Embed Size (px)
DESCRIPTION
nedjeljka balić nižić
Citation preview
Kraljevina Italija (Il Regno d'Italia)
Dana 18. veljače 1861. u Torinu je proglašen prvi talijanski Parlament, a 17. ožujka iste godine Viktor Emanuel II proglašen je kraljem Italije. Tada je Italija imala oko 22 milijuna stanovnika a
tada joj još nisu bili priključeni Venecija i Rim. Glavni tadašnji problem bila je unutrašnja organizacija; nakon Cavourove smrti Vijeće se podijelilo u dvije struje: Desnica koju su činili konzervativci i umjereni; Ljevica (tzv. Partito d'azione) koju su činili republikanci i demokrati. U početku je na vlasti bila desnica, koja je nastojala riješiti glavne probleme, a to su bili ujednačavanje i ujedinjenje vojske i pokrajina koje su do tada bile u 7 različitih država. Uveden je Ustav koji je još uveo Karlo Alberto u Piemonteu: Italija je administrativno podijeljena na pokrajine. Glavni grad je Torino. Bilo je važno riješiti i pitanje Južne Italije koja je bila daleko zaostalije od sjeverne. U vanjskoj politici glavni problemi su bili Rim i Venecija koji nisu još bili pripojeni Italiji. Problem Veneta rješava se u III. ratu za nezavisnost koji se vodi 1866. godine. Naime, Italija se povezuje s glavnim austrijskim rivalom, Prusijom, i uspijeva prisiliti Austriju na povlačenje. I u ovim borbama sudjeluje Garibaldi.
Do konačnog ujedinjenja Italije dolazi rješavanjem problema Rima. To se pitanje rješava oružanim putem jer Cavourov nasljednik Ricasoli nije uspio ništa riješiti pregovorima s papom Pijom IX. Intervenira Garibaldi kojis e 1862. godine iskrcava u Palermu s namjerom da prijeđe kanal i napadne Rim, međutim, u tome ga sprječavaju talijanski vojnici na nagovor Napoleona III. Talijani se obavezhuju prema Francuzima da neće napadati papinsku državu, a Francuzi su za uzvrat trebali za dvije godine napustiti rim. Da bi se zaštitila Papinska država i održalo obećanje, prijestolnica se iz Torina seli u Firenzu 1864. godine, ali Torino se odriče prijestolništva samo pod uvjetom da ga preuzme Rim. Godine 1867. opet na scenu dolazi Garibaldi koji nastoji probiti granice Papinske države. Međutim, doživljava neuspjeh, a Rim je oslobođen tek 1870. godine nakon pada Napoleonovog carstva. Papa ne želi prihvatiti okupaciju mirnim putem pa Viktor Emanuel II šalje vojskju koja ulazi u Rim 20. rujna 1870. Godinu dana kasnije prijestolnica se seli iz Firence u Rim. Tada se po Cavourovom receptu (on umire 1862.) rješava i pitanje statusa Papinske države kojoj se priznaje teritorij, suverenitet vladara i godišnji prihod u iznosu od 3,225.000,00 lira. Međutim, papa to ne prihvaća jer mu se time ne priznaje nikakav teritorijalni suverenitet.
Italija od 1870. do 1914.
Nakon ujedinjenja i rješavanja najtežih problema, vlast prelazi u ruke ljevice koja je bila demokratičnija. Ljevica nastoji unijeti različite novosti kako bi potaknula razvoj ekonomije i kulturni napredak. Tako se zalaže za uvođenje obaveznog i besplatnog osnovnog školovanja, zatim za ukidanje poreza na brašno i za proširenje prava glasa na veći broj stanovnika.
U vanjskoj politici Italija se nastoji ne miješati u razmirice drugih država, međutim, u nekoliko navrata je ipak prisiljena opredijeliti se, tako npr. 1882. godine sklapa Trojni savez s Njemačkom i Austrijom, nakon što Francuska napada Tunis.
U to vrijeme u Italiji se u narodu šire i socijalističke ideje, koje je već između 1865. i 1870. počeo širiti ruski komunist Rakunjin. U vrijeme velike industrijske i poljoprivredne krize devedesetih godina izbijaju brojne pobune i u sjevernoj i u južnoj Italiji. Ti nemiri se smiruju oko 1901. do 1903. godine i dolazi do znatnog napretka u industriji i trgovini. Isto tako, korak naprijed je učinje 1913. godine kada se uspostavlja opće pravo glasa.
Italija od 1914. do 1948.
Godine 1912. u Italij opet vlada politička kriza koja se nastavlja do I. svjetskog rata. Prvu godinu rata Italija je neutralna, ulazi u rat tek nakon tajnog sporazuma u Londonu 1915. godine. Godine 1918. Talijani uspijevaju potpuno uništiti nazočnost Austrougarske monarhije u sjevernoj Italiji, međutim, ne znaju izvući korist iz te pobjede. Godine 1919. osnivaju se nove stranke: narodna strana i fasci di combattimento, stranka koji osniva Mussolini. U međuvremenu Gabriele d'Annunzio, obuzet talijanskim nacionalizmom osvaja Rijeku i proglašava vladavinu nad Kvarnerom. Međutim 1920. godine Rapalskim ugovorom Italija priznaje pripadnost Dalmacije i Kvarnera Jugoslaviji, a Rijeka se proglašava slobodnim gradom. Godine 1921. iz frakcija socijalističke stranke nastaje Komunistička partija Italije.
Godine 1922. na vlast dolazi Mussolini i počinje razdoblje fašističke vladavine u Italiji, koja traje do kraja II. svjetskog rata, točnije do 1943. godine, kad je Mussolini zbačen s vlasti. U tom razdoblju, točnije 1929. godine, potpisuju se Lateranski dogovor i Concordato, sporazumi kojima se priznaje suverenitet i nepovredivost teritorija Papinske države. godine 1935. Italija počinje osvajati kolonije, osvaja Etiopiju (Abissinia), 1938. prihvaća, po uzoru na Njemačku, zakone o zaštiti rase. Godine 1939. osvaja Albaniju, a 1940. zajedno s Njemačkom ulazi u rat. U rujnu 1943. godine, nakon svrgnuća Mussolinija, Italija objavljuje rat Njemačkoj. Nakon rata, u svibnju 1946., kralj Viktor Emanuel III. abdicira i na referendumu stanovništvo se izjašnjava za republiku, koja se proglašava 1. siječnja 1948.
Poslijeratna Italija – Od ekonomskog čuda (“miracolo economico”) do olovnih godina (“anni di piombo”)
Razne zabilješke:
Sve ono što čini Italiju
Teatro La Scala – najpoznatije operno kazalište u Italiji, među najpoznatijim na svijetu. Nastalo na mjestu nekadašnje kanoničke crkve koju je dala izgraditi Regina della Scala, supruga Barnabòa Viscontija. Važna je građevina u neoklasičnom stilu, projektirao je Giuseppe Piermarini. Dvorana je vrlo prostrana a akustika savršena.
Kazalište je svečano otvoreno 3. kolovoza 1778. Operom „L'Europa Riconosciuta“ kompozitora Antonija Salierija (Mozart). Znatno je obnovljeno u razdoblu 1918-1921.
„Krštenje“ u la Scala je odlučujuće za operne pjevače i skladatelje. Uz kazalište se nalazi Museo della Scala, otvoren 1913., s vrijednim premdetima za povijest talijanske glazbene umjetnosti.
U povodu otvorenja kazalište sezone la Scala postaje sastajalište visokog društva. Ponekad luksuz i raskoš izazivaju nezadovoljstvo i proteste nezaposlenih čiji je život u potpunoj suprotnosti, kao i ekoloških aktivista koji protestiraju na razmetanje krznima.
Valentino Rossi – višestruki svjetski prvak u motociklizmu
Tiziano Sclavi (Broni, 1953.), talijanski strip-autor Nakon suradnje na brojnim stripovima za razne izdavače, a 1980. godine dolazi u kuću "Bonelli" gdje povremeno piše tekstove za "Zagora" i "Mister No"-a. Neke od najboljih epizoda dotičnih junaka (npr. Zagorov album u boji "Prokleto blago" i epizoda "Incubi", u Jugoslaviji prevedena kao "Demoni ludila", te "Ananga" i "Crvene sjenke" kad se radi o Mister No-u), Sclavijevo su djelo i velika su potvrda njegova talenta. Također je autor serije kratkih stripova "Traper Kerry" (čest dodatak glavnoj priči u stripovima u izdanju novosadskog "Dnevnika"). Godine 1986. na talijanskom tržištu se pojavio novi Sclavijev strip "Dylan Dog" koji je fantastičnom-horror tematikom odmah privukao publiku, te je dugo bio najprodavanija "Bonellijeva" edicija. Stekao je širok krug čitatelja i na području Jugoslavije, gdje je nastavio izlaziti i nakon raspada države. Uz Sclavija, kao tekstopisci "Dylana Doga" najčešće se pojavljuju Claudio Chiaverotti i Luigi Mignacco, a glavni crtači su Stano, Freghieri, Brindisi, Tacconi, Roi, Montanari, Grassani, Cossu, Micheluzzi, Villa, Piccatto, Dell'Uomo itd.
Predavanje IV.
Srednji vijek
SCHOLA PALATINA - La Schola palatina, detta anche Accademia palatina (con riferimento alla scuola greca e a quella platonica), era un cenacolo di intellettuali provenienti da ogni parte dell'impero carolingio. Fu fondata da Alcuino di York, Eginardo e Paolo Diacono.[1] Si riuniva attorno all'imperatore presso la corte di Carlo Magno ad Aquisgrana. Le personalità più eminenti del gruppo, oltre ai tre fondatori, furono: il friulano Paolino di Aquileia, il franco Angilberto, l'intellettuale di origine ispano-visigota Teodulfo di Orleans (probabile autore dei Libri Carolini), l'abate franco e cugino di Carlo Magno Adelardo di Corbie, autore del trattato De ordine palatii e l'irlandese Dungal.
Questo ambiente internazionale, nel corso dell'IX secolo, fonda una cultura che, nonostante riprenda canoni di matrice classica, mostra caratteri di originalità: il rapporto con l'antico risulta innovativo in quanto fusione della reinterpretazione della cultura classica da parte di ogni rappresentante, influenzato, nell'approccio con l'ellenismo, da canoni etnico-culturali differenti.
Amalfijska ploča, zbirka običajnoga pomorskoga prava, sastavljena u obliku priručnika pomorskih sudišta talijanskoga grada Amalfija. Osnovne odredbe ploče potječu iz XI/XII. stoljeća i oslanjaju se na bizantsku pomorsko-pravnu tradiciju; sadrže 66 članaka kojima se uređuju pravni aspekti plovidbe, pomorske trgovine i brodogradnje. Odredbe Amalfijske ploče primjenjivale su se u mnogim lukama Mediterana sve do početka XVII. stoljeća. Il Bucintoro era la galea di stato dei dogi di Venezia, sulla quale si imbarcavano ogni anno nel giorno dell'Ascensione per celebrare il rito veneziano dello sposalizio con il mare.
FLAVIO GIOIA - Sarebbe nato ad Amalfi o a Positano nella seconda metà del Duecento. Intorno al 1300 egli avrebbe inventato o perfezionato la bussola (inventata dai Cinesi e adottata in precedenza dai naviganti Arabi, Veneziani e dagli stessi Amalfitani). È da rimarcare che Marco Polo, al suo ritorno dalla Cina nel 1295, può avere contribuito a diffondere la conoscenza di dispositivi magnetici per la navigazione usati dai Cinesi e dai popoli dell'Asia visitati.
Fridrik I., zvan Barbarossa (* oko 1122. u Waiblingenu ili u Weingarten u (Altdorf) kod Ravensburga; † 10. lipnja 1190. na rijeci Saleph, u današnoj Turskoj) iz dinastije Hohenstaufen, od 1147. kao Fridrik III. švapski vojvoda, rimsko-njemački kralj od 1152., rimsko-njemački car 1155. - 1190. Nadimak Barbarossa (barba „brada“, rossa „crven/crvenkast“) dobio je u Italiji zbog crvenkaste brade. Jedan je od najpoznatijih srednjovjekovnih vladara. Kao sin Staufovca švapskog vojvode Fridrika II. Jednookog i Welfkinje Judite, kćeri bavarskog vojvode Henrika Crnog, Fridrik je potjecao od dviju tada najjačih velikaških obitelji u Svetom Rimskom Carstvu, usto i međusobno sukobljenih. Nakon očeve smrti godine 1147. Fridrik je postao švapskim vojvodom pod imenom Fridrik III. Čini se da je nastavio politiku svoga oca u izgrađivanju moći kuće Staufen, dok je njegov stric njemački kralj Konrad III. nastojao povećati kraljevsku moć. U sukobima između Konrada i Welfa Fridrik je bio neutralan, čini se da je čak spriječio jedan njegov postupak protiv Welfa.
VITRUVIJEV ČOVJEK je svjetski poznati crtež Leonarda da Vincija iz oko 1487. godine[1]. Uz crtež se nalaze i bilješke temeljene na djelu slavnog starorimskog arhitekta Vitruvija. Izveden je tušem i perom na papiru, a prikazuje figuru muškarca u dva polažaja koji se preklapaju, s raširenim rukama (u jednoj) te raširenim rukama i nogama (u drugoj), dok su oko njih opisani kružnica i kvadrat. Crtež i tekst se ponekad nazivaju Zakonom proporcija ili, rjeđe, Proporcijama čovjeka. Čuva se u Galleriji dell'Accademia u Veneciji i, poput većine radova na papiru, prikazuje se samo povremeno[2]
L'UOMO VITRUVIANO - L'Uomo vitruviano è un disegno a matita e inchiostro su carta (34x24 cm) di Leonardo da Vinci, databile al 1490 circa e conservato nel Gabinetto dei Disegni e delle Stampe delle Gallerie dell'Accademia di Venezia. Celeberrima rappresentazione delle proporzioni ideali del corpo umano, dimostra come esso possa essere armoniosamente inscritto nelle due figure "perfette" del cerchio e del quadrato. L'opera viene attribuita al periodo in cui Leonardo, in viaggio per Pavia (dal 21 giugno 1490), ebbe modo di conoscere Francesco di Giorgio[1] che lo rese partecipe del suo Trattato di architettura e della lezione di Vitruvio del cui trattato De architectura Martini aveva iniziato a tradurre alcune parti. Leonardo infatti si definiva "omo sanza lettere", poiché non aveva avuto un'educazione che gli permettesse di comprendere il testo latino; per questo la rielaborazione in volgare dei concetti vitruviani, dovette risultargli particolarmente stimolante, tanto che di quegli anni è infatti anche il cosiddetto Manoscritto B (Parigi, Institut de France), dedicato all'urbanistica, all'architettura religiosa e militare[2]. Il disegno è conservato alle Gallerie dell'Accademia dal 1822, quando il governo austriaco lo acquistò - insieme ad altri venticinque disegni di Leonardo - dagli eredi del collezionista milanese Giuseppe Bossi.
BILJEŠKE prosinac 2013.
La cucina italiana
Est, Est, Est (Enciclopedia Italiana Treccani)
èst èst èst locuz. usata come s. m. – Denominazione del vino bianco, quasi asciutto, lievemente aromatico e frizzante, prodotto a Montefiascone (sul lago di Bolsena). Secondo la tradizione, l’origine del nome sarebbe questa: il vescovo tedesco Giovanni Fugger, grande amatore di vini italiani, recandosi a Roma, avrebbe incaricato un suo domestico di precederlo e segnargli i luoghi dove il vino fosse buono, scrivendo col gesso est (lat. «è») sulla porta della cantina; l’assaggiatore, giunto a Montefiascone, trovò il vino così buono che credette bene di ripetere per tre volte di seguito la segnalazione.
credenzière2 s. m. (f. -a) [der. di credenza2], ant. – Chi, in case signorili o in esercizî pubblici, ha in custodia la credenza; dispensiere: Agostino, il c., recava le portate vicino al signor Conte, e questi dal suo seggiolone ... gli accennava di tagliare (I. Nievo). Anche la persona che, nelle case signorili, era addetta al servizio della pasticceria.
La Crisi Calabiana fu una crisi istituzionale scoppiata nel Regno di Sardegna nel 1855. Scaturì dalla proposta del primo governo Cavour di una legge anticlericale sui conventi, alla quale si opposero il Senato Subalpino e Re Vittorio Emanuele II. La crisi Calabiana, così chiamata dal nome del vescovo di Casale e senatore, Luigi Nazari di Calabiana, oppositore della legge, provocò le dimissioni di Cavour. Costui però tornò al potere dopo qualche giorno e riuscì ad accordarsi con il Senato e a far passare la norma che fu firmata dal re il 29 maggio 1855. In risposta, Papa Pio IX scomunicò tutti coloro che avevano permesso l’approvazione della legge, Cavour e re compresi.
Cacciatori delle Alpi fu denominata la brigata di volontari, agli ordini di Garibaldi che combatté una campagna di liberazione nella Lombardia settentrionale, nel corso della seconda guerra di indipendenza contro l'esercito austriaco.
Per brigantaggio si suole definire una forma di banditismo caratterizzata da azioni violente a scopo di rapina ed estorsione, ma che ha avuto, in altre circostanze, risvolti insurrezionalisti a sfondo politico e sociale.
Sebbene il fenomeno abbia origini remote ed abbia interessato periodi storici e territori diversi, nella storiografia italiana, con questo termine, ci si riferisce, generalmente, alle bande armate presenti nel Mezzogiorno fra la fine del XVIII secolo e il primo decennio successivo alla proclamazione del Regno d'Italia. In particolare, l'attività brigantesca assunse connotati politici e religiosi con le sollevazioni sanfediste antifrancesi, fu duramente repressa in epoca napoleonica, borbonica e risorgimentale, allorquando, dopo essersi sviluppata ulteriormente, si contrappose alle truppe del neonato Stato italiano….
TALIJANSKA KULTURA I CIVILIZACIJA
Popis okvirnih pitanja:
ZEMLJOPIS
1. Sjeverozapadna Italija: Valle d'Aosta, Piemonte, Liguria, Lombardia
2. Sjeveroistočna Italija: Emilia Romagna, Veneto, Trentino Alto Adige, Friuli Venezia Giulia
3. Središnja Italija: Toscana, Umbria, Marche, Lazio, Abruzzo, Molise
4. Južna Italija: Campania, Puglia, Basilicata, Calabria
5. Talijanski otoci: Sicilia, Sardegna
POVIJEST
6. Osnutak Rima
7. Pomorske republike
8. Od srednjeg vijeka prema novom vijeku . Renesansa
9. Il Risorgimento (Preporod) i ujedinjenje Italije
10. Razdoblje fašizma
11. “Tangentopoli” i godine tranzicije
UMJETNOST, KULTURA, FILM, GLAZBA
12. Neorealizam u talijanskoj kinematografiji
13. Tri genija: Leonardo da Vinci, Michelangelo Buonarroti e Raffaello Sanzio
14. Praznici i običaji
15. Društveno-političko uređenje Italije
16. Talijanska moda
17. Talijanska gastronomija
18. Problemi suvremene Italije
19. Festival u San Remu
20. Najpoznatiji talijanski sveci i zaštitnici
Iz Power Point prezentacija:
Objasniti i prevesti:
Alea iacta est! (Il dado è tratto)
Passare il Rubicone
Veni, vidi, vici!
Et tu, Brute, mi fili!
Po čemu je Italija poznata:
NANNI MORETTI – Sogni d’oro, La stanza del figlio
Scudetto
Giorgio Armani
Jovanotti – Lorenzo Cherubini
Amedeo Modigliani
Teatro alla Scala
Ferrari
Bazilika Sv. Petra (kupola – Michelangelo, stupovi – Bernini)
Alitalia
Valentino Rossi (motociklizam)
Pomorske republike (Amalfi, Genova, Pisa, Venezia)
Mona Lisa (la Gioconda – Leonardo da Vinci)
Dante Alighieri
Pizza – pizza Margherita (1889., napuljski kuhar Raffaele Esposito u čast kraljice Margherite, rajčica, sir, bosiljak – imitacija talijanske zastave)
La Lupa Capitolina (vučica – Romul i Rem)
Pinocchio (Carlo Collodi)
Silvio Berlusconi
Venezia
Panettone
Eros Ramazzotti
Autodromo di Imola
Dylan Dog (Tiziano Sclavi)
Roberto Benigni
D&G – Dolce e Gabbana
Parmigiano Reggiano
Giuseppe Verdi (Nabucco, Traviata, Aida…)
Violine iz Cremone – Amati, Stradivari, Guerneri
Colosseo – amfiteatro Flavio
Torre pendente di Pisa – kosi toranj
Gondola
Colomba Pasquale (uskršnja golubica)
Luciano Pavarotti
Arlecchino
Giro d’Italia (biciklizam)
Vespa Piaggio (film Dolce vita, Federico Fellini)
Sofia Loren (film La ciociara, Vittorio De Sica)
Muransko staklo
Zlatni lav (filmski festival u Veneciji)
Francesco Petrarca
Cristoforo Colombo
Ponte Vecchio (Firenze)
Tjestenina (Barilla)
Poznati Talijani
Najpoznatijih 10 Talijana u drugom tisućljeću
1. Leonardo Da Vinci
2. Alessandro Manzoni
3. Giuseppe Garibaldi
4. Cristoforo Colombo
5. Galileo Galilei
6. San Francesco d’Assisi
7. Guglielmo Marconi
8. Dante Alighieri
9. Alessandro Volta
10. Enrico Fermi
Leonardo da Vinci
“Sì come una giornata bene spesa dà lieto dormire, così una vita bene usata dà lieto morire”
(Kao što korisno proveden dan daje miran san, tako korisno proveden život daje mirnu smrt.)
Slikar, fizičar, matematičar, izumitelj, inženjer
La Vergine delle rocce
Il Cenacolo (Posljednja večera)
Mona Lisa (La Gioconda)
Alessandro Manzoni
Gli Inni Sacri (1812)
Cinque maggio – nakon Napoleonove smrti (1821)
I Promessi Sposi (1840-42)
Renzo e Lucia
Lombardia, XVII. st. (‘600)
Giuseppe Garibaldi
“Giovine Italia” (Giuseppe Mazzini)
Vođa “crvenih košulja”, u pothvatu 1000 dobrovoljaca – II. rat za nezavisnost,1859.-1860. (la “camicia rossa” che guidò la spedizione dei “Mille volontari”) 0
conquista il Regno delle due Sicilie
Cristoforo Colombo
Moreplovac -1492. otkrio Ameriku
Nina
Pinta
Santa Maria
San Francesco d’Assisi
“Il poverello d’Assisi”
Svetac zaštitnik Italije (zajedno sa Sv. Katarinom – santo patrono d’Italia)
“Rodi se svijetu sunce.”
(Nacque al mondo un sole) – Dante
Dante Alighieri
Najveći talijanski pjesnik (Il sommo poeta italiano)
Beatrice Portinari
Božanstvena komedija (La Divina Commedia) – poema
3 cantiche: “L’Inferno”, “Il Purgatorio”, “Il Paradiso”
100 canti (1 + 33 + 33 + 33)
“Nel mezzo del cammin di nostra vita
mi ritrovai per una selva oscura,
ché la diritta via era smarrita”
- “ghibellin fuggiasco” (Ugo Foscolo,
I sepolcri)
Virgilio
Beatrice
Stella
Inferno, canto XXXIII E quindi uscimmo a riveder le stelle
Purgatorio, canto XXXIII puro e disposto a salire a le stelle
Paradiso, canto XXXIII l’amor che move il sole e altre stelle
Slavni talijanski znanstvenici
Galileo Galilei
Izradio teleskop – otkriva Jupiterove satelite. Zagovornik Kopernikove heliocentrične teorije da se Zemlja vrti oko Sunca (teoria eliocentrica - la Terra gira intorno al Sole).
“Eppur si muove!”
Alessandro Volta
pila elettrica, metano – po njemu naziv jedinice za mjerenje strujnog napona: volt.
Guglielmo Marconi
Bežični telegraf. Prvi prijenos signala preko Atlantika. Nobelova nagrada 1909.
Enrico Fermi
Najpoznatiji talijanski fizičar. Jedan od voditelja Projekta Manhattan (Progetto Manhattan) koji dovodi do izrade atomske bombe.
Najpoznatiji talijanski praznici i blagdani; običaji i tradicije (Feste e tradizioni)
Blagdani i praznici:
1) vjerski blagdani
2) državni praznici
Vjerski blagdani:
1)Božić (Natale)– 25 dicembre
2) (Bezgrješno začeće) Immacolata Concezione- 8. prosinca
3) Sv. Tri Kralja (Epifania) - 6 siječnja
4) Svi Sveti Tutti i Santi- Oggnissanti -1. studenoga
5) Velika Gospa (Assunzione di Maria Vergine – 15. kolovoza
6) Uskrs (Pasqua)
Božić - Badnjak - Vigilia di Natale - 24. prosinca
* Jaslice - il presepe (il presepio):
Gesù Bambino, Maria, Giuseppe, re Magi
* tipični Božićni slatkiši – panettone, il pandoro (“zlatni kruh”); il torrone (“mandulat” – od badema)
* Božićni meni: il cappone (kopun, “pulastar“ – pollastro); la tacchinella (il tacchino – purica, tuka)
Nova godina (Capodanno) - Svinjska nogica s lećom (lo zampone con le lenticchie)
Sv. Tri Kralja (Epifania)
* la visita dei re Magi: Melchiorre, Gaspare e Baldassarre
* oro, incenso e mirra / zlato, tamijan, mir
Uskrs - Pasqua (pesah, ricorda la liberazione del popolo israelita dall’Egitto – sjećanje na oslobođenje izraelskog naroda iz Egipta)
* Korizma (Quaresima)
* Muka (Passione)
* Kalvarija (Calvario)
* Križni put (Via crucis)
* INRI – Iesus Nazarenus, Rex Iudaeorum
* Uskrsni ponedjeljak - Lunedì dell’agnello, Pasquetta
* Natale con i tuoi, Pasqua con chi vuoi (Božić slavi sa svojima, Uskrs možeš s bilo kim)
Bezgrješno začeće (Immacolata Concezione)
-blagdan proglasio papa Pio IX., 8. prosinca 1854., bulom (bolla) Ineffabilis Deus – BDM od trenutka svog začeća sačuvana od istočnog grijeha ( preservata immune dal peccato originale).
Svisveti - Tutti i Santi (Ognissanti)
Datum odredio papa Grgur (Gregorio)
Isti dan il Samhain, keltska Nova godina
Svjetovni - državni praznici (feste civili):
1) Praznik rada (Festa del lavoro) – 1. svibnja
2) Dan Republike (Festa della Repubblica) – 2. lipnja
3) Dan oslobođenja (Anniversario della Liberazione) – 25. travnja
Ostali praznici: carnevale, il Palio di Siena, ferragosto, la regata storica di Venezia
Praznk rada – Festa del Lavoro
- uspomena na sindikalni pokret I dostignuća u ostvarivanju ekonomskih i socijalnih prava radnika
Dan Republike - Festa della Repubblica – uspomena na prvi referendum, 2. lipnja 1946.
Dan (godišnjica) oslobođenja - Anniversario della Liberazione –oslobođenje od fašizma, 25. travnja 1945.
Karneval – Carnevale
- dolazi od izraza: carnem levare- tagliare la carne – rezati meso
Venezia, Viareggio, Putignano, Cento
A carnevale ogni scherzo vale (za vrijeme Karnevala dobra je svaka šala)
Najpoznatije maske (iz povijesti talijanskog teatra: commedia dell’arte – komedija dell’arte):
Arlecchino (Harlekin): Sluga prevarant (il servo imbroglione)
Balanzone: Ozbiljni i uobraženi lik (il personaggio serioso e presuntuoso)
Colombina - lukava sluškinja (la servetta furba)
Pantalone - stari trgovac, ljubitelj žena (anziano mercante, donnaiolo)
Pulcinella - plačljivi sluga (servo malinconico)
Rugantino - arogantni mladić (giovanotto arrogante)
Meneghino – simbol grada Milana (simbolo della città di Milano)
Gianduia - Uglađeni gospodin iz Pijemonta (galantuomo piemontese
Borba narančama (la battaglia delle arance ad Ivrea) - Piemonte
Povijesna regata u Veneciji - La regata storica di Venezia
Rujan – četiri pomorske republike (Repubbliche Marinare) - Canal Grande
Il Palio di Siena – utrka u Sieni
(“sijenska zastava”) - 2. srpnja i 16. kolovoza, dolazi od riječi pallium – zastava (bandiera, drappo)
- održava se na glavnom gradskom trgu - piazza del Campo, oblik školjke (conchiglia)
deset gradskih četvrti - dieci contrade
Torre, Civetta, Giraffa, Bruco, Lupa, Istrice, Drago, Oca, Aquila, Pantera
TALIJANSKA MODA – MODA ITALIANA
Milano – središte talijanske mode, stila i dizajna – Via Montenapoleone
Najpoznatiji talijanski stilisti
Giorgio Armani
Gianfranco Ferré
Stefano Gabbana
Guccio Gucci
Sergio Tacchini
Domenico Dolce
Gianni Versace
Donatella Versace
Armani – moda za žene:
Moda donna Armani: sportivo, classico e confortevole, con riferimenti retrò (cappello cloche); professionale con look tipicamente yuppie; look andro-chic, ispirato a Greta Garbo e Marlene Dietrich
Armani – moda za muškarce:
Moda uomo Armani: pantaloni: jeans spesso abbinati con la giacca e la cravatta a farfalla; camicia: blusa anche per gli uomini; soprabito: sopra la giacca l´uomo firmato Armani indossa un trench la cui cintura è abolita e sostituita dalle bretelle
Talijanska umjetnost – L’arte italiana
Vrhunac u razdoblju Renesanse - Rinascimento
XV. i XVI. stoljeće
obnavljanje, povratak kanonima antičke umjetnosti
novosti: zamjena zlatne podloge korištene u Srednjem vijeku pejsažima
posvećivanje pozornosti svijetu prirode
u arhitekturi: težnja: reproducirati idealni grad korištenjem klasičnih i čistih oblika
* arhitekt Filippo Brunelleschi (1377.-1446.) - Cupola S.Maria del Fiore – kupola Katedrale u Firenzi, popularno nazvana Brunelleschijevo jaje - L’uovo di Brunelleschi
* kipar Donatello (Donato di Berto, 1386.-1468.) – remek djela: kipovi: David, San Giorgio (Sv. Juraj)
Slikari: Gentile da Fabriano (1370.-1427.) – remek djelo Madonna col Bambino (Bogorodica s djetetom)
* Beato Angelico (1395.-1455.) – Annunciazione (Navještenje)
* Masaccio (1401.-1428.) – Pagamento del tributo (Plaćanje doprinosa, poreza)
* Sandro Botticelli (1445.-1510.) – La primavera (Proljeće)
* Piero della Francesca (1416.-1492.) – portret urbinskog vojvode Federico da Montefeltro; Navještenje (Annunciazione)
* Paolo Mantegna (1431.-1506.) – San Sebastiano
* Il Perugino (1450.-1524.) – La consegna delle chiavi (Predaja ključeva grada)
* Pinturicchio (1454.-1513.) – Annunciazione (Navještenje)
* Leonardo da Vinci (1425.-1519.) – La Gioconda (Mona Lisa), L’ultima cena (Posljednja večera), Dama con l’ermellino (Dama s hermelinom)
* Raffaello Sanzio (1483.-1520.) - Sposalizio della Vergine (Marijini vjenčanje)
* Michelangelo Buonarroti (1475.-1564.) – remek djelo slikarstva: Giudizio Universale (Posljednji sud); kiparstvo: Pietà (Marijin plač)
* Tiziano Vercelli (1488.-1576.) – Venere di Urbino (Venera iz Urbina)
* Jacopo Tintoretto (1519.-1594.) - Cristo davanti a Pilato (Krist pred Poncijem Pilatom)
Arhitekt Bramante (1444.-1514.) - Cupola del Santuario di S. Maria della Consolazione (Kupola svetišta sv. Marije Tješiteljice)
Barok
Raskoš boja i oblika - zahvatilo sve sfere – slikarstvo, arhitektura, društvo, politika i ideologija
barocco (portughese- baroco) - biser nepravilnog oblika (perla di forma irregolare)
umjetnost bogatih
središte barokne umjetnosti - Roma; Bernini
Arhitekt i kipar Borromini (1599.-1667.) - Chiesa di Sant’Agnese in piazza Navona (Crkva sv. Agneze na trgu Navona); Il colonnato di S.Pietro (stupovi na trgu Sv. Petra); Fontana dei Quattro Fiumi (Fontana 4 rijeke)
Slikar Caravaggio (1571.-1610.) - Stigmate di San Francesco (Stigme Sv. Franje)
XVIII. stoljeće
Austrijska vladavina u sjevernoj Italiji
kraljica Marija Teresa (prosvjetiteljska vlast)
Rococò
Slavljenički i veseli stil koji se širi čitavom Europom
utjecaj mletačke (venecijanske) kulture
Slikari: Pietro Longhi (1701.-1785.) - Il sarto (Krojač)
* Giovanni Battista Tiepolo (1696.-1770.) - Trionfo di Flora (Florino slavlje)
* Canaletto (Giovanni Antonio Canal, 1691.-1768.) - Ritorno del bucintoro (Povratak broda bucintoro)
Kipar Antonio Canova (1757-1822) – Venere
XX. stoljeće
Futurizam
Filippo Tommaso Marinetti
Manifest futurizma:
“Noi vogliamo glorificare la guerra- sola igiene del mondo- il militarismo il patriotismo.” / Želimo slaviti rat -jedini načni čišćenja (higijene) svijeta –militarizam domoljublje.
“Noi vogliamo distruggere i musei, le biblioteche, le accademie d’ogni specie e combattere contro il moralismo, il femminismo e contro ogni viltà opportunistica e utilitaria.” / Želimo uništiti muzeje, knjižnice, akademije bilo koje vrste i boriti se protiv moralizma, feminizma, i protiv svakog oportunističkog i utilitarističkog divljaštva.
Futurističko slikarstvo – zasniva se na nepredvidljivom korištenju materijala i na potrazi za dinamičnom a ne statičnom stvarnošću
slobodno i intenzivno korištenje boje
Slikari: Amedeo Modigliani (1884.-1920.) – Autoritratto (Autoportret)
Renato Guttuso (1911.-1987.) – Crocifissione (Razapinjanje Krista)
Talijanska kuhinja - La cucina italiana
Neke izreke i poslovice vezane uz gastronomiju
Buon appetito! – Dobar tek!
Vuol favorire?- Izvolite!
Chi mangia solo crepa solo – Tko jede sam, umrijet će sam.
Chi non mangia o beve in compania è un ladro o una spia - Tko ne jede ili pije u društvu, lopov je ili špijun.
Chi non beve con me peste lo colga – Tko ne pije sa mnom neka ga pogodi kuga.
A tavola non s’invecchia – Za stolom se ne stari
Questo c’entra come i cavoli a merenda – Ovo ima veze kao kupus za dorica (marendu).
Fare le nozze coi fichi secchi – Pripremati svadbu sa suhim smokvama (bez sredstava).
Vino
Il Chianti, il Barolo, il Barbera, il Brunello, il Lambrusco, il Marsala, la Vernaccia, il Lacrima Christi
DOC- denominazione di origine controllata
Buon vino fa buon sangue - Dobro vino dobro je za krv.
Chi beve il vino prima della minestra saluta il medico dalla finestra – Tko pije vino prije jela, razbolit će se (pozdravlja doktora s prozora).
Viva il vino spumeggiante!, viva il vino ch’è sincero (opera: Cavalleria rusticana)
Est, Est, Est
il vescovo tedesco Giovanni Fugger
Bonum est (est)
Montefiascone
Vale più un bicchiere di Frascati che tutta l’acqua del Tevere - Više vrijedi čaša vina Fraschati, nego cijela Rijeka Tibar.
Tipični talijanski obrok – Il tipico pasto italiano
PRIMO PIATTO (pasta, risotto, minestre)
SECONDO PIATTO (carne, pesce) + CONTORNO (verdura)
DESSERT (frutta, dolce, gelato)
Srednji vijek
Počinje se jesti sjedeći za stolom
Koristi se šećer (stari Rimljani – med)
društvene razlike :
bogati - divljač (selvaggina)
siromašni - juhe, variva od grahorica ili žiitarica (le minestre di legumi o cereali)
Renesansa
puno mesa (carne): svinjetina, zec, paun, fazan (maiali, lepri, pavoni, fagiani)
Credenziere
credenza
Mediteranska kuhinja - La cucina mediterranea
južna Italija
maslinovo ulje umjesto maslaca (l’olio di oliva)
žitarice, voće, povrće (cereali, frutta, verdura)
riba - pesce
začinsko bilje (erbe aromatiche): bosiljak - basilico, mažuran - maggiorana, ružmarin -rosmarino, mravinac - origano, kadulja - salvia
Kako začiniti salatu - Come condire l’insalata
L’olio deve essere versato da un prodigo
L’aceto deve essere versato da un avaro
Il sale deve essere aggiunto da un saggio
Tutto deve essere mescolato da un pazzo
(Ulje treba lijevati raspinik; ocat: škrtac
Sol: mudrac; sve skupa treba izmiješati luđak)
Tjestenina: više od 600 vrsta- spaghetti, tortellini, ravioli, farfalle, gnocchetti, cannelloni, agnolotti, penne, fusilli, tagliatelle, lasagna, fidelini
Regionalne kuhinje:
* Piemonte – Torino - Agnolotti alla piemontese
* Liguria – Genova – Trenette al pesto
* Lombardia – Milano – Risotto alla milanese, Cotoletta alla milanese
* Veneto – Venezia – Fegato alla veneziana (jetrica na venecijanski način)
* Toscana – Firenze – Bistecca alla fiorentina
* Lazio – Roma – Saltimbocca alla romana
* Campania – Napoli – Pizza alla napoletana
* Sicilia – Cassata siciliana
Kava – il caffè
porijeklo - Afrika
Portugalci – počeli uzgajati u Brazilu
Prospero Alpino - uvezao kavu u Italiju
botteghe del caffè - u Veneziji (caffè Florian)
‘30-ih god. 20. st.. - Alfonso Bialetti izumio kafetijeru - la Moka (caffettiera)
caffè, caffè espresso, caffè liscio (čista kava), caffè macchiato, caffè nero, caffelatte, caffè doppio, caffè turco, caffè corretto, caffè Americano, caffè lungo o alto, caffè bianco, caffè ristretto
Za dobru kavu – pravila - Regola delle 5 M:
* 1) miscela e tostatura – dobra mješavina i pečenje
* 2) macinatura e dosatura – mljevenje i doziranje
* 3) macchina – dobar aparat za kavu
* 4) mano – dobra ruka
* 5) manutenzione – redovito održavanje aparata
Talijanska glazba – Musica italiana
Srednji vijek
La musica (grčki: arte delle Muse)
Rimljani – inspiracija – Grčka i Etrušćani
Najrašireniji instrument – harfa (l’arpa)
Srednji vijek – glazba povezana s religijom, ljudski glas: instrument dan od Boga
laude – duhovni napjevi u slavu Boga, Djevice i svetaca
gregorijanski napjevi (canti gregoriani )-papa Gregorio I
u Milanu – i canti ambrosiani (biskup Ambrozije - Ambrogio)
Renesansa - Rinascimento
od sakralne ka svjetovnoj glazbi
polifonijska glazba (na dvorovima)
instrumenti – lutnja, flauta, orgulje (il liuto, il flauto, l’organo )
klavir- u 19. stoljeću.
Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594) – mottetti, crkveni i svjetovni madrigali (spirituali e profani)
Claudio Monteverdi (1567-1643) – Nove libri di madrigali
l’Orfeo (Monteverdi) – prva talijanska opera
Melodrama – 19. stoljeće
Domenico Scarlatti (1685-1757) – sonate per clavicembalo
Najpoznatiji talijanski skladatelji:
Antonio Vivaldi – Quattro stagioni
Gioacchino Rossini – Il Barbiere di Siviglia
Giuseppe Verdi – Il Rigoletto, Il Trovatore, Otello, Aida, Nabucco
Giacomo Puccini – La Bohème, Tosca, Madame Butterfly
Pietro Mascagni – Cavalleria rusticana
Ruggero Leoncavallo – Pagliacci
Zabavna (popularna) glazba – Musica leggera
Festival u Sanremu - Il Festival della Canzone italiana
29. siječnja 1951
Najpoznatije pjesme:
Grazie dei fior – Nilla Pizzi (del ‘51)
Corde della mia chitarra – Claudio Villa (del ‘57)
Nel blu, dipinto di blu (Volare) – Domenico Modugno (del ‘58)
Una lacrima sul viso – Bobby Solo (del ‘64)
Canzone per te – Sergio Endrigo (’68)
* Anna Oxa
* Albano
* Toto Cutugno
* Riccardo Fogli
* Enrico Ruggeri
* Zucchero
* Vasco Rossi
* Eros Ramazzotti
* Adriano Celentano
* Lucio Battisti
* Mina
* Lucio Dalla
* Gino Paoli
* Fabrizio de André
* Andrea Bocelli
* Ricchi e Poveri
* Enrico Caruso
* Claudio Villa
POVIJEST ITALIJE
Rimsko Carstvo
Rimsko Carstvo: reorganizacija rimske države u posljednja tri desetljeća p.n.e. – August Oktavijan
Julijevsko-klaudijevska dinastija:
August, Tiberije, Kaligula, Klaudije, Neron
Tiberije
- formalno uzeo naziv Imperatora
- početak četristoljetne restaurirane monarhije u Rimu
- prokonzul, doživotni tribun i religiozni poglavar
- osvojeni teritoriji – osobno vlasništvo Cara, uz pripadnost Carstvu (Egipat)
Kaligula
- caligula, ae,f. – lo stivale
- proglasio se carem i bogom, reinkarnacijom Jupitera
- vlastiti konj – senator (Incitatus – Kasač)
- moto: Oderint dum metuant
- pokušaj osvajanja Britanije
- raskalašen život
- ubili ga vlastiti vojnici
Klaudije
- dobra suradnja sa Senatom
- obrazovan i inteligentan
- povećanje broja stanovnika - ius honorum (pravo “državljanstva”) ne-rimskim aristokratskim obiteljima
Civis Romanus sum (Cicerone)
Nerone
- najtužnije razdoblje rimske povijesti
- progoni kršćana
- razorni požar (64.g.), optužio kršćane za propast
Katakombe
Podzemne grobnice – sastajalište kršćana
- sveto mjesto, građani zaštićeni od progona
Kršćanska ikonografija : krug = nebo, križ = simbol vjere, antički motiv pastira = “buon pastore”, riba = Isus Krist, sidro = spasenje, palma = mučeništvo, golubica = Duh Sveti
Kristov monogram: X e P (XPIΣΘOΣ )
XPIΣΘOΣ = Iesus Hristos Theou Yhios Soter
Gesù Cristo Figlio di Dio Salvatore
Isus Krist sin Boga Spasitelja
Cristo (grčki Χριστός Hristos) = l’Unto del Signore
(Božji pomazanik)
Vespazijan
- zaustavio prekomjerno trošenje državnog novca
- uspješno ugušio niz pobuna u Britaniji
- inovacije u području javnih radova i očuvanja kolektivne higijene
- uveo odvodni (kanalizacijski) sustav
- naložio izgradnju Koloseuma (Kolosej)
Tito
- 79. g. – Pompei, Ercolano, Stabia (Vesuvio)
- 80. g. – požar u Rimu
- omiljen u narodu
Domicijan
- omražen u narodu
- ne poštuje raspodjelu ovlasti
- apsolutističko vladanje
- razdor između naroda i Senata
Antoninska dinastija (Antonini ) - “dobri vladari”: Trajan, Hadrijan, Antonin Pije, Marko Aurelije
Trajan
- zapovjednik i upravitelj Germanije
- prvi rimski car rođen izvan Italije (Sevilja, Španjolska)
niz osvajanja na Dunavu – Dacia (buduća Rumunjska)
znak velikih uspješnih pothvata – Trajanov stup na forumu
Tratto tutti come vorrei che l’imperatore trattasse me, se fossi un privato cittadino (Postupam prema vama onako kako bih želio da car postupa prema meni da sam obični građanin)
Hadrijan
- putovanja po čitavom Carstvu, rasuo bogatstvo za umiriti pritužbe stanovnika koje je susretao (ceste, mostovi, vodovodi, Hadrijanova vila – Tivoli)
- izgradnja niza utvrda na sjeveru Britanije - Il Vallo di Adriano (Hadrijanov zid) – između Britanije i Škotske
- u Rimu - la mole adriana – mauzolej – pretvoren u utvrđenu papinsku rezidenciju - Castel Sant’Angelo
Marko Aurelije
- car – filozof
- stoicizam: Colloqui con se stesso (Τὰ εἰς ἑαυτόν )
- niz stoičkih razmatranja s naglaskom na osjećaj Čovjekove nemoći pred Bogom
Kriza Rimskog Carstva
dekadencija - počinje s Komodom (180.-192. g.)
nakon Marka Aurelija – pokušaji prodora: Angli, Franci
ekonomska i institucionalna kriza
nestanak malih posjeda – veliki posjedi - latifondo
prve separatističke naznake pokorenih (osvojenih) naroda
slabljenje centraliziane vlasti, zapovjednici se proglašavaju carevima
Dioklecijan
- Dalmacija
- masovni progoni kršćana
- uspostavio la tetrarchia- Carstvo podijeljeno na četiri administrativne oblasti (2 pod upravom jednog Augusta, 2 pod upravom jednog Cezara)
Abdicirao i povukao se u Dalmaciju
Konstantin
majka Elena kršćanka - 313. Milanski edikt (l’editto di Milano) – dopustio slobodno ispovijedanje kršćanske vjere.
glavni grad Carstva prebačen u Bisanzio, koji je njemu u čast preimenovan u Costantinopoli
Konstantinov san: In hoc signo vinces - χ
(most Milvio kod Rima)
Teodozije
- zabranjuje religiju rimskih vojnika
- proglašava kršćanstvo službenom (jedinom) vjerom Carstva
Carstvo preimenovano u: Impero Romano Cristiano
la divisione dell’Impero nel 395
Impero Romano d’Occidente- Ravenna, Roma (figlio Onorio)
Impero Romano d’Oriente- Costantinopoli (figlio Arcadio)
Propast Zapadnog Rimskog Carstva
barbarske invazije (Huni, Vizigoti, Ostrogoti, Vandali, Franchi)
476.g. – posljednji car Zapadnog Rimskog carstva Romulo Augustolo – vojnici ga smijenili
Odoakar – germanski vojskovođa
476. – kraj Zapadnog Rimskog Carstva, kraj Starog, početak Srednjeg vijeka
Teodorik, kralj Ostrogota, pobjeđuje i ubija Odoakra
Teodorik (493.-526.)
- patricij Istočnog carstva – sjedište – Ravenna,Verona
- kraljevstvo obuhvaća cijelu Italiju
- 2 naroda: Goti i Latini - vjerske razlike
Latini - katolici (politička, sudska i diplomatska vlast)
Goti - arijevci (vojna vlast)
arijevska doktrina: božanska priroda Isusa Krista u inferiorna Božjoj
nasljednica: kćer Amalassunta, ubija je rođak Teodato
Justinijan
gotsko-bizantski rat
- Car Istočnog Carstva
-553. g. - posljednje ponovno osvajanje Italije
sjedište - Ravenna
cesaropapismo- miješanje crkvene i svjetovne vlasti – car imao ulogu nadglednika i u vjerskom području, nazvao se vescovo eterno
Crkva izgubila autonomiju
Umjetnost – mozaici (S. Apollinare, S. Vitale)
Osvajanja Langobarda
(Longobardi, Lombardi)
568. g. - Milano i teritorij buduće regije Lombardija
vođa Alboino – zauzeli skoro cijelu sjevernu i središnju Italiju
sjedište Langobardskog kraljevstva – Pavia
603. – potpisan mir između Langobarda i Rimskog Carstva
Italija u Srednjem vijeku I. (Medioevo)
Srednji vijek - Podjela:
Rani Srednji vijek (Alto Medioevo) - od pada Zapadnog Rimskog Carstva do 1000. godine
Kasni Srednji vijek (Basso Medioevo) - od 1000. g. do otkrića Amerike 1492.
Karlo Veliki – Carlo Magno
u VII. stoljeću Langobarde pobjeđuju Franci - zauzimaju cjelokupni teritorij Italije
Božićna noć 799. godine – u bazilici Sv. Petra – papa Leone III. - franački kralj Karlo okrunjen za cara Svetog Rimskog Carstva - SACRO ROMANO IMPERO
Ratovi protiv Arapa u Španjolskoj (Orlando ili Roland) – epsko-viteški spjev (poema epico-cavalleresco
marche- administrativno-teritorijalne jedinice smještene uz granice karolinškog kraljevstva (marchese)
contee (grofovije) – središnji, negranični teritoriji (conte)
kulturni preporod - SCHOLA PALATINA
Karlovi nasljednici: Karlo, Pipino, Ludovik
Carstvo ostalo ujedinjeno pod jedinim nasljednikom Ludovik I nazvan Il Pio
Carstvo podijeljeno na tri dijela: Lotario – dobio Italiju, Ludovik Germaniju, Karlo Ćelavi (Carlo il Calvo) dobio Francusku
novo društveno političko uređenje: feudalizam
Feudalizam
Pad carstva Karla Velikog – 887.
Posljednji kralj: Karlo „Debeli” (Carlo il Grosso)
Podjela na 6 novih kraljevina:
Francuska
Lorena, Lotargija, Lotaringija (La Lorena)
Burgundija (La Borgogna)
Provansa (La Provenza)
Germanija (La Germania)
Italija
feudalesimo; feudo, feudatario
feudalni sustav - jedan od uzroka raspada karolinškog carstva
feudalci – sve neovisniji, prenose prava na svoje nasljednike
feudatari – valvassari, valvassini
investitura
dvorac - središte života na feudu
Ottone I
biskupi grofovi
Križarski ratovi
* 1097.-1270.
* 1099. križari oslobađaju Jeruzalem, vodi ih Goffredo – dobio naslov Branitelj Kristova Groba („Difensore del Santo Sepolcro“ )
* Viteški redovi: i Templari, i Cavalieri Teutonici, i Cavalieri Gerosolimitanti
Pomorske republike (Repubbliche marinare) – Amalfi, Pisa, Venezia, Genova
Amalfi
prvi primjer zbirke običajnog trgovačkog i pomorskog prava - Tavole Amalfitane
Flavio Gioia – usavršio magnetski kompas kao sredstvo orijentacije (iz Kine)
Pisa i Genova
borba za prevlast na Tirenskom moru
Venezia
kraljica Jadrana, Sredozemlja
Prevedra - La Serenissima
politički vođe: tribuni
697.g. tribune zamjenjuje dužd (doge )
znatan doprinos Venecije križarskim pohodima
Iz Venecije krenuo IV. križarski rat (dužd Enrico Dandolo) – 1202. - osvojen Zadar
krilati lav, Sv. Marko
Venecija danas: 118 isole
Vjenčanje s morem (lo sposalizio del mare - na blagdanUzašašća)
Bucintoro (vrsta broda)
Blagoslovljena voda, prsten
“Sposiamo te, mare nostro, in segno di vero e perpetuo dominio” – Vjenčavamo te, naše more, u znak istinske i stalne vlasti
Gondola – širina (larghezza): 1.5 m; dužina (lunghezza): 11 m
Fridrik I. Barbarossa i talijanske komune
U XII. stoljeću – propadanje feudalizma
nastanak komuna (il comune)
organizacija građana privatnog karaktera
Stanovnici komuna : aristokracija
građani
seljaci
Politički plan: oblik vladavine – konzularni (il console)
Savez komuna:
lega veronese (Verona, Vicenza, Padova, Venezia i papa)
lega lombarda (Brescia, Bergamo, Mantova, Verona)
Italija u Srednjem vijeku II.
Fridrik I. Barbarossa, nasljeđuje ga Henrik IV., zatim Fridrik II (Federico Secondo)
Crkvena vlast – papa Inocencije III. (Innocenzo III)
-uvodi teokraciju (teocrazia): svi europski vladari su zapravo Papini vazali (vassalli del Pontefice)
borio se protiv heretika (le eresie- deviazioni dall’ortodossia religiosa)
reformatori - svećenički redovi (gli ordini religiosi):
dominikanci (i domenicani - frati predicatori); osnivač (fondatore): Domenico di Guzman
franjevci (i francescani - frati minori) - siromaštvo, jednostavnost (povertà, semplicità) - San Francesco d’Assisi
Nakon smrti Inocencija III, Fridrik II (Federico II) šalje sina Henrika u Germaniju – uzima naslov duca di Svevia e di Borgogna
želi ujediniti Carstvo sa Sicilijom
Sicilia postaje središte Carstva – nastaje prosvijećeni apsolutizam (dispotismo illuminato)
Sicilijanska škola - scuola siciliana- prvi pravac (poetika) u talijanskoj književnosti (Federico II, Pier della Vigna)
Fridrik II – oženio kći kralja Jeruzalema i proglasio se kraljem – ekskomuniciran (papa Grgur IX)
Borba između Carstva i komuna (l’Impero e i Comuni)
Nakon Fridrika II. na vlast dolazi Corrado IV (Konrad), a zati Manfredi
* Manfredi – nastavlja ekspanzionističku politiku na Mediteranu
* Papa nudi krunu Sicilije Karlu Anžuvinskom (Carlo d’Angiò)
Od Signorie do Vojvodstva (Principata)
Karlo Anžuvinski – politika ekspanzije prema središnjoj i sjevernoj Italiji
glavni grad preselio iz Palerma u Napulj
Sicilijanska večernja - vespri siciliani,1282 – pobuna – Anžuvinci istjerani sa Sicilije
Kriza komunalnog sustava (i Comuni) – glavni uzrok: borbe između guelfa i ghibellina
guelfi - za papu (sostenitori della politica papale)
ghibellini – za Carstvo – svjetovne vladare (sostenitori dell’Impero)
Upravna tijela komune gube autoritet
Tendencija vladanja jedne osobe, prenošenje ovlasti na rodbinu ili prijatelje – nasljeđivanje
il comune → la signoria (il signore)
Prva “signoria” - Milano (obitelj Della Torre)
Mantova, Ferrara, Ravenna
XIV. stoljeće – transformacija “signoria” u principate, vojvodstva - principati
umjesto “signore” – dinastija
veći gradovi apsorbiraju manje (Milano, Firenze)
nastanak radničke klase classe - la classe ploretaria, ploretariato
prvi oblici industrije - radionice - manufakture
prve radničke pobune: Firenze- La rivolta dei ciompi, Il tumulto dei ciompi
obitelj Medici - Lorenzo de’ Medici
Najvažnije obitelji (signorie):
Gonzaga – Mantova
Visconti e Sforza – Milano
Scaligeri – Verona
Estensi – Ferrara
Malatesta – Rimini
Montefeltro – Urbino
Medici – Firenze
Renesansa – Il Rinascimento
prijelaz od feudalnog režima do formiranja nacionalnih država – za Europu značio kraj Srednjeg vijeka i početak Novog (l’Età moderna)
Tehnički napredak – korištenje puščanog praha (la polvere da sparo) – razvoj proizvodnje oružja
razvoj bankarstva – uvođenje mjenice (la cambiale)
velika geografska otkrića – zlatna groznica -febbre d’oro
Cristoforo Colombo, Amerigo Vespucci
- novi pomorski putovi - nuove vie marittime- Genova, Venezia
Gutenberg- tiskarski stroj, rasprostranjenost knjiga
razvoj industrije: Venezia, Firenze
novi filozofsko – književni pravac – humanizam - l’umanesimo
čovjek u središtu vlastite sudbine
Razvoj filologije, proučavanje klasika – grčka i latinska djela
Platone, Aristotele
umjetnost, arhitektura
Vojvodstva - i principati – središta kulturnog razvoja
l’Italia – kulturno središte Europe
politička teorija - Niccolò Machiavelli - Il Principe - Vladar
“Cilj opravdava sredstvo” - “Il fine giustifica i mezzi”
Botticelli, Leonardo Da Vinci, Raffaello, Michelangelo, Tiziano…
Razdoblje stranih prevlasti
Italija – pokušaj održavanja ravnoteže među pet glavnih država:
Milansko vojvodstvo (Il Ducato di Milano)
Mletačka republika (a Repubblica di Venezia)
Firenze
Papinska država
Napuljsko kraljevstvo
razjedinjenost – izloženost invazijama
prvo osvajanje Italije (la prima conquista d’Italia) – francuski kralj Karlo VIII – do Napulja
Dominikanac Girolamo Savanarola - reforma, pročišćenje crkve (condannato a rogo)
drugo osvajanje Italije - Luigi XII – osvaja Milansko vojvodstvo
španjolsko osvajanje - Carlo V d’Asburgo (Sicilia, Sardegna, Napoli)
Inkvizicija (l’Inquisizione)
Protestantska reforma - Martin Luther
Index Librorum Prohibitorum (Indice dei libri proibiti)
novi svećenički redovi - i Gesuiti
Reforma katoličke crkve – Tridentinski koncil (Concilio di Trento)
papa Grgur XIII – gregorijanski kalendar
obnova grada Rima (Bernini, Borromini)
Neovisna jedino - Venezia
Tampon- zona (stato cuscino) između Francuske i španjolskih posjeda u Italiji - Ducato di Savoia (Emanuele Filiberto)
Tridesetogodišnj rat (Guerra dei Trent’Anni) 1618-1648 – francusko-španjolski sukob za prevlast
* Češka Praška defenestracija – katolici vs. protestanti)
* mir - Westfalia – priznate tri vjeroispovijesti (confessioni religiose): katolička, luteranska, kalvinistička
Druga polovica XVII. st. – Luj XIV (Luigi XIV), francuski kralj (kralj Sunca) – 72 godine na vlasti
Njegovom smrću kraj francuske prevlasti u Europi
1700. – Prvi sukcesijski rat: smrt španjolskog kralja Karla II. – nasljednik unuk Luja XIV - Filip Anžuvinski (Filip V)
Vittorio Amadeo Savojski – postaje kralj Lombardije, nakon mira u Utrechtu osvaja Siciliju i Sardiniju
Regno di Sardegna (prijestolnica - Torino)
ž Drugi rat za nasljedstvo: smrt austrijskog kralja KarlaVI
jedina nasljednica - Marija Terezija
pragmatička sankcija - prammatica sanzione - žene nasljednice (Marija Terezija – nakon rata)
pobuna naroda protiv Austrijanaca u Genovi – 5. prosinca 1746 .- Balilla (Giambattista Perasso)
Neovisne zemlje na Apeninskom poluotoku:
Regno di Sardegna Rep. di Genova
Rep. di Venezia Rep. di San Marino
Ducato di Modena Stato Pontificio
Prosvijećeni apsolutizam (il dispotismo illuminato)
Druga polovica XVIII. stoljeća - prosvjetiteljstvo
Pietro Metastasio (melodrama - il melodramma), Carlo Goldoni (commedia dell’arte), Vittorio Alfieri
Nikola Kopernik, Galileo Galilei, Giuseppe Parini
Središta: Napulj, Milano - caffè (sastajališta intelektualaca)
vladari prosvjetitelji – utjecaj reformi - Marija Terezija i Josip II (Maria Teresa, Giuseppe II)
organizacija katastra, gospodarske, pravosudne, kulturne reforme
ukidanje Inkvizicijskog suda, Jezuiti – izuzeti iz poučavanja
moguć progon i u “svetim mjestima”
Toscana: ukidanje nasljednog prava prvorođenca na čitavu očevinu, ukidanje mučenja i smrtne kazne
Napulj, Parma, Pijemont – građansko i kazneno pravo, ukinute feudalne povlastice
Genova, Venezia – ni jedna reforma
Francuska revolucija i Italija u doba Napoleona (La Rivoluzione francese e l’Italia napoleonica)
* 14 /VII/ 1789
prethodi joj Američka revolucija – 1776. - Deklaracija o ljudskim pravima - la dichiarazione dei diritti dell’uomo
za europske zemlje – Francuska – zemlja slobode
prve pobune u Italiji: Bologna, Napoli, Sicilia
od 1796. – Napoleon – zapovjednik francuske vojske u Italiji (Milano, Venecija, Papinska država)
papa Pio VI – potpisuje primirje (odriče se gradova Bologna i Farrara)
na sjeveru Italije – nove države – republike: la Repubblica Transpadana (Milano) e la Repubblica Cispadana (Modena, Bologna, Ferrara)
Mir u Campoformiu, 1797 – pad (crollo) Venecije - pripada Austriji, Napoleon osvaja Lombardiju
Rimska republika – jakobinci osvajaju Papinsku državu
Napuljska republika (la Repubblica Partenopea)
anti-francuska koalicija - general Suvarov
državni udar u Francuskoj – novi ustav – diktatura – tri konzula
Napoleon – Prvi Konzul (Il Primo Console)
Lyon - la Repubblica Cisalpina postaje la Repubblica Italiana, nakon osnutka francuskog carstva – Il Regno Italico
Poraz Napoleonove mornarice kraj Trafalgara
Ilirske provincije - Province Illiriche (Dalmacija i Istra) uključene u Napoleonovo carstvo
Trst i Rijeka prelaze pod vlast Austrije
1812. – neuspjeh Napoleonova pohoda u Rusiju
Napoleon abdicira, oslobađa papu Pija VII
Francuska potpisuje mir s Austrijom, Napoleon bježi na otok Elba
1815. – kralj Napulja Gioacchino Murat - antiaustrijski pohod prema sjeveru Italije
poraz kod rijeke Po
1815. – Napoleonov pad
Bečki kongres - Il congresso di Vienna (1815.)
restauracija – obnova starog političkog ustroja Europe
povratak političkog stanja prije Napoleona
obnova starih talijanskih država
Rezultat: rascjepkana Italija
ideje o slobodi i ujedinjenju
Godine 1815. – opet strane prevlasti u Italiji:
* Jedino slobodno Kraljevstvo Sardinije (Regno di Sardegna)– Viktor I. Savojski (Vittorio I di Savoia)
* Lombardsko-venetsko kraljevstvo (Regno Lombardo-Veneto) – pod vlašću Austrije
* Vojvodstvo Parme i Piacenze – Marija Lujza austrijska (Maria Luisa d’Austria)
* Veliko vojvodstvo Toskane (Granducato di Toscana) - pod vlašću Ferdinanda Lorenskog (Ferdinando III. di Lorena)
* Papinska država – Lo stato pontificio
* Kreljstvstvo dviju Sicilija – Il Regno delle due Sicilie – Ferdinando IV Burbonski – Ferdinando IV di Borbone
Risorgimento (preporod) i ratovi za nezavisnost (il Risorgimento e le guerre d’indipendenza)
Bečki kongres1815- Austria, Inghilterra, Prussia e Russia- restauracija- povratak na politički poredak prije Napoleona
Italija: Kraljevstvo Sardinije, Lombardsko-Venetsko podkraljevstvo, Vojvodstvo Parma, Vojvodstvo Modena, Nadvojvodstvo Toscana, Papinska država, Kraljevina dviju Sicilija
austrijska prevlast u Italiji - Metternich (Bisogna che dimentichino di essere italiani)
Uniformirati talijanske gradove po austrijskom modelu, Talijani – “buoni austriaci”
* nastanak tajnih društava: la Carboneria - Sublimi Maestri Perfetti
* cilj: ujediniti zemlju i učiniti je neovisnom
IL RISORGIMENTO (Preporod)
Revolucija u srpnju 1830. – povod za nova liberalna kretanja u Europi, pobune u Modeni i Parmi
Francesco IV, vojvoda di Modene - bijeg;
Maria Luisa, vojvotkinja Parme – bijeg u Piacenzu
nastaje Il Governo delle Provincie Unite (Vlada ujedinjenih provincija) – brza kapitulacija, povratak teritorija Papinskoj državi
Giuseppe Mazzini – La Giovine Italia
cilj: postići nacionalno jedinstvo i oformiti republiku
La Giovine Europa (treći Rim)- religiozni koncept: život kao misija (misija osnutka trećeg Rima, nakon Rima Cezara i papinskog Rima)
opat Vicenzo Gioberti- vidi Italiju kao konfederaciju postojećih država kojom predjsjeda Papa - djelo Del primato morale e civile degli Italiani
* neoguelfismo- spoj domoljublja i vjere
* neoghibellinismo
* papa Pio IX- reforme (amnestija za političke zatvorenike, dopuštena ograničena sloboda tiska)
Lega Doganale Italiana (1847.) - Kraljevstvo Sardinije, Toscana, Papinska država – Costituzione federale
* revolucija u Beču 1848.
Panslavenska konferencija (Prag), ilirizam – ka kreiranju južnoslavenske svijesti
Pobuna u Veneciji (Daniele Manin e Niccolò Tommaseo)
Austrijska vojska napušta Milano- le Cinque Giornate (maresciallo Radetzky)
Prvi rat za neovisnost Italije – austrijska vojska – pokušaj osvajanja Kraljevstva Sardinije
Carlo Alberto – kralj
Giovine Italia kasnije postaje l'Associazione Nazionale Italiana
Carlo Alberto abdicira, sin Vittorio Emanuele II.
1848- Rimska republika - La Repubblica Romana (Mazzini)
Luigi Napoleone Bonaparte, general Oudinot- poraz francuske vojske u Rimu - Giuseppe Garibaldi
Kapitulacija Venecije (vlada Manin-Tommaseo)
Protagonisti (idejni tvorci – artefici) Risorgimenta:
Conte Camillo Benso di Cavour – ministar u vladi Kraljevstva Sardinije i Pijemonta
Giuseppe Mazzini – političar, Giovine Italia
Giuseppe Garibaldi – borac za narodna prava, ratnik
La casa Savoia – kraljevska kuća, vladari Pijemonta
Nakon I. rata za neovisnost – austrijska prevlast
Kraljevstvo Sardinije – zadržava ustavni poredak, daje potporu revoluciji ‘48.
Giovine Italia Società Nazionale (kralj Vittorio Emanuele II kao mogući tvorac ujedinjene Italije)
Prvi ministri: D’Azeglio, Camillo Cavour
Kriza – crisi Calabiana- sukob Cavoura i Crkve
Cavour i Napoleone III – francusko-pijemonteški dogovor (formiranje konfederacije triju kraljevina u Italiji)
obitelj Savoia, brat Napoleona III, Luciano Murat
Drugi rat za neovisnost - austrijska vojska na Sardegni
Garibaldi – I Cacciatori delle Alpi
Ferdinando II (Napoli) Francesco II
1860 Giuseppe Garibaldi – pohod tisuću dobrovoljaca – spedizione dei “mille”
iz Genove u Južnu Italiju
“Amici, noi partiamo!”
do Kraljevine dviju Sicilija
Garibaldi pozdravlja Vittoria Emanuelea kao kralja Italije
“Viva l’Italia! Viva Vittorio
Emanuele re d’Italia!“
Ujedinjenje Italije – L’Unità
1861. – Torino – sastanak Parlamenta, službeno proglašenje - Vittorio Emanuele II kralj Italije
Pitanje Rima –1861. proglašen glavnim gradom Italije, iako još pripada Papinskoj državi.
Cavour > Bettino Ricasoli (il Barone di Ferro) > Minghetti
Rujanska konvencija (Convenzione di settembre) – Minghetti i Napoleon III – pokušaj rješavanja rimskog pitanja.
Povlačenje francuske vojske iz Rima
1865. Firenze – glavni grad
Treći rat za neovisnost - Veneto i Friuli prelaze Italiji
Talijanski poraz kraj otoka Visa (Lissa)
1870. Garibaldi ulazi u Rim
1871. Rim glavni grad
Odnosi s Papom - Legge delle Guarentige (libera Chiesa in libero Stato) – garancija potpune slobode Papi, priznanje ekstrateritorijalnosti Città Leonina, budućeg Grada Vatikana.
Problemi nakon ujedinjenja
La crisi della destra – kriza desnice
Zakon Coppino- obavezno osnovnoškolsko obrazovanje
Zaštita od restauracije Papinske države – Italija s Austro-Ugarskom i Njemačkom - Trojni savez (Triplice Alleanza )
Premijer Crispi- Legge Zanardelli (integracija katoličkih vjernika u politički život)
papa Leone XIII- Rerum Novarum
krajnja ljevica (marksizam)
Crispi - represivna politika (podržavaju ga:Umberto I i kraljica Margherita)
irredentisti- potražuju od Austro-Ugarske teritorije provincije Trentino i Trst - terre irredente
Genova 1892- Partito Socialista dei Lavoratori Italiani (buduća stranka Partito Socialista Italiano)
fasci siciliani (snopovi, svežnjevi) - organizacije najsiromašnijeg puka
Mir u Addis Abebi- Italija mora odustati od bilo kakvog protektorata nad Abesinijom (Etiopia)
* pljačke - Il brigantaggio – “l’ultima invasione barbarica”
ITALIJA U 20. STOLJEĆU
Umberto I >>>>> Vittorio Emanuele III
Giovanni Giolitti- età giolittiana (politički, gospodarski, demografski rast, razvoj industrije i poljoprivrede)
niz novih socijalnih mjera, osnivanje Emigracijskog ureda (Commissariato per l'Emigrazione), Državnog vijeća za zapošljavanje (Consiglio superiore del Lavoro)
Talijanska valuta – prednost pred engleskom
Vanjska politika: isključivo obrambena uloga Trojnog Saveza (Triplice Alleanza, novi savezi s Francuskom, Rusijom i Velikom Britanijom,
priprema terena za osvajanje sjevernoafričke obale
ponovni ulazak katolika u talijanski politički život
Negativni aspekti: zanemarivanje problema poljoprivrede na Jugu
1911. – osvajanje Libije (Tripolitania e Cirenaica) - najveći uspjeh Giolittijeve Italije
1913. – početak krize, uzlet nacionalizma
1914. – Prvi svjetski rat – premijer - Antonio Salandra
Atentat u Sarajevu, 28/6/1914- Gavrilo Princip, nadvojvoda Franjo Ferdinand (Francesco Ferdinand,)
il casus belli Prvog svjetskog rata (Austro-Ugarska objavljuje rat Srbiji)
Saveznici Srbije: sile Antante (l’Intesa) – Francuska, Velika Britanija, Rusija
Saveznica Austro-Ugarske: Njemačka
Italija - neutralna
politička situacija: neutralni vs. Zagovornici intervencije
( i neutralisti, gli intervenisti)
Benito Mussolini, Gabriele D’Annunzio
1915. - Londonski ugovor (Patto di Londra)- Italija ulazi u rat, uz sile Antante; u slučaju pobjede dobiva Trentino, Alto Adige (Južni Tirol), Trst, Goricu, Istru i dio Dalmacije
bitke na rijeci Soči
teški poraz kod mjesta Kobarid (Caporetto, Slovenija)
uspjesi na moru (fronte navale)- M.A.S. (motoscafo anti-sommergibile)
smrt Franje Josipa – Austro-Ugarska slabi (neovisnost Čehoslovačke))
Bitka kod Vittorio Veneto- pobjeda
primirje – u Villa Giuisti kraj Padove
mirovna konferencija 1919. u Parizu.
predstavnik Italije: premijer Emanuele Orlando
problem: Londonski ugovor iz 1915. – Jugoslavija ne želi prepustiti teritorije obećane Italiji
1919. - Ugovor u San Germainu – Austrija predaje Italiji Južni Tirol (Alto Adige), Trst i Goricu, Rijeka se izjasnila za pripojenje Italiji
“sakata pobjeda” (la vittoria mutilata)
Razdoblje fašizma
1919. Benito Mussolini u Milanu osniva i Fasci di Combattimento
kasnije - Partito Nazionale Fascista
12 rujna 1919. - Gabriele D’Annunzio sa svojim legionarima (arditi) osvaja Rijeku, osniva la Reggenza del Carnaro- Il Comandante
Si, com’a Pola, presso del Carnaro ch’Italia chiude e i suoi termini bagna (Inferno, Canto IX.)
Mussolini- naziv il Duce (lat. dux, ducis – condottiero, vođa)
il ventennio fascista – dva desetljeća fašizma
Fašistički slogani
Tko odustane, izgubljen je- Chi si ferma è perduto
Svinja (Krvnik) tko popusti - Boia chi molla
Vjerovati, slušati, boriti se - Credere, obbedire, combattere
Duce, svjetlo moje - Dux, mea lux
Duce je uvijek u pravu - Il Duce ha sempre ragione
Italija Talijanima - Italia agli italiani
Knjiga i mušketa, idealni fašist - Libro e moschetto- fascista perfetto
Bolje živjeti jedan dan kao lav, nego sto godina kao ovca - Meglio vivere un giorno da leone, che cento anni da pecora
Uvijek budi odvažan - Memento audere sempre (ricorda di osare sempre)- Gabriele D’Annunzio
Nije me briga - Me ne frego (Impresa di Fiume)
Ili s nama ili protiv nas –O con noi o contro di noi
Vjernost jača od vatre – Fedeltà è più forte del fuoco
Ako previše jedeš, potkradaš Domovinu – Se mangi troppo, derubi la Patria
Tiho! Neprijatelj vas prisluškuje. - Tacete! Il nemico vi ascolta.
Rapalski ugovor, 1920. – između Jugoslavije i Italije
Italiji Istra, Zadar, otoci Krk, Lošinj, Palagruža, Lastovo, Zadar
Rijeka – slobodni grad
Nastanak budućih važnih stranaka: Il Partito Popolare (P.P.) ed il Partito Comunista Italiano (P.C.I.)- Antonio Gramsci
Vittorio Emanuele III – mandat Mussoliniju da formira novu vladu
1922. – marš na Rim (iz Perugie) – početak fašističkog razdoblja (era fascista)
Fašistička diktatura, eliminacija neprijatelja režima
1925. – raspuštene sve stranke osim fašističke
potpora: Crkva
1929. – Lateranski sporazum (Patti Leteranesi)- riješeno rimsko pitanje, nastaje Država Vatikan (lo Stato della Città del Vaticano)
na gospodarskom planu: autarhija (l'autarchi)a- sposobnost Italije da sama proizvede sve potrebno, bez uvoza
bitka za što veći urod žitarica, tunel kroz apeninski lanac
1923. – Italija okupira otok Krf
Rimski ugovor 1924. – Rijeka pripojena Italiji
1935. – maršal Pietro Badoglio – osvojeni: Adis Abeb, Etiopija, Somalija, Eritreja – ujedinjen u Impero dell'Africa Orientale Italiana
približavanje Njemačkoj na političkom planu (nakon Anschluss)
Građanski rat u Španjolskoj (1936.-1939.), podrška generalu Franciscu Francu
Osovina (Asse) Roma-Berlino
1939. – okupacija Albanije
Čelični sporazum (patto d'acciao)- Italija i Njemačka
Italija u II. svjetskom ratu
10/ 6/1940. Mussolini objavljuje rat Francuskoj
Badoglio e Galeazzo Ciano protiv rata
Italija okupira Somaliju, objavljuje rat Grčkoj
Kraljevina Jugoslavije – politika u korist Italije i Njemačke
državni udar u Beogradu (“Bolje rat nego pakt!” “Bolje grob nego rob!”)
kralj Petar bježi u London
Ante Pavelić - NDH- (bez Istre i Dalmacije), uz pomoć Mussolinija
princ Savoia – trebao biti kralj Tomislav II
poraz Italije u Rusiji, Staljingrad
Atlantski pakt - Carta Atlantica – Churchill i Truman
poraz u Egiptu (general Montgomery)
10/7/1943. – iskrcaj angloameričke vojske na Siciliji
25/7/1943. il Gran Consiglio del Fascismo – odluka o padu režima, Vittorio Emanuele III nominira Pietra Badoglia premijerom
8/9/1943. - kapitulacija Italije
dvije zone: sjever – Nijemci jug – Englezi i Amerikanci
sjever - la Republica Sociale Italiana ili la Repubblica di Salò – na čelu Mussolini
Narodnooslobodilački odbor - Comitato di Liberazione Nazionale (C.L.N.) – suradnja s Badogliom – uvjet: Talijani nakon rata sami biraju republiku ili monarhiju
Vittorio Emanuele III abdicira, sin Umberto II
ne kralj nego Kraljevski Namjesnik (Luogotenente del Regno) – vlada samo nekoliko dana u svibnju 1946 (tzv. il re di maggio)
25/4/1945 Saveznici s talijanskim partizanima oslobađaju Italiju
1943. - documento di Transfer- britanski ministar vanjskih poslova sir Robert Eden – podjela Italije na nekoliko okupacijskih zona
Mussolini i Clara Petacci – bijeg u Švicarsku
strijeljani na Trgu Loreto u Milanu
2. lipnja 1946. – referendum
Italija republika
prvi privremeni (provvisorio) predsjednik - Enrico De Nicola
Zadar, Rijeka, Istra i Dalmacija – vraćene Jugoslaviji
Trst - Territorio Libero di Trieste (T.L.T.) - podijeljen u 2 zone - zona A (Amerika), zona B (Jugoslavija)
1975. – Osimski sporazum (trattato di Osimo) – riješeno pitanje granice između Italije i Jugoslavije
prvi talijanski premijer - De Gasperi
prvi predsjednik - Luigi Einaudi
Talijanska republika – Repubblica Italiana
Ustav - Costituzione italiana - na snazi (in vigore) od 1948.
Najvažnije stranke:
La Democrazia Cristiana
Il Partito Socialista
Il Partito Comunista
Talijanski predsjednici:
1. Enrico De Nicola (dal 1946 al 1948)
2. Luigi Einaudi (dal 1948 al 1955)
3. Giovanni Gronchi (dal 1955 al 1962)
4. Antonio Segni (dal 1962 al 1964)
5. Giuseppe Saragat (dal 1964 al 1971)
6. Giovanni Leone (dal 1971 al 1978)
7. Sandro Pertini (dal 1978 al 1985)
8. Francesco Cossiga (dal 1985 al 1992)
9. Oscar Luigi Scalfaro (dal 1992 al 1999)
10. Carlo Azeglio Ciampi (dal 1999 al 2006)
11. Francesco Cossiga (dal 2006 al 2013)
12. Giorgio Napolitano (2013-)
Najjače stranke u novije vrijeme:
Democrazia Cristiana
Forza Italia
Lega Nord
Alleanza Nazionale
Centro Cristiano Democratico
U novije vrijeme – bipolarizam između stranaka lijevog centra (centrosinistra - l’Ulivo) i desnog centra (centrodestra - la Casa delle Libertà)
Poslijeratna Italija – Od ekonomskog čuda (“miracolo economico”) do olovnih godina (“anni di piombo”)
Ekonomski bum (il “boom” economico)
50.-te godine XX. stoljeća – nagli proces industrijalizacije – Italija jedna od najrazvijenijih država Europe
razvoj masmedija i televizije
prve emisije – 1953.
unutarnja politika : la Democrazia Cristiana, il Partito Comunista
La soluzione “Tambroni”- Ferdinando Tambroni, vlada desnog centra (Movimento Sociale Italiano, Il partito Monarchico Italiano)
politika Tambronija – javnost vidjela ostatke fašističkog režima
štrajkovi i demonstracije -Tambroni prisiljen dati ostavku
Kongres u Napulju 1962. – novo usmjerenje talijanske politike – lijevi centar (centro sinistra)
reforme: školstvo (8 umjesto 6 godina)
otvaranje Crkve (papa Giovanni XXIII)
II. Vatikanski ekumenski koncil – (Concilio Ecumenico Vaticano II).- 1962. – okretanje Crkve prema obnovi u skladu s novim povijesnim kretanjima
papa Paolo VI
razvoj gradskih predgrađa – migracija stanovništva sa sela u grad, preseljenje iz središta gradova u rezidencijalne četvrti
Gradske četvrti spavaonice (I quartieri dormitori) – daleko od središta grada, danju potpuno prazni
Masovna emigracija s Juga prema industrijaliziranom Sjeveru
Banka za obnovu Juga (La Cassa per il Mezzogiorno) 1950. – Država se obvezuje dati sredstva za izgradnju infrastrukture na Jugu
agrarna reforma
trend razvoja poznat kao ekonomsko čudo (Il miracolo economico) - prva kriza 1964. (predsjednik Giuseppe Saragat)
utjecaj međunarodne političke situacije u Grčkoj i Čileu (general Pinochet)
niz prirodnih katastrofa: odron zemlje u umjetno jezero Vajont, poplava u Firenzi, potres na Siciliji
1968- studentske demonstracije (jedan od razloga: Vijetnamski rat)
jača utjecaj izvanparlamentarnih ljevičarskih skupina (Lotta Continua, Potere Operaio, Avanguarda Operaia)
s druge strane - gruppi extraparlamentari di destra (Ordine Nuovo, Anno Zero, Avanguardia Nazionale)
Autoput (l’autostrada “del Sole”) Milano-Napoli
razvoj novih tehnologija
Jeftina radna snaga (mano d’opera)
izvoz – 40% proizvodnje
Automobili, hladnjaci, perilice, televizori, prehrambeni i tekstilni proizvodi
Vespa
Talijansko gospodarstvo danas
Među najrazvijenijim zemljama svijeta
Il Made in Italy
FIAT, Ferrari, Alfa Romeo
Aprilia, Piaggio, Ducati
Zanussi, Candy, Ariston
Generali
Pirelli
Lavazza, Illy
Ferrero, Algida
Barilla
Uslužne djelatnosti – 60%
Telecom Italia, Fininvest
Turizam – zarada preko 100 milijuna (oltre 100 milioni)
’70.– te godine - terorizam
1969. – bomba u Milanu u blizini sjedišta Banca dell’Agricoltura
1974. – bomba u Bresci; napadnut vlak u blizini Bologne
1978. – Aldo Moro –Brigate Rosse
1980. – pokolj u Bologni
1978. – ključna godina za Italiju
Predsjednik Giovanni Leone – financijski skandal – ostavka
dolazi socijalist, bivši partizan Sandro Pertini
papa Ivan Pavao II (Giovanni Paolo II) – početak promjena na svjetskoj političkoj sceni – Sjedinjene Američke Države i Sovjetski Savez
Italja pruža podršku zemljama iza željezne zavjese i poljski sindikat Solidarnosc
vinski rat - guerra di vino- Francuska
80.-te godine XX. stoljeća
1981. – turski terorist ranjava papu Ivana Pavla II.
1982. - umire Leonid Brežnjev - Mihail Sergeevič Gorbačov
Perestrojka
1983. – gospodarski oporavak (premijer socijalist Bettino Craxi)
1985. – terorističke akcije islamskih ekstremista zbog filoarapske politike: aerodrom Fiumicino
1985. otet kruzer Achille Lauro
1986. – eksplozija nuklearne elektrane Černobil – početak pada komunizma
Partito Comunista postaje Partito Democratico della Sinistra (P.D.S.)
1989. – rušenje Berlinskog zida (la demolizione del muro di Berlino)
Dramatična zbivanja u Rumunjskoj (Nicolaj Ciausescu e sua moglie Elena) i Jugoslaviji
Padom Berlinskog zida i Varšavskog pakta Italija se otvara prema istočnim zemljama
effetto Wojtila
Istra- Dieta Democratica Istriana (IDS)
90.-te godine XX. stoljeća
1992.- niz uhićenja istaknutih osoba iz svijeta financija – optuženi za korupciju – versamento di tangenti
“Tangentopoli”
istraga “Mani pulite” – sudac Antonio Di Piero
ubojstvo sudaca na Siciliji - Giovanni Falcone e Paolo Borsellino – istraživali organizirani kriminal
pobjeda Lega Nord (Umberto Bossi) na izborima
predsjednik - Oscar Luigi Scalfaro
Kriza u Somaliji
Premijer Carlo Azeglio Ciampi, bivši guverner Banca d’Italia
Koalicija desnog centra (Lega Nord, Alleanza Nazionale, Forza Italia), Berlusconi premijer
1994. mora se povući - Ribaltone
Il popolo della libertà- P.d.L. (Centro Cristiano Democratico, Forza Italia, Alleanza Nazionale)
Izbori 1996. pobjeđuje lijevi centar l’Ulivo (Romano Prodi)
Važnu ulogu u novoj vladi ima Rifondazione comunista (Bertinotti)
Ekonomska kriza u regijama sjeverne Italije
Lega Nord – traži neovisnost regija uz rijeku Po (regioni padane) – federalna država odiijeljena od Rima, la Padania
Potresi u regijama Marche i Umbria
Italija – među prvih 10 zemalja EU koja uvodi zajedničku valutu
1998 Lega Nord formira u Veneciji prvu virtualnu vladu - Governo Padano i počinje emitirati emisije Telepadania
Bossi osniva La Lega Veneta
Prodi – ostavka , premijer Massimo D’Alema
Diplomatski rat s Turskom (Abdullah Oscalana vođa Komunističke Partije Kurdistana)
kriza na Kosovu
Bombardiranje Jugoslavije
Dva nova važna zakona: žene mogu u vojsku, pravo glasa talijanskim građanima s prebivalištem u inozemstvu
2000.- D’Alema - ostavka (desni centar -polo di centro-destra i Lega Nord postaju Casa delle libertà na čelu s Berlusconijem
Problemi suvremene Italije
Nezaposlenost (La “sottoccupazione”)
Sjever – Jug (Il divario)
Organizirani kriminal
Cosa nostra – Sicilia
Camorra – Campania
‘ndrangheta – Calabria
Sacra Corona Unita – Puglia
Ilegalni imigranti, izbjeglice (clandestini)
MAFIJA
mafia – u početku oznaka za udruženje kriminalaca (associazione malavitosa) na Siciliji, Cosa nostra (početkom 19. stoljeća)
cosca- organizirane bande, grupe delinkvenata
riječ mafia u pisanom obliku – 1863. u drami I mafiusi di la Vicaria – jedan mafijaš je “uomo d’onore” koji iskazuje hrabrost i suprotstavlja se vlastima
omertà- zakon šutnje (la legge del silenzio)
DIA- Direzione investigativa antimafia
* Cosa nostra- osnovna organizacija je obitelj (la famiglia) kao mafijaška grupa koja kontrolira jedan dio teritorija. Postoji hijerarhijski sustav, sastavljen od picciotti (mališan) i padrino (kum).
