Studim mbi

Percep�min e

Korrupsionit

Mars 2018

Flip for English

StudimmbiPerceptimineKorrupsionit

Autorë:

ArianZEKA,M.Sc.

VisarHAPÇIU

Publikuarnga:

OdaEkonomikeAmerikanenëKosovë,nëkuadërtëprojektitLuftimiiKorrupsionitdheEtikanëBiznes,tëmbështeturngaProjektiiPërkrahjessëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK)tëProgramittëKombevetëBashkuarapërZhvillimNdërkombëtar(UNDP).

StudiminukparaqetmedoemosqëndrimeteOdësEkonomikeAmerikanenëKosovë,tëUNDP,osetëProjektitSAEK.

Prishtinë,mars2018

“Ndryshiminukdotëvienësepresimndonjëpersontjetërosendonjëkohëtjetër.AtaqëikemipriturjemiNe.NdryshimiqëkemikërkuarjemiNe."

BarackObama

Përmbajtja

Përmbledhjeekzekutive ....................................................................................................................... 6 

Hyrje ....................................................................................................................................................... 8 

NjohuritëebiznesevembikorrupsionindheformatetijnëKosovë.............................................. 10 

Ballafaqimimekorrupsionin .............................................................................................................. 18 

Raportimidheluftimiikorrupsionit ................................................................................................. 20 

Pasojatekorrupsionitnëinvestime .................................................................................................. 25 

Qeverisjakorporativedheluftimiikorrupsionit.............................................................................. 27 

Konkluzionet ........................................................................................................................................ 28 

 

Përmbledhjeekzekutive

KorrupsioninëKosovëmbetetnëniveletëlartadheshqetësuese,sipërqytetarët,ashtuedhepërbizneset.Janëtëshumtaraporteteorganizatavevendoreendërkombëtareqërendisinkorrupsioninsinjërinndërproblemetmëakutetëshoqërisëkosovare.TëshumtakanëqenëedheaktivitetetdheqëndrimetpubliketëOdësEkonomikeAmerikanenëKosovëpërnevojënepërpjekjevemëseriozepërluftiminekorrupsionitngaanaeinstitucionevepërgjegjëse.

Meqëllim tëmatjes sëpercpetimit të biznesevembikorrupsionin, institucionetnë të cilat ai ështëmëshumëipranishëm,sidheveprimetqëndërmerrenngaanaeinstitucionevepërtëluftuarkorrupsionin,Oda Ekonomike Amerikane ka kryer një studim me 214 biznese të sektorëve të ndryshëm prirë ngabiznesetprodhuesemeafër35%,pasuarngabiznesettregtaremerreth30%,shërbimetprofesionaleme20%,tëteknologjisësëinformacionitme6%,ndërtimtarisëmerreth5%dhebiznesetëtjera.HulumtimiështëzhvilluarnëkuadërtëprojektitLuftimiiKorrupsionitdheEtikanëBiznes,tëmbështeturngaProjektiiPërkrahjessëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK)tëProgramittëKombevetëBashkuarapërZhvillimNdërkombëtar(UNDP).

Bizneset e përfshira në hulumtim janë poashtu të madhësive të ndryshme, kjo matur në numrin epunonjësveqëatapunësojnë,merreth7.48%tërespondentëveqëpunësojnëmbi250punonjës,27.10%që punësojnë nga 51‐250 punonjës, 31.78% që punësojnë 11‐50 punonjës dhe 33.64% që kanë 1‐10punonjës.

Përsaipërketshtirjesgjeografike,dominojnëbiznesetqëselitëtyrekanëPrishtinën,respektivisht56%etyre,pasuarngaPejame12%,PrizrenidheFerizajimerreth7.5%,GjilanidheMitrovicame3.7%,Gjakovame1.9%dhetëgjithatëtjeratmerreth8%.

Hulumtimikagjeturserreth98%ebizneseveevlerësojëkorrupsioninnëKosovësiproblemserioz,medallimendërmjetatyreqëeshohinsiproblemshumëserioz,dhenjëpjesemëtëvogëlqënukshohinarsyepëralarm.Përqindjaeatyreqëmegjithatëjanëshprehursekorrupsioninukështëproblemedheaqseriozështëpothuajseinekzistente,respektvisiht2%.Ndërsasaipërketllojevetëkorrupsionit,75%ebiznesevetëanketuarabesojnësenëKosovëkakorrupsionsistematik,pasuarnga20%tëtyreqëkonsiderojnësenëKosovë ka korrupsion të nivelit sporadik. Vetëm 3% e tyre besojnë se niveli i korrupsioni është ipapërfillshëm.

E meqë korrupsioni kërkon rrethana të caktuara të cilat mundësojnë zhvillimin e tij, sipas biznesevefaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovëjanësundimiidobëtiligjitdhezbatimiimangëtiligjeveekzistuese(80.85%);mungesaevullnetitpolitikpërtëluftuarkëtëdukuri(71.28%);pagatevogladhevarfërinë(31.91%)dheinfrastrukturënjotëkompletuarligjore(29.79%).Nëkëtëaspektështëmerëndësitëtheksohetsebiznesetrangojnënivelinepagavetëtretinpërngafaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëvend.

Saipërketefektivitetittëpërpjekjevepërluftiminekorrupsionit,54%ebiznesevetëanketuarabesojnëseshkallaekorrupsionitëKosovëkambeturenjejtëkrahasuarmepesëvitemëparë,derisakaedhetëtillë,rreth 22%, që besojnë se shkalla e korrupsionit madje ka shënuar rritje. Një përqindje më e vogël erespondentëve, rreth 13% besojnë se norma aktuale e korrupsionit ka shënuar rënie krahasuar meperiudhëneparapesëviteve.

Arsyetqëduketseshtyejnëbiznesettëpërfshihennëkorrupsionpërputhenmethelbinepërkufizimittëkorrupsioniteqëështëkrijimiipërfitimevepersonaleosebiznesorepërmesmetodavetëpaligjshme.Rreth75% e të anketuarve cekin nevojën e të pasurit të një trajtimi favorizues në procedura të hapurakonkurruese si arsyen kryesore për përfshirje në korrupsion. Kjo pasuar nga 60% e tyre që cekinpërshpejtimineproceduraveburokratikesiarsyenedytëmëtëzakonshme.

Saipërketnivelittëvetëdijespërmekanizmateraportimittëkorrupsionit,biznesetduketsejanëmirëtëinformuara meqë rreth 75% e tyre shprehen të informuara për mundësinë e raportimit anonim tëkorrupsionitnëAKK.

6

 

Derisa perceptimin për prani të korrupsionit e kanë deklaruar një përqindje pothuajse e bizneseve tëanketuara,kjopërqindjeështëpërgjysëmmëevogëlkurbëhetfjalëpërbiznesetqënëfaktjanëbalafaquarmekorrupsion.Ndërsakurflitetpërinstitucionetkubiznesetjanëballafaquarmësëshumtimekorrupsion,bizneset rangojnë ministritë e linjës me rreth 35%, pasuar nga ndërmarrjet publike, AdministratënTatimoretëKosovësdhekomunat,sidheOrganineShqyrtimittëProkurimit.

Përsaipërketaktivitetevekukorrupsioniduketseështëmëipranishëm,53%etëanketuarvebesojnësekorrupsioniështëipranishëmnëaktiviteteteprokurimitpublik,ndërsanjështesëprej35%madjebesojnëse korrupsioni është shumë i pranishëm në prokurimin publik, që e ngrit përqindjen e bizneseve qëndërlidhinkorrupsioninmeaktivitetetëprokurimitpubliknë88.

Kurflitetpërraportiminekorrupsionitështëjashtëzakonishtshqetësueseqë85%ebiznesevetëanketuaranukkanëraportuarkorrupsioninnëorganetkompetente.Ekurflitetpërarsyetemosraportimit,arsyejakryesorekatëbëjëmefrikënngahakmarrjangainstitucionipërkatësnëtëardhmen(75%),pasuarngamungesaebesimitnëinstitucionetgjyqësore(72%)dhemungesaerezultatevetëkënaqshmenëluftiminekorrupsionit(58%).Eduketsengurrimitpërraportimtëkorrupsionitikakontribuaredhemungesaeefikasitetittëinstitucionevenëluftiminekorrupsionit,meqë42%etëanketuarvebesojnëseinsticionetnukkanëqenëaspakefikase,pasuarnga43%etyreqëshprehenseinstitucionetnukkanëqenëshumëefikasedhe14%qëbesojnëseinstititucionetkanëqenëmesatarishtefikasenëluftiminekorrupsionit.Ekur flitet për besimin, është zhgënjyese e gjetura se 36%e respodentëve nuk kanë besimnë sistemingjyqësor,pasuarngarreth62%qëkanëbesimtëpjesshëmnëinstitucione.Mendim,përafërsishtinjejtë,vlenedhepërinstitucionetetjeratëzbatimittëligjit,tëcilatsipas35%tëtëanketuarvenukkanëqenëaspakefikasenëluftiminekorrupsionit,derisa50%etyrebesojnësekanëqenëpakefikasenëluftiminekorrupsionit.

Lidhurme pasojat e korrupsionit, 79%e bizneseve të anketuara besojnë se korrupsioni ka ndikimnëtërheqjeneinvestimevetëhuajadirekte.NdërsakonsideratëeshtuarpërkorrupsioninështëmarrëedhegjatëvendimevepërinvestimetëbrendshmetëkompaniveqëtashmëoperojnënëKosovë.

7

 

KAPITULLI1

Hyrje

Përvitetëtëra,niveliilartëikorrupsionitnëKosovëështëkonsideruarsinjërindërfaktorëtmëmendikimnëparandaliminezhvillimittëqëndrueshëmtëKosovës.Korrupsionindikonjovetëmnëabuzimtëparavetë tatimpaguesve, por edhe në shërbime jocilësore, trajtim të pabarabartë të qytetarëve e bizneseve,pasurimtëpaligjshëmtëzyrtarëvetëvenditdhepërkeqësimtëvazhdueshëmtëmirëqeniessëqytetarëve.

SiçdotapërshkruanteAmbasadoriiShtetevetëBashkuaratëAmerikës,GregoryT.Delawie,korrupsionigërryen besimin publik, largon investimet e huaja direkte, dekurajon inovacionin dhe ndërmarrjen erreziqevetënevojshmeashtuqëbiznesetevoglatërriten,dheajoqëështëmëekeqja,sipasAmbasadoritDelawie,korrupsionidotënxistetërinjtëetalentuartëlargohenngavendi.Aidotëvlerësontesedisaprejçështjevesistematikeqëdëmtojnërritjenekonomikejanëçështjetqëlidhenmepronat,lejetendërtimitdheprokurimipublik,ndërsafuqizimiisundimittëligjitështëesencialpërluftiminekorrupsionit.

Kosovaka legjislacion tëavancuarnëaspektineraportimitdhe luftimit tëkorrupsionit,porsiedhenëshumëfushatëtjerakangecjenëzbatimineduhurtëtij,ashtuqëtëmundtëshiheshinrezultatetkonkrete.Mungesaerezultatevenëanëntjetërdekurajonqytetarëtdhebiznesetqëtëshfrytëzojnëkëtamekanizma.NëdisatryezatëorganizuarangaOdaEkonomikeAmerikanemeqëllimtënjoftimittëbiznesevelidhurmekëtamekanizmaligjorëdheinstitucionalëemepërkrahjeneProjektittëUNDPpërPërkrahjetëPërpjekjevepërLuftimineKorrupsionit(SAEK),mungesaemotivimittëbiznesevepërtëraportuarkorrupsioninlidhejmearsyetiminsenukiavlentëraportohetmeqëinstitucionetpërgjegjësenëzinxhirineluftimittëkësajdukurienukmarrinmasatenevojshmepërtëndëshkuarpërgjegjësit.Dhederisakjoështëevërtetënëshumëaspekte,mosndëshkueshmërianukduhettëinkurajojëkrijiminenjëkulturetëtillë,kuqytetarëtdhebiznesetrrinësyleshparakrimitekorrupsionit.Kynëfakt,edhemundtëjetëqëllimiiatyreqëkanëprirjetëpërfshihennëaktivitetekorrupsioni.

TëdhënatehulumtimittëkryermebiznesengaOdaAmerikanerendisinkorrupsioninsiprobleminedytëmeseriozmetëcilinpërballetKosova,kjoeshprehursishqetësimnga42.57%erespondentëve,menjëherëpassistemit joefikasgjyqësor iciliprinnë listëneproblemevemëseriozesipas47.52%tëbiznesve tëanketuara. Dhe nuk do mend që duke pasur parasysh rëndësinë që gjyqësori ka në dhënien e vulëspërfundimtaretëndëshkimittëveprimevekorruptivedhetëakterëvetëkorruptuar,atëherëperceptimidhepraniarealeekorrupsionitështëaqelartë.Problemetetjeraseriozemetëcilatpërballetvendimundtëshihennëtabelën1.1.nëvijim.

Duke folur për korrupsionin si një sëmundje, Andrew Rusell, Përfaqësuesi Rezident i Programit përZhvillimtëKombevetëBashkuara(UNDP)dotëthoshteqëshoqëriakosovarepaguannjëçmimtëlartëpër këtë sëmundje. Ai do t’u bënte thirrje gazetarëve që përmes shkrimeve të tyre të ndihmoninnëçrrënjosjenekorrupsionit.

Porjovetëmgazetarët,portëgjithëhisdearëtnëKosovëduhettakuptojnënevojënepërfshirjessëtyrenëluftën kundër korrupsionit. Të rinjtë për të drejtuar dhe mbrojtur të ardhmen e tyre, pleqtë për njëmirëqeniemëtëlartë,studentëtpëredukimmëcilësor,punonjësitpërrespektimtëtëdrejtavetëtyre,ebiznesetpërtrajtimtëbarabartë.

Kurflasim,përbizneset,duhetpotencuarseatakanëmundësishtesëqëpërmespërmirësimittëaktevetëbrendshmeqeverisëse, t’i thonëjokorrupsionit,dukerefuzuartëpërfshihennëveprimeqëusigurojnëpërfitimetëshpejta,porqëcenonsigurinëdhefunksioniminemirëfilltëtëtyrenëperiudhëafatgjatë.

8

 

Figura1.1.ProblemetmëseriozemetëcilatpërballetKosovasipasbizneseve

Saipërketarsyetimevesenukiavlentëraportohetkorrupsioni,duhetrikujtuarqëjanëmedhjetrarastetë zyrtarëve të pezulluar, larguar e arrestuar për veprime korruptive përgjatë viteve të fundit nëinstitucionemetëcilatbiznesetpërballenmësëshpeshtisiAdministrataTatimoreeKosovës,DoganaeKosovës,InspektoratiiPunës,etj.Rastetsikëto,edhepsenëshumicënerastevenukmarrinepiloguneduhur,janëdëshmievlefshmeseiavlentëraportohetkorrupsioni;seiavlentëmarrimpërgjegjësitëqënatakojnë.Përmëtepër,mëekeqesemosndëshkueshmëriasot,dotëishtekrijimiikulturëssëtolerancëssëkorrupsionitnesër.

Nën"tjetër"zgjedhjamëeshpeshtëedhënëngarespondentëtështëfuqiajoekualifikuarpunëtoredhehendekuimadhishkathtësive,sisfidatmëtëmëdhametëcilatballafaqohetKosova.

32.67%

2.97%

47.52%

20.79%

4.95% 4.95%

34.65%

42.57%

6.93%

9

 

KAPITULLI2

NjohuritëebiznesevembikorrupsionindheformatetijnëKosovë

KurflitetmbinjohuritëebiznesevenëKosovëmbidëmetdhepasojat,poredheshtrirjenekorrupsionitduket se janë mjaft të mëdha. Rezultatet e hulumtimit sugjerojnë se bizneset kanë një vetëdije tëkënaqshmepërsaipërketmekanizmaveinstitucionalëpërraportimindheluftiminekorrupsionit.

Dukeqenëhisedarëtërëndësishëm,mbitëcilëtrëndojnëimplikimetëshumtasirezultatipranisësëlartëtë korrupsionit, ata duket se kanë njohuri të madhe edhe për sa i përket formave përmes të cilavekorrupsionizëvendnëKosovë,poredheinstitucionevenëtëcilataiështëmëipranishëm.Përsaipërketpasojave tëkorrupsionit, dhenivelit të seriozitetit tëkorrupsionit si çështjeproblematike,mbi70%tëbiznesevetëanketuarapohojnësekorrupsioniështëproblemshumëserioz,kjopasuarmerreth28%tëtëanketuarveqëbesojnësekorrupsioniështëserioz,mirëpojonëpërmasaalarmante.

Nëpërgjithësi,ngahulumtimirezultonse98%ebiznesevepranojnësekorrupsioniështëproblemserioz.DerisanënjërënanënukkaasedhenjëbiznestëvetëmtëanketuaricilimendonsekorrupsioniështëpothuajseipapranishëmnëKosovë,osetëtillëqëjanëtëpainformuarlidhurmepraninëekorrupsionit,nëanëntjetër,ështënjëpërqindjeevogëlebizneseve,respektivisht2%etyreqëbesojnësekorrupsioninukpërbënedheproblemaqserioz,ashtusiçmundtëshihetnëfigurën2.1.mëposhtë.

Figura2.1.NiveliiseriozitetittëkorrupsionitsiproblemnëKosovë

Meqëkanjëtëkuptuarpothuajseabsolutpërsaipërketseriozitetittëlartëtëproblemittëkorrupsionit,bizneset janë shprehur goxha të bindura përkitazi me këtë. Rreth 3/4 e bizneseve të anketuara kanëshprehur bindjen se në Kosovë ka korrupsion sistematik, pasuar nga rreth 20% të tyre që besojnë sekorrupsioninëKosovëështëinivelitsporadik.Kydallimmundtëlidhetmeedhenatyrëndheveprimtarinëebizneseve,meqënjëpjesëetyremundtëkenëpërballjemëtërrallëmeinstitucionettëcilatkonsiderohensiinstitucionemeprirjemëtëlartëpërkorrupsion.

Njëpjesëfareevogëletëanketuarve,respektivisht3%etyrebesojnëseshkallaekorrupsionitështëepapërfillshme,përqindjekjoenjëjtëmeatobizneseqënukkanënjohuripër formënekorrupsionitnëKosovë.PërqindjaevogëlegrupitqënukkanënjohuripërformënekorrupsionitështëdëshmishtesëeasajqëtashmëuthamësipërseniveliivetëdijessëbizneseveqëoperojnënëKosovëpërkitazimepraninëdheformatekorrupsionitështëgoxhailartë.

70.30%

27.72%

1.98% 0.00% 0.00%

Korrupsioni ështëproblem shumë

serioz

Korrupsioni ështëproblem serioz,mirëpo jo nëpërmasaalarmante

Korrupsioni nukështë problemedhe aq serioz

Korrupsioni ështëpothuajse ipapranishëm(inekzistent)

Nuk e di

10

 

Figura2.2.LlojetekorrupsionitnëKosovë

Korrupsionindodhpërshkaktëindividëvetëcilëtsynojnëqëtëmaksimizojnëpërfitimetebiznesitoseatopersonalepërmesmetodaveilegale,sidoqoftënëmënyrëqëkëtoaktivitetekorruptivetëndodhin,duhettë ekzistojnë rrethana të caktuara të cilat nuk parandalojnë këta individë nga kryerja e veprimevekorruptive. Kur flitet për këto rrethana, përkatësisht faktorët qëmundësojnë zhvillimin e aktivitetevekorruptivenëKosovë,shumicadërmueseebizneseve,konkretisht80.85%etyreemërtojnësundiminedobët të ligjit dhe zbatimin e mangët të legjislacionit si faktorin dominues që mundëson lulëzimin ekorrupsionit.Kyfaktorrezultontëjetëgjerësishticekursifaktorkyçqëndihmonnëpranimëtëmadhetëkorrupsionit edhe sipas organizatave të shoqërisë civile, por edhe të organizatave ndërkombëtare epërfaqësive diplomatike në Kosovë. Kjo e pasuar me një faktor tjetër të rëndësishëm i cili rëndompërmendetsifaktorqëmundësonzhvillimineaktivitetevekorruptivenëKosovë,eqëështëmungesaevullnetitpolitikpërluftiminekorrupsionit.Kyfaktorkonfirmohetedhengaanae71.28%tëbiznesevetëanketuara.Nëmesine faktorëve të tjerëqëmotivojnëataqësynojnëpërfitime ilegale tëpërfshihennëkorrupsion, bizneset e anketuara përmendin: Pagat e vogla dhe varfërinë (31.91% e të anketuarve);Infrastrukturaepakompletuarligjore(29.79%);dhePasiguriapolitike(14.89%).

Organizatateshoqërisëcivilevazhdimishtkanëfajësuarliderëtdheinstitucionetevenditpërmungesëtëvullnetitpolitikpërluftiminekorrupsionit,gjëqërezultonnëpërpjekjejoserioze,dhemosfunksionimtëduhurtëkëtyrepërpjekjevenëtëgjithahallkateluftimittëtij.Përsaipërkettëdhënavetësipërcekuraetëparaqituranëfigurën2.3.mëposhtë,është interesanttënënvizohetsemëpakse1/3ebiznesevetëanketuarabesojnësepagatevogladhevarfëriamundësojnëkorrupsioninnëKosovë.Nëkëtëaspektduketsekanjëshpërputhjendërmjetrritjessënivelittëpagave,posaçërishtnësektorinpublik,dhenormëssëkorrupsionit,meqëqëngaviti2011etutje,nëKosovëkapasurrritjetëvazhdueshmetëpagave,derisaperceptimipërpranitëkorrupsionitkaqenëpothuajse injëjtë,osemepërmirësimfaretëvogël,nëseireferohemiraportittëTransparencyInternationaltëpublikuarnëvitin2018.

Seprogresinëluftiminekorrupsionitkaqenëimangëtkonfirmohetedhengaanketimiibizneseve,13%etëcilavebesojnësenëpesëvitetefundit,niveliikorrupsionitështëzvogëluar.Ngasamundtëshihetnëfigurën2.4.mëposhtë,gjysmaebiznesevetëanketuara,rreth55%etyre,besojnëseniveliikorrupsionitnëpesëvitetefunditkaqenëinjejtë,ndërsanjëpërqindjesinjifikanteetyre,respektivisht22%,madjebesojnëseniveliikorrupsionitështërriturnëpesëvitetefundit.Vetëm11%etyrejanëdeklaruarsenukkanëinformataosedijenipërkitazimeshkallënekorrupsionitnëKosovëngaviti2012‐2017.

19%

75%

3% 3% Në Kosovë ekzistonkorrupsion i nivelitsporadik

Në Kosovë ekzistonkorrupsion sistematik

Në Kosovë shkalla ekorrupsionit është eshpërfillshme

Nuk e di

11

Figura2.3.FaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovë

Figura2.4.ShkallaekorrupsionitnëKosovëkrahasuarme5vitemëparë

Tëgjeturamjaftinteresantejanëbërëedhepërkitazimekonstantimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit.Nëkëtëaspekt,ështënepotizmidheklientelizmiajoeciladominonbindshëmsiformëekorrupsionitnëKosovë,me53%tëtëanketuarve,pasuarme36%tëtyreqëpoashtudakordohenmekëtëkonstatim.Gatigjysmaebiznesevetëanketuara,respektivisht47%etyrepajtohensenjëformëtjetërekorrupsionitështëpërshtatjaetenderëvepërfavoriziminepalëvetëcaktuara,respektivisht46%etyreqëpajtohenfuqishëmlidhurmekëtëkonstatim.Enjejtëështëpërqindjaeatyrebizneseveqëpajtohenmekonstatimin se formë tjetër kyçe e pranisë së korrupsioit është mosdeklarimi i konfliktit të interesit.KeqpërdorimiipasurisëpublikeështëshprehurpoashtusiformëtjetërekorrupsionitnëKosovë,ku48%kanëdeklaruarpajtimtëfuqishëmmekëtëkonstatim,pasuarme43%tëtyreqëpoashtujanëdeklaruarpajtimmekëtëkonstatim.Nëseflasimpërmitodhënien,43%ebiznesvetëanketuarapajtohensekjoformëe korrupsionit është e shprehur në Kosovë, pasuar nga 33% e tyre që në këtë aspekt kanë bindje tëfuqishme. Të gjeturat e tjera lidhur me perceptimin e bizneseve përkitazi me format e ndryshme tëkorrupsionitnëKosovëjanëparaqiturnëfigurën2.5a.nëvijim.

29.79%

80.85%

31.91%

71.28%

14.89% 6.38%

Infrastrukturajo e

kompletuarligjore

Sundimi idobët i ligjitdhe zbatimi imangët iligjeve

ekzistuese

Pagat e vogladhe varfëria

Mungesë evullnetit politikpër të luftuarkëtë dukuri

Pasiguriapolitike

Të tjerë

22%

54%

13%

11%

Është rritur

Ka mbetur e njëjtë

Është zvogëluar

Nuk e di

12

 

Figura2.5a.Darkordimimekonstatimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit

 PërtëkrijuarnjëpasqyrëmëtëqartëmbillojetekorrupsionitqëbiznesetbesojnëjanëmëshumëprezentenëKosovë,përgjigjennëkëtëpyetjejanëkodifikuarpërtënxjerrënjëmesataretëponderuar(pajtohemfuqishëm=5, pajtohem=4, pajtohem pjesërisht=3 dhe kështu me radhë). Rezultatet janë pasqyruar nëfigurën 2.5b dhe tregojnë një ngjarje të njejtë me situatën e përshkruar më lartë, ku neputizmi dheklientelizmidukensillojetmëtëshpeshtatëkorrupsionit.

Figura2.5b.Darkordimimekonstatimetpërpraninëeformavetëndryshmetëkorrupsionit(mesatareeponderuar)

 DerisamësipërucekenfaktorëtqëmundësojnëkorrupsioninnëKosovë,ështëmerëndësitëanalizohenedhearsyetqësipasvetëbizneseveshtyejnëvetëbiznesettëpërfshihennëaktivitetetëkundërligjshmekorruptive. Rreth 74.47% e bizneseve të anketuara pohojnë se ajo që shtyen bizneset të rrezikojnëpërballjenmeligjindhesanksionetemundshmepenale,ështëdëshirapërtëpasurtrajtimfavorizuesnëndonjëprocedurëtëhapurkonkurruese.Paskësaj,duketsedëshirapërpërshpejtiminendonjëprocedureburkoratike renditet si arsye tjetër pse bizneset pranojnë ose shprehen të gatshme të përfshihen nëkorrupsion.Kjosëpaku,ekonfirmuarnga59.57%ebiznesevetëanketuara.Rreth45%ebiznesevebesojnë

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

Pajtohem fuqishëm Pajtohem Pajtohem pjesërisht Nuk pajtohem Nuk e di

3.473.65

3.94 4.02 4.04

4.29 4.34 4.37

13

 

searsyetjetërerëndësishmeështënevojapërtëpasurqasjenënjëshërbimtëcaktuar,pasuarngarreth44% e tyre qëmendojnë se korrupsioni përdoret si mjet për shmangien e ndonjë gjobe. Nën "tjetër"respondentëttheksojnësebiznesetmundtënxitentëpërfshihennëkorrupsionpërtëgjeturzgjidhjepërprobleme tëndryshmeme të cilatmund të ballafaqohengjatë afarizmit të tyre.Pavarësishtarsyeve tësipërcekura, e të paraqitura në formë grafike edhe në figurën 2.6. në vijim, ajo që është emërues ipërbashkët i të gjitha këtyre arsyeve, është thelbi i përkufizimit të korrupsionit që u cek në pjesët emëhershme të këtij studimi, e që është krijimi i përfitimeve personale ose biznesore përmes rrugëvejoligjore.

Situata,sidoqoftë,duketseështëmëseriozesesaperceptohetngabizneset.Shfrytëzimiikorrupsionitpërtrajtimfavoruzuesnëproceduratëhapurakonkurruese,përsigurimtëqasjesnëshërbimetëcaktuara(tëcilat do tëduheshin parë si shërbime tëmirëqenanga institucionet), ose edhepërshpejtimin endonjëprocedureburokratike,sugjeronsedotëketëbiznesetëtjeranëvendtëcilatdotëvihennëpozitëmëinferiore,osetëpafavorshme(padrejtësishtdhepaligjshëm),pavarësishtsefunksionimiiekonomisësëlirëtëtregutdheshmangiaediskriminimit,ështëdetyrimkushtetuesqëngarkoninstitucioneteKosovës.Krijimi i një terreni të barabartë të lojës, për të gjithë hisedarët afaristë, është theksuar si kërkesë evazhdueshmenëshumë thirrje tëorganizatavevendoreqëpërfaqësojnëedhe interesatebiznesve,poredhetëorganizatavetëshoqërisëcivile,eatyrendërkombëtare.Nësituatëtëtillë,prospekteterritjestëbizneseve tëvogla,poredhe tërheqjessë investimeve tëhuajadirekte, janëpothuajse inekzistente.Njëtregues i rëndësishëm i kësaj është se norma e investimeve të huaja direkte ka shënuar rënie tëvazhdueshmengaviti2008etutje.Ndërsaështëedhestrukturaeinvestimevetëhuaja,ajoqëlëshumëpërtëdëshiruarnëaspekttëzhvillimittëqëndrueshëmekonomik.

Figura2.6.Arsyetpsebiznesetpërfshihennëkorrupsion

Kur flitet për nivelin e vetëdijësimit lidhur me mënyrat dhe mekanizmate raportimit të korrupsionit,hulumtimigjensebiznesetkanënjohuritëkënaqshme.Përilustrim,shumicaerespondentëvenëanketëraportojnëtëkenëpasurnjohurisebiznesetdheqytetarëtkanëmundësitëraportojnërasteteballafaquaranëfushënekorrupsionitpranëAgjencisëKundërKorrupsionit(AKK)nëmënyrëanonime.Vetëm26%erespondentëvetregojnësenukkanëditurpërekzistiminenjëmundësietëtillë.Raportimianonimirasteveduhet tëpromovohetmë tej,nëmënyrëqë tëstimulohenpalëtqë të raportojnërastet, sidomosnëatorrethanakurbiznesethezitojnëngafrikaehakmarrjesngainstitucioninëtëardhmen.Frikangahakmarrja,metëdrejtë,arsyetohetedhememungesënemasavendëshkimorendajzyrtarëve(pavarësishtpozitaveqëmbajnë)tëpërfshirënëaktivitetekorruptive.

44.68%

59.57%

74.47%

43.62%

6.38%

Për të pasur qasjenë një shërbim të

caktuar

Për tëpërshpejtuar

ndonjë procedurëburokratike

Për të pasurtrajtim favorizues

në ndonjëprocedurë të

hapurkonkurruese

Për të shmangurndonjë gjobë

Tjetër (ju lutemspecifikoni)

14

 

Figura2.7.VetëdijalidhurmeraportiminanonimtëkorrupsionitnëAKK

Për të gjitha të gjeturat e mësipërme të hulumtimit, bizneset duket se kanë burime të besueshme tëinformative,meqëpercpetiminetyreatoebazojnëkryesishtnëpërvojatemiqvedhe/osepartnerëvetëtyre,poredhetëpërvojavepersonale.Nëkëtëaspekt,rreth73%etyrecekinpërvojatemiqvedhe/osepartnerëvetëtyresiburimtëinformativenëtëcilatbazohetvlerësimipërnivelinekorrupsionit,pasuarnga53.19%ebiznesevetëanketuaraqëkanëpasurpërvojëpersonale.

Nëanëntjetër, janëraportimetemedieve(rreth41.5%),raporteteorganizatavendërkombëtare(rreth40%)dheraporteteorganizatavevendore(rreth30%qëpërbëjnëburimtërëndësishëmtëinformatavepërkrijimineperceptimintëbiznesevembikorrupsioninnëKosovë.Megjithatë,ngahulumtimirezultonse ka hapësirë për rritjen e rolit të medieve dhe organizatave vendore në raportimin e korrupsionit,posaçërishtdukeeditur se luftimi i aktiviteteve tëpaligjshmesi korrupsioniështë “detyrë shtëpie”qëduhetkryerngainstitucionetevenditdheshoqëriaeKosovësnëpërgjithësi.

Figura2.8.Informatatnëtëcilatbazohetvlerësimipërnivelinekorrupsionit

Ekur flitetpërperceptiminmbipraninëekorrupsionitnë institucione tëndryshmepublikeveçeveç,bizneset mendojnë se korruptioni është shumë i pranishëm në institucione si: Gjykata (rreth 40%),Prokuroria(mbi30%),OrganiShqyrtuesiProkurimit(rreth30%),sidhekompanitëpublike(rreth29%).Perceptimiitillëështëpërçdokeqardhje,dukeeditursetëtrijakëtoinstitucioneluajnëroltërëndësishëmnëadministrimindhevendosjenedrejtësisë.Perceptimikaqnegativpërkëto institucionemundtë jetëedherezultatinivelittëulëttëbesimitqëbiznesetkanëpërto.

74%

26%Po

Jo

53.19%

73.40%

40.43%29.79%

41.49%

1.06%

15

 

Emungesaebesimit, sugjerondekurajim tëmundshëmtëbiznesevepërraportiminekorrupsionit tekinstitucionetpërkatëse.Nëkëtë,pashmangshëmkanëndikuaredheveprimetjoefikasendajtëpërfshirëvenëkorrupsion.

Saipërketinstitucionevekubiznesetbesojnësekorrupsioninukështëaspakipranishëm,atorenditensinëvijim:AgjenciaeRegjistrimittëBizneseve(30%),DoganaeKosovës(10%),KuvendiiKosovës(10%),ZyraePresidentit(10%),dheAdministrataTatimoreeKosovës(rreth7%).DukeiditurreformatqëkandërmarrëAgjenciapërRegjistrimineBizneseveqëfunksiononnëkuadërtëMinistrisësëTregtisëdheIndustrisë në aspekt të reduktimin të procedurave administrative dhe burokratike për regjistrimin ebizneseve, nuk është i rastësishëm një vlerësim kaq pozitiv nga ana e bizneseve për mospraninë ekorrupsionitnëkëtëagjenci.

MepërqindjedukshëmmëtëvogëlsekorrupsioninukështëipranishëmjanëvlerësuarinstitucionetsiOrganiShqyrtuesiProkurimit(2%),Prokurori(rreth3%),dheministritëelinjës(rreth3%).

Figura2.9a.Perceptimimbipraninëekorrupsionitnëinstitucionetendryshme

 Përtëkrijuarnjëpasqyrëmëtëqartëmbivlerësiminebiznesesaipërketpranisësëkorrupsionit,figura2.9btregonmesatareneponderuartërezultatevedukendjekurlogjikënenjejtëtëkodifikimitsinëfigurën2.5b.Kjoedhenjëherëvërtetonsepraniaekorrupsionitperceptohettëjetëmëelartënësektorgjyqësor.

 

Figura2.9b.Perceptimimbipraninëekorrupsionitnëinstitucionetendryshme(mesatareeponderuar)

0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%

Korrupsioni shumë i pranishëm Korrupsioni i pranishëm

Korrupsioni pak i pranishëm Korrupsioni aspak i pranishëm

Nuk e di

22.22.42.62.83

3.23.43.63.84

16

 

Biznesevetëanketuarauështëkërkuargjithashtuqëtëjapinvlerësiminetyrepërnivelinetransparencësnë disa institucione të ndryshme në vend. Rezultati tregon që bizneset vlerësojnë transparencën nëinstitucione gjyqësore si tejet të ulët (2.39nga 5), gjë që u dëshmuaedhemenotimin e ulët të dhënëparaprakishtpërbesueshmërinëndajkëtyreinstitucioneve.Sipalëkyçenëluftiminekorrupsionitnëvend,padyshimsekyrezultatështëtejetdekurajues,dhekjopadyshimndikonedhenënivelinebesimitdhegatishmërisësëtyrepërtëraportuaraktivitetetekorrupsionit,porpashmangshëmsenjëvlerësimitillëndikonedhenëperceptiminebiznesvepërkitazimenivelineefikasitetittëinstitucioneve,eposaçërishtatyreqë janë tëngarkuaramezbatimine ligjit,në luftiminekorrupsionit, siçdo tëmund të shihetnëkapitullin4.Poashtubiznesetkanëvlerësimshumënegativedhepërkompanitëpublike,prokurorinëdheOrganin Shqyrtues të Prokurimit. Në anën tjetër, bizneset kanë vlerësim të lartë të transparencës përAgjencinëeRegjistrimittëBizneseve.

Figura2.10.Vlerësimiiinstitucionevenëaspekttëtransparencës

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

Mesatarja e ponderuar

17

 

KAPITULLI3

Ballafaqimimekorrupsionin

Hulumtimi megjithatë gjen se ka një shpërputhje të dukshme ndërmjet normave të perceptimit përkorrupsion dhe ballafaqimit aktual me korrupsionin. Nga gjithsejtë 94 biznese që kanë pranuar tëpërgjigjennëkëtëpyetje,vetëm48%etyrekanëraportuartëjenëballafaquarmekorrupsionaktualgjatëveprimtarisësëtyre.

Llojimë i shpeshtë ikorrupsionit i rapotuarngaanae respondentëveështëmitomarrja,përcjellurngazhvatja,neputizmidhekonfilktiiinteresit.Shumëngatëanketuaritkanëtreguarsekorrupsioninekanëhasurgjatëproceduravetëprokurimitpublik,gjëqënukpërbënëndonjërisi,meqëshpeshherëështëfolurqëkanjëndërlidhjetënatyrshmendërmjetkorrupsionitdheprokurimitpublik,ndërsanëtënjejtënkohë,secilareformëenisurnëlegjislacioninosepraktikëneprokurimitpublik,ështëarsyetuarmenevojëneshtimittëtransparencës,eliminimittëparregullsive,errjedhimishtedhetëluftimittëkorrupsionit.

Figura3.1.Akenihasurndonjëherënëkorrupsion

Kompanitëtëcilatkanëraportuarsejanëballafaquarmekorrupsiondrejtpërdrejtë,janëpyeturpëredhepërkitazimeinstitucionettektëcilatkanëhasurnëkorrupsion,kuopsionimëishpeshtëizgjedhurështë"ministritë e linjës" në 34% të rasteve, përcjellë nga ndërmarrjet publike me rreth 32%. Opsione tëzgjedhura më shpesh nga ana e biznesve të anketuara përfshijnë edhe komunat dhe AdministratënTatimore e Kosovës, përderisa shumë pak respondentë kanë potencuar ekzistimin e korrupsionit nëinstitucionesiKuvendi,ZyraePresidentitapoAgjenciapërRegjistrimtëBizneseve.

Shqetësuesmbetetfaktisemëshumëse20%erespondentëvekanëtreguarpërballafaqiminekorrupsionitnëgjykata,institucionekëtotëcilaveuështëbesuarluftaekëtijfenomeni,ekjokorrespondonedhemëtëgjeturatecekuranëpjesëtëmësipërmetëkëtijstudimi.

52%48%Jo

Po

18

 

Figura3.2.Institucionetnëtëcilatbiznesetkanëhasurnëkorrupsion

Duke pasur parasysh se një pjesë e madhe e buxhetit të Republikës së Kosovës shpenzohet përmesaktivitetevetëprokurimitpublik,respondentëtjanëpyeturedhepërperceptiminetyrepërprezencënekorrupsionitnëaktivitetetëkësajnatyre.njëpjesëjashtëzakonishtemadheerespondentëveapo88%etyre,përgjithësishtmendojnë sekorrupsioniështë i pranishëmaposhumë ipranishëm.E shprehurnëterma specifikë, 53% e bizneseve të anketuara kanë shprehur besimin e tyre se korrupsioni është ipranishëmnëaktivitetetëprokurimitpublik,ndërsa35%ebiznesevebesojnësekorrupsioniështëshumëipranishëmnëprokuriminpublik.

Nëanën tjetër,njëpërqindjepothuajseepapërfillshmee tëanketuarve, respektivishtvetëm3%e tyrethonë se korrupsioni është rrallëherë i pranishëm ose nuk është i pranishëm fare në aktivitetet eprokurimitpublik.Kjoegjeturdëshmonseluftakundërkorrupsionitlidhetngushtëedhemeadresimineproblemevetëshumtatëcilatkompanitëraportojnënëaktivitetetëprokurimitpublik.Mëpakse10%ebiznesevetëanketuarajanëshprheursenukkanënjohurilidhurmepraninëekorrupsionitnëaktivitetetëprokurimit,ekjomundtësqarohetmefaktinsedisaprejbiznesevenukkonkurrojnëfarepërkontratapublike,errjedhimishtedhenukkanëndonjënjohuriapopërvojëpersonalenëkëtëaspekt.

Figura3.3.Praniaekorrupsionitnëaktiviteteteprokurimitpublik

21.95%

29.27%

21.95%

9.76%2.44%

34.15%

2.44%2.44%

31.71%

21.95%

9.76%

29.27%

14.63%

35%

53%

2%

1%9%

Shumë i pranishëm

I pranishëm

Rrallëherë i pranishëm

Nuk është i pranishëm

Nuk e di

19

 

KAPITULLI4

Raportimidheluftimiikorrupsionit 

Njëedhënëtejetdekurajueseështëfaktisengakompanitëtëcilatjanëballafaquarmekorrupsion,vetëm15%etyrepohojnësekanëraportuaratorastetekorganetkompetente.Kjoshtonrrezikunqëkyfenomentëllogaritetsidukurinormalenëshoqëridhesietillëduhettëmerretsiedhënëtejetshqetësuese.Sektoriprivat duhet të vetëdijësohet dhe të nxitet që të raportojnë të gjitha rastet e korrupsionit me të cilatballafaqohen.

Figura4.1.Akanëraportuarbiznesetkorrupsioninnëorganetkompetente

Bazuarnënumrinekufizuartërespondentëvetëcilëtnjoftojnëpërrastetëraportuaratëkorrupsionit,adresa më e shpeshtë e raportimit të rasteve del të jetë pikërisht institucioni tek i cili është hasurparregullësia,përcjellurngaAgjenciaKundërKorrupsionitdheinstitucionetzbatuesetëligjit(policiadheprokuroria).Padyshimsekyrezultatedhemundtëjetëipritshëmmeqenësebiznesetnërastetëtilladotëdëshironin të ndikojnë drejtpërdrejtë tek institucioni përgjegjës, nëse për shembull korrupsioni apodyshimipërkorrupsionlidhetmendonjëaktivitettëprokurimitpublik.

Dukeunisurngaedhënashqetësueseeraportimittëulëttërastevetëkorrupsionit,respondentëtjanëpyetur edhe përmendimin e tyrembi atë se cilimund të jetë shkaku i hezitimit të raportimit të këtijfenomeni. Frikangahakmarrjanga institucioninë të cilën ështëhasurkorrupsioniparaqitet si shkakukryesor potencial në mesin e 75% të respondentëve në anketë, përcjellur nga mungesa e besimit nësistemin gjyqësor në vend (73% e respondentëve). Kur këtyre i shtohet edhe fakti se sipas 58% tërespondentëvenjëshkakimundshëmihezitimitmundtëjetëmungesaerezultatevekonkretenëluftënkundërkorrupsionit, lehtësishtmund tëarrihetnëkonkludimse luftimi i kësajdukurienukshihetmeshumëopimizëmnëmesinesektoritprivatnëvend.Rreth16%etëanketuarvethonësekorrupsionishihetsidukurinormale,përderisavetëm12.5%etëanketuarvethonëseshkakimundshëmiraportimitjotëkënaqshëm të rasteve të korrupsionit mund t'i atribuohet mungesës së informatave se ku duhet tëraportohen raste të tilla. Përgjigjet e dhënanë këtë pyetje japin të kuptohet se rritja e efikasitetit dhebesueshmërisësësektoritgjyqësorjanëelementetejettërëndësishmenërritjenepërpjekjevepërluftiminekorrupsionit.Njërespondentëkacilësuaredhemungesëneprovavesinjëarsyepsendonjëbiznesmundtëhezitojëtëraportojërastet,përderisanjëtjetërkatheksuarsekorrupsioninëKosovëështësistemik,dhebizneset"nukkanëkutëfshehen"

15%

85%

Po

Jo

20

 

FIgura4.2.Organetkuështëraportuarkorrupsioni

Figura 4.2.më sipër përmban të gjeturat e hulumtimit për sa i përket institucioneve në të cilat ështëraportuarkorrupsioningaanaebizneseve,tëcilatkanëpohuarseekanëbërëkëtë.Gjysmaebiznesevetëanketuarakanëpohuarseekanëraportuarkorrupsioninnëinstitucionipërkatësnëtëcilinrastikorruptivkandodhur.Nëanëntjetër,dyervetëAgjencisëKundërKorrupsionitpërtëraportuarkorrupsionin,ijanëdrejtuar1/3ebizneseveqëkanëkryerdetyriminetyreligjor.Ndërsavetëm17%erespondentëvekanëmarrëmundinqëkorrupsionintaraportojnënëpolicidhenëprokurori.

Mungesaekontaktevedhebesimitreciprokndërmjetorganevetëpërndjekjesdhehetuesisë,mundtëjetënjëraprejarsyevesepseraportimiikorrupsionittekprokuroriadhepoliciaështëmëiulët.Gjithsesikjomundtëlidhetedhemeperceptiminqëbiznesetkanëpërnivelineulëttëefikasitetittëinstitucionevetëzbatimittëligjitnëluftiminekorrupsionit,siçdotëshihetnëvijim,nëfigurën4.5.

Figura4.3.Shkaqetpsebiznesetngurrojnëtëraportojnëkorrupsionin

50%

33%

17%Tek institucioni përkatësku është paraqitur rasti

Pranë Agjencisë KundërKorrupsionit

Në polici/prokurori

75.00%

57.95%

12.50%

72.73%

15.91% 4.55%

Frika ngahakmarrja

ngainstitucionipërkatës nëtë ardhmen

Nuk karezultate tëkënaqshmenë luftimin ekorrupsionit

Bizneset nukkanë

informatat eduhura se siduhet të

raportohetkorrupsioni

Nuk ka besimnë

institucionegjyqësore

Korrupsionishihet sidukurinormale

Të tjera

21

 

Figura4.4.Gjasateraportimittëkorrupsionitnëtëardhmen

Tëdhënashpresëdhënësemegjithatëjanëgjeturpërsaipërketprobabilitetittëraportimittëkorrupsionitnëtëardhmen,ku50%erespondentëvejanëshprehursemedoemosdotëdenoncojnëçfaërdorastimetëcilindotëballafaqohen,pasuarnga1/3ebiznesevetëanketuaratëcilatkanëpohuarsedotadenoncojnëçfarëdorastimetëcilindotëballafaqohen.

Njëpërqindjemëevogëletëanketuarve,rreth17%etyrejanëshprehursesipastëgjithagjasavenukdotadenoncojnëkorrupsionin,derisavlentëceketqëasnjërangabizneseteanketuaranukështëshprehurnëtermaabsolutesenukdotadenoncojëndonjërastkorruptiv.

Figura4.5.Efikasitetiiinstitucionevenëluftiminekorrupsionit

Meqenëseefikasitetiiinstitucionevezbatuesetëligjitdhegjyqësoritjanëtejettërëndësishmenëluftiminekorrupsionit,tëanketuaritjanëpyeturpërmendiminetyrenëkëtëaspekt.Asnjërespondentnukmendonse këto institucione janë shumë efikase në punën e tyre, përderisa vetëm 9% e tyremendojnë se kaefikasitettëmjaftueshëm.Nëanëntjetërrreth85%etëanketuarveshprehenseinstitucionetjanëpakapoaspak efikase në luftimin e korrupsionit. Edhe kjo e gjetur është shumë dekurajuese meqenëse sipaslegjislacionitnëfuqiinstitucionetelistuarajanëtëthirruratëluftojnëkorrupsionin.

50.00%

33.33%

16.67%

0.00%

Gjithsesi do tëdenoncojmë çfarëdo

rasti me të cilinballafaqohemi

Do ta denoncojmëvetëm nëse ka ndikim

të madh nëkompaninë tonë

Sipas gjitha gjasavenuk do ta denoncojmë

Nuk do ta denoncojmërastin

0% 14%

43%

42%

1%

Shumë efikase

Mesatarisht efikase

Jo shumë efikase

Aspak efikase

Nuk e di

22

 

Figura4.6.Efikasitetiiinstitucionevetëzbatimittëligjitnëluftiminekorrupsionit

Krahas efikasitetit të institucioneve zbatuese të ligjit, bizneset janë pyetur edhepër besimin e tyre nësistemingjyqësornëvend.Lidhurmekëtëshumicaerespondentëve,apo62%,thonësebesojnëpjesërishtnëpunënekësajshtyllenëvend,përderisa36%etyrethonësenukbesojnënësistemingjyqësor.Vetëm2%etëanketuarvekanëbesimtëplotënëintegritetinesistemitgjyqësor.

Figura4.7.NiveliibesimitnësistemingjyqësortëKosovës

Bizneset kanëmendim tëndarë rreth asaj se a është legjislacioninë fuqi imjaftueshëmpër luftimin efenomenit të korrupsionit. 24% e të anketuarvemendojnë se legjislacioni në fuqi është adekuat, 37%mendojnëselegjislacioniështë imirëderidiku,përderisa26%etëanketuarvethonësekylegjislacionduhettëpërmirësohet.Rreth14%etëanketuarvenukkanëinformatatëmjaftueshmepërtëdhënënjëopinionmbikëtëtemë.Megjithatë,vlentëtheksohetsepërkundërlegjislacionittëgjerëmbikëtëfushë,Raporti i Progresit i Komisionit Evropian për vite më radhë thekson nevojën që të amandamentohetlegjislacioninëfuqinëdisapikakyçe,enëveçantinëdispozitatqërregullojnëkonfliktineinteresit.

0.00%9.09%

50.00%

35.23%

5.68%

Shumë efikase Mjaftueshëmefikase

Pak efikase Aspak efikase Nuk e di

2%

62%

36%

Po

Pjesërisht

Jo

23

Figura4.8.AkaKosovalegjislaciontënevojshëmpërluftiminekorrupsionit

Viti2018shënonedhefilliminzyrtartëzbatimittëtëgjithaprokurimevepërmessistemitelektronik.Kyaktivitetështëprezantuarsimundësiemirëpërtërriturtransparencën,llogaridhëniendhekonkurrencënnëaktivitetetëprokurimit.26%etëanketuarvebesojnësezbatimiiplotëi"e‐prokurimit"dotëndihmojëluftiminekorrupsionitnëmasëtëmadhe,përdesita43%etyrebesojnësendikimiikëtijprojektidotëjetëderinëmasëtëcaktuar.

Figura4.9.Ndikimiiprokurimitelektroniknëluftiminekorrupsionit

24%

36%

26%

14%

Po

Mesatarisht

Jo

Nuk e di

26%

43%

25%

6%

Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit në masë tëmadhe

Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit deri në masëtë caktuar

Do të ndihmojë luftimin ekorrupsionit në masë tëvogël

Nuk do të ndikojë nëluftimin e korrupsionit

24

 

KAPITULLI5

Pasojatekorrupsionitnëinvestime

Nëkapitullinedytëtëkëtijstudimi,uthasehipotetikishtmundtëketënjëndërlidhjendërmjetperceptimittë lartë për korrupsion në Kosovë dhe të fluksit gjithnjë e në rënie të investimeve të huaja në vend.MegjithatëështëirëndësishëmedhemendimiibiznesveqëoperojnënëKosovëlidhurmekëtëçështje.Nëkëtëaspekt,79%ebiznesevetëanketuarajanëtëvendosuranëbindjenetyresekorrupsionikandikimnëtërheqjeneinvestimevetëhuajadirekte(IHD).

Sekorrupsionikandikimnëpërpjekjetevenditpërtërheqjeneinvestimevetëhuaja,pornukështëfaktorikyç, e thonë 20% e bizneseve. Kjo e gjetur së bashkume të gjeturën tjetër se korrupsioni ndikon nëtërheqjen e IHD‐ve, e konfirmon pothuajse në terma absolut ndikimin negativ që korrupsioni ka nëvendimmarrjene investitorëvetëhuajpërshtirjeneoperacionevetëtyreafaristenëKosovë.Ështënjëpërqindje papërfillshëme vogël e bizneseve, përkatësisht 1%e tyre që besojnë se korrupsioni nuk kandikimtëcaktuarnëkëtëaspekt.

Figura5.1.AkakorrupsionindikimnëtërheqjeneIHD‐ve

Figura5.2.Akandikuarkorrupsionitnëvendimetekompanivepërinvestime

79%

20%1%

Po

Ka ndikim, por nuk ështëfaktor kyç

Nuk ka ndikim të caktuar

36%

56%

8%

Jo

Prania e korrupsionit kashkaktuar rritje tëhezitimit, mirëpo kemivazhduar gjithsesi

Po, prania e korrupsionitka ndikuar dukshëm nëinvestimet e kompanisë(ju lutem sqaroni)

25

 

Përveq ndikimit që ka në tërheqjen e investimeve të huaja, korrupsioni ka ndikim negative edhe nëvendimetekompaniveekzistuesenëKosovëpërinvestime.Hulumtimigjenserreth64%ebiznesevetëanketuarakonfirmojnëndikiminekorrupsionitnëvendimmarrjenpërinvestime,edhepsenëkëtëaspektvetëm 8% e tyre duket të jenë ndikuar nëmënyrë më serioze, derisa 56% e tyre kanë vazhduarmeinvestimepavarësishthezitimitmëtështuar.

Nëanëntjetër,njëetretaebiznesevetëanketuara,respektivisht36%etyrejanëshprehursekorrupsioninukkapasurasnjëndikimnëvendimetetyrepërinvestime,siçupanëfigurën5.2.mësipër.

26

 

KAPITULLI6

Qeverisjakorporativedheluftimiikorrupsionit Nëpërgjithësimundtëvërehetsebiznesetnëmasëtëmadhekanëfilluartëkuptojnëparimeteqeverisjessë mirë korporative dhe rëndësisë së tyre në biznes. vetëm 20% e të anketuarve thonë se nuk kanëinformatambikëtoparime,përderisa39%erespondentëve thonëseveçsezbatojnëparimetëtilla.Nëanën tjetër,17%e tyre thonë sekanënjohurinëenevojshmemirëpoendenuk janë implementuaratoparimenëafarizminetyre.Vlentëtheksohetseparimeteqeverisjeskorporativemundtëndihmojnënëmasë tëmadhe në luftimin e korrupsionit,mirëpo edhenë zhvillimin afatgjatë të kompanive. Prandaj,institucionetevenditnëbashkëpunimmeorganizatatpërfaqësuesetëbizneseveduhetpunuarmeritëmtështuarnërritjenemëtutjeshmetëvetëdijessëbiznesevembikëtëtemë.

Figura6.1.Niveliinjohurivelidhurmeparimeteqeverisjessëmirëkorporative

Situataduketseqëndronedhemëmirësaipërketekzistimittëkodittëetikësnëmesinebizneseve.66%ekompanivetëanketuarathonësekanëkodtëetikësdheezbatojnësiduhet,përderisa18%thonësekodisiitillëekzistonmirëpoendenukgjenzbatimnëkompani.Vetëm7%etëanketuarveshprehensenukkannjëkodtëetikës,dukemosspecifikuarseplanifikojnëtazhvillojnënjëgjëtëtillëbrendakompanivetëtyre.

Figura6.2.Akakompaniarregulloreapokodtëetikës

39%

17%

24%

20%Po, dhe i kemi zbatuar atonë kompaninë tonë

Po, mirëpo ende nuk ikemi zbatuar ato

Jam pjesërisht i informuarpër këtë çështje

Jo, nuk kam informata tëtilla

66%

18%

7%9%

Po, dhe zbatohet si duhet

Po, mirëpo ende nukzbatohet si duhet

Jo

Jo, mirëpo kemi plan takrijojmë atë

27

KAPITULLI7

Konkluzionet

BiznesetrangojnëkorrupsioninsiprobleminedytëmëseriozmetëcilinpërballetKosovapassistemijoefikasgjyqësor.

70.3%erespondentëvebesojnësekorrupsioniështëproblemshumëserioz,pasuarnga27.72%tëcilëtbesojnësekorrupsioniështëproblemseriozporjonëpërmasaalarmante.Nëtotal,98%ebiznesevekonsiderojnësekorrupsioniështëproblemserioz.

75%erespondetëvebesojnësenëKosovëkakorrupsionsistematik,pasuarnga19%etyreqëbesojnësekorrupsioninëKosovëështësporadik.

Dukeranguarfaktorët qëmundësojnëkorrupsionin, 80.85%rangojnësundiminedobëttë ligjitdhezbatimin e dobët të ligjeve ekzistuese si faktorin numër një. Ndërsa 71.28% të respondentëve konsiderojnëmungesëevullnetitpolitikpërluftiminekësajdukuriesifaktorinedytëqëmundëson korrupsioninnëKosovë.

Dukekrahasuarkorrupsioninmomentalmeatëtëparapesëviteve,54%erespondentëvebesojnësenukkaasnjëndryshim.22%etëanketuarvebesojnësekorrupsioniështërritur.Vetëm13%besojnëse aiështëreduktuar.

Rreth 75% e bizneseve besojnë se arsyeja pse bizneset janë përfshirë në korrupsion është për të siguruartrajtimmëtëfavorshëmnëproceduratëhapurakonkurruese.

Përkitazimemekanizmateraportimit,74%ebiznesevejanëtëvetëdijshmepërveglatqëmundësojnë raportiminanonymtëkorrupsionitnëAgjencinëAnti‐Korrupsion.

Gjykatat rangohen si institucionet me praninë më të lartë të korrupsionit, pasuar nga zyrat eprokurorisëdheOrganiiShqyrtimittëProkurimit.

Saipërketinstitucionevemëtransparente,biznesetrangojnëAgjencinëeRegjistrimittëBiznesevesiinstitucioninmë transparent, pasuar nga Administrata Tatimore e Kosovës, Dogana dhe Kuvendi i Kosovës,sidheZyraePresidentit.

48%etëanketuarvejanëpërballurmekorrupsion.

34.15%e respondentëve janë përballirmekorrupsionnëministritë përkatëse të linjës, pasuarnga 31.71%etyreqëjanëpërballurmekorrupsionnëndërmarrjetpublike.

88%ebiznesevebesojnësekorrupsioniështëipranishëmnëaktiviteteteprokurimitpublik.

Njëfaktshqetësuesështëse85%ebiznesevenukkanëraportuarkorrupsionin.

Ngurrimipërraportimtëkorrupsionitbazohetnëfrikënngahakmarrjangainstitucionipërkatësnëtë ardhmen(75%),pasuarnga72.73%e respondentëve të pohojnë senuk i besojnë gjykatave, si dhe57.95%tëcilëtbesojnësenukkarezultateefektivenëluftiminekorrupsionit.

Lidhur me efikasitetin e institucioneve në luftimin e korrupsionit, 43% e bizneseve besojnë seinstitucionetnukjanëshumëefikase,derisa42%etyrebesojnëseinstitucionetnukkanëqenëaspak efikase.

36%erespondentëvenukubesojnëgjykatave,ndërsa62%etyreubesojnëgjykatavevetëmpjesërisht.

Saipërketprokurimitelektronik,26%erespondentëvebesojnëseaidotëndihmojëshumënëluftimin ekorrupsionit,ndërsa43%besojnëseprokurimielektronikdotëndihmojëderinënjëmasë.

79%erespondentëvebesojnësekorrupsionikandikimnëInvestimeteHuajaDirekte.

Bizneset janëmjaft tëvetëdijshme lidhurmerolineqeverisjessë mire korporative në shmangien e korrupsionit,derisa66%etyrekanërregulloretëbrendshmetëqeverisjeskorporativesidhekodetë etikësnëbiznes.

28