1

STRATEGIA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU GOSPODARSTWA

EKOLOGICZNEGO

OBIEKT Centrum Nauki i Życia FARMA Ekologiczne gospodarstwo rolne

ADRES Więckowice 149, gm. Zabierzów, woj. małopolskie INWESTOR Fundacja Wspólnota Nadziei AUTORZY arch. Krystyna Łyczakowska dr Małgorzata Frazik-Adamczyk dr hab. Edward Kunicki mgr inż. Jan Pajdzik inż. Jan Knapik WSPÓŁPRACA mgr Alina Perzanowska arch. Anna Themerson arch. Jacek Kaczmarczyk (wizualizacje) KOORDYNATOR Beata Grotkiewicz

Więckowice, kwiecień 2007

2

Informacja o autorach Arch. Krystyna Łyczakowska jest absolwentką Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. W latach 2000-2006 była prezesem Oddziału Krakowskiego SARP, jest członkiem SKOZK i Wojewódzkiej Rady Ochrony Zabytków. Jest autorką licznych zrealizowanych prac projektowych wykonywanych w następujących biurach: Biuro Projektów Budownictwa Ogólnego „Miastoprojekt” w Krakowie, Polservice - Bagdad, PUA SARP, Spółdzielnia Pracy Twórczej „Archplast” w Krakowie i Spółka „APPA”. Dr Małgorzata Frazik-Adamczyk jest absolwentką Wydziału Ogrodniczego Akademii Rolniczej w Krakowie i Podyplomowego Studium Ochrony i Konserwacji Zabytkowych Zespołów Ogrodowych SGGW–AR w Warszawie. Po studiach przez kilka lat pełniła funkcję kierownika Zespołu Konserwacji Zieleni Zamku Królewskiego na Wawelu. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Katedrze Roślin Ozdobnych Wydziału Ogrodniczego AR w Krakowie, gdzie zajmuje się badaniami z zakresu terenów zieleni oraz prowadzi zajęcia dydaktyczne z dendrologii, projektowania budowy terenów zieleni. Jest autorką książek i artykułów o tematyce roślin ozdobnych. Dr hab. Edward Kunicki jest absolwentem Wydziału Ogrodniczego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po zakończeniu studiów pracował przez kilka lat w Krakowskiej Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej w Krakowie jako instruktor ds. warzywnictwa. Obecnie pracuje na stanowisku adiunkta w Katedrze Warzywnictwa z Ekonomiką Ogrodnictwa Wydziału Ogrodniczego AR w Krakowie, gdzie prowadzi zajęcia dydaktyczne obejmujące warzywnictwo i rośliny zielarskie oraz zajmuje się badaniami z zakresu warzywnictwa polowego. Jest autorem książek i artykułów o tematyce warzywniczej adresowanych zarówno do profesjonalistów, jak i amatorów.

Mgr inż. Jan Pajdzik jest absolwentem Wydziału Rolnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po zakończeniu studiów pracował w Hodowli Buraka Pastewnego, Instytucie Melioracji i Użytków Zielonych oraz w Krakowskim Ośrodku Postępu Rolniczego. Obecnie jest zatrudniony w Małopolskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Karniowicach na stanowisku głównego specjalisty ds. rolnictwa ekologicznego.

Inż. Jan Knapik jest absolwentem Wydziału Rolnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Po ukończeniu studiów pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w Zabierzowie oraz w Krakowskim Ośrodku Postępu Rolniczego. Obecnie jest zatrudniony w Małopolskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Karniowicach na stanowisku głównego specjalisty ds. ekologii i ochrony środowiska.

3

SPIS TREŚCI I. Wstęp 4 II. Koncepcja architektoniczno-przestrzenna 6 III. Ogród rekreacyjny 18 IV. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia 21 V. Sad 22 VI. Jagodnik 27 VII. Analiza sadu i jagodnika 30 VIII. Warzywnik 32 IX. Technologia produkcji zwierzęcej 45 X. Szacunkowa kalkulacja kosztów dodatkowych w produkcji roślinnej i zwierzęcej 48 XI. Ciągnik, maszyny i urządzenia niezbędne w gospodarstwie 49 XII. Odnawialne źródła energii 50 Spis tabel 57 Spis rycin 58

Redakcja całości opracowania Małgorzata Frazik-Adamczyk

Edward Kunicki

4

I. Wstęp FARMA ŻYCIA zaplanowana została jako miejsce pobytu stałego oraz miejsce pracy, terapii i rehabilitacji dla dorosłych osób z autyzmem. W koncepcji wspólnoty wiejskiej wzorujemy się na rozwiązaniach zachodnioeuropejskich, a w szczególności na projekcie ośrodka o nazwie Dunfirth Community w Irlandii. Zakłada się, że mieszkańcy ośrodka prowadzić będą w miarę samodzielne gospodarstwo domowe. Będą również pracować w różnego rodzaju warsztatach, zarówno w obrębie Farmy, jak i poza nią. Głównym zajęciem będzie praca na roli, w związku z czym wzorem innych krajów przyjęto dla ośrodka nazwę FARMA. Koncepcja przewiduje wybudowanie pięciu domów mieszkalnych dla 29 mieszkańców. Na terenie Farmy ma powstać również centrum szkoleniowo-rehabilitacyjne oraz zaplecze służące rekreacji. W 2005 roku został oddany do użytku pierwszy dom. Znajdują się w nim pomieszczenia mieszkalne dla pierwszych pięciu mieszkańców. W przyziemiu zorganizowana została pracownia ogrodnicza i pracownia stolarska. Na poddaszu znajduje się biuro fundacji, gabinet medyczny i sala rehabilitacyjna, pracownia plastyczna i poligraficzno-biurowa, pokój trenerów pracy i asystentów wspierających. Dzięki udziałowi w projekcie Partnerstwo dla Rain Mana-Rain Man dla Partnerstwa, którego liderem jest Fundacja Synapsis, od września 2005 roku prowadzone są na Farmie zajęcia przygotowujące osoby z autyzmem do pracy w zawodzie ogrodnika. W latach 2005-2006 posadzony został sad, zagajnik, aleja lipowa. Wytyczony został warzywnik i łąka. Rękami osób z autyzmem zebrane zostały też pierwsze plony: ziemniaki, pomidory, ogórki, buraki. Projektem objętych jest 15 osób z autyzmem, dojeżdżających pięć dni w tygodniu w kilkuosobowych podgrupach do Więckowic. Na Farmie odbywają się też całodobowe pobyty adaptacyjne dla kandydatów do zamieszkania. Projekt Partnerstwo dla Rain Mana -Rain Man dla Partnerstwa realizowany jest przy współudziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Equal. W 2005 roku Fundacja została zarejestrowana jako producent rolny i podjęła starania o uzyskanie certyfikatu ekologicznego gospodarstwa rolnego. We współpracy z Małopolskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego przygotowany został plan działalności rolno-środowiskowej na lata: czerwiec 2005 – październik 2009. 1. Dlaczego farma? Zdecydowaliśmy o utworzeniu wspólnoty wiejskiej po odwiedzeniu farmy Dunfirth Community w Irlandii i powstałych w późniejszych latach podobnych ośrodków. Opisy farm europejskich dokonane przez Jane Giddan, profesor psychiatrii z USA, w wydanej w 1992 roku książce pt. „European Farm Communities” są bardzo budujące. Osoby z autyzmem zdecydowanie lepiej czują się w środowisku wiejskim, niż miejskim. Chętnie podejmują prace w gospodarstwie, uczą się wykonywania różnorodnych czynności praktycznych, nabywają umiejętności życiowych związanych z prowadzeniem domu. Bertrand Rimland, badacz problematyki autyzmu i ojciec dorosłego autystycznego Marka, we wstępie do wspomnianej wyżej monografii podaje następujące argumenty przemawiające za tworzeniem farm: domy osadzone na wsi gwarantują osobom autystycznym większą stabilizację i poczucie bezpieczeństwa, wiejskie wspólnoty dają większe możliwości wykonywania zrozumiałej dla osób z autyzmem pracy, osoby z autyzmem mają większą satysfakcję z pracy na łonie natury (opieką nad zwierzętami, uprawą warzyw i owoców) niż np. z pracy biurowej w ośrodku miejskim, osoby z autyzmem lepiej czują się i funkcjonują w środowisku pozbawionym hałasu, tłoku,

5

zapachów ulicy, co możliwe jest tylko na większej przestrzeni, a w szczególności w naturalnym środowisku wiejskim. Pat Matthews, twórca wzorcowej farmy w Irlandii, a jednocześnie przewodniczący Światowej Organizacji Autyzmu, w każdym swoim wystąpieniu podkreśla terapeutyczne znaczenie przestrzeni i przewagi środowiska wiejskiego nad miejskim w tworzeniu usług dla osób z autyzmem. Dzięki strukturyzacji środowiska, jednoznacznie wydzielonej strefy mieszkalnej od strefy pracy i strefy rekreacji, osoby z autyzmem czują się bezpiecznie - struktura zaspokaja ich silną potrzebą niezmienności. Wiedząc też, czego się od nich w danym miejscu oczekuje, wchodzą w role przypisane danemu miejscu w sposób bezstresowy. Celem wspólnoty Farma Życia w Więckowicach jest zapewnienie jej mieszkańcom godziwego życia, zaspokajanie ich potrzeb oraz respektowanie praw. Ma ona tworzyć zintegrowaną, opartą na wspólnym mieszkaniu i życiu społeczność. Poszanowanie natury, przestrzeganie zasad zdrowego żywienia, ochrona bioróżnorodności, segregacja śmieci, poszukiwanie alternatywnych źródeł energii – to dopełnienie projektu FARMA o ideę ekologii i zrównoważonego rozwoju. 2. Strategia Do opracowania strategii funkcjonowania i rozwoju gospodarstwa ekologicznego na kolejne 10 lat zaproszeni zostali specjaliści z Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach (specjalista ds. prowadzenia gospodarstwa ekologicznego i hodowli gatunków ginących – mgr Jan Pajdzik; specjalista ds. odnawialnych źródeł energii – inż. Jan Knapik) oraz z Akademii Rolniczej w Krakowie (specjalista ds. upraw warzyw w systemie ekologicznym – dr hab. Edward Kunicki i specjalista ds. projektowania zieleni – dr Małgorzata Frazik-Adamczyk). Dołączyła także autorka koncepcji architektonicznej farmy i architektonicznego projektu pierwszego domu – arch. Krystyna Łyczakowska. Poza tym w spotkaniach uczestniczyli: prezes Fundacji Wspólnota Nadziei, ogrodniczka zatrudniona w projekcie Partnerstwo dla Rain Mana - Rain Man dla Partnerstwa oraz koordynatorka projektu Strategia na życie – integracja zawodowa i społeczna osób z autyzmem. Strategia powstała w wyniku kilkumiesięcznej współpracy tych osób. Jej przygotowanie było możliwe dzięki środkom finansowym pozyskanym z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na projekt: Strategia na życie – integracja zawodowa i społeczna osób z autyzmem.

Alina Perzanowska

6

II. Koncepcja architektoniczno-przestrzenna

1. Informacje ogólne Centrum Nauki i Życia FARMA zlokalizowane jest na działce nr 85/13 i 85/14 objętej KW 23919 w Więckowicach stanowiącej własność Skarbu Państwa. Działka 85/13 o powierzchni 1 ha jest oddana Fundacji Wspólnota Nadziei w użytkowanie wieczyste. 2. Stan istniejący Powierzchnia działki wynosi blisko 7 ha. Działka jest w całości ogrodzona. Główny wjazd na działkę znajduje się od strony północno – zachodniej w pobliżu zrealizowanego pierwszego budynku Farmy. W budynku znajdują się pomieszczenia mieszkalne dla pięciu uczestników, pracownia ogrodnicza, pracownia stolarska, biuro fundacji, gabinet medyczny, sala rehabilitacyjna, pracownia plastyczna i poligraficzno – biurowa oraz pokój trenerów pracy i asystentów wspierających. Po stronie północnej działki zlokalizowano warzywnik oraz rozpoczęto na działce sadzenie drzew i krzewów dla przyszłego sadu, jagodnika i alei lipowej oraz szpalery drzew głównie wzdłuż ogrodzenia. 3. Zakres II etapu rozbudowy Farmy Koncepcja rozbudowy obejmuje:

a) zagospodarowanie terenu działki z przeznaczeniem na ekologiczne gospodarstwo rolne oraz rekreację (rycina 1),

b) budowę budynku inwentarsko – gospodarczego (ryciny 2-9), c) budowę drugiego z pięciu planowanych docelowo budynków mieszkalnych wraz

z zapleczem warsztatowym. Budynek będzie przeznaczony dla kolejnych 6 mieszkańców, a także zlokalizowane w nim będą pomieszczenia dla przetwórstwa warzyw i owoców, wytwarzania rękodzieła artystycznego lub prac z zakresu sztuki użytkowej. Planuje się ogrzewanie budynku oraz przygotowanie ciepłej wody za pomocą pompy ciepła.

4. Opis zagospodarowania terenu Budynek inwentarsko – gospodarczy zlokalizowano w północnej części działki w pobliżu zrealizowanego pierwszego budynku mieszkalnego. Drugi budynek mieszkalny dla 6 osób planuje się po stronie wschodniej istniejącego budynku, zgodnie z koncepcją docelową zabudowy Farmy. W bezpośrednim sąsiedztwie projektowanego budynku inwentarskiego, po jego północnej stronie znajduje się wybieg dla kur, ogrodzony wysoką siatką sięgającą istniejącego ogrodzenia. Po stronie wschodniej budynku zaplanowano wybieg dla koni, odgrodzony od sąsiadującego z nim warzywnika. Za warzywnikiem zaplanowano dwa pastwiska. Do pastwisk prowadzą ścieżki dla przepędu koni. Pastwiska rozdzielone są aleją lipową, przeznaczoną do rekreacji, która kończy się placykiem rekreacyjnym z altanką. W części południowej działki zlokalizowano sad owocowy i jagodnik. Wzdłuż ogrodzenia działki przebiegają rekreacyjne ścieżki rowerowe połączone z aleją lipową oraz drogą pieszo - jezdną biegnącą wewnątrz planowanej, w kolejnych etapach, zabudowy Farmy.

7

We wschodnim narożniku działki zaprojektowano przestrzeń rekreacyjną dla mieszkańców i użytkowników Farmy. Bezpośredni dostęp do tego terenu dla osób przybywających z zewnątrz odbywa się przez istniejącą bramę tylną, w pobliżu której zlokalizowano miejsca postojowe dla samochodów. Północno – zachodnia część działki przeznaczona jest pod planowaną, docelową, zabudowę Centrum Nauki i Życia Farma wraz z towarzyszącą mu komunikacją i zielenią. Teren ten na planowanym obecnie etapie wykorzystywany będzie jako łąka stanowiąca teren do produkcji siana i zielonki. Bilans terenu przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Bilans terenu L.p. Nazwa – przeznaczenie terenu Powierzchnia 1. Powierzchnia zabudowy (budynek inwentarsko – gospodarczy) 0,02 ha 2. Wybieg dla kur 0,02 ha

3. Wybieg dla koni 0,12 ha 4. Warzywnik + uprawy rolne 0,18 ha 5. Pastwisko 0,47 ha 6. Pastwisko 0,79 ha 7. Aleja lipowa z altanką 0,27 ha 8. Sad owocowy i jagodnik 0,60 ha 9. Teren rekreacyjny z boiskiem, miejscem na ognisko, altankami i

sadzawką 0,89 ha

10. Drogi – ścieżki rowerowe 0,50 ha 11. Szpalery drzew, żywopłoty 0,16 ha 12. Teren przeznaczony pod istniejącą i projektowaną zabudowę

Centrum Nauki i Życia Farma wraz z towarzyszącą mu komunikacją i zielenią (w tym ok. 2 ha przeznaczone w II etapie na łąkę)

2,86 ha

Razem 6,88 ha 5. Budynek inwentarsko – gospodarczy 5.1. Opis obiektu Budynek parterowy z poddaszem użytkowym, częściowo podpiwniczony. Konstrukcja tradycyjna, ściany murowane ceramiczne (Porotherm, cegła), strop żelbetowy wylewany, schody żelbetowe, więźba dachowa drewniana, pokrycie blachą dachówkową. 5.2. Przeznaczenie i program użytkowy Budynek przeznaczony jest dla celów hodowlano – inwentarskich oraz magazynowych. Na parterze zlokalizowano pomieszczenie na ciągnik i narzędzia rolnicze, kurnik i klatki dla królików, stajnię dla 3 koni huculskich oraz pomieszczenie dla kotła na biomasę i bojlera wraz z przestrzenią na częściowe magazynowanie opału. Od strony południowej zlokalizowano dwie szklarnie – oranżerie. W pobliżu wejścia głównego zlokalizowano pomieszczenie sanitarne dla osób niepełnosprawnych. Szatnia/przebieralnia z magazynkiem znajduje się w piwnicy. W piwnicy zlokalizowano również przechowalnię warzyw i owoców. Na poddaszu znajduje się suszarnia warzyw, owoców i kwiatów oraz dwa pomieszczenia przeznaczone na paszarnię. Jedno z nich posiada zewnętrzne drzwi przeznaczone do transportowania siana oraz otwór w posadzce zlokalizowany bezpośrednio nad pomieszczeniem dla koni.

8

Program użytkowy budynku inwentarsko-gospodarczego przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Program użytkowy budynku inwentarsko-gospodarczego Piwnice Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w

podłodze m2 Pow. użytkowa

m2 0.1. Hall i klatka schodowa 8,01 8,01 0.2. Szatnia – magazynek 10,19 3,91 0.3. Przechowalnia warzyw i owoców 28,04 28,04 Razem 46,24 39,96 Parter Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w

podłodze m2 Pow. użytkowa

m2 1.1. Pomieszczenie na ciągnik i narzędzia

rolnicze 32,47 32,47

1.2. Kurnik 16,13 16,13 1.3. Króliki 4,49 4,49 1.4. Pom. sanitarne 3,33 3,33 1.5. Komunikacja 3,20 3,20 1.6. Hall i klatka schodowa 16,53 16,53 1.7. Stajnia (3 hucuły) 27,91 27,91 1.8. Pom. dla kotła na biomasę 11,16 6,09 1.9. Oranżeria 15,60 15,60 1.10. Oranżeria 15,60 15,60

Razem 146,42 141,35 Poddasze Nr pom. Nazwa pomieszczenia Pow. w

podłodze m2 Pow. użytkowa

m2 2.1. Suszarnia warzyw, owoców i kwiatów 32,33 21,56 2.2. Paszarnia 27,78 18,47 2.3. Hall i klatka schodowa 11,64 8,91 2.4. Paszarnia 27,79 18,64 Razem 99,54 67,58 Powierzchnia w podłodze budynku ogółem = 292,20 m2 Powierzchnia użytkowa budynku ogółem = 248,89 m2

Krystyna Łyczakowska

9

BIG – PLAN ZAGOSPODAROWANIA TERENU

10

WIZUALIZACJA 1

11

WIZUALIZACJA 2

12

BIG – RZUT PIWNIC

13

BIG - RZUT PARTERU

14

BIG – RZUT PODDASZA

15

BIG- PRZEKRÓJ

16

BIG- ELEWACJA POŁUDNIOWA I PÓŁNOCNA

17

BIG – ELEWACJE WSCHODNIA I ZACHODNIA

18

III. Ogród rekreacyjny Ogród rekreacyjny (rycina 10) zlokalizowany został w południowo-wschodniej części gospodarstwa na powierzchni 0,89 ha. Z dwu stron (od południa i od wschodu) przylega do granic działki, po stronie południowo-zachodniej rozciąga się łąka (pastwisko) o powierzchni 0,79 ha, a za nią sad i jagodnik, po stronie północno-zachodniej łąka (pastwisko) o powierzchni 0,47 ha. Do części rekreacyjnej prowadzi szeroka aleja lipowa rozpoczynająca się od strony budynków mieszkalnych kolistą altaną, a zakończona bramą wyprowadzającą na drogę publiczną. Brama ta i zlokalizowany na lewo od niej 6-cio stanowiskowy parking umożliwią przyjazd rodzin bezpośrednio do części rekreacyjnej, bez konieczności przemieszczania się przez strefę mieszkalną Farmy. Także wzdłuż granic działki poprowadzono szeroką drogę obwodnicową pozwalającą na długi spacer lub poruszanie się małymi pojazdami, np. rowerami, meleksami itp. Aleję lipową wraz z drogą obwodnicową połączono ścieżkami poprowadzonymi, w miarę możliwości, po poziomicach i opartych na motywie połączonych ze sobą małego i dużego hipodromu. Układ taki jest czytelny dla użytkownika i zawsze wyprowadza bądź na aleję lipową bądź do granicy. Najniższą część ogrodu rekreacyjnego zaplanowano jako świetlisty lasek ze stawem. Posadzono tu kilkanaście majestatycznych drzew, których rozłożyste korony będą dawały cień podczas upalnego lata i umożliwią piknik na trawie. Niewielki płytki staw ma uatrakcyjnić wypoczynek, sprzyjać poprawie mikroklimatu, stanowić siedlisko i naturalne poidło dla drobnej fauny oraz gromadzić ewentualnie wodę spływającą po stoku w czasie roztopów i obfitych opadów deszczu. W celu poprawy efektów kolorystycznych w różnych porach roku oraz wzbogacenia bazy pokarmowej ptaków, wprowadzono na obrzeżu lasku krzewy ozdobne obficie owocujące. Najniższe piętro roślinne tej części, zamkniętej układem ścieżek, stanowić będzie trawnik ekstensywny koszony 2-4 razy w roku, co przyczyni się do zachowania naturalistycznego charakteru tego fragmentu ogrodu. Tak zwany mały hipodrom zaplanowano jako strefę rekreacji grupowej. Ścieżki doprowadzają do trawiastego boiska o wymiarach 13 × 20 m, którego granice z trzech stron wyznacza niski (0,5 m) żywopłot z krzewów liściastych, wzdłuż czwartego boku zlokalizowano siedziska - „trybuny” dla publiczności. Boisko to można wykorzystywać do ćwiczeń ruchowych, a także jako scenę w trakcie spotkań o charakterze kulturalnym. Drugim miejscem ze zorganizowanymi siedziskami dla grupy jest utwardzony krąg ogniska o średnicy 15 m usytuowany w zakolu hipodromu i otoczony półkoliście swobodnym żywopłotem liściastym o wysokości około 1 m. Krąg ten pomyślano jako miejsce spotkań wieczornych przy ognisku, a także jako scenę, tym razem zlokalizowaną w centrum publiczności. W obrębie małego hipodromu nawierzchnia będzie utrzymywana jako trawnik umiarkowanie intensywny (koszony do 25 razy w sezonie). Tak zwany duży hipodrom to miejsce rekreacji indywidualnej i rodzinnej. Podążając ścieżką wyznaczającą ten teren użytkownik natrafi na małe ogrody barw o wymiarach 7 × 8 m. Każdy z tych ogrodów zawiera altanę ze stolikiem i krzesłami ogrodowymi, trawnik i małą rabatę (2 × 2 m) przeznaczoną do uprawy bylin. Ogrody te otoczone są z trzech stron żywopłotami swobodnymi o wysokości i szerokości około 1,5 do 2 m, co nadaje im intymny charakter. Wyznacznikiem doboru wszystkich roślin (zarówno zielnych jak i drzewiastych) w każdym z tych ogrodów jest obecność wybranej tonacji barwnej poprzez kolor liści lub kwiatów. Tak utworzono „ogród biały”, „ogród purpurowy” i „ogród żółty”. W obrębie dużego hipodromu rosną jednorodne grupy odmian brzóz i sosny. Gatunki te uznawane są za sprzyjające odpoczynkowi i odprężeniu. Nawierzchnia utrzymana jest jako trawnik umiarkowanie intensywny, którego częstotliwość koszenia uzależniona będzie od potrzeb użytkowych.

19

Wzdłuż granicy wschodniej, w pasie szerokości 1 m posadzono różne odmiany barwne i pokrojowe berberysu Thunberga (pokarm zimowy dla ptaków), wzdłuż granicy południowej rośliny o intensywnym zapachu kwiatów (lilaki i jaśminowce). Lokalizacja miejsc programowych, układ roślin oraz wybór gatunków mają tworzyć łatwe do identyfikacji punkty orientacji przestrzennej, wprowadzać rozmaitość efektów plastycznych, a równocześnie zachować naturalność poprzez wykluczenie form żywopłotów formowanych na rzecz swobodnych. Spośród doboru roślin wyeliminowano te, które mają własności toksyczne lub są żywicielami chorób lub szkodników roślin sadowniczych, natomiast zwrócono szczególną uwagę na rośliny dające pożytek dla pożytecznych owadów i stanowiących bazę pokarmową dla ptaków i drobnych ssaków, co w sposób naturalny przyczyni się do ochrony roślin sadowniczych. Zwracano także uwagę na niewielkie wymagania pielęgnacyjne proponowanych gatunków. Zestawienie roślin w ogrodzie rekreacyjnym zawiera poniższa tabela 3. Tak pomyślany ogród rekreacyjny wpisuje się w ogólną koncepcję gospodarstwa ekologicznego opartego na naturalności i bioróżnorodności, jest bezpieczny w użytkowaniu i stwarza możliwość dobrego, urozmaiconego wypoczynku. Tabela 3. Zestawienie roślin w ogrodzie rekreacyjnym (koncepcja) L.p. Nazwa gatunku i odmiany Liczba* 1. Tilia cordata (lipa drobnolistna) 40 2. Acer campestre (klon polny) 3 3. Ulmus laevis (wiąz szypułkowy) 3 4. Acer pseudoplatanus (klon jawor) 4 5. Pinus nigra (sosna czarna) 8 6. Quercus rubra (dąb czerwony) 8 7. Betula pendula (brzoza brodawkowata) 7 8. Betula pendula (brzoza brodawkowata) ‘Purpurea’ 3 9. Betula pendula (brzoza brodawkowata) ‘Gracilis’ 7 10. Cornus alba (dereń biały) ‘Sibirica’ 3 11. Cornus alba (dereń biały) ‘Elegantissima’ 3 12. Cornus stolonifera (dereń rozłogowy) ‘Flaviramea’ 5 13. Amelanchier lamarckii (świdośliwa kanadyjska) ‘Ballerina’ 5 14. Hippophae rhamnoides (rokitnik pospolity) 5 15. Cotoneaster lucidus (irga błyszcząca) 5 16. Cotoneaster bullatus (irga pomarszczona) 5 17. Acer negundo (klon jesionolistny)‘Odessanum’ 1 18. Cornus mas (dereń jadalny) 5 19. Berberis thunbergii (berberys Thunberga) ‘Maria’ 30 20. Spiraea japonica (tawuła japońska) ‘Goldflame’ 235 21. Spiraea x cinerea (tawuła norweska) ‘Grefsheim’ 53 22. Spiraea nipponica (tawuła nippońska) ‘Snowmound’ 15 23. Berberis thunbergii (berberys Thunberga) ‘Atropurpurea’ 30 24. Rosa glauca (róża czerwonawa) 7 25. Pinus mugo (sosna kosodrzewina) 8 26. Mahonia aquifolium (mahonia pospolita) 15 27. Stephanandra incisa (tawulec pogięty) ‘Crispa’ 35 28. Berberis thunbergii (berberys Thunberga) w odmianach (‘Atropurpurea’, ‘Erecta’, ‘Green

Carpet’, ‘Green Ornament’, ‘Harlequin’, ‘Hellmond Pillar’, ‘Kelleris’, ‘Powwow’, ‘Red Chief’, ‘Red Rocket’, ‘Red Pillar’, ‘Rose Glow’, ‘Maria’, ‘Aurea’)

900

29. Syringa meyeri (lilak Meyera) ‘Palibin’ 20 30. Syringa vulgaris (lilak pospolity) w odmianach 20 31. Philadelphus (jaśminowiec) w odmianach (‘Albatre’, ‘Manteau d’Hermine’, ‘Minnesota

Snowflake’, ‘Snowbelle’) 30

*Ostateczna liczba roślin powinna być zweryfikowana w projekcie technicznym Małgorzata Frazik-Adamczyk

20

KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA OGRODU REKREACYJNEGO

21

IV. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia (orientacyjne, styczeń 2007 r.) - zagospodarowanie terenu – gospodarstwo ekologiczne i rekreacja - budynek inwentarsko – gospodarczy - budynek mieszkalny dla 6 osób z warsztatami

Tabela 4. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia L.p. Nazwa – przeznaczenie terenu Ilość

powierzchnia/ długość

Koszt jedn. Koszt ogółem

1. Wybieg dla kur, ogrodzenie – siatka wys. 4m, furtka

200 m2 27 mb, 1 furtka

- 70 zł/mb

- 1 890 zł

2. Wybieg dla koni, ogrodzenie – drewniane

1 200 m2 108 mb, 1 brama

- 35 zł/mb

- 3 780 zł

3. Warzywnik, ogrodzenie – drewniane,

1 800 m2 148 mb

35 zł/mb

1 500 zł 5 180 zł

4. Pastwisko dla koni, ogrodzenie – drewniane

4 700 m2 291 mb, 1 brama

0,115 zł/m2 35 zł/mb

540 zł 10 185 zł

5. Pastwisko dla koni, ogrodzenie – drewniane

7 900 m2 482 mb, 1 brama

0,115 zł/m2 35 zł/mb

908 zł 16 870 zł

6. Aleja lipowa żwirowa Altanka ø 250 cm, stolik, 5 ławek

1257 m2

1 szt. 50 zł/m2

3 300 zł/szt 62 850 zł 3 300 zł

7. Sad owocowy i jagodnik 6 000 m2 istniejący 8. Teren rekreacyjny:

trawniki, drzewa krzewy ścieżki żwirowe boisko trawiaste 20m × 13m, miejsce na ognisko

altanki prostokątne, stół, 5 ławek ławki sadzawka

pompa, filtr zewnętrzny

7731 m2

85 szt. 330 szt. 806 m2

260 m2

177 m2

3 szt. 20 szt. 130 m2

1 szt. 1 szt.

25 zł/m2

100 zł/szt 15 zł/szt 50 zł/m2

25 zł/m2 50 zł/m2

3 700 zł/szt 500 zł/szt 25 zł/m2

2 000 zł 1 000 zł

193 275 zł

8 500 zł 4 950 zł

40 300 zł 6 500 zł 8 850 zł

11 100 zł 10 000 zł 3 250 zł 2 000 zł 1 000 zł

9. Drogi – ścieżki rowerowe, żwirowe 5 000 m2 50 zł/m2 250 000 zł 10. Żywopłoty 900 szt. 10 zł/szt 9 000 zł 11. Pas drzew wiatrochronny istniejący 12. Łąka 20 000 m2 0,115 zł/m2 2 300 zł

Razem 658 028 zł Lp. Nazwa inwestycji / budynku Pow. użytkowa Koszt

jednostkowy Koszt netto ogółem

1. Budynek inwentarsko – gospodarczy 250 m2 970 zł/m2 242 500 zł 2. Budynek mieszkalny (II etap) 700 m2 2 000 zł/m2 1 400 000 zł

Razem 1 642 500 zł

Krystyna Łyczakowska

22

V. Sad

Jesienią 2006, w ramach aktywizacji zawodowej osób z autyzmem, posadzono na terenie Farmy Życia drzewa sadownicze i krzewy jagodowe na powierzchni 0,6 ha. Powstały w ten sposób sad i jagodnik jest integralną częścią gospodarstwa ekologicznego objętego planem rolno-środowiskowym na lata 2005/06 do 2009/10. W grudniu 2006 sporządzono szczegółową inwentaryzację powykonawczą, która stanowi podstawę analizy doboru odmian, okresu plonowania oraz ewentualnych problemów zdrowotności roślin (dokumentacja inwentaryzacyjna w tabelach 5 do 11 i załączonym szkicu – rycina 11).

Tabela 5. Analiza doboru odmian jabłoni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin

zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na choroby Owocowanie

parch mączniak zaraza ogniowa

Oliwka Żółta 10 2 dek VII Antonówka Koksa Pom.

bardzo duża mała mała duża b. wcześnie przemiennie wymaga przerzedzania zawiązków

Hana 10 2 i 3 dek. VIII

nieznany nieznana odporna mała nieznana wcześnie dość obficie

Katja 4+6? 3 dek. VIII

Oliwka Ż. Koksa Pom.

bardzo duża mała mała duża wcześnie corocznie obficie wymaga przerzedzania zawiązków

Lired 10 3 dek. VIII

Oliwka Ż. Koksa Pom.

średnia mała mała duża dość wcześnie corocznie dość obficie

Antonówka Zwykła

2 1 dek. IX Oliwka Ż. James Grieve

bardzo duża średnia średnia duża niezbyt wcześnie przemiennie średnio obficie

Kosztela 1 2 dek. IX James Grieve bardzo duża średnia średnia średnia bardzo późno przemiennie obficie

Królowa Renet 4 2 dek. IX Koksa Pom. Antonówka

wrażliwa średnia średnia średnia

Sawa 1+9? 2 dek. IX Koksa Pom. Antonówka

duża odporna średnia średnia średnio wcześnie

Gala 1 3 dek. IX Katja James Grieve Koksa Pom.

wrażliwa średnia średnia duża wcześnie regularnie umiarkowanie obficie wymaga przerzedzania zawiązków

Koksa Pomarańczowa

5 3 dek. IX Oliwka Ż. Antonówka

James Grieve

wrażliwa odporna duża odporna wcześnie przemiennie niezbyt obficie

Novamac 2 3 dek. IX Koksa Pom. Antonówka

duża odporna średnia średnia wcześnie regularnie średnio obficie

Bohemia 1 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka

średnia średnia średnia nieznana średnio późno regularnie

Gold Bohemia 1 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka

nieznana średnia średnia nieznana średnio późno regularnie

23

Rubinola 9+1? 1 dek. X Koksa Pom. Antonówka

średnia odporna duża duża wcześnie corocznie umiarkowanie obficie wymaga przerzedzania zawiązków

Red Boskoop 1 2 dek. X Koksa Pom. Antonówka

wrażliwa mała odporna mała średnio wcześnie przemiennie obficie

Jonagold 2 2 dek. X James Grieve Koksa Pom.

wrażliwa średnia duża średnia bardzo wcześnie regularnie obficie

Ligol ? 1? 1 dek. X James Grieve Koksa Pom. Antonówka

średnia średnia średnia nieznana bardzo wcześnie częściowo przemiennie obficie wymaga przerzedzania zawiązków

Razem 81 szt., w tym: 64 szt. odmiany oznaczone, 17 szt. odmiany nieoznaczone (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach)

Tabela 6. Analiza doboru odmian śliw posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin

zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na choroby Owocowanie

szarka inne

Herman 2+4? 2 i 3 dek. VII

Herman C. Lepotica

średnia tolerancyjna mała w 2 roku regularnie

Čačanska Rana 5? 3 dek. VII

Herman C. Rana

C. Lepotica

średnia tolerancyjna mała w 4 roku nieregularnie śr. obficie

Diana 2 3 dek. VII

Stanley Bluefre Valor

wrażliwa średnio wrażliwa

nieznana w 3 roku corocznie średnio obficie

Čačanska Lepotica 5? 1 dek. VIII

samopłodna średnia tolerancyjna mała b. wcześnie regularnie obficie

Silvia 1 1 dek. VIII

Diana C. Lepotica

średnia tolerancyjna nieznana corocznie obficie

Renkloda Ulena 3+1? 2 dek. VIII

samopłodna średnia tolerancyjna wrażliwa na moniliozę

wcześnie corocznie obficie

Węgierka Dąbrowicka

2 2 dek. VIII

C.Rana Renkl. Ulena

średnia wrażliwa mała wcześnie regularnie

Węgierka Wczesna 2 2 dek. VIII

samopłodna duża tolerancyjna średnia wcześnie regularnie obficie

Renkloda Althana 1+3? 3 dek. VIII

Renkl. Ulena średnia tolerancyjna średnia wcześnie corocznie obficie

Stanley 1? 2 i 3 dek. IX

samopłodna średnia tolerancyjna średnia b. wcześnie corocznie obficie

Valor 2 2 i 3 dek. IX

Bluefre średnia wrażliwa średnia w 3 roku nierównomiernie

Valjevka 4 2 i 3 samopłodna średnia tolerancyjna średnia w 3 roku

24

dek. IX corocznie umiarkowanie

Bluefre 1 3 dek. IX

Bluefre President

średnia tolerancyjna średnia w 3 roku regularnie

Tolar 1+2? 3 dek. IX i 1 dek. X

samopłodna Nectavit

średnia mniej wrażliwa niż Węgierka Zwykła

wrażliwa na torbiel śliw

w 4 roku regularnie obficie

Nectavit 3 1 dek. X Tolar samopłodna

dość duża mniej wrażliwa niż Węgierka Zwykła

średnia w 3 roku corocznie obficie

President 1+1? 1 i 2 dek. X

C. Lepotica Valor

Stanley

duża średnio wrażliwa

wrażliwa na moniliozę

wcześnie corocznie

Razem 45 szt., w tym: 25 szt. odmiany oznaczone, 15 szt. odmiany nieoznaczone 5 szt. Nectavit wśród wiśni (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach).

Tabela 7. Analiza doboru odmian grusz posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na

choroby sierpień wrzesień 1

dek 2

dek 3

dek 1

dek 2

dek 3

dek parch zaraza

ogniowa Radana 2+4? a nieznany średnia nieznana nieznana Red Faworytka 4 a a Konferencja,

Bonkreta Williamsa,

Bera Hardego

średnia średnia duża

Bonkreta Williamsa

17 a Faworytka, Bera

Hardego, Konferencja

wrażliwa średnia duża

Bera Hardego 2 a Faworytka, Bonkreta Williamsa,

Konferencja

średnia duża duża

General Leclerc 3 a a Konferencja średnia

średnia duża

Konferencja 14+2? a a Faworytka, Bonkreta Williamsa

średnia odporna duża

Concorde 5? Razem 48 szt., w tym: 42 szt. odmiany oznaczone; 6 szt. odmiany nieoznaczone (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach)

25

Tabela 8. Analiza doboru odmian wiśni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na choroby

Lipiec rak bakteryjny

drobna plamistość

monilioza 1

dek 2

dek 3

dek Nefris 6 a samopłodna duża wrażliwa duża mała Pandy 103

1 a Nefris Łutówka

średnia mała wrażliwa mała

Nana 8 a a Łutówka duża średnia mała mała Groniasta z Ujfehertoi

1 a a Nefris mała mała mała średnia

Kelleris 16

2 a a samopłodna średnia średnia średnia

średnia

Lucyna 1+4? ? a a Łutówka duża mała średnia średnia Łutówka 5 a samopłodna duża mała bardzo

wrażliwa bardzo

wrażliwa

Razem 25 szt., w tym: 24 szt. odmiany oznaczone, 1 szt. odmiana nieoznaczona (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 9. Analiza doboru odmian czereśni posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na

choroby Plenność

czerwiec 1 dek 2 dek 3 dek

Rivan 5 a Wczesna Riversa,

Vega

średnia mała średnia

Burlat 6 a Rivan średnia mała średnia Karesova 3+2 ? a a Wczesna

Riversa, Vega

średnia średnio odporna na raka

bakteryjnego

średnia

Razem 16 szt., w tym:14 szt. odmiany oznaczone; 2 szt. odmiany nieoznaczone (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 10. Analiza doboru odmian brzoskwini posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz lipiec Sierpień wrzesień 3 dek 1 dek 2 dek 3 dek 1 dek 2 dek

Royalvee 2 a a samopłodna średnia Redhaven 1+2 ? a a samopłodna średnia Inka 2+5 ? a a a samopłodna średnia Iskra 4 ? a a samopłodna średnia

26

Razem 11 szt., w tym: 5 szt. odmiany oznaczone, 6 szt. odmiany nieoznaczone (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach) Tabela 11. Analiza doboru odmian moreli posadzonych w sadzie Farmy Życia Odmiana Ilość Termin zbioru Zapylacz Wytrzymałość

na mróz Podatność na choroby lipiec sierpień

3 dek 1 dek 2 dek Early Orange

3 a samopłodna mała tolerancyjna na szarkę, podatna na

parcha i moniliozę

Harcot 3 ? a samopłodna mała tolerancyjna na szarkę, podatna na

parcha i moniliozę

Razem 3 szt. odmiany oznaczone (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych drzewach)

Małgorzata Frazik-Adamczyk

27

VI. Jagodnik W grudniu 2006 sporządzono szczegółową inwentaryzację powykonawczą, która stanowi podstawę analizy doboru odmian, okresu plonowania oraz ewentualnych problemów zdrowotności roślin (dokumentacja inwentaryzacyjna w tabelach 12 do 13 i załączonym szkicu). Tabela 12. Analiza doboru odmian borówki amerykańskiej posadzonych w jagodniku Farmy Życia

Odmiany o wczesnej porze dojrzewania Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców

Duke 3 od poł. VII do 180 cm duże Sunrise 5 od poł. VII do 160 cm,

rozłożysty średnie

Spartan 2 koniec VII do 180 cm, wzniesiony

bardzo duże

Odmiany o średniej porze dojrzewania

Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców Bluecrop 12 od początku

VIII do 200 cm, wzniesiony

duże

Odmiany o średnio późnej porze dojrzewania

Odmiana Ilość Termin zbioru Pokrój Wielkość owoców Herbert 9 od poł. VIII do 160 cm,

rozłożysty duże i bardzo duże

Brigitta 3 od poł. VIII do 180 cm, wzniesiony

duże

Razem 40 szt., w tym: 34 szt. odmiany oznaczone, 6 szt. odmiany nieoznaczone Tabela 13. Analiza doboru odmian innych gatunków jagodowych posadzonych w jagodniku Farmy Życia L.p. Gatunek Ilość

sztuk Okres zbioru Mrozoodpor

ność Podatność na

choroby i szkodniki

1. Malina Poranna Rosa Polana Beskid

20 60 20

pocz. IX – przymrozków 2 dek. VIII-przymrozków

poł. VII

duża

mała

2. Jeżyna bezkolcowa Orkan Gazda XX

3

4 3

pocz. VIII – k. IX

pocz. VIII - k. IX

średnia

mała

3. Porzeczka czerwona Detvan Rondom

10

10

2 poł. VII

2 poł. VII

duża

średnia na

opadzinę liści 4. Porzeczka czarna

Titania

24

1 poł. VII duża

mała

5. Agrest

28

Invicta Spine Free Niesłuchowski

4 4 3

k. VII. - 1 poł. VIII k. VII. - 1 poł. VIII k. VII. - 1 poł. VIII

duża mała do średniej na mączniaka

6. Jagoda kamczacka Wołoszebnica Sinigłaska Czelabinka Dlinnopłodnaja

5

5 3

5 ?

k. V – pocz. VI

k. V – pocz. VI k. V – pocz. VI k. V – pocz. VI

b. duża

mała

7. Leszczyna 2 2 poł. IX średnia duża na słonkowca

8. Aronia czarna 9 2 poł. IX b. duża mała (znak „?” oznacza hipotetyczną obecność odmiany wynikającą z analizy faktur zakupu, a niemożliwą do ustalenia ze względu na brak etykiet identyfikacyjnych na wysadzonych krzewach)

Małgorzata Frazik-Adamczyk

29

WIĘCKOWICE – SAD I JAGODNIK, INWENTARYZACJA PO POSADZENIU

30

VII. Analiza sadu i jagodnika 1. Struktura odmian

Spośród 229 sztuk drzew owocowych udział poszczególnych gatunków i ilości odmian przedstawia tabela 14. Tabela 14. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin sadowniczych L.p. Gatunek Liczba sztuk Udział % Liczba odmian 1. Jabłoń 81 35 17 2. Śliwa 45 19 16 3. Grusza 48 21 6 4. Wiśnia 25 11 7 5. Czereśnia 16 7 3 6. Brzoskwinia 11 5 4 7. Morela 3 1 2 8. Orzech włoski 4 1 nieznana Spośród 228 sztuk krzewów jagodowych udział poszczególnych gatunków i ilości odmian przedstawia tabela 15. Tabela 15. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin jagodowych L.p. Gatunek Liczba sztuk Udział % Liczba odmian 1. Borówka amerykańska 40 18 6 2. Malina 100 44 3 3. Jeżyna bezkolcowa 10 4 2 4. Porzeczka czerwona 20 9 2 5. Porzeczka czarna 24 10 1 6. Agrest 11 5 3 7. Jagoda kamczacka 12 5 4 8. Leszczyna 2 1 nieznana 9. Aronia czarna 9 4 1 Różnorodność gatunków i odmian sprzyja uzyskiwaniu owoców w ciągu całego okresu wegetacji co ułatwia ich zagospodarowanie, przepylenie krzyżowe między odmianami wpływa na zwiększenie plonu, zmniejsza się także ryzyko wystąpienia chorób lub szkodników atakujących całą plantację. Wśród rosnących odmian wiśni stwierdzono brak zapylacza dla odmian ‘Rivan’ i ‘Karesova’. 2. Prognoza plonowania Prognoza plonowania obejmuje okres zbioru w ciągu roku wegetacyjnego przy założeniu średniego plonu z jednej rośliny w warunkach uprawy amatorskiej i ekologicznej (tabele 16-17).

31

Tabela 16. Prognoza plonowania roślin sadowniczych L. p. Gatunek Okres zbioru Plon z jednej rośliny

[kg] Plon roczny

[kg] 1. Jabłoń 2 dek. VII – 2 dek. X 8 648 2. Śliwa 2 dek. VII – 2 dek. X 5 225 3. Grusza 1 dek. VIII – 3 dek. IX 4 192 4. Wiśnia 2 dek VII – 3 dek. VII 6 150 5. Czereśnia 1 dek VI – 2 dek. VI 4 64 6. Brzoskwinia 3 dek VII – 1 dek. IX 5 55 7. Morela 3 dek. VII – 1 dek. VIII 3 9 8. Orzech włoski 3 dek. IX – 1 dek. X 10 40 Tabela 17. Prognoza plonowania roślin jagodowych L. p. Gatunek Okres zbioru Plon z jednej rośliny

[kg] Plon roczny

[kg] 1. Borówka

amerykańska poł. VII – poł. VIII 3 120

2. Malina poł. VII – przymrozków 0,5 50 3. Jeżyna bezkolcowa 1 dek. VIII – k. IX 3 30 4. Porzeczka czerwona 2 poł. VII 2 40 5. Porzeczka czarna 1 poł. VII 1 24 6. Agrest 1 poł. VIII 2 22 7. Jagoda kamczacka k. V – pocz. VI 0,3 3,6 8. Leszczyna 2 poł. IX 0,5 1 9. Aronia czarna 2 poł. IX 3 27 Większość drzew owocowych wchodzi w pełnię owocowania w 5 roku uprawy, orzech włoski po 10 latach. Po 5 latach można spodziewać się także pełnego plonu borówki amerykańskiej, agrestu i aronii. W trzecim roku w pełni owocowania znajdą się porzeczki i jagoda kamczacka, w drugim roku jeżyna i niektóre odmiany maliny, w pierwszym roku owocować będzie malina ‘Polana’. Zagrożenie przemarzania roślin i podatność na podstawowe choroby podano w tabelach charakteryzujących szczegółowo poszczególne gatunki i odmiany. Rośliny wrażliwe należy szczególnie starannie monitorować. Zabiegi pielęgnacyjne i ochronę przed chorobami i szkodnikami należy prowadzić zgodnie z zasadami przyjętymi w sadach ekologicznych. Małgorzata Frazik-Adamczyk

32

VIII. Warzywnik

1. Warzywnik jest integralną częścią gospodarstwa ekologicznego objętego planem rolno - środowiskowym na lata 2005/06 do 2009/10. Wykonywanie wszelkich prac pielęgnacyjnych w warzywniku to bardzo dobry sposób na poprawę kondycji organizmu człowieka w połączeniu z przyjemnością obcowania z roślinami. Ogród warzywny został tak zaplanowany, aby można było na jego obszarze prowadzić zajęcia pozwalające osobom z autyzmem na przyswojenie podstawowych umiejętności związanych z wysiewem, sadzeniem, pielęgnacją i zbiorem podstawowych gatunków roślin warzywnych uprawianych w Polsce zarówno w gruncie otwartym, jak i pod osłonami (w tunelach foliowych). Uprawa proponowanych gatunków jest na tyle prosta, że pod fachowym okiem instruktora osoby te będą w stanie ją poprowadzić i zarazem dość dokładnie zapoznać się ze specyfiką pielęgnacji tych warzyw. Dodatkowo, opracowanie schematu nasadzeń z kilku letnim wyprzedzeniem pozwoli na zapoznanie wychowanków z teoretycznymi aspektami planowania płodozmianu. 2. W gospodarstwie prowadzona będzie na niewielką skalę ekologiczna uprawa podstawowych gatunków warzyw takich jak: warzywa kapustne, rzodkiewka, pomidor, papryka, ogórek, dynia olbrzymia, marchew, pietruszka, seler korzeniowy, koper ogrodowy, fasola zwykła, cebula, por, kukurydza cukrowa, sałata, szpinak i ziemniak wczesny a także słonecznik. Jeśli chodzi o dobór odmian w obrębie poszczególnych gatunków, to należy wybierać te zalecane do uprawy ekologicznej. Zebrane warzywa, w zależności od gatunku i pory roku, mogą być spożytkowane bezpośrednio po zbiorze lub być przeznaczone do konserwowania oraz przechowywania. Przyswojenie umiejętności związanych z użytkowaniem warzyw po zbiorze będzie dodatkowym, pozytywnym aspektem uprawy ogrodu warzywnego. Orientacyjne terminy siewu, sadzenia i zbioru warzyw, harmonogram podstawowych prac wykonywanych w ogrodzie warzywnym oraz szacunkowy plon warzyw zamieszczono w tabelach 18-20. 3. Warzywa należy uprawiać z uwzględnieniem płodozmianu tak, aby roślin należących do tych samych rodzin botanicznych nie uprawiać za często na tym samym miejscu, gdyż może to doprowadzić to do masowego wystąpienia chorób. Dotyczy to w pierwszym rzędzie warzyw kapustnych ze względu na najgroźniejszą chorobę tych roślin, jaką jest kiła kapusty. Propozycję płodozmianu na 10 kolejnych lat przedstawiają kolejne rysunki (ryciny 12-16). Jest to płodozmian zamykający się w cyklu 4-letnim; w piątym roku następuje powrót do układu zaplanowanego w roku pierwszym. Ogród warzywny, wydzielony z obszaru zaoranego o wymiarach 34 × 54 m, będzie zajmował 1000 m2, z czego każdego roku połowa (500 m2) przeznaczona będzie pod uprawę ziemniaków wczesnych. Pozostałą część pola (na rycinach w kolorze szarym) można wykorzystać do uprawy innych roślin. Z uwagi na ukształtowanie terenu (dość duży skłon) oraz lepsze warunki glebowe, pod warzywnik przeznaczono dolną część skłonu o wymiarach 18,5 × 54 m. Górna część skłonu będzie zagospodarowana pod uprawę zarówno roślin rolniczych, jak i co 2 lata częściowo pod uprawę ziemniaka wczesnego (15,5 × 32 m) ze względu na konieczność zachowania prawidłowego zmianowania. W każdym sezonie wegetacyjnym część warzywnika obejmująca uprawę warzyw (oprócz ziemniaka wczesnego) będzie mieściła się na powierzchni o wymiarach 18,5 × 27 m. Ze względów praktycznych (łatwość wytyczenia poszczególnych grządek) dla wszystkich gatunków warzyw (za wyjątkiem kukurydzy), proponuje się wydzielenie kwater o szerokości 4 i 5 m, w obrębie których należy wyznaczyć grządki. Pomiędzy nimi

33

należy wyznaczyć ścieżki szerokości 30 cm. Jedynie ścieżki główne powinny być szersze, od 50 do 80 cm.

Corocznie, jesienią część ogrodu przeznaczoną pod uprawę ziemniaka wczesnego, warzyw dyniowatych, kapustnych, sałaty, kukurydzy, selera i pora oraz powierzchnię w obrębie tuneli foliowych zaleca się nawozić obornikiem (w ilości ok. 30 kg/10m2). Po zbiorze ziemniaków wczesnych, a także warzyw wczesnych, można uprawiać rośliny określane jako „nawóz zielony”. Należy je wysiać pod koniec lipca lub na początku sierpnia i przyorać późną jesienią. Zalecić można następujące rośliny lub ich mieszanki (w nawiasie ilość nasion potrzebnych do obsiania 500 m2):

� łubin niebieski (55,0 kg), � 2) wyka (20,0 kg) + groch (15,0 kg) + bobik (15,0 kg) + owies (5,0 kg), � 3) łubin niebieski (37,5 kg) + peluszka (17,5 kg), � 4) łubin niebieski (45,0 kg) + peluszka (5,0 kg) + wyka (2,5 kg) + seradela

(2,5 kg). Na pozostałej części ogrodu, nie nawożonej obornikiem, będą uprawiane warzywa korzeniowe (marchew pietruszka, burak ćwikłowy), fasola. Do dyspozycji będą także dwa tunele foliowe (o wymiarach: 4 × 10 m i 4 × 6 m), w których proponuje się uprawę przede wszystkim pomidorów, papryki i ogórka oraz nowalijek (sałata, rzodkiewka, koper). Dodatkowo tunele mogą być wykorzystane do produkcji rozsady warzyw i służyć jako tymczasowy magazyn dla zbieranych plonów (np. dosuszanie cebuli). Po 2 latach, ze względów fitosanitarnych tunele foliowe należy przenieść na inną część ogrodu. Uwaga: Dane odnośnie do wielkości i kształtów poszczególnych poletek (grządek) przedstawionych na rycinach są danymi orientacyjnymi, które w miarę potrzeb można zmieniać w poszczególnych sezonach. Ważne jest, aby zachować zaproponowany układ płodozmianu. 4. Założenia odnośnie do produkcji rozsady warzyw:

a) rozsada warzyw do uprawy wiosennej (kapusta, kalafior, kalarepa, brokuł, sałata, por) i pomidora, papryki, warzyw dyniowatych i selera, do momentu oddania do użytku budynku gospodarczego z przylegającymi do niego dwoma szklarniami, będzie kupowana. Potem będzie można ją uzyskać we własnym zakresie w szklarniach. Rozsada warzyw do uprawy na zbiór późnoletni i jesienny będzie produkowana na rozsadniku lub w tunelu foliowym.

b) sadzeniaki ziemniaka wczesnego będą kupowane. 5. Szacunkowa kalkulacja kosztów związanych z uprawą ogrodu warzywnego przedstawia się następująco: Należy przyjąć, że ogród warzywny o powierzchni 100 m2 wymaga pół godziny pracy dziennie albo trzech godzin tygodniowo. Przy powierzchni 1000 m2 daje to pięć godzin dziennie lub 30 godziny tygodniowo. Nasiona i rozsada warzyw oraz sadzeniaki ziemniaka = 600 zł Nawozy, środki ochrony roślin, włóknina, skrzynki wysiewne, wielodoniczki, podstawowe narzędzia uprawowe i pielęgnacyjne (szpadle, widły amerykańskie, motyczki, łopatki, znaczniki, węże ogrodnicze, włóknina, folia itp.) = 800 zł Kompost (ziemia ogrodnicza) – we własnym zakresie

34

Koszty uprawy a) Uprawa pola, nawożeniem nawozami mineralnym i organicznym = 100 zł b) Siew, sadzenie, pielęgnacja roślin, zbiór – praca własna c) Przemieszczanie plonu do przechowalni – praca własna RAZEM KOSZTY / ROK – 1500 zł Tabela 18. Orientacyjne terminy siewu, sadzenia i zbioru warzyw Gatunek

Siew wprost na

grządkę

Siew w celu

uzyskania rozsady

Sadzenie rozsady

Zbiór

Pomidor (w tunelu) - pocz. III pocz. V VIII/IX Papryka (w tunelu) - pocz. III poł. V VII/VIII Ogórek poł. V - - poł. VII –poł. IX Dynia olbrzymia poł. V - - IX/X Burak ćwikłowy poł. IV – k.VI - - VI-X Seler korzeniowy - p. III poł. V X Marchew IV- k.V - - VII, X Pietruszka IV - - X Kukurydza cukrowa p.V - - VII-IX Fasola szparagowa p.V – poł. VI - - VII-IX Kalafior jesienny - poł. V poł. VII IX-X Brokuł jesienny - k. V/p.VI 1 poł. VII IX_X Kalarepa wczesna - poł. II poł. IV VI Kalarepa późna - VI/VII VIII X Kapusta głowiasta biała wczesna

- poł. II 1 poł. IV VI/VII

Kapusta głowiasta biała późna - 1 poł. IV 1 poł. V X Rzodkiewka IV, VIII - - V-VI, IX-X Sałata wczesna - poł. II p. IV V Sałata jesienna - VI/VII VII/VIII IX/X Koper ogrodowy IV- poł.VIII - - VI-IX Cebula z siewu 1 poł. IV - - IX Por jesienny - p. V k.VI X/XI Szpinak zwyczajny k. VII – poł. VIII - - X Ziemniak wczesny - - k.IV VI/VII Tabela 19. Najważniejsze prace wykonywane w warzywniku w kolejnych miesiącach LUTY wysiewy pod osłonami (uzyskanie rozsady): kapusta wczesna, kalafior,

brokuł, kalarepa, sałata MARZEC wysiewy pod osłonami w celu uzyskania rozsady: pomidor, papryka KWIECIEŃ Wysiewy pod osłonami w celu uzyskania rozsady: ogórek, cukinia, dynia

olbrzymia Wysiewy do gruntu: pietruszka, marchew, cebula, burak ćwikłowy, rzodkiewka, por wczesny, słonecznik Wysadzanie i wysiewy do tunelu: wczesne kapustne, sałata, rzodkiewka, koper Wysadzanie do gruntu: warzywa kapustne, sałata, ziemniaki wczesne, por

35

MAJ Wysiewy do gruntu: kukurydza cukrowa, ogórek, dynie, fasola szparagowa i na suche ziarno, marchew późna Wysadzanie do gruntu i tunelu: pomidory, papryka, dyniowate, seler Zbiór: rzodkiewka, sałata, kalarepa

CZERWIEC Siew: kalafior i brokuł (uzyskanie rozsady), fasola szparagowa, ogórek, burak ćwikłowy Sadzenie: kalafior, Zbiór: sałata, kapusta, ziemniak wczesny, burak ćwikłowy, kalafior, brokuł, kapusta wczesna

LIPIEC Siew: kapusta pekińska (uzyskanie rozsady), „nawóz zielony” Sadzenie: brokuł, kapusta pekińska, sałata Zbiór: kalafior, ziemniak wczesny, papryka, ogórek, cukinia, fasola szparagowa

SIERPIEŃ Siew: rzodkiewka, „nawóz zielony” Sadzenie: kapusta pekińska, sałata Zbiór: pomidor, papryka, ogórek, cukinia, fasola szparagowa, kukurydza cukrowa, cebula, por

WRZESIEŃ Zbiór: kalafior, brokuł, kukurydza cukrowa, cebula, fasola szparagowa i na suche ziarno, dynia olbrzymia

PAŹDZIERNIK Zbiór: kapusta głowiasta, brokuł, marchew, pietruszka, seler, burak ćwikłowy, por, szpinak

LISTOPAD Zbiór: kapusta głowiasta, por, szpinak Tabela 20. Szacunkowy plon warzyw z ogrodu warzywnego

Gatunek Plon Gatunek Plon Burak ćwikłowy 60 kg Ogórek 60 kg Cebula 20 kg Dynia olbrzymia 80 kg Por 30 kg Pietruszka 20 kg Fasola szparagowa 10 kg Marchew 40 kg Fasola na ziarno 5 kg Seler korzeniowy 35 kg Brokuł 30 szt. Sałata 40 szt. Kalafior 30 szt. Papryka 12 kg Kalarepa 40 szt. Pomidor 60 kg Kapusta głowiasta 50 szt. Szpinak zwyczajny 6 kg Koper ogrodowy - Kukurydza cukrowa 30 kg Rzodkiewka - Ziemniak wczesny 600 kg (z 500 m2)

36

tun

el

folio

wy

po

mid

ory

i pap

ryka

tu

nel

fo

liow

y o

gó

rki

kukurydza cukrowa

fasola

marchew pietruszka

sałata

szpinak

cebula

warzywa

dyniowate

warzywa kapustne

ziemniak wczesny

15,5 m

20

m

18,5 m

N

rośliny rolnicze

27

m

4

m

1

,5 m

5

4 m

Ryc. 12. Plan zagospodarowania warzywnika w I roku uprawy

kukurydza

1,5

m

5 m

5

m

4

m

5 m

5

m

1,5

m

m

1,5

m

15,5 m

warzywa kapustne

warzywa dyniowate

seler por

buraki ćwikłowe

fasola

kukurydza

koper rzodkiewka

18,5 m

ś

cież

ka

1 rząd słonecznika

ś

cież

ka

37

tun

el

folio

wy

og

órk

i tu

nel

fo

liow

y p

om

idor

, p

apry

ka

kukurydza cukrowa

warzywa

dyniowate

sałata

szpinak

warzywa kapustne

koper rzodkiewka

marchew pietruszka

fasola

rośliny rolnicze

15,5 m

20

m

18,5 m

ziemniak wczesny

27

m

18,5 m

4

m

1

,5 m

3

2 m

Ryc. 13. Plan zagospodarowania warzywnika w II roku uprawy

kukurydza

1,5

m

5 m

5

m

5 m

4

m

5 m

1,5

m

m

1,5

m

15,5 m

fasola

buraki ćwikłowe

warzywa kapustne

seler por

warzywa dyniowate

kukurydza

cebula

rośliny rolnicze

22

m

1 rząd słonecznika

ś

cież

ka

ś

cież

ka

38

20

m

tun

el

folio

wy

po

mid

ory

i pap

ryka

tu

nel

fo

liow

y o

gó

rki

kukurydza cukrowa

fasola

marchew pietruszka

sałata

szpinak

cebula

warzywa

dyniowate

warzywa kapustne

15,5 m

27

m

18,5 m

rośl

iny

ro

lnic

ze

18,5 m

4

m

1

,5 m

5

4 m

Ryc. 14. Plan zagospodarowania warzywnika w III roku uprawy

kukurydza cukrowa

1,5

m

5 m

5

m

4

m

5 m

5

m

1,5

m

m

1,5

m

ziemniak wczesny

15,5 m

warzywa kapustne

warzywa dyniowate

seler por

buraki ćwikłowe

fasola

koper rzodkiewka

kukurydza cukrowa

ś

cież

ka

ś

cież

ka

1 rząd słonecznika

18,5 m 15,5 m

39

20

m

ścieżka

tun

el

folio

wy

og

órk

i tu

nel

fo

liow

y p

om

idor

y i p

apry

ka

kukurydza cukrowa

warzywa

dyniowate

sałata

szpinak

warzywa kapustne

koper rzodkiewk

marchew pietruszka

fasola

15,5 m

27

m

18,5 m

zi

emni

ak w

czes

ny

18,5 m

4

m

1

,5 m

3

2

m

Ryc. 15. Plan zagospodarowania warzywnika w IV roku uprawy

kukurydza cukrowa

1,5

m

5 m

5

m

5 m

4

m

5 m

1,5

m

m

1,5

m

rośliny rolnicze

15,5 m

fasola

buraki ćwikłowe

warzywa kapustne

seler por

warzywa dyniowate

cebula

kukurydza cukrowa

22

m

rośliny rolnicze

ś

cież

ka

ś

cież

ka

1 rząd słonecznika

40

tun

el

folio

wy

po

mid

ory

i pap

ryka

tu

nel

fo

liow

y o

gó

rki

kukurydza cukrowa

fasola

marchew pietruszka

sałata

szpinak

cebula

warzywa

dyniowate

warzywa kapustne

ziemniak wczesny

15,5 m

20

m

18,5 m

rośliny rolnicze

27

m

4

m

1

,5 m

5

4 m

Ryc. 16. Plan zagospodarowania warzywnika w V roku uprawy

kukurydza

1,5

m

5 m

5

m

4

m

5 m

5

m

1,5

m

m

1,5

m

15,5 m

warzywa kapustne

warzywa dyniowate

seler por

buraki ćwikłowe

fasola

kukurydza

koper rzodkiewka

18,5 m

ś

cież

ka

1 rząd słonecznika

ś

cież

ka

41

6. Podstawowe zalecenia dotyczące uprawy poszczególnych gatunków warzyw Uwagi ogólne: Tuż przed wysiewem nasiona wszystkich gatunków należy zaprawić. Najpierw preparatem Grevit, na mokro przez 2 minuty. Potem Zaprawą Ziołową PNOS poprzez całkowite zanurzenie nasion w zaprawie na 15 minut. W tym czasie nasiona kilkakrotnie należy zamieszać. Po odsączeniu nasiona trzeba wysuszyć zimnym powietrzem do uzyskania wymaganej wilgotności. Ze względu na ograniczone możliwość zwalczania szkodników należy uwzględnić zastosowanie włókniny polipropylenowej do okrywania zasiewów przez okres 3-4 tygodni. Do zasilania roślin składnikami pokarmowymi, oprócz kompostu i gnojówki, można stosować dodatkowo: kaint, mączkę bazaltową i fosforyt mielony. Podczas wegetacji należy systematycznie prowadzić obserwację roślin, pod kątem obecności szkodników. Szczególną uwagę należy zwracać na dolną stronę blaszki liściowej, gdzie na ogół składane są jaja szkodników. Zauważone jaja lub pierwsze gąsienice należy niezwłocznie usuwać ręcznie. Poniżej podane są podstawowe zalecenia uprawowe dla poszczególnych gatunków roślin warzywniczych Pomidor wysoki Z uwagi na dużą zawodność uprawy gruntowej zaleca się jego uprawę w tunelu foliowym. Uprawa z rozsady. Wysiew nasion na początku marca. Siewki pikuje się do wielodoniczek nr 54 (54 komórki w jednej tacy). Na 7-10 przed sadzeniem rozsada musi być zahartowana. Sadzić należy na początku maja w rozstawie 80×40 cm. Na dno dołków, w które wysadzana będzie rozsada dobrze jest dać warstwę dobrze rozłożonego obornika. Zabiegi pielęgnacyjne: odchwaszczanie, nawożenie pogłówne (2-3 razy), nawadnianie, ochrona przed chorobami (preparatem Grevit lub Biosept 0,1%) oraz cięcie. Na roślinie pozostawia się dwa pędy: pęd główny i pęd wyrastający pod pierwszym kwiatostanem. Pozostałe pędy należy usunąć natychmiast po ich pojawieniu się. Ponadto rośliny ogławia się nad kwiatostanem, który rozwinął się najpóźniej do około 20 sierpnia. Papryka Uprawa z rozsady, w gruncie otwartym lub w tunelu foliowym. Nasiona należy wysiać na początku marca. Siewki pikuje się do wielodoniczek nr 54. Do tunelu należy wysadzić w połowie maja w rozstawie 50 × 40 cm. Na dno dołków, w które wysadzana będzie rozsada dobrze jest dać warstwę dobrze rozłożonego obornika. Rośliny nie wymagają cięcia. Należy usunąć jedynie pierwszy zawiązek owocowy. Ogórek Uprawa w gruncie otwartym lub w tunelu foliowym z siewu wprost do gruntu albo z rozsady. W uprawie gruntowej nasiona wysiewa się pomiędzy 10-15 maja w rzędy odległe o 1,8 -2 m. W rzędzie umieszcza się po 2-3 nasiona w odstępach 20 cm, na głębokość 1,5-2 cm. Po wschodach dokonuje się przerywkę, pozostawiając tylko jedną, najsilniejszą roślinę w każdym punkcie wysiewu. W przypadku uprawy gruntowej zalecane jest przykrycie zasiewów włókniną i utrzymywanie jej na roślinach do czasu pojawienia się pierwszych kwiatów. Od momentu pojawienia się siewek wymagane jest systematyczne odchwaszczanie roślin. Od fazy 2-3 liści do początku plonowania rośliny opryskiwać 2-3 razy preparatem Miedzian (0,3%) (przeciw bakteryjnej kanciastej plamistości ogórka). Pod koniec VI rośliny należy opryskiwać co 7-10 dni preparatem Grevit lub Biosept (0,1%), szczególnie w okresach deszczowej pogody (przeciw mączniakowi rzekomemu i parchowi dyniowatych). Zabiegi pielęgnacyjne: odchwaszczanie, nawadnianie.

42

Zbiory należy wykonywać systematycznie co 2 dni. Nie należy dopuszczać do przerastania owoców, gdyż powoduje to spadek plonu. Należy usuwać wszystkie owoce zdeformowane. Owoce przeznaczone do kwaszenia lub konserwowania trzeba zbierać jak najwcześniej rano. Dynia olbrzymia – wysiew w rozstawie 200 × 80 cm. Zabiegi pielęgnacyjne takie jak u ogórka. Wczesna kapusta, kalafior, brokuł, kalarepa i sałata Wysiew nasion w szklarni pod koniec lutego. Nasiona wysiewa się do skrzynek utrzymując do wschodów temperaturę 16-18ºC, a potem 12-15ºC. Po rozwinięciu się liścieni siewki pikuje się do wielodoniczek nr 96 (taca o wymiarach 60×40 cm zawiera 96 doniczek). Na tydzień przed planowanym terminem sadzenia na polu rozsadę należy zahartować poprzez systematyczne ograniczanie podlewania i coraz intensywniejsze wietrzenie szklarni. Na kilka godzin przed sadzeniem rośliny trzeba jednak dobrze podlać. Termin sadzenia: kwiecień. Wysadzone rośliny należy dobrze podlać. W celu zabezpieczenia roślin przed szkodnikami (pchełki ziemne i śmietka kapuściana) i chłodami, grządki należy szczelnie okryć włókniną. Osłonę tę można utrzymywać na roślinach prawie do zbioru. Podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym jest odchwaszczanie roślin. Należy je rozpocząć mniej więcej tydzień po wysadzeniu rozsady i kontynuować aż do „zwarcia” się roślin. Chwasty najlepiej jest zwalczać, gdy są one w fazie liścieni lub 1, 2 liści. Przed ostatnim pieleniem rośliny należy zasilić dobrze rozłożonym kompostem, który przy pomocy motyczki trzeba wymieszać z górną warstwą gleby. Kapusta głowiasta późna Nasiona wysiewa się na rozsadniku lub bezpośrednio do wielodoniczek w pierwszej dekadzie kwietnia. Rozsadę wysadza się w pierwszej połowie maja w rozstawie 50 × 50 cm. Rośliny systematycznie należy odchwaszczać. Po 3 i 5 tygodniach od wysadzenia rośliny zasila się dobrze rozłożonym kompostem lub gnojówką. Należy prowadzić regularną obserwację roślin pod kątem obecności szkodników. Szczególnie dokładnie należy oglądać dolną stronę liści i usuwać z nich pojawiające się jaja szkodników lub kolonie mszyc. W razie dużego nasilenia szkodników należy je opryskiwać stosując na przemian preparaty Biobit (0,1%) i Bioczos (5 kostek na 1 l wody) dodając do cieczy roboczej roztwór szarego mydła. 2- 3 razy w ciągu sezonu rośliny należy profilaktycznie potraktować preparatem Grevit w stężeniu 0,1%. Kalafior na zbiór jesienny Wysiew nasion przypada od połowy do końca maja. Sadzenie rozsady: od połowy do końca czerwca Brokuł na zbiór jesienny Wysiew nasion od końca maja do połowy czerwca. Sadzenie rozsady: od końca czerwca do połowy lipca Kalarepa na zbiór jesienny Wysiew nasion w końcu czerwca i na początku lipca. Sadzenie rozsady w sierpniu. Pielęgnacja w/w warzyw kapustnych po wysadzeniu na miejsce stałe jest analogiczna jak w przypadku kapusty głowiastej.

43

Sałata Uprawa z rozsady. Do najwcześniejszej uprawy w gruncie nasiona sieje się w połowie lutego, a do uprawy na zbiór jesienny – w lipcu. Pikować do wielodoniczek nr 96. Do gruntu sadzi się w rozstawie 40 × 20 cm (wiosną) lub 40 × 25-30 cm (latem). Rozsadę należy sadzić nie głębiej niż rosła poprzednio. Zbyt głębokie sadzenie powoduje słabsze wiązanie główek i podatność dolnych liści na gnicie. Przed zwarciem się roślin należy je zasilić dobrze rozłożonym kompostem. W celu zabezpieczenia przed chorobami rośliny należy opryskiwać 2-3 razy w odstępach 10-dniowych zaczynając po 4-5 dniach po posadzeniu rozsady preparatem Grevit w stężeniu 0,1%. Seler korzeniowy Uprawa z rozsady. Wysiew nasion po koniec lutego lub na początku marca. Pikować do wielodoniczek nr 96. Wysadzanie do gruntu w połowie maja w rozstawie 50 × 30 cm. Roślin nie należy sadzić głębiej niż rosły poprzednio. Z zabiegów pielęgnacyjnych bardzo ważne jest nawadnianie, gdyż seler należy do roślin o bardzo dużych wymaganiach wodnych. Co miesiąc opryskiwać rośliny profilaktycznie przeciw chorobom (głównie przeciw septoriozie selera) preparatem Grevit (0,1%). Cebula Uprawa z siewu wprost na grządkę, jak najwcześniej wiosną w rzędy co 30 cm. Rośliny opryskiwać profilaktycznie przeciw chorobom 2-3 razy w ciągu sezonu preparatem Grevit (0,1%). Por Uprawa z rozsady. Do uprawy wiosennej nasiona wysiewa się w połowie lutego do skrzynek wysiewnych dość rzadko (siewek się nie pikuje). Do uprawy na zbiór jesienny wysiewa się w I połowie kwietnia na rozsadniku. Sadzi się w rozstawie 45 × 10 cm w rowki głębokości 10-15 cm (uprawa wiosenna) lub 45 × 25 cm (uprawa jesienna) w rowki głębokości 15-20 cm. Burak ćwikłowy Uprawa z siewu wprost do gruntu. Buraki przeznaczone do przechowywania wysiewa się od połowy czerwca do początku lipca w rzędy odległe o 40 cm. Rośliny należy profilaktycznie opryskiwać 2-3 razy preparatem Grevit (0,1%) w odstępach 10-dniowych. Kukurydza cukrowa Wysiew wprost do gruntu od połowy maja do połowy czerwca w rozstawie 50 × 30 cm po 2 ziarniaki (po wschodach słabszą siewkę należy usunąć). Najwcześniejsze wysiewy dobrze jest okryć włókniną i utrzymywać na roślinach przez okres około 3 tygodni. Ziemniak wczesny Uprawa z sadzeniaków o masie 60-80 g. Rozstawa sadzenia 50 × 25-30 cm. Bulwy należy sadzić płytko, tak aby górna część znajdowała się około 1-2 cm pod powierzchnią gleby. Termin sadzenia: pierwsza dekada IV. Pielęgnacja: od posadzenia do wschodów należy 2-3 razy obredlić, a potem zastosować bronę lekką; ostatni raz, gdy gleba nad sadzeniakami zaczyna pękać. W okresie od wzejścia roślin do zwarcia rzędów wykonuje się dwukrotne obredlanie. Rośliny 2-3 razy opryskiwać profilaktycznie przeciw zarazie ziemniaka preparatem Cuproflow (0,2%). Rzodkiewka Siew wprost do gruntu. Na wiosnę siew rozpoczyna się tak wcześnie jak to możliwe, gdy tylko gleba dostatecznie obeschnie, pod koniec marca i na początku kwietnia i kończy pod koniec maja. Następne wysiewy, na zbiór jesienny, przeprowadza się w sierpniu. Wysiewa

44

się w rzędy odległe o 20 cm. Chcąc mieć stale świeżą rzodkiewkę należy ją siać partiami w odstępach 10-14 dniowych. Wysiewy należy przykryć włókniną w celu wyeliminowania groźnych szkodników tej rośliny jakimi są śmietka kapuściana i pchełki ziemne. Należy zwrócić szczególną uwagę na utrzymywanie stałego poziomu wilgotności gleby. Marchew Marchew przeznaczoną do przechowywania sieje się od połowy maja do początku czerwca w rzędy odległe o 30 cm. Nasiona przykrywa się warstwą gleby grubości 1-2 cm. W związku z długim kiełkowaniem nasion, do wyznaczenia rzędów (ułatwienie pielenia) można dodać trochę nasion szybko kiełkujących, np. sałaty. Rośliny opryskiwać profilaktycznie przeciw chorobom 2-3 razy w ciągu sezonu preparatem Grevit lub Biosept (0,1%) i we wrześniu preparatem Siarkol Extra przeciw mączniakowi prawdziwemu. W końcu lipca i w sierpniu rośliny 2-krotnie opryskać preparatem Bioczos BR (2-4 kostki/l wody) przeciw połyśnicy marchwiance. Pietruszka Pietruszkę przeznaczoną do przechowywania wysiewać pod koniec kwietnia i na początku maja. Zabiegi pielęgnacyjne takie same jak u marchwi. Koper ogrodowy Siew wprost do gruntu powtarzany kilkakrotnie od wczesnej wiosny do połowy sierpnia w rzędy oddalone co 30 cm. Fasola szparagowa karłowa Nasiona wysiewamy bezpośrednio do gruntu w trzech terminach: 1) około 10 maja, 2) pod koniec maja i 3) w połowie czerwca. W 1. terminie i ewentualnie w 2. terminie (gdy sezon będzie chłodny), wysiewy należy przykryć włókniną. Po wschodach roślin i ponownie po 2 tygodniach wykonać naprzemienne opryskiwanie preparatami Grevit i Miedzian. Następne dwa zabiegi tymi środkami wykonać na początku zawiązywania się strąków, co 7-10 dni. W okresie kwitnienia fasoli rośliny należy opryskiwać 2-3 razy, co 7-10 dni preparatami Grevit i Biosept. Rośliny należy systematycznie pielić. Fasola karłowa na „suche ziarno Nasiona wysiewa się bezpośrednio do gruntu około 10 maja. Zabiegi pielęgnacyjne takie same jak u fasoli szparagowej. Edward Kunicki

45

IX. Technologia produkcji zwierzęcej W gospodarstwie prowadzony będzie na niewielką skalę chów takich zwierząt jak: konie, kury i króliki. Do chowu proponuje się rasy zwierząt, które mają mniejsze wymagania co do warunków środowiska jak i wyżywienia, gdyż gospodarstwo prowadzone jest systemem ekologicznym. Koniom należy zapewnić możliwość swobodnego ruchu na wybiegu i pastwisku. Kury również muszą posiadać wybieg. Chów królików będzie prowadzony w klatkach. Zwierzęta będą wykorzystane do celów terapeutycznych. 1. Chów koni huculskich Konie rasy huculskiej powstały na Huculszczyźnie. Są one przyjazne dla człowieka i mają spokojne usposobienie. Jest to górska odmiana konika maści gniadej, myszatej lub srokatej. Hucuły nadają się do małych gospodarstw rolnych. Większą część roku przebywają na pastwiskach i wybiegach, korzystając z pastwiska do końca okresu wegetacji a nawet zimą. Mają małe potrzeby co do środowiska i mogą być hodowane nawet bez budynków inwentarskich. Ze względu na swe spokojne usposobienie konie te nadają się do celów terapeutycznych. Ze względu na możliwości paszowe gospodarstwa proponuje się trzy konie rasy huculskiej. Obchodzenie się z końmi powinno być łagodne a jednocześnie stanowcze gdyż wtedy zwierzęta mają zaufanie do człowieka i są mu posłuszne. Nie należy podchodzić do koni zbyt gwałtownie i najpierw głosem zwrócić na siebie uwagę. Koń bardzo łatwo rozpoznaje głos opiekuna. 1.1. System utrzymania: stajenno-pastwiskowy. W okresie letnim koniom należy zapewnić możliwość swobodnego ruchu na wybiegu i pastwisku przez cały okres wegetacji. W okresie zimowym stosowany będzie system stajenny na głębokiej ściółce słomiastej pozwalający na 4-miesięczne przetrzymanie obornika pod zwierzętami. Po okresie zimowym nastąpi wywózka obornika wiosną. Pasza zadawana będzie ręcznie, natomiast pojenie za pomocą poideł zewnętrznych. Konie należy poić do woli zawsze o tej samej porze. Nie wolno poić koni zgrzanych. 1.2. Żywienie zimowe koni. Produkcja siana i zielonki będzie pochodzić z własnych pastwisk i z łąki. Pastwisko I - 0,47 ha Pastwisko II - 0,79 ha Łąka III – 2,00 ha a) siano - pochodzące z własnego gospodarstwa Zapotrzebowanie 3 szt. × 6 kg × 180 dni = 3780 kg Zapotrzebowanie siana rocznie około 4 tony. Produkcja siana Łąka III 2,0 ha × 2,5 t /ha = 5 ton b) marchew pastewna – z zakupu Zapotrzebowanie 3 szt. × 2,0 kg × 180 dni = 1080 kg Koszty zakupu 1,08 t × 0,40 zł = 432 zł c) owies – z zakupu Zapotrzebowanie 3 szt. × 1,0 kg × 180 dni = 540 kg = 0,54 t Koszty zakupu 0,54 t owsa × 600,00 = 324,00 zł

46

1.3. Żywienie letnie koni Żywienie letnie będzie pokryte tylko zielonką z własnego gospodarstwa Zapotrzebowanie zielonki pastwiskowej 3 szt. × 40 kg × 180 dni = 21600 kg = 21,6 t Produkcja pastwiska I – 0,47 ha i pastwiska II - 0,79 ha 1,26 ha × 25 t = 31,5 tony zielonki pastwiskowej Zapotrzebowanie 21,6 t Produkcja 31,5 t Nadwyżka 9,9 t 1.4. Pomieszczenia dla koni 3 szt. × 8 m2/szt. = 24 m2 Dla trzech koni rasy huculskiej utrzymywanych na głębokiej ściółce wymagana powierzchnia wynosi 24 m2 i jest spełniona. 1.5. Wybieg dla koni (okres letni i zimowy) Powierzchnia wybiegu - 0,12 ha Łąki i pastwiska mogą być wykaszane i wypasane na przemian w zależności od potrzeb gospodarstwa. Powierzchnia przeznaczona na łąki i pastwiska została zaplanowana z nadwyżką, gdyż w rolnictwie ekologicznym plony są nieco niższe i mogą się wahać w latach w zależności od przebiegu pogody. Dodatkowo można będzie wykorzystać jako paszę także zielonkę lub siano pochodzące z sadu prowadzonego systemem ekologicznym. 2. Chów drobiu 2.1. W gospodarstwie zaleca się chów kur niosek rasy zielononóżki. Kura zielononóżka jest rasą tradycyjną dobrze adaptującą się do warunków środowiska. Ma ona mniejsze potrzeby co do warunków życia i żywienia. Szczególnie polecana jest ona dla gospodarstw ekologicznych. Część budynku wielofunkcyjnego o powierzchni około 14 m2 jest przeznaczona jest do chowu kur nieśnych tej rasy. W gospodarstwie można będzie utrzymywać 50 kur, w tym 3 koguty w/w rasy. Należy zakupić trzydniowe pisklęta rasy zielononóżki z wylęgarni ekologicznej. Kury utrzymywane będą w systemie podłogowym na ściółce słomiastej. Zadawanie paszy – ręcznie. Zbiór jaj – ręczny z piętrowego segmentu gniazdowego. Usuwanie obornika - ręczne na zewnątrz na płytę obornikową. 2.2. Wielkość pomieszczeń i ich wyposażenie Powierzchnia całkowita pomieszczenia dla drobiu powinna wynosić: 10 m2+4 m2 = 14 m2 (50 szt. × 0,2 m2/szt. = 10 m2), ponadto 4 m2 korytarza paszowego. Kurnik powinien posiadać odpowiedniej wielkości okna (stosunek powierzchni okien do podłogi 1:15). Należy zapewnić także oświetlenie sztuczne kurnika na poziomie 15-lux, aby maksymalny dzień świetlny dla drobiu wynosił 16 godz., zapewniając i pomagając ptakom znaleźć paszę i wodę w okresie trwania dnia krótkiego. W kurniku konieczna jest wentylacja naturalna. Elementy wyposażenia specjalistycznego kurnika zawiera tabela 21.

47

Tabela 21. Wyposażenie kurnika 1. grzędy dla kur niosek 50 szt. × 0,18 = 9 mb 2. gniazda dla kur niosek 10 szt. ułożone piętrowo 3. poidła dla kur niosek na 1 szt. 3 cm brzegu poidła (poidła okrągłe z zaworem redukującym) 4. karmidła dla kur niosek na 1 szt. 10 cm brzegu karmidła 5. Wybieg dla kur

sąsiadujący z kurnikiem 50 szt. × 4 m2 = 200 m2

2.3. Żywienie kur niosek Założono, że połowa potrzebnej paszy dla kur będzie pochodzić z własnego gospodarstwa, pozostałą część zapotrzebowania należy zakupić. Zapotrzebowanie na paszę własnej produkcji wynosi: 50 szt. × 0,15 kg × 365 dni = 2737,5 kg paszy. Konieczny będzie zakup corocznie 1368 kg paszy (2737,5 kg × 50% = 1368 kg). Koszt zakupu 1368 kg mieszanki dla kur (paszy ekologicznej) × 900,00 zł/t = 1231,00 zł 3. Chów królików 3.1. Zalecany jest chów królików ras średnich, które mają mniejsze wymogi pokarmowe i środowiskowe np. rasa Biała Duńska. Chów będzie prowadzony w klatkach. Można będzie utrzymywać 10 matek królików rasy średniej wraz z młodymi. Króliki będą utrzymywane w systemie klatkowym na ściółce słomiastej. Pasza zadawana będzie ręcznie, a obornik usuwany również ręcznie na zewnątrz na płytę obornikową 3.2. Powierzchnia klatek Zaleca się 3 klatki o powierzchni 2,5 m2 każda (10 szt. × 0,25 = 2,5 m2), ułożone piętrowo jedna nad drugą przy minimalnej wysokości klatki 40 cm. 3.3. Żywienie letnie królików Króliki będą żywione zielonką i innymi paszami pochodzącymi z gospodarstwa. Zielonka (trawa z koniczyną z sadu): 10 szt. × 0,6 kg × 180 dni = 1080 kg Pasze własne pochodzące z gospodarstwa domowego: 5-8 kg/dzień. 3.4. Żywienie zimowe Siano z własnego gospodarstwa: 10 szt. × 0,15 kg × 180 dni = 270 kg Pasze pochodzące z gospodarstwa domowego: 10 szt. × 0,2 kg × 180 dni = 360 kg

Jan Pajdzik

48

X. Szacunkowa kalkulacja kosztów dodatkowych w produkcji roślinnej i zwierzęcej

1. Koszty założenia łąk i pastwisk Zapotrzebowanie na nasiona: 0,47 ha + 0,79 ha + 2,0 ha = 3,26 ha × 25 kg/ha = 81,50 kg mieszanki traw z koniczyną białą Koszt zakupu nasion: 81,50 kg × 20 zł/kg = 1630,00 zł Zaleca się mieszankę złożoną z następujących gatunków traw: kostrzewa łąkowa, tymotka pospolita, wiechlina łąkowa, życica trwała, kupkówka pospolita oraz koniczyna biała. Całkowity koszt założenia łąk i pastwisk o powierzchni 3,26 ha przedstawia tabela 22. Tabela 22. Koszty założenia łąk i pastwisk o powierzchni 3,26 ha 1. Zakup mieszanki traw z koniczyną 1630,00 zł 2. Orka plus prace uprawowe 978,00 zł 3. Siew mieszanki traw z koniczyną 652,00 zł 4. Koszenie pielęgnacyjne 489,00 zł

Razem 3749,00 zł 2. Koszty zbioru łąk a) koszenie łąki (łąka przemienna na gruntach ornych): 2,00 ha × 100 zł = 200,00 zł

b) suszenie i przetrząsanie, ręczne: praca własna c) zbiór przyczepą samozbierającą i transport 2,00 ha × 250 zł = 500,00 zł

d) przemieszczanie na poddasze pomieszczenia inwentarskiego własną dmuchawą – praca własna Koszt całkowity zbioru łąki - 700,00 zł 3. Pasze i słoma Niektóre pasze takie jak marchew i owies dla koni czy pasza dla kur będą zakupywane z innych gospodarstw ekologicznych. Konieczny będzie również zakup słomy z gospodarstwa ekologicznego na ściółkę dla wszystkich zwierząt w gospodarstwie. Zapotrzebowanie na słomę (ściółka dla koni, kur i królików): Ściółka dla koni: 3 szt. × 180 dni × 5 kg = 2700 kg = 2,7 t Koszt zakupu słomy: 2,7 t (konie) + 0,3 t (kury i króliki ) = 3 tony × 200 zł = 600,00 zł Całkowity koszt zakupu dodatkowych pasz i ściółki zawiera tabela 23. Tabela 23. Koszty zakupu dodatkowych pasz i ściółki

1. marchew 432,00 zł 2. owies 324,00 zł 3. słoma na ściółkę 600,00 zł 4. pasza dla kur 1231,00 zł

Razem 2587,00 zł 4. Koszty obsługi zwierząt

Konieczne będzie zatrudnienie 1 osoby o odpowiednich kwalifikacjach do obsługi zwierząt.

Koszt zatrudnienia 1 osoby do obsługi zwierząt w wymiarze 1 etatu – 800 zł/m-c.

49

XI. Ciągnik, maszyny i urządzenia niezbędne w gospodarstwie

Tabela 24. Koszt zakupu maszyn i urządzeń niezbędnych w gospodarstwie L. p. Wyszczególnienie

Wartość w zł

1. Ciągnik ogrodniczy Th 260 17550,00 Osprzęt do ciągnika: 2. Kosiarka 2200,00 3. Glebogryzarka 1700,00 4. Kultywator 1800,00 5. Brona 2600,00 6. Przyczepka jednoosiowa 2700,00 7. Dmuchawa do siana 2900,00 8. Pastuch elektryczny 400,00

Razem 31850,00 zł

Mały ciągnik ogrodniczy wraz z osprzętem będzie wykorzystywany w gospodarstwie do prac lżejszych związanych z: pielęgnacją trawników, pielęgnacją sadu i łąk, codziennym transportem pasz, pracami uprawowymi i pielęgnacyjnymi w warzywniku i w tunelu foliowym, a także z pracami porządkowymi i odśnieżaniem chodników. Do prac związanych z orką, siewem, suszeniem, zbiorem i transportem siana z łąk potrzebny sprzęt będzie okresowo najmowany odpłatnie.

Jan Pajdzik

50

XII. Odnawialne źródła energii

1. Zakres opracowania

Opracowanie obejmuje proekologiczne rozwiązania energetyczne dla planowanej realizacji budynku mieszkalnego „A” Farmy Życia w Więckowicach w zakresie:

- instalacji centralnego ogrzewania (C.O) - instalacji przygotowania ciepłej wody (C.W.U) - wspomagającej instalacji grzewczej (na biomasę)

Na zewnątrz budynku mieszkalnego koncepcja przewiduje elementy dolnego źródła ciepła dla pompy ciepła (kolektor poziomy lub sądy pionowe) oraz instalację oświetlenia terenu (bez użycia energii elektrycznej z sieci).

Dla potrzeb funkcjonowania planowanego budynku inwentarsko-gospodarczego, przewiduje się:

- instalację grzewczą (na biomasę ) - instalację przygotowania ciepłej wody użytkowej (C.W.U) - instalację magazynu nadmiaru energii cieplnej

2. Cel opracowania

Zastosowanie urządzeń do wykorzystania odnawialnych źródeł energii na Farmie Życia w Więckowicach ma znaczenie ekologiczne, praktyczne, ekonomiczne i edukacyjne. Instalacje solarne (kolektory słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne), pompy ciepła i instalacje wiatrowe nie emitują szkodliwych substancji do środowiska i nie wytwarzają odpadów. Dla przykładu 1m2 kolektora słonecznego przynosi efekt ekologiczny w postaci nie wyemitowania do atmosfery 250-500 kg CO2/rok oraz ok. 10 kg związków siarki. Z kolei kotły na biomasę stanowią zerowy bilans gazów, gdyż w czasie spalania np. drewna do atmosfery przedostaje się dwutlenek węgla w ilości, która jest pochłaniana w czasie wegetacji roślin. Cel praktyczny przedsięwzięcia to skojarzenie nowoczesnych urządzeń w system zapewniający wysoką bezobsługowość, bezawaryjność i automatyzację procesów transformacji energii odnawialnej (ciepła ziemi, energii słońca, wiatru i energii biomasy) w ciepło i energię elektryczną. Osiągnięcie celu ekonomicznego wiąże się z obniżeniem co najmniej o 50% kosztów opłat za gaz ziemny i energię elektryczną. Dla przykładu koszty ogrzewania pompą ciepła STIEBEL ELTRON domu o powierzchni użytkowej 250 m2 wynoszą 1000 do 1500 zł/rok. Działania Farmy Życia w zakresie edukacji ekologicznej będą skierowane na promocję czystych technologii wykorzystania odnawialnych źródeł energii, ważnych dla istniejącego ekologicznego gospodarstwa rolnego w Więckowicach. Uczestnicy warsztatów w trakcie zajęć będą również korzystać z „czystej energii” przy przetwórstwie owoców, warzyw i ziół.

3. Charakterystyka geologiczna terenu

3.1. Rozpatrywany teren o powierzchni ok. 7 ha usytuowany jest na brzegu Rowu Krzeszowickiego pomiędzy Wyżyną Olkuską a Garbem Tenczyńskim. Działka posiada skłon północno - wschodni o średnim nachyleniu 7-8 stopni. Rzędne terenu zawierają się w granicach 262-270 m n.p.m.. Najbliższy ciek wodny znajduje się w odległości ok. 700 m, przepływa potok Kobylanka - dopływ rzeki Rudawy.

51

3.2. Podłoże (grunt), to osady trzeciorzędu, w postaci iłów mioceńskich, oraz osady czwartorzędowe reprezentowane przez lessy górne pleistocenu. W poszczególnych warstwach do głębokości odwiertów 5 m p.p.t (pod poziomem terenu) stwierdzono gliny, pyły i iły pylaste zwięzłe.

3.3. Poziom wód gruntowych. W czasie badań geologicznych, na głębokości od 2-4,5 m p.p.t w zboczu obniżenia terenu stwierdzono przesiąki wody gruntowej i grunt o konsystencji od średnio do twardo plastycznej (do poziomu 5 m p.p.t). Głębszych wierceń nie dokonywano. Szczegółowe opracowanie geologiczne terenu (pod obecnym budynkiem B) znajduje się w biurze Fundacji.

3.4. Wskazane jest, aby w fazie przedprojektowej dokonać wierceń próbnych na głębokość potrzebną do zainstalowania sond pionowych lub poziomego kolektora pompy ciepła, a następnie dokonać ostatecznego wyboru.

4. Planowane obiekty budowlane

4.1. Budynek mieszkalny parterowy, podpiwniczony z poddaszem o powierzchni użytkowej ok. 700 m2 z częścią przeznaczoną na prowadzenie warsztatów oraz funkcji gospodarczych.

4.2. W części mieszkalnej budynku będzie przebywać na stałe 6-7 osób dorosłych, w części warsztatowej przebywać będzie ok. 20 osób dziennego pobytu wraz z instruktorami.

4.3. Budynek inwentarsko-magazynowy o powierzchni zabudowy ok 150 m2, parterowy z poddaszem użytkowym i piwnicą o powierzchni ogrzewanej: ok. 30 m2 pomieszczeń pracowni, ok. 30 m2 pomieszczeń gospodarczych i ok. 30 m2 szklarni. W części podpiwniczonej przewiduje się przechowalnię warzyw i owoców.

5. Instalacje wykorzystania odnawialnych źródeł energii

5.1. Budynek mieszkalny - pompa ciepła typu SWC-330 jako źródło dla ogrzewania podłogowego i grzejników ściennych, ogrzewanie C.O. wodne, niskotemperaturowe, pompa z dolnym źródłem ciepła typu sond pionowych lub z poziomym kolektorem podziemnym.

5.2. Budynek mieszkalny - kolektory słoneczne typu Heliostar przygotowujące C.W.U, typ kolektorów: absorbery płaskie lub próżniowe, oraz pełniące funkcję wspomagania C.O.

5.3. Budynek inwentarsko-magazynowy - kolektory słoneczne typu Heliostar służące do ogrzewania pomieszczeń (pracowni, szklarni) i przygotowania C.W.U. Typ kolektorów: próżniowe lub płaskie. Nadmiar energii cieplnej będzie ładowany do magazynu energii.

5.4. Budynek inwentarsko-magazynowy – magazyn energii cieplnej typu Eko - Tom, którego zadaniem jest przechowywanie nadmiaru ciepła pochodzącego z kolektorów słonecznych i z kotła na biomasę.

5.5. Budynek inwentarsko-magazynowy - kocioł na biomasę typu S8Wc-28 z przystawką do spalania owsa w celu wspomagania ogrzewania szklarni, instalacji C.W.U i ładowania nadmiaru energii do magazynu ciepła.

52

6. Kalkulacje kosztów dla budynku mieszkalnego

Pompa ciepła typu SWC- 330 „solanka/woda”, o mocy 32,4 kW produkcji niemieckiej Alpha - InnoTec (AIT), dla 500 m2 powierzchni użytkowej.

Cena kompletu urządzeń agregatu pompy ciepła: 12 087 Euro czyli ok. 56 120 zł (brutto).

Cena kompletu sond kolektora pionowego pompy ciepła z robocizną: 61 000 zł (brutto) lub cena kompletu kolektora poziomego z robocizną: 30 744 zł (brutto).

Kolektory słoneczne typ HELIOSTAR produkcji Thermo/Solar Ziar, 6 szt. (z bojlerem 500 l): 27 897 zł (brutto).

Razem: 185 017 zł brutto (z sondami kolektora pionowego pompy ciepła) lub

Razem: 154 761 zł brutto (z kolektorem poziomym pompy ciepła)

7. Kalkulacje kosztów dla budynku inwentarsko - gospodarczego

Magazyn energii (typ Eko-Tom), o mocy 100 kWh – 15 000 zł (brutto).

Kocioł na biomasę (typ S8Wc- 28), o mocy 28 kW – 3 600 zł (brutto).

Palnik na owies (typ Bioterm 25), o mocy 25 kW – 6 000 zł (brutto). Kolektory słoneczne (typ Heliostar, 6 szt.) z bojlerem 500 l – 27 897 zł (brutto).

Razem: 52 497 zł (brutto) + około 30% robocizna = 68 246 zł.

8. Kalkulacja kosztów oświetlenia zewnętrznego budynku mieszkalnego

System solarny w postaci ogniw fotowoltaicznych (zestaw demonstracyjny) typ Solar Island o mocy 2 x 170 W – 12 378 zł (brutto).

Generator wiatrowy (typ Rutland WEU- 500), o mocy 0,5 kW – 2 293 Euro czyli 10 685 zł (brutto).

Razem: 23 063 zł (brutto).

9. Koszty urządzeń odnawialnych źródeł energii ogółem (razem punkty: 6, 7, 8)

Zestaw urządzeń z kolektorem pionowym pompy ciepła: 276 326 zł (brutto) lub zestaw urządzeń z kolektorem poziomym pompy ciepła: 246 070 zł (brutto).

10. Przebieg technologiczny

10.1. Budynek mieszkalny

W zakresie instalacji grzewczej i przygotowania ciepłej wody użytkowej proponuje się układ skojarzony tych urządzeń. Podstawowym źródłem ciepła dla C.O. będzie energia cieplna ziemi odzyskiwana przez pompę ciepła typu Alpha – InnoTec SWC 330 o mocy 32,4 kW. Podstawowym źródłem ciepła dla CWU będzie system solarny specjalnej

53

konstrukcji w postaci kolektorów słonecznych typu Heliostar 311P CF+, które pracują bardzo efektywnie (około 1000 kWh × 6 szt. = 6000 kWh rocznie) podgrzewając wodę również w dni o średnim zachmurzeniu. W okresie średniego i pełnego nasłonecznienia system solarny będzie również uzupełniającym źródłem energii dla C.O. Nadmiar energii słonecznej w postaci ciepłej wody będzie gromadzony w wymiennikach ciepła o pojemności 2 × 500 litrów. W okresach całkowitego zachmurzenia niedobór energii cieplnej będzie uzupełniany prądem elektrycznym (taryfa nocna tańsza o 50%) lub z kotła gazowego kondensacyjnego. Zaleca sie montaż kolektorów słonecznych na dachu z wystawą południową o kącie nachylenia zbliżonym do 45 stopni.

10.2. Budynek inwentarsko-gospodarczy

Podstawowym źródłem ciepła będzie system solarny typu Heliostar z wymiennikiem ciepła o pojemności 500 l. Zestaw identyczny jak w budynku mieszkalnym. Energia cieplna będzie potrzebna głownie do przygotowania C.W.U dla urządzeń higieniczno - sanitarnych, oraz w celu ogrzewania pomieszczeń pracowni i szatni. W dniach niekorzystnych (pochmurnych) system będzie wspomagany ciepłem pochodzącym ze spalania biomasy (kocioł na drewno typu S8Wc-28) z przystawką do spalania owsa typu Bioterm 25. W okresie wczesnej wiosny system energetyczny budynku będzie podtrzymywał dodatnią temperaturę w szklarni. Ewentualny nadmiar energii będzie ładowany do magazynu ciepła typu Eko – Tom pojemności 100 KWh.

10.3. Kolektor poziomy lub pionowe sondy dla pompy ciepła

Jako dolne źródło ciepła dla pompy ciepła proponuje się zastosowanie poziomego kolektora zajmującego powierzchnię 10 arów. Zestaw rur wypełnionych solanką o długości ok. 1000 m będzie zamontowany 1,5 m pod powierzchnią gruntu. Dla zapewnienia odpowiedniej wydajności cieplnej gruntu (25 W/m2 czyli 17,8 W/mb) rury należy posadowić na terenie wilgotnym. Teren zajęty przez kolektor poziomy nie może być obsadzony drzewami czy zabudowany.

Alternatywne rozwiązanie przewiduje zestaw 10 sond pionowych na głębokość 50 m p.p.t. rozstawionych w odległości 6 mb od siebie. Jest to rozwiązanie dużo droższe, jednak niewymagające prowadzenia rozległych wykopów. Zajmuje mniejszą powierzchnię terenu niż kolektor poziomy. Wymaga natomiast dokładnego zbadania głębszych warstw gruntu i odpowiedniego pozwolenia.

10.4. Zestaw urządzeń do oświetlenia terenu

Koncepcja przewiduje zastosowanie dwóch zestawów paneli słonecznych (ogniw fotowoltaicznych) oraz kompletnych urządzeń sterowniczych do automatycznego ładowania akumulatorów energii elektrycznej typu Solar Island o pojemności 2 × 198 Ah i mocy 2 × 170 W. W dni pochmurne przy prędkości wiatru od 3 m/s system będzie wspomagany przez siłownie wiatrową WEU-500. Nagromadzona w akumulatorach energia elektryczna będzie zużywana do oświetlenia zewnętrznego budynku mieszkalnego (przewiduje się minimum 2 punktu świetlne o mocy 2 × 300 W przed wejściem do budynku). Kompaktowa siłownia wiatrowa o średnicy łopat wirnika 1,91 m może być umieszczona na dachu budynku lub na maszcie jako urządzenie wolno stojące. W dni wietrzne nadmiar energii może być magazynowany w kolejnych zestawach akumulatorów elektrycznych skojarzonych z panelami słonecznymi (ogniwa fotowoltaiczne).

54

10.5. Magazyn energii cieplnej

W koncepcji proponuje się nowatorski system magazynowania energii cieplnej w 8 - tonowym bloku betonowym. Blok składa się z 96 sztuk elementów, w których jako medium krąży woda podgrzewająca cały blok. Jest to energia rezerwowa pochodząca z układu pompy ciepła i kolektorów słonecznych. Magazyn energii cieplnej posiada pojemność 100 KWh i wymiary zewnętrzne 2 x 1,5 × 1.25 m. Blok należy izolować styropianem o grubości 10 – 20 cm i ustawić w piwnicy lub na zewnątrz budynku. Posiada on minimalne straty ciepła ok. 2% na dobę (czyli 0,7 – 1,5°C ). W dni niekorzystne jest to bardzo dobre źródło do wykorzystania zakumulowanego nadmiaru energii cieplnej. Magazyny energii cieplnej można zestawiać w większe układy i włączać w automatyczny system energetyczny budynków.

11. Uwagi końcowe

11.1. Dla uzyskania właściwych efektów ekonomicznych zastosowania pompy ciepła ważne jest przyjęcie ostatecznego rozwiązania rodzaju dolnego źródła ciepła (kolektor poziomy czy sondy pionowe).

11.2. Konstrukcja budynku mieszkalnego powinna być wykonana w technologii zapewniającej wysoką termoizolacyjność. Dotyczy to szczególnie ścian części przyziemia i innych ścian zewnętrznych i przegród. Należy również przewidzieć w projektowaniu rezerwę w wysokości pomieszczeń, ze względu na konieczność zwiększonej grubości warstw izolacji pod ogrzewanie podłogowe.

11.3. W pomieszczeniach sypialni zaleca się zastosowanie grzejników ściennych o odpowiednio dużych powierzchniach (według zapotrzebowania ciepła w pomieszczeniach). Z uwagi na niskotemperaturowe źródło ciepła jakim jest pompa ciepła w pozostałych pomieszczeniach proponuje się ogrzewanie podłogowe

11.5. Do wyboru pozostaje plan zastosowania turbokominka (nie ujętego w kalkulacji) w budynku mieszkalnym (np. w pomieszczeniu pracowni), który mógłby pełnić funkcję terapii zajęciowej uczestników warsztatów, a także jako uzupełniające źródło ciepła.

11.6. Do wyboru pozostaje również zastosowanie magazynu energii cieplnej (nie ujętego w kalkulacji) dla budynku mieszkalnego, co pozwoliłoby na wyłączne korzystanie z taniej taryfy nocnej energii elektrycznej potrzebnej do zasilania pomp obiegowych dolnego źródła ciepła i w celu pełniejszego wykorzystania kolektorów słonecznych.

Jan Knapik

55

56

Spis tabel

57

1. Bilans terenu 2. Program użytkowy budynku inwentarsko-gospodarczego 3. Zestawienie roślin w ogrodzie rekreacyjnym (koncepcja) 4. Zestawienie kosztów budowy II etapu Farmy Życia 5. Analiza doboru odmian jabłoni posadzonych w sadzie Farmy Życia 6. Analiza doboru odmian śliw posadzonych w sadzie Farmy Życia 7. Analiza doboru odmian grusz posadzonych w sadzie Farmy Życia 8. Analiza doboru odmian wiśni posadzonych w sadzie Farmy Życia 9. Analiza doboru odmian czereśni posadzonych w sadzie Farmy Życia 10. Analiza doboru odmian brzoskwini posadzonych w sadzie Farmy Życia 11. Analiza doboru odmian moreli posadzonych w sadzie Farmy Życia 12. Analiza doboru odmian borówki amerykańskiej posadzonych w jagodniku Farmy Życia 13. Analiza doboru odmian innych gatunków jagodowych posadzonych w jagodniku Farmy Życia 14. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin sadowniczych 15. Udział poszczególnych gatunków i odmian roślin jagodowych 16. Prognoza plonowania roślin sadowniczych 17. Prognoza plonowania roślin jagodowych 18. Orientacyjne terminy siewu, sadzenia i zbioru warzyw 19. Najważniejsze prace wykonywane w warzywniku w kolejnych miesiącach 20. Szacunkowy plon warzyw z ogrodu warzywnego 21. Wyposażenie kurnika 22. Koszty założenia łąk i pastwisk o powierzchni 3,26 ha 23. Całkowity koszt zakupu pasz i ściółki 24. Koszt zakupu maszyn i urządzeń niezbędnych w gospodarstwie Spis rycin

58

1. Plan zagospodarowania terenu 1:1000 2. Rzut piwnic 1:100 3. Rzut parteru 1:100 4. Rzut poddasza 1:100 5. Przekrój A-A, B-B 1:100 6. Elewacje południowa i północna 1:100 7. Elewacje wschodnia i zachodnia 1:100 8. Wizualizacja I 9. Wizualizacja II 10. Koncepcja zagospodarowania ogrodu rekreacyjnego 1:500 11. Szkic inwentaryzacji sadu i jagodnika 1:250 12. Plan zagospodarowania warzywnika w I roku uprawy 13. Plan zagospodarowania warzywnika w II roku uprawy 14. Plan zagospodarowania warzywnika w III roku uprawy 15. Plan zagospodarowania warzywnika w IV roku uprawy 16. Plan zagospodarowania warzywnika w V roku uprawy 17. Instalacje wykorzystania odnawialnych źródeł energii 1:1000 18. Instalacje wykorzystania odnawialnych źródeł energii –

rozwiązanie alternatywne 1:1000