SYSTEMY WYBORCZE

SYSTEMY WYBORCZE

WYBORY• współcześnie przeprowadzane w zdecydowanej

większości krajów świata (nie tylko w krajach demokratycznych)

• aby w istocie pozwalały na dokonanie wyboru powinny być CYKLICZNE i RYWALIZACYJNE

• ideałem jest, aby były również WOLNE, UCZCIWE i dokonywane przez NIEZALEŻNYCH WYBORCÓW

w praktyce mogą one być rywalizacyjne, semi-rywalizacyjne, quasi-rywalizacyjne bądź nierywalizacyjne

SYSTEM WYBORCZYogół norm regulujących czynne i bierne prawo wyborcze, proces wyłaniania kandydatów, zasady prowadzenia kampanii wyborczej, sposób przeprowadzenia głosowania, metody przeliczania głosów na mandaty oraz procedury kontrolowania prawidłowości wyborów

SYSTEM WYBORCZY

LEGITYMIZOWANIE WŁADZYZWYCIĘZCÓW

EGZEKWOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI

POLITYCZNEJ & UMOŻLIWIENIE ALTERNACJI WŁADZY

ZAPEWNIENIE REPREZENTACJI MNIEJSZOŚCI PRZEKAZYWANIE

SYGNAŁÓW OD WYBORCÓW DO

POLITYKÓWWZMACNIANIE (LUB

OSŁABIANIE) SYSTEMU RZĄDÓW DEMOKRATYCZNYCH

Normy, na których bazują systemy wyborcze państw demokratycznych:

• TAJNOŚĆ• RÓWNOŚĆ

• BEZPOŚREDNIOŚĆ

• POWSZECHNOŚĆ

RÓWNOŚĆ FORMALNARÓWNOŚĆ MATERIALNA

CENZUSYWYŁĄCZENIA

NORMA PRZEDSTWICIELSTWA

3628

56%44%

FORMUŁA WYBORCZA(REGUŁA ROZSTRZYGNIĘCIA)

metoda przeliczania głosów oddanych przez wyborców na mandaty

+ (w niektórych krajach) PROPORCJONALNOŚĆ

SYSTEMY WYBORCZEWIĘKSZOŚCIOWEPROPORCJONALNEMIESZANE

2A + 1B

PARTIA A

BOKRĘG I OKRĘG IIOKRĘG IIIPOPARCIE W SKALI KRAJU

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

SYSTEM PROPORCJONALNY

B

A90%45%45%

10%55%55%

60%

40%

PARTIA B

PARTIA AOKRĘG I OKRĘG IIOKRĘG III

PARTIA B PARTIA C PARTIA D50%5%5%

5%50%5%

5%5%50%

40%40%

40%

POPARCIE W SKALI KRAJU 20

%20%

50%50%

50%20%

40%

ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA1. wedle zasady większości bezwzględnej

2. wedle zasady większości względnej

ZWYCIĘZCA MUSI UZYSKAĆ MIN. 50%+1 GŁOS

(majority system)

(plurality system)

jeśli nie ma takiej osoby to przeprowadza się II TURĘ, w której startują kandydaci z największą liczbą głosówalbo od razu stosowany jest tzw. SYSTEM GŁOSOWANIA ALTERNATYWNEGO

ZWYCIĘŻA TEN, KTO OTRZYMA NAJWIĘCEJ GŁOSÓW

• OKRĘGI JEDNOMANDATOWE (NA OGÓŁ)• WYNIK W ZNACZNYM STOPNIU ZALEŻNY OD SAMYCH

KANDYDATÓW (PROGRAM PARTII MA ZNACZENIE DRUGOPLANOWE)

• KORZYSTNA DLA PARTII, KTÓRE SĄ W STANIE WYSTAWIĆ SILNYCH KANDYDATÓW W JAK NAJWIĘKSZEJ LICZBIE OKRĘGÓW

ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWAZALETY:

… I WADY:

• SPERSONALIZOWANA RELACJA POMIĘDZY WYBORCĄ A DEPUTOWANYM

• PRZYCZYNIA SIĘ DO WIĘSZEJ STABILNOŚCI SYSTEMU POLITYCZNEGO (ZAPOBIEGA ZBYTNIEMU ROZCZŁONKOWANIU ORGANU PRZEDSTAWICIELSKIEGO)

• MOŻE PROWADZIĆ DO TEGO, ŻE ZNACZNA CZĘŚĆ WYBORCÓW W OGÓLE NIE JEST REPREZENTOWANA

• PODZIAŁ MANDATÓW MOŻE ZNACZNIE ODBIEGAĆ OD ROZKŁADU PREFERENCJI WYBORCÓW

• PRZYCZYNIA SIĘ DO ZJAWISKA EROZJI LOJALNOŚCI PARTYJNEJ

• POMNIEJSZANIE ZNACZENIA UGRUPOWAŃ SKRAJNYCH I RADYKALNYCH

ORDYNACJA PROPORCJONALNAZasadniczy cel: PODZIAŁ MANDATÓW POWINIEN

JAK NAJLEPIEJ ODPOWIADAĆ PREFERENCJOM GŁOSUJĄCYCH

• OKRĘGI WIELOMANDATOWE• PARTYJNE (KOALICYJNE) LISTY KANDYDATÓW

• WYBORCY OCENIAJĄ PRZEDE WSZYSTKIM PROGRAM PARTII I POSTAWĘ LIDERÓW

• RZADKO STOSOWANY W POSTACI CZYSTEJdeformacje: KLAUZULA ZAPOROWA (próg wyborczy)

BLOKOWANIE LISTTWORZENIE LIST OGÓLNOKRAJOWYCH

• UZYSKANIE MANDATU NIE WYMAGA ZWYCIĘSTWA W DANYM OKRĘGU, A JEDYNIE PRZEKROCZENIA TZW. PROGU NATURALNEGO

ORDYNACJA PROPORCJONALNANajpopularniejsze metody przeliczania głosów na mandaty:

1.Metoda Hare-Niemeyera (METODA NAJWYŻSZYCH RESZT):

LICZBĘ WAŻNYCH GŁOSÓW oddanych w danym okręgu NA DANĄ LISTĘ mnoży się przez LICZBĘ MANDATÓW,

a uzyskany wynik dzieli się przez OGÓLNĄ LICZBĘ GŁOSÓW WAŻNYCH

• stosunkowo korzystna dla partii, które nie uzyskały największego poparcia

• uznawana za najwierniej oddającą preferencje wyborców

komitety uzyskują tyle mandatów, ile wynosi LICZBA CAŁOŚCI z wyznaczonego dla nich ilorazu;

pozostałe mandaty są przydzielane zgodnie z malejącą kolejnością cyfr dziesiątek, setek,

itd.

ORDYNACJA PROPORCJONALNA

Partia APartia BPartia CPartia DPartia E

W 10-mandatowym okręgu wyborczym oddano 10 000 ważnych głosów.

3 6002 3002 0001 700

400

LICZBA GŁOSÓW

3 600 x 10 x 0,0001 = 3,6 2 300 x 10 x 0,0001 = 2,3 2 000 x 10 x 0,0001 = 2,0 1 700 x 10 x 0,0001 = 1,7 400 x 10 x 0,0001 = 0,4

32 2 1+ 1

+ 1


2. Metoda Sainte-LaguëLICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NIEPARZYSTE, (z tym, że jako pierwszy dzielnik przyjmuje się często 1,4).

METODY NAJWIĘKSZYCH ŚREDNICH:

3. Metoda d’HondtaLICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NATURALNE. Następnie – jak w metodzie Sainte-Laguë.

• sprzyja dużym partiom NADREPREZENTACJA(Matthew effect)

Następnie porównuje się wszystkie uzyskane wyniki i spośród nich wyszukuje się tyle NAJWIĘKSZYCH ILORAZÓW, ile jest mandatów do obsadzenia.

4. Metoda Hagenbacha-Bischoffa


Wyznaczamy ILORAZ WYBORCZY dla całego kraju (relacja liczby ważnych głosów oddanych w całym kraju do ogólnokrajowej liczby mandatów powiększonej o 1).Mandaty uzyskują te ugrupowania, które zdobyły liczbę głosów co najmniej równą ILORAZOWI WYBORCZEMU. Pozostałe mandaty są przydzielane jak w metodzie d’Hondta.


3 6002 3002 0001 700

400

LICZBA GŁOSÓW /1,4

2 5711 6431 4291 214

286

/3

1 200767667567133

/5

72046040034080

Metoda SAINTE-LAGUË: partia A – 2 mandatypartia B – 2 mandatypartia C – 1 mandatpartia D – 1 mandat



3 6002 3002 0001 700

400

LICZBA GŁOSÓW

ORDYNACJA PROPORCJONALNA/2

1 8001 1501 000

850200

/3 1 200

767667567133

3 6002 3002 0001 700

400

/1

Metoda d’HONDTA: partia A – 3 mandatypartia B – 1 mandatpartia C – 1 mandatpartia D – 1 mandat

ORDYNACJA PROPORCJONALNAZALETY:

… I WADY:

• PODZIAŁ MANDATÓW ZNACZNIE LEPIEJ ODPOWIADA ROZKŁADOWI PREFERENCJI WYBORCÓW• MNIEJSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO ZACHWIANIA LOJLALNOŚCI PARTYJNEJ

• BRAK WIĘZI DEPUTOWANEGO Z WYBORCĄ• NIEBEZPIECZEŃSTWO ROZDROBNIENIA

PARLAMENTU I DESTABILIZACJI POLITYCZNEJ• BRAK WPŁYWU WYBORCÓW NA ZAWIERANE PO

WYBORACH KOALICJE• NIEBEZPIECZEŃSTWO DOJŚCIA DO WŁADZY

UGRUPOWAŃ SKRAJNYCH

SYSTEMY MIESZANE

RÓWNOLEGŁE

POŁĄCZENIE ELEMENTÓW ORDYNACJI WIĘSZKOŚCIOWEJ I PROPORCJONALNEJ:

część mandatów rozdzielana w wyborach większościowych, część w

proporcjonalnych

(SEGMENTOWE, PÓŁPROPORCJONALNE)

Wyniki obu części są NIEZALEŻNE

m.in. Rosja, Japonia, Litwa, Ukraina, Pakistan, Gruzja, Filipiny

SYSTEMY MIESZANE

SPRZĘŻONE(SPERSONALIZOWANE, KOMPENSACYJNE)

Dysproporcje pojawiające się przy rozdziale mandatów wedle reguły większościowej są kompensowane mandatami z części proporcjonalnej.Wyborca dysponuje dwoma głosami:

• na określonego kandydata w okręgu jednomandatowym• na określoną listę partyjną

W pierwszej kolejności obsadzane są mandaty uzyskane w wyborach większościowych.

SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO

W okręgu wyborczym są do zdobycia 3 mandaty. W głosowaniu wzięło udział 60 osób.

PARTIA A PARTIA B PARTIA C PARTIA DNA 1-SZYM

MIEJSCU 14 24 9 13

NA 2-GIM MIEJSCU

B C D A C D A B D A B C7 0 7 16 8 0 4 4 1 3 6 4

WYNIKI GŁOSOWANIA

PRÓG WYBORCZY (wg formuły Droopa):

LICZBA GŁOSUJĄCYCHLICZBA MANDATÓW + 1

603 + 1 = 15

24-15=9 GŁOSÓW NADWYŻKOWYCH

PARTIA A PARTIA B PARTIA C PARTIA DNA 1-SZYM

MIEJSCU 14 24 9 13

NA 2-GIM MIEJSCU

B C D A C D A B D A B C7 0 7 16 8 0 4 4 1 3 6 4

SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO

824

x9 = +3

024

x9 = 01624 9 = +6x

PO DOLICZENIU DODATKOWYCH

GŁOSÓW20 - 12 13

20-15=5 GŁOSÓW NADWYŻKOWYCH

014

x5 = 0 714

x5 = +2,5714 5 = +2,5x

PO DOLICZENIU DODATKOWYCH

GŁOSÓW- - 12 15,5

TYP SYSTEMU WYBORCZEGO

PRZYKŁADY PAŃSTW, W KTÓRYCH SYSTEM JEST

STOSOWANY(w nawiasie podana jest ogólna liczba państw)

WIĘKSZO-ŚCIOWE

większość względna

okręgi jednomandatoweWielka Brytania, Indie, Kanada, Stany

Zjednoczone,(48)

okręgi wielomandatowe→

GŁOSOWANIE BLOKOWE

Kuwejt, Liban, Tuvalu(17)

większość bezwzględna

Francja, Wietnam(19)

PROPOR-CJONALNE

listy partyjne:

zamknięte Austria, Chile, Islandia, Izrael, Maroko, Norwegia

otwarte Dania, Łotwa, Polska, Szwecja

wolne Szwajcaria, Luksemburg, Ekwador

formuła:najwyższych średnich (np. d’Hondt, Sainte-Laguë)

Argentyna, Polska, Szwecja, Norwegia,

najwyższych reszt (np. Hare-Niemeyera)

Algieria, Cypr, Kolumbia, Rosja

MIESZANE

segmentowe Bułgaria, Litwa, Meksyk(26)

spersonalizowane Niemcy, Węgry, Rumunia, Nowa Zelandia(7)

INNE

głosowanie alternatywne Australia,(4)

system pojedynczego głosu przechodniego Irlandia, Malta(2)

system pojedynczego głosu nieprzechodniego Afganistan, Vanuatu(2)

metoda Bordy Nauru(1)

46%

36%

15%

4%

SYSTEMY WYBORCZE(rozkład liczby państw)

WIĘKSZOŚCIOWE PROPORCJONALNEMIESZANE PREFERENCYJNE

54%

24%

22%

>1%

SYSTEMY WYBORCZE(rozkład liczby ludności)WIĘKSZOŚCIOWE PROPORCJONALNEMIESZANE PREFERENCYJNE

KRYTERIA OCENY SYSTEMÓW WYBORCZYCH

dla analiz systemów wyborczych prowadzonych przez ekonomistów znamienne jest koncentrowanie się na kryteriach, które można zaksjomatyzować, ale...

NIE MA IDEALNEGO SYSTEMU WYBORCZEGO!

SYSTEM WYBORCZY A PROBLEM KORUPCJI

R. Myerson:system wyborczy może stanowić barierę utrudniającą walkę z korupcją

• wyborca dąży do maksymalizacji wypłaty (użyteczności) z oddanego głosu

• w parlamencie zasiadają reprezentanci dwu partii L1 i R1 skorumpowani w podobnym stopniu

L1 – partia rządzącaL2 – nowa partia lewicowa „czysta”

R1 – partia opozycyjna

Prawdopodobieństwo uzyskania mandatów przez L2 (→ zmniejszenia korupcji) niższe w przypadku ordynacji większościowej niż proporcjonalnej (idealnie proporcjonalnej)

Skuteczność walki z korupcją zależna od tego, jaki poziom poparcia mogą zyskać liderzy ugrupowań politycznych dzięki uczynieniu z różnic w poziomie korupcji istotnego problemu w czasie kampanii wyborczej

Documents

SYSTEMY WYBORCZE