Strategija Zastite Okolisa Federacije BiH 2008-2018, Environmental Strategy of Federation B-H 2008-2018

7/28/2019 Strategija Zastite Okolisa Federacije BiH 2008-2018, Environmental Strategy of Federation B-H 2008-2018

1/186

NACRT


2/186

2

NARUILAC:

Federalno ministarstvo okolia i turizma

Alipaina 41, 71000 Sarajevo

Konzorcij na izradi Strategije:


3/186

3

TIMOVI UKLJUENI UIZRADUSTRATEGIJE

Vodei tim:Prof. dr. Tarik Kupusovi - voditelj izrade Strategije zatite okolia, voditelj projekta (HEIS)Fethi Silajdi, MBA - voditelj izrade Strategije za otpad, zamjenik voditelja projekta (Bosna-S)Prof. dr. Aleksandar Kneevi - voditelj izrade Strategije za zrak (IPSA)Prof. dr. Sulejman Redi - voditelj izrade Strategije za zatitu prirode (Bosna-S)

Tim za osiguranje kvaliteta:Sanda Midi-Kurtagi (HEIS)Goran Krstovi (Bosna-S)Jasmina omi (IPSA)

Tim za ukljuivanje i komunikaciju sa javnou:Aleksandra Hasei (HEIS), odnosi s javnouDenan Hodi (Bosna-S), webmaster

Vasvija Ajanovi (HEIS), tehnika organizacija radionica

Tim za tehniku podrku:Nermina Tipura-Dervii - sekretar projekta (HEIS)Aldin Meedovi - finansijski koordinator (Bosna-S)

STRUNI TIMOVI

Zatita okoliaA Kalem P i st j k l i l ti bl ti k li


4/186

4

Radne grupe

Institucionalna Selma engi, Institut za hidrotehnikuZijada Krvavac Ministarstvo okolia Kanton SarajevoAna Hadiabdi Direkcija za ceste FBiH

Pravna Selma Osmanagi- Klico Institut za hidrotehnikuJovo Andri Pravnik, Ministarstvo PUIO, Kanton Sarajevo

Ekonomska Erna ori Institut za hidrotehnikuNedjeljko Babi Pomonik ministra za turizam, FMOiT

Hidrosfera Aziz omor FMVP, Sektor vodoprivredeOzana Buli Ministarstvo za gospodarstvo, poduzetnitvo i poljoprivredu

Hercegovako-neretvanskog kantonaNada Gali FMVP, Sektor vodoprivrede

Pedosfera Esad Bukalo Federalni zavod za agropedologijuVeljko Gali Zavod za prostorno planiranje KS

Bioloka

raznolikost

Marinko Dalmatin NVO Lijepa naa apljina

Suvad Lelo PMF SarajevoIvan Bunti Ministarstvo graevinarstva, prostornog planiranja i zatite

okolia HNKSabina Traki PMF Sarajevo

Geolokaraznolikost

Mevlida Operta Zemaljski muzejBoena vorovi Zemaljski muzej

Prirodno naslijee Senka Barudanovi Koordinator izrade Strategije za bioraznolikost BiHStj M ti P k i d H t Bl t


5/186

5

SADRAJ

0.UVOD ........................................................................................................................ 131.VIZIJA ....................................................................................................................... 152.NAELAISMJERNICEZATITEOKOLIA ......................................................... 16

2.1 UVOD..................................................................................................................................................... 163.STANJEOKOLIAUFBIH ..................................................................................... 18

3.1 INSTITUCIONALNI ASPEKT...................................................................................................................... 183.2 PRAVNI ASPEKT..................................................................................................................................... 203.3 EKONOMSKI INSTRUMENTI .................................................................................................................... 213.4 PRIRODA................................................................................................................................................ 213.5 VODE ..................................................................................................................................................... 233.6 ZEMLJITE............................................................................................................................................. 243.7 AMBIJENTALNI ZRAK .............................................................................................................................. 253.8 UPRAVLJANJE OTPADOM....................................................................................................................... 263.9 LISTA INDIKATORA ................................................................................................................................. 28


6/186

6

4.4.2EKONOMSKI INSTRUMENTI UPRAVLJANJA OTPADOM .............................................................................. 474.4.3EKONOMSKI INSTRUMENTI ZATITE ZRAKA ............................................................................................. 524.4.4EKONOMSKI INSTRUMENTI ZA PROIZVODE .............................................................................................. 54

4.5ZATITA PRIRODE..................................................................................................................................... 57STRATEKI CILJ 4.1:ZATITA BIODIVERZITETA I GEODIVERZITETA FBIH KROZ USPOSTAVU I JAANJE

INSTITUCIONALNOG OKVIRA ZA REALIZACIJU EFIKASNIH MJERA..................................................................... 58OPERATIVNI CILJ 4.1.1:USPOSTAVA FEDERALNE INSTITUCIJE -AGENCIJE NADLENE ZAZATITU BIOLOKE I

GEOLOKE RAZNOLIKOSTI (PRIRODE)............................................................................................................... 59OPERATIVNI CILJ 4.1.2:INVENTARIZACIJA VRSTA FLORE, FAUNE I FUNGIJE I IDENTIFIKACIJA TIPOVA STANITA........................................................................................................................................................................... 59OPERATIVNI CILJ 4.1.3:PROCJENA STEPENA UGROENOSTI VRSTA I STANITA U SKLADU SA IUCN ............ 60OPERATIVNI CILJ 4.1.4:USPOSTAVA MREE POSTOJEIH I NOVIH ZATIENIH PODRUJA........................... 60OPERATIVNI CILJ 4.1.5:JAANJE ZAKONSKE REGULATIVE ............................................................................. 61OPERATIVNI CILJ 4.1.6:MONITORING I KONTROLA INVAZIVNIH VRSTA ............................................................ 61OPERATIVNI CILJ 4.1.7:USPOSTAVA EX SITUKONZERVACIJE ......................................................................... 61OPERATIVNI CILJ 4.1.8:MONITORING STANJA BIOLOKE I GEOLOKE RAZNOLIKOSTI FEDERACIJE BIH ....... 62OPERATIVNI CILJ 4.1.9:RAZVOJ I JAANJE CHMMREE ZA RAZMJENU INFORMACIJA ............................... 62OPERATIVNI CILJ 4.1.10:JAANJE INFOMACIJSKO-TEHNKIH (IT)SLUBI I SERVISA ..................................... 62OPERATIVNI CILJ 4.1.11:JAANJE PROTOKA INFORMACIJA NA MEUENTITETSKOM I UNUTARENTITETSKOM

NIVOU ................................................................................................................................................................ 63OPERATIVNI CILJ 4.1.12:JAANJE EKOLOKE SVIJESTI .................................................................................. 63

STRATEKI CILJ 4.2:ODRIVA UPOTREBA PRIRODNIH RESURSA.................................................................... 64


7/186

7

OPERATIVNI CILJ 5.1.2:OJAATI I USPOSTAVITI INSTITUCIONALNI OKVIR NEOPHODAN ZA PROVOENJE

REGULATIVE I FUNKCIONIRANJE ISUZ .............................................................................................................. 72OPERATIVNI CILJ 5.1.3:DOPRINIJETI RAZVOJU JAANJA RURALNIH OBLASTI ................................................. 74

STRATEKI CILJ 5.2:MINIMIZIRANJE/OTKLANJANJE RIZIKA PO LJUDSKO ZDRAVLJE, BIODIVERZITET, PRIRODNO

I GRADITELJSKO NASLIJEE ........................................................................................................................... 76OPERATIVNI CILJ 5.2.1:IDENTIFICIRANJE I PRAENJE RIZIKA PO ZDRAVLJE BIODIVERZITET, PRIRODNO I

GRADITELJSKO NASLIJEE ................................................................................................................................ 76OPERATIVNI CILJ 5.2.2:UNAPREENJE KVALITETAZEMLJITA VRAANJEM FUNKCIJE DEGRADIRANOG

ZEMLJITA ILI MINIMIZIRANJA UTJECAJA............................................................................................................ 77STRATEKI CILJ 5.3:SENZIBILIZIRANJE I JAANJE KAPACITETA LOKALNE I EKSPERTSKE ZAJEDNICE............ 78

OPERATIVNI CILJ 5.3.1:SENZIBILIZIRANJE JAVNOSTI O ZNAAJU NEEKONOMSKIH FUNKCIJA ZEMLJITA ...... 79OPERATIVNI CILJ 5.3.2:JAANJE KAPACITETA EKSPERTSKE I LOKALNE ZAJEDNICE....................................... 79

4.7ZRAK........................................................................................................................................................ 81STRATEKI CILJ 6.1:OGRANIENJE EMISIJE.................................................................................................. 82

OPERATIVNI CILJ 6.1.1:OGRANIENJE EMISIJE KISELIH GASOVA IZ VELIKIH LOITA,UKLJUUJUI

PREKOGRANINI TRANSPORT ........................................................................................................................... 82OPERATIVNI CILJ 6.1.2:OGRANIENJE EMISIJE IZ MALIH LOITA .................................................................. 84OPERATIVNI CILJ 6.1.3:SMANJENJE ZAGAIVANJA ZRAKA IZ INDUSTRIJE -TEHNOLOKA POSTROJENJA...... 86OPERATIVNI CILJ 6.1.4:SMANJENJE ZAGAIVANJEZRAKA OD SAOBRAAJA U GRADOVIMA .......................... 87

STRATEKI CILJ 6.2:UPRAVLJANJE KVALITETOM ZRAKA............................................................................... 89OPERATIVNI CILJ 6 2 1: PLANIRANJE KVALITETA ZRAKA 89


8/186

8

1.2.1OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - OTPAD ............. 1351.2.2USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOMEU- OTPAD...................................... 1361.2.3INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKEFBIH- OTPAD ....... 138

ZATITAZRAKA ................................................................................................. ERROR!BOOKMARK NOT DEFINED.1.3.1OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIHMEUNARODNIH OBAVEZA- ZRAK ............... 1381.3.2USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOMEU- ZRAK ........................................ 1391.3.3INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJUOKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH- ZRAK .......... 140

ZATITAPRIRODE ............................................................................................ ERROR!BOOKMARK NOT DEFINED.1.3.4OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - PRIRODA.......... 1411.3.5USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOMEU- ZRAK ........................................ 1411.3.6INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKEFBIH- PRIRODA .... 143

ZATITAZEMLJITA ......................................................................................... ERROR!BOOKMARK NOT DEFINED.1.3.7OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA -ZEMLJITE ....... 1431.3.8USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOMEU-ZEMLJITE................................ 1431.3.9INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKEFBIH-ZEMLJITE.. 144

AP2.INSTITUCIONALNIOKVIRZATITEOKOLIA........................................................................... 1452.1DECENTRALIZIRANA I EFIKASNA OKOLINA ADMINISTRACIJA SPOSOBNA DA ODGOVORI ZAHTJEVIMA ZA

LANSTVOM U EU ........................................................................................................................................... 1452.1.1STVARANJE STRUNIH KAPACITETA U SEKTORU OKOLIA U FBIH ........................................................................ 1452.1.2INSTITUCIONALNO JAANJE SEKTORA OKOLIA UFBIH........................................................................................ 1462.1.3USPOSTAVA MEUSEKTORSKE SARADNJE I SARADNJE MINISTARSTAVA KOJI SE BAVE SEGMENTIMAOKOLIA SAVLADINIM FEDERALNIM ZAVODIMA I UPRAVAMA............................................................................................................... 147

AP3.EKONOMSKIINSTRUMENTIZATITEOKOLIA....................................................................... 148AP4.ZATITAPRIRODE ......................................................................................................................... 149

4 1 ZATITA BIODIVERZITETA I GEODIVERZITETA FBIH KROZ USPOSTAVU I JAANJE INSTITUCIONALNOG


9/186

9

5.1STVORITI OSNOVU ZA SKLADAN I PROSTORNO URAVNOTEEN SOCIO-EKONOMSKI RAZVOJ................... 1595.1.1OJAATI REGULATORNI OKVIR NEOPHODNOG ZA USPOSTAVUISUZ .................................................................... 1595.1.2OJAATI I USPOSTAVITI INSTITUCIONALNI OKVIR NEOPHODAN ZA PROVOENJE REGULATIVE I FUNKCIONIRANJEISUZ.............................................................................................................................................................................. 1605.1.3DOPRINJETI RAZVOJU JAANJA RURALNIH OBLASTI .............................................................................................. 161

5.2MINIMIZIRANJE/OTKLANJANJE RIZIKA PO LJUDSKO ZDRAVLJE, BIODIVERZITET, PRIRODNO I GRADITELJSKO

NASLJEE ........................................................................................................................................................ 1615.2.1IDENTIFICIRANJE I PRAENJE RIZIKA PO ZDRAVLJE BIODIVERZITET, PRIRODNO I GRADITELJSKO NASLJEE .......... 1625.2.2UNAPREENJE KVALITETAZEMLJITA VRAANJEM FUNKCIJE DEGRADIRANOG ZEMLJITA ILI MINIMIZIRANJAUTJECAJA ....................................................................................................................................................................... 162

5.3SENZIBILIZIRANJE I JAANJE KAPACITETA LOKALNE I EKSPERTSKE ZAJEDNICE ...................................... 1625.3.1SENZIBILIZIRANJE JAVNOSTI O ZNAAJU NEEKONOMSKIH FUNKCIJA ZEMLJITA.................................................... 1635.3.2JAANJE KAPACITETA EKSPERTSKE I LOKALNE ZAJEDNICE................................................................................... 163

AP6.ZATITAZRAKA ............................................................................................................................. 1636.1OGRANIENJE EMISIJE ............................................................................................................................. 163

6.1.1OGRANIENJE EMISIJE KISELIH GASOVA IZ VELIKIH LOITA,UKLJUUJUI PREKOGRANINI TRANSPORT ........... 1646.1.2OGRANIENJE EMISIJE IZ MALIH LOITA .............................................................................................................. 1656.1.3SMANJENJE ZAGAIVANJA ZRAKA IZ INDUSTRIJE -TEHNOLOKA POSTROJENJA ................................................... 1656.1.4SMANJENJE ZAGAIVANJEZRAKA OD SAOBRAAJA U GRADOVIMA ....................................................................... 166

6.2UPRAVLJANJE KVALITETOM ZRAKA........................................................................................................... 1666.2.1PLANIRANJE KVALITETA ZRAKA............................................................................................................................. 167

6.3UNAPREENJE KORITENJA ENERGIJE .................................................................................................... 1676.3.1SMANJIVANJE ENERGIJSKE INTENZIVNOSTI........................................................................................................... 1676.3.2PODSTICANJE KORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE ................................................................................. 169

AP7.UPRAVLJANJEOTPADOM ........................................................................................................... 170


10/186

10

7.2.8BIORAZGRADIVI OTPAD ISKORITEN ZA PROIZVODNJU KOMPOSTA I BIOGORIVA.................................................... 1807.2.9SMANJENA KOLIINA NASTALOG BIORAZGRADIVOG I DRUGOG OTPADA U POLJOPRIVREDI I UMARSTVU .............. 1817.2.10SMANJENA KOLIINA NASTALOG OTPADA OD OPASNIH MATERIJA U POLJOPRIVREDI I UMARSTVU ..................... 1817.2.11SPREAVANJE NASTAJANJA I SMANJENJE KOLIINA OTPADA ZA FINALNO ODLAGANJEOTPAD IVOTINJSKOGPORIJEKLA...................................................................................................................................................................... 1827.2.12SMANJITI KOLIINU PROIZVEDENOG MEDICINSKOG OPASNOG OTPADA IZ ZDRAVSTVENIH USTANOVA................. 183

7.3OSIGURANJE PROVEDBE SISTEMA KROZ PRAVNI, INSTITUCIONALNI I EKONOMSKI OKVIR ....................... 1857.4OSIGURANJE SISTEMATSKOG PRAENJA PARAMETARA ZA OCJENU STANJA OKOLIA............................ 185

7.4.1OSIGURATI SVE RESURSE (LJUDSKE I TEHNIKE) NA KANTONALNOM NIVOU ZA PRIKUPLJANJE PODATAKA IIZVJETAVANJE O NASTALOM OTPADU,NAINIMA TRANSPORTA I POSTUPANJA SA OTPADOM......................................... 1857.4.2OSIGURATI SVE RESURSE (LJUDSKE I TEHNIKE) NA FEDERALNOM NIVOU ZA OBRADU PODATAKA O OTPADU I

IZRAUNAVANJE INDIKATORA ......................................................................................................................................... 185


11/186

11

TABELARNI PRIKAZI

TABELA 1:BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA DRAVNOM NIVOU......................................................... 19TABELA 2:BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA ENTITETSKOM NIVOU .................................................... 19TABELA 3:BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA KANTONALNOM NIVOU ................................................. 19TABELA 4:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA PRIRODE U FBIH ................................................................... 29TABELA 5:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA VODA U FBIH ........................................................................ 29TABELA 6:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ZEMLJITA U FBIH ................................................................ 29TABELA 7:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ENERGETSKOG SEKTORA U FBIH ......................................... 29TABELA 8:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ZRAKA U FBIH ....................................................................... 30TABELA 9:LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA SEKTORA UPRAVLJANJA OTPADOM U FBIH .......................... 30TABELA 10:KOMPONENTE ZATITE OKOLIA U OKVIRU FEDERALNA STRATEGIJE ZATITE OKOLIA................. 31TABELA 11:PIRAMIDALNI RASPORED OSNOVNIH GRUPA CILJEVA ....................................................................... 31TABELA 12:PRAVNI OKVIRSTRATEKI CILJ 1.1 ............................................................................................... 32TABELA 13:INSTITUCIONALNI OKVIRSTRATEKI CILJ 2.1 ................................................................................ 42TABELA 14:EI ZA OTPAD ..................................................................................................................................... 47TABELA 15:CILJEVI NAKNADA ZA RAZVOJ LOKALNE ZAJEDNICE.......................................................................... 48TABELA 16:CILJEVI PROMJENA POLITIKE CIJENA ZA KORISNIKU NAKNADU (USLUGE PRIKUPLJANJA IODVOENJA OTPADA) SA CILJEM PUNOG POKRIVANJA TROKOVA .............................................................. 48TABELA 17:CILJEVI NAKNADE ZA OPASNI OTPAD ................................................................................................ 49TABELA 18:CILJEVI NAKNADE ZA OTPAD IZ INDUSTRIJE ...................................................................................... 49TABELA 19:CILJEVI TAKSE ZA NEPRIDRAVANJE PROPISA - ZA OTPAD............................................................... 50TABELA 20:CILJEVI TAKSE ZA TANKE POLIETILENSKE KESE ............................................................................... 50TABELA 21:CILJEVI SUBVENCIJA ZA RAZVOJ INFRASTRUKTURE ZA INTEGRALNI SISTEM UPRAVLJANJA OTPADOM

...................................................................................................................................................................... 51TABELA 22:CILJEVI REFUNDIRANJA NAKNADA ZA POVRAT AMBALAE ZA NAPITKE (PVC, STAKLO, METALI).. 51TABELA 23 EI ZA ZATITU ZRAKA 52


12/186

12

TABELA 47:OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IVOTINJSKOG PORIJEKLASTRATEKI CILJ 7.2 ......................... 126TABELA 48:OPERATIVNI CILJEVI ZA MEDICINSKI OTPAD I OTPAD IZ VETERINARSKIH USTANOVASTRATEKI

CILJ7.1........................................................................................................................................................ 126

TABELA 49:OPERATIVNI CILJEVI ZA MEDICINSKI OTPAD I OTPAD IZ VETERINARSKIH USTANOVASTRATEKI

CILJ 7.2........................................................................................................................................................ 127


13/186

13

0. UVOD

Imajui u vidu da se Bosna i Hercegovina opredijelila za proces stabilizacije i pridruivanjaEvropskoj uniji, a da je Sektor okolia jedan od visoko pozicioniranih prioriteta Evropskeunije, Strategije zatite okolia FBiH i RS su dokumenti koji e imati jednu od kljunih ulogana tom putu. Druga kljuna odrednica u definiranju stratekih opredjeljenja je prilagoavanjeFBiH konceptu i filozofiji odrivog razvoja.

Da bi se zacrtao put ka odrivom razvoju, ukazala se potreba za izradom ovog stratekogdokumenta u kojem su data neka od bitnih naela i smjernica za postizanje odrivog razvoja.Izrada Strategije zatite okolia FBiH propisana je Zakonom o zatiti okolia, a za pripremunjenog prijedloga nadleno je Federalno ministarstvo okolia i turizma. Strategija se donosiza period od deset godina (2008-2018).

Sastavni dijelovi Federalne strategije zatite okolia su:

Federalna strategija zatite prirode;

Federalna strategija zatite zraka;

Federalna strategi ja u pravl janja otpadom;

Federalna strategija zatite voda, odnosno, upravljanja vodama, koja se radiposebno.

Za svaku od gore navedenih komponenti, osim za komponentu upravljanja vodama, data sunaela i smjernice, kratki opis stanja okolia, te ciljevi i mjere sa Akcionim planom. to se tieSt t ij lj j d


14/186

14

S ciljem osiguranja najboljeg kvaliteta izrade Strategije, formirano je 15 strunih radnih grupa(od 3 do 5 lanova) za institucionalna, pravna i ekonomska pitanja, zatim hidrosferu,

pedosferu, bioraznolikost, geoloku raznolikost, prirodno naslijee, kvalitetu zraka, emisije uzrak, monitoring i mjeriteljstvo, te industrijski, komunalni, medicinski i otpad iz poljoprivrede iumarstva.

Trening i jaanje kapaciteta svih uesnika kroz akciju, a posebno za odreivanje vizije,DPSIR1 metodologiju rjeavanja okolinih problema i indikatora, zapoeo je nizom dogovorai Uvodnom radionicom odranom 10.04.2007. godine.

Prva radionica sa nazivom Vizija, naela i smjernice odrana je 19.04.2007. godine. Ciljradionice bila je prezentacija koncepta i dinamike izrade Strategije, te prezentacija i diskusijao viziji, naelima i smjernicama zatite okolia.

Druga radionica sa nazivom Ocjena stanja okolia i posljedice, odrana je 28.06.2007.godine. Projektni tim je izvrio identifikaciju stanja okolia, u skladu sa DPSIRmetodologijom. Rezultati tog rada bili su prodiskutirani na radionici, a Izvjetaj o stanjuokolia pripremljen je u skladu sa dopunama i zakljucima radnih grupa radionice.

Trea radionica sa nazivom Ciljevi i mjere odrana je 18.09.2007. godine. Ciljevi i mjere seodnose na poboljanje stanja u oblasti voda, zraka, prirode, zemljita i otpada, u periodu2008 - 2018.god. Oni predstavljaju strateki okvir za djelovanje svih segmenata drutva nakoje se odnose. Ciljevi i mjere imaju implikacije na politiku i rad ministarstava razliitihsektora i svih nivoa, na obaveze opina i javnih preduzea, na privredu, kolstvo i civilnisektor.

Zavrna radionica, na kojoj su prezentirane sve komponente Strategije, odrana je

i k ti ti


15/186

15

1. VIZIJA

VIZIJA STANJA OKOLIA 2018.

Budunost BiH stvaraju njeni graani

Raspad SFRJ, rat, te poslijeratnegodine tranzicije ve su iza nas. Visoki procenti rasta, prijesvega zbog velike meunarodne pomoi, takoer su prevazieni. Budunost BiH, aktivno,direktno i odgovorno, putem svoje politike i intelektualne elite, ureuju njeni graani.

Dravna upravaje istovremeno i ekonomski i ekoloki administrator

Decentralizirana i efikasna Dravna upravaskupa sa ostalim akterima upravljanja drutvom,vodi dravu i njene dijelove na principima odrivog razvoja. Ministarstva za okoli i turizam,za prostorno ureenje, za zdravstvo, za ekonomiju i finansije, za industriju, energiju irudarstvo, za poljoprivredu, vodoprivredu i umarstvo, te obrazovanje, potuju prihvaenastrateka naela zatite okolia.

t bil j i it t lj


16/186

16

2. NAELA I SMJERNICE ZATITE OKOLIA

2.1 Uvod

Razvoj politike okolia u BiH ima za cilj jaanje centralnih vladinih institucija odgovornih zaokoli i razvoj relevantnih politika, kako bi se poboljalo odrivo upravljanje okoliem u cijelojBiH. Implementacija smjernica odrivog razvoja omoguava dugoroni razvoj BiH, a na tomputu BiH je pristupila veini znaajnih Meunarodnih ugovora (konvencija) o okoliu, apristupanje protokolima dovelo bi do bolje izrade programa razvoja. Osim toga FBiH i RS suusvojile set zakona o okoliu, koji su utemeljeni na kljunim naelima zatite okolia. Osim uzakone, naelo odrivog razvoja treba integrirati u zvaninu politiku i programe, jer epolitika odrivog razvoja, osim poboljanja stanja okolia, pomoi BiH da napreduje na svomputu ka punopravnom lanstvu u EU. Neophodne mjere koje drava treba poduzeti s ciljemrazvoja politike okolia i brem napretku ka punopravnom lanstvu u EU su sl ijedee2:

Uspostaviti odgovarajue kapacitete na nivou drave (posebno s ciljem realizacije

meunarodnih ugovora o okoliu) i donijeti potrebne zakone na nivou drave; Pristupiti Protokolu iz Kjota, jer bi se time omoguilo strano ulaganje u poveanje

energetske efikasnosti, odnosno koritenje obnovljive energije; Pojaati kapacitete za okoli u entitetskim ministarstvima, posebno inspekcijske

slube; Izvriti opu implementaciju standarda i kriterija okolia na osnovu strategije

dobrovoljno polulanstvo, to bi bila optimalna osnova razvoja institucionalnihodnosa, ne samo u sektoru okolia;

I


17/186

17

Naela Naelo odrivog razvoja;

Naelo predostronosti i prevencije - paljivo upravljati i ekonomino koristitikomponente okolia; Naelo zamjene - svaku aktivnost koja bi mogla imati tetne posljedice po okoli

potrebno je zamijeniti drugom aktivnou koja predstavlja znatno manji rizik; Naelo integralnog pristupa - zatite okolia i poboljanje kvaliteta okolia trebaju

biti sastavni dio svih politika koje imaju za cilj razvoj okolia; Naelo saradnje i podjele odgovornosti - saradnja i zajedniko djelovanje svih

subjekata s ciljem zatite okolia;

Uee javnosti i pristup informacijama - uee svih zainteresiranih graana,svaki pojedinac i organizacija moraju imati odgovarajui pristup informacijamakoje se odnose na okoli;

Naelo - zagaiva plaa - zagaiva plaa trokove kontrole i prevencijezagaivanja.

Smjernice

Kako smanjiti koritenje, sprijeiti optereivanja i zagaivanja okolia, sprijeiti

naruavanja, kao i poboljanje i obnovu oteenog okolia; Kako zatiti ljudsko zdravlje i poboljati uvjete okolia za kvalitetan ivot; Kako ouvati i zatiti prirodne resurse, racionalno koristiti resurse i primijeniti

nain privrede kojim se osigurava obnova resursa; Kako uskladiti druge interese entiteta sa zahtjevima za zatitu okolia; Kako uestvovati u meunarodnoj saradnji u oblasti okolia; Kako dobiti inicijative od javnosti i pokrenuti uee javnosti u aktivnostima koje

imaju za cilj zatitu okolia;

K k k di i ti i d i i t i ti ij l i i k ki j kl d


18/186

18

3. STANJE OKOLIA U FBIH

3.1 Institucionalni aspekt

Okolina administracija u BiH ima izrazito fragmentiranu i sloenu (tri administrativna nivoa Federacija, kantoni i opine) institucionalnu strukturu. U takvoj situaciji, nepostojanje jakevertikalne i horizontalne koordinacije dovelo je do toga da je upravljanje okoliem u FBiH uznaajnoj mjeri neefikasno i neekonomino, iako su nadlenosti i funkcije u Federaciji, kaocjelini, adekvatno definirane. Naime, okoline administracije na svim nivoima ( federalna,kantonalna i opinska), imaju zakonima definirane mandate kojima se ureuju njihovenadlenosti i funkcije.Meutim, glavni razlog postojanja praznina, preklapanja i dupliciranjanadlenosti i funkcija meu ovim nivoima okoline administracije lei u nepostojanjuinstitucionaliziranih kanala vertikalne konsultacije i mehanizama koordinacije. Ovakvi uvjetisloene administracije zahtijevaju krajnju preciznost sa aspekta zakonodavstva, provoenja ikontrole. Vertikalna koordinacija u FBiH je, sa aspekta ocjene strategijskih procjena okoliaradi zauzimanja stavova i davanja miljenja, predviena kroz Zakon o okoliu iz 2003. god.

Vlada F BiH je, u oktobru 2006. god., donijela rjeenje o imenovanju lanova Savjetodavnogvijea za okoli, u cilju pruanja naune i strune podrke federalnom ministarstvu okolia iturizma i Vladi F BiH za oblast okolia.Savjetodavno vijee ini 13 lanova, od ega desetlanova predlau nadlena kantonalna ministarstva za zatitu okolia iz naunih krugova,organizacija i ustanova koje zastupaju strune i ekonomske interese, a peostala tri lanapredlau FMOiT-a, ANU BiH-e i REC-BiH-e. Pored resornih ministarstava, koja se bavesegmentima okolia, na Federalnom nivou postoje javne strune institucije koje se baveproblematikom okolia, bilo da su u sastavu resornih ministarstava ili pod direktnom

V


19/186

19

Problematika ljudskih resursa u sektoru okolia svodi se na nekoliko kljunih aspekata: malibroj strunjaka za bilo koju oblast okolia (otpad, emisije u zrak, buka, nuklearno zraenje,

itd.); nedostatak strunih lica i obim posla na svim administrativnim nivoima prevazilazipostojee kapacitete, te strunjaci rade vie razliitih poslova; neusklaenost planiranih ipopunjenih radnih mjesta.

Prema podacima navedenim u okviru projekta Funkcionalni pregled sektora okolia uBosni i Hercegovini (2005.god.), BiH na 100.000 stanovnika ima 0.08 slubenika u sektoruokolia. Poreenje sa nekim evropskim zemljama pokazalo je sljedee odnose u brojuslubenika u sektoru okolia na dravnom, entitetskom i kantonalnom nivou.

Broj slubenika u sektoru okolia na dravnom nivou

Dravni nivo Broj slubenika / 100.000 stanovnika

BiH 0,08

Njemaka 2,39Finska 17,98

vicarska 4, 90Tabela 1: Broj slubenika u sektoru okolia na dravnom nivou

Entitetski nivo Broj slubenika / 100.000 stanovnika

FBiH 1,75

RS 1,69

Njemaka (Saksonija) 20Tabela 2: Broj slubenika u sektoru okolia na entitetskom nivou


20/186

20

implementacije i donoenja zakona i drugih propisa; koordiniranjem monitoringa provedbestandarda i procedura za okoli; davanjem preporuka za uspostavljanje usaglaenih

standarda kvaliteta okolia na nivou entiteta; koordiniranjem entitetskih akcionih planova idrugih programa i planova iz oblasti okolia; koordiniranjem monitoringa i sistema zainformisanje te prikupljnjem i razmjenom informacija.

3.2 Pravni aspekt

Analiza zakonodavstva iz oblasti okolia ukazala je na nedostatak velikog broja akata.Naprimjer, u skladu sa Okvirnim zakonom o zatiti okolia Federacije BiH, predvieno jedonoenje 23 podzakonska akta, od kojih je do sada doneseno samo 6, a rokovi su davnoproli. Osim to veliki broj akata jo nijedonesen, problem je takoer i u tome to oni koji sudoneseni nisu usklaeni sa standardima i propisima Evropske unije, a takoer postoji ineusaglaenost izmeu zakona koji su doneseni na razliitim nivoima vlasti. Iako se u BiHprimjenjuje princip da zakoni doneseni na niim nivoima vlasti moraju biti u skladu sazakonom donesenim na viem nivou, ipak je dolo do odreenih razliitosti u zakonima nakantonalnom nivou, jer su neki od njih doneseni prije nego to je Zakon o zatiti okolia FBiHstupio na snagu, to uzrokuje nastajanje odreenih konflikata prilikom implementacije ovih

zakona.

Jedan od dodatnih problema jeste nepostojanje Prostornog plana Federacije BiH. Ovaj planpredstavlja krovni strateki dokument na osnovu kojeg e se definirati koritenje prostora iizraivati razvojni planovi, koji e izmeu ostalog definirati objekte i podruja prirodnognaslijea, te ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje i namjenu zemljita. Uz Prostorniplan Federacije BiH, potrebno je donijeti i kantonalne i opinske prostorne planove, za koje jepotrebno da budu usaglaeni sa Prostornim planom FBiH. Poznato je da su aktivnosti na

i di P P t l d ij j


21/186

21

3.3 Ekonomski instrumenti

Da bi se postigli okolini ciljevi na najefikasniji nain neophodno je izmeu ostalog primijeniti: ekonomske principe (npr. princip zagaiva plaa), ekonomske instrumente (npr. cijena usluge).

Postojei zakoni propisuju nekoliko vrsta ekonomskih instrumenata koji se mogu svrstati nasljedei nain:

EI u oblasti prirode: korisnike naknade iz oblasti umarstva (naknada za

koritenje uma, krenje i promet uma, naknada za ogranienje uma zbogizdvajanja i za reprodukciju uma, naknada za promet uma); EI u oblasti voda: korisnika naknada (cijena vode), te ope i posebne vodne

naknade, EI u oblasti zraka: uvozne carine na motorna vozila i porezi na naftnederivate i naknada pri registriranju vozila;

EI u oblasti zemljita: naknada za pretvorbu namjene poljoprivrednog zemljita ; EI u oblasti otpada: korisnika naknada za prikupljanje, transport i odlaganje

otpada, naknada za povrat ambalae.

Sve oblasti imaju i propisane takse za nepridravanje propisa.

Analiza postojeih ekonomskih instrumenata ukazala je na sljedee:

Ekonomski instrumenti u BiH su nedovoljno razvijeni, te ne potiu primjenunaela" zagaiva plaa" i " korisnik plaa";

Korisnike naknade ne pokrivaju trokove usluge koja se prua u punom obimu ; Postojei instrumenti ne pruaju poticaj za smanjivanje zagaenosti niti primjenu


22/186

22

Ispod najviih vrhova planina, u podruju cirkova, nalaze se i centri razvoja glacijalne flore i

faune, kao osobiti dokazi procesa nakon ledenog doba na Balkanskom poluotoku. Preko 450vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka karakterizira se odreenim stepenom endeminosti, tofloru Federacije Bosne i Hercegovine ini jednom od posebnih i jedinstvenih u Evropi.

Izraen diverzitet insekta (naroito hidrofilnih), predstavnika ihtiofaune i sisara, ini faunuFBiH prepoznatljivom u evropskim razmjerima, a prema nekim skupinama (peinskiorganizmi i ribe u krakim ponornicama) osobitim i za itav svijet.

Kao osnovni faktori diverziteta Federacije Bosne i Hercegovine mogu se navesti:

diverzitet terestrinih stanita kroz: prisustvo stijena razliite geoloke starosti,raznolikost matinog supstrata, tipova zemljita, unikatnih i raznovrsnih formireljefa, te diverzitet klimatskih uvjeta;

diverzitet vodenih stanita kroz: bogatu i raznovrsnu hidroloku mreu (planinskajezera, izvori, planinski potoci, rjeice, rijeke, ponornice, bare, movare,podzemne vode, termalni izvori, boatne vode i more);

dugotrajni procesi antropogeneze;

raznoliki procesi etnogeneze.

ivi svijet na razliitim stanitima FBiH danas tvori brojne zajednice i ekosisteme specifinesamo za ovaj prostor; prostor Balkana, te Evrope. Tako moemo govoriti o visokom stepenuendeminosti unutar biolokog, odnosno ekolokog diverziteta.

Na osnovu procjene stanja, istiu se sljedee karakteristike pejzane i bioloke raznolikosti uFBiH:


23/186

23

Diverzitet stanita izvan uobiajenog podruja rasprostranjenja i prirodno rijetkihstanita (tresetita, slatine, planinski izvori, morske hridine, manje movare,

male peine itd.); Diverzitet krakih ekosistema kao najveih prirodnih fenomena (kraka polja,

ponornice, peine, kr); Diverzitet visokoplaninskih ekosistema- ostrva ouvane glacijalne flore i faune; Diverzitet ekosistema provincije reliktnih borovih uma na razliitim geolokim

supstratima (krenjaci, dolomiti, ofioliti, travetini i sl.).

3.5 Vode

Bosna i Hercegovina ima relativno raznoliku klimatsku sliku, gdje se na relativno malojprostornoj udaljenosti vrlo brzo smjenjuju tri klime:

a) u Hercegovini modifikovana mediteranska (maritima),b) u centralnoj Bosni kontinentano-planinska (alpska),c) u sjevernoj Bosni umjerno kontinentalna (srednjoevropska).

Tako se i prosjene padavine kreu izmeu 1000 i 1500 l/m2 u maritimnom pojasu, preko1000-1200 l/m2 u centralnoj Bosni, do 700-800 l/m2 na sjeveru zemlje. Prosjena godinjakoliina raspoloive vode je 36.4 km3, odnosno oko 10.000 m3 vode po stanovniku, to jeznaajna koliina, ali nije ni prostorno, ni vremenski ravnomjerno rasporeena. Najvodniji jesliv Neretve sa Trebinjicom.

Indikatorkoritenjavodnih resursa (CSI 018) sraunat za vodna podruja Jadranskog morai sliva Save na podruju FBiH pokazuje da je znaajna raspoloivost vode kao resursa i da


24/186

24

3.6 Zemljite

Zemljini prostor ili zemljite (Land, FAO-1975), obuhvata prostor koji ukljuuje: tlo, klimu,hidrologiju, geologiju, vegetaciju u opsegu koji utjeena mogunost njegovog koritenja, terezultate aktivnosti ovjeka, kao i drutveno-ekonomske parametre. Drugim rijeima, modernikoncept upravljanja zemljitem podcrtava da zemljite osim proizvodne ima i set drugihfunkcija, koje su temelj uspostave uravnoteenog razvoja jedne zemlje. Te druge funkcijeukljuuju: ekoloko-regulacijske (prijemnik, sakuplja i izmjenjiva razliitih oneienja),klimatsko-regulacijske, ulogu nositelja infrastrukture, funkciju proistaa vode, izvorgenetskog bogatstva i zatite bioloke raznovrsnosti, zatim funkciju oblikovanja krajobraza,

te funkciju tla kao historijskog medija. Imajui u vidu ovu multifunkcionalnost zemljitaFAO,Interdepartmental Working Group on Land Use Planning (1994), je predloila definicijuzemljita koju treba imati na umu pri formiranju klasifikacije upotrebe zemljita:Zemljite jeneodvojivi prostor zemljine povrine koja povezuje sve atribute biosfere neposredno iznad iispod ove povrine, ukljuujui klimu, zemljine i geoloke forme, hidrologiju (jezera, rijeke,ivotinjsku i biljnu populaciju, ljudska naselja i fizike promjene nastale kao rezultat prolih isadanjih aktivnosti (terase, objekti za uvanje vode, drenaa, ceste zgrade i sl.). Upravoova definicija predstavlja polazite za ocjenu stanja ovog resursa u FBiH, kao i za prijedlogstrategije njegove zatite, odnosno gradnje sistema odrivog upravljanja zemljitem.

Zemljite u BiH, a posebno u FBiH je veoma raznoliko, kako sa genetske, tako i sa ekoloketake gledita. Meutim, generalno reeno, veoma malo je tla visoke bonitetne klase (oko14% zemljita od I do III bonitetne klase). Zato ne iznenauje injenica da je 40% zemljitaplie od 30 cm, dok je 17% veoma plitkih zemljita. Situaciju u pogledu kvaliteta,raspoloivosti i osjetljivosti dodatno uslonjava i injenica da 84,2% teritorije ima nagib veiod 13%. Da bi upotpunili sliku o raspoloivosti i ekonomskom i ekolokom kapacitetuzemljita, treba istai vrlo nisku raspoloivost oranica per capita od 0,17 ha to je veoma


25/186

25

najvanijih oteenja zemljita, bez obzira na uzrok oteenja. Drugim rijeima, problemkontaminacije zemljita nije sistematski istraen niti praen, pa ne postoje osnovni preduvjeti

za planiranje otklanjanja/minimiziranja negativnih efekata po ljudsko zdravlje i biodiverzitet.Ovo predstavlja stvarni problem, kako u smislu smanjenja ekonomskog i okolinogkapaciteta zemljita, tako i u smislu znaajnog rizika za zdravlje populacije, a time posrednoi za javne trokove vezane za smanjenu produktivnost stanovnitva i trokove zdravstvenezatite.

Visok nivo siromatva i neformalne ekonomije ini dodatni pritisak na zemljite, odnosnododatno ugroava ekonomsko-ekoloki kapacitet zemljita. Ovaj pritisak se ogleda uprekomjernoj eksploataciji mineralnih sirovina, drveta i umskih plodova, zatim u primjeni

neodrivih proizvodnih praksi u umarstvu i poljoprivredi. Posljedica ovakvih praksi jesvakako pojava razliitih vidova oteenja zemljita (npr. erozije, zbijanje zemljita,smanjenje plodnosti i sl.) to moe za konanu posljedicu imati i nestanak zemljita. Drugimrijeima, na ovaj nain se oteuje ne samo zem ljite, ve se ugroava biodiverzitet ismanjuje kvalitet i ljepota pejzaa, to se negativno odraava na mogunost diverzifikacijeekonomskih aktivnosti (prvenstveno se misli na razliite oblike turizma i iskoritavanjaumskih plodova) i pokretanje proizvodnje sa viim stepenom dodatne vrijednosti. Ukratkoovakve prakse znaajno sniavaju ekonomsko-ekoloki kapacitet tla i onemoguavaju

razvoj ruralnih oblasti, a time i ugroavaju stabilnost drutveno-ekonomskog razvoja zemlje.Ulaganje u poboljanje kvaliteta zemljita postoji samo u nekim kantonima, a finansira se izfonda formiranog od taksi naplaenih za prenamjenu koritenja poljoprivrednog zemljita. Ovifondovi se troe (nema podataka za sve kantone) prema programu koji svake godine donosinadleno ministarstvo. Meutim, ti program su parcijalni i veoma esto su kreirani na nainda poboljaju samo ekonomski kapacitet zemljita (vezano za poljoprivrednu proizvodnju).Tako moemo rei da postoje parcijalni napori, ali ne postoji jedan generalni plansistematskog otklanjanja problema i zatite zemljita na nivou FBiH, to znaajno umanjuje


26/186

26

Tehnologije (ne-energetsko zagaivanje) obino u jednoj dravi imaju ispod 10% udjela uzagaivanju zraka. U FBiH je i ovaj vid zagaivanja bio vrlo izraen. Tu je na prvom mjestu

crna metalurgija. BH Steel Zenica i Ispak koksna industrija su sada u procesutehnolokog prestrukturiranja, procedura izdavanja okolinih dozvola je u toku, te jo nijepoznato kakvu e emisiju imati nakon restrukturiranja. Papirna industrija u BiH (NatronMaglaj), kao znaajan izvor zagaivanja zraka, je takoer u procesu tehnolokogrestrukturiranja. Ova postrojenja emitiraju itav niz razliitih hemikalija (ugljikovodici, organskisumporni spojevi, volatilne organske spojeve i drugo). U tehnoloka zagaivanja spada iproizvodnja cementa, ali tu su glavna zagaujua materija vrste estice, ija se emisijalake regulira, nego emisija gasova iz tehnolokih postrojenja.

Osnovni uzroci prekomjernog zagaivanja zraka u FBiH su:

karakter industrije (bazna industrija);

visoka energijska intenzivnost u industriji;

visoki toplotni gubici u stambenom sektoru;

neodgovarajue konstrukcije loita, sobne pei i kotlovi male snage i uglavnompravljeni po zapadno-evropskim licencama (konstruirani za druge vrste uglja)onemoguavaju efikasno i malozagaujue sagorijevanje domaeg uglja);

nepostojanje usmjeravanja potronje uglja zavisno od kvaliteta uglja i lokalnihekolokih uvjeta;

nepostojanje oplemenjenog uglja ili pogodnih oblika biomase za potrebe malihloita;

slabo odravanje energetskih i industrijskih postrojenja, posebno one opreme odkoje zavisi emisija zagaujuih materija;

neodgovarajui tretman problematike zagaivanja zraka kroz izradu prostornih iurbanistikih planova.


27/186

27

na povrini od 974.221 m2, izuzev u Sarajevskom kantonu i Kantonu 10, gdje ovakvaodlagalita nisu uoena ba u svim opinama. U drugim kantonima ih ima svugdje, a najvie

u Zeniko-dobojskom i Tuzlanskom kantonu. Odlae se komunalni, industrijski, inertni iotpadi animalnog porijekla. Trenutno u FBiH postoji samo jedno sanitarno odlagalite uSarajevu, jedno je u izgradnju u Zenici i tri su u pripremi, dok 32 opine uope nemajurijeen status i/ili potpisan meuopinski sporazum za regionalno deponiranje. Osnovu zarazvoj regionalnog upravljanja ine planovi upravljanja otpadom, koji su u skladu saZakonom o otpadu trebali donijeti kantoni. Niti jedan kanton nije donio plan, niti propis kojimse definiraju uvjeti za planiranje upravljanja otpadom u opinama, kao i zadaci opina. Zarealizaciju koncepta regionalnog upravljanja otpadom, u svim svojim aspektima i nivoima,potrebno je jasno definirati realistine izvore finansiranja da bi koncept bio uspjenorealiziran. Trenutni izvori (kredit Svjetske banke i budetska sredstva pojedinih kantona) nisudovoljni za potpunu realizaciju koncepta. Prihodi koji se ostvaruju iz jedinog ekonomskoginstrumenta Korisnika naknada za prikupljanje i odlaganje komunalnog otpada, ija stopanaplate varira 50-70%, su nedovoljni za "full cost recovery" (trokovi prikupljanja i odlaganjau potpunosti pokriveni od strane korisnika). Iz ostvarenih prihoda, ak i u sluaju 100%naplate, gotovo je nemogue finansirati razvojne projekte koji potiu primjenu naela izZakona o otpadu: prevencije, odvojenog prikupljanja i reciklae. U prilog tome govore irezultati ostvareni na reciklai ambalanog otpada. Nije usvojen propis o sistemu naknada i

depozita za ambalani otpad. Nema EI koji promoviraju prevenciju stvaranja otpada ireciklau, niti subvencija za investicije u postrojenja za reciklau i u mreu prikupljanja itransporta sirovina.

Industrijski otpad.Industrija u FBiH godinje proizvede oko 2.4 milona tona otpada od egaopasni otpad ini manje od 0,5% mas. Samo oko 10% ili manje nastalog industrijskog otpadaje adekvatno zbrinuto, dok se ostatak neadekvatno odlae na nezatieno tlo u ili van krugaindustrijskih postrojenja, neadekvatno spaljuje, pa ak i prosipa u vodotoke. Zbog raznolikosti


28/186

28

oko 376.400 m3/god. otpada od iskoritavanja uma, a koji je biorazgradiv i ostaje uumi.

Upravljanje ovom vrstom otpada je na veoma niskom nivou jer ne postoji primijenjenadekvatan sistem za zbrinjavanje otpada iz ovih djelatnosti, posebno za zbrinjavanjeivotinjskih tkiva koja predstavljaju kako okolini tako i zdravstveni problem. Zakonom ootpadu je previeno da se u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, vodoprivrede iumarstva donesu propisi o: I) posebnim zahtjevima za biorazgradive poljoprivredne otpade,II) uvjetima i zahtjevima za koritenje kanalizacionog mulja u poljoprivredi, III) uvjetima izahtjevima za ivotinjski otpad, te IV) uvjetima i zahtjevima za ostatke i otpade nastaleproizvodnjom i koritenjem hemikalija u poljoprivredi. S obzirom na kritino stanje sakonanim zbrinjavanjem otpada ivotinjskog porijekla, urgentno je potrebno rjeavati ovajproblem na okolino i sanitarno prihvatljiv nain. Problem se moe rjeavati zajedno satraenjem koncepta za zbrinjavanje klaonikog otpada, koji u sadanjem stanju predstavljaozbiljan izvor zagaenja zemljita i voda, kao i opasnost po ljudsko zdravlje.

Medicinski otpad. Ukupna proizvodnja otpada iz zdravstvenih ustanova u FBiH iznosi 2,2kg/osobi/god ili cca. 5000 t/g od ega je oko 50% opasni medicinski otpad. Ukupnaproizvodnja otpada iz veterinarskih ustanova je 20 t/g. Otpad iz zdravstvenih i veterinarskih

ustanova se uglavnom prikuplja bez razdvajanja na izvoru, te se najee mijea sakomunalnim otpadom. 18% otpada iz zdravstvenih ustanova i 12% otpada iz veterinarskihustanova u FBiH se odlae na sanitarnu deponiju, 0,5 % otpada se inkapsulira i/ili izvozi nanekodljivo zbrinjavanje, dok se ostali nastali otpad odlae neadekvatno i uglavnom zajednosa komunalnim otpadom. Samo 2 zdravstvene i 2 veterinarske ustanove u FBiH imajuopremu za nekodljivo unitavanje dijela medicinskog otpada. Nije donesen ni jedan propisiz oblasti upravljanja otpadom iz zdravstvenih institucija, dok samo jedan kanton ima uputeza upravljanje medicinskim otpadom, koje se jo uvijek ne primjenjuju u punom obimu.


29/186

29

Invazivne vrste

Stanje javne svijesti

Identifikacija (rangiranje) ekosistema sa visokim vrijednostima bioraznolikosti

Opis posebno vrijednih podrujaTabela 4: Lista okolinih indikatora stanja prirode u FBiH

VODA [Tip indikatora]

Koritenje vodaKoritenje vode za vodosnabdijevanje [P]Koritenje voda za navodnjavanje [P]Koritenje voda za industriju [P]

Zatita vodaOdvodnja i tretmanotpadnih voda domainstava i industrije [R]Emisije organske materije [P]

Kvalitet povrinskih voda [S]Kvalitet podzemnih voda [S]

Kvalitet vode za pie [S]Zatita od voda

Podruje pod prijetnjom poplava [S]Tabela 5: Lista okolinih indikatora stanja voda u FBiH

ZEMLJITE [Tip indikatora]Struktura ukupnog zemljita [S]Struktura urbaniziranog zemljita [S]

Koritenje zemljitaPromjena namjene [P]

Godinji prosjek pretvaranja poljoprivrednog zemljita [S]
http://localhost/var/www/apps/conversion/tmp/Local%20Settings/Local%20Settings/Documents%20and%20Settings/jaca/Desktop/Strategija%20okolisa%20FBiH%20-%20NACRT03.doc#_msocom_2#_msocom_2#_msocom_2#_msocom_2http://localhost/var/www/apps/conversion/tmp/Local%20Settings/Local%20Settings/Documents%20and%20Settings/jaca/Desktop/Strategija%20okolisa%20FBiH%20-%20NACRT03.doc#_msocom_2#_msocom_2#_msocom_2#_msocom_2


30/186

30

Kvalitet zraka

Proizvodnja i potronja spojeva koji oteuju ozonski omota [P]Kiselost (pH) padavina [S]

Izloenost ekosistema acidifikaciji atmosfere, eutrofikaciji i ozonu [S]Prekoraenje graninih vrijed. parametara kvaliteta zraka u urbanim podrujima [S]Sadraj tekih metala u ukupnim lebdeim esticama [S]

Monitoring

Pregled stanja monitoringa kvaliteta zraka [S]

Tabela 8: Lista okolinih indikatora stanja zraka u FBiH

OTPAD [Tip indikatora]

Komunalni otpad

Izgraenost regionalnih deponija (Posebno definiran indikator) [R]Generiranje i reciklaa ambalanog otpada CSI 017 [P]

Industrijski otpad

Proizvodnja industrijskog otpada [P]

Opasni otpad iz industrije [P]

Neopasni otpad iz industrije [P]

Stanje okolia i posljedice [S] i [I]

Zbrinjavanje otpada iz industrije [R]Otpadna ulja (iz industrije i cjelokupnog transporta)

Stare gume vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)

Stari akumulatori iz vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)

Neupotrebljiva stara vozila

Elektronski i elektrini otpadMedicinski otpad

Ukupna koliina otpada iz zdravstvenih ustanova [P]Proizvodnja opasnog medicinskog otpada [P]


31/186

31

4. CILJEVI I MJERE

4.1 Uvod

Nakon provedene analize i utvrivanja trenutnog stanja okolia u Federaciji BiH stekli su se

uvjeti za odreivanje adekvatnih ciljeva i mjera, koji dovode do poboljanja stanja okolia unarednom periodu. Gledano u duhu DPSIR metodologije planiranja razvoja sektora okolia,prethodno odreeni indikatori D (okolnosti), P (pritiska) i S (stanja) osiguravaju preduvjete zadefiniranje odgovora drutva (R) s ciljem poboljanja stanja okolia, a time i smanjenjautjecaja na zdravlje ljudi (I indikatori ovom analizom nisu obraivani). Federalna strategijazatite okolia donosi strukturno razraeno strateko opredjeljenje FBiH ka efikasnimmehanizmima upravljanja okoliem.


32/186

32

cilju. Kako svaka od oblasti sadri niz kompleksnih podruja koja se cjelovito obrauju, zasvaku komponentu su definirani strateki ciljevi.

4.2 Pravni okvir

Temeljnim se kamenom integracije smatra usaglaavanje ili harmonizacija s korpusomzakonodavstva za okoli EU, ukljuujui i legalne i institucionalne aspekte. Monumentalnostposla koji zemlja (kandidat) treba uiniti na putu prilagoavanja evropskom zakonodavstvu upodruju zatite okolia, moe se samo naslutiti. Evropsko zakonodavstvo za okoli ini oko300 pravnih dokumenata (direktiva, uredbi, i odluka) razvrstanih u 11 skupina, koje govori o

opsegu koji legislativa pokriva i na nain razgranienja glavnih segmenata.

Transpozicija legislative EU i integracija prenesenog zakonodavstva u zakonodavstvo FBiHpredstavljat e vrlo sloen i dugotrajan posao, jer skup normi i ogranienja treba ugraditi upostojei ustavno-pravni sistem. Proces e paralelno tei za mnoga podruja pa e jedan odprioriteta biti uspostava pravne koordinacije. Transpozicija zakonodavstva u podrujuzatite okolia ima i ire znaenje od normiranja ponaanja. Smatra se kako legislativa izpodruja zatite okolia posebno utjeena dva podruja i to: na slobodnu cirkulaciju robe, te

na trino nadmetanje, budui da primjena okoline legislative namee restrikcije protokuroba i utjee na konkurentsku sposobnost preduzea. Tako e se prilagoavanje evropskomzakonodavstvu u podruju zatite okolia, zasigurno osjetiti i u drugim sektorima. Ono to jeu ovom momentu jako vano je da se u potpunosti provedu vaei propisi u k oje su malimdijelom inkorporirani zahtjevi EU legislative.

Sistem upravljanja okoliem, koji je definiran u zakonodavstvu EU i meunarodnom pravutemelji se u nastojanju za:


33/186

33

Strateki cilj 1.1: Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje standardima okolia EU a,s ciljem postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog upravljanja okoliem .

Strateki cilj u pogledu pravnog aspekta za zatitu okolia je:

Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje standardima okolia EU sciljem postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog upravljanja okoliem.

Za postizanje ovog stratekog cilja predviena su tri operativna cilja i to:

1.1.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza1.1.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU1.1.3 Integrirati evropske sektorske politike o pitanju okolia u sektorske politike FBiH

Operativni cilj 1.1.1: Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih

meunarodnih obaveza

Ovaj operativni cilj e se ostvariti poduzimanjem sljedeih mjera:

1.1.1.1 Usaglaavanje domaih propisa (horizontalno i vertikalno)1.1.1.2 Izmjene i dopune zakona sa ciljem stvaranja pravnog osnova za provedbu mjera

iz Strategije1.1.1.3 Izrada i usvajanje prostorno-planske dokumentacije na svim nivoima i Strateke

procjene utjecaja1.1.1.4 Usvajanje programa i planova propisanih zakonom1.1.1.5 Jaanje inspekcijskog nadzora1.1.1.6 Usvajanje podzakonskih akata za koje postoji pravna osnova u setu zakona o


34/186

34

planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH5 i Federalni zakon o zatiti okolia6. Zakon ozatiti okolia u l. 67. definira da: za pogone i postrojenja za koje nije potrebno pribavljanjeokoline dozvole, nadleni organ mora kod izdavanja urbanistike suglasnosti voditi rauna oispunjenju zahtjeva zatite okolia". Takvog zahtjeva nema u Zakonu o prostornomplaniranju i koritenju zemljita na nivou FBiH, pa je u tom smislu neophodno izvritiodgovarajuu dopunu istog, a samim tim i horizontalno usaglaavanje. Neophodno jedopuniti lan 39. Zakona o prostornom planiranju i koritenju zemljita na podruju FBiH, nanain da se predvidi da zahtjev za urbanistiku saglasnost sadri "obrazloenje zahtjeva sapodacima potrebnim za utvrivanje uvjeta zatite okolia, za graevine, odnosno pogone ipostrojenja za koje nije potrebno pribavljanje okoline dozvole".

U Akcionom planu taksativno su navedeni propisi za ije usvajanje je neophodno osiguratipravnu osnovu u zakonu.

Kao jedna od mjera za ostvarivanje ovog operativnog cilja je usvajanje prostorno planskedokumentacije na svim nivoima vlasti zajedno sa stratekom procjenom utjecaja, koja biuveliko olakala postupak kod izdavanja dozvola. Usvajanjem podzakonskih akata za kojepostoji pravna osnova u setu zakona o zatiti okolia i za ije usvajanje su istekli rokovi, kao iza usvajanje zakonom definiranih planova i programa, finalizirao bi se trenutno pravni okvir,

koji u narednom desetogodinjem periodu treba stalno dograivati i unapreivati. Meutim,za stvarnu provedbu vaeih i propisa ije se usvajanje oekuje, kljunu ulogu e imatiinspekcijski organi. Bez adekvatno osposobljene inspekcije ne moe se oekivati, ni striktnaprovedba propisa, ni provedba preuzetih meunarodnih obaveza.

Operativni cilj 1.1.2: Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU


35/186

35

koju je takoer usvojilo Vijee ministara BiH, osigurava se efikasno upravljanje evropskimintegracionim procesima.

Strateka procjena utjecaja na okoli (SPUO) predstavlja postupak kojim se razliiti razvojniplanovi i programi ocjenjuju sa stajalita vrijednosti i ciljeva ouvanja prirodnih resursa iokolia, odnosno predstavlja vrednovanje prostorno-planskog dokumenta sa stajalitaekolokih i okolinih kriterija i parametara. Vaan kriterij pri tom je odrivost, odnosno odrivirazvoj podruja za koji se planovi i programi rade.

Postupak izrade SPUO je utvren EU Direktivom 2001/42/EC Evropskog parlamenta i Vijeao procjeni utjecaja odreenih planova i programa na okoli. Do 21.07.2004. drave laniceEU morale su zahtjeve SPUO Direktive obavezno integrirati u svoju nacionalnu legislativu. Umeuvremenu to je primijenjeno i razvijeno u gotovo svim dravama lanicama.

BiH se nalazi na poetku procesa prilagoavanja pravnim aktima Evropske unije i u okvirutoga neophodno je izraditi akt kojim e se definirati postupak izrade Strateke procjeneutjecaja na okoli, jer Zakon o zatiti okolia samo kroz dva lana definira ovo pitanje.Strateka procjena utjecaja na okoli nema zakonodavnu snagu, ve je savjetodavniinstrument i alat koji bi donositeljima odluka pomogao u osiguravanju vieg stepena zatite

okolia i doprinio integraciji okolinih pitanja u pripremi i donoenju planova i programa.

Ovaj operativni cilj e se ostvariti poduzimanjem sljedeih mjera:

1.1.2.1 Provedba Ugovora o uspostavi energetske zajednice1.1.2.2 Pokretanje inicijative za ratifikaciju meunarodnih ugovora1.1.2.3 Usvajanje Strategije o pribliavanju zakonodavstvu EU iz podruja zatite

okolia/Program prilagodbe uz:


36/186

36

"Acquis communautaire o okolini", u okviru Ugovora posebno se odnosi na:

1. Direktivu Vijea 85/337/EC od 27. juna 1985. godine o procjeni efekata odreenihjavnih i privatnih projekta na okoli, kako je ona dopunjena Direktivom Vijea97/11/EC od 3. marta 1997. godine i Direktivom 2003/35/EC Evropskog parlamenta iVijea od 26. juna 2003. godine;

2. Direktivu Vijea 1999/32/EC od 26. aprila 1999. godine o smanjenju sadrajasumpora u odreenim tenim gorivima te dopunskom Direktivom 93/12/EEC ;

3. Direktivu 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 23. oktobra 2001. godine o

ograniavanju emisija odreenih zagaivaa/polutanata u zrak iz velikih pogona zasagorijevanje;

4. Implementaciju lana 4.(2).Direktive 79/409/EEC Vijea od 2. aprila 1979. godine ozatiti divljih ptica.

Ugovorom je predvien vremenski raspored implementiranja Acquisa o okolini i to premasljedeem rasporedu:

Direktiva Vijea 85/337/EEC o ocjeni efekata odreenih javnih i privatnihprojekta na okolinu, nakon stupanja na snagu ovog Ugovora.

Direktiva Vijea 1999/32/EC o smanjenju sadraja sumpora u odreenim tenimgorivima i dopunsku Direktivu 93/12/EEC do 31. decembra 2011. godine.

Direktiva 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea o ogranienju emisijeodreenih polutanata u zrak iz velikih pogona za sagorijevanje do 31. decembra2017. godine.


37/186

37

U kontekstu meunarodnih aktivnosti, vano je napomenuti da, u skladu sa Ustavom BiH,drava BiH ima iskljuivu nadlenost da zakljuuje meunarodne sporazume.

U skladu sa gore spomenutim Zakonom, svaki entitet moe sklapati ugovore sa dravama imeunarodnim organizacijama uz saglasnost Parlamentarne skuptine BiH.

Potpisivanjem meunarodnog ugovora obavljen je prvi i najlaki dio posla drugi korak jenjeno ratificiranje u Parlamentu BiH, a trei i najvaniji korak predstavlja izmjene domaegzakonodavstva, kako bi se dovelo u sklad sa preuzetim obavezama.

Drava, potpisivanjem meunarodnog ugovora preuzima i brojne obaveze, a prije svega dae donijeti propise koji e omoguiti provedbu ugovora i uspostaviti eventualno relevantnu/e

instituciju/e.

Prijedlog konvencija za ratifikaciju dat je u dijelu koji zasebno obrauje komponente okolia.

Mjera 1.1.2.3: Usvajanje Strategije o pribliavanju zakonodavstvu EU iz podruja zatiteokolia/Program prilagodbe uz:

definiranje dinamike prilagodbe zakonodavstva sa EU zakonodavstvom, procjenu trokova prilagodbe, finansijske izvore za prilagodbu.

Svrha ove strategije (mjere) je pomoiMinistarstvu okolia i turizma u pripremi i izmjenamaokolinog zakonodavstva za ispunjavanje zahtjeva Evropske unije. Pribliavanjezakonodavstva jedinstvena je obaveza lanstva u Evropskoj uniji. To znai da zemlje koje seele pridruiti Evropskoj uniji moraju uskladiti svoje nacionalne zakone, propise i postupke na


38/186

38

Mjera 1.1.2.4: Stalne analize usklaenosti propisa sa acquis za okoli

U 2006. godini zapoela je implementacija projekta sa nazivom Praenje napretkausaglaenosti okoline legislative zemalja: Albanije, BiH, Srbije, Crne gore i Kosova sa EUlegislativom. Projekt je finansirala EC iz Brisela. Izvjetaj koji je uraen u julu 2007. godinedao je prvu sliku stepena usaglaenosti domaeg zakonodavstva o okoliu sa EUzakonodavstvom. U toku 2008. godine bit e pripremljen drugi izvjetaj o stanjuusaglaenosti, koji bi trebao pokazati da li postoji eventualni napredak po ovom pitanju.Treba naglasiti da se u okviru oba ova projekta prati usaglaenost domaih okolinih propisasa ukupno 25 direktiva EU, dok bi se u narednom periodu taj broj poveao na 70 pravnihakata EU iz sektora okolia. Ovi izvjetaji trebaju ukazati resornom ministarstvu na svepraznine u legislativi i utjecati na striktnu provedbu mjera zacrtanih u ovoj Strategiji s ciljempostizanja napretka.

Mjera 1.1.2.5: Usvajanje novih i usklaivanje postojeih propisa sa propisima EU

Usvajanje zakona o okoliu na nivou BiH

Usvajanje dravnog Zakona o okoliu u BiH i uspostavljanje i funkcioniranje Dravneagencije za okoli i vodu u BiH su identificirani kao glavni pokazatelji napretka unutarkratkoronih prioriteta za okoli Evropskog partnerstva. Ova injenica je potvrena i uobjavljenim prioritetnim zadacima Vijea ministara gdje je donoenje zakona o zatiti okoliana nivou drave BiH istaknuto kao jedan od prioritetnih zadataka.

Prema Odluci Vijea ministara, od 16. maja 2002. godine, Ministarstvo vanjske trgovine iekonomskih odnosa, kao resorno ministarstvo je nadleno da pripremi nacrt zakona ookoliu na dravnom nivou. Osim toga, amandmani na Zakon o Vijeu ministara i Zakon o


39/186

39

maina), saobraaj (npr. buka automobilskih motora) ili izvoz (Propisima EU ograniena jebuka koju smiju proizvoditi razni tehniki ureaji, pa ak i takvi kao to su generatori zazavarivanje ili motorne kosilice za travu).

Iz navedenog neophodno je usvajanje Federalnog zakona o zatiti od buke, usklaenog salegislativom EU i odgovarajuih podzakonskih akata neophodnih za njegovu provedbu(Direktiva koja se odnosi na procjenu i upravljanje bukom u okoliu 2002/49/EC).

Usvajanje zakona o hemikalijama

U FBiH je na snazi Zakon o prometu otrova iz 1992.11 i bodovan je sa nula poena o pitanju

usklaenosti sa tada vaeom regulativom EU. EU propisi o hemikalijama imaju bitanznaaj neposredno i na drave nelanice kao to je BiH. Razlog za to su pitanja koja se tiuizvoza i uvoza nekih opasnih hemikalija.

Sektor hemikalijaje u nadlenosti vie ministarstava u Federaciji BiH (Federalno ministarstvookolia i turizma, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Federalnoministarstvo zdravlja, Federalno ministarstvo industrije, energetike i rudarstva). Posebansistem posveen hemikalijama trenutno ne postoji. Postojei zakoni/propisi nisu novelirani

saglasno svjetskoj praksi, niti su zavrene aktivnosti za pristupanje meunarodnimkonvencijama, koji se odnose na proizvodnju i koritenje hemikalija. Neke od konvencija kojeimaju dodirne take sa hemikalijama su potpisane i ratificirane. Meutim, razlog njihoveratifikacije nije bilo unapreenje aktivnosti u oblasti hemikalija, ve taj to te konvencije imajui dodirne take sa nekim drugim sektorima, kao to je zatita zraka, upravljanje otpadom,bioloka raznolikost i dr.

REACH Uredba (Registration, Evaluation and Authorization of Chemichals) je usvojena 18.


40/186

40

posebno onih vezanih za industrijski sektor, jer dok su jedni stajali na stranu industrije izapoljavanja, drugi su branili okoli i javno zdravstvo.

Usvajanje zakona o prirodnim dobrima i dobrima u opoj upotrebi

Vano je ukazati na problem koji je nastao uslijed nepostojanja propisa kojim se definirajuprirodna dobra i dobra u opoj upotrebi. Naime, Zakonom o koncesijama FBiH12 je propisanoda "predmet koncesije moe biti pravo obavljanja djelatnosti komunalnih i drugih javnihslubi, a to se utvruje propisom kantona". Meutim, da bi se dodijelila koncesija zaobavljanje komunalnih djelatnosti, potrebno je prethodno definirati posebnim propisima koja

prirodna bogatstva i dobra u opoj upotrebi se koriste za obavljanje ovih djelatnosti.Uredbom o javnim preduzeima ("Slubeni list RBiH" broj 4/92)bilo je propisano da ese "Zakonom odrediti koja prirodna bogatstva i dobra od opeg interesa i sredstva kojimaposluje javno preduzee su u dravnoj svojini, te da "prirodna bogatstva i dobra u opojupotrebi koja koriste, javna preduzea, imaju samo pravo koritenja pod uvjetima propisanimzakonom i ovom Uredbom". Ovaj zakon nikada nije donesen, a Uredba sa zakonskomsnagom o javnim preduzeima stavljena je van snage 2005. godine donoenjem Zakona ojavnim preduzeima u FBiH13. Reguliranje ovog pitanja je znaajno i sa aspekta privatizacije

javnih preduzea.

Usvajanje zakona o GMO

Nadzor nad genetski-modificiranim organizmima (GMO), koji mogu poremetiti prirodnuravnoteu, je obaveza koja proizlazi iz Konvencije o biolokoj raznolikosti. Budui dasistemski nadzor u ovoj oblasti nije uspostavljen, postoji mogunost (nekontroliranoga)unosa GMO-ova iz susjednih zemalja. Zbog toga je prijeko potrebno usvojiti zakon kojima e


41/186

41

Zakon o koncesijama

Kod provedbe ovog Zakona pojavljuju se problemi kod dodjele koncesija ije koritenjezahtijeva novu izgradnju. Pokazalo se u praksi da se izvri dodjela koncesije i da se upostupku izdavanja dokumenata za graenje ispostavi da gradnja nije mogua. Ovi problemise mogu pojaviti samo na onim prostorima za koje nisu doneseni odgovarajui planoviprostornog ureenja, iji sastavni dio je i strategijska procjena okolia, a u skladu sa lanom51. Zakona o zatiti okolia FBiH. Nedostatak planova prostornog ureenja, a posebnonedostatak strategijske procjene okolia su dovoljan razlog da se ne pristupa postupkudodjele koncesije, koja podrazumijeva koritenje prirodnih bogatstava. Jo treba istaiproblem da nedostatak naprijed navedenih dokumenata moe koncesionara dovesti usituaciju da ne moe rijeiti imovinsko-pravne odnose, kad se ovi odnosi pojavljuju kao uvjetza koritenje koncesije.Naime, ukoliko vlasnik nije voljan da proda svoje zemljitekoncesionaru, ne postoji osnov za eksproprijaciju. Dakle, navedena pitanja se pojavljuju kaopreduvjet za donoenje odluke o koncesiji i smatra se da se ovi problemi ne mogu prevaziidopunom propisa koji reguliraju sadraj dokumenta o politici dodjele koncesije.Iz navedenog se zakljuuje da sepostupak dodjele koncesije ne moe i ne treba voditi

ukoliko nije donesen odgovarajui prostorno-planski dokument sa SEA, kao i sektorskipropisi kojima se predviaju odgovarajui uvjeti.

Operativni cilj 1.1.3: Integrirati evropske sektorske politike o pitanju okolia u sektorskepolitike FBiH

Zatita okolia nesumnjivo je jedna od najzahtjevnijih i najsloenijih aktivnosti koja zadire usve dijelove organizacije ljudskoga drutva. Skup svih zakona i propisa koji u FBiH regulirajuvrlo iroki spektar zatite definiraju pitanja zatite: voda,ume, poljoprivrednog zemljita, tla;


42/186

42

4.3 Institucionalni okvir

Okolina administracija u BiH ima izrazito fragmentiranu i sloenu institucionalnu strukturu(tri administrativna nivoa - Federacija, kantoni i opine). Nadlenosti i funkcije u Federacijikao cjelini generalno su adekvatno definirane zakonima, meutim, ne postojanje jakevertikalne i horizontalne koordinacije rezultiralo je neefikasnim i neekonominim upravljanjemokoliem. U FBiH postoje institucionalni elementi adekvatne okoline administracije,meutim, nedovoljan je broj adekvatno obuenog strunog kadra za upravljanje okoliem uskladu sa evropskim standardima i praksama.


43/186

43

Izradu i implementaciju Strategije formalnog okolinogobrazovanja, koja e usmjeritina razvoj curriculum-a na univerzitetima FBiH, za obrazovanje okolinih ininjera zapotrebe privrede, nauke i administracije:

- za potrebe privrede (trogodinji studij),- za potrebe nauke i dravne uprave (petogodinji studij, ukljuujui postdiplomski

studij za one koji su zavrili visoko obrazovanje po starom sistemu),- sainiti nomenklaturu okolinih zanimanja (okolinimenader, riskmenader i sl.).

Izradu i implementaciju Strategije neformalnog okolinog obrazovanja Osnivanje tijela za certificiranje osoblja po nekoj od meunarodnih shema.

U sadanjem sistemu obrazovanja, kolski programi ne ukljuuju okolinu problematiku,stoga je potrebno izraditi programe koji e integrirati okoli, u curruculum-e osnovnih, opih istrunih srednjih kola, te univerziteta, a naroito na tehnike, bio-tehnike, ekonomske,pravne i fakultete prirodnih nauka. (mjera 2.1.1.3.).

Ove mjere su kljune za stvaranje nukleusa budueg strunog kadra u administracij i iprivredi, a doprinose i stvaranju graanskog drutva svjesnog okoline problematike. Mjere

su dugorone i mogu dati vidljive rezultate tek nakon najmanje dvije generacije kolovanih.

Zatita i upravljanje okoliem kao administrativni posao relativno je mlad u FBiH. Zbog togapostoji potreba za usavravanjem postojeeg kadra u sektoru okolia na svimadministrativnim nivoima.

U tu svrhu, potrebno je izraivati godinje programe edukacije zaposlenika, a na temeljuanalize potreba. Obuka treba biti obavezna za zaposlenike, a pored strunih programa,


44/186

44

strunjaka za bilo koju oblast okolia (priroda, otpad, emisije u zrak, buka, nuklearnozraenje, tlo, okoline dozvole itd.), te neusklaenost planiranih i popunjenih radnih mjesta.

Sadanja organizacija i broj zaposlenih u sektoru okolia i sektoru za okoline dozvole uFMOiT je neadekvatna u odnosu na obaveze koje je potrebno ispuniti po osnovu setaokolinih zakona F BiH.

Stoga je potrebno uraditi analizu / studiju potreba za kadrovima Federalnog ministarstvaokolia i turizma, te u skladu sa tim izvriti reorganizaciju i kadrovsko popunjavanje (mjera2.1.2.1.). Pri izradi studije o kadrovskom popunjavanju i reorganizaciji FMOiT-a, neophodnoje uzeti u obzir predloenu institucionalnu shemu - (mjera 2.1.2.4.)., prema kojoj e FMOiT

imati podrku u obavljanju svojih aktivnosti u okviru strunih institucija na nivou Federacije.

Prema Federalnim okolinim propisima, obim poslova kantona je znaajno proiren u odnosuna stanje od 2003. godine. Takoer, svi kantoni su bili u obavezi usaglasiti zakonodavstvo saFederalnim propisima do kraja 2004. godine, to nije uraeno.

Stoga je potrebno uraditi analizu / studiju potreba za kadrovima u sektorima okolia u okvirukantonalnih ministarstava, te u skladu sa tim izvriti reorganizaciju i kadrovsko

popunjavanje. Takoer, kantonalna ministarstva trebaju izvriti usklaivanje propisa safederalnim, da bi uinkovito obavljali poslove. (mjera 2.1.2.2.).

Federalna uprava za inspekcijske poslove je formalno uspostavljena, ali ne u punomkapacitetu. Pored Federalne, oformljene su i Kantonalne uprave za inspekcijske poslove i tou sljedeim kantonima: Tuzla, USK; Ze-do, ZH i Gorade, dok u ostalim kantonima nisu.Proces uspostave preostalih kantonalnih uprava je potrebno dovriti, i paralelno sa tim vritizapoljavanje i osposobljavanje inspektora za okoli. (mjera 2.1.2.3.).


45/186

45

Institucionalno povezivanje sa Agencijama za vodu, koje su u osnivanju;

Federalni zavod za statistiku (uspostaviti sistem prikupljanja podataka od svih

strunih institucija i uvesti sistem obrade podataka u skladu sa indikatorimadefiniranim u okviru DPSIR analize).

Druga faza: faza integracije i uvezivanja sa RS i Distriktom Brko

Realizacija ove faze zavisi o prijedlogu novog dravnog zakona o okoliu, uzimajui u obzirinjenicu da Federacija, kao jedan od 2 entiteta, ne moe obavljati odreene aktivnosti izoblasti okolia bez sudjelovanja drave BiH, te da proces integracije u EU zahtijeva meu-entitetsku koordinaciju i uvezivanje u skoro svim segmentima okolia.

Operativni cilj 2.1.3: Uspostava meusektorske saradnje i saradnje ministarstava koja sebave segmentima okolia sa Vladinim Federalnim zavodima i upravama

Dostizanje ovog operativnog cilja podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:

2.1.3.1 Uspostava stalnog meu-ministarskog tijela,2.1.3.2 Uspostava mehanizama koordinacije izmeu vladinih zavoda i uprava i

Federalnog ministarstva okolia i turizma i ostalih federalnih ministarstava kojise bave segmentima okolia

Formalni institucionalni oblici saradnje meu resornim federalnim ministarstvima ne postoje.Ovo onemoguava sinhronizirano djelovanje kod izrade i realizacije stratekih i planskihdokumenta iji su donosioci pojedina ministarstva, ali je za njihovu realizaciju neophodnapodrka i drugih resornih ministrastava. Takoer se javljaju i konflikti interesa meusektorima koji imaju utjecaja na prirodne resurse. Stoga je potrebno uspostaviti stalno meu


46/186

46

4.4 Ekonomski okvir

Mobilizacija finansijskih resursa preduvjet je za uspjenu implementaciju Strategije iostvarivanje drugih programa zatite okolia. Zadaa Bosne i Hercegovine je , prije svega,osigurati vlastite finansijske resurse, a tek potom traiti potporu meunarodnih finansijskihinstitucija. Politika Evropske unije jasno odreuje upotrebu ekonomskih instrumenata kaonajboljeg naina integracije ekonomskog i ekolokog aspekta privrednog razvoja. Analizastanja okolia jasno pokazuje nedovoljnu razvijenost ekonomskih instrumenata u okoliu uFBiH. Zbog toga je prijeko potrebna intervencija dravne uprave koja mjerama regulative ifiskalne politike treba internalizirati uinke na okoli u cijenu proizvoda i usluga. Na taj nainse izravno podupire naelo da oneiiva plaa i naelo da korisnik plaa, tj. da

izravno plaaju oni koji oneiuju okoli i oni koji se koriste prirodnim resursima iz okolia.Ekonomski instrumenti treba da prue dopunski poticaj za smanjivanje oneienosti ispodgranica propisanih zakonom. Takoer, treba ih kreirati da potaknu nove postupke kontrole ismanjivanja oneienosti, openito nove proizvodne postupke i razvoj novih proizvoda, ali ipogodno utjeu na promjene ponaanja potroaa proizvoda i usluga. Dakako, uvoenjenovih ekonomskih instrumenata znai i promjenu u mikro i makro ekonomskom smislu, te sekod prijedloga uvoenja novih ekonomskih instrumenata, trebaju prethodno ispitati njihoviuinci na temelju sljedeih kriterija:

djelotvornost na okoli; ekonomska djelotvornost;

poticajni uinci na smanjenje zagaivanja i tehnike inovacije; administrativna prihvatljivost (postojee stanje - relevantni zakonodavni i

institucionalni okvir).


47/186

47

Mjera, Izraivati godinji plan troenja prihoda od ekonomskih instrumenata: Preduvjetza namjensko troenja sredstava, u skladu sa oekivanim ciljevima ekonomskihinstrumenata, je izrada godinjeg plana troenja prihoda, od strane svih institucija kojima ebiti povjereno upravljanje ovim sredstvima.

Navedene mjere su ocijenjene kao prioritetne, te se njihova implementacija predvia ukratkoronom periodu, to je prikazano u Akcionom planu. U nastavku se daje prijedlogekonomskih instrumenata koje treba uzeti u obzir kod izrade studije o uvoenju EI, a bezkojih implementacija ostalih mjera previenih Strategijom nee biti uspjena.

4.4.2 Ekonomski instrumenti upravljanja otpadom

Plan uspostave ekonomskih instrumenata upravljanja otpadom je prikazan u donjoj tabeli.

Postojei EIKratkoroni2011.

Srednjoroni2014.

Naknade

Naknade za razvoj lokalne zajednice u okruenjupogona za zbrinjavanje otpada

Korisnike naknade za sakupljanje i odlaganjekomunalnog otpada

Naknade za opasni otpad

Naknade za industrijski otpad

Takse


48/186

48

Hijerarhija ciljevaKljuni indikatoridjelotvornosti

Monitoring i procjena

Razvojni cilj: Finansiranjerazvoja lokalnih zajednica uokruenju pogona zazbrinjavanje otpada

Procent implementacijeplaniranih aktivnosti

Pratiti promjene u implementacijiplaniranih aktivnosti tokom odreenogvremenskog perioda

Okolini cilj: Smanjenje NIMBY-efekta

Broj protesta izgradnjii/ili rada pogona

Pratiti broj protesta poslije uvoenjaove naknade

Ekonomski cilj: Ostvareniprihod

Stopa naplatePrikupljanje podataka o trokovimausluge i iznosu prikupljenih prihoda

Cilj pravednosti: Zatitalokalnog stanovnitva iunapreenje kvaliteta ivota

Zadovoljstvo graana Pratiti anketiranjem zadovoljstvograana

Tabela 15: Ciljevi naknada za razvoj lokalne zajednice

u okruenju pogona za zbrinjavanje otpada

Promjena politike cijena za korisniku naknadu (usluge prikupljanja i odvoenjaotpada) sa ciljem punog pokrivanja trokova. Prihodi koji se ostvaruju iz jedinogekonomskog instrumenta Korisnika naknada za prikupljanje i odlaganje komunalnog

otpada, ija stopa naplate varira od 50-70%; su nedovoljni za "full cost recovery" (trokoviprikupljanja i odlaganja u potpunosti pokriveni od strane korisnika). Iz ostvarenih prihoda, aki u sluaju 100% naplate, gotovo je nemogue finansirati projekte razvoja infrastrukture upravcu poveanja obuhvata korisnika, a koji istovremeno potiu primjenu naela iz Zakona ootpadu: prevencije, odvojenog prikupljanja i reciklae. U prilog tome govore trenutna stopapokrivenosti uslugama i reciklae. Stoga, cijena koja se plaa preduzeima za zbrinjavanjekomunalnog otpada treba u oba sluaja biti bazirana na punom pokrivanju trokova uslugakoje se pruaju. Cijena treba ukljuiti i iznos ekoloke naknade. Sama osnova za izraun


49/186

49

koliina nastalog otpada, ukljuujui promjene u tehnolokom procesu i recikliranje. Troakodlaganja otpada trebaju u potpunosti snositi industrije i djelatnosti koje ga stvaraju.



Razvojni cilj: Finansiranjeaktivnosti planiranih u Strategijiupravljanja opasnim otpadomNpr.registar opasnog otpada,sanacija kontaminiranih

deponija, kao i naputenihodlagalita smea,izgradnja spalionica, itd.

Procent implementacijeplaniranih aktivnosti

Pratiti promjene u implementacijiplaniranih aktivnosti tokom odreenogvremenskog perioda

Okolini cilj: Poboljano stanjeokolia

Broj saniranihkontaminiranih deponijaBroj preduzeaukljuenih u sistem

Pratiti smanjenje broja kontaminiranihdeponija tokom odreenogvremenskog perioda poslije uvoenjaovih naknada

Ekonomski cilj: Povrattrokova, naelo korisnik plaa

Stopa naplate Prikupljanje podataka o trokovimausluge i iznosu prikupljenih prihoda

Cilj pravednosti: Zatita opegzdravlja i okolia Broj arita Pratiti smanjenje broja arita lociranihu blizini naseljenih podruja

Tabela 17: Ciljevi naknade za opasni otpad

Naknade za otpad iz industrije. Industrijski otpad se najee odlae na lokalne deponije,zajedno sa komunalnim otpadom. Jedan dio osnovne i teke industrije, kao to su rudnici,termoelektrane itd. imaju svoje vlastite deponije unutar industrijskih kompleksa. Finansiranjesistema za upravljanje otpadom u budunosti treba biti zasnovano na naelu zagaivaplaa. Kao prijelazno rjeenje mogue je implementirati princip naplaivanja za upravljanje


50/186

50

Takse za nepridravanje propisa - za otpad. Takse za nepridravanje propisa inekaznena plaanja koja se nameu za krenje standarda o upravljanju i odlaganju otpada iodredbi propisanih Zakonom o upravljanju otpadom. Platioci ovog ekonomskog instrumenta

mogu biti pravna i fizika lica koja nelegalno odlau otpad ili koja kre zakone upravljanjaotpadom. Meutim, trenutni broj evidentiranih prekraja, npr. broj nelegalnih deponija,upuuje na neadekvatnu primjenu ovih instrumenata, a u sluajevima primjene nanedjelotvornost, jer se prekraj ponavlja. Stoga je neophodno preispitati postojei Sistemtaksi za nepridravanje propisa, koji uz adekvatno institucionalno jaanje nadzora nadprimjenom propisa, moe dati eljeni rezultat.

Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori

djelotvornosti Monitoring i procjena

Razvojni cilj: Smanjena

neusklaenostBroj sluajevaneusklaenosti

Pratiti mogue smanjenje u brojuneusklaenosti

Okolini cilj:Poboljano stanjeokolia

Broj kontaminiranihodlagalita

Pratiti smanjenje kontaminiranihodlagalita tokom odreenogvremenskog perioda

Ekonomski cilj: Ostvarivanjeprihoda

Stopa naplate Prikupljanje podataka o visiniprikupljenih prihoda tokom odreenogvremenskog perioda

Cilj pravednosti:Zatita opegzdravlja i okolia

Tabela 19: Ciljevi takse za nepridravanje propisa - za otpad

Takse za potroae tankih polietilenskih kesa

Tanke plastine kese koje se vjetrom otpuhuju sa divljih i nesanitarnih odlagalita u koritarijeka i kronje drvea predstavljaju znaajan negativan utjecaj na zdravlje ljudi i okoli.


51/186

51

odvojenog prikupljanja, reciklae i ponovne upotrebe. Takve promjene u sistemu upravljanjaotpadom su svakako poeljne sa okoline perspektive, ali mehanizam za njihovo uvoenje, aposebno ekonomski aspekt, nisu razvijeni. Odvajanje otpada i reciklaa e trebati znaajnoulaganje kapitala prije nego to e dio trokova upravljanja otpadom biti vraen putemprodaje recikliranog materijala. Stoga se uz set naknada i taksi predlae i razvoj politikesubvencioniranja za ulaganja u razvoj infrastrukture za integralno upravljanje otpadom, kaooblika pomoi pravnim subjektima u realizaciji predvienih aktivnosti.



Razvojni cilj:Proirenje mreeza odvojeno prikupljanje itransport, te reciklau

Broj i kapacitet

izgraenih postrojenjaza reciklau i mree zaodvojeno prikupljanje

Praenje stepena implementacije ovih

mjera u skladu sa oekivanimoperativnim ciljevima Strategije iposebnim ciljevima kantonalnihplanova

Okolini cilj: Efikasnaupotreba resursa

Koliina odvojenoprikupljenog irecikliranog otpada

Prikupljanje podataka o koliiniodvojeno prikupljenog i recikliranogotpada kroz registar tokova otpada

Ekonomski cilj: Interes

investitora za ulaganjeBroj ostvarenihinvesticija u odnosu na

planirani

Praenje broja ostvarenih investicijatreba da bude sastavni dio praenjaimplementacije kantonalnih planova

Cilj pravednosti: Zapoljavanje iekonomska dobit/profitod korisnog otpada kaosekundarne sirovine

Praenje indikatora

Tabela 21: Ciljevi subvencija za razvoj infrastrukture za integralni sistem upravljanja otpadom

Refundir