xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, xc ||c a |,a Tn sch: S k T M Thin Tc gi: T M Thin Dch gi: Nh Thnh Nh xut bn: Vn hc Trung tm vn ha ngn ng ng Ty Ngun: Vnthuquan Ngy hon thnh: 19/5/2007 Bn PDF ny thuc v Phm Minh Tun v TGE http://www.esnips.com/web/minhtuan89 v http://www.thegioiebook.com xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, _o so t,c i vi vn ha th gii, quyn s k ca T M Thin chim mt a v c bit. N l cng trnh s hc ln nht ca Trung quc v l mt trong nhng quyn s c ting nht ca th gii. Nhng cn mt iu lm chng ta ngc nhin hn l cng trnh khoa hc ln lao y ng thi li l mt trong nhng tc phm vn hc u t ca nhn loi. Ngi Trung hoa xem n l tc phm ln nht v vn xui trong nn vn hc c Trung quc, v xem n l tc phm c in ngang hng vi th ca Ph. S k l c mt th gii. N lm tha mn tt c mi ngi. Ngi nghin cu s tm thy y mt kho ti liu v gi, chnh xc, vi gi tr tng hp rt cao. Nh nghin cu t tng tm thy qua S k mt trong nhng nh t tng v i nht ca thi c i (1). Ngi bnh thng tm thy v s nhng hnh tng in hnh, nhng cu chuyn hp dn, nhng con ngi y sc sng mnh lit. H thy qu kh sng li v khng phi ch c th. Ngi nghin cu vn hc cn tm thy y mt tc phm vn hc, mi mi ti tr nh s sng, h thy y mt tm hn, mt tm s au xt y sc mnh ca th tr tnh, mt tp Ly tao khng vn nh li nh gi ca L Tn. I. Con ngi T M Thin, tn t l T Trng, sinh nm 145 trc Cng nguyn, Long Mn hay l huyn Hn Thnh, tnh Thim Ty. T tin ca ng t i Chu lm Thi s. n i cha ca ng l T M m lm thi s lnh ca nh Hn. m l mt ngi hc rt rng, rt thch hc thuyt Lo Trang. Chc s quan ngoi vic chp s cn coi thin vn, lm lch, bi ton. Ngh vit vn, vit s, xem sao, xem lch th cng gn vi bn thy bi, thy cng. Cha thng vn a bn nui nh bn con ht, cn th tc vn coi thng. Tuy vy, T M m vn thy ci ngh ca mnh cao qu, v ng bit n c tc dng to ln i vi s thnh suy, hng vong ca mt nc. Trong cc s quan i trc, cng c nhng ngi dm hy sinh i mnh vit s tht, d s tht y lm vua cha tc gin. Chng hn khi Thi Tr git vua T, th quan thi s nc T vit: Thi Tr git vua ca mnh l Trang Cng. Quan thi s b git, ngi em ln thay vn vit nh vy, nn b git lun. Ngay lc , ngi em th ba xin ln thay khng thm bt mt ch. Thi Tr s khng dm git. Khng T lm kinh Xun Thu cng l chp li nhng s thc lch s ct ch thin t, c ch ch hu, pht ti cc i phu, nu r vng o. T M Thin sng thi th u Long Mn, cy rung, chn cu, lm bn vi nhng ngi nng dn bnh thng, v hc cc sch s c. Ln mi tui, ng hc T Truyn, Quc Ng, Th bn v thuc lng hu ht nhng bi vn ni ting ca thi trc. T M m ht sc ch n vic gio dc con. Nm T M Thin hai mi tui, ng bo con ln ng i du lch xem tn mt nhng ni sau ny T M Thin s phi vit s. T M Thin trc tin i v nam n Trng Giang, vt sng Hoi, sng T, thm mt m Hn Tn, on ln ni Ci K xem ni vua H V triu tp ch hu, vo hang V ng tm di tch vua V. Ci K ng nghe nhng chuyn k v vua Vit, Cu Tin. ng ln C T tm di tch Ng T T, i thuyn trn Thi H su tm truyn thuyt v Ty Thi, Phm Li. Sau , ng i ngc ln Trng Sa, n bn Mch La khc Khut Nguyn, n sng Tng tro ln ni Cu Nghi nhn du vt m vua Thun, v kho st nhng tc c t thi Hong . ng ln min Bc vt sng Vn, sng T n nc T, nc L, bi hi nhn lng miu ca Khng T, say sa nghe nhn dn k chuyn Trn Thip, n t Tit thm hi di tch ca Mnh Thng Qun, ln Bnh Thnh qu hng Lu Bang, tm hiu r thi nin thiu ca nhng con ngi dng nn nh Hn. ng sang nc S thm t phong ca Xun Thn Qun, n nc Ngu hi chuyn Tn Lng Qun ri tr v Trng An. Sau chuyn i y ko di ba nm, ng cn i nhng chuyn khc cng tm ti liu. Trong thi xa, vic i li rt kh khn, trn ng gic cp rt nhiu, nhng nh du thuyt c bn ba t nc ny sang nc khc th cng ch trong mt a bn rt hp, ch cha c ai v mc ch khoa hc m li i xa nh vy. C th ni tr min Qung ng, Qung Ty, cn t Vn Nam, T Xuyn cho n Vn L Trng Thnh, u cng c vt chn ca ng. ng l mt trong nhng nh du lch ln nht ca Trung C. Nhng cuc du lch cung cp cho ng v s ti liu, truyn thuyt, gip ng thy c thi ca nhn dn i vi nhng nhn vt, nhng bin c lch s v cho ng rt nhiu chi tit in hnh v i sng tng ngi trong lc cn hn vi. Chnh nhng cuc i chi nh vy lm cho T M Thin thy ci bao la hng v ca t nc, c c mt thc su sc v s v i ca t quc, v tt c mi mt thnh nh s gia v i ca c mt dn tc. M Tn mt vn s i sau ni, Mun hc ci vn ca T M T Trng th trc tin phi hc ci chi ca T Trng. Cu ni khng phi l qu ng. Sau lc i du lch v, ng lm lang trung. Lang trung l chc quan nh c trch nhim bo v nh vua khi i ra ngoi. Trong thi gian y, ng bit L Lng cng lm lang trung nh ng, v thng gp L Qung. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Nm 110 trc Cng Nguyn, V chun b lm l phong thin Thi Sn, T M m trn ng i theo nh vua, mc bnh nng, cm tay con khc m dn rng : - T ta i i lm s quan. Sau khi ta cht i, th no con cng ni nghip ta lm thi s. Khi lm thi s ch qun nhng iu ta mun bn, mun vit... Hin nay bn bin mt nh, vua sng ti hin, ta lm thi s m khng chp c rt ly lm xu h. Con hy nh ly! ng khc m vng li. Ba nm mn tang, ng thay cha lm thi s lnh (-108) chun b vit b S k, thc hin ci hoi bo ln nht ca ngi cha, ng thi l iu mong c duy nht ca mnh. T - 106, ng khng giao tip vi khch kha, b c vic nh, ngy m mit mi bin chp. Nh th c by nm th xy ra ci v L Lng. Nm 99 trc Cng Nguyn, V sai L Qung Li cm ba vn qun nh Hung N. By gi L Lng, chu ca danh tng L Qung, cm nm ngn qun vo bin gii Hung N. B tm vn qun Hung N bao vy. Lng ch huy cuc chin u sut mi ngy lin, git hn vn qun ch. Nhng cui cng v cch xa bin gii, b chn mt ng v, qun s cht hu ht, mt mi khng cn sc chin u, Lng phi u hng. V ni gin mun git c nh Lng, qun thn u ha theo nh vua. Thin bit Lng t hi hai ngi cn lm lang trung, tuy khng i li chi bi, nhng mn phc Lng l ngi can m c phong thi ca ngi quc s, nn tu : - L Lng mang nm nghn qun thm nhp vo nc ch, nh nhau vi qun ch mnh, lun mi ngy lin, git v lm b thng v s. Vua ti Thuyn Vu s hi, em tt c k binh ton quc bao vy. Lng mt mnh hng hi chin u ngoi ngn dm, tn ht, ng v b ct, cu binh khng n, ngi cht v b thng chng nh ni, nhng nghe L Lng h ho, binh lnh u phn chn vut mu, chy nc mt gi nm tay khng, xng vo mi nhn cng Hung N quyt chin. Thn cho rng L Lng c th snh vi nhng danh tng ngy xa. Nay tuy tht bi, nhng xem ng ta cn mun c c hi bo p nc nh. ng hy vng li ni ca mnh c th gim nh ti L Lng, khng ng V cng gin, cho ng c cao Lng ch L Qung Li nht nht khng lp nn cng lao g, m Qung Li li l anh ca L phu nhn rt c nh vua yu qu. V bn sai bt giam T M Thin giao cho Chu xt x. Nhn vt Chu c Thin ni n trong Khc li truyn. C ngi trch y, ng thay nh vua coi php lut, ti sao khng cn c vo php lut m xt, tri li ch lo chu theo nh vua? Chu p, Lut lnh u m ra? Chng phi do nh vua m ra sao? Gp phi bn quan li nh vy, c nhin ng khng c cch no khi ti. By gi c php ly tin chuc ti. Ch cn nm mi vn ng tin l chuc c ti cht. Trong bc th ng vit sau ny cho Nhm An, mt ngi bn c sp b chm, mt ngi cng chung cnh ng (Xem th tr li Nhm An). ng k li ni cay ng ca mnh. Nh ng ngho, ng mi m theo ui s nghip ca mnh qun c gia sn, nn khng sao chuc c ti. Bn b, thn thch, khng ai ni h mt li, khng ai gip cho mt ng. Kt qu, con ngi ngang tng, hai mi ba tui u i khp Trung quc, nh hc gi ln nht ca thi i, con ngi m ci hoi bo lm Chu Cng, Khng T, cui cng b khp vo ti coi thng nh vua, v b thin! my ln ut c qu, ng ngh n vic t vn. Nhng ng thy rng nu cht i th chng ai khen mnh l t tit, m th tc s bo l v xu h m t st. V chng, s nghip cha trn, S k cn d dang, li dn ca cha cn . ng gt nc mt, ni, Ngi ta ai cng c mt ln cht, c ci cht nng nh Thi Sn, c ci cht nh nh lng hng, v c gng gng sng. Ci n tng nhc nh, c c theo di ng cho n khi cht. Mi khi ngh n ci nhc b hnh pht, m hi vn c m lng t o! Nhng ng khng v th m chn nn. Tri li, ng cng tm thy ngha ca cuc sng. ng thy r hnh pht l mt th thch i vi nhng ngi trc vic phi thng. ng cng thy cn phi vit cho h iu cm gin. V chnh ci hnh pht nhc nh y lm cho ng hiu r ci mt tri ca x hi phong kin v dng cm ng v pha nhn dn. ng tr thnh nh s gia v i ca mt nhn dn v i. Quyn S k trc kia l ngha ca i ng, by gi cn l ni ng gii by ni lng ut c. Cng cm thy nhc nh, ng cng thy thit tha vi cng vic, em c tm huyt gi vo ci tc phm v i, hy vng rng d mnh tn ph, b nhc, nhng quyn sch kia s thay mnh ni vi cuc i. ngc ra, ng c lm trung th lnh. l mt chc quan to, gn vua, c ra vo cung cm, xem tt c cc ti liu mt. Tuy chc quan cao nh vy, nhng ng ch cm thy xu h v l chc quan ch dnh cho nhng hon quan. Hin nay ngi ta vn cha bit ng mt vo nm no. Ngi ta ch bit ng vit bc th tr li cho Nhm An nm ng 53 tui (-93), v sau khng c nhng ti liu g v ng. Theo Vng Quc Duy trong Thi s cng hnh nin kho c l ng mt nm 60 tui (-86) cng mt nm vi V . Quyn S k nh tc gi n ni, khng phi vit ra mu danh ting trc mt. Sau khi ng cht, cng khng my ai bit n n. Quyn ny c ct k mi n thi chu ngoi ca ng l Dng Vn, thi Tuyn mi c cng b. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Ngoi S k, ng cn lm mt cng vic khc cng rt quan trng. Nm -104, ng cng Cng Tn Khanh H Toi sa li lch c, ch nh Hn lch. m lch cn dng n ngy nay l cng trnh ca nhm ny, trong ng ng vai tr ch cht. II. Tc phm S k l mt tc phm s, tt c 52 vn ch, 130 thin, gm nm phn: Bn k, biu, th, th gia, lit truyn. 1. Bn k - chp s tch ca cc vng, gm c: Ng (Hong , Chuyn Hc, Cc, Nghiu, Thun) 2. H, Thng, Chu - mi thi i mt bn k 3. Tn hai bn k - mt bn k t khi c nc Tn n Tn Thy Hong; mt bn k v Tn Thy Hong. 4. Hng V 5. Cc bn k v nh Hn: Cao T, L Hu, Hiu Vn, Hiu Cnh, Hiu V. Tt c c 12 bn k, nhng hin nay thiu mt bn k Hiu Cnh, Hiu V. Vng Tc i Ngu ni, V nghe ni ng ta vit S k bn ly bn k ca Hiu Cnh v ca mnh xem, gin lm vt i, cho nn phn ny ch c mc thi, khng vit g. V sau Ch Toi Lng ly nhng phn ny quyn Hn Th ca Ban C in vo cho . iu khng phi khng c l v T M Thin c thi rt nghim khc i vi cc vua cha, cng khng king n g ng vua ang sng m ng cng kch mnh lit trong phn Phong thin th. Chnh v th, Vng Don i Hu Hn gi S k l mt quyn bng th (mt quyn sch ph bng). Mc ch ca bn k l chp li s vic ca nhng ngi, nhng nc c tc dng chi phi c thin h. Ngay y, trong cch sp t ca ng cng c nhng iu i sau khng dm ngh n. ng chp ring lch s nc Tn, trc Tn Thy Hong thnh mt bn k, v trong thi Chin quc, nc Tn l nc chi phi vn mnh ca tt c cc nc. ng lm bn k L Hu, mc du L Hu ch l thi hu ch khng tr v trn danh ngha. Tri li, ng khng lm bn k ca Hu , mc d trn danh ngha, Hu vn l vua. l v, tuy Hu lm vua nhng tt c quyn hnh u nm trong tay L Hu. t mt ngi n b ln a v k cng mt nc, l iu khng mt s gia no i sau dm lm. To bo hn, ng dnh cho Hng V nhng trang p nht, mc d Hng V cha lm , l k th ca nh Hn. cng l v ng tn trng s khch quan. Hng V tuy v danh ngha khng phi l ngi lm ch cc ch hu nh li nh Tn ( l a v ca Ngha ), nhng trong thc t, ngi c cng ln nht trong vic tiu dit nh Tn, ngi phong t cho ch hu cai tr thin h trong nm nm, chnh l Hng V. Cc bn k cung cp cho ngi c, ci nhn khi qut v tng thi i sau i su vo tng s kin v tng nhn vt. 2. Biu: c ci nhn i chiu cc s kin hoc cn c vo nin i, hoc cn c vo s tng quan ng thi gia cc nc, T M Thin lp ra mi biu gm c : 1. Th biu thi tam i 2. Nin biu mi hai nc ch hu. 3. Nin biu su nc thi Chin quc 4. Nguyt biu nhng vic xy ra thi Hn S. 5. Nin biu cc nc ch hu t thi Hn. 6. Nin biu cc cng thn ca Hn Cao T 7. Nin biu cc nc ch hu thi Hu v Cnh . 8. Nin biu cc nc ch hu t nin hiu Kin Nguyn. 9. Nin biu cc v vng thi V . 10. Nin biu cc danh thn t khi nh Hn ln. Nhng bn biu l nhng cng trnh khoa hc rt qu, ghi chp, nm, thng, bin c, gip cho cc nh s hc hiu c v tr ca tng s kin v s tng quan ca n v thi gian cng nh v khng gian vi cc s kin khc, c bit trong mt nc mnh mng li chia ct phn tn nh Trung quc c. 3. Th: Lch s mt nc ch yu l lch s ca nhng thit ch ca n. T M Thin nhn thy iu nn vit tm th dnh cho tm mt. iu ny cng biu hin rng ng c mt kin thc bch khoa. Tm th y l : 1. L th 2. Nhc th 3. Lut th 4. Lch th 5. Thin quan th 6. Phong thin th 7. H c th 8. Bnh chun th Phn ny rt qu v mt nghin cu. Tc gi nu r s bin i, nhng cng hin v l, nhc, lut l, vic lm lch, thin vn, v... v... qua cc thi i. iu lm chng ta ht sc ngc nhin l ng c nhng hiu bit chnh xc v mi mt v u ng cng c nhng nhn xt tng qut rt thu o. Thin Phong thin th, ni v nhng m tn, cng t, ca vua cha vi mt ging chm bim chua cht. Thin H c th ni v cc con sng o Trung quc. Thin Bnh chun th ni v kinh t. Nhng thin ny vit chnh xc n ni ngi i sau thng da vo nh chnh nhng sai st trong cc sch c, ni v nhng thit ch x hi. Chng lm ta thy tc gi c mt ci nhn duy vt vo lch s v thy tm quan trng ca nhng s kin kinh t, khoa hc, vn ha i vi lch s mt nc. Rt tic v phm vi quyn tuyn tp hn ch, ch c th gii thiu c thin Bnh chun th, v do , khng th no nu ln c mt ci nhn ton din ca mt b c v i. 4. Th gia: Phn th gia bao gm 30 thin, ch yu ni n lch s cc ch hu, chng hn cc nc T, L, Triu, S, v... v... Nhng ngi c a v ln trong qu tc nh cc thi hu, nhng ngi c phong mt xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, nc nh Chu Cng, Thiu Cng, v nhng ngi c cng ln nh Trng Lng, Trn Bnh, v... v... ng ch nht l tc gi xp vo th gia hai ngi thng dn khng h c mt tc t phong. l Khng T, mt ngi c a v c bit trong lch s t tng ca Trung quc, v Trn Thip, anh chng c nng cm u cuc nng dn khi ngha u tin ca lch s dn tc Hn. Cch nhn nh vy chng t mt tm con mt khc thng. 5. Lit truyn: Danh t ny do chnh tc gi t ra. Phn ny gm 70 thin bao gm nhng nhn vt khc nhau v nhng s vic rt khc nhau. ng trc ht l phn lit truyn dnh cho nhng nc ngoi a bn Trung quc m ng l ngi u tin a vo lch s vi tnh cch nhng bn khi qut ng n v khoa hc (Nam Vit, ng Vit, Triu Tin, Ty Di, i Uyn, Hung N). C nhin, mt phn lit truyn s dnh cho nhng ngi tai mt trong x hi c nh nhng danh tng (Mng im, L Qung, V Thanh), nhng ngi lm quan to (Trng Thch Chi, Cng Tn Hong, v... v..) iu ng ch nht y l ng nhn thy vai tr to ln ca nhng con ngi bnh thng, thng khng c chc tc g nhng c nh hng v cng su rng i vi c dn tc. l nhng du hip, nhng thch khch, trng ngha, khinh ti m ng ghi li trong nhng trang si ni (Thch khch Lit truyn, Du hip Lit truyn). l nhng nh t tng m tc phm ca ng ghi li cuc i, hnh trang v nh gi hc thuyt (Lo T, Trang T, Tun Khanh, v.v..) l nhng nh vn nh Khut Nguyn, T M Tng Nhu m ng nu ln gi tr v nhn xt v ngh thut. l nhng thy thuc, thy bi, thm ch nhng anh h m trong con mt ca ng li ni c th xp vo Lc Kinh. V c nhin mt con ngi yu nhn dn v s tht nh T M Thin khng th no qun nhng tn su, mt, n p bc lt dn chng, nhng bn khc li ch lo a dua nh vua, tn st dn lnh, nhng bn ngoi thch lng quyn v v s nhng nhn vt ti tin m ng mt st bng nhng li phn n. Th gii ca T M Thin bao la nh vy! Quy m ca tc phm lm ta ngp, bt lc ca tc gi lm ta s. i vi nhng ngi yu vn hc Trung quc, tc phm a n mt cm gic rt l. y c ci bin o ca Nam Hoa Kinh, c ci rch ri ca Hn Ph T. Nhng cn mt ci na m vn hc t Hn tr v trc (tr Kinh Thi) khng thy c, l thc bm chc vo s thc, khng ri cuc sng d ch na bc. Chng ta cm thy mnh ng c hai chn trn trn mnh t ca s thc. n tng y n vi chng ta khng phi ngu nhin. l v S k chnh l T M Thin sng, v con ngi y sng vi nhng t tng ln. III. T tng T M Thin t nh ngha mnh l mt con ngi bt c. Bt c tc l khng chu tri buc mnh theo tp tc, vt ra ngoi l thi. Chng hn hai mi tui, cha cn sng, vn c vin du i khp a bn Trung quc, l mt hnh ng bt c. Nh vua t chc s quan chng qua ch ghi chp vic lm ca vua, n u, ngi u, ng u, ni cu g, v.v... tng mt ngy. V th l trn trch nhim. Nhng ng li mun ni nghip Khng T, soi sng cho i, chnh l c Dch Truyn, tip tc c Kinh xun Thu nm c ci gc ca Kinh Thi, Kinh Th, Kinh L, Kinh Nhc, tm li ng mun lm mt Khng T th hai ngay trong thi i chuyn ch cc . cng l mt ngh bt c. T M Thin l con ngi ca mt giai on lch s rt c th. Lc ng ln su th Hn V ln ngi, v ng cht cng mt nm vi V . Thi V chnh l lc uy tn nh Hn t n cc im, biu l tt c ci v i, huy hong lm ngi ta ngp mt. Trong Bnh Chun Th, tc gi ni n ci cnh tng phn thnh ban u, kho n y ry, tin tiu khng th ht, dn n g, tht, c nga hng n. Uy tn nh Hn t n trnh xa nay cha h c. Bin gii pha Nam n Nam Vit, pha Bc n Triu Tin, bun bn giao thng vi Trung , n , La M. Thnh ph tp np, cung in nguy nga. Nm - 138 trc Cng Nguyn, Trng Khin i s v pha Ty, qua Hung N n tn min Trung thuc Lin X ngy nay (gi gp l Ty Vc). Nc nh thng nht, ch tp quyn cc thnh, tt nhin a n nhng s thay i v vn ho. V nghe li ng Trng Th bi trut bch gia, c tn nho hc. Thi i trm nh ua ting n y chm dt. Vn hc chuyn thng sang vic ca ngi lu i, nga xe, vn tc nh vua, m tiu biu nht l nhng bi ph ca T M Tng Nh. By gi trc mt nhng con ngi hc rng ti cao c hai con ng. Con ng th nht l vt b ci mng lm mt s nghip to ln, tha nhn trong hon cnh ny ch cn mt cch l lm mt anh h, sng qua ngy on thng trc ca Kim m. l con ng ca ng Phng Sc, ca hu ht tt c cc hc gi ng thi. Li c mt con ng khc xt trong khong tri t, thu sut s bin i t xa n nay, lm thnh li ni ca mt nh. l con ng lm mt Khng T th hai, khng phi trong hon cnh Xun Thu, Chin quc m trong hon cnh chuyn ch cc thnh. T M Thin chn con ng y, v iu ct ngha ti sao con ngi ny sng b v, lc lng, ti nghip nh vy. Ci g khin ng lm mt vic bt c nh vy? l v ng thy mnh gn lin vi s phn ca dn chng. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, ng thy ci v thi bnh, phn thnh trc mt ch l tm thi. Bn vua cha li dng hon cnh yn n cng ra sc bc lt, n p nhn dn, gy chin tranh m rng t ai, xy cung tht, dng lu i, t phong thin... Ci cnh phn vinh tan i nh mt gic m. Nhn dn nhao nhc cng cc, bn khc li xut hin ra sc chm git, hng chc vn ngi b t y, trong ngoi iu ng tan hoang, lm cho nh Hn tng chng s lao theo bnh xe nh Tn mt. ng khng th lm mt anh h nh ng Phng Sc tm cch sng an thn hay mt th nh vn nh T M Tng Nh lc cht cn khuyn nh vua lm l phong thin. Chnh ci thi V lm cho ng thy tt c ci vinh d c lm con ngi Trung quc. N a n cho ng ci thc v s v i, bao la v thng nht ca t quc m ng yu qu. Nhng cng yu qu t quc, ng cng gn b vi nhn dn. V do , bc tranh ng v ng thi khng phi l mt bc tranh khoa trng trng l nh mt bi ph ca Trng Nh, m n y v bi hng. Ci mu thun au n ny trong t tng ra cch quan nim v s ht sc c o, xng ng gi l mt cng hin v t tng. C th ni, T M Thin l s gia u tin trn th gii vit v lch s ca mt nc. Trc y, Trung quc ch c nhng ngi vit lch s mt cng quc hay k li mt vi bin c quan trng nh Xun Thu Thng Th. Nhng b s nh Lch S ca Hrt (481-425). Lch s chin tranh Pelpnne ca Thuxiit (460-396) trong vn hc Hy Lp hay Chin Tranh Gl ca Xa trong vn hc La M, chng qua ch k li mt trn nh hay mt chin dch. Quyn Lch s La M ca Titut Livut (69-17) sau S k vit ton b lch s mt th, nhng ch l lch s mt th. S k th khc, n l lch s ca ton b dn tc Trung hoa ko di trn ba ngn nm t Hong n V v bao gm mt a bn mnh mng. Chnh v c thc rt r v tnh cht thng nht v tip tc ca lch s, nn tc gi mi c hai phn khc nhau l biu v bn k, li c phn th gia ni nhng im ch yu trong lch s tng cng quc. Khng nhng th, ng cng l ngi u tin ni v nhng dn tc m ngi ta gi l mi r v y tuyt nhin khng c thi khinh mit. ng cng l ngi u tin vit mt quyn thng s bao gm mi mt ca x hi. ng ch n tt c, c tt c, bit tt c kin thc ca thi i. Nhng thin H C Th, Bnh Chun Th, vit vi nhn lc ca mt nh kinh t hc. ng tm thy s lin quan gia kinh t vi lut php v chnh tr. ng c bit ch trng n nhng thit ch v vn ha nh l, nhc, vn hc. ng lm ci cng vic phi thng l xt tt c cc hc thuyt ca bch gia, trnh by v ph phn, lm cng vic ca mt nh t tng s. ng l ngi u tin cho ta bit v Khut Nguyn v s nh gi ca ng v Khut Nguyn l quyt nh. Qu tht ng lm c ci hoi bo to ln nht ca mt con ngi. ng tng kt vn ha Trung quc ln th hai sau Khng T v xng ng vi li khen ca Quch Mt Nhc cng lao ca T M Thin so vi Khng T khng hn khng km. Phng php vit s ca ng cng rt ng ch . T M Thin ni, ti ch thut li chuyn xa, sp t li cc chuyn trong i ch c phi sng tc u. Cu ni ny th hin ng ci quan im ca tc gi v s. Ngy nay chng ta khng nm c tt c nhng ti liu ng dng, nhng c mt iu chc chn l ng khng bao gi thay i ti liu. Nhng nhn vt thi n, Chu, chnh l nhng nhn vt ca Thng Th, nhng nhn vt thi Xun Thu, Chin Quc l nhng nhn vt ca Xun Thu, Quc Ng, T Truyn, Chin quc sch. Li ni ca h l li h ni trong thc t, theo nhng ti liu tin cy nht. Nhng bi vn bia ca nh Tn l do chnh tay tc gi chp li. V ng li cho chng ta c mt kho tng vn kin v gi, no ch, biu, no vn bia, th ph, bi ht, li ca, c nhng bi ngh lun rt di, tt c chim mt phn ba tc phm; trong s phn ln cn sng n ngy nay v n gn lin vi s phn ca S K. nh rng, y , c nhng chi tit sai lm v ti liu lc by gi s ln l ti liu truyn ming. Nhng ni chung ng ht sc nghim tc. Quan nim vit s ny khc xa quan nim nhng nh vit s c Hy Lp, La M. Cc nh vit s c i, tr Thuxiit, thng xem s l mt cng trnh ngh thut. Nhng nhn vt ca h c nhng bi din vn rt hay, nhng do h sng tc ra, nhng nhn vt y tn ti vi tnh cch nhng gi thuyt tiu biu cho chnh kin ca h. Chnh v vy s hc hin i khng xem l nhng cng trnh khoa hc, khng ai ly lm c s chnh cho s nghin cu La M, Hy Lp c. Tri li, S K t trc n nay vn l uy tn ln nht ca c s Trung hoa. Bt k ai mun nghin cu bt k phng din no ca Trung quc c cng khng th coi thng n. Trnh Tiu ni, mt trm i sau, cc s quan khng th thay i ci php tc ca ng, k hc gi khng th b quyn sch ca ng, chnh l v vy. T M Thin l ngi cha ca s hc Trung hoa, nhng l mt ngi cha kh bt chc nht. i vi s hc Trung quc, ng l ngi duy nht ni v ng thi. Cc s gia v sau ch vit v mt triu i khi triu i y chm dt. H s hin ti v ln trnh n. Tri li T M Thin dnh mt na tc phm cho giai on t Hng V n V , v vic cng gn, ng chp cng r. ng li nhng trang v cng sinh ng v Cp m, con ngi dm ni thng s thc, khng king n g V . ng kt ti L Hu, nu bn tnh lu manh ca Cao T, phi by mt bc tranh au thng v x hi trc mt. ng au xt trc ci cnh vua cha m tn (Phong thin th), phung ph ti sn nhn dn (Bnh Chun Th), ngoi thch lng hnh (Ngy K V An Hu lit truyn), quan li tn c (Khc li lit truyn), nh nho cu an, gi di (Cng Tn Hong truyn, xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Thch Tn Thng truyn). ng run s cho tng lai. V chnh y, ngi ta mi hiu ht ci tm s ca ng, lng yu nc, yu nhn dn cng nh s trung thc ca mt nh khoa hc. Nhng quan trng hn ht, ng hiu tc phm ca ng l vit cho ai. ng ni quyn S K vit cho nhng ngi ca n. Ngi ca n y khng phi l mt v n ch, mt m nhn, m l nhn dn v i v bt t. ng c thc r v vic , cho nn hai ngn nm sau c S K, ta thy n sinh ng, mnh lit v cng, ng thi trn ngp ci ho kh ca chnh ngha. Nhn vo quyn sch ca ng, ta thy hin ln r rt s bt bnh ng trong x hi, cnh ngho kh ca nhng nng dn mt ht t ai, s giu c ph phn cua bn phong kin, con bun ln. Ta thy bc tranh hin thc v x hi m bn bi bt phong kin c ht sc che y bng nhng danh t trng rng. C Vim V ni rt ng, Ngi xa lm s khng cn bn lun, nhn xt, m ci ca tc gi thy ngay trong vic trnh by th ch c mt mnh Thi s cng lm c m thi. Ci kh y khng phng php m con tim. Cng v T M Thin khng vit tc phm theo nhng khun kh c sn v o c phong kin, nn nhng nhn xt ca ng v lch s rt l trc vit. ng lun lun ly quyn li ca nhn dn, ly s sng ca h nh gi nhn vt lch s. c bit khi vit lch s nhn vt no, ng cng nu r s gn b ca nhn vt vi s phn ca dn chng. ng thy r Trn Thip ti nng di mc trung bnh, nhng lm c mt vic oanh lit, ch v c dn chng ng h. S phn tch ca ng v s thnh cng ca Lu Bang v s tht bi ca Hng V c mt ngha to ln. Di con mt ca ng, Hng V l mt con ngi phi thng ti nng v ch kh hn ngi, t cn c n nay cha ai c c nh th. V t cch c nhn m ni, th Lu Bang km Hng V v tt c mi mt. Hng V l vin tng bch chin bch thng, qun ch hu s Hng V n ni i bng u gi, khng ai dm ngng ln nhn. Hng V thng ngi v trng ngha. Tri li Lu Bang l mt ngi khng lo lm n, tham tin v ham gi, ngo mn, v l, thy khch i m nh nho, Bi Cng lin git ly m i vo trong. Th nhng cui cng Lu Bang li ly c thin h. l v Lu Bang bit t kim ch mnh, lng nghe theo lng dn, lun lun ch n dn chng cho nn dn chng tin. ng nh Hn Tn ni, Hng V ch c ci nhn ca ngi n b, ci dng ca mt k tht phu, tic tin, tic t, ch tin vo ti nng ca c nhn mnh, nghi ng tt c; th li hiu st lm cho nhn dn tht vng. Lu Bang thng v bit da vo dn, tn dng ti nng cc tng. Cch nhn nhn nh vy rt ng v khoa hc. N lm ngi ta nh n nhng tc phm ca Makiaven, y, T M Thin c th snh vi nhng s gia ln nht ca thi c i. IV. Ngh thut T M Thin li hng ngn nhn vt in hnh, sng mi trong vn hc. Ring v mt ny, ng c th snh vi nhng nh vn ln nht ca nhn loi. C mt nhn loi mnh mng hin ra trc mt chng ta, cc thnh phn, cc ngh nghip, cc tng lp. Hnh nh nhng chng nng dn nh Trn Thip, Ng Qung, nhng ngi du thuyt nh T Tn, Trng Nghi, Phm Th, nhng hip khch nh Kinh Kha, Nhip Chnh, nhng anh hng tht nh Chu Hi, Cao Tim Ly, nhng trit gia nh Khng Khu, Trang Chu, nhng danh tng nh Hn Tn, L Qung, nhng cng t nh Tn Lng Qun, Mnh Thng Qun, nhng bo cha nh Tn Thy Hong, Nh Th... v... v... v v s nhng hnh nh khc l nhng hnh nh bt t. Nhng hnh nh y du nhp vo kho tng vn hc, lm thnh nhn vt ca nhng truyn k, thoi bn, h khc, kch, th, li ni v hnh ng ca h nh T M Thin nu ln thnh ti sn ca dn tc. l mt iu l. Nhng iu l hn l i sau c th t im thm bt nhng dng nh kh lng dng nng lc h cu ca mnh to nn mt Kinh Kha, mt Hn Tn, hay mt Hng V khc hn hnh tng T M Thin to nn m cng sinh ng nh vy. C th ni nhng hnh tng T M Thin to ra c nhn dn tip nhn ton vn. iu khng phi l mt hin tng thng thy trong lch s vn hc. Nu ta xt nhng nhn vt lch s u chu th ta thy r h c biu hin trong vn hc mt cch rt khc nhau tng nh vn. Hin tng Catilina ca s gia La M Xanlut rt khc hnh tng Catilina ca Ben Jonxn. Hnh tng Catilina ca Ipxen li cng khc hn. T M Thin lm th no cho nhn vt ca mnh sng mnh lit n ni h tn ti khch quan ngoi nh vn, v dn chng kh lng chp nhn s thay i? Khi miu t mt nhn vt lch s, cc s gia thng ch nhn xt h trong nhng gi pht h ng mt vai tr lch s, h ch xt nhn vt trong t th lch s ca n. Nhng lm nh th, tc l ct xn nhn vt, biu hin n mt cch phin din v thm ch c khi xuyn tc v trong nhng lc c nhn c thc v vai tr lch s cu mnh, h thng ng kch. T M Thin khng lm nh vy. ng ch nm Hn Tn khi lm thng tng qun ca Lu Bang, m cn nm Hn Tn ngay t khi n nh, chui qua hng ngi ta ngoi ch. Nh sng trong nhn dn v n tn ni iu tra, nn ng thy Trn Bnh t khi chia tht, thy Phn Khoi t khi bn tht ch. ng ch n Trng Nghi t khi anh chng b nh gn cht, gy ht c rng, ch n Lu Bang t khi n qut tin ru. T M Thin theo di mt nhn vt v ct tm cho c ci bn cht ca n. Chnh v th ng khng ao gi b qua nhng cnh thiu thn, nhc nh m nhn vt tri qua, v ng bit bn cht con ngi thng l ra nhng lc y. i vi ng, nhn vt lch s v i n u trc ht xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, cng ch l mt ngi bnh thng. Khng Khu trc khi c tn sng nh mt v thnh cng ch l mt ngi mong mun c lm quan, phiu bt i tm cng danh, my ln sut theo nhng k m ng gi l lon thn, tc t. Trong khi theo di nhn vt, ng khng chy theo s kin m ct tm c ci quyt nh tnh cch ca con ngi. ng thy tnh cch con ngi do nhiu yu t quyt nh. C khi n l mt thin hng t nh. Nhn vt Trng Thang in hnh cho bn quan li tn c, lc nh gi nh chut n mt tht, b cha nh n. Thang bt c chut lm mt bn n kt ti chut. Ngi cha xem thy li vn qu l mt tay quan li coi ngc snh si, c kinh. C khi n l kt qu ca ngh nghip, gio dc. L Bt Vi, mt thng nhn giu thy T Tng, con vua Tn lm con tin Triu, th ni, mn hng ny c th bn c y. Y xut tin bc qung co cho hng v cui cng c li to, lm t tng nc Tn. ng thy ci iu lm mt v nhn khc con ngi tm thng l ch h c mt hoi bo ln ngay trong nhng cnh ng cng khn nht. ng lng nghe chng c nng Trn Thip ang cy, bng dng li ni vi cc bn cy, sau ny ph qu ch qun nhau. ng ch n cu b Hng V hc kim chng thnh, nhng i hc ci nh li vn ngi. Mt khi tm c tnh cch ca nhn vt, ng c gng tm nhng cu ni in hnh v nhng hnh ng in hnh, lm cho hnh tng cng ni bt. Ni n Hn Tn l ngi ta nh n cu, nh vua khng mun ly thin h sao, ti sao li chm trng s?. Ni n L T, khng ai qun c cu, ngi ta i hin hay bt hiu cng nh con chut, chng qua do hon cnh c. Nhng cu nh vy c hng ngn. C nhiu nhn vt ch xut hin trong mt vi cu, nhng h c in hnh ha ngay v tc gi nm c cu ni in hnh cua h. Chng hn nhng nhn vt nh Cp Nhip, Phn K, trong Thch khch lit truyn, ni khng qu hai cu, nhng lm ngi ta thy r ci phong thi trng ngha khinh ti v lng cm th chng cht ca h i vi nh Tn. Nhng cu ni in hnh v nhng hnh ng in hnh thng khng phi l nhng cu ni v hnh ng g c tm quan trng lch s. Tnxti trong bi nhn xt v Chin tranh v ha bnh, ni nh vit tiu thuyt lch s miu t nhn vt lch s khi h mang o ng. T M Thin cn i xa hn. miu t thi ngo mn ca V , ch cn mt chi tit, nh vua c khi ngi xm bn ging tip i tng qun V Thanh. miu t s sung s ca Lu Bang ch cn mt chi tit nh, Chu Xng c ln vo tu thy Cao T ang ngi m con gi. Xng chy ra. Cao T ui theo ci ln c hi, ta l v vua nh th no? Xng ngng u ln p, B h l ng vua Kit, Tr. Nh vua lin ci ha h. (Trng tha tng truyn). Mt chi tit nh vy cng lm cho ngn nm sau khng ai c th bnh vc cho V v Cao T v vic qu trng k s. Mt khi nu ln tnh cch ch o ca nhn vt, tc gi khng bao gi dng li bn bc, tri li ng trnh by dn dp nhng s vic in hnh t bn thn n c sc thuyt phc hng hn hn mi l lun. l then cht ca phng php t s ca ng m i sau khng ai bt chc c. Bn k Hng V chng h, vit vi li vn kh khan ca bin nin s. y, ch c s kin v nm thng, nhng v bit rt t s kin ra ci lm thnh c tnh ca Hng V v thi i Hng V cho nn chnh ci li trnh by n gin khch quan ny li li cun ngi c hn mi th t chng. Vn ca T M Thin l li vn gin d, chc nch ca thi Ty Hn. Cch t s ca ng c c ci tnh cht rn chc, khc chit ca ng thi, nhng cn c mt iu c sc hn l rt sinh ng v a dng. Nhng con ngi ca T M Thin ng thi biu hin nhng c sc chung ca thi i h, nhng li gi c nhng nt ni bt lm thnh bn sc ca h. Mun lm ni bt ci c tnh ca nhn vt cng nh mu sc chung ca thi i, khng bao gi tc gi xt nhn vt mt cch c lp, m t n trong s i lp vi cc nhn vt khc. c L T ngi ta nht nh phi thy Triu Cao, c Bnh Nguyn Qun th thy ngay Tn Lng Qun, bn cnh Lu Bang lun lun c mt Hng V. lm ni bt s i lp, tc gi rt ch n s nh gi v nhn vt ca ngi ng thi. Mi nhn vt nh vy t nht cng c vi ba ngi nh gi. nh gi Lu Bang, tc gi nhc li nhng li ng gi ca Tiu H, Phm Tng, Lch Sinh, Trng Lng, Trn Bnh, Hn Tn, v.v... nh gi Tn Lng Qun, tc gi khng qun nhng nhn xt ca Hu Sinh, Mao Cng, Tit Cng, Bnh Nguyn Qun, v.v... Tc gi nhiu khi gp h vo mt chng cng lm ni bt ch ca mnh. l nhng lc i lp r rt. Nhng c nhng lc i lp kn o hn th tht l th v. Chng hn khng phi ngu nhin m tt c nhng quan li tt trong Tun lai lit truyn u l ngi trc i Tn. Tri li tt c nhng ngi trong Khc li lit truyn u l nhng nhn vt thi Hn. Cng vy, ai cng phi tha nhn hnh tng v V , sao m ging Tn Thy Hong lm vy, cng hunh hoang, t c, thch chin tranh, thch thn tin, thch xy dng, thch xu nnh. Chnh ci phng php t s bc thy, cng phu v chu o v cng lm cho nhn vt sng mt cch trn vn, v cng do , i sau khng th no thay i c. S thc vn hng hn hn li ni, v khi cc s thc xp thnh h thng nguy nga th t n s ni ln ting ni ca chn l. Phi chng v th m tc gi vng mt? Khng, tc gi lun lun c mt. Hnh nh ca T M Thin rt r tng trang, tm s ca ng hin ln nh mt ting n tuy rt kh nhng rt rn trong bn hp tu v i. Chng ta bit bn thn s i lp l biu hiu mt thi . Ngoi ra tc gi cn s dng rt tho phng php vit s ca Kinh Xun Thu. Mc ch ca n l trnh by s thc khch xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, quan, nhng bng cch i lp vi cc vic khc hay thm bt mt ch m t thi ca mnh. Chng hn trong Hoi m Hu lit truyn ni rng, Hn Tn cht v ti ch khng phi lm phn, ng gi Tn l Hoi m Hu, ch khng gi Hn Tn nh gi Kinh B trong Kinh B lit truyn. ng k t m ba ln ngi ta thuyt phc Tn lm phn, m Tn khng nghe, nhc n nm ln ci cu Hn Vng s Hn Tn. n lc Tn cht, th hi hn khng bit trc thi lt lng ca Lu Bang, tri li Lu Bang nghe tin va gin va mng, v.v... Li bt php y rt l nghim v rt r rng i vi nhng ngi quen c Xun Thu. Ngoi ra mi khi ht chng, tc gi thng a ra nhng nhn xt ca mnh, k thc tm s hay nh chnh li nhng cch nhn sai lm ca tp tc. S k l mt tc phm kh nhng rt hay. N lm cho ngi c say m v gio dc h rt nhiu. Nhng v ni dng phong ph, cch din t kn o nn phi c i c li nhiu ln mi thy ht ci hay ca n. Chng ti c gng dch nhng chng tiu biu, chng no dch th dch trn vn, ch lc bt nhng on t quan trng i vi vn hc. V cch hnh vn theo li Xun Thu rt xa l i vi chng ta, nn chng ti c gng ch thch, phn on, tm tt lm sao cho ngi c lm quen vi tc phm mt cch d dng. Tuy vy, chng ti cng bit khng th no gii thiu ht ci hay ca tc phm. Mt ngy gn y, khi T M Thin quen thuc vi bn c hn, chc S K s c dch ton b. Trong vic dch, chng ti c c Phan V xem li v c Phan Duy Tip gip . Chng ti bit rng v trnh dch gi hn ch, bn dch th no cng c nhiu thiu st. Nhng chng ti tin rng d bn dch c nhiu thiu st, cc bn s thy y mt tc phm v i v mt con ngi li lc. Chc chn bn c Vit Nam s thy S K l quyn sch ca mnh v dnh cho T M Thin mt mi tnh nng hu nh cc bn c i vi Khut Nguyn v Ph. Sut i T M Thin khng mun g hn l c nhng ngi hiu mnh. Chng ti tin chc rng sau hai ngn nm con ngi v i y s c yu hn bao gi ht, v bn c ca ng l nhng con ngi ca mt thi i huy hong v v cng v i. Nh Thnh (1) Bch khoa ton th x-vit mc: S k. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, |,a xc_-as tc tca Thi S Cng ni : - Cha ti (Cha T M Thin, l T M m, lm chc Thi s) c ni : Sau khi Chu Cng mt c nm trm nm th c Khng T. Khng T mt n nay c nm trm nm. Nu c k ni nghip, soi sng cho i, chnh l c Dch truyn tip tc Kinh Xun Thu, nm c ci gc ca Kinh Thi, Kinh Th, Kinh L, Kinh Nhc, th l lc ny y! lc ny y. K hn mn ny dm u t chi vic y. Quan thng i phu l Khn Toi ni : - Ti sao ngy xa Khng T li lm Kinh Xun Thu? Thi S Cng ni : - Ti nghe ng Sinh (Tc ng Trng Th, mt nh nho c ting sng cng thi vi T M Thin) ni: o nh Chu b suy b, Khng T lm t khu nc L, b cc nc ch hu hi, cc quan i phu ngn cn. Khng T bit li ni ca mnh khng c dng, o ca mnh khng c thi hnh, bn ph phn nhng vic xy ra trong hai trm bn mi hai nm, lm khun php cho thin h. Ngi ch Thin t, c ch ch hu, pht ti cc i phu, nu r vng o nn nh th no. Khng T ni, Ta mun ly li ni sung chp v o khng bng chng minh vic lm th cng su sc, r rng hn. Kinh Xun Thu trn lm sng t o ca Tam Vng (ba i vua: nh H, nh Thng, nh Chu) di phn bit quy tc ca con ngi, bit bch chuyn him nghi, soi sng iu phi tri, quyt nh iu cn do d, khen iu hay, ch iu d, tn ngi hin, ch k bt tiu, bo tn ly ci nc mt, ni li ci i t, v li ci rch, dng li ci b b, l mt iu ln ca o vng vy! Kinh Dch chp tri t, m dng, bn ma, ng hnh, cho nn gii v ch bin ho. Kinh L chp v lun l con ngi cho nn gii v c hnh. Kinh Th chp v vic lm ca cc vua i trc, cho nn gii v chnh tr. Kinh Thi chp v ni, sng, hang, sui, chim, mung, cy c, trng, mi, c, ci, cho nn gii v ni bng gi. Kinh Nhc lm cho ngi ta vui, cho nn gii v ha hp. Kinh Xun Thu phn bit phi tri, cho nn gii v vic tr ngi. V vy, Kinh L l gi gn con ngi. Kinh Nhc l lm cho ha hp. Kinh Th bn vic. Kinh Thi t , Kinh Dch ni v s bin ha, Kinh Xun Thu dy v vic ngha. Gip i lon lm cho n tr li ng ngay, th khng sch no cn thit bng Xun Thu. Xun Thu ch c my vn, ca n my nghn, vn vt tan hp u Kinh Xun Thu. Trong Kinh Xun Thu ba mi su vua b git, nm mi nc b mt, cc ch hu ngc xui chy vy khng gi ni nc ca mnh, khng k ht. Xt li sao nh vy, th u l b mt ci cn bn (tc l nhn ngha - N. D.) V vy, nn Kinh Dch ni, Sai mt ho mt ly, lm n nghn dm!. Cho nn ni, Ti git vua, con git cha, khng phi duyn c mt sm mt chiu m ra, ci ngm ngm t lu ri. Cho nn, k c nc khng th khng bit Kinh Xun Thu: trc mt c k gim pha m mnh khng bit, sau lng c qun gic m mnh khng hay. Ngi lm ti khng th khng bit Kinh Xun Thu; nu khng, gp vic thng khng bit nn nh th no, gp vic bin khng bit xoay x ra sao. Lm vua lm cha m khng thng tho v ngha l ca Xun Thu th hn mang ly ci ting gy ra ti. Lm ti lm con, m khng thng tho ngha l ca Xun Thu, th hn hm vo ti cp ngi git cha, ci ting t ti. Thc ra, h vn c cho rng l phi m lm; v khng bit ngha l, nn b tai ting khng sao trnh khi. Ch v khng hiu ci thm thu ca l v ngha, m n ni vua khng ra vua, ti khng ra ti, cha khng ra cha, con khng ra con. Vua chng ra vua th phm ti vi l ngha; ti chng ra ti th phi git; cha chng ra cha th v o, con chng ra con th bt hiu. Bn iu y l nhng li ln trong thin h. Buc cho h ci li ln trong thin h m h khng dm t chi. Cho nn Kinh Xun Thu, l gc ln ca l, ngha. L l cm trc khi vic xy ra, php lut l trng tr sau khi vic xy ra. Cng dng ca php lut d thy, cn cng dng ca l ngn cm th kh bit. Khn Toi ni : - i Khng T, trn khng c vua sng, di khng c tin dng, cho nn ngi mi lm Kinh Xun Thu li ci li sung ng ni tip l, ngha, lm php tc ca mt v vua. Nay ng trn th gp c vua sng sut, di th c gi chc quan, mun vic u c sp t ng ch, vy iu ng bn l mun soi sng ci g? Thi S Cng ni : - D, d! Khng, khng! u phi th! Ti nghe cha ti ni, Phc Hy ht sc thun hu, lm ra tm qu kinh dch: Thng Th chp nn thnh tr i Nghiu, Thun, do m lm ra l nhc; cng ca Thnh Thang, V xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Vng c thi nhn ca tng. Kinh Xun Thu khen iu thin, ch iu c, suy din ci c thi Tam i, khen nh Chu, ch no c ch bai m thi u? T khi nh Hn ni ln, n c vua chng ta nay, c im lnh, l phong thin (L t tri trn ni Thi Sn), thay nin hiu (V bt u t nin hiu l Kin Nguyn - 110 trc cng nguyn) i o m, chu mnh ca cao xanh, n c thm n ch v cng. Nhng ngi xa l ngoi b hai ba ln dch ting u n chu, xin np cng, k khng ht. Trm quan di ra sc tn tng thnh c cng cn cha ni ht . Hn na, c k s hin v c ti m khng dng l iu s nhc ca nc; cha thng c c sng m c khng c truyn rng ra, th l li ca k b ti. V chng ti lm chc y m b thnh c khng chp, hy b cng nghip ca cc cng thn, cc i phu hin c khng thut li, b li cha dy, th ti cn g nng hn? Ti ch thut li chuyn xa, sp t li cc truyn trong i, ch c phi l t lm ra u, ng em snh vi Xun Thu th lm to. Th ri bin chp sp t vn S K c by nm th Thi S Cng gp ci ha L Lng, b cm tri trong t. Bn bi ngi m rng : - l ti ca ta! l ti ca ta! Thn tn khng dng c na ri! Nhng ri li suy ngh k m rng, i! Vit sch lm th, l iu nhng ngi trong lc cng, dng truyn t ci ngh ca mnh. Xa Ty B (Vua Vn Vng nh Chu) b t Du L nn din gii Chu dch. Khng T gp nn t Trn, t Thi, nn vit Xun Thu; Khut Nguyn b ui, vit L Tao; T Khu Minh b m lm Quc ng; Tn Tn ct chn bn binh php; L Bt Vi b y sang Thc, i truyn li sch L Lm; Hn Phi b t Tn, lm nhng thin Thuyt nan, C Phn; ba trm bi Kinh Thi phn ln u do thnh hin lm ra gii by cc ni phn ut. Nhng ngi y u v c nhng iu ut c khng biu l ra c, cho nn thut li vic xa m lo truyn li ngi sau. Do , bn son thut cho xong t thi Nghiu cho n nm c ln th dng bt (Hn V , nm Nguyn Th nm u - 123 trc Cng nguyn, c mt con th c sng, chn c nm mng, cho l con ln - Khng T nm xa lm Xun Thu, n nm vua Ai Cng nc L sn c con ln th dng bt. y, Thi S Cng c ng sch S K ca ng cng ni theo sch Xun Thu ca Khng T), bt u t Hong (Bi t ny vit theo li vn p: u tin nu nh ca cha l xy dng mt s nghip nh Khng T chng minh mnh tip tc cng trnh ca cha. Sau cao Xun Thu ng thi gin tip khng nh tc dng ca S K. V s ni th to bo qu nn thoi thc ni mnh khng sng tc, tc phm mnh khng dm snh vi Xun Thu. Cui cng bc l s phn ut ca mnh, ng thi biu l ci ch mun vit Xun Thu. Li vn bin ha, khc chit xng ng bi ta ca mt tc phm ln. on ny trch trong thin cui cng ca S K). xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, |,c t.a [o U,a 0a Ti, hng tru nga T M Thin, Thi T Cng, knh tha Thiu Khanh tc h. (1) Trc y ng c h c gi th dy phi cn thn v vic tip ngi, ct phi tn ngi hin, tin c k s, ng n cn tha thit, hnh nh trch ti khng nghe li dy m li theo li bn th tc tm thng. Ti u dm th. Ti tuy hn nht, nhng cng tng trm nghe li ch gio ca bc trng gi. V mt ni thn hnh tn ph, a v hm hiu, h ng l b ch trch, mun c ch th tr li c hi, cho nn ut c mt mnh khng bit ni cng ai. Tc ng c cu: Lm cho ai bit, ni cho ai nghe? Chung T K cht ri, B Nha sut i khng gy n na! Ti sao vy? V k s ra sc vi ngi tri k, con gi lm dng vi ngi yu mnh, theo ti th ci thn ny hng ri, tuy ti c bng chu ca Ty Hu, ngc ca Bin Ha, hnh c cao bng B Di, Ha Do, rt cc cng khng c cch g m le vi ai, chng qua ch mua ci v t lm nhc mnh m thi! Th ca ng ng l phi p ngay, nhng gia lc theo hong thng sang ng, li v vic ring cp bch, t c dp gp nhau. Vi vng khng c lc no rnh c th t ht ni lng. Nay Thiu Khanh gp ti khng bit n th no. Ngy qua thng li, cui ng sp ti... (2) Ti li sp phi theo nh vua i Ung Chu, s c s chng may xy ra th ti rt cc nh chu khng sao by t ni bun bc cho ng r, m hn phch k vnh bit (3) s ring n hn khng cng. Ti xin trnh by qua tc d qu ma. lu khng tr li, xin ng bt li. Ti nghe: sa mnh l du hiu ca tr: yu thng gip ngi l u mi ca nhn: nh nn ly ci g, cho ci g l biu hin ca ngha: gp cnh s nhc l iu quyt nh ca dng: lp danh l ci cao nht ca c hnh. K s c nm iu y th mi c th sng i m ng vo hng qun t; Cho nn tai ha t nht l thiu tin chuc ti, au khng c g thm hn l au lng: nt xu nht l nhc n cha m, nhc nng nht l b cung hnh (4)! Con ngi b hnh pht sng tha khng cn ng m xa na, iu khng phi ch i ny m c t lu. Ngy xa V Linh Cng cng i vi Ung C, Khng T b sang nc Trn, Thng ng nh Cnh Gim c yt kin Tn Vng, Triu Lng thy lnh c rut (5); ng T ngi bn xe;Vin Ti bin sc mt (6). T xa tng ly iu lm xu h. n k ti nng bc trung, m vic dnh lu n bn hon quan, cn khng ai khng mi lng, hung g k s c ch khng khi li khng bit hay sao? Nay triu nh tuy thiu ngi, nhng l no li k b ca dao sng st m cn tin c k ho kit trong thin h? (7) Ti ni nghip tin nhn m chu chc di xe loan hn hai mi nm nay. Ti vn thng t ngh: mnh trn khng th t lng trung tn, c ting khen l c ti, c sc, c mu l, c bc minh ch oi thng, li cng khng bit lm lt ci b st, chp v ci thiu thn, n ngi hin, tin c ngi ti, lm vinh hin k s n trong chn ni non, ngoi khng thuc vo hng ng c cng nh thnh xng trn, chm tng git c, cng ra na cng khng ngy ngy tch ly cng lao, c quan cao, lc hu, lm p mt h hng b bn. C bn iu ti khng dc iu no. Cho nn ti nh nng nu qua th, cng thy ti chng c g l hay ho c. Ti cng thng mon men d vo hnh h i phu, c d bn bc ngoi nh. Lc y, ti chng bit trnh by mi ging, dng ln nhng iu suy ngh. n nay th thn hnh st m, lm ngi ti i, trong m ti tin, l no cn mun ngng u, gi mt trnh by phi tri! (8). Th chng ha ra khinh triu nh, lm xu h cho k s trn i ny lm sao! Than i! Than i! Nh ti y cn ni nng g na, cn ni nng g na! V chng, vic ca ti gc ngn khng d thy r. T nh ti mang ci ti phng tng (9), ln ln khng c lng xm khen ngi. May cha thng v c cha ti, cho ti c tr cht ngh mn, ra vo ni cm v. Ti ngh rng con ngi i chu lm sao cn nhn c tri;v vy cho nn khng giao tip vi khch kha, qun vic sn nghip ca gia nh. Ngy m em ci ti sc km ci ca mnh, ch ct mt lng lm trn chc v, mong c cha thng thng n. Th m li gp ci vic tri hn ca mnh. Ti v L Lng iu di mn h cha thng, vn cng khng quen thn nhau, ch hng khc nhau, cha tng nng chn ru, vui v n cn. Th nhng ti thy ng ta l k s k l, bit t gi mnh, th cha m c hiu, i vi k s th tin, lim khit ch tin ti, gi ngha trong vic cho v ly, bit phn bit nhng nhn, khim tn, cung kim chu ngi, thng lo hng hi qun mnh tnh vic cn kp ca nc nh, l ci iu cha cht trong lng ng ta, ti cho ng ta c ci phong thi ca ngi quc s. i! K lm ti bit liu trong lc mun cht khng ngh n s sng ca mnh, lao vo nn nc nh nh th cng l l vy. Nay ch b mt ln hng vic, th m nhng ngi ti lo gi thn mnh, gi v con, c thu dt thm ci li ng ta, ti lng ring au xt v vic . xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, V chng, L Lng cm khng y nm ngn b binh, tin su vo chin a, chn n ni sn vua Thin Du, nh mi sa ming h, khiu khch bn H Mnh. Ngng u (10) n ly qun ch c vn, cng qun Thin Vu chin u lin tip hn mi ngy, git c rt nhiu, gic khng kp cu ngi cht, khing k b thng. Cc cha Hung N mc o cu run s bn em tt c t, hu-hin-vng (11), em tt c qun cung n trong nc vy li m nh. Lng chin u ngoi ngn dm, ln ht ng cng, cu binh khng n, qun s cht v b thng chng cht! Nhng Lng h mt ting, tt c qun s u vng dy! Ngi y nc mt, lau mt bng mu, ung bng nc mt, li gi nm tay khng xng vo ni mi nhn, quay v hng bc tranh nhau liu cht vi gic. Khi Lng cha b thua, cc s v bo tin, cc cng, khanh, vng , hu u nng chn ru chc th thin t. My ngy sau, nghe tin Lng thua trn a v, cha thng v vy n khng bit ngon, ra triu khng vui, quan i thn lo lng khng bit lm th no. Ti trm khng t liu mnh ti tin, thy cha thng au xt bun ru, lng mun by t ni nim ngu di, cho rng L Lng vn cng cc s, i phu, chia ming ngon, chu phn thit, c ngi ta liu cht ht lng, tuy danh tng ngy xa cng khng hn c. Thn Lng tuy hm vo cnh tht bi, nhng xem ng ta l mun lp cng bo n nh Hn. Vic nh nh th ri, nhng k cng nh bi qun ch ca ng ta, cng t vi thin h. Trong lng ti mun trnh by iu , nhng cha c dp. Nhn gp lc nh vua hi n, ti bn em y ra, trnh by cng lao ca Lng, mun cha thng m lng khoan hng v ngn chn li l dm pha. Ti cha ni c ht, cha thng khng r, cho rng ti bin bch h L Lng, ngn tr Nh S (12) bn giao ti cho php quan tr ti. Ni lng trung u ut, rt cuc vn khng sao t trnh by c, do mang ti di cha thng, phi x theo li ca hnh quan! Nh ti ngho khng c tin ca chuc ti (13), bn b khng ai cu, t hu thn cn, khng ai ni h mt li! Thn mnh khng phi l g , mt mnh phi chung ch vi bn php li, trong nh giam m thm su kn, ni lng bit t cng ai? iu ny th bn thn Thiu Khanh cng t thy, vic lm ca ti h khng ng sao? L Lng cu sng u hng, gia thanh b sp v ti b a xung nh tm (14) b thin h ch ci ln na. Than i, thng thay! Vic ny khng th mt hai ni cho bn tc nhn nghe vy. ng cha ti khng c cng c ch ph phong tc, vit ch son li, ngh vit vn, vit s, xem sao, xem lch, th cng gn vi bn thy bi thy cng, cha thng vn a bn, nui nh bn con ht, cn th lc th vn coi thng (15). Gi s ti c phm php b git, th cng nh chn con tru mt mt si lng, c khc g su kin, m th lc li khng th snh vi vic t tit. H chng qua ch cho rng v tr cng, ti qu nng khng th g ni cho nn chu cht thi. Ti sao vy? l v danh v ca mnh khin nh vy. Ai cng c mt ln cht. Ci cht c khi nng hn ni Thi Sn, c khi nh hn lng chim hng. l v cch dng n khc nhau m ra. Cao nht th khng lm nhc n cha ng, th na th khng lm nhc n thn mnh, th na th khng lm nhc n l l v dng mt, th na th khng lm nhc n li l, th na khut mnh chu nhc, th na i o chu nhc, th na chu nhc eo gng cm, b roi vt, th na chu nhc co u mang xing xch, th na chu nhc b hy hoi da tht cht chn tay. Hn nht l vic b cung hnh. Sch c ni Hnh pht khng ng n i phu. l ni lm k s phi c gng gi ly tit tho. Con mnh h trong ni su, trm th u s hi, nhng khi n vo cm by ve vy ci ui xin n, th ci oai my lu nay mt ht! Cho nn k s c khi v t lm nh ngc, m cng khng th vo, o g lm php li, m cng khng chu i p vi n, l v phi nh liu t trc. Nay ti b tri tay chn, chu roi vt, b giam trong tng ngc, lc by gi thy vin li coi ngc th dp u xung t, thy bn lnh canh ngc th lng li bi hi. Ti sao vy? l v ci uy c mt, th nh phi chu. n cnh y m cn ni khng nhc, th tht l hng mt dy my gin m thi. C g ng qu? V chng, Ty B l b b giam Du L, L T l tng mc c nm hnh (16), Hoi m lm vng, mang gng t Trn, Bnh Vit, Trng Ngao quay mt pha nam t xng C (17) u b b ngc, chu ti. Ging Hu git bn h L, quyn nghing c ng b, xa tng b t Thnh Tht (18), Ngy K l i tng, mc o t mang gng, L B xch tay lm tn n l cho Chu Gia, Qun Phu (19) chu nhc trong dinh tha tng. Nhng ngi ny thn u lm vng, hu, tng qun, tha tng, danh ting vang lng n nc lng ging, nhng khi mc vo ti, khng th c quyt t st. Trong cnh trn ai, xa nay u nh th, ni khng nhc c c u! C th m xem, thy r dng cm hay nht nht, l ci th m ra, mnh hay yu l tnh hnh m ra. Ch c g ng l? Con ngi ta khng th sm gi ngoi quy tc, dn dn sa st, lm vo cnh roi vt, khi y mun lm cho ra kh tit th sao cho c? C nhn s d cn thn v vic bt i phu chu hnh pht, c l l nh th. i! Nhn tnh ai chng thch sng ght cht, nh cha m thng v con, nhng n khi b ngha l khch ng nn mi phi lm iu cc chng . Nay ti khng may sm mt cha m, khng c anh em thn thch, ch tr tri mt mnh, Thiu Khanh xem ti i vi v con nh th no. V chng k dng khng cn phi chu cht gi kh tit, k nht gan mn ngha, ci g cng gng lm c. Ti tuy hn nht, tham sng, nhng cng bit ci l nn chng, c u n ni t dm mnh vo trong ci nhc gng tri th ny! Ka xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, hng t thip, ti t, cn bit t quyt, hung ti li khng lm c sao? S d ti chu nhc sng v vn, nn nhn c sng ni d bn m khng t chi, l v lng ring c iu cha lm c ht, cho rng trn i ri m vn chng khng nu cho i sau thy c l s nhc. Ngi xa giu sang m danh b vi dp k khng ht. Ch c nhng ngi trc vit phi thng l c ngi ta nhc n m thi. Vn Vng b giam din gii Chu Dch, Trng Ni gp nn lm kinh Xun Thu, Khut Nguyn b ui nn ngm L Tao, T Khu b m nn c Quc Ng (20), Tn Tn b cht chn, trnh by binh php, Bt Vi b y sang t Thc, t L Lm (21) cn truyn li i, Hn Phi b t Tn, vit Thuyt Nan v C Phn (22), Kinh Phi ba trm thin phn ln do thnh hin pht phn m lm ra. Nhng ngi ny u c ci ut c trong lng khng by t c o ca mnh, cho nn thut vic c li cho ngi sau ny vy. Ka xem T Khu khng c mt, Tn Tn b cht chn, trn i khng th lm c vic g, nn lui v vit sch h iu cm gin, mong ly cu vn sung cho i bit n mnh. Ti trm khng chu nhn nhng, cng mun k thc mnh vo nhng li tm thng, tm kim thu nht nhng chuyn c b st trong thin h, xt qua vic lm, tm tt trc sau, xt vic thnh, bi, hng, vng, trn t Hin Vin (23) di n ngy nay, lm mi biu, mi hai bn k, tm th, ba mi th gia, by mi lit truyn, cng tt c l mt trm ba mi thin. ti cng mun xt trong khong tri t, thu sut s bin i t xa n nay; lm thnh li ni ca mt nh. Nhng khi tho cha xong th gp phi ci ha ny! Tic sch cha xong nn chu cc hnh m khng c v gin. Gi ti lm xong sch y ri, ct giu n vo ni danh sn, truyn cho con ngi ca n, pht khp cc p ln, th to, th ti cng xin liu vi ci nhc kia, d b git vn ln cng c g l hi hn. Th nhng iu c th bn vi bc tri gi, ch kh lng vi bn tc nhn. V chng tht bi ri th kh n ni ni thp hn b lm k ch bai. Ti v ni nng m mc phi ci v ny, li thm b hng xm ch ci, lm nhc c cha ng, cn mt mi no m li bc n nm m ca cha m na? Tuy n trm i cng ch c thm nhc m thi. Cho nn, rut mt ngy chn ln qun au, ngi bng khung nh mt ci g, i ra th khng bit i u. Mi khi ngh n iu nhc th m hi vn c m lng t o. Thn mnh lm quan ni khu cc, mun n mnh vo ni hang su ni thm no c u! Cho nn nh ni chm theo tc, lun ci theo i mong tha c ci iu in di ny. Nay ti c Thiu Khanh dy phi c ngi hin tin k s chng phi ngc vi lng ring ca ti sao? D mun t v nhng li ph phim, t bo cha th cng v ch, th lc chng tin, ch thm nhc nh! Du sao i n ngy cht vic phi tri mi nh. Th khng th ni ht , ch by qua li l qu ma. Knh ly hai ly (24) (1) Thiu Khanh: tn ch ca Nhm An - tc h l ting xng h i vi ngi tn trng. Nhm An lm Th s ch Chu b can vo vic cng Thi t ni lon, b giam v sau b git. Nhm An b giam vit th cho T M Thin lc ny lm lang trung lnh c l nh can thip gip khi cht. T M Thin nhn thy khng th lm c bn bc l cnh ng ca mnh. Th ny khng trong S K nhng rt cn hiu bit tm s ca tc gi (2) Ngy xa c n cui ng th x t ti nhn. By gi Thiu Khanh sp b hnh hnh (3) Ch Thiu Khanh (4) B ct dng vt 5) Ung C v Cnh Gim u l hon quan. Vic ca Thng ng xem Thng Qun lit truyn (6) Hn V ngi xe vi hon quan Triu ng, Vin T can. Tr ln k ci nhc ca k hon quan: Ung C, Cnh Gim, Triu ng u l hon quan (7) ni mnh khng th gip g Nhm An c. Bi ny ni bng v khng th ni thng. Nhm An mun tin c k s, tc l nh T M Thin tin c mnh (8) By gi T M Thin lm lang trung lnh. l mt chc quan ln lo vic coi giy t ca nh vua. C nhng ngi t thin mnh c lm, nhng tc gi ch thy xu h (9) Nguyn vn: bt c (10) t H cao nn lc nh phi ngng u ln (11) Vua Hung N gi l Thin Vu, di Thin Vu c t-hin-vng v hu-hin-vng (12) L Qung Li l anh rut ca L phu nhn by gi c vua yu lm Nh S tng qun nh Hung N, L Lng di s iu khin ca L Qung Li, xin t cm mt i bit kch. Nh vua nghe Thi S Cng b phi vi Lng, chng li Nh S(13) i V cho ngi ta em tin np vo kho chuc ti (14) Ngi b cung hnh a xung nh nui tm cho kn gi, s nguy n tnh mng, gi l nh tm (15) T M Thin lm Thi S Cng ngoi vic vit vn lm s cn xem sao, xem lch (16) Nm hnh: khc vo mt, xo mi, ct dng vt, cht chn v cht u (17) ni c phong tc vng - Ngy xa vng hu t xng l c xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, (18) Ni cc quan b ti nng ch vua xt x (19) Vic Bnh Vit xem Hn Cao T bn k, vic Ging Hu xem Trn tha tng th gia, vic Qu B xem B Loan B lit truyn, vic Qun Phu xem Ngy K, V An Hu lit truyn (20) T Khu Minh lm sch T Truyn v sch Quc Ng (21) Sch L Lm cng gi l L Th Xun Thu (22) Thuyt nam, C Phn l hai thin trong sch Hn Phi T (23) S K bt u t Hong . Ngi ta cn gi Hong l Hin Vin (vo khong th k XXVII trc cng nguyn) (24) Nhm An nh T M Thin cu mnh. T M Thin nhn thy khng th lm c nh phi bc l hon cnh ca mnh, t mt st mnh. Ni l tr li, nhng khng phi l tr li m l bc l tm s. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, |aa |,c -aas [aa | 1. Tn Thy Hong l con ca Trang Tng Vng nc Tn (1). Trang Tng Vng lm con tin ca Tn nc Triu, thy ngi thip ca L Bt Vi, thch, nn ly, sinh Thy Hong, vo thng ging nm th 48 i Tn Chiu Vng, Hm an, t tn l Chnh, h Triu. Khi ln 13 tui, Trang Tng Vng cht, Chnh thay, c lp lm Tn Vng (-247 trc cng nguyn). Lc by gi Tn thn tnh cc t Ba, Thc, Hn Trung, Vit, Uyn, li c t Sinh, y t Nam Qun. Min bc ly Thng Qun tr v pha ng, gm c cc qun H ng, Thi Nguyn, Thng ng, pha ng n Hunh Dng, dit hai nh Chu, t qun Tam Xuyn. L Bt Vi lm Tha tng c cp mi vn h lm t phong, hiu l Vn Tn Hu, mi cc tn khch du s lo vic ly thin h, L T l x nhn (2) ca Bt Vi. Bn Mng Ngao, Vng , Biu Cng lm tng... (3). 2. Nm th 26 (-221 trc cng nguyn) T Vng l Kin cng Tha tng l Hu Thng em qun gi bin gii pha ty, on tuyt vi Tn. Tn sai tng qun Vng Bn i qua pha nam nc Yn nh T bt c vua T l Kin. Tn ln u tin thn tnh c thin h, ra lnh cho Tha tng v Ng s nh sau : Trc y vua Hn np t, hin dng n tn, xin lm by ti hng ro giu? c t lu, vua Hn bi c, hp cng vi Triu v Ngy phn li nc Tn. Cho nn ta em qun tiu dit, cm t vua Hn. Qu nhn cho l vic tt, hy vng c th dp tt c binh nhung. Vua Triu sai Tha tng l L Mc n giao c n th, cho nn ta cho con ca vua Triu ang lm con tin Tn v. c t lu, vua Triu b li th, phn li ta Thi Nguyn, cho nn ta em qun tiu dit, bt vua Triu. Cng t nc Triu l Gia li t lp lm i vng cho nn ta em qun nh v tiu dit. Vua Ngy lc u giao c phc tng st nhp vo Tn, c t lu, li bn mu vi cc nc Hn, Triu nh p nc Tn, nhng b qun quan ca Tn git cht v nh tan. Vua nc Kinh hin t ai t Thanh Dng v pha ty, c t lu li phn li c, nh Nam Qun ca ta, cho nn ta em binh tiu dit, bt c vua Kinh, sau binh nh t Kinh. Vua nc Yn hn m lm lon, Thi t nc Yn l an li ngm sai Kinh Kha m st ta (4), tng s ca ta nh tiu dit nc Yn, Vua T dng mu k ca Hu Thng, ct t lin h vi Tn v mun lm lon. Ta sai qun nh cm t vua T, bnh nh t T (5). Qu nhn, mt ngi nh b hng bnh tr kh bn bo nghch lm lon. Nh uy linh ca tn miu, su nc u chu ti thin h bnh nh. Nay nu khng thay i danh hiu th khng sao xng vi ci cng lao lm c v truyn cho i sau. Cc ngi hy bn nn t hiu nh th no. Tha tng l Vng Qun, ng s i phu Phng Kip, nh y L T u tu : - Ng ngy xa t ch vung ngn dm, ngoi ra l t ai ca ch hu v ca man di, h vo chu hay khng Thin t cng khng cai qun c. Nay b h giy ngha binh, git bn tn c v nghch tc, bnh nh c thin h, bn bin thnh qun v huyn, php lut v mnh lnh u thng nht mt ni, t thng c n nay cha h c, Ng u khng bng. Bn thn sau khi bn bc k lng vi cc bc s thy rng:Ngy xa c Thin Hong, a Hong, Thi Hong, nhng Thi Hong l cao qu nht. Bn thn liu cht xin dng tn hiu ca nh vua l Thi Hong, mnh ban ra gi l ch, lnh ban ra gi l chiu, Thin t t xng gi l trm (6). Nh vua ni : - Ta b ch thi, ly ch hong, thm ch , ca nhng v thi thng c hiu gi l Hong cn nhng iu khc th nh li cc khanh tu. Mt o ch ban ra chp nhn iu . Truy tn Trang Tng Vng l Thi Thng Hong. Mt t ch ni : - Trm nghe ni thi Thi C c hiu nhng khng c hiu bt (7). Thi Trung C c hiu v sau khi cht ngi ta cn c vo vic lm ca nh vua m t hiu bt. Lm nh th tc l con bn bc v cha, ti bn lun v vua, tht l v ngha. Trm khng chp nhn iu y. T nay tr i, b php t hiu bt. Trm l Thy Hong , cc i sau c theo s m tnh:Nh Th, Tam Th n Vn Th truyn mi mi. Thy Hong xt vic nm c ln lt thay i nhau (8) nn cho nh Chu c ha c nh Tn thay c nh Chu th phi theo ci c m ha khng thng c. T ny l thy c bt u: i u nm, vic triu cng, chc mng u bt u t mng mt thng 10. o, qun, c tit, c mao (9) en, ly s 6 lm n v, cc ph (10) v cc m u di su tc, trc xe su thc, su thc lm mt b, i xe su nga, i tn sng Hong H l c Thy v cho rng thy c bt u. Cai tr th cng rn nghim ngh, gay gt, su sc, mi vic u dng php lut quyt nh, khc bc, khng dng nhn c, n ngha. C th mi hp vi con s nm c. Do , nh Tn ch gay gt v php lut, trong mt thi gian di khng tha ti cho ai. Bn Tha tng Vng Qun ni : - Ch hu va b tiu dit. Nay cc t Yn, T, Kinh u xa nu khng t vua th khng lm sao km ch xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, c h, xin lp cc con trong hong tc lm vua. Xin hong thng lp theo ca mnh. Thy Hong a li tu y xung cho cc quan bn bc. Cc quan u cho l tin, nhng nh y (11) L T ni : - Vua Vn Vng, V Vng nh Chu phong con em cng h lm vua rt nhiu, nhng v sau dng h cng ngy cng xa, h nh ln nhau, xem nhau nh th. Ch hu cng git nhau, nh nhau, Thin t nh Chu khng lm sao ngn cm c. Nay bn b nh thn linh ca b h m c nht thng u lm qun, huyn. Cc con v cc cng thn c thu t v thu ca nh nc, v c trng thng. Nh th l lm ri. Lm th th d cai tr, thin h khng c g khc. l ci thut tr an, vy t ch hu khng tin. Thy Hong ni : - Thin h u kh v vic chinh chin lin min, l do c hu c vng m ra. Nay nh tn miu, thin h va mi c bnh nh m li lp cc nc ln th cng nh l t gy ra binh ao m mun c thi bnh ngh ngi, chng phi l kh lm sao? iu ca nh y ni l ng (12). Bn chia thin h lm 36 qun, t cc quan th, y, gim i gi dn l u en (13). M mt ba tic ln, thu tt c binh kh trong thin h tp hp Hm Dng, c lm chung, gi chung v mi hai ngi bng kim kh mi ngi nng 1000 thch, t trong cng. Thng nht php lut, cc cn, php o lng, cc thch, trng, thc, trc xe u di nh nhau (14), ch vit cng li nh nhau. t ai chy di pha ng n bin v t Triu Tin, pha ty n Lm Thao, Khng Trung, pha nam n min ca nh quay mt quay mt v hng bc (15), pha bc ly Hong H lm bin gii v men theo m Sn n tn Liu ng. Sai di cc nh ho kh trong thin h n Hm Dng tt c mi hai vn nh. Cc miu cng nh in Chng i vn Thng Lm u pha Nam sng V. Mi khi ly c ch hu, Tn thng v li cc cung nht ca nc ri dng ln pha bc Hm Dng, pha nam cc cung in ny nhn ra sng V. T ca Ung Mn n ca ng sng Kinh, sng V, cc in, cc cung tht, cc ng phc o v cc ng gc (16) lin nhau. Bt c bao nhiu ngi p v chung trng ca ch hu u a vo y. Nm th 27, Thy Hong i tun Lng Ty, Bc a, ra khi ni K u Sn i qua Hi Trung. Sai xy Tn Cung pha Nam sng V, sau li i tn Tn Cung l Cc Miu bt chc sao Thin Cc. T Cc Miu c con ng thng ln ni Ly Sn, sai xy tin in Cam Tuyn p ng ng (17) chy mi n Hm Dng. Nm thng tc mt cp, lm nhng con ng nh vua i (18). Nm th 28, Thy Hong i v pha ng n cc qun v cc huyn, ln ni Tru Dch, dng cng cc nho sinh nc L bn vic khc vo ca tng cng c nh Tn v bn vic phong thin (19). 3. Nm th 33, Thy Hong a nhng ngi thng trn trnh, nhng ngi r v nhng ngi i bun nh ly t Lc Lng, lp thnh Qu Lm, Tng Qun, Nam Hi cho nhng ngi b i y n y canh gi. pha ty bc, nh ui Hung N t Du Trung dc theo sng Hong H i v ng n m Sn tt c 31 huyn, xy thnh trn sng Hong H lm gii hn,. Li sai Mng im vt sng Hong H ly t Cao Khuyt, o Sn, Bc Gi, xy nh v thnh ly y ui ngi Nhung v a nhng ngi b y n y v ln u nhng ni ny tr thnh huyn. Cm khng c th (20). Sao sng (21) xut hin phng ty. Nm th 31, em y nhng quan coi ngc khng thanh lim i xy Trng Thnh v i th t Nam Vit. Thy Hong t tic ru cung Hm Dng, by mi v bc s n chc th. Quan bc dch Chu Thanh thn tin ln ca ngi : - Ngy xa t Tn chng qua nghn dm, nay nh b h thn linh sng sut nn bnh nh c bn bin, ui c man di, mt tri mt trng chiu n u th ni y theo phc, ui cc nc ch hu thnh qun, huyn, mi ngi thy yn vui, khng phi lo v nn chin tranh truyn n vn i, t thng c n nay, khng ai uy c bng b h. Thy Hong bng lng. Thun Vu Vit, ngi T, lm bc s ng ln ni : - Ti nghe nh n v nh Chu lm vua hn nghn nm, phong cc con em v cng thn lm chi nhnh gip cho mnh. Nay b h c bn bin nhng con em vn l k tht phu (22) nu bng chc c xy ra vic nh in Thng hay lc khanh (23), th khng ai gip , lm sao c th cu ln nhau c. Trong cng vic, khng bt chc i xa m c th lu di th l iu cha h nghe ni (24). Nay bn thanh thn li xim nnh b h lm cho iu sai lm ca b h thm nng. Nh th khng phi l k trung thn. Thy Hong a li can ca ng ta xung cc quan bn. Tha tng L T ni : - Ng khng lp nhau, Tam i (25) khng bt chc nhau, i no tr dn theo cch ca i , khng phi v h phn li nhau, chnh v thi th thay i cho nn nh vy. Nay b h ln u tin lm nn nghip ln, dng ln ci cng vn i, khng phi l iu bn nh Nho ngu ngc bit c (26). V chng, iu Thun Vu Vit ni l nhng vic ca thi Tam i, lm sao c th cho ta bt chc? Trc y, cc nc ch hu tranh nhau, hu i n mi nhng ngi du thuyt. Nhng by gi thin h bnh nh, lut php, mnh lnh, u t mt ni ban ra, trm h lm n ra sc lo v ngh nng, ngh cng, k s th hc tp php lut, mnh lnh nhng iu ngn cm. Nay cc Nho sinh khng theo thi nay m hc thi xa ch bai thi xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, nay lm cho bn u en ri lon, thn t ny l Tha tng xin liu cht ni rng: Ngy xa thin h phn tn ri lon khng ai thng nht c? V vy cho nn cc ch hu cng tr v mt lc, khi ni th mi ngi u ni vic xa lm hi vic nay, trau chut nhng li ni sung lm lon vic thc, mi ngi u ly ci hc ring ca mnh ch bai nhng iu nh vua lm (27). Nhng nay Hong thu tm c thin h, phn bit trng en m nh ra iu duy nht c tn trng. Nhng k hc Nho theo ci hc ring ca mnh li cng nhau ch ci php lut ri em dy cho ngi ta. Khi nghe lnh ban xung th h u ly ci hc ring ca mnh bn tn. Khi vo triu, th trong bng ch bai. Ra ng, th bn bc ch vua ca mnh ly danh, lm cho khc ngi t l cao, by cho k di ph bng. Nu nh th m khng cm th trn uy th ca nh vua s b gim st, di cc b ng s ni ln. Nn cm l hn. Thn xin t tt c cc sch s, tr nhng sch s ca nh Tn (28). Tr nhng ngi lm chc bc s, ai ct giu Kinh Th, Kinh Thi, sch v ca trm nh u em n quan th, quan y m t i, hai ngi dm bn nhau v vic Kinh Th, Kinh Thi th chm gia ch, ly i xa m ch i nay th git c h. Quan li bit m khng t co, th cng b ti. Lnh ban ra trong ba mi ngy khng i sch th khc vo mt cho i th xy v canh gi trng thnh. Nhng sch khng b l sch thuc, sch bi; sch trng cy. Ai mun hc php lut th th quan li lm thy. Ch ca nh vua ni: c. Nm th 35, sai lm con ng thng t huyn Cu nguyn n t Vn Dng, c ni, lp cc khe ni, nh vy ng i sut v thng. Thy Hong cho rng Hm Dng ngi th ng m cung nh cc vua trc th nh, ni : - Ta nghe vua Vn Vng nh Chu ng t Phong v V Vng ng Co, min gia Phong v Co l ca vng. Bn sai xy cung tip cc triu thn pha nam sng V. Trong vn Thng Lm trc tin sai xy ci in ng trc ca cung A Phng di 500 b t ng sang ty, rng 50 trng (29) t nam n bc, trn c th ngi mt vn ngi, di c th cm c cao 5 trng. Xung quanh sai lm ng gc t di in chy thng cho n nh ni Nam Sn. Sai dng mt ci ca ni Nam Sn, lm ng phc o t cung A Phng vt qua sng V i mi n Hm Dng bt chc con ng ca sao Thin Cc. Sao ny qua sng Ngn H n tn sao Dinh Tht. Khi cung A Phng cha xy xong, nh vua mun tm mt ci tn p m gi. V cung ny gn cung tht nh vua cho nn thin h gi n l cung A Phng (30). a nhng ngi b ti thin n Cung hn 70 vn ngi (31) chia nhau xy cung A Phng hoc p ni Ly Sn. Ly ci quch bng ni Bc Sn, ly g t t Thc, t Kinh ch v n ni y. Quan Trung, s cung n 300 ci, ngoi Quan Trung hn 400 ci. Thy Hong bn sai dng b bin ng Hi thuc t C lm ca pha ng ca Tn, nhn y di 3 vn nh n Ly p, 5 vn nh n Vn Dng, nhng ny u c tha vic cng dch mi nm. L Sinh (32) ni vi Tn THy Hong : - Bn thn i tm cy chi l th thuc l nhng thng khng gp tin (33) xem ra c vt chi cn tr. Trong php thut (34) c php vi hnh trnh c qu, trnh c c qu th chn nhn mi n. Nu k by ti bit c ni nh vua th c hi n thn. Bc chn nhn i vo nc khng t, i vo la khng chy, bay ln my, cng trng th vi tri t. Nay nh vua cai tr thin h vn cha ngh ngi c cht g. Xin nh vua cung no ng cho ai bit, th sau mi c th ly thuc bt t. Thy Hong ni : - Ta rt thch bc chn nhn. V t coi l chn nhn ch khng gi l Trm. Thy Hong bn ra lnh: Trong vng hai trm dm xung quanh Hm Dng, 270 cung in y c ng phc o v ng ng lin nhau; em mn trng, trng ching cng gi p a vo cc cung khng cho x dch. Vua n u nu c k no ni ni nh vua th b ti cht. Thy Hong n cung Lng Sn ng trn ni thy xe, qun k ca Tha tng rt ng, khng bng lng. C k ni vi Tha tng. Sau Tha tng bt xe v qun k i. Thy Hong ni gin ni : - Th no cng c ngi tit l iu ta ni. Khi tra xt th khng ai th. Nh vua bn sai bt tt c nhng ngi ngi cnh lc nh vua ni v git i (35). T v sau, khng ai bit nh vua i u. Khi nghe cng vic th qun thn ch nhn c nhng iu quyt nh, mi vic u gii quyt trong cung Hm Dng. Hu Sinh v L Sinh bn nhau : - Thy Hong tnh kh bng bnh, gn d, ch nghe theo mnh. Xut thn l ch hu, thu tm c thin h, ch t c, mun g c ny, t cho rng t xa n nay, khng ai bng mnh, chuyn dng bn php quan. Bn php quan c yu qu, bc s tuy c 70 ngi nhng ch cho s ch khng c dng. Tha tng v cc quan i thn u nhn c nhng iu quyt nh xong cn vic lm l nh vua. Nh vua thch vic hnh pht chm git ra uy. Thin h s ti mun gi bng lc khng ai dm ht lng trung. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Nh vua khng nghe ni n sai lm ca mnh nn ngy cng kiu ngo. di th s np mt b, ni di c dung thn. Theo php nh Tn khng c lm hai ngh, lm sai l cht ngay. Nhng k xem sao, kh my (36) c n 300 ngi u l nhng ngi gii nhng u s hi, trn trnh a dua, khng ni nhng sai lm ca nh vua. Cng vic trong thin h khng k ln nh u do nh vua quyt on. n ni nh vua phi ly thch (37) m cn giy t, mt ngy mt m khng lm mt thch th khng c ngh ngi. Con ngi tham quyn th nh vy khng th no tm thuc thin cho ng ta c. Hai ngi bn b trn. Thy Hong nghe ni h b trn th ni gin, ni : - Trc y ta thu cc sch trong thin h, sch no khng dng c th b i, sai triu tp tt c nhng ngi c vn hc v nhng phng s, thut s rt ng mun lm cho thin h thi bnh. Ta triu tp bn thut s l mun h tm thuc l, nay nghe ni bn Hn chng b i khng bo vi ta, bn T Phc (38) lm tn km hng c vn, nhng cui cng vn khng c thuc, ngy ngy ch nghe chng ni nhau v vic tham li ring ca chng. Bn Lng Sinh c ta tn qu, thng cho rt nhiu nhng li ph bng ta lm nng iu sai lm ca ta, bn nh Nho Hm Dng c ta sai ngi hi th c k t ra nhng li ni nhm lm lon bn u en. Bn sai Ng s xt tt c cc nh Nho. Cc nh Nho t gic ln nhau, c hn 460 ngi phm iu cm. Thy Hong sai chn sng tt c Hm Dng, bo cho thin h bit lm rn. Sau li sai y bin gii nhiu ngi b ti i th. Con c ca Thy Hong l Th T can : - Thin h mi c bnh nh. Nhng k u en phng xa vn cha theo ta. Cc nho sinh u hc theo Khng T nay b h dng theo php lut nng tri buc h th thn s thin h khng yn, xin b h ngh n iu . Thy Hong ni gin sai Ph T i ln min bc gim st Mng im Thng Qun. Nm th 36, sao Huynh Hoc vo khu vc ca sao Tm, c ngi sao ri xung ng Qun. Khi ri xung t th thnh . C bn u en khc vo : Thy Hong cht th t b chia. Thy Hong nghe tin y, sai ng s tra hi, nhng khng ai th, bn bt tt c nhng ngi gn y git i, v t chy hn . Thy Hong khng vui, sai cc bc s lm th ca ngi tin v chn nhn cng nhng ni trong thin h m mnh i chi. Sai nhc cng ca v n ht nhng bi y. Ma thu, s gi ang m t Quan ng i qua Hoa m trn ng bnh th. C ngi cm ngc bch chn ng s gi m ni : - ng lm n a vin ngc cho Ho Tr. Nhn y ni rng:Nm nay th T Long cht. S gi hi : - Ti sao? Ngi y bin mt li vin ngc bch y. S gi cm ngc bch k li u ui cho nh vua nghe. Thy Hong nn lng hi lu ni : - Qu ni chng qua ch bit vic xy ra trong mt nm m thi. Khi vo cung ni : - T Long (39) l t tin ca ngi. Vua sai ng ph xem ngc bch th l vin ngc nh vua chm khi vt qua Trng Giang nm th 28. Thy Hong sai bi trong qu ni: i chi th tt. Thy Hong bn sai di 3 vn nh n Du Trung Bc H, thng cho cc quan thm mt cp (40). 4. Thng mi nm th 37 (211 trc cng nguyn) ngy qu su, Thy Hong i chi, T tha tng L T i theo, Hu tha tng Kh Tt nh. H Hi, con nh ca Thy Hong, c nh vua yu mn xin i theo, vua bng lng. Thng 11, i n Vn Mng, t vua Thun ni Cu Nghi, i thuyn qua sng Trng Giang xem Tch Kha vc qua bi ngoi bin, qua an Dng n Tin ng, i n Chit Giang gp lc sng to nn i v pha ty mt trm hai mi dm, qua sng ni dng sng hp, ln Ci K t vua V, nhn ra bin Nam Hi khc cng c nh Tn (41). Sau , tr v, i qua t Ng theo sng Trng Giang qua Giang Thng v i dc theo b bin ln pha bc n t Lang Gia. Bn phng s T Phc ra ngoi bin tm thuc thn my nm khng c, tn km rt nhiu. Chng s b trng tr bn la di ni rng thuc ca Bng Lai c th ly c, nhng b con c giao ln lm kh cho nn khng n c, xin nh vua cp cho ngi thin x cng i, ly ci n bn nhiu pht mt lc bn. Thy Hong nm m thy mnh nh nhau vi thn bin hnh ngi. Bn hi ngi on mng. Bc s ni : - Thy thn khng th trng thy nn hin thnh con c giao. Xin nh vua cu khn, th phng c l vt th mi tr c th thn c v lm cho thn thin c th n c. Nh vua bn sai ngi ra bin mang bt c ln, cn t mnh cng lm n bn nhiu pht mt lc, ch khi no c ln xut hin th bn. Nh vua i t Lang Gia v pha bc n ni Hunh Thnh nhng khng thy c. n Chi Ph th thy c ln, git cht mt con. Sau i dc theo ng bin. Khi i v pha ty n bn Bnh Nguyn th b bnh. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Thy Hong ght ngi ta ni n vic cht, cho nn qun thn khng ai dm ni vi nh vua v vic cht. Khi bnh cng nng, nh vua bn vit th ng du ca vua gi n cng t Ph T ni, Con v Hm Dng vi m tang, v chn ct ta y. Bc th nim phong trong ph trung xa thuc quyn Triu Cao. Bc th c du ca nh vua lm tin cha giao cho s gi, th ngy bnh dn, thng by, Thy Hong cht Bnh i, thuc t Sa Khu (on 4 - ci cht ca Thy Hong). 5. Tha tng L T thy nh vua cht xa kinh , s cc cng t v thin h c bin lon, bn giu kn iu , khng bo tang, ch quan ti trong mt ci xe mt (Xe c ca m ra th mt, ng li th m), cho mt ngi hon quan c vua yu, ngi trong xe, n u th dng thc n, trm quan vn tu vic nh thng. Vin hon quan trong xe nghe li tu, lin bo, c!. Ch c H Hi, Triu Cao v mt vi hon quan thn tn ca nh vua, tt c c nm su ngi bit l nh vua cht. Triu Cao trc y c ln dy H Hi hc vit cng vi php lut, mnh lnh. H Hi yu qu Triu Cao. Triu Cao bn cng cng t H Hi v Tha tng L T m mu ph hy bc th ca Thy Hong gi cho cng t Ph T, m ba t thnh ra chuyn Tha tng L T nhn c t chiu ca Thy Hong Sa Khu, trc khi cht bo lp H Hi lm Thi t. Li lm mt bc th khc gi cho cng t Ph T, v Mng im k ti hai ngi, ra lnh cho hai ngi phi cht. Cu chuyn ny ni k trong truyn L T (Xem L T Lit truyn, on ni v m mu ca Triu Cao ht sc sinh ng - xem quyn II). Xe i t Tnh Hnh n Cu Nguyn. Gp lc tri nng, chic xe mt pht ra mi thi, bn sai cc quan i theo ch trn xe mt thch c mui nh ln mi thi (Nhn xt tuy nh, nhng rt ma mai). i theo ng thng n Hm Dng, bo tang. Thi t H Hi ln ni nghip lm Nh Th Hong . Thng 9, chn Thy Hong Ly Sn. Khi Thy Hong mi ln ngi sai o ni Ly Sn. n khi thn tnh c thin h, th di hn 70 vn ngi trong thin o ba con sui, di ng v a quch vo. em nhng qu bu ca cc cung, ca trm quan xung ct y di. Li sai th lm my bn tn, c ai o gn n gn th bn ra. Sai ly thy ngn lm mt trm con sng, sng Trng Giang, sng Hong H v bin ln. Cc my mc lm cho nc sng v bin chy vo nhau. trn c thin vn, di c a l, ly du c nhn ng (Con hi bo) thp uc, tr tnh th no chy lu khng tt. Nh Th ni : - Nhng ngi hu cung ca tin nu khng c con cho ra ngoi th khng tin. Sai chn theo tt c. S ngi cht rt nhiu. Sau khi chn ct xong, c ngi ni: nhng ngi th lm my v ct giu u bit ch ct giu, th no h cng tit l vic ln. Cho nn sau khi ct giu xong, sai ng ng hm i n huyt, li sai ng ca ngoi ca hm. Nhng ngi th v nhng ngi ct giu ca ci khng lm sao thot ra c (Khi nim v ngi i vi Nh Th cng nh l sc vt). Ri sai trng cy, trng c ln trn c v nh ci ni (on 5 - nhng bin c xy ra sau khi Thy Hong cht). 6. Nm th nht, i Nh Th Hong (209 trc Cng nguyn), Nh Th ln ngi lc 21 tui. Triu Cao lm lang trung lnh, c tin dng. Nh Th ra chiu sai tng thm cc vt t miu Tn Thy Hong cng nh nghi l t cc thn ni, thn sng. Ra lnh cho qun thn bn vic suy tn miu ca Thy Hong. Qun thn u dp u ni : - Ngy xa Thin t c by miu, ch hu c nm miu, i phu c ba miu, tuy n vn i cng khng b ci l y. Nay Thy Hong lm Cc miu, trong bn bin u bin cng vt, tng cc vt t, l rt y , khng cn thm g c na. Miu ca tin vng hoc Ty Ung hoc thnh Hm Dng. Thin t theo nghi l ch nn hin ru miu Thy Hong thi. B tt c nhm by miu xy t Tng Cng tr xung (Mi vua cht i xy by miu th, lm thnh mt nhm by miu. Lm nh vy l hy b cc miu t trc ca cc vua, ch gi nhng miu th Thy Hong). Qun thn u theo l n cng tn miu ca Thy Hong lm t miu ca cc v . Nh vua li t xng l trm. Nh Th bn vi Triu Cao : - Trm tui cn nh mi ln ngi, bn u en cha theo. Tin trc y i tun hnh cc qun v cc huyn t uy th, lm bn bin phc tng. Nay nu trm yn khng tun hnh, tc l t ra mnh yu, khng lm cho thin h thn phc. Ma xun, Nh Th i v hng ng n cc qun, cc huyn, L T i theo n Kit Thch; Nh Th i theo b bin pha nam n Ci K ri khc ln tt c nhng ci bia Thy Hong dng nn. Bn cnh nhng ci bia ny, dng mt ci bia vit tn cc v quan to i theo nu cao cng lao v c ln ca tin . Hong ni : - Nhng iu khc trn vng trn , u l nhng iu Thy Hong lm, ta nay tuy ni tc hiu ca ngi, nhng nhng li khc trn vng, trn u cn rt xa khng th snh vi cng c ca ngi. Nhng ngi lm vua sau ny nu khc th ch snh ngang vi cng lao v o c to ln ca ngi. Tha tng L T, Kh Tt, ng s i phu l c liu cht ni : xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, - Chng ti xin khc chiu th ny khp ni, v khc ln cho sng r. Chng ti liu cht xin lm th. Ch a ra ni: c. Nh Th n Liu ng ri tr v. Nh Th bn theo mu m Triu Cao, tng thm nhiu lut l mnh lnh. Nh Th bn mu vi Triu Cao : - Cc quan i thn khng phc, quan li cn mnh, cc cng t th no cng tranh nhau vi ta. By gi nn lm th no? Triu Cao ni : - Thn vn mun ni iu y lu, nhng cha dm ni. Cc quan i thn ca tin , u l nhng ngi c danh ting v quyn qu my i, cng lao chng cht truyn li i i. Nay Cao vn l ngi hn mn c b h thng n cho lm a v trn, lo nhng cng vic quan trng nht, cc quan i thn u bc bi ch theo thn ngoi mt, ch trong lng thc khng phc. Nay b h i ra, khng nhn c hi ny xt nhng ngi lm th, lm y trong cc qun, cc huyn; thy ngi no c ti th git i, trc ht ra oai vi thin h, sau tr nhng ngi bnh sinh b h khng thch. Trong lc ny khng th theo vn m phi dng v lc quyt nh, xin b h theo thi m lm ng nghi ng g v qun thn khng c bn bc. V vua sng thu nhn, ct nhc nhng ngi dn hn; ngi no hn th cho h c sang; ngi no ngho th cho h c giu; ngi no xa th cho h c n gn. Lm nh th, trn di s theo m nc c an. Nh Th ni : - Phi y! Bn git cc quan i thn v cc cng t, ti li lin lu n nhng vin quan nh hu h nn h cng u b git. Cc quan tam lang (Nhng ngi lm trung lang, ngoi lang, tn lang) khng cn ai sng st, su v cng t b git t . Cng t Tng L anh em ba ngi b t trong ni cung, b lun ti sau cng. Sau Nh Th sai s gi bo vi Tng L : - Cng t khng lm trn phn s by ti, ti ng cht, qun li n thi hnh php lut. Tng L ni : - Nghi l trong triu ti cha bao gi khng theo, ngi th chn miu ng, ti cha bao gi dm lm sai, nhn mnh lnh v ng i ti cha bao gi dm l li. Bo khng lm nhim v by ti l th no xin ng cho bit ti ri chu cht? S gi ni : - Ti khng c bn vic y, ch mang th n y lm trn phn s. Tng L bn ngng u ln tri ku to ba ting: Tri i! Ta khng c ti!. Anh em ba ngi u khc v tut kim t st. C tn tht run s, qun thn ai can ngn th phm ti ph bng. Cc quan i thn th lo gi lc c yn thn, nhng k u en th s hi. Thng 4, Nh Th tr v n Hm Dng ni : - Tin cho triu nh Hm Dng nh, nn sai xy cung A Phng. Nh ca cha xong th mt. Ngi ta b vic y lo t li ln Ly Sn ( ni hon vic xy A Phng, xy lng cho Thy Hong. V xy lng th phi o t b quan ti xung ri li t ln nn ni t li). Cng vic Ly Sn xong. Nay nu ta b cung A Phng khng lm th tc l nu r vic lm ca tin l sai lm. V vy li lm cung A Phng, bn ngoi ra uy vi T di (Danh t chung ch nhng dn tc ngoi a bn Trung Quc), nh k ca Thy Hong. Sai trng tp tt c nhng k bn gii gm nm vn ngi lp n bo v Hm Dng. Sai dy bn. Lc by gi phi nui ch, nga, chim mung rt nhiu, vic cung cp khng . Nh vua sai cc qun v cc huyn chuyn ch , la, c, rm, ngi no cng phi thn hnh mang lng thc m n, khng c n go trong vng 300 dm ca thnh Hm Dng, php lut li cng nghim ngt (on 5 - Nh Th nghe theo Triu Cao li cng thin v vic git trc, n p v xy dng cung tht). 6. Thng 7, bn lnh th l Trn Thng (Xem Trn Thip th gia) lm phn t Kinh ngy trc, hiu l Trng S. Trn Thng t lp lm vua S. Thng t Trn sai cc tng i chiu hng cc ni. Nhng ngi trai trng cc qun, cc huyn Sn ng (42), b kh s v bn quan li nh Tn, u git bn th, y, lnh, tha (43) lm phn hng ng Trn Thip lp nhau lm hu, vng, lin hp vi nhau i v hng ty, ly danh ngha nh Tn, ng khng k xit. Quan yt gi t hng ng li bo vi Nh Th v vic dn lm phn. Nh Th ni gin giao yt gi cho quan li trng tr. Sau c s gi n, nh vua hi th h u ni : - Bn n trm ang b cc th v cc y qun ui bt, by gi bt ht khng cn phi lo na. Nh vua bng lng. V Thn t lp lm Triu Vng, Ngy Cu lm Ngy Vng. in am lm T Vng, Bi Cng ni dy xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, t Bi, Hng V dy binh Ci K. Nm th 2 (208 trc Cng nguyn) ma ng, Trn Thip sai bn Chu Chng em binh i v hng ty (44) n t H, binh my mi vn, Nh Th hong s bn vi qun thn : - By gi lm th no? Chng Hm lm Thiu ph ni : - Bn gic ng v mnh. Nay nu em binh cc huyn n th khng kp na. Nhng ngi b y phi lm Ly Sn rt ng xin tha cho h, giao cho h binh kh nh gic. Nh Th lin i x thin h, sai Chng Hm cm qun ph qun ca Chu Chng. Chu Chng b chy. Sau git Chu Chng To Dng. Nh Th li sai thm trng s l T M Hn v ng gip Chng Hm nh qun gic, git Trn Thng Thnh Ph, ph tan qun ca Hng Lng nh o, tiu dit qun ca Ngu Cu Lm T. Cc danh tng ca gic t S u cht ri. Chng Hm bn em qun i v hng bc vt Hong H nh vua Triu l Yt C Lc. Triu Cao ni vi Nh Th : - Tin cai tr thin h lu cho nn qun thn khng dm lm by. Nhng b h by gi cn tr, mi ln ngi, l no li bn bc cng vic triu nh vi cc cng khanh, l ra m c iu sai st tc l l ch km ca mnh cho qun thn thy. Thin t t gi l trm ngha l ngi ta khng nghe ting ni. Do , Nh Th thng trong cung cm quyt nh mi vic vi Triu Cao. V sau cc cng khanh t khi c triu kin. Gic cp cng ngy cng nhiu, binh ca Quan Trung a ra hng ng nh gic c phi i mi khng thi. Hu tha tng l Khu Tt, T tha tng l L T, tng qun l Phng Kip can nh vua ni, Quan ng, bn gic nhao nhao ni ln, Tn em qun tr kh git cng rt nhiu nhng vn khng thi. Gic phn ln l nhng ngi i th v lo vn chuyn trn cn di nc, h lm gic v vic xy p kh cc, v thu m nng. Xin nh vic xy p cung A Phng, gim bt lnh th cc bin gii. Nh Th ni : - Ta nghe Hn Phi (45) ni, Nghiu, Thun c ko nh bng g, o m khng bo, tranh mi nh khng ct phng, ung chn t, n bt bng snh, mt ngi gi ca n cng khng n ni km nh th. Vua H V c ni Long Mn cho nc thng vi i H, khi dng cho nc ng sng H i ra bin. Thn mnh mang thung p t, chn khng cn lng, d bn ti t v bn t cng khng kh s n th. Con ngi c thin h s d c tn qu l v c th lm tha ch, theo s thch ca mnh, mun g c ny. Nh vua c lm cho nhng php lut r rng th di khng ai dm lm iu by, v nh vy, l khng ch c thin h. Cc vua nh vua Thun, vua V tuy c ci a v cao sang l lm Thin t, nhng thc ra h ni cng kh nu gng cho trm h. Nh th c g ng bt chc? Trm c ting l Vn Thng (46) nhng thc ra khng c. Ta mun lm mt on xe nghn c i, theo sau l mt vn c, xng vi tn hiu ca ta. V chng, tin ni ln t a v ch hu ri thn tnh thin h. Thin h c bnh nh ri li ui t di bn ngoi gi an bin gii, xy cung tht nu cao thch ca mnh. Ngi xem cng nghip ca tin c tip tc nh th no. Nay ta ln ngi trong vng hai nm, bn gic ni ln, nh ngi khng cm c h li mun b iu tin lm, nh th th trc ht khng c g bo n tin , sau na khng tn trung ht sc vi trm, cn gi chc lm g! Bn giao cho quan li bt Kh Tt, L T, Phng Kip, xt cc ti khc. Kh Tt v Phng Kip ni : - K lm tng qun v Tha tng khng chu nhc. Bn t st. L T b t v chu nm hnh pht (Khc ch vo mt, ct mi, cht hai chn, nh cht, cht u, bu thy ngoi ch). Nm th 3, i Tn Nh Th, Chng Hm cm qun vy thnh C Lc, thng tng qun ca S l Hng V cm u qun S n cu C Lc. Ma ng, Triu Cao lm Tha tng, xt n L T ri git L T. Ma h, bn Chng Hm nh b thua my ln, Nh Th cho ngi n trch Chng Hm. Chng Hm s sai trng s l T M Hn n trnh vic. Triu Cao khng cho tip kin, li t ra nghi ng. T M Hn s b trn. Triu Cao sai ngi ui theo nhng khng bt c. T M Hn n gp Chng Hm ni : - trong triu, Triu Cao honh hnh, tng qun c cng cng b git, khng c cng cng b git. Hng V nh qun Tn rt gp, cm t Vng Ly. Bn Chng Hm bn em binh u hng ch hu (on 6 - Dn chng ni dy, qun Tn thua to). 7. Thng tm ngy K Hi, Triu Cao mun lm phn, nhng s qun thn khng nghe, nn trc tin phi th. Y dng Nh Th mt con hu, v bo rng l con nga. Nh Th ci ni : - Tha tng lm y ch! Sao li gi con hu l con nga? Nh Th hi cc quan xung quanh. Nhng ngi xung quanh im lng, c ngi ni l nga va lng Triu Cao, cng c ngi ni hu. Nhn y Triu Cao nhng ngi no ni l hu dng php lut tr ti. Sau qun thn u s xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Cao. Trc y Cao thng ni: Bn n trm Quan ng khng lm c g. Nhng n khi Hng V cm t c tng Tn l Vng Ly chn thnh C Lc v em qun tin nh, bn Chng Hm b thua trn rt lui, dng th xin tip vin, cc nc Yn, Triu, T, S, Hn, Ngu u lp vua, t Quan Trung v pha ng, phn ln nhn dn u chng li quan li nh Tn, hng ng theo ch hu, ch hu u em tt c nhn dn i v hng ty. Bi Cng cm my vn qun lm c thnh V Quan, cho ngi bn ring vi Triu Cao. Triu Cao s Nh Th gin git c mnh bn co bnh khng i chu. Nh Th nm mng thy con h trng cn cht con nga bn tri trong c xe ca nh vua trong lng khng vui. Nh Th ly lm l, hi ngi bi mng. Ngi bi mng ni : - Ngun gc ca tai ho l do sng Kinh. Nh Th bn n chay Vng Di Cung mun cng sng Kinh, dm bn con nga trng xung sng v sai s gi trch Triu Cao v vic gic cp. Triu Cao s bn bn mu quy ti cho chng ta. Ta mun thay i vua lp cng t Anh. T Anh l ngi nhn c, cn kim, trm h u knh trng li ni ca ng ta. Triu Cao lin sai lang trung lnh lm ni ng gi v bo co c gic ln, sai Dim Nhc triu tp cc tng em qun ui gic. p m ca Dim Nhc a vo nh ca Cao (V s Dim Nhc phn mnh, nn phi nm ly m y lm con tin), sai Dim Nhc cm hn mt nghn ngi n ca Vng Di Cung. Nhc tri ngi v binh gi cung v cc bc xa (chc quan v nh) m ni : - Qun gic vo thnh ti sao khng ngn cn chng li. Vin quan gi thnh ni : - nhng nh xung quanh thnh, ti b tr binh s rt cn thn lm sao li c gic dm vo cung c? Dim Nhc bn chm quan gi thnh, em qun i vo, va i va bn. Cc quan lang v bn hon quan hong ht, c ngi b chy, c ngi khng c. Ai khng c th cht, cht tt c my mi ngi. Lang trung lnh v Dim Nhc u bc vo, bn vo ci mn Nh Th ngi. Nh Th ni gin gi nhng ngi hu n. Mi ngi u hong s khng dm chng c, ch c mt vin hon quan hu bn cnh khng dm b i. Nh Th bc vo cui trng ni : - Ti sao nh ngi khng bo vi ta t trc n ni gp tnh cnh ny? Vin hon quan ni : - Thn s d c sng l nh khng dm ni. Nu ni trc th thn b git ri, lm sao cn sng n ngy nay c? Dim Nhc tin n trc mt Nh Th mng : - Tc h kiu ngo ngang ngc, git ngi, v o, thin h u phn li tc h. Tc h liu xem mnh nn nh th no? Nh Th ni : - Ta c c gp mt Tha tng hay khng? - Khng c! - Ta mun lm vua mt qun. Dim Nhc khng cho, Nh Th nh ni : - Mun lm vn h hu. Cng khng cho, Nh Th ni : - Xin lm bn u en vi v con cng nh cc cng t khc. Dim Nhc ni : - Ti vng lnh Tha tng v thin h, git tc h. Tuy tc h c nhiu li, ti cng khng dm bo li. Dim Nhc vy c cho binh s tin n. Nh Th t st. Dim Nhc quay v bo vi Triu Cao. Triu Cao bn triu tp tt c cng t v cc i thn bo vic git Nh Th, ni : - Nguyn nc Tn l mt vng quc, Thy Hong lm vua c thin h, nn xng . Nay su nc li t lp, t ai ca Tn cng nh i, lm l ch c ci tn ho m thi, nh th khng nn, nn lm vng nh trc. Bn lp con ngi anh ca Nh Th l cng t Anh, lm Tn Vng, sai chn Nh Th theo l mt thng dn pha nam t , trong vn Nghi Xun, bo T Anh, trc khi ra miu nhn n lm vua, phi n chay nm ngy (on 7 - Nh Th b Triu Cao git). 8. T Anh bn vi hai ngi con : - Tha tng Triu Cao git Nh Th Vng Di Cung, s b qun thn git nn gi v lp ta. Ta nghe ni Triu Cao giao c vi S tiu dit dng h nh Tn, v lm vng quan Trung. Nay ng ta bo ta n chay, ra miu, tc l mun nhn y git ta trong miu. Ta co bnh khng i, Tha tng th no cng thn hnh n, khi n th ta s git. Triu Cao sai ngi mi T Anh my ln. T Anh khng i. Qu nhin, Triu Cao thn hnh n hi : xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, - Vic tn miu l vic quan trng. Ti sao nh vua li khng i? T Anh bn cm gio m cht Triu Cao trai cung, git ba h (Cha m, anh em, v con. C sch ni cha, m, v) Triu Cao nu gng cho dn Hm Dng. T Anh lm vua Tn c bn mi su ngy th tng S l Bi Cng, ph qun Tn vo Quan Trung, sau n Bi Thng, sai ngi bo T Anh u hng. T Anh bn buc dy n vo c (t ra sn sng tht c cht) ngi trn mt chic xe g, khng sn do mt con nga trng ko (Du hiu m ma), mang n, ph ca Thin t u hng gn Ch o. Bi Cng bn vo Hm Dng nim phong cung tht, cc kho ri v ng qun Bi Thng. c hn mt thng th qun ch hu n, Hng Tch cm u ch hu git T Anh v cc cng t nh Tn, dit dng h nh Tn, lm c thnh Hm Dng, t cung tht, bt con trai con gi lm t, ly ca ci chu bu cng chia nhau vi ch hu. Sau khi dit Tn. Hng V chia t Tn cho ba vua gi l: Ung Vng, Tc Vng, ch Vng hiu l Tam Tn. Hng V lm Ty S B Vng, lm ch vic chia thin h, phong vng cho ch hu. Th l nh Tn b dit. Nm nm sau thin h theo v nh Hn (on 8 - T Anh git Triu Cao, u hng Lu Bang v nh Tn dit vong. Lc b on cui l mt on trong Qu Tn lun ca Gi Ngh). (1) l v danh ngha cn trong thc t th Thy Hong l con ca L Bt Vi. Xem L Bt Vi lit truyn. (2) X nhn:nhng ngi khch theo hu nhng v quan to c ct nhc. (3) B mt on ni v vic Tn nh ly thin h trong hai mi lm nm Tn Thy Hong lm vua. on 1 - lai lch ca Tn Thy Hong v tnh hnh ca nc Tn khi Thy Hong lm vua. (4) Xem Thch khch lit truyn on ni v Kinh Kha. (5) Tm tt vic thng nht thin h, tiu dit cc nc. (6) Cc i trc khng dng danh t ch v chiu. ch quan trng hn chiu, ch nh vua mi c dng ch y, cn Thi Hu th c khi dng ch chiu khi thay th nh vua tr dn, nu gi l ch tc l c mun lm vua. Trm trc l mt i t ch ngi th nht dnh cho mi ngi. Sch o gio dng ch trm ch mt lc lng siu t nhin, mt ng khng ai trng thy. Bn L T ngh dng ch ny l v th. (7) i H, i Thng khng c thy tc l hiu bt. n i Chu mi t l khi vua cht cc quan cn c vo hnh trng ca vua m t hiu cho vua, ci gi l hiu bt. Do v vua ni v vn, gio ha th gi l Vn Vng, c v cng th gi l V Vng, ngu tt, c c, th gi l U Vng, L Vng. (8) i Tn tr i thnh hnh thuyt ng hnh. Thuyt ny c v tr c nm yu t to nn i lp nhau, thay i nhau l: kim, mc, thy, ha, th. Nh Chu l ng vi yu t ha, nh Tn thng Chu th tt phi ng vi thy, v thy thng ha. Mt khi nh th th mu phi l mu en (i lp vi ha l , kim mu trng), thng phi l thng 10, s phi l s 6 nguyn l tr nc phi l php lut v. v... (9) C mao lm bng lng th, c tit bng lng chim. (10) Ph l ci th lm tin, vua gi mt na v ngi nhn mnh lnh ca vua (thng i nh xa) thc hin vic gn gi mt na. Khi no nh vua mun sai mt ngi thay th mnh th giao cho ngi ny ci na ca mnh. Nu hai ci ph khp li th ng l ngi n sau thay th ngi n trc iu khin qun i. (11) Chc quan nht v t php. (12) iu ny rt quan trng. T Tn Thy Hong tr i, trung quc v mt chnh tr l thng nht t trung ng. (13) Trc gi l nsau gi l u en. (14) Trc kia xe trn trc di ngn khc nhau. Mi nc p ng va cho xe ca mnh i, xe nc khc trc di khng th i c. (15) Tc l Nht Nam (min Qun Nam). ni min pha Nam mt tri c nhin phi m ca v pha bc mi c mt tri. (16) Phc o l ng i nh cu, bc t in u sang in khc. (17) Con ng hai bn l tng vua i khng ai thy. N cng l mt kin trc phng ng thng dng trong lc vn chuyn lng thc. V c tng nn qun ch kh lng cp chn c ng lng thc. (18) ng rng 51 b chy t th n tn bin gii pha ng v pha nam, hai bn trng cy. (19) Phong thin l l t tri. Nh vua sai p t ln mt hn ni cao, thng l ni Thi Sn t. Vic phong thin tht ch bt u t i Hn V v tc gi c dnh mt chng ni t m v vic ny (phong thin th). on 2: Nhng ch trng chnh tr ln v cng cuc kin trc ca Tn Thy Hong. B mt on v nhng bi th ca ngi cng c ca nh Tn. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, (20) Cu ny c l thiu mt ch nn vn khng r. (21) y l sao chi, im bo c tai ha gic gi. Trong S K cng nh mi quyn s ca Trung Quc thng c nhng cu t ngt nh vy. (22) m ch vua Tn theo L T khng chia t cho anh em m thng nht tt c theo li cai tr theo qun, huyn do cc quan li t trung ng b nhim. (23) in Thng git vua T. Lc Khanh ch ba h ln Tn l Hn, Triu, Ngy cp nc Tn, chia lm ba nc. (24) Cu ny chng t Thun Vu Vit theo o nho. (25) Ng : Hong , Chuyn Hc, Cc, Nghiu, Thun. Tam i: H, Thng, Chu. (26) L T theo lp trng ca phi php gia nn rt ght nh Nho. (27) Mt iu bun ci l cng chnh L T trc y li dng mt bc th cho vua Tn can nh vua ng ui nhng ngi du thuyt trong y c T. Xem L T lit truyn (quyn 2). (28) Ch nhng ngoi l. (29) Mt b 5 thc. Mt trng 10 thc. (30) A c ngha l gn. (31) Con s kinh khng! (32) L Sinh c Tn THy Hong phi i tm thuc tin trc y 3 nm. (33) Khi nim con ngi bt t ch xut hin t thi chin quc. Sch Trang T gi l chn nhn v sau gi l tin. (34) Nguyn vn trong nhng nguyn tc ca nhng ngi phng s phng s l hng ngi tng t nh ph thy, dng ph php, ma thut m hoc ngi ta. (35) i Tn Thy Hong cn c nhng hnh ng v on hn cc vua n l thi La M. (36) on im lnh, im d. (37) Mt thch nng 120 cn. (38) T Phc ni vi vua ngoi bin c ba hn o l Bng Lai, Phng Trng v Dinh Chu. Tin y. Vua cho Phc em my nghn ngi nam n tr tui i n tin v. T Phc cng h i khng v na. Truyn thuyt Nht Bn ni T Phc n Nht ri hn y. (39) T l u cng nh Thy, Long l ch nh vua. T Long cng nh Thy Hong. (40) on 3 - Cch Thy Hong i x vi o Nho, bch gia v bn phng s. (41) B mt on gm nhng bi th ca ngi. (42) Ch Sn ng y, l ch min t pha ng ni Ho Sn, tc l tt c su nc, cn min t pha ty tc l nc Tn ch khng phi Sn ng by gi. (43) Trong mt qun c quan th coi vic chnh tr, quan y coi v qun s. Trong mt huyn c lnh v di lnh c tha. y ni git nhng ngi cm u cc qun v cc huyn. (44) V Tn pha ty, nn h ni i v hng ty, sang ty l i v hng nc Tn, cn i v ng, sang ng l i v cc nc khc. (45) Hn Phi l mt du thuyt ni ting, ch trng thuyt dng php lut tr nc gi l phi php gia. V L T ghen ti nn xi nh vua git cht. Nhc li li ca Hn Phi l ch nho L T. (46) Theo quy ch nh Chu, Thin t c th c mt vn c xe cho nn ni Thin t ngi ta thng gi l vn thng. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, aas Jc [aa | 1. Hng Tch ngi t H Tng, tn t l V. Khi khi ngha (209 trc Cng nguyn), Tch hai mi bn tui. Ch Tch l Hng Lng. Cha ca Hng Lng l Hng yn lm tng nc S, b tng nc Tn l Vng Tin git. H Hng i i lm tng nc S, c phong t Hng cho nn ly h l h Hng. Lc cn nh, Tch hc ch, hc chng nn, b i hc kim thut, cng chng nn. Hng Lng ni gin. Tch ni : - Bit ch ch vit tn h m thi. Kim ch nh li mt ngi, khng b cng hc. Nn hc ci nh li c vn ngi! Hng Lng bn dy cho Tch binh php. Tch mng lm. Tch ch hc bit qua ngha, ch khng chu hc cho n ni n chn. Trc y, Hng Lng phm ti v b bt Lch Dng. Lng nh quan coi ngc t K l To Cu vit th cho T M hn lm quan coi ngc Lch Dng, nh vy m vic ny thu xp xong (vic ny chun b cho s bit i ca Tch i vi T M Hn on 7). Hng Lng c ln git ngi, trnh bo th, Lng cng Tch b trn n t Ng Trung. Cc k hin s v i phu t Ng Trung u thua km Hng Lng. Mi khi Ng Trung c vic lm xu hay tang l, Hng Lng thng ng ra lo liu. Lng ln lt dng binh php tp hp tn khch, v trai trng y, v nh , c bit nng lc ca h. Tn Thy Hong i chi t Ci K, vt qua Chit Giang, Lng v Tch cng i xem. Tch ni : - C th cp v thay th hn! Lng bt ming Tch : - ng ni by! B git c h by gi! Nhn vic ny Lng coi Tch l k khc thng. Tch, mnh cao hn tm thc, c sc mnh ct ni ci vc ( trc ca miu ca vua Hng V c ci vc nng khng ai ct ni, ch c V ct c), ti nng, ch kh hn ngi. Cc con em t Ng Trung u s Tch (on th nht gii thiu gia th Tch v Lng. Tiu s Tch lc cn nh, nu bt nhng c im khc ngi ca Tch v hc vn, ch kh, sc lc). 2. Thng by, nm th nht i Tn Nh Th (- 209), bn Trn Thip khi ngha i Trch (Xem Trn Thip th gia). Thng chn nm y, Thi th qun Ci K, tn l Thng, ni vi Hng Lng : - Dn Giang Ty (y l pha ty sng Trng Giang) u lm phn, nay chnh l lc tri tiu dit nh Tn. Ti nghe ni: Ai i trc th lm ch ngi khc; ai i sau th b ngi khc lm ch. Ti mun xut qun, phong ng v Hong S lm tng. By gi Hon S ang trn trnh trong chn giang h. Lng ni : - Hon S hin nay ang trn trnh, chng ai bit u; ch c Tch bit ch ca ng ta m thi. Lng lin i ra, dn Tch cm kim ng i ngoi. Lng li quay vo, ngi vi Thi th. Lng ni : - Xin cho gi Tch vo giao cho y mnh lnh triu Hon S v. Thi th ni : - Phi! Lng gi Tch vo. Lt sau, Lng a mt ra hiu cho Tch, ni : - Lm c ri y! Tch lin tut kim chm u Thi th. Lng tay cm u Thi th, mang n v dy buc n ca Thi th ln ngi (L do ca vic git Thi th: cp ly n dng n m hiu triu nhn dn, trng tp qun). Bn mn h hong ht, ri lon. Tch git cht ngt trm ngi, c ph u s hi, ci u khng dm khng c. Lng lin triu tp quan li v ho kit quen t trc, hiu d duyn c khi ngha ri trng qun Ng Trung v sai ngi thu gi cc trai trng cc huyn trong ph, c tm ngn qun tinh nhu (Chun b cho on cui khi ni n tm nghn con em Giang ng). Lng ct nhc nhng ho kit Ng Trung lm cc chc hiu y, hu, t m (3). C mt ngi khng c dng, n ni vi Lng. Lng p : - Trc y c mt l tang, ta ct ng lm mt vic g y m ng lm khng xong, v vy ta khng dng ng... (ng vi cu on 1: Hng Lng qua vic tang l lm xu bit nng lc tng ngi). Mi ngi u thn phc. Lng bn lm Thi th Ci K, Tch lm ti tng (ph tng), chiu hng cc huyn trong qun (on th 2, ni cch Tch khi ngha khc thng). 3. Thiu Binh, ngi Qung Lng, theo lnh Trn Vng (Tc Trn Thng - xem Trn Thip th gia), i chiu hng t Qung Lng, nhng cha h c thnh. Nghe tin Trn Vng thua chy, qun Tn sp n. Bnh lin vt Trng Giang, gi lm mnh lnh ca Trn Vng, phong Lng lm thng tr quc (Chc tng ng vi Tha tng) nc S. Bnh ni : - t Giang ng bnh nh ri! Mau mau em binh v hng ty nh qun Tn! Hng Lng bn em tm ngn ngi, vt Trng Giang i v hng ty. Nghe tin Trn Anh ly c huyn ng Dng, Lng lin cho s gi n ging ha cng nhau em qun i v hng ty. xc | |c a |,aU,c |,aa, ]c, Trn Anh nguyn l th li huyn ng Dng, ngy thng trong huyn l ngi tin cn, c khen l bc trung hu ng n. Nhng ngi trai trng huyn ng Dng git quan huyn, t hp n my nghn ngi, mun c mt ngi cm u, nhng khng c ai xng ng. H bn mi Trn Anh. Anh t chi khng th lm ni. H bn p Anh lm th lnh. Ngi trong huyn theo Anh n hai vn. H mun nhn tin lp Anh lm vng lun, qun s u i m mu lc cho khc vi cc qun khc. M Trn Anh bo Anh : - T khi v lm du nh con n nay, m cha h nghe ni t tin ca con ngy trc c ai lm quan sang, nay bng dng con c ci danh vng ln, l iu khng may. By gi chi bng mnh da vo ngi khc. Nu cng vic thnh th c phong hu; nu tht bi cng d trn trnh, khn