T Drejtat e Njeriut n Institucionet Korrektuese-2013QKRMT.pdf

7/17/2019 T Drejtat e Njeriut n Institucionet Korrektuese-2013QKRMT.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/t-drejtat-e-njeriut-n-institucionet-korrektuese-2013qkrmtpdf 1/84

QENDRA KOSOVARE PËR REHABILITIMIN E TË MBIJETUARVE TË TORTURËSKOSOVA REHABILITATION CENTRE FOR TORTURE VICTIMS

Raporti i gjashtë vjetor, Prill, 2014 QKRMT, Prishtinë

Promovimi i respektimit të të drejtavetë njeriut në institucionet korrektuesepërkrahet nga:





TË DREJTAT E NJERIUT NË INSTITUCIONET KORREKTUESE NË KOSOVË - 2013

QENDRA KOSOVARE PËR REHABILITIMIN E

TË BIJETUARVE TË TORTURËS

KOSOVA REHABILITATION CENTRE FOR TORTURE VICTIMS

______________________________________________

Të drejtat e njerit në in!tit"i#net$#rre$te!e në K#!#%ë

Ra&#rt &ër'()ed*ë! i +jetje%e d*e re$#'andi'e%e -

2013

Ra&#rti i +ja!*të %jet#r, ri)), 201.

/KRT, ri!*tinë




Projekti “Promovimi i respektimit të të drejtave të njeriut në qendrat

korrektuese dhe të paraburgimit ” është projekt i mbështetur ngaInstituti për Shoqëri të Hapur (OSI). Ky projekt menagjohet dhe

implementohet nga Qendra Kosovare për Rehabilitimin e tëMbijetuarve të Torturës (QKRMT) në bashkëpunim me DIGNITY-

Insitutin Danez kundër Torturës.

Pikëpamjet dhe mendimet e shprehura në këtë raport janëpërgjegjësi e Qendrës Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarvetë Torturës – QKRMT, dhe jo domosdoshmërisht pasqyrojnë

politikën zyrtare dhe qëndrimet e OSI.

Vlerësimet, konkluzionet dhe rekomandimet në këtë raport janërezultat i punës monitoruese të QKRMT gjatë vitit 2013.

Autor: Alban Muriqi, Menagjer i projektit (QKRMT)

Redaktorë: Dr. Feride Rushiti, Drejtoreshë Ekzekutive eQKRMT-së

Monitoruesit: Dr. Feride Rushiti, Drejtoreshë Ekzekutive eQKRMT-së

Alban Muriqi, JuristFatmire Haliti, JuristeDr. Reshat Bajrami, Mjek

Adnan Isufi, Jurist

Kontakti:QKRMTRr. Hamëz Jashari 16b/210000 Prishtinë, KosovëTel/Fax: +381 (0)38 243 707E-mail: [email protected] Website: www.krct.org




3

Përmbajtja

Lista e shkurtesave .................................................................. 5Monitorimi i të drejtave të njeriut në vendet e paraburgimit nëKosovë .................................................................................... 7

I.Mandati dhe metodologjia e QKRMT-së për

monitorimin e institucioneve korrektuese ..................... 10Hyrje ............................................................................ 10Mandati i QKRMT-së për monitorimin e institucioneve

korrektuese .................................................................. 10Objektivi ...................................................................... 11Metodologjia ............................................................... 12Parimet e monitorimit ................................................. 13Korniza ligjore dhe standardet .................................... 16Programi i vizitës ........................................................ 17 Llojet e vizitave ........................................................... 20 Organizimi dhe përgatitja e vizitave ........................... 21

Përbërja e ekipeve monitoruese................................... 22II. Gjetjet në Institucionet Korrektuese të Kosovës,

2013 ................................................................................... 231. Trajtimi: .......................................................... 232. Kushtet materiale dhe të banimit: ................... 273. Mbipopullimi .................................................. 304. Ushqimi dhe ambientet ................................... 325. Higjiena ........................................................... 34

6. Sistemimi i të paraburgosurve dhe tëdënuarve ................................................................ 357. Tretmani dhe kujdesi shëndetësor: ................... 408. Stafi – kushtet e punës ..................................... 449. Regjimi dhe standardet në ShërbiminKorrektues: ............................................................ 45

III. Rekomandimet sipas fushave kryesore ................... 551. Trajtimi: ........................................................... 552. Kushtet materiale dhe të banimit: .................... 58




4

3. Mbipopullimi .................................................. 60

4. Ushqimi dhe ambientet ................................... 615. Higjiena ........................................................... 626. Sistemimi i të dënuarve dhe të paraburgosurve .............................................................................. 637. Tretmani dhe kujdesi shëndetësor .................... 668. Stafi – kushtet e punës .................................... 669. Regjimi dhe standardet në institucionetkorrektuese ............................................................ 67

VI. Aktivitetet të tjera të QKRMT-së/Lobimi dheAvokimi ............................................................................. 69

26 Qershori Dita e OKB-së në mbështetje të viktimave tëtorturës ........................................................................... 69 Punëtoria e QKRMT mbi ankesat në institucionetkorrektuese ..................................................................... 71Hulumtimi QKRMT/DIGNITY: “Matja e kualitetit të

jetës në institucionin korrektues” ................................... 72

Konferenca vjetore mbi gjetjet në institucionetkorrektuese ..................................................................... 74Takimi i punës QKRMT – Institucionet Korrektuese ... 78




5

Lista e shkurtesave

KPK Kodi Penal i Kosovës

KPPK Kodi i Procedurës Penale të Kosovës

CPT Komiteti Europian për Parandalimin e Torturës dhetrajtimit jonjerëzor, degradues dhe ndëshkues

CRD Civil Rights Defenders

ECHR Konventa Europiane për Mbrojtje e të Drejtave tëNjeriut dhe Lirive Themelore

EULEX Misioni Europian e sundimit të ligjit në Kosovë

HRË Human Rights Watch

ICCPR Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhePolitike

ICESCR Konventa Ndërkombëtare mbi Mbrojtjen eDrejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore

ICRC Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq

MD Ministria e Drejtësisë

MSH Ministria e Shëndetësisë

SHKK Shërbimi Korrektues i Kosovës

PK Policia e Kosovës




6

QKRMT Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve

të Torturës

LESP Ligji mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale

MKP Mekanizmi Kombëtar Parandalues

OPCAT Protokolli Opsional i Konventës së OKB-së kundërTorturës dhe formave tjera të keqtrajtimit, trajtimit

jonjerëzor, degradues dhe ndëshkimitOSBE Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë

SMR Rregulat standarde minimale për trajtimin e të

burgosurve

UDHR Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut

UNCAT Konventa kundër Torturës dhe formave tjera tëkeqtrajtimit, trajtimit jonjerëzor, degradues osendëshkimit

UNMIK Misioni i Përkohshëm i Kombeve të Bashkuara nëKosovë




7

Monitorimi i të drejtave të njeriut në vendet e

paraburgimit në Kosovë

Të gjithë personat e privuar nga liria (PPL) duhet të trajtohennjerëzisht dhe të respektohet dinjiteti i tyre si qenie njerëzore.Këto të drejta janë mishëruar në dokumente ndërkombëtare,rajonale dhe kombëtare që kanë karakter ligjor tëdetyrueshëm.

Të paraburgosurit dhe të burgosurit janë veçanërisht në rrezikpër t’iu shkelur të drejtat, duke qenë se mbahen largvëmendjes së opinionit. Prandaj, roli i shoqërisë civile si

monitorues i jashtëm dhe i pavarur është thelbësor nëparandalimin, dokumentimin dhe adresimin e shkeljeve tëmundshme të të drejtave të njeriut në vendet e ndalimit nëKosovë.

QKRMT po hyn në vitin e pesëmbëdhjetë të ekzistencës sësaj. Që nga viti 1999, kjo organizatë ka punuar nëparandalimin e torturës dhe rahabilitimin e të mbijetuarve tëluftës në Kosovë. Mandati i QKRMT-së është unik krahasuar

me OJQ-të tjera Kosovare për të drejtat e njeriut, në kuptiminqë ka një mision specifik për luftimin e torturës përmes

monitorimit dhe dokumentimit të shkeljeve të të drejtave tënjeriut duke u ofruar ndihmë viktimave të torturës përmes

programeve të saj rehabilituese.

Qëllimi i punës monitoruese është që të vlerësojpajtueshmërinë e standardeve ligjore regjionale dhe

ndërkombëtare në vendet e ndalimit, të parandalojë shkeljet etë drejtave të njeriut në këto vende dhe të ngrisë transparencëndhe legjitimitetin e Shërbimit Korrektues të Kosovës (SHKK).




8

Për më tepër, aktivitetet monitoruese janë zgjeruar edhe në

përfshirjen e stacioneve policore nga 2007 si dheinstitucioneve të shëndetit mendor nga 2010.

Ky Raport paraqet një përmbledhje të strukturuar tëvrojtimeve/gjetjeve të mbledhura dhe rekomandimeve tëbazuara në rreth 20 vizita monitoruese përgjatë vitit 2013.

QKRMT shpreh faliminderimet për bashkëpunimin e

vazhdueshëm dhe konktruktiv të SHKK-së dhe konsideron atësi vlerësim të kontributit të saj, duke qenë se autoritetet

shpesh i janë përgjigjur pozitivisht rekomandimeve tëQKRMT, duke ndërmarr hapa konkret për të përmirësuarkushtet në institucionet korrektuese për personat e privuar ngaliria dhe stafin e këtyre institucioneve.

Përmes një qasje profesionale, QKRMT ka ndërtuar njëmarrëdhënie besimi dhe konfidencialiteti me të ndaluarit dhefamiljet e tyre. Përvoja e QKRMT-së në monitorimin e

vendeve të ndalimit në Kosovë është e mirënjohur për akterëtmë të rëndësishëm vendor, regjional dhe ata ndërkombëtarë.Raportet e monitorimit të QKRMT-së shërbejnë përgjenerimin e veprimeve konkrete nga institucionetvendimmarrëse dhe gjetjet e saj janë cituar rregullisht nga

Departamenti i Shtetit të SHBA-së, Raporti i Progesit iKomisionit Evropian dhe Komiteti Evropian për Parandalimine Torturës.

Si pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme për tëinstitucionalizuar monitorimin e pavaruar në vendet e ndalimitnë nivel vendi dhe në pajtim me Protokolin Opcional të

Konventës Kundër Turturës (OP-CAT) që parashehthemelimin e MKP-së në Kosovë, QKRMT kishte inicuar




9

marrëveshjen ndërmjet akterëve monitorues aktiv në vendet

ku mbahen personat e privuar lirie me qëllim të avokimit përkrijimin e MKP sipas OP-CAT. Kështu në maj të 2011 u arrit

nënshkrimi i Marrëvesdhjes së Bashkëpunimit ndërmjetInstitucionit të Avokatit të Popullit, QKRMT dhe KLMDNJpër këtë qëllim.

Marrëveshja ka rezultuar me krijimin e një organi tëpërbashkët “Komiteti Drejtues”, që shërben si Task Force për

krijimin MKP-së. Ky organ, për afër tri vite të ekzistimit, kandërmarrë disa vizita monitoruese në institucionet korrektuese

në Kosovë të cilat janë shoqëruar me raporte dherekomandime për autoritetet përgjegjëse. Task Forca poashtuka zhvilluar edhe aktivitete të tjera si tryeza apo konferencame palët e interesit për promovimin e të drejtave të personavetë privuar nga liria dhe aktivitete avokimi duke synuar në këtë

mënyrë vënjen e themeleve për krijimin e MKP në Kosovë nëpajtim me kërkesat e OP-CAT. OSBE dhe Këshilli i Evropëskanë përkrahur Task Forcën në ngritjen e kapaciteteve përmesofrimit të trajnimeve të shumta dhe vizitave studimore.

Dr. Feride RushitiDrejtoreshë Ekzekutive-QKRMT




10

I. Mandati dhe metodologjia e QKRMT-së për

monitorimin e institucioneve korrektuese

Hyrje

Qendra Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës

(QKRMT) është organizatë e pavarur, joqeveritare, dhe jo-fitimprurëse që është themeluar në vitin 1999 me mision për

të ofruar trajtim dhe rehabilitim për viktimat e torturës nëKosovë.

Me kalimin e kohës QKRMT-ja ka zgjeruar mandatin e sajduke përfshirë promovimin e respektimit të të drejtave të

njeriut përmes parandalimit dhe çrrënjosje së torturës dhekeqtrajtimit. Si pjesë e këtyre përpjekjeve, QKRMT-ja ka

zgjeruar punën e saj monitoruese edhe në institucionetpsikiatrike.

Monitorimi i institucioneve korrektuese të Kosovës realizohetnë kuadër të projektit “Promovimi i respektimit të të drejtave

të njeriut në Qendrat Korrektuese dhe të Paraburgimit” nëpartneritet me Institutin Danez kundër Torturës (DIGNITY)nga Danimarka, i cili mbështetet nga Instituti për Shoqëri të

Hapur (OSI).

Mandati i QKRMT-së për monitorimin e institucioneve

korrektuese

QKRMT-ja realizon monitorimin e Qendrave Korrektuese dhe

të Paraburgimit në bazë të Memorandumit të Mirëkuptimit meMinistrinë e Drejtësisë i cili përtërihet çdo vit dhe




11

Memorandumi aktual i Mirëkuptimit është nënshkruar me

22.11.2012. Memorandumi përcakton mënyren ebashkëpunimit në mes të Ministrisë së Drejtësisë dhe

QKRMT-së për qasje në institucionet korrektuese të Kosovës,duke i mundësuar ekipeve monitoruese të QKRMT-së qasje tëplotë në të gjitha institucionet korrektuese të Kosovës.

Në shtesë të punës monitoruese, QKRMT-ja së bashku meInstitucionin e Avokatit të Popullit (IAP) dhe Këshillin për

Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut (KMDLNJ) ka nënshkruarMarrëveshjen e Bashkëpunimit me 10 Maj 2010 e cila kamundësuar krijimin e Këshillit Drejtues i mandatuar për tëndërmarrë vizita të përbashkëta, të pavarura monitoruese nëvendet e ndalimit dhe për të avokuar për krijimin e MKP-së.

QKRMT, shpreh mirënjohje dhe falënderime për Ministrinë eDrejtësisë (MD) dhe Shërbimin Korrektues të Kosovës

(SHKK) për bashkëpunimin e vazhdueshëm dhe mbështetjene pakursyer ekipeve monitoruese të QKRMT-së në të gjithanivelet.

Objektivi

E drejta për të mos iu nënshtruar torturës ose trajtimit mizor,çnjerëzor ose ndëshkimit është manifestuar në legjislacioninndërkombëtar, kombëtar dhe regjional.

Monitorimi i vendeve ku mbahen personat e privuar nga liria

është esencial, pasi ata janë të ndieshëm dhe në rrezik për t’ukeqrajtuar dhe madje torturuar. Personat e privuar nga liria

kanë ndikim shumë të kufizuar në fatin e tyre dhe terësisht




12

varen nga autoritetet për të garantuar dhe mbrojtur të drejtat e

tyre. Monitorimi i institucioneve korrektuese dhe tëparaburgimit kontribuon në më shumë transparencë dhe

llogaridhënie dhe fuqizon legjitimitetin dhe besimin eopinionit në këto institucione.

Në mënyrë të veçantë, vizitat monitoruese të ndërmarra ngaQKRMT-ja kanë për qëllim të sigurojnë:

•

Një vlerësim të trajtimit dhe mbrojtjes së tëburgosurve dhe paraburgosurve;• Një vlerësim të kushteve material/kushteve të

jetesës në Qendrat Korrektuese dhe tëParaburgimit;

• Një shqyrtim të parametrave tjerë relevant, dukepërfshirë regjimin dhe aktivitetet, informimin,kontaktin me botën e jashtme, shëndetësinë,

nevojat e veçanta të grupeve tërrezikuara/ndieshme etj;

• Hartimin e gjetjeve kryesore dhe rekomandimetpër udhëheqësit e institucioneve korrektuese,stafin e tyre, SHKK/MD, MSH etj.

Metodologjia

Për të siguruar se të gjitha vizitat monitoruese janë kryer nëmënyrë profesionale dhe në pajtim me parimet përmonitorimin e vendeve të ndalimit, QKRMT-ja nëbashkëpunim me Institucionin e Avokatit të e Popullit (IAP)

dhe Këshillin për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut

(KMDLNJ) ka zhvilluar një manual për monitorimin e këtyre




13

vendeve i cili parasheh qartë metodologjinë që zbatohet në të

gjitha vizitat monitoruese si dhe instrumentet e monitorimitme indikatorët përkatës të vlerësimit.

Përveç parimeve udhëheqëse në punën monitoruese, Manuali

ofron edhe instrumentet e veçanta të monitorimit siç janë listae kontrollit dhe pyetësorët e ndryshëm si: për të dënuarit,menagjmentin dhe pytësori për vlerësimin e kushteve nëkuzhinë, sanitari dhe shëndetësi.

Parimet e monitorimit

Monitorimi i vendeve të ndalimit përmes vizitave është njëdetyrë e ndieshme dhe delikate. Për arsye etike dhe efikasiteti,

është me rëndësi që këto vizita monitoruese të kenë parasyshdhe të respektojnë një numër të parimeve themelore, dukepërfshirë:

Mos-dëmtimi: Të ndaluarit janë veçanërisht të pambrojturdhe siguria e tyre çdo herë duhet të kihet parasysh ngamonitoruesit, të cilët kurrë nuk duhet të ndërmarrin veprime tëtilla që mund të rrezikojnë të ndaluarit.

Praktika e gjykimit të mirë: Monitoruesit duhet të kenënjohuri mbi standardet dhe rregullat ndaj të cilave ata kryejnëmonitorimin. Megjithatë, përkundër çfarëdo numri të tyre,rëndësie, dhe vlere, rregullat nuk mund të zëvendësohen përgjykim të mirë personal dhe logjik. Monitoruesit prandaj

duhet të posedojnë dhe ushtrojnë gjykim të mirë në të gjitharrethanat.




14

Respekti ndaj autoriteteve dhe zyrtarëve përgjegjës:

Përveç atëherë kur është ndërtuar respekti reciprok ndërmjetstafit dhe monitoruesve, puna në vendet e ndalimit mund të

rrezikohet. Monitoruesit gjithmonë duhet të respektojnëfunksionimin e autoriteteve dhe identifikojnë nivelet ehierarkisë dhe përgjegjësisë në mënyrë që të mund të trajtojnësecilin problem në nivelin e duhur..

Respektimi i personave të privuar nga liria: Pavarësisht

arsyeve të privimit të lirisë, të ndaluarit duhet të trajtohen merespekt dhe mirësjellje. Vizitori (monitoruesi) duhet t’aprezantojë veteveten.

Të qënit i besueshëm: Monitoruesit duhet t’ua bëjnë të qartë tëndaluarve dhe stafit objektivat dhe kufizimet e punës së tyremonitoruese dhe të sillen në përputhje me rrethanat. Ata nukduhet të premtojnë dhe të ndërmarrin ndonjë veprim të cilinnuk mund ta qojnë deri në fund.

Respektimi i fshehtësisë: Respektimi i fshehtësisë sëinformatave të marra gjatë intervistave private është thelbësor.Monitoruesit nuk mund të paraqiten si përfaqësues dukepërdorur emrin e të ndaluarit pa pëlqimin e tij/saj të shprehurose të informuar.

Respektimi i sigurisë: Është e rëndësishme të respektohenrregullat e brendshme të vendit që vizitohet. Autoritetet mundtë kërkojnë që për shkaqe të sigurisë të mos lejohet vizita nëvendet e veçanta ose vendosin kushte të veçanta, por ështëpërgjegjësi e monitoruesve, nëse dhe si ata do t’u përmbahenkëtyre këshillave. Monitoruesit duhet të shfaqin identitetin e

tyre duke vendosur shënjat identifikuese (ID) ose mjetet tjera

identifikuese.




15

Të qenit i qëndrueshëm, këmbëngulës dhe i durueshëm:

Legjitimiteti i ekipit monitorues është krijuar me kalimin ekohës, kryesisht si rezultat i rëndësisë, këmbënguljes dhe

qëndrueshmërisë së punës së tij. Monitorimi i vendeve tëndalimit kërkon efikasitet, rregull dhe vazhdimësi. Kjonënkupton vizita të rregullta në vende të njëjta, dhe ndërtimine provave të mjaftueshme për të nxjerrë konkluzione dhe bërë

rekomandime. Është thelbësore të qënit këmbëngulës nëaktivitetet pasuese të monitorimit.

Të qënit korrekt dhe i saktë: Gjatë një vizite është erëndësishme të mblidhen informata të sakta dhe të shëndoshanë mënyrë që të hartohen raporte të dokumentuara mirë dherekomandime relevante.

Të qenit sensitiv: Veçanërisht kur intervistohen të ndaluarit,monitoruesit duhet të jenë të ndieshëm në situata të disponimit

dhe nevojave individuale, si dhe nevojave për të ndërmarrëhapa të domosdoshëm për të mbrojtur sigurinë e tyre. Nërastet e supozimeve të torturës dhe keqtrajtimit, monitoruesitduhet të jenë të vetëdijshëm për problemet e ri-traumatizimit.

Të qenit objektiv: Monitoruesit duhet të përpiqen t’iregjistrojnë faktet aktuale, dhe të trajtojnë stafin dhe të

ndaluarit në mënyren e cila nuk është e ngjyrosur nga ndjenjatdhe mendimet paragjykuese.

Sjellje me integritet: Monitoruesit duhet t’i trajtojnë të gjithëtë ndaluarit,, autoritetet dhe stafin me mirësjellje dhe respektdhe çdo herë duhet të veprojnë në pajtim me standardetkombëtare dhe ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhamandatin që ata mbajnë.




16

Të qënit i dukshëm: Brenda vendit të ndalimit, monitoruesit

duhet të sigurohen se stafi dhe të ndaluarit janë të vetëdijshëmpër metodologjinë dhe mandatin e trupave vizitues dhe faktinse ata dijnë si t’iu qasen atyre (duke mbajtur ID).

Parimet e sipërpermendura janë marrë nga tetëmbëdhjetëparimet e identifikuara në Manualin e Monitorimit ngaTrajnimi i OKB-së për monitorimin e të drejtave të njeriut.Ato janë adaptuar sipas nevojave duke marrë në konsideratë

veçoritë e monitorimit të vendeve të ndalimit.

QKRMT, këto parime i ka bërë pjesë të metodologjisë së

punës në monitorimin e vendeve të ndalimit dhe të njëjtat iudhëheqin ekipet monitoruese çdoherë gjatë vizitave nëpërvendet e ndalimit.

Korniza ligjore dhe standardet

QKRMT ndërmerr punën e saj monitoruese duke u bazuar nëtë drejtat, parimet dhe standardet e përcaktuara në Konventën

e OKB-së Kundër Torturës (UN-CAT) dhe ProtokolinOpsional të saj (OP-CAT), Konventen Europiane kundër

Torturës dhe Standardet Minimale te Komitetit Europian përParandalimin e Torturës të Këshillit të Europës (Standardet eKPT-së) për trajtimin e personave të ndaluar, Rregullat

Standarde Minimale për trajtimin e të burgosurve (SMR),Ligjin mbi Ekzekutimin e Sanksioneve Penale (LESP) si dheudhëzimet administrative dhe procedurat e punës së SHKK-së.




17

Programi i vizitës

Në fillim të çdo viti, ekipi monitorues përpilon një listë me tëgjitha vendet e qendrat korrektuese dhe qendrat eparaburgimit për t'u vizituar në bazë të kritereve si në vijim:

(i) rreziqet e mundshme ose faktike, (ii) informatat nëdispozicion, duke përfshirë numrin e ankesave, ose kur nuk kaasnjë ankesë, numrin e të dënuarve/paraburgosurve etj, (iii)

qendrat që nuk vizitohen shpesh.

Në fillim të vitit 2013, QKRMT-ja hartoi një program tëvizitave për të siguruar së paku dy vizita tërregullta/sistematike në secilën qendër korrektuese dhe tëparaburgimit. Në varësi të gjetjeve gjatë këtyre vizitave, një

sërë vizitash përcjellëse/pasuese dhe vizitash tematike janërealizuar. Përgjatë vitit 2013, QKRMT ka kryer gjithsej 19

vizita në qendrat korrektuese dhe të paraburgimit në Kosovë.

Vizitat monitoruese të QKRMT-së në Qendrat Korrektuese dhe

Qendrat e Paraburgimit deri në nëntor 2013

Emri i Institucionit Data e

vizitës ofVisit

Llojet e vizitave/komente

QK Dubravë/Dubrava 16 Janar

2013

Hulumtimi i

QKRMT/Dignity(Danimarkë) për kualitetin

e jetës në burg. Takimi me

grupet e fokusuara të të

dënuarve.




18


2013

Hulumtimi

QKRMT/Dignity(Danimarkë) për kualitetin

e jetës në burg. Takimi megrupet e fokusuara të të

dënuarve


2013

Vizitë tematike e

QKRMT. Rasti i vdekjessë një të paraburgosuri

QK Dubravë/Dubrava 15 Shkurt2013

Vizitë sistematike eQKRMT

QK Dubravë/Dubrava 16 Prill

2013

Vizitë sistematike e

QKRMT

QK Lipjan/Ljipjani 18 Prill

2013


QKRMT

QK Dubravë/Dubrava 26 Prill2013

Vizitë e rregullt e TaskForcës

(IAP/QKRMT/KMDLNJ)

QP Prishtinë/Pristina 17 Maj

2013


QKRMT

QP Prishtinë/Pristina 14

Qershor

2013

Vizitë e rastit e QKRMT-

së

QP Prishtinë/Pristina 08 Korrik2013

Vizitë e rastit e QKRMT-së

QP Gjilan/Gnjilane 20 Maj

2013

Vizitë e kombinuar -

sistematike dhe përcjellëse(tematike) e QKRMT

QK Lipjan/Ljipjane 31 Maj Vizitë e rregullt e TaskForcës




19

2013 (IAP/QKRMT/KMDLNJ)

QK Dubravë/Dubrava 01Qershor2013

Vizitë e rregullt e TaskForcës(IAP/QKRMT/KMDLNJ)

QK Dubravë/DubravaCCSmrekonice/Smrekovnica

02 Korrik2013

Vizitë e përbashjkët eanëtarëve të Task Forcës

(QKRMT/KMDLNJ)

lidhur me grevën e urisë së

të dënuarveQP Prizren 31 Korrik

2013


QKRMT

QKSmrekonicë/Smrekovnica

04Shtator

2013

Vizitë sistematike eQKRMT

QK Dubravë/Dubrava 18 Tetor

2013


QKRMT

Njësia Psikiatrike-QKU 15

Nëntor2013

Vizitë e rastit e QKRMT

QP Pejë/Pec 19

Nëntor

2013


QKRMT

Ndërsa QKRMT, kryen monitorimin në një gamë të gjerë të

vendeve të ndalimit, duke përfshirë institucionet korrektuese(burgjet), qendrat e paraparaburgimit, stacionet policore, dheinstitucionet psikiatrike (qendrat e shëndetit mendor), raportipërmbledhës adreson vetëm gjetjet nga monitorimi i

institucioneve korrektuese gjatë vitit 2013. Gjetjet nga




20

monitorimi i dhomave të ndalimit në stacionet policore të

Kosovës dhe ato në institucionet psikiatrike trajtohen nëraporte të veçanta, të cilat mund të shkarkohen në:

www.krct.org

Llojet e vizitave

Llojet e ndryshme të vizitave monitoruese mund të definohengjerësisht në tri kategori:

Vizitat sistematike apo të rregullta. Këto vizita ndërmerren

me qëllim të vlerësimit të gjithë ambientit dhe kushteve të jetesës dhe zhvillimit të intervistave private me të dënuaritdhe të paraburgosurit. Përmes këtyre vizitave ekspertët eQKRMT-së kanë mbledhur dhe analizuar informata që

ndërlidhen me të gjitha aspektet e trajtimit dhe mbrojtjes së tëdënuarve/paraburgosurve dhe kushteve të jetes së tyre.Gjendja e përgjithshme është vlerësuar në bazë të indikatorëveparaprak, rekomandimeve të mëhershme si dhe zhvillimeve tëfundit në këto qëndra.

Vizitat përcjellëse synojnë përcjelljen e aspekteve specifike

të burgimit/paraburgimit, rastet individuale ose zbatimin erekomandimeve të mëparshme.

Vizitat tematike ndërmerren për të fokusuar vlerësimin nëaspektet si: sistemi i ankesave, menagjimi I ndëshkimevedisiplinore, kontakti me botën e jashtme, kujdesi shëndetësor,

raportet ndërmjet personelit/menagjmentit dhe tëburgosurve/paraburgosurve, personave me nevoja të veçanta,

grupeve të rrezikuara etj.




21

Organizimi dhe përgatitja e vizitave

Për të garantuar rezultate të suksesshme të vizitavemonitoruese, vemëndje e veçantë i është kushtuar përgatitjesdhe strukturimit të vizitave monitoruese. Për të siguruar

rezultate të strukturuara ekspertët e QKRMT-së përgatitënstrukturë paraprake raportimi duke përfshirë indikatorëndërkombëtarë të vlerësimit të paraqitur nga Komiteti për

Parandalimin e Torturës nëpërmjet vizitave dherekomandimeve të tij.

Para çdo vizite, informacioni i mbledhur gjatë vizitaveparaprake (intervistave me të burgosurit, të paraburgosurit,menagjerët dhe personelin) është shqyrtuar dhe vlerësuar.

Informacioni i siguruar nga organizatat e të drejtave të njeriutdhe trupat tjerë monitorues poashtu është marrë nëkonsiderim. Edhe të dhënat e mbledhura nëpërmjet bisedaveme të afërmit janë përdorë si burim informacioni.

Para çdo vizite, secilit anëtarë të ekipit monitorues i ështësiguruar informacioni themelor dhe të dhëna të nevojshme përaspekte specifike të institucionit që vizitohet (qendrat

korrektuese dhe qendrat e paraburgimit). Rolet dhe

përjegjësitë janë ndarë ndërmjet anëtarëve të ekipeve, secilitekspertë i është caktuar një detyrë specifike. Kurdo ka qënë emundur, në përbërjen e grupit janë përfshirë ekspertë femradhe mëshkuj për të siguruar barazinë gjinore përbrenda ekipit.




22

Përbërja e ekipeve monitoruese

Duke u bazuar në përvojën e mëparshme, përbërja e ekipevemonitoruese të QKRMT-së është mbështetur në parimin e

kombinimit të aftësive profesionale dhe ruajtjen e balancësgjinore. Në kuadër të QKRMT-së janë gjithsej 6 monitorues tërregullt, duke përfshirë 3 juristë, 2 doktor të mjekësisë dhe njëpsikolog.




23

II. Gjetjet në Institucionet Korrektuese të Kosovës, 2013

Fushat kryesore problematike

1. Trajtimi:

• Përgjatë vitit 2013 QKRMT ka pranuar në vazhdimësiankesa nga të dënuarit për sjellje jo-korrekte,

ofendime apo edhe keqtrajtime fizike nga ana e stafitnë QK Dubravë. Të dënuarit veçojnë pavione tëcaktuara për sjelljen e ashpër të stafit korrektues,injorimin e kërkesave të tyre etj. Ankesa për sjellje të

ashpra dhe qendrime mospërfillëse nga anëtarë tëcaktuar të stafit ka pasur edhe në QP në Prizren;

• Fatkeqësisht, QKRMT shpesh ka vërejtur se

marrëdhëniet në mes personelit dhe të dënuarve janëformale dhe të distancuara. Kështu personeli mban

qëndrime ose sjellje shumë të rrepta kundrejt tëdënuarve duke e konsideruar komunikimin verbal sinjë aspekt anësor të punës së tyre (QK në Dubravë);Raporte të ngjashme janë vërejtur edhe në njësinë përtë mitur në QK Lipjan; QK në Lipjan në vitin 2013

kishte iniciuar procedura disiplinore ndaj stafitpërgjegjës për një rast të keqtrajtimit të një të mituri tëdënuar dhe kishte marrë masa ndaj tyre.

“Çdo person të cilit i hiqet liria, trajtohet me

humanizëm dhe respekt për dinjitetin që i përket çdo

njeriu” (Konventa ndërkombëtare “Për të drejtat

civile dhe politike” Neni 10)




24

• Pohime për korrupsion dhe nepotizëm, diskriminim

apo standarde të dyfishta në aplikimin e regjimevedhe privilegjeve ose beneficioneve. Në fillim të 2013ka pasur numër të konsiderueshëm të ankesave përblerjen e privilegjeve apo dhënien e tyre në bazë të

nepotizmit në QK në Dubravë. Në vitin 2013, kapasur ankesa për diskriminim në aplikimin ebeneficioneve si dhe vendosje jashtë kritereve të të

dënuarve në QK në Smrekonicë.Menagjmenti i ri në QK Dubravë në gjysmën e dytë të2013 ka aplikuar politika të reja në menagjimin eklimës së përgjithshme dhe motivimit të të dënuarve

duke ofruar privilegje apo shpërblime për sjellje tëmira gjatë vuajtjes së dënimit. Menagjmenti pohon sepërveç disa rasteve kur këto politika qëllim-mira janë

keqpërdorur, në përgjithësi po japin rezultate pozitivenë praktikë.

• Diskriminimi është mjaft i shprehur edhe tek qasja në

kujdesin shëndetësor e në veçanti në trajtimin jashtëinstitucionit (trajtimin e specializuar) në QK nëDubravë;

• Vonesa në trajtimin e ankesave ose mungesë e

përgjigjeve nga Menagjmenti i QK Dubravë nëankesat dhe kërkesat e të dënuarve;

• Procedura jo unike të parashtrimit të ankesave

(mungesë konfidencialiteti dhe efikasitetit nëprocedimin dhe kthimin e përgjigjeve në ankesa); Pas

miratimit të ndryshimeve dhe plotësimeve të LEPS-itnë vitin 2013 është hapur rruga për miratimin e




25

procedurave të brendshme mbi ankesat në burgje

sikurse edhe për aspekte të tjera përbrenda sistemitkorrektues të Kosovës.

QKRMT në bashkëpunim me SHKK-në ka hartuar një

Udhëzim Administrativ për ankesat e brendshme në

institucionet korrektuese i cili ofron standarde dhe

praktika më të avancuara me qëllim të sigurimit të një

mekanizmi efikas dhe transparent të ankesave për

personat e dënuar dhe të paraburgosur.

Standardet:

“Procedura efektive ankimi dhe inspektimi janë

garanci themelore kundër keqtrajtimit në burgje. Të

burgosurit duhet t’i kenë rrugët e ankimit të hapura si

brenda ashtu edhe jashtë sistemit të burgut, duke

përfshirë mundësinë që të kenë qasje konfidenciale te

një autoritet i përshtatshëm (Normat e KPTsë)”.

• Mungesë e trajtimit specifik për personat me nevoja të

veçanta (Pavioni 7 në QK Dubravë). Personat menevoja të veçanta janë të sistemuar ndaras, por nukkanë një tretman specifik – sipas nevojave dhe

kërkesave të tyre. Nuk ka dispozita apo udhëzime qërregullojnë trajtimin dhe administrimin me këtëkategori. Numër i madh i të dënuarve në moshë qënuk gëzojnë një trajtim në bazë të nevojave të tyre;

• Në njësinë e femrave të dënuara nuk ka kurrfarëkategorizimi në sistemimin e tyre. Po ashtu nuk ka

ndarje të regjimeve; aktivitet sportive, kulturore apo




26

ato të punës janë të varfra për nga numri dhe

përmbajtja;

• Gjatë vitit 2013 në QK në Dubravë janë shënuar disa

raste të kontrabandimit me substanca narkotike,telefona mobil, armë të ftohta e të nxehta etj. Për këtoraste është raportuar në vazhdimësi edhe nga mediatnë Kosovë;

• Mungesa e sistemimit dhe trajtimit të tëparaburgosurve me probleme mendore. Mungon stafii kualifikuar për trajtimin e kësaj kategorie, bazaligjore, programe të trajtimit të tyre dhe hapësira tëveçanta të vendosjes (QK në Dubravë dhe Qendrat eParaburgimit);

Të dyshuarit për kryerjen e veprave penale meçrregullime mendore ende vazhdojnë të vendosen nëqendra të paraburgimit apo qendra korrektuese, derisa

të merret një vendim nga Gjykata lidhur me masën qëdo të aplikohet ndaj tyre. Për fat të keq, disa prej tyreedhe pas përfundimit të procesit gjyqësor mbahennëpër institucione korrektuese-objekte që nuk janë të

destinuara për mbajtjen e kësaj kategorie si në

pikëpamje infrastrukturore, ashtu edh etë shërbimevedhe trajtimit që ofrohet. Vendosja e tillë është nëkundërshtim të plotë me dispozitat ligjore tëaplikueshme në Kosovë (Rregullorja e UNMIK-ut nr

2004/34) dhe përbën shkelje të të drejtave tëpersonave me çrregullime mendore sipas Konventëssë OKB-së për të drejtat e kësaj kategorie.




27

Qendrat korrektuese dhe të paraburgimit nuk janë të

dedikuara për mbajtjen dhe trajtimin e kësajkategorie. Respektivisht sipas nenit 7.2 dhe 7.3 të

Rregullores nr. 2004/34 mbi Procedurën Penale ku

përfshihen kryerës me çrregullime mendore,

“paraburgimi për personat me çrregullime mendore

duhet të mbahet në institucione të kujdesit

shëndetësor”

• E drejta e informimit për të dënuarit nuk respektohetgjithherë. Në rastin e transferimit të një të dënuaringa QK në Smrekonicë në QK në Dubravë të njëjtitnuk i është dhënë ndonjë informacion për

transferimin. Këtë informacion nuk e ka poseduar asQK në Dubravë e cila ka pranuar të dënuarin. Praktikëe njëjtë është aplikuar edhe në rastin e transferimit të

një grupi më të madh të të dënuarve nga Smrekonicanë Dubravë në gjysmën e dytë të 2013 (Neni 93.3 i

LESP-it); Informimi për të drejtat e të dënuarit,sistemin e ankesave, procedurat disiplinore, regjimetdhe kriteret e aplikueshme nuk respektohet sa duhet.

2. Kushtet materiale dhe të banimit:

• Objekte të dëmtuara, duke përfshirë edhe hapësirat e

banimitnë QK në Dubravë (Pavioni 1, 2, 4 dhe 5); Nëpërfundim është renovimi i Pavionit nr 3. Po ashtu në

vitin 2013 janë gëlqerosë pavionet 4,5 dhe 6. Në fundtë 2013 është rinovuar në tërësi QK në Smrekonicëduke ndikuar ndieshëm në kushtet e banimit për të

dënyuarit si dhe kushtet e punës për stafin;




28

• Objektet e institucioneve korrektuese i janë

nënshtruar renovimeve qoftë ta plota apo tëpjesëshme, mirëpo në shumë raste cilësia erenovimeve nuk ka qënë e dëshiruar dhe nuk janësanuar defektet apo problemet nëpër objekte; Kuzhina

në QK në Dubravë është renovuar në fillim të 2013,por nuk janë ndërruar edhe pajisjet, shumë prej tëcilave nuk janë funksionale. Në 2013 janë ndërtuar

banjat e reja në QP në Lipjan, por cilësia dheplanifikimi i tyre sipas stafit është për t’u diskutuar;

• QP në Prishtinë ka kushte të rënda materiale dhe

mungesë të theksuar hapësire për akomodim; Përshkak të sistemit të vjetëruar të ngrohjes në QK nëDubravë gjatë sezonës nuk ofrohet ngrohje e

mjaftueshme për të dënuarit;

• Sistemi i energjisë elektrike në Dubravë është vjetruar

dhe si pasojë e ngarkesës shkaktohen defekte tëshumta të cilat në shumicën e rasteve riparohen nga tëdënuarit apo stafi në uniformë. Instalimi i vjetër i

rrjetit elektrik është edhe në njësinë e femrave në QKnë Lipjan;

• Në njësinë e femrave në QK Lipjan ka mungesë të

theksuar të inventarit nëpër dhoma (karrige, tavolina,sirtarë për rroba);

Menaxhmenti i kësaj qendre pranon se gjendja meinventar në këtë njësi është mjaft e rëndë dhe nuk kapasur furnizime të tilla prej 7 vitesh.




29

• Higjiena jo e duhur dhe pajisje të dëmtuara në

Pavionin 1 dhe 5 në QK në Dubravë. Në njësinë efemrave në QK në Lipjan banjat janë të përbashkëta,ndërsa tualetet janë të vendosura nëpër dhoma dhe

janë të hapura (pa ndarje fizike). Në shumicën e

këtyre tualeteve ka rrjedhje uji. Qelitë e kësaj njësie,sikurse edhe korridoret kanë lagështi dhe për pasojëmirëmbajtja e tyre është e vështirë.

• Në QP në Pejë banjot e përbashkëta janë tëkonstruktuara në atë mënyrë që cenojnë tërësisht

intimitetin e të paraburgosurve - pa kurrfarë ndarjeshfizike. Sikurse edhe në të kaluarën, QKRMT karaportuar për këtë ngecje në aspektin e kushteve fizikepër trajtim të dinjitetshëm të të paraburgosurve;

•

Dyshekë, batanije dhe mbulesa të vjetra ose tëkualitetit të dobët në disa prej pavioneve të QK nëDubravë. Gjatë 2013, sikurse edhe në 2012 është bërëfurnizimi i institucioneve korrektuese, mirëpo nuk kaqenë i mjaftueshëm. Në QP në Pejë, të paraburgosurit

ankohen për batanije të papërshtatshme-që irritojnëlëkurën (shkaktojnë alergji) dhe mungesën e

mirëmbajtjes së tyre (larjen apo ndërrimin);

• Pothuajse në të gjitha institucionet korrektuesemungon inventari elementar për rrobat dhe gjësendet

tjera personale të të dënuarve. Kështu, ata janë tëdetyruar që këto gjësende t’i fusin nëpër qese apopako të letrës dhe t’i vendosin nën krevatet e tyre.




30

3. Mbipopullimi

• Për dallim prej vitit 2012 në fillim të 2013 dhepërgjatë gjithë vitit situata është zbutur paksa nëkuptimin e mbingarkesës së përgjithshme në

institucionet korrektuese. Megjithatë, në QP në Gjilane QP në Lipjan ende vendosen nga 5 apo 6 persona nënjë dhomë, në disa raste në dyshekë të hollë nëdysheme. Në QP në Prishtinë, janë të vendosur nga 4

persona në dhoma mjaft të vogla. Njësi të caktuara nëQK në Dubravë ende kanë numër të madh të tëvendosurve, kryesisht për shkak të renovimeve tëvazhdueshme dhe zgjatjes së tyre me muaj të tërë;

• Mbipopullimi është vërejtur edhe në QP në Pejë në

gjysmën e dytë të muajit nëntor 2013. Kjo qendërgjatë gjithë vitit 2013 është përballur me vështirësipër shkak të numrit të madh të të vendosurve. Sipasojë, dy të paraburgosur të transferuar nga qendrattjera janë vendosur në kushte të papërshtatshme të

banimit (mungesë e dritës natyrore, ajrosje epamjaftueshme, mungesë inventari dhe hapësirëshumë e ngushtë e banimit). Mungesa e dritësnatyrore është mjaft e shprehur në këtë qendër;

• Mbipopullimi dhe hapësira të ngushta banimi edhe në

njësinë e femrave në QK Lipjan. Në disa dhoma nëkëtë qendër janë vendosë deri në 6 të dënuara.

• Numri i të dënuarve të mitur për dallim nga vitet e

mëhershme ka rënë dukshëm. Sipas statistikave tëzyrtarëve korrektues, delikuenca e të miturve ka rënë

prej 30-40%.




31

Pasojat e mbipopullimit:

Mbipopullimi shkakton vështirësi në menaxhimin

ditor të aktiviteteve me kapacitetet aktuale që ka stafi

i Qendrave të Paraburgimit. Pasojat tjera të

mbipopullimit: mungesa e intimitetit në jetën e

përditshme të të dënuarve dhe paraburgosurve;

rreziku i frikësimit dhe dhunës është potencial;

mundësia e zhvillimit të nën-kulturave kriminale dhe

mbajtja e lidhjeve të organizatave kriminale;

vështirësi në kontrollin efektiv nga personeli;

incidente apo ngacmime të ndryshme; higjiena dhe

cilësia e shërbimeve vihet në pikëpyetje etj.

• Në QK në Dubravë në fillim të vitit, sikurse edhe në

muajin tetor të 2013, QKRMT ka vërejtur vendosje

kolektive të të dënuarve në hapësirat e Pavionit 1.Sipas stafit menagjues, kjo gjendje ishte pasojë erenovimit të Pavionit 3 (renovim që ka zgjatur mbi 6muaj). Për rrjedhojë të dënuarit kanë ndarë hapësirashumë të ngushta banimi, poashtu kanë vuajtur nganiveli i ulët i higjienës, mungesë e shtretërve dhe

shtrojë-mbulojë të përshtatshme, ushqimi u është

servuar në dhomë; në mungesë të tavolinave ekarrigeve të mjaftueshme ata janë ushqyer nëpërshtretër e madje edhe në këmbë. Disa të dënuar kanë

qëndruar madje deri në 7 muaj në këtë gjendje –vendosje kolektive në një hapësirë të improvizuar me13 shtretër. Pas vizitës, QKRMT kishte bërë njënjoftim me shkrim për Ministrinë e Drejtësisë dheSHKK, përmes së cilës ka shprehur shqetësimin e saj

për këtë gjendje.




32

Planifikimet e Ministrisë së Drejtësisë dhe SHKK për

zgjidhjen e problemit të mbipopullimit dhe sistemimittë të dënuarve me rrezikshmëri të lartë:

- Ndërtimi i burgut të sigurisë së lartë me kapacitet

300 veta (hapja është bërë në fund të 2013);

- Ndërtimi i objektit të ri të QP Prishtinë dhe QP

Gjilan me nga 300 veta – në proces;

- Objekti i ri i Njësisë për të mitur në QK në Lipjan

- në procesin e planifikimit të ndërtimit.

- Objekti i ri i Psikiatrisë Forenzike poashtu ka

përfunduar së ndërtuari dhe është hapur në vitin

2013.

4. Ushqimi dhe ambientet

• Furnizimi me ushqim ka qënë më i qëndrueshëm në

vitin 2013, edhe pse kualiteti dhe herë pas herepërmbajtja dhe sasia kanë shënuar rënje, për shkak tëdirektivës së SHKK nga viti 2012, ku menyja

përcaktohet në bazë të çmimeve fikse (deri në 3.00Euro);

Menagjmenti i QK në Dubravë pohon se më herët

kanë pasur probleme me kompanitë furnizuese,ndërsa, kohëve të fundit pas ndërhyrjeve të SHKK-sëgjendja e furnizimit me ushqim ka filluar tëpërmirësohet.




33

• Ka ankesa për njëllojshmëri të ushqimit, përmbajtje të

lartë të yndyrës, dhe në raste jo të rralla për cilësi tëdobët të produkteve të ofruara. Për cilësinë e dobët tëushqimit përveç të dënuarve në disa raste janë ankuaredhe anëtarët e stafit të institucioneve korrektuese;

• Në vizitën në fillim të muajit prill 2013 është vërejtur

se të dënuarve në Pavionin 4 u është servuar ushqim ikonservuar (pashteta) me afat të skaduar. Për cilësinë

e dobët të ushqimit të konservuar janë ankuar edhe tëparaburgosurit në QP në Pejë. Pashtetat dhe sallamet

shërbehen të hapura (pa mbështjellës), nuk i dihetpërmbajtja, prejardhja dhe afati që i bën të dënuarit nëraste jo të pakta ta refuzojnë ushqimin;

• Pajisje të dëmtuara në kuzhinat në QK në Dubravë,

QK e QP Lipjan, QP Gjilan, QP Prishtinë (furrat dhemakinat për larjen e enëve nuk punojnë);

• Në mungesë të funksionimit të sallava nëpër pavione

të caktuara në QK në Dubravë, të dënuarve u servohetushqimi nëpër dhoma që në pikëpamje të higjienësështë e papranueshme;

• Nuk merren rregullisht mostrat e ushqimit për ruajtjedhe verifikim. Ndërsa librezat sanitare që në tëkaluarën në shumë raste mungonin, tani merren nëmënyrë më të rregullt.




34

5. Higjiena

• Sikurse edhe në vitet e mëparshme edhe gjatë vitit2013 ka pas ankesa të vazhdueshme si nga tëdënuarit/paraburgosurit ashtu edhe nga anëtarët e

stafit për cilësi të dobët të produkteve higjienike. Këtëmangësi të gjithë ia atribuojnë çështjes së prokurimit.Shumë të dënuar/paraburgosur duhet t’i sjellin ngashtëpitë e tyre këto produkte gjatë vizitave të

familjarëve të tyre;

• Përveç cilësisë së dobët qendra të caktuara si QK në

Lipjan dhe QP në Pejë për shkak të mungesës së tyretë dënuarit i sigurojnë përmes familjarëve të tyre;

Menagjmentet e institucioneve korrektuese pohojnëse procedurat e centralizuara të prokurimit janë

shkaktari kryesor i problemeve me furnizim si dhe mecilësi të produkteve - jo vetëm atyre higjienike por

edhe të tjera, duke përfshirë edhe pajisjet apoinventarin. Decentralizimi i procedurave të prokurimitështë përmendur prej afër pesë vitesh, por ende nukështë arritur.

•

Në Pavionin 1 dhe 4 në QK në Dubravë higjiena dheinfrastruktura e përgjithshme fizike është nën niveline dëshiruar (nyje sanitare të dëmtuara, lagështi, muretë dëmtuara etj);

• Në QP në Gjilan, 2 prej 3 dhomave të vetmisë janëgjetur në kushte të rënda higjienike. Njëra prej tyre,

në kushte të mbipopullimit përdoret edhe për

vendosjen e përkohshme të të paraburgosurve. Edhe




35

në QP Pejë dhomat e vetmisë nuk kanë qenë në

gjendje të mirë higjienike;

• Mungesa e ujit të ngrohtë të rregullt mbetet ende

problematike për QK në Dubravë (Pavioni 1, 4, 5). Sipasojë e defekteve në dushe në Pavionin 1 dhe 4 tëdënuarit përdorin kova për t’u pastruar. Për më tepërtë dënuarit në QK Dubravë në raste jo të paktapërdorin tela metalik për të ngrohur ujin për pastrim

që përbën rrezik potencial për jetën e tyre (Pavioni 4);

• Në mungesë të ujit të ngrohtë – për arsye hixhienike

të dënuarit nuk mund të zhvillojnë aktivitete sportive,të cilat për ta luajnë një rol të veçantë në mirëqenien etyre fizike dhe psikike;

6. Sistemimi i të paraburgosurve dhe të dënuarve

• Të paraburgosurit shpesh vendosen në një dhomë me

të dënuarit - në kundërshtim me Ligjin vendor dhestandardet e pranuara. Po ashtu vendosen të dënuar

me dënime afatgjata me të dënuar me dënime tëshkurta, madje edhe me të dënuar për kundërvajtje(me pak se 6 muaj), apo të dënuar të moshuar me tëdënuar të ri (Neni 33 i LESP), etj;

• Mungesë kategorizimi dhe regjimi në njësinë e

femrave të dënuara në QK në Lipjan. Në këtë njësi, nëmungesë hapësirash të paraburgosurat vendosen me tëdënuarat. Përveç kësaj, këto kategori kanë edhekontakte gjatë shëtitjeve në ambientet e jashtme. Dy

të paraburgosura të akuzuara për vepër penale në




36

bashkëveprim ndajnë të njëjtën hapësirë banimi

(dhomë);

• Të miturat e paraburgosura vendosen në hapësira të

njëjta me gratë e dënuara. Kjo përbën një shkelje tërëndë të kritereve të sistemimit dhe është nëkundërshtim me parimin e trajtimit të dinjitetshëmdhe supozimin e pafajësisë për personat eparaburgosur;

• Numër ende i lartë i të paraburgosurve të vendosur në

QK në Dubravë (rreth 150). Në kushtet eparaburgimeve të gjata, transferimi i tyre prej njëqendre në tjetrën dhe transportit të të paraburgosurvenëpër gjykata të ndryshme krijon shpenzime të mëdha

dhe angazhim shtesë të personelit;

• Në Pavionin 5 në QK në Dubravë si pasojë e

mbipopullimit, të dënuarit janë vendosë pa kurrfarëkriteresh (prej 1 – 35 vite burgim dhe për veprapenale nga më të ndryshmet). Edhe në QP në Gjilan,

të dënuar për kundërvajtje janë vendosë me tëparaburgosur;

• Rreth 60 të dënuar për kundërvajtje (deri në 6 muaj) janë të vendosur në QK Lipjan – institucion që nukështë i destinuar për vendosjen e kësaj kategorie të të

dënuarve;

• Të varurit nga droga janë të sistemuar kryesisht në

Pavionin 5, por ka edhe gjithandej në QK në Dubravë.

Kjo kategori nuk gëzon trajtimin e duhur që përbënsfidë në menagjimin dhe sistemimin e tyre. Numër i




37

konsiderueshëm i të dënuarve për kundërvajtje-

përdorues të drogës është shënuar edhe në QK Lipjan,si dhe disa raste në QP Gjilan;

Sipas menagjmentit të QK në Dubravë, mungesa estafit profesional (të trajnuar dhe kualifikuar) e sfidonndjeshëm trajtimin e duhur të kategorizo së ë

dënuarve të varur nga droga. Megjithatë, QK nëDubravë planifikon që kjo kategori e të dënuarve të

sistemohet në një njësi (pavion) të veçantë.

• Personat e dënuar të kualifikuar me rrezikshmëri, janëtë vendosur në Pavionin 8 në QK në Dubravë, por ka

edhe të tillë nëpër qendra të paraburgimit. Për shkaktë sigurisë, këta persona në vazhdimësi barten(transferohen) nga një qendër në tjetrën. Shumë prej

tyre vendosen nëpër QP duke e cenuar ndjeshëmsigurinë e institucioneve në mungesë të trajtimitadekuat dhe planit intensiv të mbikëqyrjes së tyre.

“QKRMT vlerëson se kategori të caktuara të të

dënuarve mund të jenë skajshmërisht të vështirë për

t’u trajtuar dhe ndonjëherë transferimi i tyre mund të

jetë i nevojshëm. Sidoqoftë, lëvizja e vazhdueshme e

një të dënuari nga një institucion në tjetrin mund të

ketë efekte të dëmshme në mirëqenien e tyre

psikologjike dhe fizike”.

• Paraburgime të gjata. Ka ankesa të vazhdueshme për

vonesa ose procedura të gjata nëpër gjykata. Kanumër të madh të të paraburgosurve mbi 2 vite në

paraburgim. Në disa raste ka edhe me 3 apo edhe derinë 4 vite. Ka raste (Dubravë, QP Lipjan) ku ndaj të




38

paraburgosurve madje me vite nuk janë zhvilluar

procedura gjyqësore.

Zgjatja e paraburgimit për muaj, madje dhe vite tëtëra është një shqetësim në vete, që lidhet memungesën e efikasitetit të sistemit gjyqësor nëKosovë, që shkakton vështirësi në administrimin dhe

menaxhimin e një numri të madh të të paraburgosurvenëpër Qendra të Paraburgimit. Kjo çështje, përveç

tjerash është e ndërlidhur me respektimin e tëdrejtave të njeriut dhe trajtimin që kanë si të

paraburgosur (kufizimet në lëvizje dhe të drejta tëndryshme), që përndryshe do të gëzonin nëinstitucionet korrektuese si të dënuar eventual.

• Lirimi me Kusht. Të denuarit ankohen vazhdimisht

në punën e panelit për lirim me kusht. Pakënaqësi tëshumta për neglizhencën në trajtimin e rasteve,paqartësi në arsyetimet e vendimeve të tyre apomungesë e argumenteve. Edhe kundërvajtësit si dhe tëmiturit në QK Lipjan ankohen në punën e Panelit.

Shumë të dënuar përmendin faktin e shqyrtimit dherefuzimit të tyre nga paneli për të 7-tën apo 8-ten herë

dhe refuzimin për të njëjtat arsye. Të dënuarit shfaqinbindjen se në të tilla raste është e pamundur të

përfitosh nëse nuk u ofron atyre një shumë të mirë tëtë hollave;

Punëtorët Social po ashtu ankohen për mungesë

efikasiteti të Panelit dhe vështirësitë që u shkakton kjo

në raportet e tyre me të dënuarit. Mungesëkomunikimi në mes Panelit dhe Shërbimit Social.




39

Vendimet e panelit shpesh bien ndesh me faktet në

dosjet e të dënuarve dhe kjo nxit tension dhe klimëmosbesimi tek të dënuarit.

Paneli për lirim me kusht nuk është mbledhë prejmuajit shtator 2013. Në fund të vitit 2013 kishte mbi50 lëndë që prisnin për t’u trajtuar.

• Shërbimi Social. Megjithëse gjatë 2012-2013 është

rritë numri i Punëtorëve Social nëpër institucionekorrektuese, për shkak të rolit që ky shërbim luan nërisocializimin dhe mirëqenien e të dënuarve, endevlerësohet se nuk është i plotëson nevojat. QK në

Dubravë ka vetëm 14 Punëtorë Social, ndërsa ka afër900 të dënuar/paraburgosur. Programi i trajtimitindividual siç kërkohet nga LESP, duke përfshirë këtu

edhe vizitat e rregullta në familjet e të dënuarvepothuajse është i pamundur në këto kushte.

Në veçanti, të dënuarit në Dubravë ankohen nëPunëtorët Social duke përmendur mungesën e vizitave

të tyre, raportime sipërfaqësore dhe qëndrimemospërfillëse ose neglizhencë ndaj problemeve dheshqetësimeve të të dënuarve.

Edhe pse është rritë numri i Punëtorëve Social, jo tëgjithë prej tyre kanë kualifikimin e duhur – në disaraste ata janë emëruar apo sistemuar nga pozita tëtjera brenda institucioneve korrektuese.




40

7. Tretmani dhe kujdesi shëndetësor:

• Numër i pamjaftueshëm i stafit profesionalshëndetësor (duke përfshirë edhe atë të shëndetitmendor). Në QK Lipjan dhe QP Gjilan, mjeku i

përgjithshëm dhe psikiatri angazhohen me vetëmgjysmë orari. Në QK në Lipjan pas orës 16:00 nuk kamjek kujdestar;

•

Ka mungesë të psikologëve në shumicën einstitucioneve. Nevoja për një psikolog për të miturit

në njësinë përkatëse në QK Lipjan mbetet e theksuarpër këtë kategori të ndjeshme; Shërbimi psikiatrik poashtu është në mungesë në gjithë shërbiminkorrektues të Kosovës;

Standardet :

“ Brenda komunitetit të të dënuarve, potencialisht

shkalla e simptomave psikiatrike në krahasim me

popullsinë në përgjithësi është më e lartë. Si rrjedhim

shërbimit të kujdesit shëndetësor duhet t’i atashohet

një mjek i kualifikuar në psikiatri dhe disa nga

infermierët e punësuar aty duhet të jenë të trajnuar në

këtë fushë (Normat e KPT-së)”.

• Në vitin 2013 furnizimi me medikamente ka qenë më

i qëndrueshëm, por jo i mjaftueshëm;

• Të dënuarit sikurse edhe të paraburgosurit në të gjithainstitucionet korrektuese shumicën e barnave i

sigurojnë nga shtëpitë e tyre, edhe pse shumë prej tyre

janë në listën esenciale;




41

• Transferimi i shërbimit shëndetësor të burgjeve nga

Ministria e Drejtësisë në Ministrinë e Shëndetësisë nëvitin 2013, përbën një zhvillim pozitiv në drejtim tëavancimit dhe profesionalizimit të këtij shërbimi.

• Në QK Lipjan (njësinë për ferma dhe të mitur) ka

mungesë të theksuar të vizitave të rregulltamjekësore;

• Vonesa në trajtimin e kërkesave dhe nevojaveshëndetësore. Ankesa për mungesë dhe neglizhencënë trajtime specialistike - jashtë institucionit dhe

diskriminim në trajtim;

Në qershor 2013 një i dënuar i në QP në Prishtinë

përmes Punëtorit Social kishte kërkuar të vizitohet

nga QKRMT. Ai ankohej për dhimbje në kraharor si pasojë e plagosjes. QP në Prishtinë nuk mund

mbulonte këtë shërbim, por as nuk e kishte dërguar

jashtë institucionit për trajtim. Në ndërhyrjen dhe

rekomandimin e QKRMT për trajtim specialistik

ortopedik në QKU, institucioni e kishte dërguar të

dënuarin në QKU për trajtim specialistik.

• Ankesa të shumta për shërbimet dentare (mungesë edentistëve dhe përformancë e dobët etyre/neglizhencë). Pritje të gjata (me muaj) për t’u

trajtuar në QP në Prizren;

Një zhvillim pozitiv në këtë drejtim përbën pranimi injë dentisti me orar të plotë në QK në Dubravë. Në të

kaluarën kjo qendër ka pasur nga 10-15 vizita jashtëinstitucionit për trajtime stomatologjike. Po ashtu, në




42

QP në Pejë së voni janë pranuar dy mjek-

specializantë, duke i plotësuar kështu nevojat eshërbimit (2 mjek të rregullt dhe 2 specializantë);

• Mungesa e tretmanit për të dënuarit me varësi nga

droga dhe sistemimi jo adekuat i kësaj kategorie. QKnë Dubravë ka filluar aplikimin e terapisë memetadon për të varurit nga substancat narkotike dhembeten për t’u vlerësuar rezultatet e këtij trajtimi;

• Mungesë e Protokoleve të lëndimeve dhe vetë-

lëndimeve ose lëndimeve nga rrahjet (Udhëzimet e

Protokollit të Stambollit ). Gjatë vitit 2013, QKRMTka evidentuar numër të madh të vetëlëndimeve nga tëdënuarit;

Në vijim të aktiviteteve për ngritjen e performancë sëshërbimit shendetësor në burgje, QKRMT nëbashkëpunim me DIGNITY (Danimarkë) edhe gjatë

viteve 2014-2015 do të vazhdojë me trajnimin e stafitshendëtësor të institucioneve korrektuese nëhulumtimin dhe dokumentimin e torturës dhe formavetjera të keqtrajtimit fizik apo mendor të të dënuarve

sipas udhëzimeve të Protokollit të Stambollit.

“KPT-ja e sheh kontrollin mjekësor të të

sapoardhurve si të domosdoshëm, veçanërisht për

parandalimin dhe përhapjes së sëmundjeve ngjitëse,

parandalimin e vetëvrasjeve dhe të regjistrimit në

kohë të plagëve” ( Raporti i KPT pas një vizite në Bullgari,

1995)




43

“Çdo shënjë e dukshme dhune duhet të regjistrohet

plotësisht, së bashku me çdo deklaratë të vlefshme tëtë burgosurit dhe vendimin e mjekut. Nëse kërkohet

nga i burgosuri, mjeku duhet t’i japë atij/asaj një

certifikatë ku përshkruhen dëmtimet që ai/ajo ka

pasur” ( Raporti i KPT pas një vizite në Turqi, 1997 )

• Në QK në Dubravë dhe QP në Pejë mungon pajisja eanti-shok terapisë, ndërsa në QK në Lipjan laboratori

nuk funksionon në mungesë të laborantit.

Njësia psikiatrike në QKU. Në vizitën e QKRMT një

të dënuari në këtë njësi në nëntor 2013 janë vërejtur

kushte jo të mira higjienike dhe të banimit për të

dënuarit/paraburgosurit që trajtohen aty, duke

përfshirë edhe vendosjen brenda kapaciteteve të

njësisë. Përveç kësaj, të vendosurit sikurse edhe stafikorrektues ankoheshin për mungesën e shërbimeve

ose vizita krejtësisht sipërfaqësore të stafit

shëndetësor ndaj klientëve.

Ekipi i QKRMT rekomandoi ndërrimin e fashës një të

dënuari nga ana e teknikëve të njësisë, ndërsa ishte

dëshmitarë kur teknikët e vizituan të dënuarin, por

për shkak se mungonin gazat sterile dhe pajisjet e

tjera të nevojshme nuk bëri ndërrimin e fashës.

Standardet:

“Trajtimi psikiatrik duhet të bazohet në një përqasje të

individualizuar, që nënkupton hartimin e një plani

trajtimi për çdo pacient. Ky plan duhet të përfshijë një




44

seri të gjerë aktivitetesh rehabilituese dhe terapeutike

(normat e KPT-së)”.

8. Stafi – kushtet e punës

• Ankesa të shumta nga anëtarët e stafit për numër të

vogël të tyre. Veçmas në kushtet e mbingarkesës sëinstitucioneve korrektuese kjo u shkakton vështirësi

atyre në menagjimin e aktiviteteve, aspektin esigurisë, realizimin e programeve/rutinave relativishttë ngjeshura etj. Gjatë observimit të ekipeve tëQKRMT-së në një rast në QK në Dubravë në një

pavion që kishte 160 të vendosur, në një ndërrimshërbenin vetëm 5 anëtarë të stafit;

• Kushtet jo të mira të punës për stafin janë gjithandej

nëpër këto institucione, por veçohet QP në Prishtinëdhe në QP Prizren, ku stafit i mungon inventarielementarë dhe hapësirat e duhura për punë. Në QK

në Lipjan (Pavioni D) e gjithë hierarkia e stafitpunojnë në hapësira të përbashkëta. Në këtë pavion nëndërrimin e natës shërben vetëm një anëtarë stafi. Kaankesa për reduktime të stafit teknik në QK Lipjan.

Stafi i QP në Gjilan potencon mungesën eautomjeteve të punës;

• Stafi në njësinë për të mitur në Lipjan nuk kanë

hapësirë të duhur për punë dhe mungojnë edhepajisjet elementare, siç janë tavolina karrige,kompjuter dhe sirtarë për zyre;




45

• Ambiente të papërshtatshme të punës për stafin e QP

në Prishtinë (zyra të vogla, pa ajrosje dhe dritënatyrore dhe të pajisura dobët);

• Njësia e transportit në QP në Lipjan në mungesë të

pajisjeve të nevojshme për punë si: mbushje telefoni,uniformë, automjete apo pajisje tjera komunikimi, kavështirësi në zbatimin e aktiviteteve që janë mjaft të

ndjeshme në pikëpamje të sigurisë.

Për të ilustruar këto vështirësi, stafi i kësaj njësie

përmend rastin e transportimit të një të

paraburgosuri për t’u gjykuar në Gjykatë i cili në

rrugë e sipër është sëmurë dhe stafi nuk ka pasur

mbushje telefoni për të komunikuar me bazën lidhur

me rastin.

9. Regjimi dhe standardet në Shërbimin Korrektues:

- Institucionet korrektuese të Shërbimi Korrektues iKosovës përbëhen nga 3 qendra korrektuese dhe 6qendra të paraburgimit;

-

QK në Dubravë si institucioni kryesor korrektues nëvend strehon numrin më të madh të të dënuarve dheështë destinuar si një qendër ku personat e dënuardërgohen për vuajtjen e dënimit dhe ku ju ofrohen tëgjitha shërbimet e nevojshme për të garantuar

trajtimin e duhur të tyre që qëllim të fundit në vetveteka rehabilitimin dhe risocializimin e tyre;




46

- Në këtë qendër vuajnë dënimin të gjitha kategoritë e

të dënuarve, duke përfshirë të dënuarit me dënimeafatshkurta-kundërvajtje, të dënuarit me dënime

afatgjata, të dënuarit me gjysmë liri, të dënuarit meburgim të përjetshëm etj. Përveç të miturve dhefemrave këtu hyjnë të gjitha grupmoshat e të dënuarveduke përfshirë edhe të moshuarit, personat me nevoja

të veçanta, përdoruesit e drogës si dhe ata meçrregullime mendore dhe sjellje agresive. Po ashtu nëpikëpamje të kualifikimit të rrezikshmërisë këtu hyjnëedhe të dënuarit me rrezikshmëri të larë dhe shumë tëlartë. Në këtë qendër madje janë të vendosur edhe një

numë prej 150 të paraburgosurve.

- QK në Dubravë në aspektin aktual infrastrukturorsikurse edhe të shërbimeve profesionale që ofron nuk

garanton trajtim të duhur të të gjitha këtyre kategorivetë të dënuarve.

Burgimi i përjetshëm. Kodi Penal dhe i Procedurës

Penale të Kosovës i aplikueshëm nga Janari i vitit

2013 parasheh edhe burgimin e përjetshëm në kuadër

të sanksioneve penale. Udhëzimet administrative dhe

procedurat e brendshme që rregullojnë këtë regjim,

duhet veçmas të marrin parasysh kushtet materiale të

vendosjes, programet e veprimtarive dhe mundësinë e

kontakteve njerëzore.

Përveç faktit se këta të dënuar institucionalizohen,

mund edhe të preken nga një seri problemesh

psikologjike (si humbja e vetëvlerësimit dhe

shkatërrimi i aftësive shoqërore).




47

- QK në Lipjan. Derisa në pikëpamje të sistemimit dhe

hapësirës së mjaftueshme që ofron duket se kjoqendër funksionon si duhet (Njësia për femra të

dënuara dhe njësia për të mitur), mungesa e regjimevenë njësinë e femrave si dhe tipi pothuajse i mbyllur injësisë së të miturve përbën një ngecje të theksuar nësistemin korrektues të Kosovës. Veç kësaj, vendosja e

të dënuarve kundërvajtës (rreth 60) në një njësi tëveçantë të kësaj qendre e ka cenuar ndjeshëmregjimin e institucionit dhe ka ndikuar në zvogëlimine kapaciteteve dhe cilësinë e shërbimeve nëdispozicion.

- QK në Smrekonicë. Kjo qendër e funksionalizuarvetëm në vitin 2010 megjithëse vështirësitë fillestareme organizimin e punëve dhe stafin kryesisht të

kombinuar dhe pa përvojë për regjimin e hapur kaarritur të përmbushë qëllimi e saj në përgatitjen e tëdënuarve për jetë pas lirimit. Deri para 2013 në këtëqendër janë pranuar të dënuarit me mbetje dënimi më

pak se 12 muaj dhe të cilët kanë plotësuar kushtet(sjelljet e mira) në qendrat prej nga janë transferuar;

- Me vendim të Ministrit të Drejtësisë nga viti 2013 në

këtë qendër mund të pranohen edhe të dënuar membetje dënimi deri në 24 muaj, por po ashtu pranohenedhe të dënuar me dënime afatshkurta-dënime përkundërvajtje që vijnë drejtpërdrejtë nga gjykatat.Pranimi i menjëhershëm i kësaj kategorie në një

institucion korrektues të tipit të hapur, përbën njësfidë për menagjmentin dhe stafin e institucionit;




48

- Përveç mungesës së stafit kjo qendër nuk ka

procedura të punës/program të veçantë të regjimit.

Monitorimi i fokusuar

Greva e urisë 2013. QKRMT dhe KMDLNJ kanë monitoruargrevën e urisë së të dënuarve në QK në Dubravë në muajinkorrik 2013 për përfshirjen e Amnistisë si kategori

kushtetuese. Në ditën e gjashtë të grevës numri i të dënuarveqë kishte refuzuar marrjen e ushqimit kishte kaluar 400 dukepërfshirë 5 pavione të kësaj qendre. Një numër simbolik i tëdënuarve kishin kërkuar ndihmë mjekësore të cilën shërbimishëndetësor ua kishte ofruar me kohë, ndërsa për trajtim jashtë

institucionit ishin dërguar tre të dënuar. Përfaqësuesit e

QKRMT dhe KMDLNJ ishin njoftuar se të dënuarit ishinorganizuar nëpër këshilla grevistë, ku secili pavionpërfaqësohej me nga dy-tre anëtarë të këshillit dhe kishin

mundësinë të takoheshin ndërmjet vete. Sipas stafit menagjuesdhe atij shëndtësor në dispozicion situata sipas rrjedhaveaktuale ishte e përballueshme për kapacitetet e institucionit.

Grevistët pohuan se situata është e qetë, pa ndonjë tension apopresione nga ana e menagjmentit dhe stafit korrektues.Grevistët e intervistuar u ankuan se anëtarë të caktuar të stafitshëndetësor kishin refuzuar t’u japin infuzion dy prejgrevistëve duke u thënë se “vetëm nëse hani ushqim u japim

infuzion”, Të dënuarit shprehën pakënaqësinë e tyre mepërmbajtjen e Projekt Ligjit për Amnistinë dhe theksuan seqëllimi i vetëm i grevës është kundërshtimi i miratimit të këtijligji në përmbajtjen e tanishme. Ata kërkuan që të zgjerohet




49

kategoria e përfituesve të të dënuarve nga ligji, pasi ndryshe

ata ndihen të diskriminuar në raport me numrin e madh tëpërfituesve të komunitetit serb nga veriu i vendit. Poashtu, ata

shprehën pakënaqësinë me institucionet e Kosovës, e nëveçanti Ministrinë e Drejtësisë, ministrat e së cilës theksuan senë vazhdimësi u kanë premtuar miratimin e Ligjit përAmnisti, por kjo asnjëherë nuk ka ndodhur.

Në ditën e gjashtë të grevës, asnjë nga institucionet qendrore

të Kosovës nuk i kishte vizituar të dënuarit në grevë, edhe pseditë më parë ata kishin bërë një kërkesë të tillë me shkrim.

Monitorimi i zgjedhjeve lokale të 03 nëntorit 2013. Një ekipmultididiplinar i QKRMT, prej 5 vetash ka monitoruarecurinë e zgjedhjeve lokale të 03 nëntorit 2013 në QK në

Dubravë. Në pajtim me mandatin monitorues të QKRMT-së

në vendet e ndalimit, monitorimi është përqendruar nëzbatimin e të drejtës së votimit për personat e privuar nga liria– e drejtë kjo e njohur me Kushtetutën e Republikës sëKosovës dhe Ligjin për Zgjedhjet e Përgjithshme në Kosovë.

Nga vrojtimet e ekipit të QKRMT ka rezultuar se një numërprej 81 vetash (të dënuar dhe të paraburgosur) kanëshfrytëzuar të drejtën e votimit në këto zgjedhje brenda

ambienteve të QK në Dubravë, nga numri prej 271 personashme të drejtë vote nga lista e miratuar nga Ministria eDrejtësisë për këtë qëllim. Ndërsa, vlen të përmendet se lista epërgjithshme e personave të vendosur në këtë institucion ishteshumë më e gjerë - mbi 900 persona.

Një aspekt tjetër që është vërejtur gjatë procesit të votimit, ka

qenë votimi i të dënuarve dhe të paraburgosurve padokumente identifikimi, që njëherit është në kundërshtim me




50

dispozitat ligjore të Ligjit për zgjedhjet e përgjithshme.

Vendvotimi në QK në Dubravë është hapur në orën 10:00 dheështë mbyllë në orën 14:30, derisa orari zyrtar i votimit ka

qenë prej 08:00 deri në 19:00.

QKRMT pas përmbylljes së procesit të monitorimit të këtyrezgjedhjeve ka përpiluar një raport të veçantë duke adresuar të

gjitha gjetjet dhe aspektet tjera që kanë shoqëruar këtë proces.QKRMT me 05 nëntor 2013 i ka dorëzuar një kërkesë KQZ-

së për sqarime mbi vërejtjet kryesore të procesit të zgjedhjevelokale në QK në Dubravë, ndaj të cilës QKRMT ende nuk ka

pranuar ndonjë përgjigje.

Ndërmjetësimi/ndihma juridike e QKRMT-së

Në shtesë të punës monitoruese, me qëllim të pëmbushjes sëmisionit parandalues dhe promovues të të drejtave tëpersonave të privuar lirie, QKRMT sikurse edhe në të

kaluaren ka ndërmarrë edhe aktivitetet ndërmjetësimi dhekëshillimi për personat e dënuar apo të paraburgosur. Në vijimtë aktiviteteve promovuese dhe parandaluese, QKRMT synonqë në mënyrë strategjike t’i qaset përfaqësimit dhe mbrojtjesse të drejtave të personave të privuar nga liria.

1.

Mos-llogaritja e paraburgimit në dënimin

përfundimtar - Rasti i të dënuarit në QK në Dubravë:

Gjatë punës monitoruese ekipet e QKRMT nga një i dënuar nëQK në Dubravë ishin njoftuar se Gjykata Supreme në Kosovënë aktgjykimin përfundimar për dënimin e tij nuk kishte marrëparasysh kohën e kaluar në paraburgim prej 10 muajsh jashtë

vendit (në Zvicërr), kohë e kaluar deri në përgatitjen e




51

dokumentacionit për ekstradimin e tij në Kosovë. I dënuari

disa herë ju kishte drejtuar QK në Dubravë, sikurse edheSHKK në Prishtinë, por të njëjtit i kishin kthyer përgjigjen se

nuk janë kompetent për të vlerësuar këtë çështje dhe e kishindrejtuar tek organi kompetent – gjykata e çështjes. I dënuariankohej vazhdimisht për neglizhencën e institucioneve për tëreaguar ndaj kërkesë së tij e cila është e mbështetur ligjërisht

dhe për më tepër humbjes së të drejtave të tij si i dënuar qëbazohen në kohën e vuajtjes së dënimit, lirimi me kusht, lirimii parakohshëm apo e drejta për privilegje të tjera të paraparame ligjin në fuqi.

QKRMT kishte kontaktuar edhe avokatin e të dënuarit, i cilipo ashtu ju kishte drejtuar disa herë Gjykatës themelore nëGjilan për të marrë parasysh këtë fakt dhe llogaritur kohën ekaluar në paraburgim në Zvicërr në aktgjykimin përfundimtar

të rastit. Gjykata asnjëherë nuk i kishte kthyer ndonjëpërgjigje avokatit të të dënuarit.

QKRMT, pas vlerësimit të fakteve dhe marrjes së pëlqimit

nga i dënuari i është drejtuar Ministrisë së Drejtësisë-Departamentit për bashkëpunim juridik ndërkombëtar mekërkesë për të ndikuar tek Gjykata Themelore në Gjilan për tëkërkuar rishikimin dhe korrigjimin e vendimit në pikëpamje të

llogaritjes së kohës së kaluar në paraburgim për të dënuarin.

Ministria e Drejtësisë ka reaguar me kohë në kërkesën eQKRMT dhe ka bërë një shkresë për Gjykaten Themelore nëGjilan. Ndërkohë, në komunikimin me këtë Gjykatë, QKRMT

ka kuptuar se Gjykata edhe në procesin e ekstradimit të tëdënuarit nga Zvicrra në Kosovë ka poseduar dokumentacion e

nevojshëm, duke përfshirë edhe dëshminë mbi mbajtjen në




52

ndalim/paraburgim të të dënuarit në Zvicërr prej afro 10

muajve. Gjykata në sqarimin e saj ka lënë të kuptohet se nukka qënë në dijeni se për çfarë ndalimi bëhet fjalë sipas

dokumentacionit të Zyres Federale të Drejtësisë në Zvicërrdhe nëse fjala është për paraburgim të “mirëfilltë” apo ndonjëndalim tjetër, si dhe ka hedhur dyshimet për kuptimin enocionit ndalim/paraburgim në sistemin penal të Kosovës.

Sidoqoftë, QKRMT ka rënë në kontakt me autoritetetzvicerane dhe, edhe njëherë ka siguruar dokumentin në fjalë,të përkthyer në gjuhen shqipe që dëshmon ndalimin(paraburgimin) e të dënuarit në Zvicërr.

Pas këtyre komunikimeve, Gjykata Themelore në Gjilan kainicuar çështjen dhe ka thirrë një seancë të veçantë në të cilënka vendosur për llogaritjen e kohës së kaluar në paraburgimnë aktgjykimin përfundimtar të të dënuarit. Brenda afatit

ligjor vendimi i është dërguar QK në Smrekonicë ku mbahej idënuari si dhe të dënuarit në fjalë.

2.

Tejzgjatja e paraburgimit dhe rigjykimet e

vazhdueshme – Rasti i të paraburgosurit në QP në Lipjan)

Gjatë monitorimit të QP në Lipjan, QKRMT në vazhdimësiështë kontaktuar nga një i paraburgosuri, i akuzuar për vepërpenale “Vrasje e rëndë në shtytje”, me kërkesën për t’i ofruarinformacion lidhur me tejzgjatjen e procesit të tij gjyqësor. I

paraburgosuri sipas shkresave të rastit gjendej në paraburgimnga viti 2008, ndërsa nga qershori i vitit 2010, lënda e tij ngaGjykata Supreme është kthyer në rigjykim në Gjykatën e

Qarkut (tani Gjykata Themelore).




53

Ndaj të paraburgosurit në mesin e vitit 2013 kishte përfunduar

rigjykimi në Gjykatën Themelore në Prishtinë. Në bazë tëshkresave të lëndës, përkatësisht ankesës së ushtruar nga

avokati i të paraburgosurit, ankesa ndaj aktgjykimit tëGjykatës Themelore (Departamenti i Krimeve të Rënda) ështëparashtruar brenda afatit ligjor, përkatësisht në shtator të vitit2013.

QKRMT me datën 26.11.2013 ka komunikuar me Gjykatën e

Apelit dhe është informuar se lënda sipas ankesës ende nukështë dorëzuar në këtë Gjykatë. Të njëjtën ditë, QKRMT ka

kërkuar informata nga shkrimorja e Gjykatës Themelore nëPrishtinë rreth procesit të lëndës dhe është informuar se lëndaende nuk është proceduar për në Gjykatën e Apelit.

QKRMT, në shkresën dërguar Gjykatës Themelore në

Prishtinë në fund të muajit nëntor 2013 kishte shprehshqetësimin për procesin e tejzgjatur të rigjykimit të tëakuzuarit për më shumë se tri vite, faktin se ai gjendet nëparaburgim për afër 6 vite dhe si dhe vonesën e theksuar në

rastin e procedimit të lëndës së tij nga Gjykata Themelore nëGjykatën e Apelit. Më tej, QKRMT kishte kërkuar ngaGjykata Themelore që të njoftohet për ecurinë e kësaj lëndedhe njëkohësisht kërkon përshpejtimin e procedimit të lëndës

në Gjykatën e Apelit.

QKRMT po ashtu vlerëson se tejzgjatja e këtij procesi,respektivisht mbajtja në paraburgim e të paraburgosurit përtejçdo periudhe të arsyeshme kohore përbën shkelje të të

drejtave të njeriut të përcaktuara me Kushtetutën e Kosovës,ligjet në fuqi dhe konventat ndërkombëtare të zbatueshme

Kosovë - të drejtën për gjykim të drejtë dhe brenda një kohe të




54

arsyeshme (Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut dhe

protokollet shtesë).

Në bazë të komunikimit me të paraburgosurin në fjalë,QKRMT ka kuptuar se Gjykata e Apelit në Prishtinë nëmuajin Janar të vitit 2014 ka mbajtur seancën e shqyrtimitkryesor në të cilën ka vendosur që rasti të kthehet në rigjykim

në Gjykatën Themelore në Prishtinë, ndërsa ka vendosur përndërprerjen e masës së paraburgimit ndaj të akuzuarit.

Gjykata e Apelit në aktvendimin e saj për ndërprerjen e masëssë paraburgimit nuk jep kurrëfarë arsyesh përse kanë pushuar

shkaqet e paraburgimit, derisa i njëjti është mbajtur nëparaburgim nën akuzën për vepër penale “shtytje në vrasje”për afër 6 vite.




55

III.

Rekomandimet sipas fushave kryesore

1. Trajtimi:

• Sjelljet jo-korrekte, ofendimet verbale dhe keqtrajtime

fizike:

Të ndërmerren hetimet dhe masat e parapara me

procedurat ligjore në fuqi për ndëshkimin e kryesveapo shkelësve të rregullave të brendshme.

• Marrëdhënjet formale dhe të distancuara (mungesa ekomunikimit):

Të punohet në ngritjen e nivelit të komunikimit dhe të

promovohen masa apo metoda që nxisin komunikimin

ndërmjet stafit dhe të dënuarve;

“KPT thekson rëndësinë e veçantë të trajnimit të personelit të

institucioneve të ndalimit. Edukimi në çështjet e të drejtave të

njeriut dhe trajnimet në fillim ashtu edhe gjatë vazhdimësisë së

punës duhet të bëhet pjesë e obligueshme e programeve të

edukimit/trajnimit”;

Marrëdhënjet ndërmjet personelit dhe të dënuarve

duhet të ndërtohen në bazë të respektit dhe

ndërveprimit profesional dhe njerëzor;

Aftësia për komunikim ndërpersonal duhet të jetë një

faktorë madhor në procesin e rekrutimit të personelit

në institucionet e privimit të lirisë.

• Korrupsioni, nepotizmi, diskriminimi




56

SHKK dhe institucionet korrektuese të ndërmarrin të

gjitha masat e nevojshme për të siguruar trajtim dhendarje të barabartë të privilegjeve për të gjithë të

dënuarit pa dallim dhe në bazë të kritereve ligjore të

përcaktuara.

• Kontrabandimi i mjeteve të ndaluara:

Zbatimi efikas i hetimeve sipas procedurave

disiplinore në fuqi dhe bashkëpunimi me organet erendit dhe hetuesisë kur është e nevojshme. Shtimi i

masave të sigurisë (kontrollit) ndaj personelit,

vizitorëve dhe stafit tjetër të institucioneve.

• Sistemi i ankesave:

Të miratohen procedura të qarta të funksionimit të

sistemit të brendshëm të ankesave në institucionet

korrektuese në pajtim me dispozitat e LEPS-it;

Miratimi i procedurave të ankesave të shoqërohet me

fushata informuese dhe sensibilizuese (me të dënuarit

dhe stafin korrektues) për procedurat e reja të

ankesave dhe rëndësinë e tyre;

“Procedura efektive ankimi dhe inspektimi janë garanci

themelore kundër keqtrajtimit në burgje. Të burgosurit duhet t’i

kenë rrugët e ankimit të hapura si brenda ashtu edhe jashtë

sistemit të burgut, duke përfshirë mundësinë që të kenë qasje

konfidenciale te një autoritet i përshtatshëm (Normat e Komitetit

për Parandalimin e Torturës)”.




57

• Trajtimi i personave me nevoja të veçanta në QK në

Dubravë:

Sistemi korrektues i Kosovës duhet të ofrojë programe

trajtimi të veçanta për kategoritë e të dënuarve të

moshuar, invalid apo hendikep. Të rriten kapacitetet e

vendosjes, përshtatja e kushteve të banimit në QK në

Dubravë dhe rekrutimi i stafit të kualifikuar për

trajtimin e kësaj kategorie.

• Sistemimi dhe trajtimi i të dënuarve/paraburgosurve

me probleme mendore:

Sigurimi i bazës ligjore në ligje të veçanta si KPP,

LESP apo Ligjin për Shendetin Mendor për vendosjen

dhe trajtimin e kësaj kategorie;

Paraburgimi për personat me çrregullime mendore

duhet të mbahet vetëm në institucione të kujdesit

shëndetësor;

Miratimi i programeve për trajtimin dhe rehabilitimin

e tyre. Rekrutimi i stafit të kualifikuar për trajtimin e

tyre kur është e mundur dhe trajnimi i stafit ekzistues.

• E drejta në informim:

Të ofrohet informacioni i nevojshëm me rastin e

pranimit të të paraburgosurve dhe të dënuarve.

Informacioni bazë përfshinë rregullat shtëpiake, të

drejtat dhe obligimet e tyre si të dënuar apo të

paraburgosur, rregullat e regjimit të caktuar,

kujdesin shendetësor, proceduren e ankesave, proceduren disiplinore që aplikohet etj;




58

Poashtu, për çdo ndryshim të këtyre rregullave, hyrje

në fuqi e rregullave te reja etj, duhet të njoftohen tëdënuarit;

Edhe kur merren vendime që lidhen me fatin e një të

dënuari, institucioni korrektues duhet të njoftojë me

shkrim personin e dënuar; Në çdo rast kur një i

dënuar/paraburgosur transferohet në një institucion

jetër duhet të njoftohet me shkrim për arsyet e

vendimit (dispozitat e LEPS dhe normat e KPT-së).

Të sigurohet numër më i madh i shtypit ditor pa

pagesë për të dënuarit dhe të paraburgosurit.

2. Kushtet materiale dhe të banimit:

• Objektet e dëmtuara:

Kudo që objektet janë të dëmtuara dhe ekziston

vlerësimi i nevojës për renovime apo sanime të

pjesëshme, SHKK të ndërmarrë veprimet e nevojshme

për këtë. SHKK në planifikimet buxhetore t’i jap

prioritet infrastrukturës fizike dhe renovimeve të

vazhdueshme të objekteve.Të bëhen identifikime dhe planifikime profesionale të

nevojave si dhe të sigurohen renovime cilësore të

objekteve të institucioneve korrektuese.

Përveç infrastrukturës së banimit, të një rëndësie

esenciale janë edhe ambientet e kuzhinës apo sallat e

ushqimit, hapësirat higjienike dhe sanitare, ambientetshkollore dhe të trajnimeve, hapësirat për rekreacion




59

dhe aktivitete fizike, hapësirat dhe kushtet e punës kur

kjo aplikohet etj.

Të mirret me prioritet ndërtimi i objektit të ri për QP

në Prishtinë. Të intensifikohet procesi i planifikimit të

ndërtimit të kësaj qendre si dhe objektit të ri për

vendosjen e të dënuarve të mitur në QK në Lipjan;

Të riparohet sistemi i energjisë elektrike në QK në

Dubravë dhe në njësinë e femrave të dënuara në QKnë Lipjan;

Të bëhet furnizimi me inventar të nevojshëm në

njësinë e femrave në QK në Lipjan (karrige, tavolina,

sirtarë për rroba etj) dhe në të gjitha institucionet

tjera ku ato mungojnë apo janë dëmtuar. Të

eliminohet praktika e vendosjes së gjësendeve nëpër

paketa të letrës apo qese najloni;

Banjot e përbashkëta në QP në Pejë të përshtaten në

atë mënyrë që të ofrojnë intimitetin e mjaftueshëm për

të paraburgosurit ;

Të vazhdoj furnizimi i rregullt me dyshekë, batanije

dhe mbulesa në të gjitha institucionet. Nevojat mëemergjente janë në QK Dubravë. Përveç kësaj,

kualiteti i këtyre pajisjeve duhet të jetë më i mirë,

sidomos i batanijeve;

Kur është e mundur përbrenda ambienteve të QP-ve,

të ndërtohen apo adaptohen hapësira për rekreacion,

aktivitete të lira (salla leximi, sport etj). Kjo sidomos




60

për nevojat e të dënuarve me qëndrime të gjata nëpër

qendra të paraburgimit.

3. Mbipopullimi

• Mbipopullimi në pavionet e caktuara në QK Dubravë,

QP në Gjilan, QP në Lipjan dhe QP në Pejë

Deri në ndërtimin e objekteve të reja të SHKK,shpërndarja dhe vendosja e të

dënuarve/paraburgosurve të bëhet në mënyrë

racionale dhe sipas kapaciteteve të objekteve. Kurdo

që është e mundur të shmangen transferimet apo

vendosjet që shkaktojnë shpenzime dhe angazhim të

gjërë të personelit dhe shërbimeve;

Të bëhen përpjekje për evitimin e praktikave të

qëndrimit të gjatë në hapësira të ngushta dhe

vendosje kolektive si në rastin e Pavionit 1 në QK në

Dubravë;

Nw rastet kur mbipopullimi arrin nw përmasa

shqetësuese dhe tw papranueshme, administrata e

burgut duhet tw sigurojw qw autoritetet pwrgjegjwse pwr dërgimin e njerëzve nw burg tw jenw nw dijeni tw

situatës nw burgje si dhe pwr pasojat e dërgimit tw

njerëzve atje.




61

4. Ushqimi dhe ambientet

• Furnizimi me ushqim:

Përveç qëndrueshmërisë në furnizimin me ushqim,

rëndësi e veçantë duhet t’i kushtohet edhe kualitetit

dhe llojllojshmërisë së ushqimit të ofruar. Kaloritë e

ushqimit duhet të jenë brenda normave të

përcaktuara, ndërsa sasia e ushqimit duhet të jetëbrenda kufirit të lejuar;

Përmbajtja, prejardhja dhe afati i qëndrueshmërisë së

produkteve ushqimore duhet të bëhen të ditura për të

dënuarit dhe të paraburgosurit .

• Ambientet dhe pajisjet:

Pajisjet e dëmtuara në kuzhinat në QK në Dubravë,

QK e QP në Lipjan, QP në Gjilan, QP në Prishtinë

(furrat dhe makinat për larjen e enëve) të renovohen

kur kjo është e mundur apo të sigurohen pajisje të

reja;

Të vihen në funksion sallat e ushqimit nëpër pavione

të caktuara në QK në Dubravë, duke evituar në këtë

mënyrë shërbimin e ushqimit nëpër dhoma të të

dënuarve;

Të merren rregullisht mostrat e ushqimit për ruajtje

dhe verifikim. Të sigurohen librezat sanitare për

stafin përgjegjës në të gjitha rastet ku ato mungojnë

dhe kjo të bëhet praktikë e rregullt.




62

5. Higjiena

• Cilësia e produkteve higjienike:

Deri në përfundimin e procesit të decentralizimit të

procedurave të prokurimit, SHKK të sigurojë se

procesi i tenderimit për furnizimin me produkte

higjienike të bëhet në pajtim me këto procedura, të

jetë transparent dhe të sigurojë një minimum të

cilësisë së tyre;

SHKK të ndërmarrë veprimet për sanimin e gjendjes

jo të mirë të infrastrukturës fizike në Pavionin 1, 4

dhe 5 në QK në Dubravë ku ka defekte në nyjet

sanitare, lagështi dhe mure të dëmtuara në dhomat e

të dënuarve;

Dhomat e vetmisë në QP Gjilan dhe QP Pejë të

mirëmbahen rregullisht. Këto dhoma në QP Gjilan të

përdoren për vendosjen e përkohshme të të dënuarve

vetëm në rrethana shumë të veçanta (mbipopullimi)

dhe për koha sa më të shkurtë të mundshme;

Sigurimi i furnizimit të rregullt dhe të mjaftueshëm meujë të ngrohtë në QK Dubravë (Pavioni 1, 4, 5). Të

sanohen defektet në dushet e banjove në pavionet 1

dhe 4 në Dubravë. Në çdo rast, të shmanget praktika

e rrezikshme e ngrohjes së ujit me tela të rrymës nga

ana e të dënuarve.




63

6. Sistemimi i të dënuarve dhe të paraburgosurve

• Vendosja e të dënuarve/paraburgosurve

Sistemimi i të dënuarve/paraburgosurve të bëhet në

pajtim me kriteret e parapara ligjore duke marrë

parasysh ato më elementare si: lartësia e dënimit,

pesha dhe natyra e veprës penale, mosha e të

dënuarve, gjendja shëndetësore etj (Pavioni 5 në QK

në Dubravë, QP në Gjilan etj);

Të bëhet sistemimi i femrave të dënuara në bazë të

kritereve ligjore (mosha, vepra penale, kohëzgjatja e

dënimit, statusi i tyre (e dënuar/paraburgosur) etj;

SHKK të ndërmarrë hapa për ndërtimin apo

adoptimin e hapësirave të veçanta për vendosjen e

femrave të mitura të paraburgosura apo të dënuara.

Deri në zgjidhen e këtij problemi, menagjmenti i QK

në Lipjan të evitojë qëndrimin e përbashkët të të

dënuarve dhe të paraburgosurave apo edhe

kontaktet/komunikimin e të paraburgosurave të

akuzuara për të njëjtat vepra;

SHKK të reduktojë sa më shumë numrin e të

paraburgosurve që qëndrojnë në QK Dubravë dhe

mundësisht kthimin e tyre nëpër Qendrat përkatëse të

Paraburgimit ;

Të dënuarit vartës të substancave narkotike, po ashtu

duhet të gëzojnë vendosje dhe trajtim të veçantë nga

të dënuarit e kategorive të tjera. Vendosja ndaras




64

është hapi i parë drejt trajtimit të veçantë të tyre në

pikëpamje të kujdesit shëndetësor, rehabilitimit dheterapisë në komunitet. SHKK dhe Ministria e

Drejtësisë të nxisin Ministrinë e Shëndetësisë që të

përkrah ose miratoj politika për rehabilitimin dhe

trajtimin e kësaj kategorie edhe pas lirimit të tyre.

• Të dënuarit për kundërvajtje:

QK në Lipjan nuk është e destinuar për vendosjen e tëdënuarve për kundërvajtje. Në rastet kur kohëzgjatja

e dënimit nuk kalon 3 muaj i dënuari mund të vuajë

dënimin në Qendrën e Paraburgimit. Në rastet e tjera,

SHKK të shqyrtojë mundësinë mendojë për vendosjen

e tyre në një pavion të caktuar përbrenda QK në

Dubravë bashkë me kundërvajtësit e tjerë.

• Transferimet e të dënuarve me rrezikshmëri:

Transferimet e të dënuarve të kategorizuar me

rrezikshmëri të lartë apo shumë të lartë duhet të

reduktohen në minimumin e mundshëm dhe kjo masë

të aplikohet vetëm në bazë të qëllimeve legjitime. Me

rastin e transferimit duhet të merret parasysh

ndjeshmëria e sigurisë në institucionet ku transferoheti dënuari, e në veçanti në qendrat e paraburgimit.

“KPT vlerëson se kategori të caktuara të të dënuarve mund të

jenë skajshmërisht të vështirë për t’u trajtuar dhe ndonjëherë

transferimi i tyre mund të jetë i nevojshëm. Megjithatë, lëvizja e

vazhdueshme e një të dënuari nga një institucion në tjetrin mund

të ketë efekte të dëmshme në mirëqenjen e tyre psikologjike dhe

fizike (Normat e KPT-së)”.




65

Të përshpejtohet dhe përfundojë procesi i vendosjes

së të dënuarve në Burgun e Sigurisë së Lartë. Kriterete aplikimit/vendosjes të bëhen të qarta paraprakisht

për të dënuarit.

• Lirimi me Kusht:

Ministria e Drejtësisë në bashkëpunim me SHKK si

autoritet përgjegjës për mbajtjen e të dënuarve të bëjë

presion tek Këshilli Gjyqësor i Kosovës për njëefikasitet dhe transparencë më të madhe të punës së

Panelit për Lirim me Kusht. Kjo të shoqërohet me

raporte mbi kërkesat e shumta që presin për t’u

trajtuar, vërejtjet apo ankesat e të dënuarve në punën

e Panelit, përmbajtjet shpesh kontradiktore dhe

arsyetimet sipërfaqësore të vendimeve, shqetësimet e

Shërbimit Social apo shqetësimet eventuale tëshërbimeve të tjera relevante për vlerësimin e Panelit.

• Shërbimi Social:

Shërbimi Social duhet të ngritet mbi baza

profesionale dhe t’i ofrohen kushte të duhura të

punës. Të rritet numri i punëtorëve social në

institucionet ku kapacitetet aktuale nuk janë tëmjaftueshme, në veçanti në QK në Dubravë. Të

ofrohen programe intensive dhe të vazhdueshme për

ngritjen e kapaciteteve profesionale të stafit të

Shërbimit Social;

Shërbimi qendror social të punojë në hartimin e një

programi të trajtimit individual të të dënuarve siç




66

kërkohet nga LESP dhe të definohet qartë roli i strafit

përgjegjës përbrenda këtij programi.

7. Tretmani dhe kujdesi shëndetësor

Pas transferimit të kujdesit shëndetësor nga Ministria

e Drejtësisë në Ministrinë e Shëndetësisë, MD/SHKK

në koordinim dhe bashkëpunim me Ministrinë e

Shëndetësisë të bëjë të qartë rolin dhe kompetencat në

adresimin e ankesave lidhur me shërbimet

shëndetësore (trajtimin e të dënuarve, informimin,

furnizimin me barna etj) si dhe çështjeve tjera të

ndërlidhura me këtë aspekt .

8. Stafi – kushtet e punës

• Numri i vogël i stafit:

Në kushtet e mbipopullimit të theksuar në dy vitet e

fundit SHKK duhet të mendojë për rritjen e numrit të

stafit nëpër institucionet korrektuese. Rritja e numrit

të stafit në mënyrë të drejtëpërdrejtë është e

ndërlidhur me ofrimin e shërbimeve më të mira, nivel

më të lartë të sigurisë për ta dhe të vendosurit,

menagjim më të mirë të aktiviteteve apo rutinave të

ngjeshura etj;

Të ofrohen kushte të përshtatshme të punës për stafin

korrektues në institucione, e sidomos në QP në

Prishtinë, QP Prizren, në QK në Lipjan (Pavioni D)

dhe në Njësinë për të Mitur . Në QP në Lipjan të

sigurohen kushte të duhura të punës për stafin e




67

njësisë së transportit (automjete, uniformë, pajisje

komunikimi);

Në QK në Smrekonicë të kompletohet stafi profesional

(civil) dhe të fillohet me programet e trajnimeve për

stafin aktual.

9. Regjimi dhe standardet në institucionet korrektuese

• QK në Smrekonicë:

Ministria e Drejtësisë të analizojë dhe rishqyrtojë mekujdes kriteret e aplikimit apo përfitimit të regjimit tëtipit të hapur të institucionit korrektues nëSmrekonicë, në mënyrë që të mos degradojë qëllimi iregjimit të këtij institucioni. Poashtu të rishikohet

pranimi i të dënuarve në mënyrë të drejtëprdrejtë nëkëtë institucion nga Gjykatat;

Të miratohen procedurat e punës dhe programi i

regjimit për QK në Smrekonicë si institucionkorrektues i tipit të hapur dhe të rekrutohet stafiprofesional (në uniformë dhe civil) për këtë

instituciont.

• QK në Lipjan:

Kjo qendër është e destinuar për mbajtjen e tëdënuarve të mitur si dhe femrave të dënuara. Përveçkësaj kategorie këtu vuajnë dënimin edhe të

paraburgosurat femra, femrat e mitura të dënuara si

dhe të dënuarit për kundërvajtje. Ministria eDrejtësisë në një strategji apo plan afatgjatë të




68

strukturimit të institucioneve korrektuese duhet të

vendos se për çfarë kategorie të të dënuarve do tëshërbeje ky institucion.

• QK në Dubravë:

Si institucioni më i madh korrektues kjo qendër nukofron kushtet e duhura për mbajtjen dhe trajtimin e të

gjitha kategorive të të dënuarve.

Me ndërtimin e burgut të sigurisë së lartë, QK nëDubravë do të lirohet vetëm nga të dënuarit e

kategorizuar si të rrezikshëm dhe të dënuarit medënime afatgjata, por jo edhe kategoritë e tjera si: tëdënuarit me dënime afatshkurta-kundërvajtje, tëdënuarit me gjysmë liri, të dënuarit me burgim tëpërjetshëm etj. Ndër të dënuarit në QK në Dubravë po

ashtu hyjnë edhe të gjitha grupmoshat e të dënuarveduke përfshirë edhe të moshuarit, personat me nevojatë veçanta, përdoruesit e drogës si dhe ata meçrregullime mendore dhe sjellje agresive.

Në mënyrë që të ofrohet një trajtim dhe menagjim mëi mirë i resurseve dhe shërbimeve sikurse edhe për

QK në Lipjan, Ministria e Drejtësisë dhe SHKK duhettë mendojnë për definimin e një regjimi më specifik tëkëtij institucioni.




69

VI. Aktivitetet të tjera të QKRMT-së

Lobimi dhe Avokimi

26 Qershori Dita e OKB-së në mbështetje të viktimave të

torturës

Si çdo vit, edhe në vitin 2013, QKRMT ka shënuar 26

Qershorin “Ditën Ndërkomëtare në Mbështetje të viktimave tëTorturës”. Për nder të kësaj dite dhe me qëllim të ngritjes sëvetëdijes së opinionit dhe autoriteteve për respektimin e të

drejtave të njeriut, Task Forca Monitoruese ka mbajtur njëkonferencë të përbashkët. Në konferencë janë ftuar të gjithëakterët në fushën e të drejtave të njeriut e në veçanti tëdrejtave të persnave të privuar nga liria në Kosovë, sikurse

edhe përfaqësues të organizatave ndërkombëtare të pranishmenë Kosovë.

Përveç kësaj, konferenca kishte për qëllim që të promovojë

punën dhe qëllimin e Iniciativës për krijimin e MekanizmitKombëtar kundër Torturës. Për këtë Task Forca prezantoipunën e saj në ngritjen e kapaciteteve monitoruese dheraportuese gjatë dy viteve si dhe gjetjet e rekomandimet nga

vizitat në tri institucione korrektuese të Kosovës gjatë vitit2013.




70

Përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë, Shërbimit Korrektues

të Kosovës si dhe Komisionit Parlamentar për të Drejtat eNjeriut vlerësuan punën e Task Forcës në adresimin e

problemeve me të cilat ballafaqohet sistemi korrektues iKosovës dhe bashkëpunimin me këto institucione përzbatimin e rekomandimeve të nga vizitat monitoruese si dhepremtuan vazhdimin dhe thellimin e bashkëpunimit me Task

Forcën.

Vizita e Task Forcës monitoruese në QK në Lipjan




71

Punëtoria e QKRMT mbi ankesat në institucionet

korrektuese

Në kuadër të projektit aktual për promovimin e respektimit tëttë drejtave të njeriut në institucionet korrektuese, QKRMTprej më tepër se dy vitesh është angazhuar në promovimin enjë mekanizmi efikas dhe transparent të ankesave të

brendshme për personat e dënuar dhe të paraburgosur në këto

institucione.

Në fillim të vitit 2013 ka përfunduar procesi i ndryshimeve

dhe plotësimeve të LEPS-it në të cilin ka marrë pjesë nëmënyrë aktive edhe QKRMT-ja sikurse edhe ekspertë dhepërfaqësues të institucioneve dhe organizatave të ndërlidhura.QKRMT kishte për synim që në bazë të eksperiencës së saj nëmonitorimin e institucioneve korrektuese të kontribuojë në

avancimin e dispozitave mbi ankesat të cilat do të përbëninnjë bazë të mirë për hartimin e procedurave të qarta dheefikase në praktikë.

Pas miratimit të ndryshimeve dhe plotësimeve të LEPS-it ngaKuvendi i Kosovës në Pranverë të 2013, QKRMT në muajingusht 2013 mbajti një takim pune për prezantimin e draft

dokumentit mbi ankesat në institucionet korrektuese. Nëtakim morrën pjesë anëtarë të Task Forcës Monitoruese (IAP,KMDLNJ), përfaqësues të menagjmentit dhe zyrtarë tëSHKK, përfaqësues të Ministrisë së Drejtësisë dhe ekspertënga sitemi i burgjeve të Holandës, Hungarisë dhe Shqipërisë.Qëllimi i takimit para së gjithash ishte diskutimi i projekt

dokumentit të hartuar nga QKRMT si dhe marrja e përvojave

dhe sugjerimeve nga ekspertët ndërkombëtarë të fushës.




72

Zyrtarë për Punë Sociale nga QK në Dubravë që ishin pjesë e

takimit mirëpriten nismën për krijimin e procedurave të qartatë punës lidhur me ankesën duke e vlerësuar atë si një fushë të

ndjeshme dhe mjaft të nevojshme për t’u rregulluar.

Komentet, vërejtjet dhe sugjerimet e zyrtarëve të SHKK dheekspertëve ndërkombëtarë u përfshinë në variantin

përfundimtar të dokumentit dhe i njëjti ju dërgua SHKK përshqyrtim në fund të muajit shtator 2013. SHKK është në

proces të draftimit të udhëzimeve që dalin nga LEPS dhe tënjëjtat pritet që gjatë vitit 2014 t’ia dërgojë për miratim

Ministrit të Drejtësisë.

Në fillim të vitit 2014, QKRMT ka filluar një bashkëpunimintensiv me SHKK në procesin e hartimit të këtyre

udhëzimeve duke ofruar përvojën dhe ekspertizën e saj, në

veçanti në udhëzimet lidhur me zbatimin e ndëshkimevedisiplinore si dhe përdorimin e masave shtërnguese/kufizuesepër të dënuarit.

Hulumtimi QKRMT/DIGNITY: “Matja e kualitetit të

jetës në institucionin korrektues”

Prezantimi i rezultateve preliminare të hulumtimit

Studimi i përbashkët QKRMT/DIGNITY (Danimarkë) i

realizuar gjatë vitit 2012 kishte për qëllim analizimin ekomponentëve kryesore që ndikojnë në kualitetin e jetës nëqendren korrektuese në Dubravë. Me fjalë tjera studimi synoiqë të identifikojë në mënyrë shkencore sfidat e vazhdueshme




73

të jetës dhe punës në burg nga këndvështrimi i të dënuarve

dhe personelit të qendrës korrektuese.

Rezultatet dhe mësimet e nxjerra nga ky studim pritet t’indihmojnë personelit menagjues të institucioneve korrektuesedhe akterëve tjerë vendimmarrës si dhe të jenë relevantë përgjithë sistemin e drejtësisë penale në Kosovë.

Përfshirja e elementeve për mjetet vlerësuese të “Matjes së

cilësisë së jetës në institucionin korrektues” në pytësorët eaplikuar është një mënyrë për t’u njohur me dinamika më të

gëra të jetës në institucionin korrektues dhe në veçantimarrëdhënjet gardian-i dënuar në kontekstin e procedurave tëankesave dhe të cilat janë pak a shumë influencuese nëparandalimin e trturës dhe keqtrajtimit të të dënuarve. Pytësori

shqyrton temat duke u përqendruar në përvojën e të dënuarve

gjatë jetës në burg. Në fakt, kjo ka të bëjë me hulumtimin emasës - deri ku “dëgjohet zëri” i të dënuarve dhe nivelin e“dëgjimit” të zërit të tyre.

Hulumtimi, për më tepër ofron një bazament mbi perceptimete të dënurve mbi mundësitë që ezistojnë për t’u ankuar dhepër t’u dëgjuar.

Pas përpunimit dhe analizimit të të dhënave si rezultat i punëshulumtuese në këtë institucion, duke përfshirë intervistimin e200 personave të dënuar dhe rreth 100 anëtarëve të stafit menjë qasje kuantitative të të dhënave, të realizuara në prill të

2012 si dhe realizimit të fokus grupeve me të dënuarit dhepersonelin, të realizuara në maj të vitit 2013, u vendos që tërezultatet preliminare të hulumtimit të prezantohen dhe

diskutohen në një takim të veçantë pune.




74

Kështu, me 2 gusht 2013 hulumtuesitnga QKRMT dhe

DIGNITY u mblodhën në një takim pune dhe diskutuan mbiecurinë, sfidat dhe mësimet e nxjerra gjatë punës hulumtuese

në QK në Dubravë duke përfshirë edhe takimet me grupet efokusuara. Dizajnuesje e hulumtimit, Profesoresha AlisonLiebling (Universiteti Cambridge në Angli) prezantojrezultatet preliminare të hulumtimit dhe metodologjinë e

përdorur në analizimin dhe verifikimin e të dhënave.

Pas analizimit përfundimtar të komenteve dhe diskutimeve nëkëtë takim, rezultatet e hulumtimit do të marrin formën

përfundimtare dhe ashtu siç ishte prezantuar në fillim tëhulumtimit të njëjtat do t’i ofrohen SHKK dhe QK nëDubravë për nevoja të tyre.

Konferenca vjetore mbi gjetjet në institucionet

korrektuese

QKRMT përkrahur nga Instituti për Shoqëri të Hapur (OSI)me 22 nëntor 2013, ka organizuar një konferencë ku janëprezantuar gjetjet kryesore nga monitorimi i institucioneve

korrektuese në Kosovë gjatë vitit 2013. Konferenca ështëfinancuar nga Zyra e Komisionarit të Lartë të të Drejtave tëNjeriut (OHCHR)-Zyra në Kosovë dhe përveç prezantimit tëgjetjeve, kishte për qëllim edhe ofrimin e mundësisëpërfaqësuesve të institucioneve relevante për të diskutuar dhe

adresuar çështje me rëndësi të të drejtave të njeriut në këtoinstitucione.




75

Në konferencë morren pjesë Zv Ministri i Drejtësisë, Zv

Drejtori i Shërbimit Korrektues të Kosovës, Zv i Avokatit tëPopullit, Drejtori Ekzekutiv i KMDLNJ-së, përfaqësues të

EULEX-it, OSBE, Këshillit të Evropës, Zyra e PërfaqësuesitSpecial të BE-së, Këshilli Gjyqësor i Kosovës, drejtorë tëinstitucioneve korrektues dhe përfaqësues të shoqërisë civilenë Kosovë.

Drejtoresha e QKRMT-së, Znj. Feride Rushiti bëri një

përmbledhje të aspekteve problematike që e shoqërojnëShërbimin Korrektues të Kosovës prej vitesh si: Infrastruktura

fizike e institucioneve, kushtet materiale dhe të banimit,ushqimi dhe ambienti, higjiena dhe mirëmbajtja, sistemishëndetësor dhe ai i shërbimit social jo efikas, sistemimi jo iduhur i të dënuarve/paraburgosurve, trajtimi jo i duhur ipersonave me nevoja të veçanta, vërejtjet e shumta në punën e

panelit për lirim me kusht, sistemin ende jo efikas të ankesavetë brendshme, diskriminimi në trajtim dhe ndarje tëprivilegjeve, shkeljen e të drejtës në informim dhe çështjet etransferimeve të shpeshta. Znj. Rushiti shtoi se disa prej

këtyre gjetjeve janë potencuar edhe në Raportin e fundit tëProgresit të KE për Kosovën.

Zv Ministri i Drejtësisë Z. Daut Xhemajli vlerësoi punën e

QKRMT-së dhe përkushtimin e stafit menagjerial tëinstitucioneve korrektuese për të ndarë shqetësimet e tyre.Raporti përmbledhës i gjetjeve theksoi se do t’u shërbejnëdrejtorëve të institucioneve dhe palëve tjera brenda sistemitpër të reflektuar dhe ofruar komente dhe mospajtimet e tyre të

cilat në fund të fundit i shërbejnë përmirësimit të gjithësistemit dhe nxisin komunikimin dhe ndërveprimin e të gjithë

akterëve.




76

Z. Joel Mermer nga OHCHR, vlerësoi punën e monitorimit të

pavarur dhe afirmimit që Konventa kundër Torturës e OKB-së(protokoli shtesë i saj) i bën përfshirjes së shoqërisë civile në

MKP kundër Torturës. Ai poashtu vlerësoi arritjet e TaskForcës në Kosovë dhe nevojën për të mbështetur këtëiniciativë.

Edhe Z. Behxhet Shala nga KMDLNJ dhe Znj, Shqipe Ibraj-

Mala nga iAP permendën disa mangësi që vazhdojnë tashoqërojnë sistemin korrektues, për çka këto institucione kanëraportuar në vazhdimësi tek shërbimi korrektues si dheqendrat përkatëse. Z. Shala theksoi të metat e gjithë sistemitpërfshirë edhe atë gjyqësor të cilat vazhdojnë t’a sfidojnëmjaft edhe shërbimin korrektues në realizimin e misionit të tij.

Znj Ibra-Mala duke folur për të arriturat e Task Forcës së

përbashkët tha se mekanizmi po bën punë të mirë nëidentifikimin dhe vlerësimin e gjendjes në institucionet




77

korrektuese dhe në këtë drejtim gjatë vitit 2013 janë realizuar

dy vizita të përbashkëta në tri institucione korrektuese,raportet e të cilave janë bërë publike dhe janë ndarë me

autoritetet.

Z. Alban Muriqi (Menagjer i projektit të monitorimit –QKRMT), theksoj rëndësinë e monitorimit të pavarur në

institucionet e mbyllura, prezantoi shkurtimisht metodologjinëe punës së QKRMT, ndërkaq elaboroi në detaje gjetjet nga 20

vizitat monitoruese të QKRMT të realizuara gjatë vitit 2013.Ai përmblodhi disa rekomandime bazike të cilat tha se mund

t’i shërbejnë Ministrisë së Drejtësisë apo ShërbimitKorrektues për adresimin dhe tejkalimin e sfidave.

Në përmbyllje, QKRMT njoftoi se brenda muajit dhjetor 2013

do të ketë edhe një takim të ngjajshëm dhe mbi bazën e të

gjitha diskutimeve të sotme si dhe zhvillimeve në terren do tëmund të ofrojmë një pasqyrë akoma më komplete të situatëssë të drejtave të njeriut në këto institucione. Poashtu, u tha senë takimin e radhës i cili më shumë do të ketë karakterin e një

takimi pune do të prezantohen rekomandimet konkrete tëQKRMT-së për institucionet korrektuese të Kosovës.




78

Takimi i punës QKRMT – Institucionet Korrektuese

Me 11 dhjetor 2013 QKRMT ftoi në një takim pun të gjithëdrejtorët e institucioneve korrektuese të Kosovës si dhemenaxhmentin e Shërbimit Korrektues të Ksoovës. Në takim

morrën pjesë edhe përfaqësues të Task Forcës (IAP dheKMDLNJ).

Drejtoresha Ekzekutive e QKRMT, Znj Feride Rushiti

paraprakisht falënderoj menagjmentin e lartë të ShërbimitKorrektues dhe drejtuesit e institucioneve për bashkëpunimine ofruar në realizimin e mandatit të QKRMT në institucionetkorrektuese si dhe gatishmërinë e tyre për të kontribuar nëpërmirësimin e kushteve dhe të trajtimit të personave të

dënuar dhe të paraburgosur. Qëllimi i takimit u tha të jetëprezantimi i rekomandimeve konkrete mbi bazën e gjetjeve

nga konferenca e datës 22 nëntor 2013, si dhe diskutimi igjetjeve nga vizita e fundit e Komitetit për Parandalimin e

Tortures (KPT) në vitin 2010.

Z. Alban Muriqi nga QKRMT, prezantoi rekomandimet sipasfushave kryesore problematike në institucionet korrektuese.

Ndërsa drejtorët e institucioneve, menagjmenti i SHKK si dhe

anëtarët e Task Forcës patën mundësi që të japin komentetapo vërejtjet e tyre në rekomandimet e prezantuara. Mbi bazëne këtyre plotësimeve, QKRMT më pas t’i hartojrekomandimet të cilat janë prezantuar në kapitull të veçantë të

këtj raporti.

QKRMT në këtë takim pune prezantoj në formë të shkruar njëpërmbedhje me gjetjet dhe rekomandimet kryesore nga vizita

e fundit e KPT në Kosovë në vitin 2010. Qëllimi ishte që




79

institucionet korrektuese të mund të reflektojnë dhe përgatiten

para vizitës së radhës së KPT në Kosovë të paralajmëruar përvitin 2014. QKRMT ofroj gatishmërinë e saj në bazë të

ekspertizës monitoruese për të ndihmuar dhe bashkëpunuarme shërbimin korrektues në gjetjen e zgjidhjeve dhepërmbushjen e rekomandimeve të KPT-së.

Përveç kësaj, QKRMT prezantoj edhe një përmbledhje tëstandardeve më të avancuara nga fusha e menagjimit të

burgjeve në këndvështrimin e të drejtave të njeriut.

Projekti i Task Forcës me Komitetin Holandez të

Helsinkit 2013-2016

Në qershor të vitit 2013 Task Forca ka arritur marëveshje me

Komitetin Holandez të Helsinkit për të bashkëpunuar nërealizimin e projektit 3 vjeqar (2013-2016) në QendrenKorrektuese në Lipjan (Njësinë për të mitur). Projektititullohet “Pëmirësimi i kushteve të burgimit për të miturit e

dënuar” dhe synon m të ofrojë përvojën e sistemit holandez tëburgjeve për të miturit në fushën e risocializimit dhepërgatitjes së tyre për jetë pas lirimit.

Projekti është pjesë e bashkëpunimit ndërmjet Ministrisë sëPunëve të Jashtme të Holandës për Qeverinë e Kosovës dheqë implementohet përmes partnerit të saj – KomitetitHolandez të Helsinkit. Projekti ka qasje regjionale dhe në këtëkuptim Shërbimi Korrektues i Kosovës do të mund të përfitojë

nga përvoja e vendeve regjionale si Shqipëria dhe Maqedoniasi dhe në ngritjen e kapaciteteve të stafit përmes trajnimeve

regjionale të parapara në programin e projektit.




80

Në nëntor të vitit 2013, ekspertë holandez nga Instituti për

Drejtësi dhe Siguri kanë ndërmarrë një vizitë të zgjeruar nëQK në Lipjan dhe kanë bërë një raport gjithëpërfshirës të

vlerësimit të nevojave. Raporti do t’i shërbej adoptimit dhemodifikimit të metodologjisë së programit sipas nevojave dhespecifikave të regjimit të burgimit për të miturit në QK nëLipjan.

Roli i Task Forcës monitoruese në kuadër të projektit është

monitorimi dhe vlerësimi i zbatimit të projektit dhe raportimipër Komitetin Holandez të Helsinkit mbi progresin e arritur.

Përveç kësaj, në fund të projektit vlerësohet se Task Forca dotë jetë në gjendje (arrijë kapacitetet e duhura) për të avokuarpër zbatimin e rekomandimeve në fushën e të drejtave tëpersonave të privuar nga liria në institucionet korrektuese tëKosovës.





Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të mbijetuarve të Torturës (QKRMT)është organizatë e pavarur, joqeveritare dhe jo fitimprurëse, e themeluarnë vitin 1999 me mision ofrimin e trajtimit dhe shërbimeve të rehabilitimit

për viktimat e torturës dhe të keqtrajtuarve gjatë luftës në Kosovë.

QKRMT poashtu është e angazhuar në promovimin dhe respektimin e tëdrejtave të njeriut për të gjitha etnitetet në Kosovë si dhe në parandalimin

dhe çrrenjosjen e torturës dhe çdo forme tjetër të keqtrajtimit, përmes

monitorimit të të drejtave të njeriut në vendet e ndalimit në Kosovë.

QKRMT punon në ngritjen e vazhdueshme të kapaciteteve të stafit të sajdhe atyre në sektorin publik për ofrimin e shërbimeve lidhur me çështjetqë kanë të bëjnë me torturën dhe traumen si dhe trajtimin e duhur dhe

respektimin e të drejtave të personave të privuar nga liria.

QKRMT që nga viti 2007 ndërmerr aktivitete të rregullta monitorimi nëinstitucionet korrektuese, qendrat e paraburgimit, stacionet policore dhenë institucionet e shendetit mendor me qëllim të promovimit dhe ngritjes

së nivelit të respektimit të të drejtave për personat e privuar nga liria.

Nga viti 2011 QKRMT është pjesë e nismës së përbashkët me IAP dheKMDLNJ për krijimin e Mekanizmit Kombëtar kundër Torturës sipas

Protokollit Opsional të Konventës kundër Torturës të OKB-së (OPCAT).

Documents

T Drejtat e Njeriut n Institucionet Korrektuese-2013QKRMT.pdf