولك الحمد اللهم بحولك و

Ebû’l-Kasım Abdülaziz b. Abdullah Muhammed b. Ġsa Ġshak b. Ġbrahim

Abdürrezzak b. Hemmâm Sevrî Ebû Ġshak Hâris, Hz. Ali (r.a.)‟nin Semiallahu

limen hamidehu sözünü dedikten sonra Ģöyle dediğini nakletmiĢtir. “ Allahümme

rabbenâ leke’l-hamd Allahümme bi-avlike ve kuvvetike egûmu ve ek’udü.”


Bu rivayeti Abdürrezzak b. Hemmâm ve Beyhakî, Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf

olarak nakletmiĢlerdir.487

Hz. Peygamber (s.a.s)‟den rivayete göre ise Resûlullah (s.a.s)

rükû‟dan doğrulunca “Semiallahu limen hamide” demiĢtir.488

Hz. Ali (r.a.)‟nin

485


Tirmizî, Kitâbu’l-Edeb, 7; Ġbn Huzeyme, Sahih-i Ġbn Huzeyme, II/61; Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân,

VI/123; Taberânî, Mu'cemu'l-Kebîr, VIII/131. 487

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., II/166; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/96. 488

Buhârî, Kitâbu’l-Ezân, 51; Müslim, Kitâbu’s-Salât, 392; Nesâî, Kitâbu’s-Salât, 123.

115

“Semiallahu limen hamide’den sonra allahümme bi kuvvvetike eûmü ve ıkü’dü”

demesi ise Hz. Ali (r.a.)‟nin idracı olarak anlaĢılmaktadır.

عن علي رضي اهلل عنو قاؿ : من الناس من يؤتى حدثنا أبو نعيم ثنا فطر عن أبي إسحاؽ عن الحارث 134-اإليماف وال يؤتى القرآف ومنهم من يؤتى القرآف وال يؤتى اإليماف ومنهم من يؤتى القرآف واإليماف ومنهم من ال يؤتي القرآف وال اإليماف ثم ضرب لهم مثال قاؿ فأما من أوتي اإليماف ولم يؤت القرآف فمثلو مثل التمرة حلوة

ريح لها واما مثل الذي أوتي القرآف ولم يؤت اإليماف فمثل اآلسة طيبة الريح مرة الطعم واما الذي أوتي الطعم الالقرآف واإليماف فمثل األترجة طيبة الريح حلوة الطعم واما الذي لم يؤت القرآف وال اإليماف فمثل الحنظلة مرة

الطعم ال ريح لها

Ebû Nuaym Fıtr b. Hâlife Hâris, Hz. Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Bazı

insanlara ne iman verilir ne de Kur’ân, bazıları imana gelmez fakat Kur’ân’a gelir.

Bazıları da imana gelir fakat Kur’ân’a gelmez. Diğer bazıları da hem imana hem de

Kur’ân’a gelir dedikten sonra şu örneği vermiştir İmana gelip Kur’ân’a gelmeyen

hurma gibidir. Tadı güzel fakat kokusu yoktur. Kur’ân’a gelip imana gelmeyen ise

fesleğen gibidir. Kokusu güzel tadı ise acıdır. Hem İmana hem de Kur’an’a gelen ise

turunçgil gibidir. Hem tadı hem de kokusu güzeldir Ne Kur’ân’a gelen ne de İman a

gelen ise Ebû Cehil karpuzu gibidir. Kokusu olmadığı gibi tadı da acıdır.”


Bu rivayeti sadece Dârimî nakletmiĢtir.489

Hz. Peygamber (s.a.s) ‟den nakledilen

bir rivayete göre ise Resûlullah (s.a.s) “Kur‟ân okuyan mü‟min portakal gibidir.

Kokusu hoĢ tadı güzeldir. Kur‟ân okumayan mü‟min ise hurma gibidir. Kokusu

yoktur fakat tadı güzeldir. Kur‟ân okuyan münafık ise fesleğen gibidir. Kokusu

güzel tadı ise acıdır. Kur‟an okumayan münafık ise Ebû Cehil karpuzu gibidir.

Kokusu yok tadı ise acıdır.” demiĢtir.490

Rivayeti baĢ tarafında yer alan “Bazı

insanlar ne imana gelir ne Kur’ân’a, bazıları imana gelmez fakat Kur’ân’a gelir.

Bazılarıda imana gelir fakat Kur’ân’a gelmez. Diğer bazıları da hem imana hem de

Kur’ân’a gelir.” Ġfadesi Hz. Ali (r.a.)‟nin idracı olarak anlaĢılmaktadır.

489

Dârimî, Fedâili’l-Kur’ân, 8. 490

Ġbn Hibbân, Sahih-i Ġbn Hibbân, I/328.

116

قاؿ نهى عن أكل حدثنا مسدد حدثنا الجراح أبو وكيع عن أبى إسحاؽ عن شريك عن على عليو السالـ 135- .الثـو إال مطبوخا

Müsedded el-Cerrâh Ebû Vekî Ebû Ġshak ġerîk, Hz. Ali'nin “Pişmiş

sarımsak dışında sarımsak yemeyi yasakladığını söylemiştir”.


Bu rivayet sadece Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilmiĢtir.491

Resûlullah (s.a.s) de

insanları sarımsak yemekten sakındırmıĢtır.492

Hz. Ali (r.a.) de yukarıdaki rivayette إال

.ibaresini söyleyerek Merfû rivayete idracda bulunmuĢtur يطثخا

أخبرنا إبراىيم بن شاكر قاؿ حدثنا عبد اهلل بن عثماف قاؿ حدثنا طاىر بن عبد العزيز قاؿ حدثنا عباد بن 136-

محمد بن عباد قاؿ حدثنا يزيد بن أبي حكيم قاؿ حدثنا سفياف الثوري عن أبي إسحاؽ عن الحارث عن علي قاؿ

سلم الكافر وال يرث الكافر المسلم إال أف يكوف عبدا لو فيرثوال يرث الم

Ġbrahim b. ġâkir Abdullah b. Osman Tâhir b. Abdülaziz Abbâd b.

Muhammed Yezid b. Ebî Hakem Süfyân es-Sevrî Ebû Ġshak Hâris, Hz.

Ali'den rivayetle Ģöyle demiĢtir: “Müslüman kafire kafir de Müslümana vâris olamaz

eğer köle (Müslümanın kafir kölesi) ise o zaman olabilir.”


Bu rivayeti Ġbn Ebî ġeybe ve Ġbn Abdilberr nakletmiĢtir.493

Resûlullah

(s.a.s)‟den “Müslüman kafire, kafir de Müslümana vâris olamaz.” rivayeti

nakledilmiĢtir.494

Dolayısıyla Hz. Ali (r.a.)‟nin yukarıdaki naklettiği rivayetin sonundaki

.ibare onun idracıdır إال أف يكوف عبدا لو فيرثو

491

Ebû Davud, Kitâbu’l-Edi’me, 41; Tirmizî, Kitâbu’l-Edi’me, 14; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/78. 492

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXX/113; Buhârî, Kitâbu’l-Ezân, 160; Ebû Ya‟lâ, a.g.e., IV/209. 493

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XVI/332; Ġbn Abdilberr, Temhid, IX/168. 494

Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., VI/15; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXVI/138; Müslim, Kitâbu’l-

Ferâiz, 1614.

117

4. HZ. ALĠ‟NĠN HÜKMEN MERFÛ SAYILAN MEVKÛF RĠVAYETLERĠ

Hz. Ali‟ye ait birçok rivayet bulunmaktadır. Bazı âlimler bu rivayetlerden

bazılarının sadece Hz. Peygamber (s.a.s)‟in haber vermesiyle bilinebileceğini, bundan

dolayı da Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetlerin Hükmen Merfû konumunda olduğunu

söylemiĢlerdir. Biz de bu bölüm de Mevkûf olup da Hükmen Merfû olarak

değerlendirilen rivayetleri değerlendireceğiz.

“Ġsrâiliyattan alınmamıĢ, bir ictihadla bir lugatın beyanı veya bir garib kelimenin

Ģerhi ile ilgisi olmayan, fakat yaratılıĢın baĢlangıcı ve gelip geçmiĢ peygamberler

hakkında maziye, harpler, fitneler, kıyamet gününün ahvali gibi geleceğe ait sahabî

haberleriyle, bir fiilin yapılması halinde kazanılacak sevab veya bir baĢka fiilin

yapılması halinde maruz kalınacak ikabla ilgili sözler Merfû hükmündedir.”495

Merfû hadisler kavlî, fiilî ve takriri olmak üzere üçe ayrıldığı gibi, hükmen

Merfû rivayetler de kavlî, fiilî ve takriri olmak üzere üç kısma ayrılmıĢtır.496

a) Hükmen Merfû Kaviller: Ġbn Mesud‟un “Kim bir sihirbaza veya arrafa

inanırsa Muhammed ( s.a.s) indirileni inkar etmiş olur.” Sözü hükmen Merfû kabul

edilmiĢtir.497

b) Hükmen Merfû fiiller: Ġmam ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟nin küsuf namazının her

rekâtında ikiden fazla rükû yapmasını, O‟nun kendi içtihadı ile yapamayacağını

söyleyerek hükmen Merfû olduğunu söylemiĢtir.498

c) Hükmen Merfû Takrirler: Sahabenin Hz. Peygamber (s.a.s) zamanında

yaptığı Ģeyleri söylemesi, Resûlullah (s.a.s)‟in bunlara muttali olduğu gerekçesiyle

495

Talat Koçyiğit, Hadis Istılahları, s. 217, Ġbn Hacer, ġerhu Nuhbeti’l-Fiker, s.106-107. Hükmen Merfu

kavramının tanımı ve kısımları için ayrıca bkz. Sabri Çap, a.g.e., s. 30-35; Talat Sakallı, “Sahabe

Fetvaları ve GörüĢlerinin Ġlmi Değeri”, Cahiliyeden Ġslam Toplumuna Sahabe Nesli Sempozyumu,1

Kasım 2014, Fecr Yayınları, 2015, Ankara, s.162-182; Ali Toksarı, “Hadis Ġlmi Açısından Sahâbî Kavli

ve Değeri”, Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, (EÜĠFD) 1985, sayı: 2, s. 339-358 Abdullah

Aydınlı, “Merfu” DĠA, XXIX/180. 496

Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, Mektebetü‟l-BüĢra, Karachi, 1434/2012, s.106-

108. 497

Sabri Çap, a.g.t., s. 31. 498

Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar, s.107.

118

hükmen Merfû olarak kabul edilmiĢtir.499

Sahabeden Câbir‟in “ Biz Resûlullah (s.a.s)

zamanında azil yapardık.” Sözü de bu gruba örnek olarak verilmiĢtir.

Yusuf Suiçmez de Hükmen Merfû anlayıĢının hadislerin ref edilmesinde etkili

olduğunu vurgulayarak, çalıĢmasında bu kavramın geniĢ tenkidini yapmıĢtır.500

Ġbn Arrâk, Beyhakî‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den Mevkûf naklettiği “Kim besmeleyi

söylemede titiz davranırsa Allah onun günahlarını affeder.”501

Rivayetinin hükmen

Merfû konumunda olduğunu söylemiĢtir.502

Ġbn Hacer, Buhari‟nin Hz. Ali (r.a.)‟den

naklettiği “Kim hapşırma işittikten sonra, her durumda/her hâlükârda Allah’a hamd

olsun derse o kişi bir daha ne diş ne de kulak ağrısı görür.” Ġbn Hacer bu rivayetin

Mevkûf – sahih olduğunu ve reyle bilinemeyeceğinden hükmen Merfû olduğunu

söylemiĢtir.503

5. HZ. ALĠ‟NĠN MEZHEPLERCE KABUL GÖRMÜġ ĠCTĠHADLARI,

HÜKÜMLERĠ

Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.s)‟in dâr-ı bekâya irtihalinden sonra kendi

halifeliğine kadar resmi bir devlet görevi olmamıĢtır. Bu sayede kendisi sürekli ilimle

iĢtiğal etmiĢ ve döneminde ilmî açıdan kendisine ihtiyaç duyulan birisi olmuĢtur. Ayrıca

kendisinden Merfû ve Mevkûf birçok rivayet nakledildiği için amelî mezheplerin hangi

konularda onun rivayetlerinden yararlandığını bu bölümde göstermeye çalıĢacağız.

5.1. Hanefî Mezhebi

Ezan

Hanefilere göre kiĢinin seferde ezan ve kâmeti okuması efdaldir. Fakat ezan

okumayıp sadece kâmet getirse de câiz olur. Hanefilerin bu konudaki dayanağı Hz. Ali

499

Ġbn Hacer, Nüzhetün Nazar, s.107-108. 500

Yusuf Suiçmez, a.g.e., s. 35-42. 501

Beyhakî, ġuabu’l-Ġman, IV/216. 502

Ġbn Arrâk, Tenzîhu’Ģ-ġerîa, I/297. 503

Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil„ârifîn b. Nûriddîn Alî, Feyzü’l-Kadir, Daru‟l-

Ma‟rife, Beyrut, 1391/1972, I/404.

119

(r.a.)‟den nakledilen Ģu rivayettir: “Seferî birisi isterse ezan ve kamet getirebilir, isterse

de ezan okumayıp kâmetle yetinebilir.”504

Taharet

Hanefiler, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil alarak mukim olmayan

kiĢinin cünüb olduğu zaman su bulma ümidinden dolayı vaktin sonuna kadar

bekleyebileceğini söylemiĢlerdir. Bu konu hakkında sahabenin icma ettiği de

söylenmiĢtir.505

Namaz

Hanefilere göre cuma namazının kılınabilmesi için, devlet baĢkanının izin

vermesi, cemaatin ( üç kiĢi) olması ve namazın Ģehir camisinde öğle vaktinde kılınması

gerekir. Cuma namazının Ģehir camisinde kılınmasının Ģartı Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen rivayete dayanmaktadır.506

Oruç

Hanefilere göre ramazanda bir kiĢi kusmasını engellemeye çalıĢırsa orucuna

zarar vermiĢ olmaz. Bilerek kusmaya çalıĢırsa o zaman orucunu kaza eder fakat

keffâreti olmaz. Keffâret, yeme-içme ve cimâ durumunda olur. Hanefilerin bu konudaki

görüĢü Hz. Ali‟den nakledilen rivayete dayanmaktadır.507

Zekât

Ebû Hanife ve Ġmam Muhammed‟e göre yetimin borcu kendi malından

ödendikten sonra kalan miktarla zekâtı da ödenir. Ebû Hanife ve Ġmam Muhammed‟in

bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil olarak almıĢlardır.508

504

Kâsânî, a.g.e., I/153; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/411. 505

Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes„ûd b. Ahmed, Bedâiu’s- Sanâi fî Tertîbi’Ģ-ġerâi, Dâru‟l-Kütübi‟I-

Ġlmiyye, Beyrut, 1982, I/55. 506

Kâsânî, a.g.e., I/275,; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IV/45; Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, III/179. 507

ġeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan, Kitabu’l-Asl, ( tah. Ebu‟l-Vefâ el-Efgânî ) Dâru‟l-

Meârifi‟l-Osmaniye, Medine, 1401/1981, II/192-193. 508

ġeybanî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan, Kitabu’l-Âsâr, ( tah. Ahmed Ġsa el-Mi‟sarâvî ) Dâru‟s-

Selâm, Kahire, 1427/2006, I/327.

120

Nikâh

Hanefilere göre bir kiĢi hür bir kadınla evlenme durumuna sahib değilse,

câriyeyle evlenmesi caizdir. Hanefilerin bu konudaki te‟vîli Hz. Ali‟ye

dayanmaktadır.509

Hz. Ali‟den nakledilen görüĢe göre bir kız velisinin izni olmadan evlenirse,

nikâh sahihtir. Ebû Hanîfe‟ye göre de evlenecek kadının bekâr veya dul olması

farketmez.510

Hanefiler, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf rivayeti delil alarak, dâru‟l-

harbde ehl-i kitap bir kadınla evlenmeyi mekruh görmüĢlerdir.511

Diyet

Sabî, mecnun ve bunağın kasten adam öldürmesi Hanefîlere göre bu hata

konumundadır. Bu durumda diyet miktarı beĢ yüz dirhemi geçerse âkile tarafından,

geçmezse onların mallarından ödenir. Hanefiler bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟nin

uygulamasını delil olarak almıĢlardır.512

Had

Bir kiĢi akrabalarından birinin yahut köle efendisinin malından çalarsa,

Hanefiler o kiĢinin malda hakkı olabileceği düĢüncesiyle elinin kesilmemesi gerektiğini

söylemiĢlerdir. Hanefilerin bu konudaki delili Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf

rivayettir.513

Ġmam Muhammed, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil alarak hırsızın

elinin kesileceğinde sadece sağ eli, ayağının kesileceği zamanda sadece sol ayağının

509

Kâsânî, a.g.e., II/268. 510

Serahsî, a.g.e., V/10. 511

Serahsî, a.g.e., V/50. 512

ġeybânî, Kitâbu’l-Asl, IV/550; Serahsî, Ebû Bekr ġemsü‟l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-

Serahsî, el-Mebsut, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., XXVI/86. 513

Serahsî, a.g.e., IX/188; Abdürrezzak b. Hemmâm, a.g.e., X/212.

121

kesilmesinin gerektiğini söylemiĢtir. Eğer hırsızlık devam ederse bu sefer ıslah için

hırsıza hapis cezası verilir.514

Nezir

Ebû Hanife ve hanefî fukahanın çoğunluğuna göre bir kiĢi hacca yürüyerek

gitmeyi nezir edip daha sonra da bunu yapmaya gücü yetmezse, o kiĢi bir binite binerek

hacca gider ve bir bedene515

keser. Bu konudaki görüĢ Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen

rivayete dayanır.516

Diyet

Bir adam hatayla bir adamı öldürürse, öldürülen kiĢinin diyeti vârislerin arasında

Allah‟ın farz kıldığı taksime göre dağıtılır. Hanefilerin bu görüĢü Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen rivayete dayanmaktadır.517

5.2. Mâlikî Mezhebi

Taharet

Ġmam Mâlik, seferde su bulunmadığı zaman kiĢinin eĢi veya cariyesiyle iliĢkiye

giremeyeceğini söylemiĢtir. Bu görüĢün Hz. Ali (r.a.), Ġbn ġihab ve Ġbn Vehb‟den de

nakledildiği söylenmiĢtir.518

Namaz

Ġmam Mâlik, Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayetle orta namazın sabah

namazı olduğunu söylemiĢtir.519

Beyhakî de Mâlik‟in görüĢünün bu olduğunu

söylemiĢtir.520

514

ġeybânî, Kitabu’l-Âsâr, II/626. 515

“Hacda kurban edilen sığır veya deve” Mehmet Erdoğan, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, İstanbul, (5. Baskı) 2015, s. 49. 516

Muvatta, (ġeybani) Kitabu’l-Feraiz, 746. 517

ġeybânî, Kitâbu’l-Asl, IV/522-523. 518

Sahnûn, Ebû Abdillah Muhammed b. Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye,

Beyrut, 1415/1994, I/136. 519

Muvatta, (Azamî) Kitâbu’s-Salât, 461. 520

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/461.

122

Mâlikilere göre bayram sabahı musallaya sesli tekbir getirerek ve yürüyerek

gidilir. Mâlikilerin bu konudaki delili Hz. Ali (r.a.) ‟den nakledilen Ģu rivayettir:

“Bayram namazına yürüyerek gitmek ve evden çıkmadan önce bir şeyler yemek

sünnettendir.”521

Ġmam Mâlik, namaza sonradan katılan kiĢinin ilk rekâtının yetiĢtiği rekât

olduğunu, kalan rekâtları da kendisinin kılması gerektiğini söylemiĢtir. Hz. Ali

(r.a.)‟den bu konuyla ilgili Mevkûf bir rivayet nakledilmiĢtir.522

Nikâh

Ġbn RüĢd, kiĢi bir kadınla evlenip cinsel münasebette bulunursa kadının kızıyla

koca arasında o zaman haramlığın meydana geleceğini söylemiĢtir. Ġbn RüĢd bu konuda

Hz. Ali (r.a.) ve Ġbn Abbas‟tan rivayet bulunduğunu da belirtmiĢtir.523

Talak

EĢler arasında Ģiddetli anlaĢmazlık çıktığında bu anlaĢmazlığı düzeltmek için iki

taraftan birer hakem tayin etme konusunda âlimler ittifak etmiĢlerdir. Zira bu konuda

açık nass bulunmaktadır.524

Fakat bu hakemlerin eĢlerin arasını ayırmasında kocanın

iznine gerek olup olmadığı konusunda ise farklı görüĢler bulunmaktadır. Ebû Hanife ve

Ġmam ġâfî hakemlerin boĢamasını kocanın iznine bağlı görürken, Ġmam Mâlik kocanın

iznini gerekli görmemiĢtir. Ġmam Mâlik bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen Mevkûf

rivayeti delil olarak almıĢtır.525

Ġmam Mâlik, Hz. Ali (r.a.)‟den: “ KiĢi karısına i‟lâ yaptığı zaman onu

boĢamadan dört ay bekler. Dört ay sonra da onu ya boĢar ya da geri döner.” rivayetini

naklettikten sonra kendisinin de bu görüĢte olduğunu söylemiĢtir.526

521

Tirmizî, Ebvabu’l-Ġ’deyn, 382. 522

Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, I/188, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayet için bkz. Beyhakî, Es-

Sünenü‟l-Kebîr, II/298. 523

Ġbn RüĢd, a.g.e., II/34. 524

Nisâ, 4/35. 525

Ġbn RüĢd, Ebû‟l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed, Bidayetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesid,

Dâru‟l-Ma‟rife, b.y.y., trz., II/98-99. Bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayet için bkz. Beyhakî,

Es-Sünenü‟l-Kebîr, VII/306. 526

Muvatta (Azamî), Kitâbu’t-Talâk, 2045.

123

ġüf‟a

Ġmam Mâlik, Ģuf‟anın kiĢlerin sayısına göre değil, yakınlığa göre olduğunu

söylemiĢtir. Ġbnu‟l-Kasım bu konudaki rivayetin Hz. Ali (r.a.)‟den geldiğini

söylemiĢtir.527

Lakît

Ġmam Mâlik kayıb çocuğun köle yapılamayacağını ve hür olduğunu söylemiĢtir.

Mâlikiler bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti de delil olarak

getirmiĢlerdir.528

Nezir

Âlimler, Kâbe‟ye yürüyerek gitmeyi nezir edip, daha sonra yürümeye güçü

olmayan kiĢinin hakkında farklı görüĢler belirtmiĢlerdir. Medine ehli bu durumdaki kiĢi

için, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen bir rivayete dayanarak bir binite binebileceğini ve

kurban kesmesi gerektiğini söylemiĢlerdir. Medine ehli bu görüĢünü, Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen rivayete dayandırmaktadır.529

Kısas

Ġmam Mâlik, Ġmam ġâfî, Ebû Yusuf ve Ġmam Muhammed, kısas uygulanan

kiĢinin meydana gelen yaradan dolayı ölmesi sonucunda âkileye diyet verilmemesi

görüĢündedirler. Bu görüĢün Hz. Ömer ve Hz. Ali (r.a.)‟den nakledildiğini de

belirtmiĢlerdir.530

Miras

Ġmam Mâlik, vasî‟nin vasî‟ye vasiyetinin câiz olduğunu söylemiĢtir. Mâlikiler

bu konuda Hz. Ali (r.a.)‟nin de cevâzının olduğunu söylemiĢlerdir.531

أ أجاص صح ص

انص

527

Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, IV/215. 528

Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, II/447, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Ġbn

Ebî ġeybe, a.g.e., XI/102. 529

Ġbn RüĢd, a.g.e., I/425; Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-Sünenü’l-

Kebîr, X/81. 530

Ġbn RüĢd, a.g.e., II/408. 531

Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, IV/332.

124

5.3. ġâfiî Mezhebi

Taharet

Ġmam ġâfî, abdest alırken sol taraftan baĢlamaya cevaz vermiĢ olup, sağ taraftan

baĢlamanın ise sünnet olduğunu söylemiĢtir.532

Ġmam ġâfî‟nin bu konudaki cevazı Hz.

Ali (r.a.)‟den nakledilen Ģu rivayete dayanmaktadır: “Abdeste hangi uvuzumdan

başladığıma aldırmam”533

Namaz

Ġmam ġâfî, Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen “ Biriniz rükû ettiğinde şöyle desin:

Allhümme leke reka’tü ve leke haşa’tü ve leke eslemtü ve bike âmentü ve aleyke

tevekkeltü”534

rivayetinin, rükû da söylenmesini güzel bir söz olarak

değerlendirmiĢtir.535

Namazın son rekâtına yetiĢen kiĢinin ilk rekâtı, yetiĢtiği rekâttır. Ġmam selam

verdikten sonra da kalan rekâtları tamamlar. ġâfilerin bu görüĢü Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen “Yetiştiği rekât onun ilk rekâtıdır.”536

rivayetine dayanır.537

Oruç

Ġmam ġâfî, ramazanda güvenilir bir kiĢi hilali gördüğünü haber verse de gün

eksik olduğu takdirde ihtiyata binaen oruç‟un tamamlanması gerektiği görüĢündedir.

ġâfî bu görüĢünü Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen “ Şaban ayında bir gün oruç tutmak,

ramazan ayında iftar yapmaktan daha iyidir.”538

rivayetine dayandırmıĢtır.539

532

Maverdî, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Hâvî Fi Fıkhi’Ģ-ġâfî, ( Ali Muhammed

Muavvid ve Adil Ahmed Abdülmevcûd ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1444/1994, I/143. 533

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, I/87. 534

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., I/386, Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, II/442. 535

ġâfî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs, el-Üm, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1393, VII/165. 536

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, II/298. 537

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ġeref b. Mürî, el-Mecmû ġerhu’l-Mühezzeb, Mektebetü‟l-ĠrĢâd,

Cidde, trz. IV/117. 538

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, IV/211. 539

Mâverdî, a.g.e., III/411.

125

Talak

ġafilere göre eĢlerden birisinde bir kusur/ayıp bulunduğu zaman taraflardan biri

nikâh akdini feshetme yetkisine sahibtir. Bu kusurlar beĢ tane olup üçü her iki tarafta

bulunurken ikisi ise sadece kadında bulunur. ġafilerin bu görüĢü Hz. Ömer ve Hz

Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetlere dayanmaktadır.540

Had

Ġmam ġâfî, had cezasının, sertliği orta seviyede olan bir kamçıyla, erkek ayakta

kadın ise otururken uygulanabileceğini söylemiĢtir. Müzenî, Ġmam ġâfî‟in görüĢüne

ilave olarak, had cezası uygulanırken yüz ve cinsel organlardan da sakınılması

gerektiğini söylemiĢtir.541

5.4. Hanbelî Mezhebi

Taharet

Hanbelilere göre iki hayız arasındaki temizlik süresi en az on üç gündür. Bir

adam Hz. Ali (r.a.)‟ye gelerek boĢadığı eĢinin bir ayda üç hayız gördüğünü söylemiĢtir.

Hz. Ali (r.a.) yanında bulunan ġurayh‟a görüĢünü sormuĢ, o da “Kadının çevresinden

Ģahidler istenir. Kadın bu durumunu kanıtlayamadığı durumda ise yalancı sayılır.”

demiĢtir. Hz. Ali (r.a.) de ġurayh‟ın isabet ettiğini söyleyerek görüĢünü doğrulamıĢtır.542

Namaz

Evzâî, Ġmam Mâlik ve ġâfî‟ye göre namazın her rekatında fatihayı okumak

gerekir. Ahmed b. Hanbel‟e göre ise gerekmez. Bunun delili ise Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen Ģu rivayettir. “ İlk iki rekâtta oku, son iki rekâtta ise tesbihte bulun. Eğer

540

Nevevî, a.g.e., 16/269. Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-Sünenü’l-

Kebîr, VII/215. 541

Müzenî, Ebû Ġbrâhîm Ġsmâîl b. Yahyâ b. Ġsmâîl, Muhtasaru Müzenî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,

1419/1998, s.349, bu konu hakkında Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen mevkûf rivayet için bkz. Beyhakî, Es-

Sünenü’l-Kebîr, VIII/327. 542

Ġbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhamme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr,

Dâru Hicre, 1414/1993, I/322; el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1414/1994,

I/133.

126

son iki rekâtta da okumak gerekseydi, kıraati sesli olan vakitlerin 3. ve 4. rekatlarında

okunurdu.”543

Hac

Hanbeliler, hacdan sonra umre yapılacabileceğini belirterek, bu konuda Hz. Ali

(r.a.)‟nin cevazının olduğunu söylemiĢlerdir.544

Umre yapıldıktan sonra hac yapmanın

ise kıran haccı olmayacağını savunmuĢlardır. Ebû Hanife ve Ġmam Mâlik ise bu

durumda kıran haccının olacağına hükmetmiĢlerdir.545

Nikâh

Hanbelilere göre hür kadın, câriye üzerine nikâhlandığında, koca câriyesinin

yanında geçirdiği her geceye karĢılık hür‟ün yanında iki gece geçirir. Hanbeliler bu

konuda Hz. Ali (r.a.)‟den nakledilen rivayeti delil olarak getirmiĢlerdir.546

Said b.

Müseyyeb, Mesruk ve Ġmam ġâfî‟î‟nin de bu görüĢte olduğu belirtilmiĢtir. Ġmam Mâlik

bir rivayetinde ise câriye ve hür‟ün nafaka ve nikâh hukukunda eĢit olduğunu

aktarmıĢtır.547

Talak

Hanbeliler bunağın boĢamasının geçerli olamayacağı görüĢünü Hz. Ali (r.a.)‟den

nakledilen rivayete dayandırmıĢlardır.548

Had Cezası

Hanbeliler, Hz. Ali (r.a.)‟nin sözünü delil alarak haddin erkeğe ayakta, kadına

ise oturarak uygulanması gerektiğini söylemiĢlerdir. Ebû Hanîfe, ġafi‟î, Mâlik de bu

görüĢtedir. Ebû Yusuf ise kadına had cezasının ayakta uygulanması gerektiğini

543

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., III/266; Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, I/525. 544

Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, VII/53. 545

Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, III/239. 546

Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VII/176. 547

Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, VII/517. 548

Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., IX/551, Beyhakî, Ma’rifetü’s-Sünen, XI/73, Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr,

VIII/236.

127

söylemiĢtir.549

Hanbeliler köleye karĢılık hürün öldürülemeyeceği görüĢünü de Hz. Ali

(r.a.)‟den nakledilen rivayete dayandırmıĢlardır.550

Ta‟zir

Hanbeliler, müĢrik cariyeyle iliĢkiye girmek, elin kesilmesini

gerektirmeyecek kadar bir Ģey çalma gibi had ve kefâreti gerektirmeyen her suçta ta‟zir

cezasının uygulanmasının meĢru olduğunu söylemiĢlerdir.551

Delil olarak da Hz. Ali

(r.a.)‟den Ģu rivayeti nakledilmiĢtir. Hz. Ali (r.a.)‟ye bir adamın bir adama ey fâsık, ey

habis demesinin cezası sorulunca Hz. Ali (r.a.) de “Bu had uygulanmayan bir suçtur

ve bunlara ta’zir cezası verilir.”552

demiĢtir.

Recm

Ġbn Kudâme, zina suçu ikrar yoluyla sabit olmuĢsa recme ilk önce devlet baĢkanı

veya hâkim‟in baĢlaması gerektiğini, delil yoluyla sabit olmuĢsa da ilk önce Ģahitlerin

baĢlaması gerektiğini söylemiĢtir. Ġbn Kudâme, bu görüĢünü söyledikten sonra Hz. Ali

(r.a.)‟den Ģu rivayeti aktarmıĢtır: “Recm iki çeşittir. Eğer ikrar yoluyla sabit olmuşsa

recme, ilk önce devlet başkanı başlar. Şahitlerle sabit olmuşsa da recme ilk önce

onlar başlar.”553

Cenaze

Ġbn Kudâme, erkeğin mezarına bir Ģeyin örtülemeyeceğine Hz. Ali (r.a.)‟den bir

rivayetle delil getirmĢtir. Bu rivayete göre Hz. Ali (r.a.) bir topluluğu erkek mezarının

üstüne bir örtü sererken görmüĢ ve örtüyü alarak bu kadınlar için yapılır demiĢtir.554

549

Ġbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî li Ġbn

Kudâme, Mektebetü‟l-Kahire, Kahire, 1388/1968, X/334. 550

Ġbn Kudâme, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, IX/362, Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr, VIII/34, Bu konu hakkında Ġbn

Abbas da merfû bir rivayet nakletmiĢ, fakat zayıf olduğu belirtilmiĢtir. Beyhakî, Es-Sünenü’l-Kebîr,

VIII/35. 551

Ġbn Kudâme, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, 4/111. 552

Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/326. 553

Ġbn Ca‟d, a.g.e., I/46; Ġbn Ebî ġeybe, a.g.e., XIV/545. 554

Ġbn Kudâme, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, I/368.

128

Değerlendirme

Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat aslı Merfû olan rivayetlerin geneli

fıkhî konulara aittir. Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler genellikle Abdürrezzak b.

Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe‟nin Musanneflerinde geçmektedir. Ancak az da olsa

musannef türü eserlerden sonra gelen ve Merfû rivayetleri biraraya getirmeyi amaçlayan

sünen ve müsned türü eserlerde de Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler bulunmaktadır.

Özellikle musannef türü eserlerde yer alan Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetlerinin

daha sonraki hadis kitaplarında Merfû olarak nakledilmesinin baĢlıca sebebleri önem

sırasına göre Ģunlardır: a) Hz. Ali‟nin kendisine sorulan bir soruya cevap verirken Hz.

Peygamber (s.a.s)‟den bildiği bir rivayeti ona isnad etmeden kendi sözüymüĢ gibi

nakletmesi. b) Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetin Merfû-muttasıl baĢka bir

tarîkine ulaĢılması. c) Sahabeden sonra gelen bazı râvilerin rivayeti, Hz. Peygamber

(s.a.s)‟e isnad etmektense sahabeye isnad etmeyi tercih etmesi.

ÇalıĢmamız esnasında bazı Mevkûf rivayetlerin, Merfû rivayetlerden daha sahih

olduğunu tespit ettik. Ancak bu durum her zaman ref problemini ortaya çıkarmaz çünkü

kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilen rivayetteki râviler, Merfû rivayetin

râvilerinden hıfz ve adalet yönünden daha sağlam olabilir.

Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetler erken dönem eserlerinde Merfû olarak

geçmekteyken daha sonraki eserlerde ise Mevkûf olarak bulunmaktadır. Bunun en temel

sebebi ise Merfû rivayetin bazı bazı râvi tasarrufları sonucu Mevkûf olarak da

nakledilmesinden kaynaklanmaktadır.

Merfû olarak nakledilen fakat aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf olan 16 tane rivayet

tespit ettik. Bu rivayetlerden 7 tanesi râvinin teferrüdüyle nakledilmekte, 4 tanesinde

râvinin vehim ve hatası mevcutiken, 1 tanesi râvinin kasten ref etmesi, 4 tanesi de

Mevkûf rivayetin mahfuz olması durumunda ortaya çıkmıĢtır. Yine tespit

edebildiğimize göre Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler ilk önce Mevkûf olarak bilinirken

daha sonra ki eserlerde Merfû olarak kaydedilmiĢtir. Fakat çok az da olsa bazı

rivayetler, hata sonucu ilk önce Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Ref problemi olan

129

rivayetleri, çoğunlukla yer Taberânî‟nin eserlerinde, daha sonra da Bezzâr, Beyhâkî,

Ahmed ed-Dinevîrî ve Hatib el-Bağdâdî‟ye ait musannefatta görmekteyiz.

Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat Hükmen Merfû olarak kabul edilen

üç tane rivayet bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi Hükmen Merfû kaviller kısmına

girerken 1 tanesi de Hükmen Merfû filler Ģeklindedir.

Hz. Ali‟nin bazı Merfû rivayetlere idracda bulunması sonucunda bu rivayetler

Mevkûf olarak nakledilmiĢlerdir. Hz. Ali‟nin bu tür rivayetleri fazla olmayıp 6 tanedir.

Dört amelî mezhebin hepsi taharetten cenezaye kadar birçok fıkhî konuda Hz. Ali‟den

nakledilen Mevkûf rivayetleri delil olarak kullanmıĢlardır.

130

SONUÇ

Hz. Ali küçük yaĢtan itibaren Hz. Peygamber (s.a.s)‟in evinde kalmaya ve onun

gözetimi altında yetiĢmeye baĢlamıĢtır. Resûl-i Ekrem (s.a.s) peygamberlik göreviyle

vazifelendirilince o da ilk inananlar arasında yer almıĢ ve bu vakitten sonra onun

yardımcısı olmuĢtur. Hz. Ali katıldığı savaĢlarda gösterdiği kahramanlıklarla

tanınmasının yanında keskin zekası sayesinde de Resûlullah (s.a.s)‟den birçok konuyu

öğrenmiĢtir. Ġlk üç halife Hz. Ali‟nin bu özelliğinden dolayı gerekli konularda onunla

istiĢare etmekten geri durmamıĢtır. Özellikle Hz. Ömer gerek devlet iĢleri gerekse fıkhî

konularda Hz. Ali‟nin görüĢlerine baĢvurmuĢtur. Hz. Ali halifeliğe geçer geçmez hemen

iç karĢıklıklarla ilgilenmek zorunda kalmıĢtır. Halifeliği boyunca da bu olaylarla meĢgul

olmuĢlardır.

Hz. Ali, Hz. Osman‟ın oluĢturduğu resmi mushaftan baĢka kendine ait özel bir

mushaf oluĢturmuĢtur. Bugün okunmakta olan dört kıraat da Hz. Ali‟nin okuyuĢuna

dayanmaktadır. Hz. Ali hadis rivayetinde ihtiyatlı davranan ve insanları da bu konuda

uyaran birisidir. Bundan dolayı Hz. Ali mukillun arasında yer almıĢtır. Sünnet, Hz.

Ali‟ye göre salt bilgiden ziyade uygulanması örnek alınması gereken bir davranıĢ

biçimidir.

ÇalıĢmamızda örnekleme yoluyla Hz. Ali‟den nakledilen 71 tane Mevkûf

rivayetin tahrîc ve değerlendirmesini yaptık. Bu rivayetlerden 33 tanesi sahih, 9 tanesi

hasen ve 29 tanesi de zayıf derecesindedir. Hz. Ali‟den Ġmanla ilgili sadece iki rivayet

tespit edebildik. Bu rivayetler de kader konusuyla ilgili olup biri sahih diğeri de zayıftır.

Hz. Ali‟den nakledilen 54 rivayet ise ibâdet, muamelât ve ukûbat alanlarına aitken, 16

tanesi de hikmetli sözlerdir. Dolayısıyla Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetler daha

çok fıkhî konularla ilgilidir. Ayrıca Hz. Ali‟ye ait hikmetli sözler sünnî kaynaklarda

azımsanmayacak kadar çoktur.

Hz. Ali‟den Mevkûf olarak nakledilen fakat aslı Merfû olan rivayetlerin geneli

fıkhî konulara aittir. Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler genellikle Abdürrezzak b.

Hemmâm ve Ġbn Ebî ġeybe‟nin Musannef’lerinde geçmektedir. Ancak az da olsa

musannef türü eserlerden sonra gelen ve Merfû rivayetleri biraraya getirmeyi amaçlayan

sünen ve müsned türü eserlerde de Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler bulunmaktadır.

131

Özellikle musannef türü eserlerde yer alan Hz. Ali‟nin Mevkûf rivayetlerin daha sonraki

hadis kitaplarında Merfû olarak nakledilmesinin baĢlıca sebebleri önem sırasına göre

Ģunlardır: a) Hz. Ali‟nin kendisine sorulan bir soruya cevap verirken Hz. Peygamber

(s.a.s)‟den bildiği bir rivayeti ona isnad etmeden kendi sözüymüĢ gibi nakletmesi. b)

Hz. Ali‟den nakledilen Mevkûf rivayetin Merfû-muttasıl baĢka bir tarîkine ulaĢılması.

c) Sahabeden sonra gelen bazı râvilerin terddüdü halinde rivayeti, Hz. Peygamber

(s.a.s)‟e isnad etmektense sahabeye isnad etmeyi tercih etmesi.

ÇalıĢmamız sırasında bazı Mevkûf rivayetlerin, Merfû rivayetlerden daha sahih

olduğunu tespit ettik. Ancak bu durum her zaman ref problemini ortaya çıkarmaz çünkü

kimi zaman Mevkûf olarak da nakledilen rivayetteki râviler, Merfû rivayetin

râvilerinden hıfz ve adalet yönünden daha sağlam olabilir.

Hz. Ali‟ye ait bazı rivayetler erken dönem eserlerinde Merfû olarak

geçmekteyken daha sonraki eserlerde ise Mevkûf olarak bulunmaktadır. Bunun en temel

sebebi ise Merfû rivayetin, bazı râvi tasarrufları sonucu Mevkûf olarak da

nakledilmesinden kaynaklanmaktadır.

Merfû olarak nakledilen fakat aslen Hz. Ali‟ye ait Mevkûf olan 16 tane rivayet

tespit ettik. Bu rivayetlerden 7 tanesi râvinin teferrüdüyle nakledilmekte, 4 tanesinde

râvinin vehim ve hatası mevcutiken, 1 tanesi râvinin kasten ref etmesi, 4 tanesi de

Mevkûf rivayetin mahfuz olması durumunda ortaya çıkmıĢtır. Yine tespit

edebildiğimize göre Hz. Ali‟ye ait Mevkûf rivayetler ilk önce Mevkûf olarak bilinirken

daha sonra ki eserlerde Merfû olarak kaydedilmiĢtir. Fakat çok az da olsa bazı

rivayetler, hata sonucu ilk önce Merfû olarak da nakledilmiĢtir. Ref problemi olan

rivayetleri, çoğunlukla yer Taberânî‟nin eserlerinde, daha sonra da Bezzâr, Beyhâkî,

Ahmed ed-Dinevîrî ve Hatib el-Bağdâdî‟ye ait musannefatta görmekteyiz. Hz. Ali‟den

Mevkûf olarak nakledilen fakat hükmen Merfû olarak kabul edilen üç tane rivayet

bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi hükmen Merfû kaviller kısmına girerken 1 tanesi

de hükmen Merfû filler niteliğine sahiptir.

Kullandığımız kaynaklar ve elde ettiğimiz bilgiler dâhilinde diyebiliriz ki, Hz.

Ali‟nin bazı Merfû rivayetlere idracda bulunması sonucunda bu rivayetler Mevkûf

olarak nakledilmiĢlerdir. Hz. Ali‟nin bu tür idraçlı rivayetleri fazla olmayıp 6 tanedir.

132

Ehl-i sünnet sayılan dört amelî mezhebin hepsinin de taharetten cenezaye kadar birçok

fıkhî konuda diğer fakih sahabilerin mevkuflarını istidlal ettikleri gibi Hz. Ali‟den

nakledilen Mevkûf rivayetleri de delil olarak kullandığı görülmüĢtür.

133

KAYNAKLAR

ABD B. HUMEYD, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî, el-Müsned, (

tah. Mahmud Muhammed Hali) Mektebetü„s- Sünne, Kahire, 1408/1988.

ABDÜRREZZAK, Ebû Bekr Abdürrezzak b. Hemmâm es-San‟ânî, el-Musannef, ( tah.

Habîburrahman el-A‟zamî) el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1403, I-XII.

AHMED B. HANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eĢ-ġeybânî el-

Mervezî, el-Ġlel ve Ma’rifetür’-Rical, ( tah. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas)

el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1408/1988, I-II.

_____, el-Müsned, Müessesetü‟r-Risâle, ( tah. ġuayb Arnaûd ) Beyrut, 1420/1999, I-L.

AġIK, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivayeti, Akyol NeĢriyat, Ġzmir, 1981.

ATMACA, Veli, “Tecrîd-i Sarîh Muakddimesi‟nin Kaynağı Meselesi (I) (Tedrîbu‟r-

Râvî‟den Mukaddime‟ye Aynen Alınan Konular)”, EKEV Akademi Dergisi -

Sosyal Bilimler -, 2009, cilt: 13, S. 41, ss. 79-90.

_____, Tecrîd-i Sarîh Mukaddimesi‟nin Kaynağı Meselesi II: Mukaddime‟ye

Ted‟îbu'Râvi‟den Alınan Pasaj Bilgilerinin Tespiti, Çukurova Üniversitesi

Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt, 8, S.1, ss.109-127.

AYDINLI, Abdullah, “Merfû” DĠA, XXIX, Ankara, 2004.

_____, “Mevkûf” DĠA, XXIX, Ankara, 2004.

_____, Hadis Istılahları Sözlüğü, ĠFAV, 5. Baskı, Ġstanbul, 2011.

AYNÎ, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî,

ġerhu Süneni Ebî Davud, (tah. Ebû‟l-Münzir Halid b. Ġbrahim) Mektebetü‟r-

RüĢd, Riyad, 1420/1999, I-VII.

AZÎMÂBÂDÎ, Ebû‟t-Tayyib Muhammed ġemsü‟l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-

Azîmâbâdî, Avnu’l-Ma’bûd ġerhu Süneni Ebî Dâvûd, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye,

Beyrut, 1415/1995, I-XIV.

134

BAKIR, Abdülhalık, Ali b. Ebî Tâlib, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ, trz.

BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî el-Beyhakî, Sünenü'l-Kebîr ve fî Zeylihî

el-Cevherü’n-Nakî, Meclisu Dâirâti‟l-Meârif, Haydarabâd, 1344, I-IX.

_____, Es-Sünenü’s-Sağîr, Mektebetü‟RüĢd, Riyad, 1422/2001, I-IX.

_____, Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, Dâru‟l-Va‟y, ( tah. Abdülmutî Emin el-Kal‟acî )

Kahire, 1412/1991, I-XV.

BĠLMEN, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Basımevi, Ġstanbul, 1973, I-II.

BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġsmâîl b. Ġbrâhîm el-Cu„fî el-Buhârî, el-

Câmiu’s-Sahîh, Mektebetü‟l-Selefiyye, Kahire, 1400, I-IV.

_____, Edebü’Müfred, Mektebetü‟l-Delîl, 1418/1997, 4. Baskı, Suudi Arabistan,

1418/1997.

ÇAKAN, Ġ. Lütfi, Hadis Edebiyatı, ĠFAV Yayınları, 7. Baskı, Ġstanbul, 2009.

ÇAP, Sabri, Hadis Ġlminde Merfû-Mevkûf ĠliĢkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Blimler

Üniversitesi, ( YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Bursa, 2008.

_____, “Ref Problemi” BaĢlıklı Makale Üzerine, Hadis Tetkikleri Dergisi, (HTD) 2007,

c.5, S. 2, ss. 161-168.

DÂREKUTNÎ, Ebû‟l-Hasan Ali b. Ömer Dârekutnî, el-Bağdâdî, el-Ġlelü’l-Vâride fi’l-

Ehâdîsi’n-Nebevî, ( tah. Mahfuzurrahman Zeynullah ) Dâru Taybe, Riyad,

1405/1985, I-XVI.

_____, Sünen, (tah. Es-Seyyid Abdullah HâĢim Yemânî ) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut,

1386/1966, I-II.

DÂRĠMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman et-Temîmî es-Semerkandî ed-

Dârimî, Sünen, (tah. Hüseyin Selim Esed ) Dâru‟l-Muğnî, Suudi Arabistan,

1421/2000.

135

DĠNEVERÎ, Ahmed b. Mervân ed-Dineverî, el-Mücâlese ve Cevâhiru’l-Ġlim, Dâru Ġbn

Hazm, Beyrut, 1419/1998, I-X.

DOĞANAY, Süleyman, “Hadis Rivayetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu

Problemler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( YayınlanmamıĢ

Doktora Tezi) Kayseri, 2006.

EBÛ AVÂNE, Ebû Avâne Ya‟kub b. Ġshâk el-Ġsfereyânî, el-Müsned, ( tah. Eymen b.

Arif) Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, 1419/1998, I-V.

EBÛ DAVUD, Süleyman b. EĢa‟s b. Ġshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, Çağrı

Yayınları, Ġstanbul, 1401/1981, I-V.

EBÛ HÂTĠM, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Ġbn Hibbân, es-Sikât,

Dâiratü‟l-Meârifi‟l-Osmaniyye, Haydarabad, 1393/1973, I-X.

EBÛ YA‟LÂ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî, el-Müsned, Dâru‟l-

Me‟mûn li‟t-Türâs, DımaĢk, 1404/1984, I-XIV.

ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, Ġstanbul, (5.

Baskı) 2015.

ERUL, Bünyamin, Sahabenin Sünnet AnlayıĢı, TDVY, Ankara, 1999.

FIĞLALI, E. Ruhi, “Cemel Vak'ası” DĠA, VII, Ġstanbul, 1993.

, _____ “Hz. Ali” DĠA, II, Ġstanbul, 1989.

GÜLTEKĠN, Hikmet, “ġiî Âlim ġerif er-Râdî ve en-Nehcü‟l-Belâğa Ġsimli Eserin

Hadis Literatüründeki Yeri ve Değeri”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, ( YayınlanmamıĢ Doktora Tezi) Konya, 2013.

HÂKĠM EN-NÎSÂBÛRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-

Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müsredrek ala’s-Sahihayn, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz.,

I-IV.

136

HATĠB EL-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, Târihu Bağdat,

Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,

HATĠPOĞLU, Ġbrahim, “Musannef” DĠA, XXXI, Ġstanbul, 2006.

HAZRECÎ, Safiyyüddin Ahmed b. Abdillah el-Hazrecî, Hülâsatü Tehzibi Tehzîbi’l-

Kemâl, ( tah. Abdülfettâh Ebû Ğudde) Dâru‟l-BeĢâr, Beyrut, 1416.

HEYSEMÎ, Nurüddin Ali b. Ebî Bekr el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid, Dâru‟l-Fikr,

Beyrut, 1412, I-X.

IRAKÎ, Ebû‟l-Fadl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkī, el-

Muğnî an Hamli’l-Esfâr, Mektebetü Dâru Taybe, Riyad, 1415/1995, I/1012, I-

XII.

ĠBN ABDĠLBERR, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b.

Abdilberr en-Nemerî, el-Ġstizkâr, ( tah. Sâlim b. Muhammed Atâ ve

Muhammed Ali Meûd ) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1421/2000, I-IX.

_____, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-Meânî ve’l- Esânîd, ( tah. Ömer el-Ceydî ve

Saîd Ahmed A‟râbî) 1405/1985, I-XXVI.

ĠBN ARRÂK, Ebû‟l-Hasen Nûruddîn (Sa„düddîn) Alî b. Muhammed b. Alî el-Kenânî

Tenzîhu’Ģ-ġerîati’l-Merfûa an Ehâdîsi’Ģ-ġerîati’l-Mevdûa, Dâru‟l-Kütübi‟l-

Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, I-II.

ĠBN ASÂKĠR, Ebû‟l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh, Târihu Medineti

DımeĢk, Dâru‟l-Fikr, Haleb, 1417/1996, I-LXX.

ĠBN EBÎ HÂTĠM, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed b. Ġdris el-

Hanzelî er-Râzî, Kitâbu’l-Ġlel, ( tah. Sa‟d b. Abdillah el-Humeydî ve Hâlid b.

Abdirrahman el-Cüreysî) Mektebetü‟l- Melik, Riyad, 1427/2006, I-VII.

_____, el-Cerh ve’t-Ta’dil, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1371/1952, I-IX.

137

ĠBN EBÎ ġEYBE, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî ġeybe Ġbrâhîm el-Absî el-

Kûfî, el-Musannef, ( Tah. Muhammed Avvâme) Dâru‟l-Kıble, Cidde,

1427/2006, I-XXVI.

ĠBN HACER, Ebû‟l-Fadl ġihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, el-

Ġsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Dâru‟l-Cîl, Beyrut, 1412, I-IX.

_____, Fethu’l-Bârî fî ġerhi Sahihi’l-Buhârî, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., 1379, I-XIII.

_____, Lisânu’l-Mizân, Müessesetü‟l-A‟lemî, Beyrut, 1406/1986, I-VII.

_____, Nüzhetün Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, Mektebetü‟l-BüĢra, Karachi,

1434/2012,

_____, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrici Ehâdisi’r-Râfi’iyyi’l-Kebîr, (Tah. Ebû Âsım Hasan b.

Abbas ) Daru‟l-Kütübü‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1989, I-IV.

_____, ed-Dirâye fî Tahrici Ehâdisi’l-Hidâye, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-II.

_____, Ta’rifu ehli’t-Takdîs bi Merâtibi’l- Mevsûfîne bi’t-Tedlis, (tah. Âsım b.

Abdillah) Mektebetü‟l-Menâr, Ürdün, 1980.

ĠBN KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed

b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî, eĢ-ġerhu’l-Kebîr, Dâru‟l-Menâr,

1414/1993, I-XXXII.

_____, el-Muğnî li Ġbn Kudâme, Mektebetü‟l-Kahire, Kahire, 1388/1968, I-XII.

_____, el-Kâfî fi Fıkhi Ġbn Hanbel, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1414/1994, I-IV.

ĠBN MACE, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, Çağrı Yayınları,

Ġstanbul, 1401/1981, I-II.

ĠBN MANZÛR, Ebû‟l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-

Ensârî er-Rüveyfî, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, trz. I-XV.

138

ĠBN RECEB, EL-HANBELÎ, Zeynüddin Ebû‟l-Ferec Ġbn Receb el-Hanbelî, Fethu’l-

Bârî ġerhu Sahihi’l-Buhârî, ( tah. Mahmud b. ġa‟bân b. Abdilmaksûd v.diğ. )

Mektebetü‟l-Ğurâbi‟l-Eseriyye, Medine, 1416/1996, I-X.

_____, ġerhu Ġleli’t-Tirmizî, Dâru‟l-Menâr, Ürdün, 1407/1987.

ĠBN RÜġD, Ebû‟l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî,

Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Dâru‟l-Ma‟rife, b.y.y., trz., I-II.

ĠBN SA‟D, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‟d b. Munî„ el-Kâtib el-HâĢimî el-Basrî el-

Bağdâdî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr (çev. Editör Adnan Demircan) I-X.

ĠBN SAHNÛN, Ebû Abdillah Muhammed b. Sahnûn, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Dâru‟l-

Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1415/1994, I-IV.

ĠBN ġÂHĠN, Ebû Hafs Ömer b. ġâhin, Tarihu Esmâi’s-Sikât, Dâru‟s-Selefiyye,

Kuveyt, 1404/1984.

ĠBN CA‟D, Ali b. el-Ca‟d b. Ubeyd Ebû‟l-Hasen, Müsned, Müessesetü‟n-Nâdir,

Beyrut, 1410/1990,

ĠBNU‟L-CEVZÎ, Abdurrahman b. Ali b. el-Cevzî, el-Ġlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-

Vâhiye, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1403/1983, I-II.

_____, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-Metrûkîn, ( tah. Abdullah el-Kâdî) Dâru‟l-Kütübi‟l-

Ġlmiyye, Beyrut, 1406,

ĠBNU‟L-ESÎR, Ebû‟l-Hasen Ġzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eĢ-ġeybânî el-

Cezerî, Üsdü’l-Ğâbe, I-IX.

ĠBNU‟L-KATTÂN, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Abdilmelik el-Kutâmî el-Fâsî,

el- Beyânu’l-Vehm ve’l-Ġhâm fî Kitâbi’l-Ahkâm, ( Tah. Hüseyin Sâîd ) Dâru

Taybe, Riyad, 1418/1997, I-VI.

ĠBNÛ‟L-MULAKKIN, Sirâcüddin Ebû Hafs Ömer b. Ali, el- Bedrü’l- Münir fî

Tahrîci’l-Ehâdîsi ve’l- Asâri’l- Vâkia fi’Ģ-ġerhi’l- Kebîr, ( tah. Mustafa Ebû‟l-

Ğayz v.diğ, ) Dâru‟l-Hicre, Riyâd, 1425/2005, I-X.

139

_____, Hülâsatü Bedri’l-Münir, (tah. Humeydî Abdülmecid Ġsmail) Mektebetü‟r-RüĢd,

Riyad, 1410, I-II.

ĠBNU‟S-SALÂH, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eĢ-ġehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs,

Dâru‟l-Fikr, DımeĢk, 1406/1986.

ĠCLÎ, Ebû‟l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-Ġclî, Ma’rifetü’s-Sikât, Mektebetü‟d-

Dâr, Medine, 1405/1985, I-II.

ĠSHAK B. RÂHÛYE, Ġshâk b. Ġbrahim b. Mahled b. Râhuya, el-Müsned, Mektebetü‟l-

Ġmân, ( tah. AbdulĞafûr b. Abdillah) Medine, 1412/1991, I-V.

KAL‟ACÎ, Muhammed Ravvâs Kal‟acî, Mevsûât-ı Fıkh-ı Ali b. Ebî Tâlib, ( terc. Yusuf

Özbek) Dâru‟n-Nefâis, Beyrut, 1996.

KANDEMĠR, YaĢar, “Hz. Ali” DĠA, II, Ġstanbul, 1989.

KARADAġ Cafer, Hz. Ali‟nin Ġtikâdi GörüĢleri adlı Tebliğin Müzakeresi, Hayatı

KiĢiliği ve DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, ( 08-10 Ekim 2004 Bursa) ss.

111-114.

KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes„ûd b. Ahmed, Bedâi’u’s- Sanâi’ fî Tertîbi’s-

ġerâi, Dâru‟l-Kütübi‟I-Ġlmiyye, Beyrut, 1982.

KOÇYĠĞĠT, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1980.

_____, Hadis Tarihi, TDVY., 9. Basım, Ankara, 2014.

KUDÂÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Sellâme b. Ca‟fer, el-Müsned, ( Humeydî b.

Abdülcelil ) Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1406/1987, I-II.

MÂLĠK, Ebû Abdullah Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî, el-

Muvatta, ( tah. Muhammed Mustafa el-A‟zamî ) Müessesetü Zâyid b. Sultân,

1425/2005, I-VIII.

_____, Muvatta, ( Muhammed eĢ-ġeybânî Rivayeti) Reisu‟l-Meclisi‟l-Âlemî, Kahire,

1414/1994.

140

_____, Muvatta, ( Yahya el-Leys Rivayeti) Dâru Ğarbi‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1417/1997, I-

II.

MAVERDÎ, Ebû‟l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî, el-Hâvî Fi

Fıkhi’Ģ-ġâfî, ( Ali Muhammed Muavvid ve Adil Ahmed Abdülmevcûd )

Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1444/1994, I-XVIII.

MEVSĠLÎ, Ebû Hafs Ömer b. Bedr b. Saîd el-Mevsilî, el-Vukûf ale’l-Mevkûf, (tah.

Ümmü Abdillah bt. Mehrûs ve Ebû Abdillah Mahmud b. Muhammed) Dâru‟l-

Âsıme, Riyad, 1407.

MĠZZÎ, Ebû‟l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî, Tehzîbu’l-

Kemâl fî Esmâi‟r-Ricâl, (tah. BeĢĢâr Avvâd Ma‟ruf) Müessesetü‟r-Risâle,

Beyrut, 1400/1980, I-XXXV.

MOĞOLTAY B. KILIÇ, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-

Bekcerî el-Hikrî, ġerhu Ġbn Mace, ( tah. Kâmil Avîd) Mektebetü Nezzâr

Mustafa el-Bâzî, Suudi Arabistan, 1419/1999, I-V.

MUHAMMED HAMĠDULLAH, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm b.

Münebbih, (çev. Kemal KuĢçu ) Beyan Yayınları, Ġstanbul, 2013.

MUKABBEL B. HÂDÎ, Terâcimu Ricâli’d-Darekutnî fî Sünenihi’l-ellezine lem

Yeterraccem lehüm fi’t-Takrib ve lâ fî Ricâli’l-Hâkim, Dâru‟l-Âsâr, San‟a,

1420/1999.

MUKRĠZÎ, Takiyyüddin Ahmed b. Ali el-Mukrizî, Muhtasaru’l-Kamil fid Duafâ, (tah.

Eymen Arif) Mektebetü‟s-Sünne, Kâhire, 1415/1994.

MÜBÂREKFÛRÎ, Ebû‟l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahman el-

Mübârekfûrî, Tuhfetü’l- Ahvaz bi ġerhi Câmii’t-Tirmizî, Dâru‟l-Fikr, b.y.y.,

trz., I-X.

MÜNÂVÎ, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil„ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Münâvî

el-Haddâdî, Feyzü’l-Kadir ġerhu’l-Cami’i’s-Sağîr, Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut,

1391/1972, I-VI.

141

MÜSLĠM, Ebû‟l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-KuĢeyrî, el-Câmiu’s-

Sahîh, ( tah. Muhammed Fuad Abdülbâki) Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut,

1412/1991, I-V.

MÜZENÎ, Ebû Ġbrâhîm Ġsmâîl b. Yahyâ b. Ġsmâîl el-Müzenî el-Mısrî, Muhtasaru’l-

Müzenî, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1419/1998.

NESÂÎ, Ebû Abdirrahman Ahmed b. ġuayb b. Ali b. Bahr b. Sinan b. Dinâr en-Nesâî,

es-Sünen, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1421/2001, I-VI.

NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ġeref b. Mürî en-Nevevî, el-Mecmû ġerhu’l-

Mühezzeb, Mektebetü‟l-ĠrĢâd, Cidde, trz., I-XXIII.

ÖZTÜRK, Mustafa, Tefsir ve Hadis Tarihinde Hz. Ali, Hayatı KiĢiliği ve

DüĢünceleriyle Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, 08-10 Ekim 2004

Bursa, ss. 57-89.

REBÎ B. HABÎB, Müsned, Vizâratü‟l-Evkâf ve‟Ģ-ġuûni‟d-Diniyye, Ammân,

1432/2011.

SAKALLI, Talat, “Sahabe Fetvaları ve GörüĢlerinin Ġlmi Değeri”, Cahiliyeden Ġslam

Toplumuna Sahabe Nesli Sempozyumu,1 Kasım 2014, Fecr Yayınları, 2015,

Ankara, ss.162-182.

SALLÂBÎ, Ali Muhammed es-Sallâbî, Esnâ’l-Mütâlib fî Siretî Emirî’l-Mü’minîn Ali b.

Ebî Tâlib, Mektebetü‟s-Sahâbe, ġârika, 1425/2004.

SANCAKLI, SAFFET, Hadisler Bağlamında Hz. Peygamber’in Hz. Ali Ġle Olan

ĠliĢkilerinin Önemi Ve Analizi, Hz. Ali Sempozyumu Bildirileri, 24-25 Ekim

2007, 2009

SARIÇAM, Ġbrahim, Hz. Ali‟nin Hayatı ve ġahsiyeti, Hayatı KiĢiliği ve DüĢünceleriyle

Hz. Ali Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri (08-10 Ekim Bursa) ss.17-27.

142

SEHÂVÎ, Ebû‟l-Hayr ġemsuddin Muhammed b. Abdirrahman es-Sehâvî, Fethu’l-

Muğis bi ġerhi Elfiyeti’l-Hadîs, ( tah, Abdülkerim b. Abdillah ve Muhammed

b. Abdillah) Mektebetü Dâri‟l-Minhâc, Riyad, 1426. I-V.

SERAHSÎ, Ebû Bekr ġemsü‟l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-Serahsî, el-

Mebsut, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-XXX.

SUĠÇMEZ, Yusuf, Sahabe ve Tabiîn Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti, Otto

Yayınları, Ankara, 2015.

SUYÛTÎ, Ebû‟l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed, el- Leâli’l-

Masnûa fî Ehâdîsi’l-Mevdûa, ( Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed )

Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1417/1996, I-II.

_____, Tedrîbu’r-Râvî fî ġerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1434/2002.

ġÂFĠ‟Î, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs eĢ-ġâfi‟î, el-Ümm, Dâru‟l-Ma‟rife,

Beyrut, 1393, I-IV.

_____, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ġdrîs b. Abbâs eĢ-ġâfiî, el-Müsned, Dâru‟l-

Kütübi‟l-Ġlmiyye, ( tah. Muhammed Âbid es-Sindî) Beyrut, 1370/1951.

ġEYBANÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan eĢ-ġeybânî, Kitabu’l-Âsâr, ( tah.

Ahmed Ġsa el-Mi‟sarâvî ) Dâru‟s-Selâm, Kahire, 1427/2006.

_____, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan eĢ-ġeybânî, Kitabu’l-Asl, ( tah. Ebû‟l-Vefâ

el-Efgânî ) Dâru‟l-Meârifi‟l-Osmaniye, Medine, 1401/1981.

TABERÂNÎ, Süleymen b. Ahmed b. Eyüb Ebû‟l-Kâsım et-Taberânî, el-Mu'cemu'l-

Kebîr, Mektebetü‟l-Ulûm ve‟l-Hikem, Musul, 1404/1983, I-XX.

_____, el-Mu’cemu’l-Evsât, Dâru‟l-Haremeyen, Kahire, 1415/1995, I-X.

_____, el-Mu’cemu’s-Sağîr, el-Mektebetü‟l-Ġslâmî, Beyrut, 1405/1985,

143

TABERÎ, Ebû Ca„fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî et-Taberî el-Bağdâdî,

Tehzîbü’l-Âsâr ve Tafsîlü’s-Sâbit an Resûlillahi mine’l-Ahbâr, ( tah. Mahmud

Muhammed ġâkir ) Matbaatü‟l- Medenî, Kahire, trz.

TAHAVÎ, Ebû Ca‟fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme et-

Tahâvî, ġerhu Me’âni’l-Âsâr, Dâru‟l-Kütübi‟l-Ġlmiyye, Beyrut, 1399, I-IV.

TARÎFÎ, ABDÜLAZĠZ B. MERZÛK ET-TARÎFÎ, Et-Tehcîl fi Tahrîci ma lem

Yuhric mine’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâri fî Ġrvâi’l-Ğalîl, Mektebetü‟r-RüĢd, Riyad, trz.

TĠRMĠZÎ, Ebû Ġsâ Muhammed b. Ġsâb. Serve et-Tirmizî, es-Sünen, Çağrı Yayınları,

Ġstanbul, 1401/1981, I-III.

TOKSARI, Ali, “Hadis Ġlmi Açısından Sahâbî Kavli ve Değeri”, Erciyes Üniversitesi

Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, (EÜĠFD) 1985, sayı: 2, ss. 339-358.

TUĞLU, Nuri, Maturîdilik ve Hadis, Rağbet Yayınları, Ġstanbul, 2016.

_____, Eser Karizması Mı Musannif Karizması Mı? Fırat Üniversitesi Ġlahiyat

Fakültesi Dergisi, ( FÜĠFD) 2012 c. 17, S. 2, ss. 51-70.

UĞUR, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDVY, Ankara, 1992.

YARDIM, Ali, Hadis I-II, Damla Yayınevi, 5. Baskı, Ġstanbul, 2010.

ZEBÎDÎ, Ebû‟l-Feyz, Muhammed el-Murtezâ b. Muhammed ez-Zebîdî el-Hüseynî,

Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Arûs, Dâru‟l-Hidâye, Kuveyt, 1385/1965, I-XL.

ZEHEBÎ, Ebû Abdillâh ġemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-

Türkmânî el-Fârikī ed-DımaĢkī, el-Muğnî fi’d-Duafâ, Ġdâretü Ġhyâi‟t-Türas,

Katar, trz., I-II.

_____, Mizânu’l-Ġ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut, trz., I-V.

_____, el-KâĢif fî Ma’rifeti men lehu Rivâyetü fî Kütübi’s-Sitte, Dâru‟l-Kıble, Cidde,

trz., I-II.

_____, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, trz. I-III.

144

ZEYLA‟Î, Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Muhammed ez-Zeyla‟î,

Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, ( tah. Muhammed Avvâme) Müessesetü‟r-

Reyyân, Beyrut, 1418/1997, I-V.

ZÜRKANÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf ez-Zürkanî, ġerhu alâ

Muvatta el-Ġmâm Mâlik, Mektebetü‟s-Sekâfeti‟d-Diniyye, Kahire, 1424/2003,

I-IV.

145

ÖZGEÇMĠġ

KiĢisel Bilgiler:

Adı Soyadı: Ali Rıza Kara

Doğum Yeri ve Yılı: SeydiĢehir/25.06.1990

Medeni Hali: Evli

Eğitim Durumu:

Lisans Öğrenimi: Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi

Yabancı Dil ve Düzeyi:

Arapça (YDS) 67.5

ĠĢ Deneyimi:

1-AraĢtırma Görevlisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi (2014-2017)

2-AraĢtırma Görevlisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (2017-

2017)

3-AraĢtırma Görevlisi: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi ( 2017- )

Documents

T.C. SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL …tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS02728.pdf · 2018-07-13 · Peygamber‟e aidiyeti dediğimiz sübut yani Merfûluk meselesi gayet önemlidir